Սակս Բացայայտութեան Թուոց

հեղինակ՝ Անանիա Շիրակացի թարգմանիչ՝ անհայտ աղբյուր՝ անհայտ

[1]

    Կամ եղեւ ինձ սակաւ ինձ աշխատասիրել սակս թուոց բացայայտութեան՝ ի բազմաց անտես եղեալ։ Ո՛չ յաղագս անհասութեան կամ դժուարատեսութեան, այլ յաղագս անփոյթ առնելոյ՝ վարկպարազի համարելով զաւկտութիւն սոցայց տեսութեան։ Եւ արդ մի՛ ոք կարծիցէ վարկպարազի /՞՞/ գիւտ մտաց իմոց՝ անխորհրդաբար ի կիր առեալ թարց վկայութեանց գրոց սրբոց, այլ ունիմք պատճառ ի հին եւ ի նոր կտակարանաց, սակս այսոցիկ բացայայտութեանց։ Եւ զի բարձրագոյն աստուածային գոն ծածկեալ խորհուրդք ի սմա. եւ այնչափ պայծառագոյնք, մինչ որք ի հեթանոսաց իմաստագոյնք էին, զսա կարծել գոլ բաղկացուցիչ նիւթական գոյիցս, մինչ ասել ոմանց՝ ի թուոյ գոյանալ զաշխարհս։

    Այլ մեր թողեալ առ սուղ ինչ զիմաստս հեթանոսաց տեսութեան, նախ ի գրոց հոգեւորաց սկսցուք բացայայտել զայսոցիկ յարելոյս գիտութեան, եւ զկնի այսոցիկ զիմաստասիրացն շարայարել տեսութեան։ Եւ արդ տեսցուք զոր ի գլուխս գրոց գրեաց վասն սոցա նախամարգարէն Մովսէս, զոր ի սկսման արարածոց նախ զսա առնու ի կիր արարչագործն, ո՛չ կարաւտանալ թուոյ աւուրցն գոյացուցանել զաշխարհս. այն, որոյ կամելն միայն գործ է կատարեալ, որ ի քթթել ական զբոլոր վերտառութիւն գոյիցս կարող գոյր ի միասին կացուցանել, այլ վասն մերոյ գիտութեան առնու ի կիր զաւուրցն շարադրութիւն, զի մի՛ շփոթեսցուք տգիտութեամբ անկարգաբար գոյանալ աշխարհի, այլ ի ձեռն թուոյ աւուրց գիտասցուք զգեղեցիկ կարգ արարածոց եւ նոքաւք ծանիցուք զհաստիչ սոցա։ Որպէս ասէ սուրբն Գրիգոր, եթէ Ո՛չ միայն յառնելն էր փութացեալ զաշխարհս, այլ եւ ծանաւթ առնել զիւր Աստուածութիւնն եղելոց, զի մի՛ անգիտութեամբ արարչին կորիցեն արարածք։ Քանզի զաշխարհս կարգեաց ի վարձս դպրութեան մարդկան, զի ի ձեռն կարդաց արարածոց ծանիցի արարիչն, որպէս /354a/ ասաց Դաւիթ, թէ Երկինք պատմեն զփառս Աստուծոյ։ Զի ոչ բանք իմաստնոց եւ ոչ խաւսք ճարտարաց կարող գոն այնքան պայծառագոյնս յայտնել զարարիչն, որպէս ծագումն լուսաւորացդ ի ձայն բարձր հնչման քարոզեն ի ծագաց մինչեւ ի ծագս երկրի. լռութեամբ գովողք մեծ արարչութեան եւ պայծառ քարոզք։ Զի աւուրց եւ գիշերոց փոխատրութիւնք, մասամբ եւ յամաւք հեզաբար խառնելոյ առ միմեանս, աւրինաւք սիրելութեամբ եւ կարգաւ, բացակատարեն զբոլորակութիւն տարոյն՝ աւուրք, եւ շաբաթուք, եւ ամսոք, եւ չորք յեղանակաւք։ Յորս բազում գոն խորհուրդք ծածկեալ. որպէս ասէ Առաքեալ, թէ Աներեւոյթ եւ ծածկեալ խորհուրդք Արարչին արարածովքս իմացեալ ճանաչի մշտնջենաւոր զաւրութիւն աստուածութեան նորա, զի ոչ գտանիցեն տալ պատասխանի վասն տգիտութեան, որ այսչափ ունէին վարդապետք եւ կարգեալ դպրութիւնք, առ ի կրթութիւն աստուածգիտութեան, զորս վերստին դարձեալ կարգեաց Աստուած դպրութիւն գրով ի ձեռն Մովսէսի, իբր մոռացելոց զառաջին դպրութիւնն. զի որպէս ի կրթարան դպրաց նախ զալֆավիտսն ուսանէին եւ ապա փոխադրեալ ի գրոցն հեգենայիւք վարին ի վարժս իմաստիցն շարաբերելով ընդ ինքեան եւ զգրոցն յարմարութիւն, որպէս նախ արարածովքս կարգեաց աստուած վերաբերիլ մարդկան աստուածայինն ամբառնալ տեսութիւն, իբր բնականաւք զգայութեամբք զգալիսս զննելով, տեսցուք իբր ի հայելւոջ զարարիչ սոցա. եւ իբրեւ այսոքիւք ոչ ծանեան զարարիչն խաւարեալ եգիպտական բաջաղանաւքն յարարածս՝ զարարիչն իջուցանելով փոխեցին զփառս անեղծին Աստուծոյ յեղծանելի ուրուական պատկերս, բոլորեալք հաւատոցն Աբրահամու, որ անգիր բնական իմաստիւք իսկապէս ծանուցեալ զաղբիւրն կենաց, արբին <ի> նմանէ զանմահութեան բաժակ գիտութեան եւ անտեսին տեսլեան արժանացան։ Իսկ զխաւարեալ ժողովուրդն, զոր աղարտէ Եսայի /354b/ զկուրութիւն նոցա, կրկին առնու ի ձեռն աստուած ուսուցանել, ո՛չ զբարձրագոյն իմաստս հաւատոցն Աբրահամու, այլ զտղայական ալֆավիտսն՝ որ է արարածոց գիտութիւն։ Որպէս Առաքեալ ասէ, թէ մինչ տղայք էաք ընդ տարբեր աշխարհիս ի ծառայութեան կայաք, որք են ընթացք լուսաւորաց արեգական եւ լուսնի, որք յայտնեն մեզ զաւուրս, զշաբաթս, զամիսս եւ զտարիս. որպէս ասէ Դաւիթ թէ Արարեր զլուսին վասն ժամանակաց՝ որ ի մաշման եւ ի լրման ընդդէմ մեզ՝ զգիտութիւն մասանց, ժամուց եւ ժամանակաց ըստ կարգի յարկացուցանէ իբր ի հայելւոջ։ Զոր Փիլոն յականյայտութենէ եւ ի ճշմարտութենէ զնոսա ասէ գոլ։ Զի լուսով արեգական յայտնեալ երեւին արարածք եւ լուսով ճշգրտեալ յայտնին արարչութիւնք շարադրութեան ժամանակաց։ Զոր ի կիր առեալ Մովսէս գրով ի պատճառս տաւնից, զոր սիրէին նոքա կերակրաւք եւ ըմբելեաւք զուարճանալ նոցա. ուսուցանէ այսոքիւկ զգնացս ժամանակաց, վասն որոյ սկիզբն զայս դնէ տաւնից ելից նոցա յԵգիպտոսէ։ Ամիսս այս, ասէ, սկիզբն եղիցի ձեզ ամսոց, որ է սկիզբն առաջին լինելութեան մարդոյն, եւ Նիսան ամսոյմուտ. զի ուսուցին սկիզբն լինելութեան աշխարհի ի գարնանային հասարաեաւորութենէ լինել սկսեալ արարչին գոյացուցանել զարարածս, զի նոքաւք ուսուսցէ զբոլոր աշխարհս իմանալ զկարգ արարածոց լինելութեան աշխարհի, որք շփոթեալ խաւարազգած մոլորութեամբ՝ ոչ գիտէին զկարգադրութիւն եւ ոչ զարարիչս սոցա։ Արդ՝ յայտ ցուցանէ մեզ աստուածային տաւնիցն դրութիւնք՝ ի թիւս ոմանս կարգեալք, եթէ գոն ի սոսա խորհուրդք իմաստից աստուածային գիտութեանց. որ եւ սրբութիւնք լինէին թուով աւուրցն լուանալովն եւ սրսկմամբքն՝ եւթնիւք աւուրբք եւ եւթնիւք շաբաթովք եւ ամսաւք եւ ամաւք եւթնիւք. եւ յեւթնիցս եւթն թողութիւն մեղաց եւ ազատութիւն ծառայից, որով յայտ է թէ ստուեր հոգեւորական մաքրութեանց եւ ազատութեանց ունէին թիւքս այսոքիկ։

    Եւ արդ՝ զի յայտնի եղեւ մեզ վկայութիւն գրոց, թէ ունին խորհուրդք իմն աւգտակարք շարադրութիւնք թուոցդ, /355a/ սկսցուք բացայայտել զիմաստս, որ ի սոսա գոն։

    Եւ զի սկիզբն թուոյդ միակն է, որպէս ասէ Պղատոն, թէ Ամենայն իրք հարկ է սկիզբն մի գոլ. բայց թէ ընդէ՞ր ըստ դասի կարգի ոչ ասի՝ առաջին եւ երկրորդ, այլ մի. զի եւ լինելութեան աշխարհի ոչ ասաց առաջին, այլ եթէ եղեւ աւր մի։ Նախ զի ի թիւս արական կոչի մինդ, զի ոչ ունի լծակից նիւթական ինչ, կամ ախտ ի հեշտակրութիւն, այլ արուական մարմին, մաքրական զաւրութիւն, ինքնաբաւ կատարեալ բնութիւն, որպէս ասէ Աստուածաբան՝ Առաջին միայնակն կատարեալ եւ ծնաւղ կատարեալ տասնեակ տարորոշ թուոյն. զի շարադրելով ծնանի զտասնն եւ յինքն անդրէն դառնայ։ Եւ դարձեալ ասէ՝ զսա առաջին լեալ եւ ութերրեակ, մանաւանդ թէ մի եւ անքակտելի, զի ի վերին կայանսն բերի. մի եւ անլուծելի, զի ոչ կարաւտանայ փոխանորդութեան տեղի տալ երկրորդի, այլ մշտնջենաւոր կայ եւ մնայ յերկարաձգեալ ընդ Էսսն։

    Բայց զսա ասացին Պւթագորեանքն ո՛չ թիւ, այլ սկիզբն թուոցն։ Եւ զի յերկուս բաժանին թիւքդ՝ ի դար եւ ի կոճատ։ Եւ է սկիզբն կոճատացդ մինդ, իսկ դարիցն՝ Բն։ Եւ ոչ զսէ ասացին թիւ, այլ սկիզբն դարիցն թուոց. ոչ զմիակն ասացին կատարեալ թիւ, իսկ զերկեակն ոչ, (?) այլ թերի եւ անկատար. զի ոչ ունի ժողով միաբանութենէ բոլորման, այլ թափուր եւ դատարկ պայռիւքն բաժանեալ. եւ ոչ ըստ Սողոմոնի՝ առասան եռակող, անհատ կատարեալ տեսակ. զի առաջին կատարեալ թիւ ասեն զերրեակն, զի լի, հոծ եւ պղպզուն ունի զբաղկացութիւն, որով գոյանան բնութիւնքն։ Զի ունի ամենայն գոյացութիւն՝ սկիզբն եւ ծայր եւ մէջ, որպէս ասէ Փիլոն. զի եւ եռակի տարորոշ ասի սահման մարմնոյ, թէպէտ եւ ոչ անդրադարձի առ սահմանելին. Զի որ ինչ միանգամ մարմին եռակի տարորոշ ասի՝ այլ ոչ որ միանգամ եռակի տարորոշ նաեւ մարմին։ Արդ է առաջին կատարեալ թիւ երրեակդ եւ ծայրագոյն պատուով բարգաւաճեալ, մինչ առնու զսէ ի վերայ երից անձնաւորութեանցն։ Զի միակին չարժեցելով յերկեակն, եւ յերրեակն եկաց մնաց։ Դադարեալ այս թուովք /355b/ առնուլ զանկումն, որով եւ մեր մաքրութիւն բացափայլէ երեք անուամբքն եւ երեք ընկղմելութեամբքն յաւազանին։ Արդ՝ զառաջին գծին ասէ Փիլոն ազատ նշան, որ կոչի ուղղական, իսկ երկրորդն՝ զատական նշան, որ կոչի գիծ անլայնական եւ երրորդն՝ մակերեւութութիւն, որ կոչի անխոր մեծութիւն, որոց անմարմնոցն բնութիւնքն գոյանան. զոր ի վարագուրացն մեկնութեան ասէր, որ ի վերայ երից սեանցն ի թռչման գոլ, զանմարմնոցն բերելով զնմանութիւն։ Սապէս եւ զթերթսն, որ ի խոյրս քահանայիցն եդեալ, ոսկի թերթն ունել արտատպութիւն եւ անխոր մեծութիւն, յաւրինակ անմարմնոցն բաղկացութեան եւ յաւելեալ թիւ մի ի սոսա առնուլ խորութիւն, որով մարմինք գոյանան քառանիւթ տարերց աճմամբ, զոր Մովսէս մարմին ասաց ի վերլուծական ճառի իւրում. ասէ, վասն այնորիկ անմարմին ասեմք, զի ամենայն մարմնոց տայ զինքն եւ տայ նախագիծ լինելով եւ ապա լայնութիւն առեալ մակերեւոյթէ եւ յետ այնորիկ խորութիւն առնելով, լինի անորակ մարմին. եւ զորակութիւնն առնլով լինի մարմին որակեալ տարորոշ։

    Արդ փոխանցելի է մեզ եւ աստանաւր եւ առ քառից բացայայտութիւն, զի երից եւ չորից խորհուրդք ընդ միմեամբք ունին շարամանութիւն եւ միմեամբք բացայայտին։ Եւ է դարիցն առաջին թիւ կատարեալ չորրեակն, որ բաղկանայ յերկուցն եւ ծնանի զութն ի կրկնակին. բայց շարադրելով ծնանի զԺեակն տարորոշ կատարելութիւն զի միակն, յերկեակն յարադրեալ, լինի երրեակ կատարեալ թիւն եւ երրեակն յերրեակն շարադասելով՝ վեցերեակն եւ յարաբարդեալ ի քառեակսն բացակատարեն զԺեակսն տարորոշութիւն, որ է կատարումն կատարեալ թուոց։ Նաեւ չորիւք եղանակաւք առնուն յանկումն բոլոր թիւքդ։ Զի միակն ի Ժեակն առնու զանգումն եւ Ժեակն ի Ճն, իսկ Ճն ի Ռն եւ ՌՆ ի բիւրեակն, որ լինի Դ հատածք։ Եւ որպէս միակն եւ երկեակն եւ երրեակն եւ չորրեակն շարադրելով ծնանի զԺեակն, այսպէս եւ միակն շարայարեալ եւ յարաբարդեալ ի քառեակ Ժեակն բացակատարեն զթիւ Ճեկին։ Եւ դար/356a/ձեալ շարաթուեն զՃն Միւն հանդերձ եւ Յիւն յարաբարդեալ ի քառորդն Ճիցն, կատարեն զթիւ Ռացն, եւ նոյն դարձեալ քառից Ռիցդ շարայարեալ, զյանգումն առնուն թուոց, շարադրելով զբիւրեակն ծնանին, որ է կատարումն բոլոր թուոցդ։ Եւ այսոքիկ բաղկացեալ սահմանին բոլոր թիւք՝ յանգեալք քառիւք տեսակաւքդ։ Նաեւ բոլոր արարածք ի քառից նիւթոց բաղկացեալ գոյանան։ Այլ եւ քառիւք թուաւք սահմանին առաքինութիւնք, որով կատարի մարդն Աստուծոյ՝ երիւք բնական եւ մին ստացական։ Զի եռամասնեայ բնաւորի հոգին, եւ միւսն եւս, ստացական, յարդարեալ ի սոսա՝ որ է արդարութիւն՝ բացակատարեն զմարդն ըստ նմանութեան Աստուծոյ։ Եւ զի այսոքիկ են մասունք հոգւոյ բան, ցասումն եւ ցանկութիւն։ Եւ սոցա պիտոյ է դաստիարակ, որ է արդարութիւն, որով զարդարեալ կատարին մասունք ոգւոյն։ Զի երկասիրաբար ի վարժս կրթութեան սաղապիլ ի ներհունս իմաստից, որով զարդարի բանական մասն ոգւոյն։ Որպէս ասաց ոմն, թէ Լանջք Քրիստոսի գիտութիւն Աստուծոյ. եւ որ բազմի ի վերայ նորա՝ աստուածաճառ լիցի։ Նաեւ եռաթիւ լինի բողբոջ նահապետացն սահմանին անձնատրութիւնք, որով երրորդական առանձնաւորութիւնքն բացայայտին մեզ, որք են յարացոյցք յարդարման բնութեանս։ Որպէս ասէ Փիլոն, զի Աբրահամ գոյացութիւն եւ ենթակայ բնաւորի, իսկ Իսահակ՝ կրթարան վարժից, իսկ Յակոբ՝ կատարումն իմաստից։ Զի ոչ է հնար ի ներհունս սաղապիլ թարց երկասիրութեան եւ ոչ երկասիրութիւն տարրանայ թարց բնութեան։ Զի այսոքիւք թուովք կատարեալ զարդարի մարդ բանական բնութիւն՝ վարժիւք յառաջատեալ, իսկ յառաջատութիւն շարաշարժեալ յարադրէ առ հուպ ենթակայն, որ է կրթութիւն մահու, յորմէ ծնանի խնդութիւն հոգւոյն, որ կոչի Իսահակ։ Եւ զուարճութիւն այս մակաբերեալ թեւակոխէ արփացեալ մերձ առ հեռագոյն ենթակայն, որ է նմանիլ աստուծոյ։ Եւ աստուածատես գոլով՝ փոխադրեալ Յակոբայ անուան Իսրայէլ։ Եռաթիւ զարգացմամբ, սովին թուով ի մէջաւրէի անստուեր ժամուն երեւեալ Աբրահամու երից ար/356b/անցն, անստուեր լուսովն լնոյր զեռամասնեայ հոգի նահապետին, նաեւ յերրորդական աստուածութենէն երկակի լուսափայլութիւն եւս այլ անբաժանելի լուսոյն բաժանեալ եւ պատուեալ։ Որպէս ասէ հայրն Աստուածաբանից, երկրորդ պայծառութիւն զիմանալեացն դասս, քանզի, որ աստս է, յերկրորդ պայծառութեան է եւ երրորդ լոյս զմարդն ասէ յերիս կատարեալ թիւս բարգաւաճեալ, սահմանէ զբանականս։ Եւ յիրաւի, առաջին կատարեալ թիւ անուանի սա։ Զի եւ Լիայ յերիս լիաբողբոջ թիւս ի պարգեւական զարմիցն առնու զանգումն թարց աշխատութեան եւ ի չորրորդին ի վարձու կալեալ զՅակոբ։ Եւ վարձ աշխատեցելոց է պսակ։ Որպէս ոգի բանականաբար թարց աշխատութեան ունի գեռաթիւ մասունս յԱստուծոյ ստացեալ, իսկ քառորդն մերոյ աշխատութեանց է գիւտ, ոգւոյ բաղձացելոյ զարմից։ Զի տենչափափագ բաղձանաւք ի վարձու կալեալ զՅակոբ, որ է առաքինութեան տեսակ, զի մի ամլասցի եռաթիւ արգանդ ոգւոց մերոց, այլ լիաբողբոջ երկուց վեցեկացն թիւ լցցի, զի երից քառից եւ կամ քառից երից շարադրեալ զնոյն կատարեն թիւք։ Իսկ զունակութիւն Իսաքարայ բացայայտէ մեզ ակն դահանակ։ Զի որ ակայեղց ունի զգոյն դեղնութեան, զի որ ի վարժս կրթութեան երկասիրաբար դեգերին դեղնամակերեւոյթեան տեսակն ճնշելով զմարմին խոնարհութեան, արտամերժելով զբազմահոյլ տեսակ փշաբեր ախտիցն եւ ճնշելով զստինս մտացն, թերեւս լիցի բղխիչ կաթին եւ մեղու ի ճաշակումն սկսելոց եւ կատարեցելոց. հայելով ի բնական երկիրն, զի պարարտ է բնութեամբ եւ բազմաբեղուն ունի հովիտս եւ զընդարձակ դաշտս մտաց. եւ արիաբար աշխատեալ առնու պսակ տարւոյ քաղցրութեան … բանեալ է։ Զի զերիսն ունիմք յԱստուծոյ ստացեալ անաշխատ պարգեւս՝ զմարգարէականն եւ զքահանայական եւ զթագաւորականն, իսկ քառորդն մերոյ աշխատութեան է զարմ, որ կոչի Իսաքար, երկասէր, զոր բացայայտեն մեզ ակունք երկուց տեսակացն, սուտակին ասեմ եւ դահանակին։ Եւ առեալ լինի /357a/ սուտակն, որ է հրագոյն, ի վերայ Յուդայի իբր զարդ իշխանական թագի։ Յորժամ մարգարէեական հոգւով աստուածաբանեմք եւ քահանայական գործովք կատարիմք, յայնժամ թագաւորական իշխանութեամբ պսակիմք՝ գեր ի վերոյ լեալ ախտիցն՝ թագաւորելով ի վերայ մեղաց եւ մահու դարձ ի խոստովանութիւն ունելով հրացեալ զարենականն սուտակի, որ կոչի կայծ։ Քանդակս ունելով զմականունութիւնն Յուդայի։ Նաեւ յԵդեմական աղբերէն, որ է սեռական առաքինութիւն, չորս բղխեն առաջս։ Առաջին Փիսոն, որ կոչի բերան հրոյ, զբանակին ունի ի մեզ տեսակս, որ շրջի ի Դէմս, եւ ի Լատայ, որ են վայրք խելացն, յորում բանականն շրջի։ Իսկ երկրորդ գետն՝ Գեհոն, որ կոչի լանջք կամ եղջիւր ցլու, որ պատէ զԵթովպիա, որ կոչի նուաստութիւն վատութեան։ Զոր արիաբար պաշարեալ արտալածէ զկնատեսակ խենէշութիւն՝ եղջերցելով եւ ցրուելով զներհակս որդւոց զախտիցն հոյլս։ Եւ սորա վայրք շրջանակաց են լանջք ի ներքոյ բանականին ընդ իշխանութեամբ նորին։ Իսկ երրորդ գետն՝ Տիգրիս, որ երթայ յանդիման Ասորոց, որ է ողջախոհութիւն, ներհակ ընդդէմ ցանկականին պատերազմեալ ուղղելով զնա, զի Ասորիք ուղղիչք թարգմանին։ Եւ սորա վայրք շրջանս կացէ ներքին որովայնն, որ է մսուր անբան պաճարին, որ բնաւորեալ է յերիկամունս ցանգականին, զոր հրամայեն աւրէնքն արիական գաւտով պնդել եւ մեռուցանել։ Եւ բնաւորեալ են վայրք սորա ի ներքոյ սրտմտականին ընդ նորին իշխանութեամբ։ Իսկ չորրորդ գետն՝ Եփրատէս, ո՛չ ունի վայրս եւ գետս դէմս գնացից, որ է արդարութիւնն, զի ոչ ընդ իշխանութեամբ ուրուք ի գոցանէ է եւ ոչ իշխէ ումեք։ Զի ո՛չ յաղթել ումեք ջանայ, որպէս Փիսովն եւ Գեհոն, եւ ո՛չ պատերազմի ընդ ումեք, որպէս Տրգրիս, այլ ընդ երիսդ թափանցանց լինելով ուղղէ յիւրաքանչիւր սահմանի կեալ բանականին եւ սրտմտականին եւ ցանգականին։ Եւ եթէ ոչ աւելորդ համարեսցիս, գեղեցկապէս յարմարի յասոսիկ եւ քառադէմ կառքն /257b/ Եզէկիէլի՝ վայելչապէս յարմարեալ չորից տեսակացն ընդ միմեամբք բանականն ընդ սրտմտականին։ Զի դէմք մարդոյն ընդ առեւծուն շարալծեալ ոչ բաղհիւսական, այլ տարալուծական շաղկապաւ, զի մի՛ անբնաբար սրտմտականն շարժեսցի, այլ բանականաբար դաստիարակեալ ձեռամբ բանական վարժողին. սապէս եւ ողջախոհականն ընդ ցանգականին շարայարեալ, թեթեւն եւ վերբերողն ընդ ծանրագունին եւ ի վայր ցնդողին, զարծուին ասեմ ընդ զուարակին լծակցեալ, զի ցանգականն վայր ցնդողն սրբեալ մաքրութեամբ ողջախոհութեանն վերաբերեսցէ ընդ ինքեան թեւաւք հոգւոյն վերայ թռուցեալ տենչանաւք հոգւոյն, զի ճշմարտապէս փափագիցեմք, զի մի՛ վեհքն ի վատթարիցն, այլ վատթարքն ի վեհիցն ըմբռնեալք, վեհագոյնք եղիցին, նոքա գեղեցկապէս դաստիարակեալք։ Դարձեալ յարմարեսցուք եւ յասոսիկ զսքանչելի թիւ քառից, գլխաւորելով զբանս։ Զի եւ ի նոյն իսկ ճշմարիտ բանէն եւ ի կենդանի աղբերէն բղխեալ չորս առաջս յԵդեմական դրախտէ[ն] եկեղեցւոյ՝ ի չորեքծագեան ոլորտս աշխարհի ոռոգանել զդէմս մտաց բանաւոր երկրի։ Զի նա իսկ է ճշմարիտ աղբիւր կենաց՝ բղխեալ ի հաւրէ։ Որ աղբիւրացուցանէ զմերձեցեալսն առ նա եւ գետս գնացուցանէ յորովայնից մաքրեցելոց, որք ուրախ առնեն զմայրաքաղաք կաթուղիկէ եկեղեցւոյ։ Եւ նոյն ինքն է մարդ ճշմարիտ բանական ի Մատթէոսէ քարոզեալ, երկրորդ Ադամ հաստատեալ յեդեմական դրախտի եկեղեցւոյ։ Նոյն ունի եւ զդէմս առիւծու՝ արիական եւ թագաւորական իշխանութեամբ պերճացեալ։ Ի Յուդայէ ծագեալ առեւծ եւ կորիւն առեւծու՝ բազմեալ նուսղայաւրէն ի վերայ մահու եւ դժոխոց, զոր ո՞րք կարէ յարուցանել։ Նոյն ունի եւ զդէմս զուարակի, ի Ղուկասէ աւետարանեալ, եւ ածեալ ի զենումն վասն կենաց աշխարհի՝ ընդ ինք<եան> մեռուցանելով զցանգականն ի մէջ ախտիցն հոյլս վերաբերելով ընդ ինքեան յարութեամբն ի կեանս անախտականս, զի ի նորոգումն կենաց շրջեսցուք։ Ունի եւ նոյն /358a/ զդէմս արծուոյ, ի Յովհաննէ աւետարանեալ, որոտալով ի բարձանց, զի բանն իբրեւ զարծուի ի բարձանց սլացեալ իբր ի վերայ կերոյ, զի ուր լուծումն մարմնոյ, անդ եւ արծուի իջցէ։ Որպէս ասէ Եսայի՝ զոր աւրինակ հասցէ արծուի ի վերայ կերոյ կաւչեսցէ, եւ բարբառով իւրով լցցէ զձորս եւ զլերինս։ Զի տէր մեր եղեւ տեղի ամենայն առակաց, զի յամենայն տեղաց թռուցեալ առակք եւ աւրինակք ի վերայ նորա, առ նա հանգիցեն։

[2]

    Եւ արդ անցցուք եւս ի տեսութիւն հնգից թուոցն, զոր կոչեն դարակոճատ, զի կատարեալ Ժեակ դարուն է կէս եւ ծնող նորին։ Զոր եւ Աստուածաբան(ն) բացայայտէ զխորհուրդ սորին զպահարկեալ դառնն ի ԵԺ աւուրն զենեալ։ Զի հինգ զգայութեանցս է մաքրութիւն, ընդ որս խայթոցք մեղացն մտին։ Զի Ե զգայութիւնք են տեղի պատերազմի ախտից, վասն որոյ ընդդէմ սոցին գրէ Մովսէս զԵ գլուխս աւրինացն՝ Ծնունդս, Ելս, զՂեւտականն, զԹիւս, զԵրկրորդ աւրէնսն, զի սոքաւք պատերազմիմք ընդդէմ ուխտիցն։ Որպէս Դաւիթն այն ընդդէմ այլ ազգոյն՝ Ե ունելով կարծրագոյն քարինս ի հովուական մախաղին՝ ի պարսատիկ եդեալ կործանէր զարին զայն։ Այլ եւ ի պարգեւական երկրին թողոյր զԵ քաղաքս այլազգեացն զորդւոցն Իսրայէլի, մինչ կային ի պատուէրս աւրինացն՝ ի ծառայութեան կալեալ՝ առնէին հարկատուս։ Եւ միտք մեր մինչ խոկասցեն յերկիւղ պատուիրանին, լինէին հարկատու եւ ծառայ. Ե զգայութիւնքս՝ սպասաւորելով մտացն իբր թագաւորի։ Իսկ ընդվզեալ ապարասան մտացն տարամերժեալ յաստուածապատուէր հրամանացն, անդէն յարձակեալ զգայութեանցն գերեն՝ զիշխանական միտսն ունելով ի ծառայութեան հարկապահանջ ախտիցն ցանգութեան։ Զոր եւ տէրն վարդապետեալ ուսուացնէ մեզ՝ ասելով. Ե ի տան միում բաժանեալ, որ են զգայութիւնքն երկուցն յերից՝ տեսանելիք եւ լսելիք բաժանեալ ի ճաշակելեաց, ի հոտոտելեաց, ի շաւշափելեաց, զի յախտից ազատեալ /358b/ միտքն առնուն ի կիր սոքաւք վարել ի վարժս կրթութեան՝ զննելով տեսանել եւ քննել զաշխարհս. ծանիցէ զգալովքս զիմանալիսն եւ լսելեաւքն ի ներքս ընդունել զբանն կենաց յաւիտենականաց, թողլով զերիս ծառայս ախտիցն՝ մարմնոյ սպասաւորել անբանքն անբան մասինն։ Նաեւ հինգ թագաւորքն Գոդողգոմորայ, որ գերեցին զՍոդոմ, զնոյն բերին խորհուրդ, զի Սոդոմ կուրութիւն թարգմանի, զի կուրացեալ ոգիք հեշտասիրութեամբ ըմբռնեալք ի զգայութեանցն, գերին զանգիւտ կորուստն։ Զոր իմաստնոյն լուսաւորեալ ոգւով, զաւրութեամբ ուժոյ տեառն իւրոյ, հետամուտ եղեալ զաւրաւք թուաւք հայրապետացն Նիկիական գումարտակին, որք զգերիչ կուրացելոց հերձուածողական գունդսն տապաստ արկին։ Արդ Աբրահամու զերկուսն ըմբռնեալ թագաւորս, զտեսանելիսն եւ զլսելիսն, զի սոքա ի զգայութեանցս, որ ազատաբար յիմաստասիրութեան խոկումն ամբառնան։ Իսկ զերիցն ասէ ի ջրհորն անկանել, ճաշակելացն, շաւշափելեացն, հոտոտելեացն ասեմ, որք յախնթորակագոյնք են եւ ի հեշտութիւնս ըմբռնին։ Ե կանգնեան են եւս եղանոյն չափք լայնութեան եւ երկայնութեան, Գ բարձրութեանն, զոր հատեալ աղիւսս քառանգիւնոյ, լինին ՀԵ աղիւսակք ունելով բարձրագոյն խորհուրդ։

    Իսկ թիւ Զիցն ունի եւս բարձրագոյն խորհուրդ, որ ծնանի յերից առաջին կատարեալ թուոցն, յորում աւուր կատարեցան երկինք եւ երկիր, եւ ստեղծաւ մարդն բանական։ Զի ամենայն զգալի մարմինք Զ ունին կայութիւնք՝ ի վեր եւ ի վայր, յաջ եւ յահեակ, յետ եւ յառաջ։ Զսա ասեն կատարեալ թիւ, զի բաժանելով հաւասարագոյ բոլորին՝ երկրորդիւն եւ երրորդիւն եւ Զերորդիւն, զի երկրորդ մասն է Գքն, եւ երրորդ մասն է երկուն, եւ Զերրորդ՝ մինդ. եւ այդ զնոյն բերէ թիւ վեցին։ Նաեւ Սողովմոն ի Զ ամին կատարէ զտաճարն, զաւրէն առաջին մարդոյն ի վեցերորդին ստեղծանելով, ընդ որ տէր մեր ոչ հաճեալ բնակէ, այլ քակեալ զԶ աւուրն, եւ յերիս կատարեալ թիւ աւուրց կանգնէ յարութեամբն՝ զբոլոր տաճար մար/359a/մնոյ փակեալ հնութեամբ մեղացն Զեան դարուցն, յորս բնակեալ առնէ իւր ճեմարան եւ տաճար հոգւոյն։

    Իսկ սքանչելի թիւ Էերորդիդ յոգնաթիւ ունի խորհուրդ զանազանեալ անխառն տարորոշ թիւ, սեռն եւ անապական բնութիւն, զի ոչ բնակի զոք, եւ ոչ ծնանի յումեքէ ի ներքոյ Ժինդ, զոր կոչեն մշտնջենակուսի, եւ անմաւր, միակի ի բնութիւն, զոր ասեն ծնեալ յուղղոյն Արամազդայ։ Արդ ունի սա թիւ զեւթն շնորհաց հոգւոյն՝ իմաստութեան, հանճարոյ եւ խորհրդոյ եւ զաւրութեան, գիտութեան եւ աստուածպաշտութեան եւ երկիւղի Աստուծոյ։ Եւ ի սմա Աստուած ոչ եթէ հանգչի, այլ հանգուցանէ զարարածս, զի զտեղի առնու յարարչագործելոյ։ Եւ զսա սահմանէ վերջին թիւ աւուրց արարչութեանն։ Եւ սովին թուով ի կարգ անկեալ վարի աշխարհ, զի շաբաթք եւ ամիսք եւ տարիք սովաւ գոյացեալ երեւին մեզ։ Նաեւ ի ծնունդս յարմարագոյն է թիւս այս, զի յԷ աւուր սաղմնառեալ յարգանդի ծնանի որդին։ Եւ Էամսեայ ծնունդքն բեղմնաւորք լինին եւ առողջք։ ՅԷ ամսեան ընձիւղին ատամունք։ Եւ յԷ ամին փոփոխին եւ ընծայի տեսութիւն մտացն եւ երեւութանան կերպարանք բանից յոգիսն։ Վասն որոյ Է ամեայ հրամայեն առնուլ ի վարժս կրթութեան դպրոցաց։ Եւ յիմաստութեան տան Է հաստատին սիւնք։ Է են եւ մոլորականք կարգեալ ի սպաս պաշտաման բուսոց եւ անգոց։ Է <են> եւ ծակք զգայութեան՝ Բ աչաւք, Բ ականջաւք, Բ ծծոց քմաց, եւ մի ճաշակելեաց, որ ունի մուտ մահկանացուին եւ զել անմահին բանականի։ Է <է> եւ արտաթորումն՝ արտաւսր, տողուկք ծծոց, հոսումն քրտան, ծորումն որովայնի, առաւուշտ ջրոյ, հեղուկսն եւ սերմանն։ Եւ լուսին յԷ ախտակցագոյն ունի առ երկիրս, եւ յԲ Էնն ուռճացեալ լնու։ Եւ միտք յԷ ամի ծնանի զտեսութիւն բանի։ Իսկ մարմին յԲ Է զծննդականն առնու բեղմունս։ Եւ Է անգամ յաւուր աւրհնի Աստուած։ Եւ Է պատիկ հատուցանէ չարացն։ Է ի Կայենէ խնդրի վրէժք եւ եւթանասնեկի՝ ի Ղամեքայ։ Է աւուրբք փակի դուռն տապանին ընդդէմ անհաւատիցն։ Է անգամ սրսկ(ի) իւր արիւնն առաջի սեղա/359b/նոյն։ Է աւուրբք եւ բորոտն սրբիւր։ Եւ զի բազում են Է թուոցդ խորհուրդք, սակայն յայտնի են որոց կամին ուսանել ի գրոց, զոր ի հոգւոյ ճառին է բովանդակեալ Աստուածաբանի։

    Այլ մեք անցցուք յԸերորդին սքանչելի խորհուրդ, որ ունի զծնունդ ի կրկնակին քառից կատարեալ թուոյ։ Զի տացէ աւր առաջին, եւ Ը երեակի լեալ, զի ի միակէն սկսեալ յԷեակն յանգի եւ նոյն աւր յարաբարդեալ յԷակն, լինի Ը, որ ուսուցանէ խորհուրդ բարձրագոյն, զի ի վերին կայանսն բերի, որպէս աւրինադրէ Սողովմոն, տալով բաժինս ո՛չ միայն եւթանց, այլ եւ ութից։ Որպէս Դաւիթ կարգէ սաղմոսս յաղագս ութերորդին, զտէր մի՛ սրտմտութեամբ, եւ ապրեցոյ զիս տէր, զի նուազեաց սուրբ։ Այլ եւ զնշան հաւատոցն Աբրահամու՝ Ը երորդին հրամայէ ընդունել ի ծննդական մասին եդեալ կնիք, զի մի անչափութեամբ հեղմամբ ապականեսցին սերունդք աւրհնութեանն, որպէս ի ջրհեղեղի անդ մաքրեալ լուաց զանչափ հեղումն աղտեղութեանն ի վերայ երկրի։ Եւ զի յետ ապականելոյ երկրի մաքրութեան աւրհնեալ ազգին մաքրեցելոյ, մտին կրկնակի անէծք ի մերկութեան ծննդական մասին, որ այպանեցաւ յիւրմէ զարմէն, այն, որ մաքուրն էր. ի խլրտմանց ախտից, զսոյն անդամ գտեալ Աստուծոյ մաքուր առ Աբրահամաւ պսակէ զնա, զի մի՛ խայտառակեսցէ զնա չարն, որպէս Նոյին։ Յաւրհնութեան զաւակէն լցցէ զաշխարհս ամենայն աւրհնութեամբ յերկնաւորս ի Քրիստոս, զի ուր առաւել եղեն մեղքն, եւս առաւել անդ շնորհքն։ Նաեւ զխորհուրդ Ը երորդիդ, երեւի պատուեալ իմն Յիսուս։ Ութաւրեա(յ ) թլպատեալ, եւ կատարեալ զաւետիս հարցն եւ փոխարկեալ ի մեզ զհոգւոյն թլպատութիւն, որ ոչ մարմնոյ, այլ ախտից առնէ հատումն ի բաց բառնալով, որ ի ծննդենէ տրամագրին գիծք ախտից յոգիսն։

    Իսկ Թերեակ թիւն, որ ծնանի յերիս երրեակս, յառաջին կատարեալ թուոյն, զոր առեալ ի կիր իմն Յիսուս զերանականն արդարոց սովին թուով սահմանէ։ Եւ Թ ամսեայ ժամանակաւք կրի ի ծոց կուսին ծոցածին ծաղիկն սիրական համբերութեամբ վասն մեր։ Նաեւ բոլորիցս Թ ամսեայ սահմանին ծնունդք։

    Իսկ Ժերորդ թիւդ է կատարումն թուոց միակաց եւ ծնունդ Եեկին, որ բարգաւաճեալ առ Մովսէսի Աստուծոյ զԺ պատգամս կեցուցիչս ոգւոց եւ մարմնոց, Եեկին զգայութեանց մաքրումն, յԲ տախտակս քանդակեալ Աստուած տիրականն, որով ոգիք մաքրին. եւ ընկեր տիրականն, որով բազմահոյլ չարութիւնք ախտիցն սրբին, զոր առաքեալ ասէ բոլոր շնորհացն խափանել, եւ սիրոյն միայն միայնւոյ մնացելոյ եւ թագաւորեցելոյ յանվախճանն կետ յաւիտեանս։ Այլ եւ ի Ժերորդում Եերրորդ ամսոյն աւրինագրէ Աստուած մտանել քահանային արեամբ զուարակին ի սրբութիւն սրբոցն՝ յանդիման լինել Աստուծոյ։ Վասն զի այս թուոց Է լիագոյն է մաքրելոյ եւ մշտընջենակուսի թուով։ Եւ կատարեալ Ժեկին մաքրել քահանային եւ սրբագործել զպատարագն երկնային մտիւն ի սրբազանիցն խորան, քաւութեանն ասեմ եւ տախտակացն Քերովբէիցն թեւովք պարածածկեալ, զի մի տեսցեն կուրաշաւիղ քահանայքն զամրածածուկ խորհուրդ տնաւրէնութեան տեառն, այն, որ վասն մեր եմուտ ի սրբութիւն սրբոցն՝ իւրով արեամբն յաւիտենական բերելով զմեր փրկութիւնն։ Եւ ի Ժերորդի հրամայի առնուլ ի պահ զգառն զատկին յառաջնում ամսեանն, ընդդէմ եգիպտական ապականեալ բռնաւորին անդրանկածախ սատակմամբ. եւ խաւարատանջ նշանովք կորզել զԱբրահամեան զարմն, գառնազէն արիւնաշաղախ դրաւքն փակելովք։ Եւ սեամբ հրածին լուսով յանապատն ազատաբար ճանապարհորդել յԷերորդ ամսոյն Ժեկին, ոչ զերծուլ յԵգիպտական ախտիցն, այլ պահարկեալ գառամբն՝ յաւրինակ երկնի զարդ բանի եւ կշռութեան, իմանալ զչարն, եւ խոյս տալ ի վնասակա/360b/րացն, փակէ եւ զգրունս զգայութեան, զի մի՛ մտցէ եգիպտական սատակող ախտն յոգիսն, այլ երկիւղիւ աւծմամբ պարփակեալ աներկիւղ մնասցէ պահպանութեամբ դռնապան հրեշտակին։ Իսկ ի ԵԺան աւուրն զենոյր գառնն, վասն զի յԲ հնգեակս կատարի բնութիւնս եւ ի ԵԺին փոխադրեալ առնու զաւրութիւնն կարել զենմանն ծնանիլ. եւ յայս ամս հասեալ բնութիւնս որքան երկիւղաբար բաց ունելով զդրունս զգայութեան, յԵգիպտական սատակող ախտիցն ըմբռնեալ անդրանիկ զարմ ոգւոցն, որ է ողջախոհութիւն, սատակումն ընդունի, յորում տան ոչ այլ ինչ, բայց եթէ սուգ տխրական ամենալից գոչմամբ եւ աղաղակաւ, որոց կորիցէ յիշատակն։ Իսկ յաղթողացն ախտից եղելոց զարմի Իսրայէլեան, եւ զաւակ Աւետեաց Աբրահամու սպանանելով զԵգիպտական ախտից բնութիւնն, զի՞նչ այլ ինչ եթէ ոչ տաւնուտ. այսպիսւոյ տաւն ոգւոյ, ո՛չ միաւրեայ, այլ Էաւրեայ, որպէս հրամայեցաւ տաղաւարիլ աւուրս Է։ Որ ուսուցանէ մեզ զԷաւրեայ կենցաղս թողուլ եւ պանդխտեալ տաղաւարաւք, չափաւոր եւ դուզնաքեայ պիտոյիւք շատանալ, զի զբնակութիւնս երկնից փափաքիմք զգենուլ։

    Իսկ Իեակ ամաւք կատարիմք անյաղթ զաւրութեամբ յերիս Էակս թուով, որով բարգաւաճի Աբրահամ, զի Ի ամին նաեւ ի վեր հրամայեն աւրէնքն ի գիր զինուորութեան գրել, զի եւ մեզ ոչ է մարտ պատերազմի ընդ մարմնոյ, այլ ընդ աշխարհակալ իշխանին։

    Այլ եւ ԳԺեակ թիւդ ունի զկրկնակի կատարումն բնութեանս, զի ԵԺ անին կարէ զնմանն ծնանիլ. եւ յերկեակն պապ լինի, որովք թուովք ամաց կենցաղավարի իմն Քրիստոս, յորում ամի զմեզ վերստին ծնանի աստուածածնելական ջրով եւ հոգւով, կործանելով զանմարմինն Գողիադ, երիւք կատարեալ թուովք փորձութեամբ, զայն, որ մարտեաւն ընդ նախահաւրն. եւ ի վերայ վազեաց երկրորդն Ադամայ, /361a/ եւ աստուծոյ կործանեցաւ։

    Այլ եւ Խ թիւս ունի յոգնաթիւ խորհուրդ, այլ մեք թողլով զբազումս, ի կատարումն ընթասցուք բանիս՝ երկուցեալ ի յագեցմանէ բանիս, զի մի ախորժելեաց լսելեաց պատերազմող լիցի։ Եւ զի սա ի քառից տասանց յերկուց կատարեալ թուոց ծնանի, նախ զի Ի բնութիւնս ունի բաղկացութիւն, զի յայս թիւս տարրանայ բնութիւնս բոլոր անդամաւքն. եւ զկենդանականն առնու փչումն բարեգործեալ յարարչէն, զոր անաւրինեալ հսկայիցն ապականեցին անկարգաբար անչափութեամբ ախտիցն հեղմամբ, ո՛չ ի սերումն, այլ ի վիժումն պատկերին, զոր ստացաւն մարդ Աստծով ծնանիլ. եւ զորդիս իւրեանց հեղձուցին հեղեալ մեղաւք, որոց ստուգութիւն հատոյց նովին չափովք։ Խ աւուրբք ջրահեղձոյց կորստեամբ, իսկ ընդդէմ սոցին Շ ամաւք կուսութեամբ, նահատակեալ Նոյի, սպանանէր զԵ զգայութեանց ախտից հոյլս, ոչ հեղձեալ յախտիցն, այլ գեր ի վերոյ թռուցեալ ի վերայ ալեաց ջուրցն անցեալ կայր։ Քառատասնեակ ամաւք եւ Իսահակ տանջէր զերիտասարդական ախտս եւ ապա առնոյր կին, զի պարկեշտակիր ամուսնութեամբն ծնցի զպարգեւական զաւակն զԻսրայէլ։ Թողում ասել զՄովսէս ի Խաւրեայ մեռելութեամբ անմահացեալ եւ լուսաւորեալ երեսաւք առնուլ զԺ պատգամսն։ Եւ Խ քաղաք ապաստանի որոշեաց։ Խ աւուրբք Հեղիաս փախուցեալ ի Յեզաբելական ախտիցն հեշտ ցանգութեանցն Աստուծոյ հանդիպի։ Խ աւուրբք եւ մանկունքն ի տաճարին Աստուծոյ ընծայ ընձային մաքրութեամբ տատրակացն եւ պարզամտութեամբ աղաւնեացն նմանութեամբ։ Զոր եւ իմն Յիսուս կատարէ նովին թուով, յինքն գլխաւորելով զոտուերականսն. ընծայի եւ ընծայեցուցանէ զբոլորս ինքեամբ հաւր քահանայաբար։

Իսկ Ծեակ թիւդ ի Ե(ե)ակ տասնից բաղկանայ, ըստ թուոյ զգայութեանց, որ էից է կատարի. եւ մնացեալ աւուրն կոչի առ նոսաբ յորում աւուր զգիր մահուն ընկալ/161b/ան յանցաւորքն ի տախտակս քարեղէնս։ Իսկ մեք նոյն թիւս ընկալա(ք) զհոգին կենդանարար ի սիրտս մաքուր մարմնեղէնս։ Եւ զսա կոչեն յոբելէն եւ աւր թողութեան. եւ նոցա ի նոյն թիւս ամաց ազատութիւն ծառայից եւ դարձվաճառիկ ստացուածոց։ Բայց մեք ազատիմք ի ծառայութենէ մեղաց աւրինաւք հոգւոյն, զի ուր հոգի տեառն է, անդ ազատութիւն է։

    Իսկ Զեակ Ժիցն թիւն յայտնի է մեզ զՑեան դարուն զգործս չարին ի ձեռն պատկերին Բաբելացւոց չար խառնակութեանն, զոր սատանայ կազմեաց իւր զբաւսանաց տեղի երգարանաւք եւ տաւղաց հնչմամբ։ Եւ ի լայնութիւն եւ ի բարձրութիւնս տարածեալ թուաւք Զովք եւ Զեակ տասամբք ընդարձակս արարեալ իւր ճեմելիս բոցակիզելով զոգիս կամեցողացն, զգաստանալ աստուածապաշտութեամբ չորիւք նիւթովք բաղկացութեամբ մարմնոյս, բարձրացուցանելով զբոց մեղացն ԽԹ կանգնովք չափ, ոչ կարելով գիր ի վերայ անցանել թողութեանց յիսնեկին։ Եկ սրբոյ մաքրութեան աւուրն, զոր յիսնեկին ի հոգւոյն ընկալաք թողութիւն։

    Իսկ Ժեակ Էիցն թիւ ցուցանէ մեզ զբարձրագոյն խորհուրդ շնորհաց հոգւոյն աճեցեալ էից շնորհոք հոգւոյն, որ ի յԵսայեայ թուեցան յԷ Ժեակ կատարելութիւնն, զոր ընկալան Հ ծերքն Մովսէսի, ի բացեայ գոլով Եղդատ եւ Մեղդատ։ Սովին թուով եւ ժողովուրդն ի գերութեան առնուն թողութիւն եւ ազատութիւն ի գերչացն։

    Իսկ ութեակ Ժիցն թիւ ունի զնոյն միակութեան խորհուրդ, այլ եւս բարձրագոյն յայտնելով միտս, զի անդ յետ Էանն միակ Ը թիւ ունի զկերպարանս հանդերձեալ ութերրեկին աւուր։ Իսկ աստ զամենայն խորհուրդ կատարեալ Քրիստոսի ցուցանէ մեզ ի ձեռն Դաւթայ ասելոյն, թէ ժամանակ ամաց մերոց, որ իբրեւ զսարդի ոստայն ունայնս աշխատիմք։ Ըստ այնմ, եթէ սարդի ոստայն անկանեն, որ ոչ ձորձի զգեստաւորեալ զմեզ, այլ ունայնս մաշի, զոր սահմանեալ ունայնութեան /362a/ կեանս մարդկան Հ ամ, եւ եթէ աւելի եւս Ձ, իսկ վրիպեալ յայսմ թուոյ, լի ցաւովք դառնութեամբ ասաց կեալ։ Եւ այս են միտք մարգարէին՝ յՀ ազգին կարծիս ունէր գալ փրկչին եւ եթէ յերկարասցին եւս վասն անլրութեան մարդկան, յՁ ազգին յայտնեսցի, զորոյ թիւ յայտնէ մեզ Ղուկայ ազգաբանութիւնն՝ զերկրորդ Ադամն սկիզբն դնելով նոր ստեղծուածոյս։ Որ ի ջրոյ եւ ի հոգւոյն վերստին ստեղծաք, նոր արարածք ի Քրիստոս եղեալ եւ տարեալ հանէ յԱդամ ՀԸ նահապետս եւ զհայր զհոգին յարդարեալ կատարէ զթիւ Ձիդ զՔրիստոս հիմն եդեալ ըստ առաքելոյ եւ զՀոգին կատարիչ եւ զՀայր կատարումն։ Եւ եթէ ոչ աւելորդ համարեսցիս, ասացից եւ այլ եւս բարձրագոյն խորհուրդ։ Զի առաջինն Ադամ բացամերժեալ յաստուծոյ իբրեւ ի բարձանց ի վայր հոսեալ զաւրէն ուղխից գետոյ, ըստ նմանութեան Յորդանանու՝ իջանելով ի ծովն աղի։ Զի Յորդանան էջք թարգմանեն, զոր չէր հնար արգել ումեք, մինչեւ եկն տապանակն աւրինակն տէրունեան մարմնոյն եւ կացեալ ի մէջ Յորդանանու զդժուարարգելին, դիւրաւ անդրէն դարձուցանէր յետս երթալ ի նմին տեղի, յորմէ բղխէրն։ Սոյնպէս եւ զմարդկան ապստամբութիւնն չեղեւ ումեք հնար անդրէն դարձուցանել, թէպէտ եւ ջանացան աւրէնք եւ մարգարէք, նաեւ հրեշտակք, զի ոչ պատժովք եւ սպառնալովք երկեան, եւ ոչ աւետեօք բարեաց յորդորեցան, այլ կացին մնացին ի նմին հոսման՝ իջանելով ի ծովն աղի, որ է Մեռեալ ծովն Սոդոմայ։ Զի Սոդոմ կուրութիւն եւ ծովն աղի եւ նոյն մեռեալ զինչ այլ ինչ մեզ յայտնեն, եթէ ոչ զկիրս դժոխոց, զի մեռեալ եւ անկենդան է, խաւար եւ լի աղտաղտուկ չարութեամբ։ Արդ՝ եկն տէր մեր եւ եկաց ի մէջ Յորդանանու։ Զի ստուերն որ նկարեցաւ ի ձեռն տապանակին, հանցէ ի ճշմարտութիւն՝ դարձուցանելով անդրէն յետս, ոչ զՅորդանան, այլ զորդիս Ադամայ ի ձեռն մկրտութեանն։ Եւ զայս յայտնի մեզ ցուցանէ Ղուկայ ազգաբանութիւնն՝ սկսեալ յերկրորդն Ադամայ տարեալ /362b/ հանէ յառաջին Ադամն եւ ՀԸ ազգաբանութեամբն եւ զՀոգին ի մեզ բնակեալ եւ ի Հայր միաւորեալ իբրեւ ի գլուխ, ասել թէ Ադամայ որ Աստուծոյ, զի Մատթէոսի ազգաբանութիւնն զիջանելն ի մեզ ազգէ, եւ բուռն հարկանել զզաւակէն Աբրահամու։ Որպէս ասէ առաքեալ եւ Ղուկայն զդարձուցանելն անդրէն առ հայր նշանակէ, զայս իմացեալ հոգեկիր մարգարէն Դաւիթ սահմանէ մեզ ժամանակ Հ եւ եթէ առաւել եւս ութսուն։ Եւ այս են միտք բանիս, եթէ որք արժանի լինին հասանել ի կենասիրաց դարն Ձերորդ եւ լինին հաղորդ մեծի փրկութեանն, երանելի են, իսկ վրիպեալքն անբուժելի ցաւովք ըմբռնեալք, ի դառն հեծութիւնս։ Եւ ո՞ւր է հանգիստ նոցա, եթէ ոչ ի խաւարն արտաքին։ Որպէս ջուրքն, որ հատանի տապանակէն ի ստորին կողմն, հասեալ իջին ի ծովն աղի եւ բացամերժեալքն ի խորհրդական մարմնոյ տեառն, որով ունիմք զփրկութիւն, ժառանգեն զանգիւտ կորուստն։ Իսկ փրկեալքն եւ յաստուած միացեալքն միշտ զուարճացեալք, յանվախճան յերանութիւնսն վայելեն։ Եւ արդ՝ պարտ է ի տէր մեր գլխաւորել զբանս եւ ի բոլոր խորհրդոյս կատարիչն Յիսուս, որ յառաջագոյն նկարեաց յարարածս եւ յաւրէնս եւ ի մարգարէս, եւ եկեալ ինքն գլխաւորեաց՝ հանելով զստուերն ի ճշմարտութիւն։ Եւ զբոլոր խորհուրդ թուոցդ բացայայտէ մեզ ի թիւս ոմանս ժողովելով, զմեր փրկութիւն եղեալ երկրորդ Ադամ, եւ սկիզբն նորոյ արարածոցս ըստ Աստուծոյ եղելոյ՝ նորոգելով ո՛չ միայն զհնութիւն մարդոյն, այլ զբոլոր արարածոց, ժամանակաց, թուոց, աւուրց, ամսոց եւ տարեաց։ Որպէս ասէ Եսայի. Եղիցի երկին նոր եւ երկիր նոր. եւ ինքն կոչեցաւ ամ նոր թուղութեան։ Ի սկիզբն նորոյ աշխարհիս եւ աւր հատուցման։ Եւ որպէս անցեալ ամն հնացեալ վախճան առնու եւ վերջին աւրն անցեալ ամին կատարումն եւ նորոյ ամին սկիզբն ի միջոցի կալով ունի մասն ինչ ի հնոյն եւ հաղորդութիւն ունի այդ նորոյն ամին, սկիզբն գոլով…։