Տարերք/Գիրք 8
հեղինակ՝ էվկլիդես |
Առաջարկ 4
Ամեն տեսակ տրված հարաբերությունների համար, որոնք արտահայտված են նվազագույն թվերով, անհրաժեշտ է գտնել նվազագույն թվեր, որոնք շարունակաբար համեմատական են այդ տրված հարաբերություններում։
image
Թող տրված հարաբերությունները, արտահայտված նվազագույն թվերով, լինեն A-ի և B-ի, C-ի և D-ի, և, վերջապես, E-ի և F-ի հարաբերությունները։ Անհրաժեշտ է գտնել նվազագույն թվերը, որոնք շարունակաբար համեմատական են A-ի և B-ի, C-ի և D-ի, և E-ի և F-ի հարաբերություններում։
Թող G-ն լինի նվազագույն թիվը, որը բաժանվում է թե՛ B-ի, թե՛ C-ի կողմից [Նախ. 7.34]։ Եվ որքան անգամ B-ն բաժանում է G-ին, նույնքան անգամ թող A-ն բաժանի H-ին։ Եվ որքան անգամ C-ն բաժանում է G-ին, նույնքան անգամ թող D-ն բաժանի K-ին։ Եվ E-ն կամ բաժանում է K-ին, կամ չի բաժանում։ Նախ, թող բաժանի (K-ին)։ Եվ որքան անգամ E-ն բաժանում է K-ին, նույնքան անգամ թող F-ն բաժանի L-ին։ Քանի որ A-ն բաժանում է H-ին նույնքան անգամ, որքան B-ն բաժանում է G-ին, հետևում է, որ ինչպես A-ն է B-ի նկատմամբ, այնպես էլ H-ը G-ի նկատմամբ է [Սահ. 7.20, Նախ. 7.13]։ Նույն հիմքով, ինչպես C-ն է D-ի նկատմամբ, այնպես էլ K-ը L-ի նկատմամբ է։ Այսպիսով, H, G, K, L թվերը շարունակաբար համեմատական են A-ի և B-ի, C-ի և D-ի, և E-ի և F-ի հարաբերություններում։
Այս թվերը նվազագույն թվերն են, որոնք շարունակաբար համեմատական են այդ հարաբերություններում։ Եթե H, G, K, L թվերը նվազագույն շարունակաբար համեմատական թվերը չեն A-ի և B-ի, C-ի և D-ի, և E-ի և F-ի հարաբերություններում, ապա թող N, O, M, P թվերը լինեն այդպիսի նվազագույն թվերը։ Եվ քանի որ ինչպես A-ն է B-ի նկատմամբ, այնպես էլ N-ը O-ի նկատմամբ է, և A-ն և B-ն նվազագույն թվեր են (որոնք ունեն նույն հարաբերությունը), և նվազագույն թվերը նույն հարաբերությամբ թվերին բաժանում են նույնքան անգամ, ուստի B-ն բաժանում է O-ին։ Նույն կերպ նաև C-ն բաժանում է O-ին։ Այսպիսով, նվազագույն թիվը, որը բաժանվում է թե՛ B-ի, թե՛ C-ի կողմից, կբաժանի նաև O-ին [Նախ. 7.35]։ Եվ G-ն նվազագույն թիվն է, որը բաժանվում է թե՛ B-ի, թե՛ C-ի կողմից։
Հետևաբար, եթե G բաժանում է O-ն, ինչքան մեծ է բաժանումը, այնքան կքչանա։ Բանն ինքնին անհնար է։ Հետևաբար, չեն կարող լինել թվեր, որոնք փոքր են H, G, K, L-ից և որոնք, շարունակական են և համաչափ to A-ն B-ի, և C-ն D-ի և հետագայում Е և F-ի հանդեպ։
image
Այժմ թող E-ն չչափի K-ն: Եվ թող նվազագույն թիվը, M-ը, որը չափվում է (և) E-ով և K-ով, ընտրված լինի [Հիմք 7.34]: Եվ քանի անգամ K-ն չափում է M-ը, նույնքան անգամ թող H-ն, G-ն նույնպես չափեն N-ն և O-ն համապատասխանաբար: Եվ քանի անգամ E-ն չափում է M-ը, նույնքան անգամ թող F-ն նույնպես չափի P-ն: Քանի որ H-ն չափում է N-ը նույնքան անգամ, որքան G-ն (չափում է) O-ն, ուրեմն, ինչպես H-ն G-ին է, այնպես էլ N-ը՝ O-ին [Սահմանում 7.20, Հիմք 7.13]: Եվ ինչպես H-ն (կապակցվում է) G-ի հետ, այնպես էլ A-ն (կապակցվում է) B-ին: Ուստի, ինչպես A-ն (կապակցվում է) B-ին, այնպես էլ N-ը՝ O-ին: Եվ այսպիսով, նույն պատճառներով, ինչպես C-ն (կապակցվում է) D-ին, այնպես էլ O-ն (կապակցվում է) M-ին: Դարձյալ, քանի որ E-ն չափում է M-ը նույնքան անգամ, որքան F-ն (չափում է) P-ն, ուրեմն, ինչպես E-ն (կապակցվում է) F-ին, այնպես էլ M-ը՝ P-ին [Սահմանում 7.20, Հիմք 7.13]: Ուստի, N, O, M, P-ն շարունակաբար համեմատական են A-ի և B-ի, ինչպես նաև C-ի և D-ի, և վերջապես E-ի և F-ի հարաբերությամբ: Ասում եմ, որ դրանք նաև ամենափոքր (թվերն) են A B, C D, E F հարաբերություններում: Քանի որ եթե ոչ, ապա կլինեն որոշ թվեր, որոնք փոքր են N, O, M, P-ից (որոնք) շարունակաբար համեմատական են A B, C D, E F հարաբերություններով: Թող դրանք լինեն Q, R, S, T: Եվ քանի որ ինչպես Q-ն R-ին է, այնպես էլ A-ն (կապակցվում է) B-ին, և A-ն և B-ն ամենափոքրն են (որոնք ունեն նույն հարաբերությունը նրանց հետ), և ամենափոքրները չափում են նույն հարաբերությունն ունեցող թվերը հավասար թվով, առաջնայինը՝ առաջնայինին, և հետևորդը՝ հետևորդին [Հիմք 7.20], B-ն, ուրեմն, չափում է R-ը: Ուստի, նույն (պատճառներով), C-ն նույնպես չափում է R-ը: Այսպիսով, B-ն և C-ն (երկուսն էլ) չափում են R-ը: Այսպիսով, ամենափոքր թիվը, որը չափվում է (և) B-ով և C-ով, նույնպես կչափի R-ը [Հիմք 7.35]: Իսկ G-ն ամենափոքր թիվն է, որը չափվում է (և) B-ով և C-ով: Ուստի G-ն չափում է R-ը: Եվ ինչպես G-ն R-ին է, այնպես էլ K-ն՝ S-ին: Ուստի, K-ն նույնպես չափում է S-ը [Սահմանում 7.20]: Եվ E-ն նույնպես չափում է S-ը [Հիմք 7.20]: Ուստի, E-ն և K-ն (երկուսն էլ) չափում են S-ը: Այսպիսով, ամենափոքր թիվը, որը չափվում է (և) E-ով և K-ով, նույնպես կչափի S-ը [Հիմք 7.35]: Իսկ M-ը ամենափոքր (թիվն է), որը չափվում է (և) E-ով և K-ով: Ուստի, M-ը չափում է S-ը՝ մեծը (չափելով) փոքրին: Սա հակասական է: Ուստի չեն կարող լինել որևէ թվեր, որոնք փոքր են N, O, M, P-ից (որոնք) շարունակաբար համեմատական են A B, C D, E F հարաբերություններում: Ուստի, N, O, M, P-ն ամենափոքր (թվերն) են, որոնք շարունակաբար համեմատական են A B, C D, E F հարաբերություններում: (Ինչը) հենց այն էր, ինչ պահանջվում էր ցույց տալ:
Առաջարկ 5
Հարթ թվերը միմյանց նկատմամբ ունեն հարաբերություն, որը կազմված է իրենց կողմերի հարաբերություններից: Թող A և B լինեն հարթ թվեր, և թող C և D թվերը լինեն A-ի կողմերը, իսկ E և F (թվերը)՝ B-ի (կողմերը): Ասում եմ, որ A-ն ունի B-ի նկատմամբ հարաբերություն, որը կազմված է իրենց կողմերի հարաբերություններից:
Քանի որ տրված են հարաբերությունները, որոնցով C-ն ունի E-ի նկատմամբ, և D-ն (ունի) F-ի նկատմամբ, թող նվազագույն թվերը՝ G, H, K, շարունակաբար համեմատական լինեն CE, DF հարաբերություններում [Հիմք 8.4], այնպես, որ ինչպես C-ն E-ին է, այնպես էլ G-ն (լինի) H-ին, և ինչպես D-ն (լինի) F-ին, այնպես էլ H-ն (լինի) K-ին: Եվ թող D-ն ստեղծի L՝ E-ն բազմապատկելով:
Եվ քանի որ D-ն ստեղծել է A-ն՝ C-ն բազմապատկելով, և ստեղծել է L-ն՝ E-ն բազմապատկելով, ուրեմն, ինչպես C-ն E-ին է, այնպես էլ A-ն (լինում է) L-ին [Հիմք 7.17]: Եվ ինչպես C-ն (լինում է) E-ին, այնպես էլ G-ն (լինում է) H-ին: Ուստի, ինչպես G-ն (լինում է) H-ին, այնպես էլ A-ն (լինում է) L-ին:
Կրկին, քանի որ E-ն ստեղծել է L-ն՝ D-ն բազմապատկելով [Հիմք 7.16], բայց իրականում նաև ստեղծել է B-ն՝ F-ն բազմապատկելով, ուրեմն, ինչպես D-ն F-ին է, այնպես էլ L-ն (լինում է) B-ին [Հիմք 7.17]: Բայց ինչպես D-ն (լինում է) F-ին, այնպես էլ H-ն (լինում է) K-ին: Ուստի, ինչպես H-ն (լինում է) K-ին, այնպես էլ L-ն (լինում է) B-ին: Եվ արդեն ցույց էր տրվել, որ ինչպես G-ն (լինում է) H-ին, այնպես էլ A-ն (լինում է) L-ին:
Ուստի, հավասարության միջոցով, ինչպես G-ն K-ին է, այնպես էլ A-ն (լինում է) B-ին [Հիմք 7.14]: Եվ G-ն ունի K-ի նկատմամբ հարաբերություն, որը կազմված է կողմերի (A-ի և B-ի) հարաբերություններից: Ուստի, A-ն նույնպես ունի B-ի նկատմամբ հարաբերություն, որը կազմված է կողմերի (A-ի և B-ի) հարաբերություններից:
Առաջարկ 6
Եթե որևէ քանակությամբ շարունակաբար համեմատական թվեր կան, և առաջինը չի չափում երկրորդին, ապա ոչ մի այլ (թիվ) չի չափի որևէ այլ (թիվ):
Թող A, B, C, D, E լինեն ցանկացած քանակությամբ շարունակաբար համեմատական թվեր, և թող A-ն չչափի B-ին: Ասում եմ, որ ոչ մի այլ (թիվ) չի չափի որևէ այլ (թիվ):
Հիմա պարզ է, որ A, B, C, D, E-ն հաջորդաբար չեն չափում միմյանց: Քանի որ A-ն նույնիսկ չի չափում B-ին: Ուստի ասում եմ, որ ոչ մի այլ (թիվ) չի չափի որևէ այլ (թիվ):
Եթե հնարավոր է, թող A-ն չափի C-ին: Եվ որքան (թվեր) որ A, B, C-ն են, թող այդքան նվազագույն թվեր՝ F, G, H, ընտրված լինեն նրանցից (թվերից), որոնք ունեն նույն հարաբերությունը, ինչ A, B, C [Հիմք 7.33]: Եվ քանի որ F, G, H-ն ունեն նույն հարաբերությունը, ինչ A, B, C-ն, և A, B, C-ի քանակը հավասար է F, G, H-ի քանակին, ուրեմն, հավասարության միջոցով, ինչպես A-ն C-ին է, այնպես էլ F-ը (լինում է) H-ին [Հիմք 7.14]:
Եվ քանի որ ինչպես A-ն B-ին է, այնպես էլ F-ը (լինում է) G-ին, և A-ն չի չափում B-ին, ապա F-ը նույնպես չի չափում G-ին [Սահմանում 7.20]: Ուստի F-ը միավոր չէ: Քանի որ միավորը չափում է բոլոր թվերը: Եվ F-ն ու H-ն միմյանց նկատմամբ պարզ թվեր են [Հիմք 8.3], (և, հետևաբար, F-ը չի չափում H-ին): Եվ ինչպես F-ը H-ին է, այնպես էլ A-ն (լինում է) C-ին: Ուստի A-ն նույնպես չի չափում C-ին [Սահմանում 7.20]:
Այսպիսով, նմանապես, կարող ենք ցույց տալ, որ ոչ մի այլ (թիվ) չի կարող չափել որևէ այլ (թիվ): (Ինչը) հենց այն է, ինչ պահանջվում էր ցույց տալ:
