Դեղձանիկը՝ նվեր

հեղինակ՝ Էռնեստ Հեմինգուեյ թարգմանիչ՝ Նինա Ա․ Ջաղինյան (բնագրից) աղբյուր՝ «Այնտեղ, ուր մաքուր է ու լուսավոր»

Գնացքն արագ սլանում էր երկար կարմրաքար մի տան կողքով՝ բոլորուած պարտէզով ու չորս սաղարթախիտ արմաւենիներով, որոնց շուքի տակ սեղանիկներ կային ծուարած։ Ճանապարհի միւս կողմում ծովն անհուն իր թեւերն էր տարածել։ Յետոյ աւազաքարէ ու կաւէ դարալանջեր էին գնացքին ընդառաջ վազում, իսկ ծովն այլեւս կարճ մի ընթացք էր յայտնւում հեռու ներքեւում՝ ժայռերի ներքոյ։

— Ես սրան Պալե՛րմոյից առայ,— ասաց ամերիկուհին։— Մենք էնտեղ ընդամէնը մի ժամ մնացինք, դա կիրակի առաւօտն էր։ Ծախողն ուզում էր, որ դոլարով վճարեմ ու նրան մէկուկէս դոլար տուեցի։ Իսկապէս լաւ է երգում, չէ՞։

Գնացքում բաւական շոգ էր, շոգ էր նաեւ ննջավագոնում։ Բաց պատուհանիկից զեփիւռ անգամ չէր փչում։ Ամերիկուհին իջեցրեց վարագոյրն, ու ծովն այլեւս չէր երեւում՝ անգամ հեռուից։ Ննջավագոնի ապակեպատ դռան միջից երեւում էին միջանցքն ու բաց պատուհանիկը, իսկ դրանից դուրս փոշեթաթախ ծառեր էին, ցոլացող ճամփայ ու խաղողի հարթ այգիներ՝ գորշաւուն բլուրներ թիկունքին…

Բազմաթիւ երկնաբերձ ծխնելոյզներից սողացող ծուխը ձգւում էր Մարսելի ուղղութեամբ, գնացքը դանդաղեցրեց ընթացքն ու անհամար ռելսուղիներից մէկն ընտրելով՝ մօտեցաւ կայարանին։ Մարսելում այն կանգնեց քսանհինգ րոպէ, եւ ամերիկուհին «Դեյլի Մեյլ»֊ի մի համար գնեց, կէս շիշ էլ հանքային ջուր։ Նա մի քիչ զբօսնեց կառամատոյցին՝ հեռու չգնալով աստիճանահարթակից, քանի որ Կաննում, ուր տասներկու րոպէ ժամանակ ունէին, գնացքն առանց ազդանշանի էր շարժուել, ու կինը հազիւ էր հասցրել վագոն բարձրանալ։ Նա փոքր֊ինչ խուլ էր ու վախենում էր, թէ գուցէ շչակը հնչի, ու ինքը չլիս յանկարծ։

Գնացքը դուրս եկաւ Մարսելի կայարանից, ու հիմա արդեն սկսեցին երեւալ ոչ միայն սլաքներն ու գործարանների ծուխը, այլեւ, եթէ ետ նայելու լինես, քաղաքը, նաւահանգիստը՝ թիկունքին քարակոփ բլուրներ, եւ վերջալոյսի հրէ ցոլքեր՝ ջրի երեսին։ Աղջամուղջի մէջ գնացքն առաջ էր սլանում, յետոյ անցաւ դաշտում վառուող մի ագարակատան կողքով։ Ճամփեզրին մեքենաներ էին կանգնած, իսկ տան անկողինն ու կահ֊կարասին փռուած էին դաշտով մէկ։ Մարդիկ խռնուել֊նայում էին բոցերի մէջ կորած տանը։ Մութն ընկնելուց յետոյ գնացքը ժամանեց Աւինյոն։ Ուղեւորները իջնում֊բարձրանում էին։

Փարիզ վերադարձող ֆրանսիացիները կրպակներից գնում էին օրուայ լրագրերը։ Կառամատոյցին սեւամորթ զինուորներ էին կանգնած։ Նրանք բարձրահասակ էին՝ դարչնագոյն համազգեստ հագած, իսկ դէմքերը էլեկտրասեան լոյսի ներքոյ մի տեսակ փայլ էին արձակում։ Խիստ թուխ էին նրանք ու այնքան բարձրահասակ, որ չէին կարող տեսնել, թէ վագոններից ներս ինչ է կատարւում։ Գնացքը դուրս սողաց Աւինյոնից՝ կառամատոյցն ու սեւամորթներին թողնելով հեռւում։ Զինուորների մէջ մի կարճահասակ սպիտակամորթ սերժանտ կար։

Ննջարանում ուղեկցողը քնելու երեք տեղ բացեց մեզ համար։ Ողջ գիշեր ամերիկուհին աչք չփակեց, քանի որ գնացքը ճեպընթաց էր ու խենթի պէս էր սլանում․ նա վախենում էր գիշերային այդ արագութիւնից։ Տիկնոջ անկողինը պատուհանի մօտ էր։ Պալերմոյից գնուած դեղձանիկի՝ շորով ծածկած վանդակը միջանցք տարան՝ լուացարանի մօտ, որ միջանցիկ քամու տակ չընկնի։ Միջանցքում կապոյտ լապտեր էր վառւում, եւ ամբողջ գիշեր գնացքը խենթի պէս առաջ էր սլանում, իսկ ամերիկուհին բաց աչքերով ասես սպասում էր ինչ֊որ աղէտի։

Առաւօտեան, երբ գնացքն արդեն Փարիզի մատոյցներում էր, ամերիկուհին դուրս ելաւ լուացարանից՝ շատ թարմ ու, չնայած անցկացրած անքուն գիշերին, առողջատես֊միջահասակ սովորական մի ամերիկուհի։ Վրայի շորը քաշելով եւ վանդակը արեւահայեաց կողմ կախելով՝ տիկինը ուղղուեց դէպի վագոն֊ռեստորան՝ նախաճաշելու։ Երբ կրկին ննջարան եկաւ, անկողինն արդեն հաւաքել, նստոց էին դարձրել, դեղձանիկը թափ էր տալիս փետուրները պատուհանից հորդող արեւի շողերի ներքոյ, իսկ գնացքն աւելի ու աւելի էր մօտենում Փարիզին։

— Նա արեւ սիրում է,— ասաց ամերիկուհին։— Ա՛յ, հիմի, մի քիչ յետոյ, կերգի արդեն։

Դեղձանիկը թափ տուեց իրեն եւ կտուցը խրեց փետուրների մէջ։

— Միշտ էլ թռչուն սիրել եմ,— ասաց ամերիկուհին։— Ես նրան աղջկաս համար եմ տուն տանում… Ա՛յ, հրես, երգում է։

Դեղձանիկը ճռուողեց, եւ վզի փետուրները տնկուեցին, յետոյ կտուցը կախեց ու կրկին սկսեց քրքրել փետուրները։ Գնացքը սլանում էր կամրջով, յետոյ դուրս եկաւ֊անացաւ խնամքով մշակուած մի անտառի միջով։ Իրար ետեւից առկայծել սկսեցին Փարիզի արուարձանների լոյսերը։ Այնտեղ զնգալով տրամուայներ էին անցնում, իսկ պատերին Belle Jardinière, Dubonnet եւ Pernod գովազդող ցուցանակներ կային։

Այն ամէնը, ինչի մօտով անցնում էր գնացքը, ասես անօթի մարդուն հրաւիրող կանչ լինէր։

Սկզբի մի քանի րոպէներին ականջիս չէր հասել ամերիկուհու եւ կնոջս զրոյցը։

— Ձեր ամուսինն է՞լ է ամերիկացի,— հարցրեց տիկինը։

— Այո՛,— ասաց կինս։— Երկուսս էլ։

— Կարծում էի՝ անգլիացի էք։

— Օ՜, ոչ։

— Միգուցէ ձեզ էդպէս է թուացել ճարմանդների՞ս պատճառով,— ասացի ես։ Ես, այն է, ուզում էի ասել՝ տաբատակալներիս, բայց դա լեզուիս ծայրին անմիջապէս փոխեցի ճարմանդի, որ անգլիացու կերպս պահեմ։ Նա իրօք որ խուլ էր՝ շուրթերի շարժումով էր կարդում, իսկ ես նրա կողմը չէի էլ նայում։ Հայեացքս թափառում էր պատուհանից դուրս։ Տիկինը շարունակում էր զրուցել կնոջս հետ։

— Ինչքա՜ն եմ ուրախ, որ ամերիկացի էք։ Ամերիկացիներից է ամենալաւ ամուսինը դուրս գալիս,— ճռուողում էր նա։— Էդ պատճառով էր, գիտէ՞ք, որ Եւրոպայից հեռացանք։ Աղջիկս Vevey֊ում սիրահարուել էր մէկին։— Նա լռեց։— Նրանք ուղղակի գժի պէս էին սիրում իրար։— Նա կրկին լռեց։— Ես, իհա՛րկէ, նրան հեռացրի էդտեղից։

— Իսկ հիմի՝ ո՞նց, էդ բոլորն անցա՞ւ նրա մօտ,— հարցրեց կինս։

— Չե՛մ կարծում՝ թէ,— ասաց ամերիկուհին։— Ո՛չ մի բան չի ուտում, իսկի չի քնում։ Էնքան եմ փորձել մի բան անել, բայց ոնց որ թէ նրան ո՛չ մի բան էլ չի հետաքրքրում։ Ամէն ինչի հանդէպ լրիւ անտարբեր է դարձել։ Հո չէի՞ կարող թողնել, որ օտարերկրացի ուզէր։— Նա դադար տուեց։— Ընկերներիցս մէկն ինձ մի անգամ ասաց, որ ոչ մի օտարերկրացի չի կարող ամերիկուհու համար հարմար ամուսին լինել։

— Ո՛չ,— ասաց կինս։— Կարծում եմ, որ՝ ոչ։

Ամերիկուհին հմայուած նայում էր կնոջճ ճամփորդական վերարկուին, ու պարզուեց, որ նա մի քսան տարի է, ինչ հագուստ է պատուիրում Rue Saint Honoré֊ի միեւնոյն սրահում։ Նրանց մօտ կան տիկնոջ չափսերը, իսկ ծանօթ vendeuse֊ն, որ լաւ գիտի նրա ճաշակը, շորեր էր ընտրում նրա համար եւ ուղարկում Ամերիկա։ Ինքն ու աղջիկը գալիս էին փոստատուն, որ իրենց տան մօտ էր, Նիւ Եորքի կենտրոնում, իսկ մաքսատուրքն այնքան էլ մեծ չէր, որովհետեւ տեղում էին բացում հագուստը գնահատելու համար․ դրանք միշտ էլ հասարակ էին լինում՝ առանց ոսկերիզի կամ թանկարժէք տեսք տուող զարդարանքի։ Այժմեան vendeuse Թերեզայից առաջ մի ուրիշը կար, Ամելի անունով։ Այս երկուսն են միշտ եղել այդ ամբողջ քսան տարիների ընթացքում։ Couturier֊ն էլ այդ բոլոր տարիներին նոյնն է եղել։ Միայն գներն են աճել։ Թէեւ, ինչ խօսք, արժոյթի այսօրուայ կուրսով դա ոչ մի արժէք էլ չունի։ Հիմա նրանց մօտ իր դստեր չափսերն էլ կան։ Աղջիկն արդեն լրիւ չափահաս է, ու հազիւ թէ չափսերը փոխելու հարկ լինի։

Գնացքն արդեն մօտենում էր Փարիզին։ Ամրութիւնները հողին էին հաւասարեցուած, սակայն այդպէս էլ այդտեղ բուսականութիւն չէր աճել։ Բազմաթիւ վագոններ էին կանգնած ռելսերին՝ դարչնագոյն փայտէ վագոն֊ռեստորաններ եւ նոյն գոյնի ննջավագոններ, որ երեկոյեան հինգին Իտալիա պիտի մեկնէին (եթէ առաջուայ պէս հինգին են շարժւում), դրանց վրայ ցուցանակներ կային՝ «Փարիզ֊Հռոմ»․ այդտեղ էին նաեւ կտուրին նստոց ունեցող արուարձանային գնացքներ, որոնք սովորական օրերին երկու անգամ լցւում էին ուղեւորներով մօտերքում առկայծում էին անցնող տների ճերմակ պատերն ու անթիւ֊անհամար պատուհանները։ Ամէն ինչ շուրջը մի տեսակ անօթի էր թւում։

— Ամերիկացիները աշխարհում ամենալա՛ւ ամուսիններն են,— կնոջս ասում էր ամերիկուհին։ Ես արդեն իջեցնում էի ճամպրուկները։— Միայն ամերիկացիների՛ հետ մարդ պիտի ամուսնանայ։

— Իսկ դուք Vevey֊ից վաղո՞ւց էք դուրս եկել,— հարցրեց կինս։

— Էս աշնանն արդեն երկու տարի կը լինի։ Դէ հրե՛ս ես էլ էս դեղձանիկը նրան նուէր եմ տանում։

— Իսկ էդ երիտասարդը, որին ձեր աղջիկը սիրում էր, շուեյցարացի՞ էր։

— Այո՛,— ասաց ամերիկուհին։— Շա՛տ լաւ ընտանիքից էր։ Ապագայ ինժեներ։ Նրանք հենց էնտեղ՝ Vevey֊ում էլ ծանօթացել էին։ Ժամերով զբօսնում էին իրար հետ։

— Ես Vevey֊ը լա՛ւ գիտեմ,— ասաց կինս։— Մենք էնտեղ ենք մեր մեղրամիսը անցկացրել։

— Իսկապէ՞ս։ Պիտի որ հրաշալի ժամանակ եղած լինի։ Ի՛ն խօսք, մտքովս անգամ չէր անցնի, թէ աղջիկս կսիրահարուի նրան։

— Դա հրաշալի՜ տեղ էր,— ասաց կինս։

— Այո՛,— ասաց ամերիկուհին։— Իսկապէս լաւն է, չէ՞։ Էնտեղ որտե՞ղ էիք մնում։

— «Երեք թագ» հիւրանոցում,— ասաց կինս։

— Էդ էնքա՜ն լաւ հին հիւրանոց է,— ասաց ամերիկուհին։

— Այո՛,— ասաց կինս։— Մենք մի շատ լաւ սենեակ ունէինք, իսկ աշնանն էնտեղ ուղղակի՛ հոյակապ էր։

— Դուք աշնա՞նն էինք էնտեղ։

— Այո՛,— ասաց կինս։

Մենք անցնում էինք երեք վագոնների կողքով, որոնք վթարի էին ենթարկուել։ Վագոնների պատերը ջարդոտուած էին, կտուրները՝ ջախջախուած։

— Նայէ՛ք հապա,— ասացի ես։— Վթար է եղել։

Ամերիկուհին պատուհանից դուրս նայեց ու տեսաւ վերջին վագոնը։— Հենց ա՛յ սրանից էի վախենում ամբողջ գիշեր,— ասաց նա։— Երբեմն ահաւոր կանխազգացում եմ ունենում։ Էլ սրանից յետոյ գիշերային ճեպընթաց չեմ նստի։ Պիտի ուրիշ տեսակի հարմար գնացքներ էլ լինեն, չէ՞, որ արագ են գնում։

Այստեղ գնացքը մտաւ Gare de Lyons֊ի ծածկարանի տակ, յետոյ կանգ առաւ, եւ բեռնակիրները վազեցին պատուհանների ուղղութեամբ։ Ես պատուհանից յանձնեցի ճամպրուկներն, ու մենք դուրս ելանք աղօտ լուսաւորուած երկար կառամատոյց, իսկ ամերիկուհին սեփական անձը յանձնեց Cook֊ի ճամփորդական բիւրոյի գործակալներից մէկի խնամքին, որն էլ դիմեց նրան․

— Մի րոպէ, մադամ, ձեր անունը ցուցակում հիմա կը գտնեմ։

Բեռնակիրը մօտեցրեց սայլակն ու վրան դարսեց իրերս, եւ կինս ու ես հրաժեշտ տուեցինք ամերիկուհուն, որի ազգանունը Cook֊ի գործակալը արդեն գտել էր մեքենագրուած թղթերի կոյտի մէջ, ու յետոյ թղթերը կոխեց գրպանը։

Մենք բեռնակրի ետեւից գնացքի կողքով երկար ցեմենտէ կառամատոյցով վար իջանք։ Կառամատոյցի ծայրին՝ մուտքի մօտ, հսկիչը վերցնում էր տոմսերը։

Մենք Փարիզ էինք վերադառնում, որ սկսենք մեր ամուսնալուծութեան գործընթացը։