Ուլենշպիգելի և Լամմե Գուդզակի լեգենդը

հեղինակ՝ Շառլ Թեոդոր Անրի դը Կոստեր թարգմանիչ՝ Վահե Միքայելյան (ֆրանսերենից) աղբյուր՝ «Ուլենշպիգելի և Լամմե Գուդզակի լեգենդը»

ԲՈՒԻ ԱՌԱՋԱԲԱՆ

Պարո՛ն նկարիչներ, տե՛ր հրատարակիչներ, պարո՛ն բանաստեղծ, ես մի քանի դիտողություն ունեմ ձեզ անելու ձեր առաջին հրատարակության առթիվ: Ինչպե՜ս. այս խոշոր գրքի, այս փղի մեջ, դուք, որ տասնութ հոգով փորձում եք այն մղել դեպի փառքը, չեք գտել ամենափոքրիկ մի տեղ Միներվայի թռչունի` իմաստուն բուի, խոհեմ բուի համար: Գերմանիայում և այս Ֆլանդրիայում, որ դուք այդքան սիրում եք, ես շարունակ ճամփորդում եմ Ուլենշպիգելի ուսի վրա, իսկ նա այդպես է կոչվում, որովհետև նրա անունը նշանակում է բու և հայելի` իմաստություն և կատակերգություն` uvl en spiegel: Իսկ Դամմեյի բնակիչները, ուր նա ծնվել է, ասում են, թե արտասանում են Ulenspiegel` սղելով և uv-ի փոխարեն u արտասանելու նրանց սովորությամբ: Դա նրանց գործն է: Դուք երևակայեցիք մեկ այլ մեկնություն Ulen (փոխանակ` Ulieden) Spiegel-ի` ձեր հայելին, ձեր, գեղջուկնե՛ր ու սեպուհնե՛ր, կառավարվողնե՛ր ու կառավարողնե՛ր, մի դարաշրջանի հիմարությունների, ծիծաղելի բաների և ոճրագործությունների հայելին: Դա հնարամիտ էր, բայց ոչ բանական: Ամենևին պետք չէ խզել կապը ավանդույթից:

Թերևս դուք արտառոց եք գտել իմաստությունը մի թախիծոտ ու այլանդակ թռչունով սիմվոլացնելու միտքը` ձեր կարծիքով ակնոցավոր մի իմաստակի, տոնավաճառի խեղկատակի, խավարի բարեկամի միջոցով, որ լռիկ թռչում է և սպանում, երբ նրա գալը չես լսում, ինչպես և մահի: Այնուամենայնիվ դուք նման եք ինձ, կե՛ղծ միամիտներ, որ ծիծաղում եք ինձ վրա: Դուք էլ այնպիսի գիշերներ եք ունեցել, երբ արյունը առվի պես հոսել է ոտքերի թաղիք հագած ջարդարարի հարվածներից, որպեսզի նրա գալու ձայնն էլ չլսեին: Ձեր բոլորի պատմության ընթացքում չե՞ն ծագել արդյոք գունատ այգաբացներ, որոնք իրենց տշգույն շողերով լուսավորել են մարդկանց, կանանց ու երեխաների դիակներով ծածկված սալահատակներ: Ինչո՞վ է ապրում ձեր քաղաքականությունն սկսած այն օրվանից, որ դուք իշխում եք աշխարհումս. ջարդ ու կոտորածով: Ես` բուն, տգեղ բուն, սպանում եմ սնվելու համար, իմ ձագերին սնելու համար. ես երբեք չեմ սպանում հանուն սպանության: Եթե դուք ինձ կշտամբեք թռչունիկների որևէ բույն լափելու համար, միթե ես ձեզ չե՞մ կարող կշտամբել այն նախճիրի համար, որ անում եք ամեն մի շնչավորի նկատմամբ: Դուք գրել եք գրքեր, որոնց մեջ մեղրածոր լեզվով խոսելով թռչունի արագասլացության, սիրաբանության, գեղեցկության, բույնը շինելու վարպետության և մայրությանն սպառնացող վտանգների մասին` ավելացնում եք, թե ի՛նչ սոուսով այն պետք է մատուցել և տարվա ո՛ր ամսին ամենայուղալի տապակածը կարելի է պատրաստել: Ես գրքեր չեմ գրում, աստված չանի, ապա թե ոչ կգրեմ, որ երբ դուք չեք կարողնում ուտել թռչունը, ուտում եք բույնը, վախենալով ատամներն անգործ թողնելուց:

Գալով քեզ, ո՜վ ծանծաղամիտ բանաստեղծ, քո շահը պահանջում էր, որ ինձ վերականգնես քո գրքում, որի առնվազն քսան գլուխը ինձ է պատկանում, մյուսները ամբողջովին թողնում եմ քեզ որպես սեփականություն: Սա նվազագույնն է տպագրվող հիմարությունների բացարձակ տերը լինելու համար: Աղմկասե՛ր բանաստեղծ, դու աչ ու ահյակ հարվածում ես նրանց, որոնց անվանում ես քո հայրենիքի դահիճ, Կառլոս Հինգերորդին և Ֆիլիպ Երկրորդին գամում ես պատմության նշավակության սյունին, ի՞նչ գիտես, որ աշխարհումս այլևս Կառլոս Հինգերորդներ և Ֆիլիպ Երկրորդներ չկան: Չե՞ս վախենում, որ մի ուշադիր գրաքննիչ քո փղի փորի մեջ ակնարկներ կարող է փնտրել նշանավոր ժամանակակիցների հասցեին: Ինչո՞ւ չես թողնում, որ այդ կայսրն ու այդ թագավորը հանգչեն իրենց տապանների մեջ: Ինչո՞ւ ես հաչում նորին վսեմությունների վրա: Հարված փնտրողը հարվածից կմեռնի: Կան մարդիկ, որոնք քեզ բնավ չեն ների, ես էլ չեմ ներում, դու խանգարում ես իմ քաղքենիական մարսողությունը:

Ի՞նչ ես շարունակ հակադրում մանկությունից դաժան մի ատելի թագավորի (հենց դրա համար էլ նա մարդ է) ֆլամանդական ժողովրդին, որին ուզում ես նենց ներկայացնել որպես հերոսական, ուրախ-զվարթ, ազնիվ ու աշխատասեր: Ո՞վ քեզ ասաց, որ այդ ժողովուրդը բարի էր, իսկ արքան` չար: Ես կարող էի խելամտորեն հակառակն ապացուցել քեզ: Քո գլխավոր գործող անձինք կամ տխմար են, կամ հիմար` առանց որևէ բացառության. քո չարաճճի Ուլենշպիգելը զենք է վերցնում խղճի ազատության համար. նրա հայր Կլաասը ողջ-ողջ այրվում է` իր կրոնական համոզմունքների վրա պնդելու համար. նրա մայր Սոոտկինը կրծում է իրեն և ապա մեռնում խոշտանգումներից, որովհետև ուզում էր մի գումար պահել որդու համար. քո Լամմե Գուդզակը շիփ-շտակ է գնում կյանքում, կարծես թե աշխարհում միայն բարի ու ազնիվ լինելու հանգամանքը կա. քո փոքրիկ Նելեն, որ բավականին լավիկն է, կյանքում միայն մի մարդու է սիրում... Ու՞ր է հիմա այսպիսի բան տեսնվում: Ես կխղճայի քեզ` եթե չծիծաղեցնեիր ինձ:

Այնուամենայնիվ պետք է խոստովանեմ, որ այս անհեթեթ անձանց կողքին կան մի քանի ուրիշներ, որոնց հաճոյությամբ կբարեկամանամ ես. քո իսպանական գուգազներին, ժողովրդին խարույկ բարձրացնող վանականներին, քո Ժիլինին` ինկվիզիցիայի լրտեսուհուն, քո ընչաքաղց ձկնավաճառին` մատնիչ ու մարդագելին, քո ազնվականին, որ դև է դառնում որևէ անմիտ կնոջ գայթակղելու համար, մանավանդ այդ խոհեմ Ֆիլիպ Երկրորդին, որ դրամի կարիք ունենալով ջարդել է տալիս եկեղեցիների սրբապատկերները, որպեսզի ճնշի այդ ընդվզումը, որի իմաստուն հրահրողն էր: Սա, իհարկե, նվազագույնն է, որ անում ես, երբ կոչված ես ժառանգելու ունեցվածքն այն մարդկանց, ում սպանում ես:

Բայց ինձ թվում է, որ ընդ ունայն եմ խոսում: Դու թերևս չգիտես, թե ինչ բան է բուն: Հիմա բացատրեմ քեզ:

Բուն նա՛ է, որ կամացուկ բանսարկություն է սփռում այն մարդկանց վրա, որոնք նեղում են իրեն և երբ նրանից պահանջում են, որ պատասխանատու լինի իր ասածների համար, նա խոհեմաբար գոչում է. — Ես ոչինչ չեմ հավատում, ինձ ասել են: Նա գիտե, որ ասել են-ը անգնահատելի է:

Բուն նա՛ է, որ մտնում է մի պարկեշտ ընտանիքի գիրկը, ներկայանում է որպես փեսացու, անվանարկում է դեռահաս աղջկան, դրամ է փոխ առնում, երբեմն վճարում է իր պարտքը և գնում է այդտեղից միայն այն ժամանակ, երբ այլևս անելու բան չկա:

Բուն այն քաղաքական գործիչն է, որ դնելով ազատասիրության, անբծության, մարդասիրության դիմակ, հարմար րոպեին, առանց նախազգուշացնելու, կամացուկ խեղդում է մի մարդու կամ մի ազգի:

Բուն այն առևտրականն է, որ խարդախում է իր գինին, կեղծում է ուտելեղենը, սննդահյութի փոխարեն անմարսություն է մտցնում, ուրախության տեղ` զայրույթ:

Բուն նա է, որ ճարպկորեն գողանում է, և ոչ ոք չի կարողանում ծոծրակից բռնել, պաշտպանում է կեղծիքը իսկականի դեմ, կործանում է այրի կնոջ, կողոպտում որբին և հաղթանակ տանում յուղի մեջ, ինչպես որ ուրիշները հաղթանակ են տանում արյան մեջ:

«Բուուհին» կամ էգ բուն, ինչպես կուզես, առանց բառախաղի, այն կինն է, որ վաճառում է իր հրապույրները, պղծում է երիտասարդների անարատ սրտերը, դա անվանում է «մարդ դարձնել նրանց», ապա առանց մի սուի թողնում տիղմի մեջ, ուր նրանց քաշել էր:

Եթե նա տխուր է երբեմն, եթե հիշում է, որ կին է ինքը, որ կարող էր մայր լինել, ես ժխտում եմ դա: Եթե այդ ապրելակերպից հոգնած` նա նետվում է ջուրը, ապա ապրելու արժան խենթ է:

Շուրջդ նայիր, գավառակա՛ն բանաստեղծ և, եթե կարող ես, համրիր աշխարհիս բուերը. մտածի՛ր, թե խոհե՞մ բան է հարձակվել, ինչպես դու ես անում, ուշի և խորամանկության այլ թագակիր էգ բուերի վրա: Քաշվիր ինքդ քո մեջ, ասա քո mea culpa-ն և ծնկաչոք թողություն հայցիր:

Այնուամենայնիվ դու հետաքրքրում ես ինձ քո վստահող անխոհեմությամբ. ուստի հակառակ իմ հանրածանոթ սովորություններին` ես քեզ նախազգուշացնում եմ, որ քո ոճի անվայելությունն ու լկտիությունը կհայտնեմ գրական եղբայրակիցներին, որոնք փետուրով, կտուցով ու ակնոցով ուժեղ են, խոհեմ ու իմաստակ են և ամենասիրալիր, ամենապատշաճ ձևով, բազում սնդուսով ու թևնոցով սքողելով կարող են երիտասարդ անձանց պատմել սիրային պատմություններ, որոնք միայն Կիթերայից չեն գալիս, և մեկ ժամվա մեջ, աննկատելի կերպով, կարող են ամենախև Ագնեսը ստեղծել: Օ՜ հանդուգն բանաստեղծ, որ այդքան սիրում ես Ռաբլեին և հին վարպետներին, այդ մարդիկ այն առավելությունն ունեն քեզնից, որ այնքան կհղկեն ֆրանսական լեզուն, որ ի վերջո կմաշեն այն:

ԲՈՒԲՈՒԼՈՍ ԲՈՒԲ

Գիրք առաջին

I

Ֆլանդրիայի Դամմե քաղաքում, երբ մայիսը բաց էր անում ալոճենու ծաղիկները, ծնվեց Ուլենշպիգելը, Կլաասի որդին։

Մի պառավ տատմայր, Կատլին անունով, փաթաթեց նրան տաք բարուրի մեջ և նայելով երեխայի գլխին՝ այնտեղ մի մաշկ ցույց տվեց։

― Բախտավոր է, լավ աստղի տակ է ծնվել, ― ասաց նա ուրախ֊ուրախ։

Բայց շուտով սկսեց ողբալ, նորածնի ուսի վրա նկատելով մի սև բիծ։

― Ավա՜ղ, ― ասաց նա լալով, ― սատանայի մատի սև նշանն է սա։

― Մի՞թե պարոն սատանան, ― հարեց Կլաասը, ― առավոտյան այդքան կանուխ է վեր կացել, որ ժամանակ է ունեցել արդեն իմ որդու վրա նշան դնելու։

― Նա դեռ չի էլ պառկել քնելու, ― ասաց Կատլինը, ― որովհետև աքլորը նոր է հավերին զարթնեցնում։

Ու նա դուրս եկավ, երեխան տալով Կլաասի ձեռքը։

Հետո արշալույսը ճեղքեց գիշերային ամպերը, ծիծեռնակները աղմկելով և ճռվողելով սլացան մարգագետինների վրայով, և արևը ծիրանագույն հորիզոնի վրա ցույց տվեց իր պայծառ երեսը։

Կլաասը բացեց լուսամուտը և խոսքն ուղղելով Ուլենշպիգելին՝ ասաց․

― Բախտավոր տղա, ահա վեհափառ Արևը, որ ելնում է ողջունելու Ֆլանդրիայի երկիրը։ Նայիր նրան միշտ, երբ կսկսես տեսնել, և երբ ապագայում կասկածը կրծի քո սիրտը ու չիմանաս ինչ անես, որ լավ լինի, խորհուրդ հարցրու նրանից․ նա պայծառ է ու ջերմ, եղի՛ր անկեղծ, ինչպես պայծառ է նա, և բարի՝ ինչպես ջերմ է նա։

― Կլաաս, ա՛յ մարդ, ― ասաց Սոոտկինը, ― խուլի ականջին քարոզ ես կարդում։ Արի՛, զավակս, կերակրեմ քեզ։

Ու մայրը նորածնին ընծայեց բնության պարգև իր չքնաղ անոթները։

II

Մինչդեռ Ուլենշպիգելը խմում էր մոր ստինքներից, դաշտի բոլոր թռչուններն արթնացան։

Կլաասը, որ խրձեր էր կապում, նայում էր, թե ինչպես է մայրը կուրծք տալիս Ուլենշպիգելին։

― Կին, ― ասաց նա, ― այդ ի՞նչ լավ կաթի պաշար ես պատրաստել։

― Սափորները լիքն են, ― ասաց կինը, ― բայց ուրախությունս կիսատ է։

― Այսպիսի մի մեծ օր դու շատ խղճալի ես խոսում։

― Մտածում եմ, ― ասաց նա, ― որ մի սև գրոշ էլ չկա պատից կախված ա՜յ այն քսակում։

Կլաասը վերցրեց քսակը, բայց զուր էր ցնցում, նա չլսեց հնչյուն դրամի ոչ մի զնգոց։ Նրա սիրտը կոտրվեց, բայց կնոջը մխիթարելու համար ասաց․

― Մի՛ տխրիր, Կատլինի երեկ նվիրած կարկանդակը հացի տաշտում չէ՞ միթե, ա՜յ այնտե՞ղ չէ եզան մսի խոշոր կտորը, որն առնվազն երեք օր բավական է երեխայի կաթի համար։ Բակլայով լիքը այն պարկը, որ կուչ է եկել անկյունում, մի՞թե սով է գուշակում։ Յուղի այն կճուճը մի՞թե ուրվական է։ Մի՞թե ոգիներ են մառանում զինվորների պես տասնյակ շարքերով խնձորները։ Զովացուցիչ խմիչքի ազդարարություն չէ՞ արդյոք Բրյուգգեի գարեջրի խոշոր տակառը, որն իր փորի մեջ պահում է մեզ թարմացնող հեղուկը։

― Երեխայի կնունքի համար, ― ասաց Սոոտիկինը, ― քահանային պետք է երկու դանգ տալ և մեկ ֆլորին էլ կոչունքի համար։

Այդ ժամանակ ներս մտավ Կատլինը՝ ձեռքին խոտերի մի մեծ փունջ և ասաց․

― Ընծայում եմ երեխային այս հրեշտակախոտը, որ մարդուս պաշտպանում է անառակությունից, և այս անուշահոտ սամիթը, որ փախցնում է սատանային․․․

― Իսկ ֆլորիններ բերող խոտ չունի՞ս, ― հարցրեց Կլաասը։

― Ոչ, ― պատասխանեց նա։

― Ուրեմն, ― ասաց Կլաասը, ― գնամ տեսնեմ, թե ջրանցքում չկա՞ նրանցից։

Նա առավ իր կարթը և ցանցը՝ վստահ լինելով, որ այդ ժամին ոչ ոքի չի հանդիպի, որովհետև oosterzon֊ին դեռ մի ժամ էր մնում, որը Ֆլանդրիայում առավոտյան ժամի վեցն է նշանակում։

III

Կլաասը գնաց Բրյուգգեի ջրանցքը, ծովից ոչ հեռու։ Այստեղ նա խայծը դնելով կարթին՝ ձգեց ջրի մեջ, հետո այնտեղ իջեցրեց իր ցանցը։ Լավ հագնված մի մանչուկ ջրանցքի մյուս ափին մուշ֊մուշ քնած էր խխունջների մի փնջի վրա։

Նա զարթնեց Կլաասի բարձրացրած աղմուկից և ուզեց փախչել՝ վախենալով, թե չլինի դա համայնքի որևէ մի ոստիկան է, որ եկել է հանելու նրան իր անկողնից և որպես ապօրինի թափարաշրջիկի տանելու պետի մոտ։

Բայց նա այլևս չվախեցավ, երբ ճանաչեց Կլաասին, որ կանչում էր նրան։

― Ուզո՞ւմ ես վեց լիար վաստակել։ Ձուկը քշիր այս կողմը։

Տղան լսելով այդ՝ մտավ ջուրը իր արդեն փքված փոքրիկ փորով և զինված երկար եղեգների մի խրձով՝ սկսեց ձուկը քշել դեպի Կլաասը։

Երբ որսն ավարտեց, Կլաասը ջրից հանեց իր ցանցն ու կարթը և ջրարգելակի վրա քայլելով գնաց մանչուկի մոտ։

― Այդ դո՞ւ ես, որին կոչում են Լամմե կնունքի անունով և Գուդզակ քո քաղցր բնավորության պատճառով, և ապրում ես Արագիլի փողոցում, Տիրամոր եկեղեցու հետևը։ Այդ ինչպե՞ս է, որ դեռ այդքան ջահել և այդպես լավ հագնված, խելքիդ փչել է քնել հրապարակում։

― Ա՜խ, պարոն ածխավաճառ, ― պատասխանեց տղան։ ― Տանը մի քույր ունիմ, ինձնից մի տարով փոքր է, բայց ինձ այնպես է ծեծում, որ ասել չի լինի։ Իսկ ես չեմ համարձակվում վրեժ հանել նրա կռնակից, որովհետև վախենում եմ ցավ պատճառեմ նրան, պարո՛ն։ Երեկ ընթրիքին խիստ քաղցած էի և մատներով սրբում էի բակլայով եփած եզան մսի ափսեի հատակը։ Քույրս ուզեց ինքն էլ բաժին ունենալ, բայց եղածն ինձ էլ հերիք չէր անում, պարո՛ն։ Երբ նա տեսավ, որ սոուսն այնքան համեղ է, որ ես շրթունքներս եմ լիզում, կատաղեց և սկսեց երկու ձեռքով աջ ու ձախ ապտակներ տալ ինձ այնպիսի ուժով, որ տնից փախա բոլորովին կապտած։

Կլաասը հարցրեց նրան, թե ինչ էին անում նրա հայրը և մայրը այդ տուրուդմփոցի ժամանակ։ Լամմե Գուդզակը պատասխանեց․

― Հայրս խփում էր մեկ ուսիս, մայրս՝ մյուս ուսիս, և երկուսն էլ ասում էին․ «վրեժը հանի՛ր, վախկոտ»։ Բայց ես չուզենալով ձեռք բարձրացնել մի աղջկա վրա՝ փախա։

Հանկարծ Լամմեն գունատվեց և սկսեց դողալ ամբողջ մարմնով։

Կլաասը նայեց և տեսավ, որ գալիս են մի բարձրահասակ կին և նրա կողքին փոքրիկ նիհար մի աղջիկ չարացած դեմքով։

― Վա՜յ, ― ասաց Լամմեն և բռնեց Կլաասի անդրավարտիքից, ― ահա մայրս և քույրս, եկել են ինձ տանելու։ Պաշտպանեցեք ինձ, պարո՛ն ածխավաճառ։

― Կամա՛ց, ― պատասխանեց Կլաասը, ― նախ վերցրու այս յոթ լիարը՝ քո աշխատավարձը, հիմա առանց վախի գնանք նրանց դիմավորելու։

Երբ մայրն ու քույրը տեսան Լամմեին, վազեցին դեպի նա և ուզեցին ծեծել, մայրը՝ որովհետև անհանգստացել էր, քույրը, որի համար ծեծելը սովորություն էր դարձել։

Լամմեն թաքնվեց Կլաասի հետևը և ճչաց․

― Յոթ լիար եմ վաստակել, ինձ մի՛ ծեծեք։

Մինչ մայրն արդեն գրկել էր նրան, փոքրիկ աղջիկն ուզում էր ուժով բաց անել Լամմեի ձեռները, որ դրամը խլի։ Սակայն Լամմեն գոռում էր․

― Իմն է, չեմ տա։

Ու նա սեղմում էր բռունցքը։

Կլաասը բռնեց աղջկա ականջները և պինդ քաշելով ասաց նրան․

― Եթե դու մի անգամ էլ կռվես եղբորդ հետ, որը բարի ու մեղմ է ինչպես գառնուկ, ես քեզ կգցեմ ածուխի սև փոսի մեջ, և այնտեղ քո ականջները կքաշեմ ոչ թե ես, այլ դժոխքի կարմիր սատանան, որը կտոր֊կտոր կանի իր մեծ֊մեծ ճանկերով և եղանի նման երկար ատամներով։

Լսելով այս խոսքերը՝ աղջիկը վախից այլևս չնայեց Կլաասին, ոչ էլ մոտեցավ Լամմեին։ Նա պատսպարվեց մոր շրջազգեստի հետևը, բայց քաղաք մտնելով սկսեց գոռալ ամեն կողմ․

― Ածխավաճառն ինձ ծեծեց, նրա նկուղում սատանա կա։

Բայց և այնպես նա այլևս չծեծեց Լամմեին, այլ մեծանալով սկսեց նրան բանեցնել իր փոխարեն։ Խեղճ պարզամիտ տղան ենթարկվում էր նրան անտրտունջ։

Կլաասը ճանապարհին ծախեց իր որսը մի ագարակապանի, որը սովորաբար գնում էր նրանից։ Տուն վերադառնալով ասաց Սոոտկինին․

― Ահավասիկ, ինչ ես գտա չորս գայլաձկան, ինը ծածանի փորի մեջ և օձաձկով լեփ֊լեցուն մեկ զամբյուղի մեջ։

Ու նա սեղանի վրա նետեց երկու ֆլորին և մեկ պատար։

― Ի՞նչու ամեն օր որսի չես գնում, ա՛յ մարդ, ― հարցրեց Սոոտկինը։

Կլաասը պատասխանեց․

― Որպեսզի ինքս որս չդառնամ ոստիկանների ցանցում։

IV

Դամմե քաղաքում Ուլենշպիգելի հորը կոչում էին kolldraeger կամ ածխավաճառ Կլաաս։ Նրա մազերը սև էին, աչքերը փայլուն, մորթը իր ապրանքի գույնն ուներ, բացի կիրակի և տոն օրերից, երբ հյուղակում օճառը առատորեն էր գործածվում։ Նա կարճահասակ էր, թիկնեղ, հուժկու և ծիծաղերես։

Երբ օրը վերջանում էր, և երեկոն իջնում, նա գնում էր Բրյուգգեի ճանապարհի վրա գտնվող որևէ գինետուն՝ մաքրելու ածուխից սևացած իր կոկորդը․ իրենց տան շեմքերի վրա վերջալույսի զով օդը շնչող կանայք սիրալիր ձայն էին տալիս նրան․

― Բարի իրիկուն և զուլալ գարեջուր, ածխավաճա՛ռ։

― Բարի իրիկուն և անխոնջ ամուսին, ― պատասխանում էր Կլաասը։

Դաշտից խմբերով վերադարձող աղջիկները կտրում էին նրա ճանապարհը և ասում․

― Ի՞նչ կտաս, որ բաց թողնենք, կարմիր ժապավե՞ն, ոսկեզօծ օղե՞ր, թավշյա կիսակոշի՞կ, թե՞ ֆլորին ողորմաքսակի համար։

Բայց Կլաասը գրկում էր նրանցից մեկն ու մեկի մեջքը և համբուրում էր թարմ այտերը կամ վիզը, նայած թե ո՛րն էր մոտիկ լինում իր բերանին, հետո ասում էր․

― Մնացածը, սիրուններ, պահանջեցեք ձեր սիրահարներից։

Ու աղջիկները քահ֊քահ ծիծաղելով շարունակում էին իրենց ճամփան։

Երեխաները Կլաասին ճանաչում էին բամբ ձայնից և կոշիկների հանած աղմուկից։ Վազելով դեպի նա՝ նրանք ճչում էին․

― Բարի իրիկուն, ածխավաճա՛ռ։

― Աստված օրհնի ձեզ, հրեշտակնե՛րս, ― ասում էր Կլաասը։ ― Բայց ինձ չմոտենաք, թե չէ խափշիկ կդարձնեմ ձեզ։

Ամենից հանդուգնները մոտենում էին այնուամենայնիվ, և նա բռնում էր մեկն ու մեկի բաճկոնից ու իր սև ձեռները քսելով երեխայի թարմ դնչիկին, բաց էր թողնում ծիծաղելով, մեծ հրճվանք պատճառելով մյուսներին։

Սոոտկինը՝ Կլաասի կինը, լավ տանտիկին էր, վեր էր կենում արշալույսի հետ և աշխատում ջանասեր մրջյունի պես։ Նա և Կլաասը երկուսով հերկում էին իրենց արտը և եզների նման լծվում էին արորին։ Դժվար էր արորի աշխատանքը, բայց ավելի ծանր էր փոցխելը, երբ դաշտային այդ պարզ գործիքը իր փայտե ատամներով պետք է ճեղքեր կարծր հողը։ Սակայն նրանք այդ անում էին ուրախ սրտով, երգելով որևէ հինավուրց մի տաղ։

Որքան ուզում էր թող կարծր լիներ հողը, որքան ուզում էր թող արևը թափեր նրանց վրա իր այրող շողերը, երբ փոցխելիս նրանք ծալում էին ծնկները, ուժերի անասելի լարումով ծռում էին իրենց մեջքերը ու մի պահ կանգ էին առնում, Սոոտիկինը Կլաասին էր դարձնում իր անուշ դեմքը, և Կլաասը համբուրում էր քնքուշ հոգու այլ հայելին, նրանք մոռանում էին ծանր հոգնածությունը։

V

Նախորդ օրը քաղաքապետարանի դռան առաջ մունետիկը հայտարարել էր, թե թագուհու՝ Կառլոս կայսեր կնոջ, հղի լինելու առթիվ պետք է աղոթքներ ասել նրա առաջիկա ազատման համար։

Կատլինը դողդողալով ներս մտավ Կլաասի տունը։

― Ի՞նչ է եղել, քեզ, կնքամա՛յր, ― հարցրեց նա։

― Ա՜խ, գոչեց նա, խոսելով կցկտուր, ― այս գիշեր ուրվականները հնձում էին մարդկանց, ինչպես գերանդավորները՝ խոտը։ Աղջիկներին ողջ֊ողջ թաղում էին, նրանց դիակների վրա պարում էր դահիճը․․․ ինն ամիս արյուն֊քրտինքի մեջ եղող քարը ճաքեց այս գիշեր։

― Գթա՛ մեզ, ― հեծեծաց Սոոտկինը, ― գթա՛ մեզ, տեր աստված, դա չար գուշակություն է Ֆլանդրիայի երկրի համար։

― Դու այդ քո աչքերո՞վ տեսար, թե երազում, ― հարցրեց Կլաասը։

― Իմ աչքերով, ― պատասխանեց Կատլինը։

Բոլորովին գունատ և լալով Կատլինը շարունակեց․

― Երկու երեխա ծնվեցին, մեկը Իսպանիայում, դա ինֆանտ (արքայազն) Ֆիլիպն է, մյուսը Ֆլանդրիայում, դա Կաասի որդին է, որը հետո պիտի անվանվի Ուլենշպիգել։ Ֆիլիպը, կդառնա դահիճ, քանի որ սերել է Կառլոս Հինգերորդից, որը խմել է մեր արյունը։ Ուլենշպիգելը կդառնա ուրախ կատակների և երիտասարդական խոլ խաղերի մեծ վարպետ, բայց կունենա բարի սիրտ, քանի որ Կլաասի որդին է, այն քաջ աշխատավորի, որ գիտե արիությամբ, ազատությամբ և քաղցրությամբ վաստակել իր հացը։ Կառլոս կայսրը և Ֆիլիպ թագավորը անզուսպ կարշավեն կյանքի միջով և չարիք կգործեն պատերազմներով, կեղեքումներով և այլ ոճիրներով։ Կլաասը շաբաթն ամբողջ աշխատելով, ըստ օրինի և իրավունքի ապրելով ու իր ծանր աշխատանքների ժամանակ լալու փոխարեն ծիծաղելով՝ կդառնա Ֆլանդրիական ազնիվ աշխատավորների տիպար։ Ուլենշպիգելը՝ միշտ երիտասարդ, երբեք չի մեռնի և կշրջի աշխարհի վրա, առանց ոչ մի տեղ հաստատվելու։ Ու նա կդառնա ռամիկ, ազնվական, նկարիչ, քանդակող, բոլորը միասին։ Ու կթափառի աշխարհում՝ գովելով բարին ու գեղեցիկը, լիաթոք ծիծաղելով հիմարության վրա։ Կլաասը քո արիությունն է, ո՛վ Ֆլանդրիայի ժողովուրդ, Սոոտկինը՝ քո քաջասիրտ մայրը, Ուլենշպիգելը՝ քո ոգին․ մի գողտրիկ և քնքուշ աղջիկ, Ուլենշպիգելի ընկերուհին և նրա պես անմահ, կլինի քո սիրտը, և մի հաստափոր արարած՝ Լամմե Գոդզակը՝ քո ստամոքսը։ Վերևում կլինեն կեղեքիչները, ու երկնքում արյուն կհոսի Քրիստոսի վերքերից։

Այս ասելով քնեց Կատլինը, բարի կախարդուհին։

VI

Ուլենշպիգելին տարան կնքելու։ Հանկարծ թափվեց մի տեղատարափ և նրան մի լավ թրջեց։ Այսպիսով նա մկրտվեց առաջին անգամ։

Երբ նա մտավ եկեղեցի, ժամկոչ֊տիրացուն, նույն ինքը schoolmeester, այսինքն վարժապետը, ասաց կնքահորը և կնքամորը, հայրիկին ու մայրիկին, որ կանգնեն մկրտության ավազանի շուրջը․ այդպես էլ արին։

Բայց ավազանի վերևում կամարի վրա մի ծակ կար, որ բացել էր որմնադիրը ոսկեզօծ փայտե աստղից մի կանթեղ կախելու համար։ Որմնադիրը վերևից նկատելով կնքահորը և կնքամորը, որոնք դիք կանգնել էին կափարիչով ծածկված ավազանի մոտ, կամարի ծակից մի անաստված դույլ ջուր թափեց հենց նրանց գլխի վրայով ավազանի կափարիչի վրա։ Բայց Ուլենշպիգելին հասավ ամենամեծ բաժինը։ Այսպիսով նա մկրտվեց երկրորդ անգամ։

Ավագերեցը եկավ, բոլորը գանգատվեցին նրան, բայց նա ասաց, որ շտապեն, դա մի պատահմունքն է, ուրիշ ոչինչ։ Ուլենշպիգելը սաստիկ ճվում էր, անդադար շարժվում վրան թափած ջրի պատճառով։ Ավագերեցը աղեց նրան ու ջրով ցողեց և անունը դրեց Թիլբերթ, որը նշանակում է «շարժումներով հարուստ»։ Այսպիսով նա մկրտվեց երրորդ անգամ։

Եկեղեցուց դուրս գալով նրանք ուղիղ գնացին դիմացի Երկար փողոցը՝ «Շշերի վարդարան» կոչված գինետունը, որի ցուցանակը մի կուժ էր։ Այնտեղ նրանք խմեցին ավելի քան տասնյոթ գավաթ dobbel-kiuyt գարեջուր։ Որովհետև Ֆլանդրիայում ընդունված է թրջվածներին չորացնելու համար մարդու փորի մեջ գարեջրից խառույկ վառել։ Ուլենշպիգելն, այսպիսով, մկրտվեց չորրորդ անգամ։

Տուն վերադառնալիս, ճանապարհին օրորվելով, գլուխներն ավելի ծանր, քան մարմինները՝ նրանք հասան մի ջրափոսի, որի վրայով մի փոքրիկ կամուրջ կար։ Կատլինը որպես կնքամայր տանում էր երեխային։ Նա սայթաքեց և ընկավ ցեխի մեջ Ուլենշպիգելի հետ միասին, որն այսպիսով, մկրտվեց հինգերորդ անգամ։

Բայց նրան հանեցին ջրափոսից և տանը լողացրին տաք ջրով, ու այդ եղավ նրա վեցերորդ մկրտությունը։

VII

Այդ օրը Նորին սրբազան վեհափառություն Կառլոսը վճռեց շքեղ հանդեսներ տալ ըստ արժանվույն տոնելու համար իր որդու ծնունդը։ Նա վճռեց, ինչպես Կլաասը, ձկնորսության երթալ, բայց ոչ թե ջրանցքը, այլ իր ժողովուրդների քսակների ու դրամապանակների մեջ։ Այդ ճանապարհով է, որ վեհափառության կարթերը քաշում են ոսկի կրուզատներ, արծաթ տալերներ, ոսկեդրամներ, և բոլոր այդ հրաշալի ձկները ձկնորսի կամքով փոխակերպվում են թավշյա շրջազգեստների, թանկագին գոհարների, ընտիր գինիների և համադամ խորտիկների։ Որովհետև ամենից ձկնառատ գետերը նրանք չեն, որ ամենից առատ ջուր կա։

Իր խորհրդականներին հրավիրելով՝ Նորին սուրբ վեհափառությունը վճռեց, որ ձկնորսությունը պետք է կատարվի հետևյալ ձևով․

Արքայազնին պետք է տանեին մկրտելու ժամը իննի կամ տասի մոտերը․ Վալյադոլիդի բնակիչները, իրենց մեծ ուրախությունը ցուցադրելու համար, ամբողջ գիշերը պետք է անցկացնեին խնջույքի և տոնախմբության մեջ՝ իրենց հաշվին, և Մեծ հրապարակի վրա պետք է շաղ տային իրենց դրամը աղքատների համար։

Հինգ քառուղիներում հինգ մեծ շատրվաններ անդադար գինի պիտի ցայտեին մինչև լուսաբաց՝ քաղաքի հաշվին։ Հինգ ուրիշ քառուղիներում փայտե պատվանդանների վրա դարսված պիտի լինեին ամեն տեսակ երշիկներ, ամեն տեսակ ձկնեղեն, եզան լեզու և այլ տեսակի մսեղեն՝ նույնպես քաղաքի ծախսով։

Վայլադոլիդցիները թափորի ճանապարհի վրա պետք է կառուցեին (իրենց հաշվին) մեծ թվով հաղթական կամարներ, որոնք ներկայացնում են Խաղաղությունը, Երջանկությունը, Առատությունն ու բարեհաջող Բախտը և երկնքի բոլոր այն շնորհները, որոնցով նրանց պարգևատրել են Նորին սուրբ վեհափառության իշխանության օրով։

Վերջապես բացի այդ խաղաղասիրական կամարներից, պետք է բարձրացվեին նաև մի քանի այլ կամարներ, որոնց վրա վառ գույներով պետք է նկարվեին նվազ հեզահամբյուր խորհրդանիշներ, ինչպես օրինակ՝ արծիվներ, առյուծներ, նիզակներ, տեգեր, գեղարդներ, բոցալեզու սուսերներ, հրացաններ, թնդանոթներ, հրասանդներ և այլ ռազմի գործիքներ, որոնք պատկերավոր կերպով ցույց են տալու Նորին սուրբ վեհափառության ռազմական հզորությունը։

Ինչ վերաբերում է եկեղեցու լուսավորությանը, թույլատրվում էր մոմագործների համքարությանը (գիլդիա) ձրիաբար պատրաստել ավելի քան քսան հազար մոմ, և թերայրուկները պետք է հատկացնեին խորհրդատանը։

Գալով մյուս ծախսերին, կայսրը հոժարությամբ իր վրա էր վերցնում դրանք, այդպիսով ցույց տալով իր բարի կամեցողությունը՝ իր ժողովուրդներին չափից ավելի չծանրաբեռնելու։

Մինչդեռ համայնքը արդեն պատրաստվում էր կատարելու այս հրամանները, Հռոմից ողբալի լուրեր եկան։ Կայսրի զորավարները՝ դ'Օրանժը, դ'Ալանսոնը և Ֆրունդսբերկը մտել էին սուրբ քաղաքը, ավերել ու կողոպտել էին եկեղեցիները, մատուռները և տները, չխնայելով ո՛չ ոքի՝ ո՛չ քահանաներին, ո՛չ կրոնավորուհիներին, ո՛չ կանանց, ո՛չ երեխաներին։ Սուրբ հայրը կալանավորված էր։ Մի շաբաթ էր, ինչ կողոպուտը չէր դադարում, և ռեյտարներն ու լանդսկնեխտները շրջում էին Հռոմի փողոցներում, ուտում, խմում, ջարդում, կոտրում էին՝ փնտրելով կարդինալներին և ասելով, թե կտրելու են նրանց մարմնի ավելորդ կաշին, որպեսզի զրկեն նրանց պապ դառնալու իրավունքից։ Նրանք ովքեր արդեն կատարել էին այդ սպառնալիքը, հպարտ֊հպարտ զբոսնում էին քաղաքում, կրծքին կախում համրիչներ (տերողորմյաներ) քսանութ կամ ավելի հատիկից, ընկույզի չափ խոշոր և բոլորովին արյունոտ։ Մի քանի փողոցներ դարձել էին կարմիր վտակներ, ուր փռված էին սպանվածների մերկացված դիակները։

Ոմանք ասում էին, թե կայսրը դրամի կարիք ունենալով՝ ցանկացել էր այն որսալ հոգևորականության արյան մեջ և, լսելով, որ իր զորապետները կալանավորված քահանայապետին ստիպել են ստորագրել մի պայմանագիր, հարկադրեց նրան հանձնել իր պետության բոլոր ամրոցները, վճարել 400,000 դուկատ և մնալ բանտում, մինչև իր պայմանագիրը կատարվի։

Սակայն Նորին մեծության վիշտը մեծ լինելով, նա հրամայեց դադարեցնել ուրախության բոլոր պատրաստությունները, տոներն ու խնջույքները և կարգադրեց, որ իր պալատականները սուգի զգեստ հագնեն։

Ու արքայազնը մկրտվեց իր սպիտակ խանձարուրով, որ արքայական սուգի նշան է։ Այդ բանը պալատական տիկինները և պարոնները մեկնաբանեցին չարագուշակ։

Բայց և այնպես թագուհի մայրը արքայազնին ներկայացրեց արքունիքի իշխաններին ու տիկիններին, որպեսզի սրանք, ըստ սովորության, մաղթանքներ ու նվերներ տան նրան։

Տիկին դե լա Սենան նրա վզից կախեց ընկույզի մեծություն ունեցող և ոսկե պատյանի մեջ դրված մի սև քար, որ դեղ է թույնի դեմ։ Տիկին դե Շոֆադը մետաքսե թելով նրա փորի վրա կապեց մի արքայակաղին, որ օգնում է լավ մարսողության։ Պարոն Վան֊դեր Ստին ֆլանդրիացին ընծայեց Գենտի երշիկ, հինգ արմնկաչափ երկարությամբ և կես արմնկաչափ հաստությամբ՝ խոնարհաբար մաղթելով Նորին բարձրությանը, որ այդ երշիկի հոտն առնելիս անգամ նա խիստ ծարավ զգա clauwert֊ի, այսինքն Գենտի ընտիր գարեջրի՝ ասելով, թե ով սիրում է մի քաղաքի գարեջուրը, չի կարող ատել նրա գարեջրագործներին։ Պարոն ախոռապետ Ժակ֊Քրիստափոր Կաստիլիացին խնդրեց արքայազնին կրել իր տոտիկներին կանաչ հասպիս, որպեսզի նրանք լավ վազեն։ Ծաղրածու Յան դը Պապեն, որն այնտեղ էր, ասաց․

― Պարոն, ավելի լավ է՝ տվեք նրան Հեսուի շեփորը, որի ձայնից ամբողջ քաղաքներ էին փախչում նրանից և գնում այլ տեղ հաստատվելու իրենց բոլոր բնակիչներով՝ տղամարդ, կին, երեխա։ Նորին բարձրությունը կարիք չունի վազել սովորելու, այլ՝ ուրիշներին վազեցնել տալու։

Զելանդիայի Վերե նահանգի նախկին իշխան Ֆլորիս վան Բորսելեի ողբացյալ այրին Փիլիպոս արքայազնին ընծայեց մի քար, որն, իր ասելով, տղամարդկանց սիրահար է դարձնում, իսկ կանանց անմխիթար։

Բայց ինֆանտը հորթի նման բառաչում էր։

Այդ ժամանակ Կլաասը ուռենու ոստերից հյուսված, բոժոժներով մի խաղալիք էր տալիս իր որդու ձեռքը և վեր֊վեր նետելով պարեցնում էր Ուլենշպիգելին՝ ասելով․ «Բոժոժներ, երանի միշտ ունենաս գդակիդ վրա զնկլզնկլ բոժոժներ․ չէ՞ որ խեղկատակներին է պատկանում լավ օրերի թագավորությունը»։

Եվ Ուլենշպիգելը ծիծաղում էր։

VIII

Կլաասը մի անգամ որսաց մի խոշոր սաղմոն ձուկ, կիրակի օրը այդ սաղմոնը կերան ինքը, Սոոտիկինը, նաև Կատլինը և փոքրիկ Ուլենշպիգելը, բայց Կատլինը հազիվ մի թռչնի չափ կերավ։

― Կնքամա՛յր, ― ասաց նրան Կլաասը, ― Ֆլանդրիայի օդը մի՞թե այնքան ուժով է հիմա, որ շնչելով միայն կարելի է կշտանալ, ինչպես մսի խորովածից։ Երանի թե մարդս կարողանար ապրել այդպես։ Անձրևը դառնար համեղ ապուր, կարկուտը՝ խաշած բակլա և ձյունը՝ երկնային խորոված ու կազդուրեին խեղճ ուղևորներին։

Կատլինը գլուխը թափ տվեց և ոչինչ չասաց։

― Նայեցե՛ք խեղճ կնքամորը, ― ասաց Կլաասը։ ― Ինչո՞ւ է այդպես տխուր։

Բայց Կատլինը խոսեց այնպես կամաց, որ նրա ձայնը հոգոցի էր նման։

― Չարքը, սև գիշերը, ― ասաց նա։ ― Ես լսում եմ նրա քայլերի ձայնը, նա մոտենում է ինձ՝ կռանչելով գետարծվի նման։ Դողդողալեն ես աղոթում եմ սուրբ կույսին, իզուր․ նրա համար չկա ո՛չ պատ, ոչ ցանկապատ, ո՛չ դուռ, ո՛չ լուսամուտ։ Ոգու նման մտնում է ամեն տեղ, ու ճռճռում է սանդուղքը․․․ նա կողքիս է մառանում, որտեղ քնում եմ։ Բռնում է ինձ իր բազուկներով պաղ, կարծր, ինչպես մարմար։ Դեմքը սառույց է, համբյուրները խոնավ, ինչպես ձյուն։ Խրճիթը տարուբերվում է գետնի վրա, ինչպես նավակը փոթորկալի ծովում․․․

― Պետք է ամեն առավոտ ժամ երթաս, ― ասաց Կլաասը, ― որպեսզի տերն մեր Հիսուս Քրիստոս ուժ տա քեզ քշելու ստորերկրյա աշխարհից եկած այդ ուրվականը։

― Նա այնքա՛ն գեղեցիկ է, ― ասաց Կատլինը։

IX

Երբ մոր կաթից կտրեցին, Ուլենշպիգելը մեծացավ ջահել բարդու նման։ Կլաասն այլևս շուտ֊շուտ չէր համբուրում նրան, այլ սիրում էր լրջաբարո դեմքով, որ տղային երես չտա։

Երբ Ուլենշպիգելը տուն էր գալիս ու գանգատվում, որ իրեն ծեծել են կռվի ժամանակ, Կլաասն ինքն էլ էր նրան ծեծում, ասելով, թե ինչու նա չի ծեծել ուրիշներին։ Այսպես խրատվելով, Ուլենշպիգելը դարձավ քաջարի, ինչպես մի կորյուն։

Եթե Կլաասը բացակա էր լինում, Ուլենշպիգելը Սոոտկինից խնդրում էր մի լիար փող խաղի գնալու համար։ Սոոտկինը բարկանալով ասում էր․ «Ի՞նչ ես անում խաղալը, ավելի լավ կանես, նստես տանը և խուրձ կապես»։

Տեսնելով, որ մայրը ոչինչ չի տալիս, Ուլենշպիգելը ճչում էր արծվի նման, Բայց Սոոտիկինը կաթսաները և կճուճները փայտե տաշտակի մեջ լվանալիս մեծ աղմուկ էր հանում, իբրև թե չի լսում նրան։ Այն ժամանակ Ուլենշպիգելը լալիս էր, և քնքուշ մայրը թողնելով առերես խստությունը, մոտենում էր նրան, փաղաքշում և ասում․ «Մեկ դընիը բավակա՞ն է քեզ»։ Արդ, պետք է գիտենաք, որ մեկ դընիեն արժեր վեց լիար։

Այսպիսով, մայրը չափազանց շատ սիրեց նրան, և երբ Կլաասը չկար, Ուլենշպիգելը թագավոր էր տան մեջ։

X

Մի առավոտ Սոոտկինը տեսավ, որ Կլաասը անցուդարձ է անում խոհանոցում, գլուխը կախ, մտքերի մեջ խորասուզված մարդու կերպարանքով։

― Ի՞նչ է եղել քեզ, ա՛յ մարդ, ― հարցրեց նա։ ― Երեսիդ գույն չկա, բարկացած ես երևում ու ցրված։

Կլաասը պատասխանեց գռմռացող գամփռի ձայնով․

― Դարձյալ կարդալու են կայսերական դաժան հրովարտակները։ Մահը նորից շրջելու է Ֆլանդրիայի երկրում։ Մատնիչները ստանալու են իրենց զոհերի գույքի կեսը, եթե ամբողջ գույքի արժեքը հարյուր ֆլորինից ավել չէ։

― Մենք աղքատ ենք, ― ասաց Սոոտիկինը։

― Ոչ բավականաչափ աղքատ, ― պատասխանեց նա, ― կան ստոր մարդիկ, մեռելների լեշով ապրող ցիներ ու ագռավներ, որոնք սիրով կմատնեն մեզ Նորին սուրբ վեհափառության հետ բաժանելու համար մի զամբյուղ ածուխը նույնքան հաճույքով, որքան մի քսակ ոսկի։ Ի՞նչ ուներ թշվառ Տաննեկենը՝ դերձակ Սեյսի այրին, որը մեռավ Հեյստում, ողջ֊ողջ թաղված։ Լատիներեն մի աստվածաշունչ, երեք ոսկի ֆլորին և մի քանի տնային ամանեղեն անգլիական անագից, որին աչք էր դրել իր հարևանուհին։ Հովհաննա Մարտենսը այրվեց, որպես կախարդուհի, բայց նախ նրան նետեցին ջուրը։ Նկատի ունենալով, որ մարմինը բարձրացել էր ջրի երեսը՝ այդ բանը համարվեց դիվահմայություն։ Այդ կինն ունի մի քանի չնչին կահկարասի, յոթ ոսկի մի քսակի մեջ, ուստի մատնիչը ցանկացել էր ունենալ այդ բոլորի կեսը։ Է՜հ, ես կարող էի քեզ պատմել նման բաներ մինչև վաղը, բայց հերիք է, Ֆլանդրիայում այլևս ապրել չի կարելի հրովարտակների պատճառով․ գնա՛նք այստեղից, սիրելի՛ս։ Շուտով ամեն գիշեր մահվան կառքը կանցնի քաղաքի փողոցներով, և մենք կլսենք նրա մեջ շարժվող կմախքի ոսկորների չոր ձայնը։

Սոոտկինն ասաց․

― Մի վախեցնի ինձ, ա՛յ մարդ։ Կայսրը Ֆլանդրիայի և Բրաբանտի հայրն է, և որպես այդպիսին լի է երկայնամտությամբ, կարեկցությամբ, համբերությամբ և ողորմածությամբ։

― Այդ բաները նրան ձեռնտու չեն, ― պատասխանեց Կլաասը, ― որովհետև նա ժառանգում է հարքունիս գրավված գույքը։

Շուտով հնչեցին քաղաքային մունետիկի շեփորը և ծնեղան։ Կլաասը և Սոոտիկինը փոխնեփոխ գրկելով Ուլենշպիգելին՝ ժողովրդի բազմության հետ միասին վազեցին դեպի աղմուկի կողմը։

Նրանք հասան Քաղաքապետարան, որի առջև շարվել էին ձիավոր մունետիկները՝ փչելով շեփորները և զարնելով ծնծղաները։ Այդտեղ դատավորը՝ ձեռքին արդարադատության գավազանը, իսկ համայնքի դատախազը՝ ձի հեծած, երկու ձեռքով բռնած կայսեր հրովարտակը, պատրաստվում էր այն կարդալ հավաքված բազմությանը։

Կլաասը երկու ականջով լսեց, որ այսուհետև արգելված է բոլորին առհասարակ և ամեն մեկին մասնավորապես՝ տպագրել, կարդալ, ունենալ կամ պահել Մարտին Լյութերի, Հովհաննես Ուիկլիֆի, Յան Հուսի, Պադուացի Մարսիլիուսի, Էկոլամպադիուսի, Ուլրիկ Ցվինգլիի, Ֆիլիպ Մելանքթոնի, Ֆրանցիսկ Յոնասի, Հավհաննես Պուպերիսի և Գորցիանուսի գրվածները, գրքերը կամ ուսմունքը։ Ադրիան դե Բերհեսի, Քրիստոֆ դը Ռեմոնդայի և Հովհաննես Զելի կողմից տպագրված Նոր Կտակարանները, որոնք լի են լյութերական և այլ հերետիկությամբ, մերժված ու դատապարտված Լյուվենի համալսարանի աստվածաբանական ֆակուլտետի կողմից։

«Նմանապես արգելված է նկարել ու ընդօրինակել տալ աստծո և երանելի կույս Մարիամի ու սրբերի նախատական նկարներ, կամ պատկերներ, կամ թե պատռել, կոտրել կամ ջնջել այն նկարներն ու քանդակները, որոնք կատարված են ի պատիվ կամ ի հիշատակ աստծու, կույս Մարիամի և կամ եկեղեցու կողմից ընդունված սրբերի»։

«Նաև, ― ասված էր հրովարտակում, ― թող ոչ ոք, ինչ դիրքի էլ պատկանի, չհանդգնի դատելու կամ վիճաբանելու սուրբ գրքի մասին, նմանապես կասկածելի մի նյութի շուրջը, եթե նա աստվածաբան չէ, հռչակված և հաստատված չէ նշանավոր մի համալսարանի կողմից»։

Նորին սուրբ վեհափառությունը, ի թիվս այլ պատիժների, սահմանում էր, որ կասկածելիներն ընդմիշտ զրկվելու են պատվավոր արհեստով զբաղվելու իրավունքից։ Ինչ վերաբերում է այն մարդկանց, որոնք կրկին ընկնում են մոլորության մեջ կամ համառությամբ չեն հրաժարվում նրանից՝ կդատապարտվեն ողջ֊ողջ այրվելու մարմանդ կամ բարկ կրակի վրա, հարդից շինված մի տան մեջ կամ սյունին կապված, ըստ դատավորի հայեցողության։ Ազնվականները և պատվավոր քաղաքացիները պետք է մահապատժի ենթարկվեն սրով, ռամիկները՝ կախաղանով, իսկ կանայք՝ փոսի մեջ թաղվելով։ Սպանվածների գլուխները պետք է տնկվեն մի սյունի ծայրին որպես օրինակ։ Կայսեր օգտին կբռնգրավվի բոլորի գույքը, որ գտնվում է բռնագրավման ենթակա վայրերում։

Նորին սուրբ վեհափառությունը մատնողներին շնորհում էր մեռածների ամբողջ ունեցվածքի կեսը, եթե այդ գույքի արժեքը միանվագ ավելի չէր ֆրանսիական հարյուր ոսկուց։ Գալով կայսեր բաժնին՝ նա հատկացնում էր դա բարեպաշտական և բարեգործական նպատակների, ինչպես նա այդ կատարեց Հռոմը կողոպտելու ժամանակ։

Եվ Կլաասը տխուր֊տխուր հեռացավ այդ տեղից Սոոտիկինի և Ուլենշպիգելի հետ։

XI

Տարին բարեհաջող լինելով՝ Կլաասը յոթ ֆորինտով գնեց մի էշ և ինը կոթ սիսեռ, ու մի առավոտ հեծավ իր անասունը։ Ուլենշպիգելը նստած էր նրա գավակին։ Այսպես նրանք ճամփա ընկան ողջունելու Ուլենշպիգելի հորեղբորը՝ Կլաասի ավագ եղբայր Յոսե Կլաասին, որն ապրում էր Մեյբորգից ոչ հեռու, Գերմանիայի հողում։

Յոսեն, որ երիտասարդ տարիքում բարեսիրտ և պարզ մարդ էր եղել, անարդար մարդկանց երեսից տանջանքներ կրելով դարձել էր խիստ դյուրագրգիռ․ նրա արյունը սև մաղձի փոխվելով՝ նա սկսել էր ատել մարդկանց և ապրում էր առանձնացած։

Նրա միակ հաճույքն էր կռվեցնել երկու, այսպես կոչված, հավատարիմ բարեկամների ու երեք պատար էր վճարում նրան, ով ավելի սաստիկ էր ծեծում մյուսին։

Նա սիրում էր նմանապես լավ տաքացրած մի սրահում հավաքել մեծ թվով պառավ կանանց, ամենից ջադուներին ու կռվասերներին, և նրանց հյուրասիրում էր խորոված հացով ու անուշահամ գինով։

Վաթսունից ավել տարիք ունեցողներին նա բուրդ էր տալիս, որ մանեն որևէ մի անկյունում՝ պատվիրելով նրանց, որ եղունգները երկար թողնեն։ Հրաշալի էր լսել իլիկը թևի տակ դրած այդ պառավ ջադուների չար խոսքերը, բարբաջանքը, բամբասանքը, թթու հազն ու թուքը, անեծքն ու հայհոյանքը մերձավորի հասցեին։

Երբ նրանք բավական տաքանում ու աշխատում էին, Յոսեն կրակի մեջ էր նետում մի խոզանակ, ու գարշահոտությունից օդը մեկեն ապականվում էր։

Այն ժամանակ պառավները սկսում էին խոսել միանգամից, հարձակվում էին միմյանց վրա ու մեղադրում էին իրար խանձահոտի պատճառ լինելու համար։ Ոչ ոք չէր ընդունում մեղադրանքը, և նրանք բռնում էին միմյանց մազերից, քաշում֊քաշքշում։ Յոսեն էլի խոզանականեր էր նետում կրակի մեջ, իսկ գետնին շաղ էր տալիս կտրված մազեր։ Երբ այլևս ոչինչ չէր կարելի ջոկել, այնքան իրարանցումը կատաղի էր, թանձր ծուխը և փոշին բարձրացած, նա կանչում էր իր երկու ծառաներին, ծպտված քաղաքային ոստիկանների տարազով։ Սրանք մահակներով քշում էին պառավներին սրահից, ինչպես կատաղած բադերի երամ։

Յոսեն դիտելով ռազմադաշտը՝ գտնում էր այնտեղ շրջազգեստի, գուլպաների, շապիկների ծվեններ և մաշված ատամներ։

Ու մելամաղձոտ ասում էր․

― Օրս կորած է, նրանցից ոչ ոք չի թողել տուր ու դմփոցի մեջ իր լեզուն։

XII

Մտնելով Մեյբորգի սահմանը՝ Կլաասը անցնում էր մի փոքր անտառով, էշը, արածելով փշախոտերը, քայլում էր, Ուլենշպիգելը գլխարկը նետում էր թիթեռնիկների հետևից և բռնում էր այն՝ առանց ավանակից իջնելու։ Կլաասը մի կտոր հաց ուտելով՝ մտածում էր դա խմիչքով թրջել մոտակա գինետանը։ Հանկարծ հեռվից լսվեց զանգի ղողանջ և աղմուկ, որ նման էր միաժամանակ խոսող մարդկանց բազմության ձայներին։

― Անկասկած ուխտավորներ են և այն էլ մեծ թվով, ― ասաց նա, ― պի՛նդ կաց, որդի՛ս, որպեսզի նրանք քեզ էշից վայր չգցեն։ Մի տեսնենք, դե՛, հառաջ։

Ու իշուկը տրտինգ տալով վազեց։

Հեռանալով անտառի եզրից՝ նա իջավ դեպի մի լայնարձակ դաշտավայր, որի արևմտյան կողմից մի գետ էր հոսում, իսկ արևելյան կողմը բարձրանում էր մի փոքրիկ մատուռ։ Մատուռի վրա դրված էր աստվածածնի անդրին, իսկ նրա ոտների մոտ՝ երկու քանդակներ, որոնք ներկայացնում էին երկու ցուլ։ Մատուռի աստիճանների վրա կանգնած էին մի ճգնավոր, որը զանգ էր տալիս, հիսուն սպսասավորներ, ամեն մեկի ձեռքին մեկական վառված մոմ, նվագածուներ, այսինքն թմբուկ, փող, սրինգ, պարկապզուկ նվագողներ, փչողներ, զարնողներ և մի խումբ ուրախ մարդիկ՝ երկու ձեռքով բռնած երկաթե կտորներով լիքը թիթեղյա տուփեր, բայց ամենքն էլ առայժմ լուռ էին։

Հինգ հազար, մինչև անգամ ավելի՝ ուխտավորներ, խիտ շարքերում յոթական մարդ, քայլում էին՝ գլխներին սաղավարտներ, ձեռքներին՝ կանաչ փայտե գավազաններ։ Նոր եկողները, նույնպես գլխներին սաղավարտներ, ձեռքներին՝ կանաչագույն գավազաններ, մեծ աղմուկով շարվում էին առաջինների հետևը։ Հետո յոթական մարդ անցնելով մատուռի առջևից՝ օրհնել էին տալիս իրենց գավազանները, ամեն մեկը սպասավորների ձեռքից ստանում էր մեկական մոմ և փոխարենը ճգնավորին վճարում կես ֆլորին։

Ու նրանց թափորն այնքան երկար էր, որ առաջինների մոմերն արդեն վառվել պրծել էին, մինչդեռ վերջինների մոմերը առկայծում էին ճարպի առատությունից։

Կլաասը, Ուլենշպիգելը և ավանակը զարմանքով նայում էին իրենց առջևից անցնող այդ բազմազան փորերին՝ խոշոր, լայն, բարձր, հպարտ, ամուր կամ թուլորեն կախված իրենց բնական հենարանների վրա։ Ու ամենքն էլ սաղավարտով էին։ Կային Տրոյայից բերվածներ՝ փռուգիական գլխարկների նման կամ ծայրին կարմիր մազափնջերով, ոմանք, թեև հաստ թշերով և հաստ փորերով, կրում էին տարածված թևեր ունեցող սաղավարտներ, բայց հազիվ թե նրանք թռչելու մասին գաղափար ունենային․ հետո գալիս էին նրանք, որոնց գլուխը ծածկված էր ուռուցիկ՝ սալաթ կոչվող սաղավարտներով, բայց այնքան դեղնած, որ խխունջն անգամ կարհամարհեր նրանց։

Սակայն մեծ մասը ուներ այնքան հին ու ժանգոտած սաղավարտներ, որոնք կարծես պատկանում էին Ֆլանդրիայի և գարեջրի թագավոր Գամբրիվուսի ժամանակին, մի թագավոր, որն ապրել է Քրիստոսի ծնունդից ինը հարյուր տարի առաջ և գլխին դնում էր մի գավ, որպեսզի գարեջուր խմելու համար միշտ ձեռքի տակ աման ունենա։

Հանկարծ հնչեցին, ծլնգացին, թնդացին, զարկեցին, աղմկեցին զանգերը, պարկապզուկները, ծնծղաները, թմբուկները և երկաթի կտորները։

Լսելով այս գոռում֊գոչումը, որն ազդանշան էր ուխտավորների համար, բոցավառ ճրագները մոտեցրին միմյանց քթին։ Սկսվեց մի սոսկալի փռշտոց, կանաչ գավազանները գործի դրվեցին։ Հարվածները տեղում էին անձրևի նման։ Եվ տուր որ կտաս իրար՝ գլխով, ոտքով, կրնկով և ամեն ինչով։ Ոմանք գրոհում էին իրենց հակառակորդների վրա խոյերի նման, սաղավարտը քաշած մինչև ուսերը, կուրացած և կատաղի ընկնում էին դիմացի յոթնյակ ուխտավորների վրա, որոնք նրանց ընդունում էին առանց որևէ մեղմության։

Վախկոտներն ու լալկանները ողբում էին ստացած հարվածներից, բայց մինչդեռ նրանք մրմնջում էին իրենց աղեկտուր «հայր մերը», երկու յոթնյակ ուխտավորներ իրար ծեծելով՝ կայծակի նման արագ հարձակվում էին նրանց վրա և գետին էին տապալում թշվառ լալկաններին, անողորմ կերպով քայլելով նրանց վրայով։

Ու ճգնավորը հռհռում էր։

Ուրիշ յոթնյակներ խաղողի ողկույզների պես իրար գրկած՝ սարահարթի բարձրությունից գլորվում էին մինչև գետը և այնտեղ շարունակում էին տուրուդմփոցը՝ առանց հովացնելու իրենց կատաղությունը։

Ու ճգնավորը հռհռում էր։

Սարահարթի վրա մնացածները խփելով ուռցնում էին միմյանց աչքերը, կոտրում էին ատամները, պոկում էին մազերը, պատռում էին բաճկոնակները և անդրավարտիքները։

Ու ճգնավորը ծիծաղում էր և ասում․

― Քա՛ջ կացեք, բարեկամնե՛ր, ով լավ է խփում, լավ էլ սիրում է։ Շատ ծեծողներին է վայել իրենց գեղեցկուհիների սերը։ Ռինդբիսբելի աստվածածինը վկա, տղամարդն այստեղ է երևում։

Եվ ուխտավորները ոգևորվում էին։

Կլաասը մինչ այդ մոտեցել էր ճգնավորին, այնինչ՝ Ուլենշպիգելը ծիծաղելով ու ճչալով ծափահարում էր կռիվը։

― Տե՛ր հայր, ― հարցրեց նա, ― ի՞նչ մեղք են գործել այս խեղճ մարդիկ, որ ստիպված են այսպես իրար ծեծել անգթորեն։

Բայց ճգնավորն առանց նրանց ականջ դնելու գոռում էր․

― Անպիտաննե՛ր, ձեր կորովը պակասում է։ Եթե բռունցները հոգնած են, ոտքե՞րն էլ են հոգնած։ Փառք աստծո, ձեր մեջ կան այնպիսի սրունք ունեցողներ, որ կարող են նապաստակի նման փախչել։ Ո՞վ է քարից կայծ հանում ― նրան խփող երկաթը։ Ի՞նչն է ծեր մարդկանց առնական ընդունակությունն աշխուժացնում, եթե ոչ մի լավ ծեծ՝ համեմված արուի կատաղությամբ։

Այս խոսքերը լսելով՝ բարեպաշտ ուխտավորները շարունակում էին իրար ծեծել սաղավարտներով, ձեռքերով ու ոտքերով։ Դա մի ահռելի կռիվ էր, ուր հարյուրաչքանի Արգոսն անգամ ոչինչ չէր տեսնի, բացի բարձրացած փոշուց և մի քանի սաղավարտի ծայրից։

Հանկարծ ճգնավորը հնչեցրեց զանգը։ Սրինգները, թմբուկները, շեփորները, պարկապզուկները և երկաթի կտորտանքները դադարեցին իրենց ժխորը։ Դա խաղաղության ազդանշան էր։

Ուխտավորները հավաքեցին իրենց վիրավորներին։ Սրանց մեջ կային շատերը, որոնց լեզուները կատաղությունից ուռել էին և դուրս էին կախվել բերաններից։ Բայց հետո իրենք իրենց մտան իրենց սովորական կացարանը։ Ավելի դժվարին եղավ հանել մարդկանց սաղավարտները, որ մտել էին մինչև վիզը, սրանք որքան էլ ցնցում էին գլուխները, սաղավարտները չէին ընկնում։

Սակայն ճգնավորն ասում էր նրանց․

― Այժմ ասացեք «Ողջո՜ւյն քեզ, Մարիամ» և վերադարձեք ձեր կանանց մոտ։ Ինն ամսից գավառում նույնքան շատ երեխաներ կծնվեն, որքան այսօր կտրիճ ախոյաններ եղան ճակատամարտում։

Եվ ճգնավորը երգեց «Ողջո՜ւյն քեզ, Մարիամ» աղոթքը, և բոլորը երգեցին նրա հետ միասին։ Ու զանգը ղողանջում էր։

Այն ժամանակ ճգնավորն օրհնեց նրանց Ռինդբիսբելի աստվածների անունով և ասաց․

― Երթայք խաղաղությամբ։

Ուխտավորները ճամփա ընկան գոռալով, իրար հրմշտելով և երգելով մինչև Մեյբորգ։ Բոլոր կանայք, թե՛ պառավներ և թե ջահելներ, սպասում էին նրանց դռան շեմքերի վրա, ու նրանք ներս մտան ինչպես հին զինվորները մտնում են գրոհով վերցված քաղաքը։

Մեյբորգի բոլոր զանգերը ղողանջում էին, տղաները սուլում էին, ճչում, նվագում էին rommelpot:

Գավերը, թասերը, բաժակները, շշերը, լտրանոցները զնգզնգում էին հրաշալիորեն։ Եվ գինին վտակներով հոսում էր մարդկանց կոկորդն ի վար։

Մինչդեռ հնչում էին զանգերը, և քամին քաղաքից ծվեններով բերում էր տղամարդկանց, կանանց ու երեխաների երգի ձայնը, Կլաասը խոսեց ճգնավորի հետ և հարցրեց, թե ո՛րն էր այն երկնային շնորհը, որ այդ բարի մարդիկ ակնկալում էին ստանալ այդ տաժանելի մարզանքի միջոցով։

Ճգնավորը ծիծաղելով պատասխանեց նրան․

― Այս մատուռի վրա դու տեսնում ես քանդակված երկու պատկերներ, որոնք ներկայացնում են մի զույգ ցուլ։ Նրանք դրված են այնտեղ ի հիշատակ այն հրաշքի, որ գործեց սուրբ Մարտինը երկու եզներ ցուլերի փոխելով, կռվեցնելով նրանց իրար հետ կատաղի հարվածներով։ Հետո նա մոմով ու կանաչ փայտով շփեց նրանց դունչը մի ժամ և դեռ ավելի։

Իմանալով այդ հրաշքի մասին և արտոնագիր վերցնելով Նորին սրբազանությունից, որի համար լավ վճարեցի, եկա և հաստատվեցի այստեղ։

Այդ օրվանից Մեյբորգի և շրջակայքի բոլոր հաստափորները և ծերունիները, որոնք գտնվում են իմ հովանավորության ներքո, հավատացին, որ իրար սաստիկ ծեծելով մոմով, որը օծման նշան է, և գավազանով, որը ուժ է նշանակում, նրանք կքաղցրացնեն մայր աստվածների աչքը իրենց վրա։ Կանայք այստեղ են ուղարկում իրենց ծերունի ամուսիններին։ Ուխտագնացության շնորհիվ ծնվող երեխաները քաջ են լինում, համարձակ, դաժան, ճարպիկ, ուժեղ և դառնում են կատարյալ զինվորներ։

Հանկարծ ճգնավորը հարցրեց Կլաասին․

― Ճանաչո՞ւմ ես ինձ։

― Այո, ― պատասխանեց Կլաասը, ― դու իմ եղբայր Յոսեն ես։

― Այո, ես եմ, ― ասաց ճգնավորը, բայց ով է այս ճստլիկ մարդը, որ ծամածռություններ է անում երեսիս։

― Եղբորդ տղան է, ― պատասխանեց Կլաասը։

― Ի՞նչ տարբերություն կա իմ և Կառլոս կայսրի միջև։

― Մեծ տարբերություն, ― ասաց Կլաասը։

― Փոքր տարբերություն, ― հարեց Յոսեն, ― որովհետև երկուսս էլ նույն բանն ենք անում, նա մարդկանց իրար սպանել է տալիս, իսկ ես իրար ծեծել, մեր սեփական օգտի և հաճույքի համար։

Հետո նա տարավ նրանց իր ճգնարանը, ուր միասին կերուխում արին տասնմեկ օր անդադար։

XIII

Հրաժեշտ տալով եղբորը՝ Կլաասը նորից հեծավ իր էշը և Ուլենշպիգելին նստեցրեց գավակին, իր հետևը։ Հասնելով Մեյբորգի հրապարակը՝ նա այնտեղ տեսավ խումբ֊խումբ հավաքված մեծ թվով ուխտավորների, որոնք նրանց տեսնելով սաստիկ զայրացան, գազազեցին և իրենց մահակները ճոճելով բոլորը միանգամից գոռացին․ «անպիտան»։ Պատճառը Ուլենշպիգելն էր, որն արձակելով իր անդրավարտիքը և վեր քաշելով շապիկը՝ նրանց ցույց էր տալիս իր հակառակ կողմը։

Կլաասը տեսնելով, որ իր որդուն են սպառնում, հարցրեց նրան․

— Ի՞նչ ես արել, որ այդպես բարկացած են քեզ վրա։

— Սիրելի՛ հայր, ես նստած եմ ավանակի վրա և ոչ ոքի ոչինչ չեմ ասում, իսկ նրանք ասում են ինձ «անպիտան»։

Այն ժամանակ Կլաասը նրան նստեցրեց իր առջևը։

Այդ դիրքում Ուլենշպիգելը հանեց լեզուն ու ցույց տվեց ուխտավորներին, որոնք գոռգռալով բռունցքները սեղմեցին ու բարձրացնելով մահակները ուզեցին խփել Կլաասին և ավանակին։

Բայց Կլաասը խթանեց իշուն նրանց կատաղությունից ազատվելու համար, ու մինչդեռ նրան հետապնդում էին՝ հևասպառ ասաց իր որդուն․

— Ուրեմն դու շատ դժբախտ մի օր ես ծնվել, որովհետև նստած ես իմ առջև, ոչ ոքի չես նեղացնում, բայց այս մարդիկ ուզում են քեզ սպանել։

Ուլենշպիգելը ծիծաղում էր։

Անցնելով Լիեժից՝ Կլաասը իմացավ, որ գետափնյա խեղճ բնակիչները տառապում են սովից և ենթարկված են օֆիսիալի, այսինքն եկեղեցականներից բաղկացած դատարանի։ Նրանք ապստամբել էին, որպեսզի հաց և աշխարհական դատավորներ ունենային։ Մի քանիսը գլխատվել էին կամ կախվել, ուրիշները՝ արտաքսվել երկրից, այնքան որ մեծ էր եղել բարի եպիսկոպոս ամենապատիվ դը լա Մարկի ողորմածությունն այն օրերին։

Կլաասը ճանապարհին տեսավ տարագրվածներին, որոնք փախչում էին Լիեժի խաղաղ հովտից, և քաղաքի մոտակայքում ծառերից կախված մարդկանց մարմինները, որոնց միակ հանցանքն էր քաղցածությունը։ Ու նա ողբաց նրանց վրա։

XIV

Երբ հեծած իր էշը նա տուն վերադարձավ բերելով իր եղբայր Յոսեի տված քսակը՝ լի մանր դրամներով ու նաև մի գեղեցիկ գավ անգլիական անագից, հյուղակում սկսվեցին տոնական և ամենօրյա խնջույքներ ու կերուխում, որովհետև ամեն օր միս և բակլա էին ուտում։

Կլաասը լցնում էր dobbel֊kuyt գարեջուրը և շուտ֊շուտ դատարկում էր անգլիական անագե խոշոր գավը։

Ուլենշպիգելն ուտում էր երեք հոգու չափ և քուջուջ էր անում ափսեների մեջ, ինչպես ճնճղուկը հատիկների կույտում։

― Տեսե՛ք, ― ասում էր Կլաասը, ― նա աղամանն էլ է ուտում։

Ուլենշպիգելը պատասխանում էր․

― Երբ աղամանը, ինչպես մեզ մոտ, շինված է մի կտոր փորված հացից, պետք է երբեմն֊երբեմն ուտել, որպեսզի հնանալով չորդնոտի։

― Ինչո՞ւ ես յուղոտ ձեռներդ քսում շալվարիդ, ― հարցնում էր Սոոտկինը։

― Որպեսզի ազդրերը երբեք չթրջվեն, ― պատասխանում էր Ուլենշպիգելը։

Այդ ժամանակ Կլաասը մի մեծ ումպ գարեջուր էր խմում իր գավից։

Ուլենշպիգելը հարցրեց նրան․

― Ինչո՞ւ քո գավաթն այդքան մեծ է, իսկ իմ բաժակն այսպես փոքր։

Կլաասը պատասխանեց․

― Որովհետև ես քո հայրն եմ և տան մեծը։

Ուլենշպիգելն առարկեց․

― Դու քառասուն տարի է, ինչ խմում ես, իսկ ես հազիվ ինը, քո ժամանակն անցել է, իսկ իմ խմելու ժամանակը նոր է գալիս, ուրեմն ինձ է պատկանելու գավը, իսկ քեզ՝ բաժակը։

― Որդի՛ս, ― ասաց Կլաասը, ― ով ուզում է մի տակառը լցնել մի կժի մեջ, նա իր գարեջուրը կթափի առուն։

― Դու էլ քո կուժը լցրու իմ տակառը, որովհետև ես ավելի մեծ եմ, քան քո գավը, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Եվ Կլաասը, ուրախ, իր գավը տվեց Ուլենշպիգելին, որ դատարկի․ և այսպես Ուլենշպիգելը սովորեց, թե ի՞նչ պետք է խոսել խմելու համար։

XV

Սոոտկինը իր գոտու տակ զգաց նոր մայրության նշանը․ Կատլինը նույնպես հղի էր, բայց վախից տնից դուրս չէր գալիս։

Սոոտկինը գնաց նրան տեսնելու․

― Ա՜խ, ― ասում էր խեղճ կինը, ― ի՞նչ պետք է անեմ իմ արգանդի թշվառ պտուղը։ Խեղդե՞մ նրան արդյոք։ Ավելի լավ էր մեռնեի։ Եթե ոստիկաններն ինձ բռնեն, որպես արտաամուսնական զավակ ունեցողի, ինձ կհամարեն անառակ կին, կստիպեն վճարել քսան ֆլորին և մտրակով կծեծեն շուկայի հրապարակում։

Սոոտիկինը մի քանի քաղցր խոսք ասաց նրան մխիթարելու համար, հետո տուն վերադարձավ մտազբաղ։

Մի անգամ նա ասաց Կլաասին․

― Եթե ես մեկի փոխարեն երկու երեխա ունենայի՞, դու ինձ կծեծեյի՞ր, ա՛յ մարդ։

― Չգիտեմ, ― պատասխանեց Կլաասը։

― Բայց եթե այդ երկրորդն ինձնից ելած չլիներ, այլ Կատլինի նման, մի անծանոթի, դիցուք չարքի գործը լինե՞ր, ― հարցրեց Սոոտկինը։

― Չարքերը, ― պատասխանեց Կլաասը, ― ծնում են կրակ, մահ և ծուխ, բայց երեխաներ՝ ոչ։ Ես Կատլինի երեխային կընդունեի, որպես իմը։

― Ճի՞շտ ես ասում, ― հարցրեց Սոոտկինը։

― Ես ասացի, ― պատասխանեց Կլաասը։

Սոոտկինը գնաց այդ լուրը տանելու Կատլինին։

Լսելով այդ՝ Կատլինը չգիտեր ինչ աներ ուրախությունից ու գոչեց հրճվագին․

― Բարի մարդը խոսել է, խոսել է իմ խեղճ մարմնի փրկության համար։ Նրան կօրհնի աստված, նրան կօրհնի չարքը, եթե իրավ, ― ասաց Կատլինը դողդողալով, ― չարքն է քեզ ստեղծել, խեղճ փոքրիկ, որ շարժվում ես կրծքիս տակ։

Սոոտկինը և Կատլինը աշխարհ բերին մեկը՝ տղա, մյուսն՝ աղջիկ։ Երկուսին էլ տարան մկրտելու որպես Կլաասի տղան ու աղջիկը։ Սոոտկինի մանչուկի անունը դրին Հանս, բայց նա չապրեց բնավ, Կատլինի աղջնակը կոչվեց Նելե և ապրեց ու մեծացավ։ Նա կյանքի հյութը խմեց չորս սրվակներից՝ մի զույգը Կատլինի, մյուս զույգը Սոոտկինի։ Ու երկու կանայք քաղցրությամբ վիճում էին, թե ով պետք է կաթ տա երեխային։ Սակայն հակառակ իր ցանկությանը՝ Կատլինը ստիպված էր ցամաքեցնել իր կաթը, որպեսզի նրան չհարցնեին, թե որտեղից է նա գալիս առանց մայր լինելու։

Երբ փոքրիկ Նելեն, իր աղջիկը, կաթից կտրվեց, նա վերցրեց նրան իր մոտ և թույլ չտվեց, որ գնա Սոոտկինի մոտ, մինչև որ սովորեց իրեն մայր կանչել։

Դրացիներն ասում էին, թե ունևոր Կատլինը բարի գործ է անում, սնուցանելով Կլաասների երեխային, որոնք սովորաբար աղքատ և չարքաշ կյանք էին վարում։

XVI

Մի առավոտ Ուլենշպիգելը մենակ էր տանը և ձանձրույթից մղված նոր կոշիկից նավակ էր շինում։ Նա արդեն տնկել էր գլխավոր կայմը ներբանին և ծակել էր երեսը ցռկակայմն ամրացնելու համար, երբ տեսավ կիսաբաց դռնից մի ձիավորի իրանը և ձիու գլուխը։

― Մարդ կա՞ այստեղ, ― հարցրեց ձիավորը։

― Այո, կա, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― մի մարդ ու կես և մի ձիու գլուխ։

― Ինչպե՞ս թե, ― հարցրեց ձիավորը։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Որովհետև այստեղ ես տեսնում եմ մի ամբողջ մարդ, որը ես եմ, մի մարդու կեսը, դա քո իրանն է, և մի ձիու գլուխ, որը քո տակի անասունն է։

― Ո՞ւր են քո հայրն ու մայրը, ― հարցրեց մարդը։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Հայրս գնացել է վատից վատթարն անելու, իսկ մայրս զբաղված է մեզ ամոթ կամ վնաս պատճառելով։

― Բացատրի՛ր, ― ասաց ձիավորը։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Հայրս այս ժամին իր արտում խոր փոսեր է փորում, որպեսզի ցորենը կոխ տվող որսորդները մեջն ընկնեն, այսինքն վատից վատթարը։ Մայրս գնացել է փող պարտք վերցնելու․ եթե շատ քիչ վերադարձնի՝ ամոթ կլինի, եթե շատ վերադարձնի, վնաս կլինի մեզ համար։

Անծանոթը հարցրեց նրան, թե որ ճանապարհով պետք է գնալ։

― Այնտեղ, ուր բադերն են, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Ձիավորը մեկնեց և վերադարձավ այն պահին, երբ Ուլենշպիգելը Կլաասի երկրորդ կոշիկից թիավարվող ցռկանավ էր շինում։

― Դու ինձ խաբեցիր, ― ասաց նա, ― այնտեղ, ուր բադերն են՝ ճահիճ է ու ցեխ, և իրենք էլ տղմի մեջ թավալվում են։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Ես քեզ չասացի, որ գնաս այնտեղ, ուր բադերը թավալվում են, այլ այնտեղ, ուր նրանք քայլում են։

― Գոնե ցույց տուր ինձ Հեյստ գնացող ճանապարհը, ― ասաց ձիավորը։

― Ֆլանդրիայում ճանապարհորդներն են գնում և ոչ թե ճանապարհները, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

XVII

Մի օր Սոոտկինն ասաց Կլաասին․

― Ա՛յ մարդ, սիրտս ճմլվում է, այս եղավ երեք օր, ինչ Թիլը տնից հեռացել է, չգիտե՞ս ուր է նա։

Կլաասը պատասխանեց տխրությամբ․

― Նա այնտեղ է, ուր թափառական շներն են, մի որևէ մեծ ճանապարհի վրա, իր նման ստահակների հետ միասին։ Աստված անգութ եղավ մեզ այդպիսի զավակ տալով։ Երբ նա ծնվեց, նրա մեջ տեսա մեր ծեր օրերի ուրախությունը, մի աշխատող ձեռք ավելի տան մեջ․ ես հույս ունեի նրան դարձնել աշխատավոր, բայց չար բախտը նրան դարձնում է ահա գող և դատարկապորտ։

― Այդքան խիստ մի՛ լինի, ա՛յ մարդ, ― ասաց Սոոտկինը, ― մեր տղան հազիվ ինը տարեկան է, դրանք երեխայի խենթություններ են։ Նա պետք է, ծառերի նման, թափի իր թեփերը ճանապարհի վրա, որպեսզի հետո զարդարվի իր տերևներով, որոնք ծառերի առաքինութունն ու պատիվն են։ Նա չար է, ես այդ գիտեմ, բայց նրա չարությունն ապագային կփոխվի նրա օգտին, եթե փոխանակ այն գործածելու վատ նպատակներով, բանեցնի մի որևէ օգտակար արհեստի մեջ։ Նա սիրում է ծաղրել ուրիշներին, բայց հետագայում նա իր տեղը կգրավի մի որևէ ուրախ ընկերակցության մեջ։ Նա ծիծաղում է անդադար, բայց չափահաս լինելուց առաջ թթու դեմք ունենալը բարի գուշակություն չէ ապագա երիտասարդության համար։ Եթե վազում է, նշանակում է մեծանալ է ուզում, եթե չի աշխատում, նշանակում է դեռևս չի հասել այն տարիքին, երբ աշխատանքը պարտականություն է զգացվում, և եթե երբեմն նա դուրսն է մնում գիշեր և ցերեկ՝ շաբաթվա կեսը, նշանակում է, որ չի հասկանում թե ինչ մեծ վիշտ է պատճառում մեզ, որովհետև բարի սիրտ ունի, և սիրում է մեզ։

Կլաասը գլուխն օրորելով՝ ոչինչ չէր պատասխանում, իսկ Սոոտկինը նրա քնելուց հետո մեն մենակ լալիս էր։ Առավոտյան նրան թվում էր, թե իր տղան հիվանդ ընկած է ճանապարհին, և գնում էր նայելու, թե չի՞ գալիս արդյոք, բայց նա չէր երևում։ Նստելով պատուհանի մոտ՝ մայրն այնտեղից նայում էր փողոցը։ Քանի՜֊քանի՜ անգամ նրա սիրտը թռչկոտում էր կրծքի վանդակի մեջ, երբ լսում էր մի փոքրիկ մանչուկի թեթև ոտնաձայնը․ բայց, տեսնելով, որ Ուլենշպիգելը չէ, վշտոտ մայրը լաց էր լինում։

Սակայն Ուլենշպիգելն իր ստահակ ընկերների հետ Բրյուգգեի շուկայում թրև էր գալիս։

Այնտեղ էին կոշկակարներն ու հնակարկատները իրենց կրպակներում, դերձակ հնավաճառները, Անտվերպենի meesevanger-ները, որոնք գիշերը բուի հետ միասին երաշտահավեր են բռնում, թռչնավաճառները, շուն հավաքող թափառաշրջիկները, ձեռնոցի, լանջապանակի ու բաճկոնակի համար կատվի մորթի ծախողները, և ամեն տեսակի գնորդներ, քաղաքացիներ, քաղաքացուհիներ, սպասավորներ և սպասուհիներ, ծախսարարներ, մատակարարներ, խոհարարներ և խոհարարուհիներ, և բոլորը միասին, ծախող և գնող, նայած իրենց վիճակին, գոռում էին, հայհոյում, գովում և վատաբանում ապրանքը։

Շուկայի մի անկյունում կար կտավե գեղեցիկ մի վրան՝ չորս սյուների վրա։ Վրանի մուտքի մոտ Ալոստցի մի ռամիկ, ընկերակցությամբ երկու վանականների, որոնք ներկա էին շահը ստանալու համար․ բարեպաշտը հետաքրքրասերներին մի գրոշով ցույց էր տալիս սուրբ Մարիամ Եգիպտացու ուսի ոսկորի մի կտորը։ Խռպոտ ձայնով նա գովերգում էր այդ սրբուհու արժանիքները՝ չմոռանալով հիշատակել, թե ինչպես նա բնության լավագույն դրամով վարձատրեց իրեն ջրից անցկացնող երիտասարդին, որպեսզի չլինի թե վարձից զրկելով նրան՝ մեղանչի սուրբ հոգու դեմ։

Ու երկու վանականները գլխով նշան էին անում, թե ռամիկը ճիշտ է ասում։ Նրանց կողքին կարմիր թշերով մի հաստլիկ կին, Աստարտեի նման վավաշոտ, սաստիկ ուռցնելով մի անպիտան պարկապզուկ, նվագում էր, մինչդեռ մի սիրունիկ աղջիկ նրա կողքին երգում էր քաղցրաձայն թռչունի նման, բայց ոչ ոք չէր լսում նրանց։ Վրանի մուտքի վերևում երկու կանթերից կախված ճոճվում էր Հռոմի օրհնված ջրով լիքը մի տաշտակ, որի գովքն էր երգում հաստլիկ կինը, մինչդեռ երկու կրոնավորները գլուխները տմբմտբացնում էին նրա խոսքերը հաստատելու համար։ Ուլենշպիգելը նայելով տաշտակին՝ ընկավ մտքերի մեջ։

Վրանի սյուներից մեկին կապված էր մի ավանակ, որը սնված էր երևում ավելի չոր խոտով, քան վարսակով։ Գլուխը կախած, էշը նայում էր գետնին, հույս չունենալով, որ այնտեղ կգտնի բուսած փշախոտեր։

― Տղե՛րք, ― ասաց Ուլենշպիգելը մատնացույց անելով հաստլիկ կնոջը, երկու վանականներին և մելամաղձոտ էշին, ― քանի որ տերերն այդքան լավ են երգում, պետք է ավանակին էլ պարեցնել։

Այդ ասելով նա գնաց մոտակա խանութը, վեց լիարով մի քիչ տաքդեղ գնեց, բարձրացրեց իշու պոչը և տաքդեղը դրեց պոչի տակ։

Էշն զգալով տաքդեղը՝ նայեց պոչի կողմը տեսնելու համար, թե որտեղից է գալիս այդ անսովոր տաքությունը։ Կարծելով, թե հրաշեկ սատանան է նրան այրում, նա ուզեց վազել դևից փախչելու համար, սկսեց գոռալ ու քացի տալ և ամբողջ ուժով ցնցեց սյունը։ Առաջին հարվածը շուռ տվեց տաշտակը և ամբողջ օրհնված ջուրը թափվեց վրանի ու նրա մեջ եղողների վրա։ Վրանը շուտով տապալվեց և թաց կտավով ծածկեց Մարիամ Եգիպտացու պատմությունը լսողներին։ Եվ Ուլենշպիգելն ու իր ընկերները վրանի տակից լսեցին ողբի աղաղակներ, տնքոցներ և անեծքներ, որովհետև այնտեղ մնացած բարեպաշտները մեղադրում էին իրար տաշտակը շուռ տալու մեջ և կատաղաբար ծեծում էին միմանց։ Կտավն ուռչում էր կռվողների իրարանցումից։ Ամեն անգամ, երբ մեկն ու մեկի մարմինը տակից ցցվում և գծագրվում էր կտավի վրա, Ուլենշպիգելը ասեղը կոխում էր այնտեղ։ Այն ժամանակ գոռում֊գոչումն ավելի էր սաստկանում կտավի տակ և հարվածներն ավելի ուժգին էին տեղում։

Շատ զվարճալի էր տեսնել այդ բոլորը, բայց է՛լ ավելի զվարճալի եղավ, երբ ավանակը փախչելով քաշ տվեց իր ետևից կտավը, տաշտակը և սյուները, մինչդեռ վրանի տերը, իր կինն ու աղջիկը կառչել էին իրենց ունեցվածքից։ Էշը, որ այլևս չէր կարող վազել, դունչը ցցելով օդի մեջ շարունակում էր անդադար գեղգեղել, մերթ ընդ մերթ նայելով պոչի կողմը, տեսնելու թե այնտեղ այրվող կրակը չի՞ հանգչելու արդյոք։

Սակայն բարեպաշտները շարունակում էին իրենց տուրուդմփոցը, վանականներն, առանց նրանց ուշադրություն դարձնելու, հավաքում էին պնակներից թափված դրամները, իսկ Ուլենշպիգելը օգնում էր նրանց, ոչ առանց օգտի, բարեպաշտորեն։

XVIII

Մինչդեռ աճում և ուրախ չարաճճիություններով մեծանում էր ածխավաճառի ստահակ տղան, վեհափառ կայսրի վտիտ շառավիղը հազիվ ընձյուղում էր տխեղծ մելամաղձության մեջ։ Պալատական տիկիններն ու պարոնները տեսնում էին նրան վատառողջ՝ Վալյադոլիդի դղյակի սենյակներում ու միջանցքներում քաշ տալիս իր նվաղուն մարմինը՝ խարտյաշ ու ցից մազերով ծածկված խոշոր գլխով, և նրա երերուն ոտները դժվարությամբ էին կրում այդ ծանրությունը։

Անդադար փնտրելով մութ միջանցքներ, նա ժամերով նստած էր մնում այնտեղ՝ ոտքերը մեկնած։ Եթե սպասավորներից մեկը անզգուշությամբ կոխում էր նրա ոտքը, նա մտրակել էր տալիս խեղճին և հաճույք էր զգում՝ լսելով նրա ճիչերը մտրակի հարվածի տակ, բայց ինքը երբեք չէր ծիծաղում։

Հետևյալ օրը նա նույն թակարդը լարում էր մի այլ տեղ, ոտները երկարած նստելով ուրիշ միջանցքում։ Տիկինները, պարոնները և մանկլավիկները շտապ անցնելիս դիպչում էին նրան, վայր ընկնում ու վնասում իրենց։ Նա նույնպես հաճույք էր զգում այդ բանից, բայց երբեք չէր ծիծաղում։

Երբ նրանցից մեկնումեկը սայթաքում էր, բայց չէր ընկնում, նա ճչում էր, ասես իրեն խփել էին, և նա հաճույք էր զգում տեսնելով նրանց սարսափը, բայց երբեք չէր ծիծաղում։

Նորին սուրբ վեհափառությունը տեղեկանալով այս վարմունքի մասին՝ հրամայեց, որ բնավ ուշադրություն չդարձնեն արքայազնին, ասելով, թե եթե նա չի ուզում, որ իր ոտքերը կոխեն, թող չմեկնի այնտեղ, ուր մարդիկ են անցնում։

Այդ դուր չեկավ Ֆիլիպին, բայց նա ոչինչ չասաց, և այլևս նրան չտեսան․ բայց ամառվա պայծառ օրերին նա գնում էր բակը՝ արևի տակ տաքացնելու իր մրսկան մարմինը։

Մի օր, պատերազմից վերադառնալով, Կառլոսը տեսավ նրան կրկին մելամաղձության մեջ։

― Որդյա՛կ, ― ասաց նրան, ― որքա՜ն տարբեր ես դու ինձնից։ Քո տարիքին ես սիրում էի բարձրանալ ծառերը և վազել սկյուռների հետևից․ պարանով կախվում էի թեք ժայռից արծվի ձագերն իրենց բույներից հանելու համար։ Այդ խաղերի մեջ ես կարող էի թողնել իմ ոսկորները, բայց նրանք ավելի ամրացան։ Որսորդության ժամանակ վայրի գազանները փախչում էին թավուտները, երբ տեսնում էին ինձ՝ զինված իմ ընտիր հրահարով։

― Ա՛խ, ― հառաչեց տղան, ― փորս ցավում է, վեհափա՛ռ հայր։

― Պակսարեդի գինին պատվական դեղ է փորացավի դեմ, ― ասաց Կառլոսը։

― Ես գինի չեմ սիրում, գլուխս ցավում է, վեհափա՛ռ հայր։

― Որդյա՛կ, ― ասաց Կառլոսը, ― պետք է վազել, ցատկել և թռչկոտել, ինչպես անում են քո տարիքի երեխաները։

― Ոտքերս չեն ծալվում, վեհափառ հայր։

― Ուրի՞շ ի՞նչ կերպ կարող էր լինել, ― ասաց Կառլոսը, ― եթե դրանք չես գործածում, ասես փայտից լինեն։ Ես քեզ կապել կտամ մի արագընթաց ձիու վրա։

Արքայազնը լաց եղավ․

― Մի՛ կապեք ինձ, ― ասաց նա, ― մեջքս ցավում է, վեհափա՛ռ հայր։

― Ուրեմն քս ամեն տեղը ցավո՞ւմ է, ― հարցրեց Կառլոսը։

― Իմ ոչ մի տեղը չի ցավի, եթե ինձ հանգիստ թողնեն, ― պատասխանեց արքայազնը։

― Չլինի՞ թե միտք ունես քո արքայական կյանքն անցկացնել դպիրների նման երազների մեջ։ Եթե նրանց հարկավոր է՝ իրենց մագաղաթները մրոտելու համար լռություն, առանձնություն և մտամփոփում, քե՛զ, թրի որդուն, հարկավոր է տաք արյուն, լուսանի աչք, աղվեսի խորամանկություն, Հերկուլեսի ուժ։ Ինչո՞ւ ես խաչակնքում, գրողը տանի, առյուծի կորյունին սազական չէ կապկել էգ աղոթամոլներին։

― Երեկոյան ժամերգության զանգերն են, վեհափա՛ռ հայր, ― պատասխանեց արքայազնը։

XIX

Այդ տարին մայիսը և հունիսը ճշմարիտ ծաղկի ամիսներ եղան։ Երբեք Ֆլանդրիայում այդքան անուշաբույր ճերմակ փշածաղիկ չէր բացվել, այգիներում ու պարտեզներում երբեք այդքան փարթամորեն չէին ծաղկել վարդը, հասմիկը և ցախկերասը։ Երբ հովը փչելով Անգլիայից դեպի արևելք էր քշում այդ ծաղկավետ հողի բույրը, ամեն մարդ, մանավանդ Անտվերպենում, քիթը ցցելով օդի մեջ, ուրախ֊ուրախ ասում էր․

― Զգո՞ւմ եք Ֆլանդրիայից փչող դուրեկան քամին։

Ժրաջան մեղուները ծծում էին ծաղիկների քաղցր հյութը, մեղրամոմ էին շինում, ձու ածում փեթակների մեջ, որոնք նեղ էին գալիս նրանց պարսերի համար։ Աշխատանքային ինչպիսի՜ երաժշտություն կապույտ երկնակամարի տակ, որ պայծառորեն ծածկում էր հարուստ երկիրը։

Փեթակներ էին շինում եղեգից, ուռենու ոստերից, ծղոտից, հյուսված խոտից։ Զամբյուղագործները, հյուսները, տակառագործները բթացրին իրենց գործիքներն այդ աշխատանքի վրա։ Իսկ տաշտագործները վաղուց չէին հասցնում։

Պարսերի մեջ կային երեսուն հազարական մեղու և երկու հազարական բոռ։ Մեղրահացերն այնքան անուշահամ էին, որ նրանց հազվագյուտ հատկության համար Դամմեի ավագերեցը նրանցից տասնմեկ հատ ուղարկեց Կառլոս կայսրին, շնորհակալություն հայտնելու նրան՝ իր նոր հրովարտակներով սուրբ հավատաքննությունն ուժի մեջ դնելու համար։ Մեղրահացերը կերավ Ֆիլիպը, բայց դրանից նրան օգուտ չեղավ։

Անպիտան մարդիկ, թափառաշրջիկներն ու մուրացկանները, բոլոր այն ստահակները, որոնք ծուլությունից թրև են գալիս ճանապարհների վրա ու գերադասում են կախվել, քան թե ազնիվ աշխատանքով ապրել, մեղրի հոտն առնելով՝ եկան իրենց բաժինն ստանալու։ Ու նրանք վխտում էին գիշերները։

Կլաասը փեթակներ էր շինել մեղուներին հրապուրելու համար․ մի քանիսը լիքն էին, մյուսները՝ դատարկ, սպասելով պարսերին։ Կլաասը գիշերը մինչև լույս հսկում էր այդ անուշահամ բարիքը պահպանելու համար։ Երբ հոգնում էր, Ուլենշպիգելին պատվիրում էր փոխարինել իրեն։ Սա սիրով համաձայնում էր։

Մի անգամ, գիշերը ցրտից պատսպարվելու համար Ուլենշպիգելը մտավ փեթակներից մեկի մեջ և կուչ եկած նայում էր փեթակի վերևի երկու բացվածքներից։

Նա արդեն սկսել էր մրափել, երբ լսեց ցանկապատի մոտ թփերի խշշոց և երկու մարդկանց ձայներ․ կարծեց թե գողեր են։ Նայելով փեթակի բացվածքից, տեսավ, որ երկուսն էլ մորուքավոր են ու երկար մազերով, չնայած որ մորուքը ազնվականության նշան է։

Նրանք գնում էին փեթակից փեթակ, հետո հասան իր փեթակին ու տեղից շարժելով ասացին․

― Սա վերցնենք, ամենից ծանրն է։

Հետո իրենց գավազանների օգնությամբ վերցրին փեթակն ու տարան։

Ուլենշպիգելին ամենևին դուր չեկավ փեթակով այսպես զբոսնելը։ Պարզկա գիշեր էր, և գողերը քայլում էին անշշուկ։ Ամեն հիսուն քայլին նրանք կանգ էին առնում շնչակտուր, ապա նորից շարունակում ճանապարհը։ Առջևի մարդը կատաղորեն գռմռում էր այդքան ծանր մի բեռ փոխադրելու համար, իսկ հետևինը խղճալի կերպով տրտնջում էր։ Այս աշխարհում երկու տեսակ դատարկապորտներ կան․ նրանք, ովքեր չարանում են աշխատանքի վրա, և նրանք, ովքեր տրտնջում են, երբ հարկ է լինում աշխատել։

Ուլենշպիգելը չիմանալով ինչ անել՝ սկսեց քաշել առջևից քայլող գողի մազերը և հետևից քայլողի մորուքը, այնքան քաշեց, որ գազազածը վերջ ի վերջո ասաց լալկանին․

― Հերիք է մազերս քաշես, թե չէ այնպես կտամ գագաթիդ, որ գլուխդ մտնի կրծքավանդակիդ մեջ և կողաշարներիդ արանքից դուրս նայես, ինչպես գող կալանավորը բանտի ճաղերից։

― Ես բան չեմ արել, բարեկա՛մ, ― ասում էր լալկանը, ― դու ես մորուքս քաշում ավելի շատ։

Կատաղածը պատասխանեց․

― Քոսոտ մորուքիդ մեջ ոջիլ բռնելու մտադիր չեմ։

― Պարո՛ն, ― ասաց լալկանը, ― այդպես ուժեղ մի՛ շարժեք փեթակը, ― և ցատկեց իր ընկերոջ վրա։ Ու սկսեցին իրար ծեծել, մեկը հայհոյելով, մյուսը՝ գթություն հայցելով։

Ուլենշպիգելը, լսելով հարվածների տեղալը, փեթակից դուրս սողաց, քաշ տվեց այն իր հետևից մինչև մոտակա անտառը և վերադարձավ Կլաասի մոտ։

Այսպես է լինում, երբ խորամանկորեն օգուտ են քաղում ուրիշների կռվից։

XX

Երբ տասնհինգ տարեկան եղավ, Ուլենշպիգելը Դամմե քաղաքում չորս ձողերի վրա մի փոքրիկ վրան տնկեց և հայտարարեց, որ այսուհետև ամեն մարդ այդ վրանում ծղոտե շրջանակի մեջ կարող է ներկայացված տեսնել իր ներկա և ապագա կերպարանքը։

Երբ գալիս էր մի օրենսգետ, հպարտությունից ուռած և փքված, Ուլենշպիգելը գլուխը դուրս էր հանում շրջանակից և, դեմքը, նմանացնելով պառաված մի կապկի դնչի, ասում էր․

― Հին մռութը կփտի, բայց չի փթթի․ ձեր հայելին չե՞մ միթե, պարո՛ն փքված դոկտոր։

Երբ հաճախորդը լինում էր մի հաղթանդամ զինվոր, Ուլենշպիգելը թաքնվում էր ու դեմքի փոխարեն շրջանակի միջից ցույց էր տալիս մի խոշոր ափսեով միս և հաց՝ ասելով․

― Կգնաս կռիվ, կդառնաս խռիվ, ի՞նչ կտաս ինձ իմ գուշակության համար, ո՛վ զինվոր սիրելի, բաժին թնդանոթի։

Երբ մի ճաղատ ծերունի Ուլենշպիգելի մոտ բերում էր ջահել կնոջը, նա, թաքնվելով, ինչպես արել էր զինվորի ժամանակ, շրջանակի միջից ցույց էր տալիս մի փոքրիկ տուփ, որի ճյուղերից կախված էին դանակի կոթեր, արկղիկներ, սանրեր, գրչամաններ՝ բոլորը շինված կոտոշից, և գոչում էր․

― Ինչի՞ց են շինված այս գեղեցիկ բաները, հարգո՛ պարոն, չլինի՞ թե ապաքեն կոտոշենուց, որը բուսնում է ծեր ամուսինների պարտեզում։ Ո՞վ կասի այժմ, թե կոտոշավորներն անօգուտ մարդիկ են հասարակապետության մեջ։

Եվ Ուլենշպիգելը շրջանակի մեջ ցույց էր տալիս իր ջահել դեմքը։

Ծերուկը լսելով այս խոսքերը կատաղությունից սկսում էր հազալ, բայց սիրունիկ տիկինը հանգստացնում էր նրան և ժպտալով մոտենում Ուլենշպիգելին։

― Իսկ իմ հայելին ցույց կտա՞ք ինձ, ― ասում էր նա։

― Ավելի մոտ եկ, ― պատասխանում էր Ուլենշպիգելը։ Սիրունիկը հնազանդվում էր։ Եվ տղան համբուրում էր նրան՝ ուր կարողանար։

― Քո հայելին, ― պատասխանում էր Ուլենշպիգելը, ― ըմբոստ ջահելությունն է, որ ապրում է տղամարդու անդրավարտիքի որոշ մասում։

Ու գեղեցկուհին հեռանում էր՝ չմոռանալով տալ նրան մեկ կամ երկու ֆլորին։

Հաստաշուրթ և գեր վանականին, որը խնդրում էր ցույց տալ իր ներկա և ապագա էությունը, Ուլենշպիգելը պատասխանում էր․

― Դու խոզապուխտի պահարան ես, հետո կդառնաս գարեջրի շտեմարան, որովհետև աղի բաները խմիչք են պահանջում, ճշմարիտ չէ՞, հաստափոր, մի գրոշ տուր, որ սուտ չասացի։

― Որդյակ իմ, ― պատասխանում էր վանականը, ― մենք երբեք դրամ չենք կրում մեզ վրա։

― Ուրեմն դրամն է քեզ կրում, ― պատասխանում է Ուլենշպիգելը, ― որովհետև ես գիտեմ, որ դու փողը պահում ես ոտնամանիդ ներբանների արանքում, ոտքերիդ տակ։ Տուր ինձ քո սանդալը։

Բայց վանականն առարկում էր․

― Որդյակ իմ, մաշիկը վանքապատկան է, բայց և այնպես, ի՛նչ արած, քո նեղության համար երկու պատար կհանեմ։

Վանականը վճարեց, և Ուլենշպիգելն ընդունեց շնորհալի կերպով։

Այսպես ցույց էր տալիս նա Դամմեի, Բրյուգգեի, Բլանկենբերգի և, նույնիսկ, Օտթենդեի բնակիչներին իրենց հայելին։

Ու փոխանակ ֆլամանդերեն ասելու նրանց․ Ik ben u lieden spiegel, այսինքն «Ես ձեր հայելին եմ», նա կրճատ ասում էր․ Ik ben ulen spiegel, ինչպես մինչև այսօր էլ ասում են Արևելյան և Արևմտյան Ֆլանդրիայում։

Այստեղից էլ առաջացավ նրա Ուլենշպիգել մականունը։

XXI

Մեծանալով, նա սիրեց թափառել տոնավաճառներում և շուկաներում։ Երբ տեսնում էր սրինգ, ջութակ կամ պարկապզուկ նվագող մեկին, նա իսկույն խնդրում էր մեկ պատարով սովորեցնել իրեն այդ գործիքների վրա նվագել։

Նա առանձնապես հմտացավ rommelpot նվագելու մեջ, մի գործիք, որը շինված էր մի կճուճից, մի փուչիկից և մի երկար ծղոտից։ Ահա ինչպես էր սարքում նա այդ նվագարանը։ Երեկոյան թրջված փուչիկը քաշում էր կճուճի վրա, մի թելով ամուր կապում էր փուչիկի մեջտեղը ծղոտի հանգույցի շուրջը, որի ծայրը հասնում էր կճուճի հատակին։ Այնուհետև կճուճի բերանի վրա ձիգ էր տալիս փուչիկը՝ պայթելու չափ։ Առավոտյան, երբ փուչիկը չորանում էր՝ զարնելիս դափի նման ձայն էր հանում, և եթե շփեին նվագարանի ծղոտը, նա հնչում էր տավիղից ավելի քաղցր։ Եվ Ուլենշպիգելն իր մռլտան կճուճ նվագարանով, որ երբեմն կաղկանձում էր շան նման, գնում էր դռների առաջ Քրիստոսի ծնունդը երգելու մի խումբ երեխաների ընկերակցությամբ, որոնցից մեկը ձեռքին ուներ փայլուն թղթից շինված մի աստղ։

Եթե մի նկարիչ վարպետ գալիս էր Դամմե նկարելու մի որևէ համքարության ծալապատիկ նստած անդամներին, Ուլենշպիգելը, ցանկանալով տեսնել, թե ինչպես է աշխատում նա, խնդրում էր, որ թույլ տա իրեն նրա ներկերը տրորելով մանրելու և որպես վարձ պահանջում էր միայն մի կտոր հաց, երեք լիար փող և մի գավ գարեջուր։

Ներկերը տրորելիս, նա ուշի ուշով դիտում էր իր վարպետի աշխատանքը։ Երբ նկարիչը բացակա էր լինում, նա փորձում էր նրա նման նկարել, բայց կարմիր ներկը չափազանց շատ էր քսում։ Նա փորձեց նկարել Կլաասին, Սոոտկինին, Կատլինին ու Նելեին, ինչպես նաև ամաններ ու գավեր։ Կլաասը տեսնելով նրա աշխատանքները՝ գուշակեց, որ եթե նա առաջադիմի, կարող է մի օր տասնյակ ֆլորիններ վաստակել՝ մակագրություններ նկարելով speelwagen֊ների վրա, որոնք Ֆլանդրիայում և Զելանդիայում թափառաշրջիկ լարախաղացների սայլալներն են։

Մի վարպետ քարտաշից նա սովորեց փայտից և քարից քանդակելը, երբ այդ վարպետը եկել էր Մայր աստվածածնի տաճարի դասում մի այնպիսի բազմոց կառուցելու, որ եթե հարկ լիներ, ծերունի ավագերեցը կարողանար նստել այնտեղ, բայց աղոթողներին կանգնած երևար։

Ուլենշպիգելն էր, որ առաջին անգամ քանդակեց այն դանակի կոթը, որ գործ են ածում զելանդացիները։ Այդ կոթը թռչնի վանդակի ձև ուներ․ ներսում գտնվում էր շարժական մի զանգ, վերևում՝ մի պառկած շուն։ Այս նշանաբանների իմաստն է․ «Մինչև մահը հավատարիմ սայր»։

Եվ այսպես Ուլենշպիգելն սկսեց իրականացնել Կատլինի գուշակությունը՝ ցույց տալով իրեն որպես նկարիչ, քանդակագործ, ռամիկ, ազնվական, բոլորը միասին․ պետք է ասել, որ Կլաասները՝ հորից որդի, որպես տոհմանշան ունեին երեք արծաթյա գավաթ՝ մուգ գարեջրի ֆոնի վրա։

Բայց Ուլենշպիգելը հարատև չեղավ ոչ մի արհեստի մեջ, և Կլաասը ասաց, որ եթե այդպես շարունակի, նրան դուրս կվռնդի հյուղակից։

XXII

Մի անգամ կայսրը վերադառնալով պատերազմից, հարցրեց, թե ինչո՞ւ իր որդի Ֆիլիպը չէր եկել նրան ողջունելու։

Ինֆանտի (արքայազնի) դաստիարակ արքեպիսկոպոսը պատասխանեց, թե նա չէր ցանկացել, որովհետև սիրում է միայն գրքերը և մենակությունը։

Կայսրը տեղեկացավ, թե որտեղ է գտնվում նա այդ րոպեին։

Դաստիարակը պատասխանեց, որ նրան պետք է փնտրել այն բոլոր վայրերում, ուր խավար է։ Այդպես էլ արին։

Անցնելով բազմաթիվ սրահներից, նրանք հասան, ի վերջո, մի տեսակ նկուղի, որը սալահատակ չուներ և հազիվ լուսավորված էր մի նեղ երդիկով։ Այնտեղ նրանք տեսան գետնի մեջ խրված մի սյուն, որին կապված էր մի շատ փոքրիկ կապիկ, Հնդկաստանից նվեր ուղարկված Նորին բարձրությանը՝ իր ծամածռություններով նրան զվարճացնելու համար։

Սյունի ներքևում ծխում էին դեռևս այրվող փայտի խրձերը և մի անտանելի խանձահոտ բռնել էր ամբողջ նկուղը։

Փոքրիկ գազանը այնքան էր տանջվել այդ կրակի վրա ողջակիզվելիս, որ նրա մարմինը կարծես քիչ առաջ կենդանի արարածի մարմին չլիներ, այլ ավելի շուտ հիշեցնում էր ծռմռված ու խորդուբորդ ծառարմատի մի կտոր, նրա բերանը, որ հոգևարքի մեջ բացվել էր վերջին ճիչը արձակելու, լի էր արյունախառն փրփուրով, և աչքերից վազող արտասուքի կաթիլները թրջել էին երեսը։

― Ո՞վ է արել այս, ― հարցրեց կայսրը։

Դաստիարակը չհամարձակվեց պատասխանել, և երկուսն էլ մնացել էին լուռ, տխուր ու սրտմտած։

Հանկարծ այդ լռության մեջ լսվեց հազի մի թույլ ձայն, որը գալիս էր հետևի մութ անկյունից։ Նորին մեծությունը շուռ եկավ և այնտեղ նկատեց արքայազն Ֆիլիպին, որը բոլորովին սև հագնված, մի կիտրոն էր ծծում։

― Դոն Ֆիլիպ, ― ասաց հայրը, ― մոտեցիր և ողջունիր ինձ։

Տղան չշարժվեց և նայեց նրան իր երկչոտ աչքերով, որոնց մեջ սեր չկար։

― Դո՞ւ այրեցիր կրակի վրա այս փոքրիկ գազանին, ― հարցրեց կայսրը։

Արքայազնը հակեց գլուխը։

Կայսրը շարունկեց․

― Եթե դու այնքան անգութ եղար այդ անելու համար, գոնե եղիր քաջ այդ խոստովանելու համար։

Արքայազնը չպատասխանեց։

Նորին մեծությունը խլեց նրա ձեռքից կիտրոնը, գետին շպրտեց, և ուզում էր ծեծել վախից մեզը բաց թողած իր որդուն, երբ արքեպիսկոպոսը կանգնեցրեց նրան և ականջին ասաց․

― Նորին բարձրությունը մի օր կդառնա հերետիկոսների նշանավոր այրող։

Կայսրը ժպտաց, և երկուսն էլ դուրս եկան՝ մենակ թողնելով արքայազնին իր կապկի հետ։

Սակայն կային ուրիշները, որոնք կապիկ չէին, բայց մահ էին գտնում խարույկի բոցերի մեջ։

XXIII

Եկավ նոյեմբերը, խոնավ ամիսը, երբ հարբուխ ունեցողները բավականությամբ են անձնատուր լինում փռշտոցների երաժշտությանը։ Այդ ամիսն է նաև, որ երեխաները խմբերով վազում են շաղգամի արտերը և գողանում են, ինչ կարողանում են՝ ի մեծ զայրույթ գյուղացիների, որոնք զուր են հալածում նրանց մահակներով ու եղաններով։

Մի անգամ երեկոյան, երբ Ուլենշպիգելը վերադառնում էր շաղգամի գողությունից, իրեն մոտիկ ցանկապատի անկյունից լսեց մի հեծեծանք։ Կռանալով՝ նա տեսավ քարերի վրա պառկած մի շնիկ։

― Ահա՛ թե ինչ, խե՛ղճ անասուն, ի՞նչ ես անում դու այստեղ ուշ գիշերով։

Շոյելով անասունին՝ նա զգաց, որ նրա կռնակը թաց է և կարծեց, թե ուզեցել են նրան ջրում խեղդել։ Տաքացնելու համար նա գրկեց շանը։

Երբ տուն հասավ, հարցրեց․

― Մի վիրավոր եմ բերել, ի՞նչ պետք է անել։

― Բուժել, ― պատասխանեց Կլաասը։

Ուելնշպիգելը շունը դրեց սեղանին։ Կլաասը, Սոոտիկինը և նա ճրագի լույսով տեսան լյուքսեմբուրգյան շեկլիկ մի լակոտ, որի կռնակի վրա վերքեր կային։ Սոոտիկինը սպունգով լվաց վերքերը, սպեղանի դրեց և կապեց մաքուր լաթերով։ Ուլենշպիգելը շնիկին տարավ իր անկողինը, թեև Սոոտկինը ցանկանում էր իր անկողնում պահել, վախենալով, որ չլինի թե սատանայի պես շուռ ու մուռ եկող Ուլենշպիգելը քնի մեջ ճխլի շեկլիկին։

Բայց Ուլենշպիգելն իր ասածն արավ և շնիկին այնպես լավ խնամեց, որ վեց օր հետո վիրավորը քայլում էր իր նմանների պես իսկական գամփռի ինքնավստահությամբ։

Եվ schhoolmeester֊ը, այսինքն վարժապետը, շան անունը դրեց Տիտոս Բիբուլոս Շնուֆիուս․ Տիտոս, ի հիշատակ մի ոմն բարի հռոմեական կայսրի, որը սիրով հավաքում էր թափառական շներին, Բիբուլոս՝ այն բանի համար, որ շունը շատ էր սիրում մուգ գարեջուրը, և Շնուֆիուս, որովհետև շարունակ հոտոտելով՝ նա իր դունչը կոխում էր առնետների և խլուրդների որջերը։

XXIV

Մայր եկեղեցու փողոցի ծայրին, մի խոր լճակի ափին իրար դեմ բարձրանում էին երկու ուռենիներ։

Ուլենշպիգելը այդ երկու ծառերի միջև կապեց մի պարան, որի վրա մի կիրակի օր երեկոյան ժամերգությունից հետո նա պարեց այնքան հաջող, որ թափառաշրջիկների բազմությունը ծափահարեց և ուրախ ճիչերով ողջունեց նրան։ Հետո նա իջավ պարանից և ներկաներին մեկնեց մի պնակ, որը շուտով լցվեց մանր դրամներով, բայց նա պնակը դատարկեց Սոոտկինի գոգնոցը և իր համար պահեց միայն տասնմեկ լիար։

Հաջորդ կիրակի նա կրկին ուզեց խաղալ պարանի վրա, բայց մի քանի ստահակ տղաներ նախանձելով նրա ճարպկությանը՝ ծածուկ կտրատել էին պարանը, այնպես որ մի քանի թռիչքներից հետո պարանը կտրվեց, և Ուլենշպիգելը ընկավ ջրի մեջ։

Մինչդեռ նա լողում էր ափին մոտենալու համար, պարանը կտրատող տղաները գոռում էին․

― Ինչպե՞ս է քո ճարպիկ առողջությունը, Ուլենշպիգե՛լ, չե՞ս ուզում իջնել լճակի հատակը ծածաններին պարել սովորեցնելու համար, աննմա՛ն լարախաղաց։

Ուլենշպիգելը դուրս գալով ջրից և թափ տալով իրեն՝ բարձր ձայնով կանչեց, որովհետև նրանք փախչում էին նրանից հարվածներ ստանալու վախից։

― Մի՛ վախենաք, կիրակի օրը եկեք, ես ձեզ նոր խաղեր ցույց կտամ պարանի վրա, և դուք ձեր մասը կունենաք շահից։

Կիրակի օրը տղաները չէին կտրատել պարանը, այլ աչալուրջ հսկում էին, որ ոչ ոք ձեռք չտա նրան, որովհետև շատ բազմություն էր հավաքվել։

Ուլենշպիգելը ասաց նրանց․

― Ամեն մեկդ տվեք ինձ ձեր կոշիկը, և ես գրազ կգամ, որքան էլ մեծ կամ փոքր լինեն նրանք, ես կպարեմ նրանցով։

― Ի՞նչ կտաս մեզ, եթե գրազը կորցնես, ― հարցրին տղաները։

― Քառասուն գավ գարեջուր, իսկ դուք կվճարեք ինձ երեքական պատար, եթե ես շահեմ։

― Լավ, ― ասացին նրանք։

Ու ամեն մեկը տվեց նրան իր կոշիկներից մեկը։ Ուլենշպիգելը հավաքեց բոլորը և դրեց գոգնոցի մեջ և այդպես բեռնավորված սկսեց պարել թոկի վրա, բայց ոչ առանց դժվարության։

Պարան կտրողները ներքևից բղավում էին․

― Դու ասացիր, որ կպարես մեր կոշիկներով, ուրեմն հագիր և պահիր գրազի պայմանը։

Ուլենշպիգելը շարունակելով պարել՝ պատասխանեց․

― Ես երբեք չեմ ասել, որ կհագնեմ ձեր կոշիկները, այլ ասել եմ, որ կպարեմ նրանցով։ Նայեցեք, ես պարում եմ և բոլորը պարում են ինձ հետ իմ գոգնոցում, մի՞թե չեք տեսնում գորտերի նման չռած ձեր աչքերով։ Վճարեցե՛ք իմ երեք պատարները։

Բայց տղաները գոռգոռացին՝ հետ պահանջելով իրենց ոտնամանները։

Ուլենշպիգելը սկսեց մեկ առ մեկ ցած նետել կոշիկները մի կույտի մեջ։ Տեղի ունեցավ մի կատաղի ձեռնամարտ, որովհետև ոչ մեկը չէր կարողանում պարզ որոշել և ջոկել իր կոշիկը կույտի մեջ։

Այն ժամանակ Ուլենշպիգելը իջավ ծառից և կռվողներին մի լավ ողողեց, բայց ոչ պարզ ջրով։

XV

Արքայազնը արդեն տասնհինգամյա, սովորականի պես դեգերում էր դղյակի միջանցքներում, սանդուղքների վրա և սենյակներում։ Բայց ավելի հաճախ նրան տեսնում էին թափառելիս տիկինների շուրջը, որտեղ նա կռիվներ էր սարքում մանկլավիկների հետ, որոնք նրա նման դարանակալ կատուների պես թրև էին գալիս միջանցքներում։ Ոմանք էլ, կանգնած բակում, քթները վեր ցցած՝ քնքուշ սիրո երգեր էին երգում։

Արքայազնը լսելով նրանց երգը՝ երևում էր լուսամուտներից մեկում և վախեցնում էր խեղճ մանկլավիկներին, որոնք իրենց գեղեցկուհիների մեղմանուշ աչքերի փոխարեն տեսնում էին այդ գունատ կերպարանքը։

Պալատական տիկինների մեջ կար մի չքնաղ ֆլամանդուհի, Դամմեին մոտիկ Դյուդզեելե քաղաքից, լիքը, փարթամ մարմնով, հասուն մրգի նման մի գեղեցկուհի՝ կանաչագույն աչքերով և գանգուր շեկ մազերով, որոնք փայլում էին ոսկու նման։ Զվարթ բնավորությամբ և կրակոտ այդ գեղեցկուհին երբեք ոչ ոքից չէր թաքցրել իր հակումը դեպի այն բախտավոր պարոնը, որին նա պարգևում էր իր սիրո երկնային բարիքները վայելելու առանձնաշնորհությունը։ Կար այդպիսի մեկը, գեղեցիկ և հպարտ մի անձնավորություն, որին նա սիրում էր։ Ամեն օր, որոշված ժամին, գեղեցկուհին գնում էր նրա մոտ։ Այդ իմացավ Ֆիլիպը։

Նստած լուսամուտի մոտ դրված նստարանին՝ արքայազնը հետևում էր նրան․ և երբ բաղնիքից ելնելով նա անցնում էր փայլուն աչքերով, բերանը կիսաբաց, իր շուրջը տարածելով բեհեզյա շրջազգեստների հմայիչ շրշյունը՝ արքայազնը առանց վեր կենալու ասաց նրան․

― Տիկին, չէի՞ք բարեհաճի արդյոք մի վայրկյան կանգ առնելու։

Անհամբեր, ինչպես մատակ մի երիվար, որին կանգնեցնում են, երբ նա սրընթաց սլանում է դեպի մարգագետնում վրնջացող գեղեցիկ հովատակը, նա պատասխանեց․

― Ձե՛րդ բարձրություն, այստեղ ամեն ոք պարտ է հնազանդվել ձեր իշխանական կամքին։

― Նստեցեք կողքիս, ― ասաց նա։

Հետո, նայելով նրան վավաշոտ, բիրտ և խորամանկ հայացքով շարունակեց․

― Արտասանեցեք ինձ համար «Հայր մերը» ֆլամանդերեն, ինձ սովորեցրել են, բայց մոռացել եմ։

Խեղճ կինը սկսեց ասել «հայր մերը» և արքայազնը խնդրեց ավելի դանդաղ արտասանել։

Ու այսպես նա ստիպեց թշվառ կնոջը տասն անգամ կրկնել «հայր մերը», մինչ նա կարծում էր, որ հասել է ժամը ուրիշ աղոթքներ ասելու։

Հետո արքայազնը գովեց նրան, խոսեց նրա գեղեցիկ վարսերի, մարմնի պայծառ գույնի, վճիտ աչքերի մասին, բայց չհամարձակվեց հիշելու ո՛չ նրա փարթամ ուսերը, ո՛չ կլորիկ պարանոցը և էլի ուրիշ բաներ։

Երբ տիկինը կարծեց, թե արդեն կարող է գնալ և նայում էր բակի այն կողմը, ուր նրան սպասում էր իր ասպետը, արքայազնը հարց տվեց, արդյոք նա գիտե՞, թե որոնք են կնոջ առաքինությունները։

Եվ որովհետև կինը չէր պատասխանում, վախենալով, որ կարող է սխալվել, արքայազնը խոսեց նրա փոխարեն և խրատական ձևով ասաց․

― Կնոջ առաքինություններն են՝ պարկեշտություն, պատվազգացություն և ժուժկալ կյանք։

Ու խորհուրդ տվեց նրան նմանապես հագնվել համեստորեն և ծածկել իր մարմնի շնորհները։

Կինը գլխով հավանության նշան արեց և պատասխանեց, որ՝ Նորին գերհյուսիսային բարձրության առջև նա կգերադասեր ծածկվել ավելի շուտ արջի տասը մորթիով, քան թե մի կանգուն շղարշով։

Ու իր այդ պատասխանով ամոթահար թողնելով արքայազնին, նա փախավ ուրախ֊ուրախ։

Սակայն երիտասարդության կրակը վառվել էր նաև արքայազնի սրտում, բայց դա այն բոցավառ հուրը չէր, որը դեպի սխրագործություն է մղում ուժեղ հոգիներին, ո՛չ էլ այն մեղմ կրակը, որը արտասուք է քամում քնքուշ սրտերից․ դա մի մռայլ հուր էր՝ եկած դժոխքից, ուր անկասկած սատանան է բորբոքում այն։ Ու շողում էր այդ կրակը նրա գորշագույն աչքերում, ինչպես ձմեռվա լուսինը գերեզմանների վրա, և այրում էր նրան դաժանորեն։

Ոչ ոքի հանդեպ սեր չզգալով՝ թշվառ ծածկամիտը չէր հանդգնում անձնատուր լինել կանանց։ Այն ժամանակ նա գնում էր մի առանձնացած անկյուն, կրով ծեփված մի փոքրիկ սենյակ, լուսավորված նեղ պատուհաններով, որտեղ սովորաբար կրծում էր քաղցրավենիքը, ուր ճանճերը խմբերով գալիս էին փշրանքների համար։ Այնտեղ նա փաղաքշում էր ինքն իրեն և մատներով ճխլտում էր ճանճերին ապակու վրա և հարյուրներով սպանում, մինչև որ մատները սկսում էին այնպես սաստիկ դողալ, որ նա անզոր էր լինում շարունակելու իր արյունալի գործը։ Ու նա մի անարգ հաճույք էր զգում այդ դաժան զվարճությունից, որովհետև վավաշոտությունը և դաժանությունը երկու պիղծ քույրեր են։ Նա այդ սենյակից ելնում էր ավելի տխուր, քան առաջ և ամեն ոք, տղամարդ թե կին, փախչում էին, այդ գունատ իշխանից, ասես նա սնվել էր վերքերի բորբոսներով։

Եվ մռայլ իշխանը տանջվում էր, որովհետև չար սիրտը կրծող տանջանք է։

XXVI

Չքնաղագեղ ազնվականուհին մի օր հեռացավ Վայլադոլիդից և ուղևորվեց իր դղյակը՝ Ֆլանդրիա։

Դամմեից անցնելիս, իր գեր մատակարարողի ուղեկցությամբ, նա տեսավ մի հյուղակի պատի մոտ նստած տասնհինգամյա մի տղա, որը պարկապզուկ էր փչում․ նրա դիմաց կանգնած էր մի շիկավուն շուն, որն ըստ երևույթին չէր սիրում այդ նվագը և մելամաղձորեն ոռնում էր։ Արևը պայծառ փայլում էր։ Պատանու կողքին կանգնած էր փոքրիկ սիրունիկ մի աղջիկ, որն անդադար քրքջում էր շան ամեն մի ողբալի ոռնոցի վրա։

Գեղեցկուհին և գեր մատակարարը հյուղակի առջևից անցնելով՝ նայում էին փչող Ուլենշպիգելին, խնդացող Նելեին և ոռնացող Տիտոս Բիբուլոս Շնուֆիուսին։

― Չա՛ր տղա, ― ասաց տիկինը խոսքն ուղղելով Ուլենշպիգելին, ― ինչո՞ւ ես այդպես չարչարում խեղճ շեկլիկին։

Բայց Ուլենշպիգելը նայելով տիկնոջը՝ ավելի քաջաբար ուռցրեց իր պարկապզուկը։ Ու Բիբուլոս Շնաֆիուսը ոռնաց ավելի մելամաղձոտ, և Նելեն քրքջաց ավելի սաստիկ։

Մատակարարը զայրանալով ասաց տիկնոջը՝ մատնացույց անելով Ուլենշպիգելին․

― Եթե ես իմ թրի պատյանով մի քիչ շփեմ այդ անպիտան արարածին, նա կդադարեցնի այս անպատկառ աղմուկը։

Ուլենշպիգելը նայեց մատակարարին, անվանեց նրան Յան Պապզալ՝ նրա հաստ փորի պատճառով և շարունակեց փչել իր պարկապզուկը։ Մատակարարը քայլեց դեպի նա և սպառնաց բռունցքով, բայց Բիբուլոս Շնուֆիուսը հարձակվեց նրա վրա ու կծեց նրա սրունքը․ մատակարարը վախից ընկավ գետնին ու գոռաց։

― Օգնեցե՜ք։

Տիկինը ժպտալով հարցրեց Ուլենշպիգելին․

― Չե՞ս կարող ասել ինձ, տկճոր ածող, թե Դամմեից Դյուդզեելե տանող ճամփան չի՞ փոխվել արդյոք։

Ուլենշպիգելը, առանց նվագը դադարեցնելու, գլուխը թափ տվեց և նայեց տիկնոջը։

― Ինչո՞ւ ես այդպես անթարթ նայում ինձ, ― հարցրեց տիկինը։

Բայց տղան շարունակելով նվագը՝ չռում էր աչքերը, կարծես հափշտակված ու վերացած անպատմելի հիացմունքի մեջ։

Տիկինն ասաց նրան․

― Չես ամաչում, այդքան ջահել, անթարթ նայում ես կանանց։

Ուլենշպիգելը մի քիչ կարմրեց, շարունակեց փչել և ավելի սևեռուն նայեց նրան։

― Ես քեզ հարցրի, ― հարեց տիկինը, ― թե Դամմեից Դյուդզեելե տանող ճանապարհը չի՞ փոխվել արդյոք։

― Նա այլևս չի կանաչում այն օրից ի վեր, երբ դուք զրկեցիք նրան ձեր քայլերից, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Դու կառաջնորդե՞ս ինձ, ― ասաց տիկինը։

Բայց Ուլենշպիգելը տեղից չէր շարժվում և շարունակ նայում էր նրան։ Իսկ տիկինը ներողամիտ էր, տեսնելով, որ չարաճճիությունը դեռահաս պատանեկության խաղ է։ Ուլենշպիգելը վեր կացավ և քայլերն ուղղեց դեպի տուն։

― Ո՞ւր ես գնում, ― հարցրեց նա։

― Գնում եմ լավ շորերս հագնելու, ― պատասխանեց տղան։

― Գնա՛, ― ասաց տիկինը։

Նա նստեց դռան շեմքի մոտի նստարանին, մատակարարը՝ նույնպես։ Տիկինը կամեցավ զրուցել Նելեի հետ, բայց Նելեն ոչինչ չպատասխանեց, որովհետև խանդում էր։

Ուլենշպիգելը վերադարձավ մաքուր լվացված, նոր բաճկոնով։ Նա լավ տեսք ուներ իր կիրակնօրյա զգեստով, այդ փոքրիկ երիտասարդը։

― Մի՞թե իրոք գնալու ես այդ գեղեցիկ տիկնոջ հետ, ― հարցրեց նրան Նելեն։

― Շուտով կվերադառնամ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Ուզում ես, ես գնամ քո փոխարեն, ― ասաց Նելեն։

― Չէ՛, ճանապարհները ցեխոտ են, ― պատասխանեց նա։

― Ինչո՞ւ, ― հարցրեց տիկինը զայրացած և նույնպես խանդելով, ― ինչո՞ւ, փոքրիկ աղջիկ, չես թողնում, որ նա գա ինձ հետ։

Նելեն ոչինչ չպատասխանեց, բայց արցունքի խոշոր կաթիլներ ցայտեցին նրա աչքերից, և նա տխուր ու զայրացած նայում էր գեղեցիկ տիկնոջը։

Չորսով ճամփա ընկան, տիկինը՝ թագուհու նման հեծած իր ճերմակ, սև թավիշով զարդարված նժույգը, մատակարարը, որի փորը քայլելիս վեր֊վեր էր թռչում, Ուլենշպիգելը՝ տիկնոջ ձիու սանձից բռնած, և Բիբուլոս Շնուֆիուսը, որ քայլում էր նրա կողքից՝ պոչը հպարտորեն ցցած։

Այսպես նրանք ձիավայրերով ճամփորդեցին միառժամանակ, սակայն Ուլենշպիգելի սիրտը հանգիստ չէր․ ձկան նման համր, նա ծծում էր կնդրուկի անուշ բուրմունքը, որ գալիս էր տիկնոջից և աչքի պոչով նայում էր նրա գեղեցիկ զարդարանքներին, թանկարժեք գոհարեղեններին և վզնոցներին, նմանապես նրա չքնաղ դեմքին, փայլուն աչքերին, նրա մերկ պարանոցին և մազերին, որոնք արևի տակ պսպղում էին ոսկե գլխանոցի պես։

― Ինչո՞ւ այդքան քիչ ես խոսում, երիտասա՛րդ, ― հարցրեց տիկինը։

Ուլենշպիգելը չպատասխանեց։

― Չեմ կարծում, որ լեզուդ այնքան փակ լինի, որ չկարողանա կատարել իմ մի հանձնարարությունը։

― Օրինակ, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Այստեղ դու պետք է բաժանվես ինձնից և գնաս Կոոլկերկե, քամու հակառակ կողմը, և հայտնես կարմիր ու սև հագնված մի ազնվական պարոնի, որ այսօր ինձ չսպասի, այլ կիրակի, երեկոյան ժամը տասին ինքը գա իմ դղյակը՝ պարսպի գաղտնի դռնով։

― Չեմ գնա, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Ինչո՞ւ, ― հարցրեց տիկինը։

― Չեմ գնա, ո՛չ, ― կրկնեց Ուլենշպիգելը։

Տիկինն ասաց նրան․

― Ի՞նչն է թելադրում քեզ այդ չոր համառությունը, փոքրիկ չարացած աքլոր։

― Չեմ գնա, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Իսկ եթե ես քեզ մեկ ֆլորի՞ն տամ։

― Ո՛չ, ― ասաց նա։

― Մեկ դուկա՞տ։

―Ո՛չ։

― Մեկ կարոլուս։

― Ո՛չ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― և սակայն, ― ավելացրեց նա հառաչելով, ― ես կուզենայի, որ մորս քսակում մի ոսկի լիներ, քան մի խեցի։

Տիկինը ժպտաց, հետո հանկարծ գոչեց․

― Ես կորցրել եմ իմ սիրուն քսակը՝ կարված բեհեզից և ասեղնագործված նուրբ մարգարիտներով։ Դամմեում կախված էր դեռ իմ գոտուց։

Ուլենշպիգելը տեղից չշարժվեց, բայց մատակարարը մոտեցավ տիկնոջը։

― Տիկին, ― ասաց նա, ― այդ փոքրիկ ավազակին մի ուղարկեք փնտրելու, ― որովհետև դուք նրան այլևս երբեք չեք տեսնի։

― Ո՞վ կգնա հապա, ― հարցրեց տիկինը։

― Ես, ― պատասխանեց նա, ― չնայած իմ տարիքին։

Եվ գնաց։

Կեսօր էր, անասելի տոթ, չորս կողմը ամայի։ Ուլենշպիգելը ոչինչ չասաց, բայց հանեց իր նոր բաճկոնը և փռեց, որպեսզի տիկինը կարողանա նստել լորենու շվաքին՝ առանց վախենալու խոտի թացությունից։ Նա մնաց կանգնած գեղեցկուհու կողքին՝ հառաչելով։

Տիկինը նայեց նրան և խղճաց այդ երկչոտ պատանուն, հարցնելով, թե նա չհոգնե՞ց արդյոք այդպես կանգնած մնալով իր մատաղահաս սրունքների վրա։ Նա ոչինչ չպատասխանեց, բայց երբ պիտի ընկներ նրա կողքին, տիկինը, իբր թե ուզենալով բռնել տղային, քաշեց նրան իր մերկ պարանոցի վրա, որտեղ նա հանգչեց այնպիսի մեծ բավականությամբ, որ տիկինը անգթություն համարեց նրան առաջարկել ուրիշ բարձ ընտրել իր համար։

Մինչ այդ մատակարարը վերադարձավ և հայտնեց, որ քսակը չէր գտել։

― Ես ինքս գտա, ― պատասխանեց տիկինը, ― երբ ձիուց իջնում էի, որովհետև վայր ընկնելիս կախվել էր ասպանդակից։ Այժմ, ― ասաց նա Ուլենշպիգելին, ― տար մեզ ուղիղ Դյուդզեելե և ասա՛ ինձ քո անունը։

― Իմ պատրոնն է (պաշտպան սուրբը) պարոն սուրբ Տիլբերտը, մի անուն, որ նշանակում է արագոտն՝ լավ բաների հետևից վազելու համար, ազգանունս է Կլաաս և անունս Ուլենշպիգել։ Եթե դուք նայեք իմ հայելու մեջ, կտեսնեք, որ Ֆլանդրիայի բովանդակ երկրում չկա ձեր բուրումնավետ գեղեցկության պես չքնաղ մի ծաղիկ։

Տիկինը շիկնեց գոհունակությունից և ամենևին չբարկացավ Ուլենշպիգելի վրա։

Իսկ Սոոտկինը և Նելեն լալիս էին այդ երկար բացակայության ժամանակ։

XXVII

Երբ Ուլենշպիգելը վերադարձավ Դյուդզեելից, քաղաքի մուտքի մոտ տեսավ Նելեին, որ թիկն տված պատնեշին կրծում էր սև խաղողի մի ողկույզ։ Մեկ առ մեկ փրցնելով հյութալի հատիկները, նա անկասկած զովանում էր ու հաճույք զգում, բայց նրա դեմքի վրա այդ չէր երևում։ Ընդհակառակը, նա թվում էր բարկացած և խաղողի հատիկները պոկում էր մի տեսակ զայրույթով։ Նա այնքան տխուր էր և դեմքն այնքան մտահոգ, թախծոտ և վշտացած, որ Ուլենշպիգելը համակվեց սիրալիր կարեկցությամբ և մոտենալով նրան հետևից՝ համբուրեց ծոծրակը։

Բայց աղջիկը դրա փոխարեն մի լավ ապտակ հասցրեց նրան։

― Ես բան չեմ հասկանում, ― հարեց Ուլենշպիգելը։

Նելեն հեծկլտում էր։

― Նելե՛, ― ասաց նա, ― մի՞թե աղբյուրներն այժմ գյուղերի մուտքի մոտ են շինելու։

― Հեռո՛ւ գնա, ― ասաց նա։

― Բայց ես չեմ կարող գնալ, եթե դու այդպես լաց լինես, սիրունիկս։

― Ես սիրունիկ չեմ, ― ասաց Նելեն, ― և լաց չեմ լինում։

― Չէ՛, լաց չես լինում, բայց քո աչքերից ջուր է գալիս։

― Գնա՛, ― ասաց աղջիկը։

― Չեմ գնա, ― ասաց նա։

Սակայն աղջիկը դողացող թաթիկներով բռնել էր իր գոգնոցը ու ճմրթում էր, թրջելով այն առատ արցունքներով։

― Նելե՛, ― հարցրեց Ուլենշպիգելը, ― լավ եղանակ շո՞ւտ կլինի։

Ու քաղցր ժպիտով նայեց նրան։

― Ինչո՛ւ ես ինձ հարցնում, ― ասաց աղջիկը։

― Որովհետև, երբ լավ եղանակ է լինում, անձրև չի գալիս, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Գնա՛ քո գեղեցիկ տիկնոջ մոտ, որ բեհեզյա շրջազգեստ ունի, ― ասաց Նելեն, ― դու նրան բավականին զվարճացրիր։

Այն ժամանակ Ուլենշպիգելը երգեց․

Երբ արցունք է յարս թափում՝
Հազար կտոր է սիրտս լինում․
Մեղր է նա միշտ ծիծաղելիս,
Մարգարիտ է արտասվելիս։
Բայց ես սիրում եմ նրան միշտ։

Ձեզ հրամցնեմ առատ գինի,
Անուշ գինի մեր Լուվենի։
Ձեզ հրամցնեմ կարմիր գինի՝
Երբ որ Նելեն իմ ծիծաղի։

― Գռեհի՛կ մարդ, ― ասաց Նելեն, ― դու դեռ ինձ ծաղրո՞ւմ ես։

― Նելե՛, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― ես մարդ եմ, բայց ոչ գռեհիկ, որովհետև մեր ազնվական տոհմը, ատենակալների գերդաստանը, իր տոհմանշանի վրա կրում է երեք արծաթյա գավաթներ մուգ գարեջրի ֆոնի վրա։ Նելե, մի՞թե ընդունված է, որ Ֆլանդրիայի երկրում համբյուրներ ցանեն և հնձեն ապտակներ։

― Ես չեմ ուզում խոսել քեզ հետ, ― ասաց նա։

― Որ այդպես է, ինչո՞ւ ես բերանդ բաց անում և ասում այդ։

― Ես չարացած եմ, ― պատասխանեց Նելեն։

Ուլենշպիգելը բռունցքի մի թեթև հարված տվեց նրա մեջքին։

― Պաչի՛ր չար աղջկան, նա քեզ կկծի, ծեծի՛ր չար աղջկան, նա քեզ կօծի։ Օծի՛ր ինձ ուրեմն, Նելե՛, քանի ես քեզ ծեծեցի։

Նելեն շուռ եկավ։ Տղան բացեց թևերը ու նա ընկավ նրա գիրկը դեռևս հեկեկալով ասաց․

― Դու էլ չես գնա այնտեղ, չէ՞ Թի՛լ։

Բայց նա չպատասխանեց, որովհետև զբաղված էր աղջկա խեղճ, դողդոջուն մատները սեղմելով և իր շրթունքներով Նելեի աչքերից թափվող ջերմ արցունքները սրբելով, որ նման էին փոթորկի ժամանակ տեղացող անձրևի խոշոր կաթիլներին։

XXVIII

Այդ ժամանակներում ազնվական քաղաք Գենտը մերժեց վճարել տուրքի իր բաժինը, որ պահանջում էր նրանից իր որդին՝ Կառլոս կայսրը։ Նա չէր կարող, որովհետև Կառլոսը սպառել էր նրա ամբողջ դրամը։ Դա մի մեծ ոճրագործություն էր, և նա վճռեց գնալ ու պատժել անձամբ այդ քաղաքը։

Արդ, որդու գավազանը ավելի մեծ ցավ է պատճառում մորը, քան որևէ այլ հարված։

Նրա թշնամին՝ Ֆրանսուա Երկայնաքիթը առաջարկեց նրան անցել Ֆրանսիայի հողով։ Կառլոսն այդպես էլ արեց, և փոխանակ այնտեղ նրան գերի վերցնելու՝ մեծարեցին կայսերական պատիվներով։ Դա վեհափառական համաձայնություն է իշխանների միջև՝ օգնել իրար ընդդեմ ժողովուրդների։

Կառլոսը երկար ժամանակ կանգ առավ Վալանսիենում, առանց բարկության նշաններ ցույց տալու։ Գենտը, նրա մայրը, ապրում էր աներկյուղ, հավատալով, որ որդին կների իրեն իրավունքի համաձայն վարվելու համար։

Կառլոսը չորս հազար ձիավորով հասավ քաղաքի պարիսպներին։ Նրա հետ էին Ալբայի դուքսը, ինչպես նաև Օրանժի իշխանը։ Հասարակ ժողովուրդը և մանր արհեստավորները կուզենային արգելել որդիական այդ այցելությունը և ոտքի հանել ութսուն հազար քաղաքաբնակների ու գյուղականների, բայց hooghpoorters կոչված խոշոր քաղքենիները դրան հակառակվեցին՝ վախենալով ռամիկների գերակշռությունից։ Գենտը այդպիսով կարող էր մաս֊մաս բրդել իր որդուն և նրա չորս հազար այրուձին, բայց քաղաքը սիրում էր նրան և նույնիսկ մանր արհեստավորներն սկսել էին վստահություն տածել։

Կառլոսը նույնպես սիրում էր նրան, բայց այն դրամի համար, որ դիզել էր նրանցից իր արկղներում և ուզում էր էլի ունենալ։

Տեր դառնալով քաղաքին՝ նա ամեն տեղ հաստատեց զինվորական պահակակետեր և հրամայեց, որ Գենտում գիշեր ու ցերեկ շրջեն պահակախմբերը։ Հետո մեծ հանդիսավորությամբ նա արձակեց քաղաքի դատավճիռը։

Քաղաքի մեծամեծները պարանը վզներին ներկայացան նրա գահի առաջ՝ հրապարակավ խոստովանելու իրենց հանցանքը և թողություն խնդրելու։ Գենտը հայտարարվեց հանցավոր՝ ծանրագույն ոճիրների մեջ, այն է՝ նենգություն, ուխտադրժություն, խռովություն, ապստամբություն և պետական դավաճանություն։ Կայսրը չեղյալ հայտարարեց բոլոր և ամեն տեսակի առանձնաշնորհումները, իրավունքները, արտոնությունները, սովորությունները և կարգերը՝ հրամայելով և պարտադրելով ապագայի համար, ասես աստված լիներ, որ այսուհետև իր հաջորդները իշխանության գլուխ բարձրանալով պետք է երդվեին ոչինչ չպահպանել, բացի ճորտության արտոնությունից՝ caroline concession ― իր կողմից շնորհված այդ քաղաքին։

Նա հիմնահատակ կործանել տվեց Սեն֊Բավոնի աբբայարանը, նրա տեղը կառուցել տվեց մի ամրոց, որտեղից հնարավոր լիներ ըստ հաճույս, արկերով պատառոտել իր մոր՝ հարազատ քաղաքի կուրծքը։

Որպես ժառանգելու շտապող բարի որդի, նա գրավեց Գենտի ողջ կայքը, եկամուտները, տները, հրետանին, ռազմամթերքը։

Գտնելով, որ քաղաքը շատ լավ է պաշտպանված, նա քանդել տվեց Կարմիր աշտարակը, Քարադոդոշի բուրգը, Բրաամպոորտը, Ստինպոորտը, Վաալպորտը, Կետելպոորտը և շատ այլ դարպասներ, բոլորն էլ կառուցված և նրբորեն քանդակված, որպես քարակերտ գոհարեղեն։

Այնուհետև, երբ օտարները գալիս էին Գենտ, հարց էին տալիս միմյանց․

― Այս ավերակ և տխուր քաղա՞քն է, որի մասին հրաշքներ էին պատմում։

Իսկ գենտցիները պատասխանում էին․

― Կառլոս կայսրը քանդեց քաղաքի թանկագին գոտին։

Եվ այս ասելով, նրանք ամոթ ու զայրույթ էին զգում։ Իսկ դարպասների փլատակներից կայսրը աղյուսներ էր հանում իր բերդի համար։

Նա ուզում էր, որ Գենտն աղքատանա, որովհետև այդպիսով քաղաքն անզոր կլիներ իր աշխատանքով, արդյունագործությամբ ու դրամով դիմադրելու իր նպատակներին։ Նա կարգադրեց նրան վճարելու չմոռացած տուրքը՝ չորս հարյուր հազար ոսկի ֆլորին և բացի այդ, հարյուր հիսուն հազար ոսկի միանվագ և տարեկան վեց հազար ոսկի որպես մշտնջենական հարկ։ Քաղաքը մի ժամանակ նրան դրամ էր փոխ տվել, կայսրը պարտավոր էր վճարել քաղաքին տարեկան հարյուր հիսուն լիվի ռենտա։ Նա բռնի ուժով ստիպեց վերադարձնել պարտամուրհակները, և այդպիսով վճարելով իր պարտքը՝ նա հարստացավ աներկբայորեն։

Գենտը շատ անգամ էր սիրել ու օգնել նրան, բայց նա դաշույնը մխեց նրա կուրծքը՝ այնտեղից արյուն հանելու, որովհետև բավականաչափ կաթ չէր գտել այնտեղ։

Հետո նա նայեց «Ռոլանդին», քաղաքի գեղեցիկ զանգին, և հրամայեց կախել նրա լեզվակից այն մարդուն, որն ահազանգ էր հնչել՝ քաղաքին կոչ անելով պաշտպանել իր իրավունքը։ Նա ամենևին չգթաց «Ռոլանդին», իր հպարտ զանգին, որը ղողանջում էր ինքն իր մասին․

Երբ հնչեմ՝ նշան է դա հրդեհի,
Երբ ղողանջեմ՝ նշան է դա փոթորկի,
Որ պայթել է քաղցրիկ երկրում Ֆլանդրիայի։

Գտնելով, որ իր մայրը շատ բարձր է խոսում, նա վերացրեց զանգը։ Ու տափարակ երկրի մարդիկ ասացին, թե Գենտը մեռած է, որովհետև իր որդին երկաթե աքցանով պոկել է նրա լեզուն։

XXIX

Գարնան պայծառ և հովասուն օրեր էին, երբ երկիրը սեր էր շնչում։ Սոոտկինը բաց լուսամուտի առաջ կարում էր, Կլաասը քթի տակ մի երգ էր մրմնջում, մինչդեռ Ուլենշպիգելը Տիտոս Բիբուլոս Շնուֆիուսի գլխին դատավորի գդակ էր դրել։ Շունը թաթերը խաղացնում էր, կարծես ցանկանալով դատավճիռ արձակել, բայց գդակից ազատվելու համար էր դա։

Հանկարծ Ուլենշպիգելը փակեց լուսամուտը, վազեց սենյակ, ցատկեց աթոռների և սեղանների վրա, ձեռքերը մեկնած դեպի առաստաղը։ Սոոտկինը և Կլաասը տեսան, որ նա այդպես չարչարվում է, որպեսզի բռնի մի սիրուն փոքրիկ թռչուն, որը վախից ծվծվալով և դողդողացող թևերով կուչ էր եկել առաստաղի մի անկյունում, գերանին կպած։

Ուլենշպիգելը նրան բռնելու վրա էր, երբ Կլաասը աշխուժորեն ասաց նրան․

― Ինչո՞ւ ես այդպես թռչկոտում։

― Որպեսզի բռնեմ, դնեմ վանդակի մեջ, հատիկներ տամ և երգել սովորեցնեմ ինձ համար, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Սակայն թռչնիկը անձկությունից ճչալով թռչկոտում էր սենյակում, գլուխը խփելով լուսամուտի փեղկերին։

Ուլենշպիգելը շարունակում էր ցատկոտել, բայց Կլաասը իր ձեռքը ծանրորեն դրեց նրա ուսին։

― Բռնի՛ր նրան, ― ասաց նա, ― դի՛ր վանդակի մեջ, թող երգի քեզ համար, բայց ես էլ քեզ կփակեմ երկաթե ձողերով մի վանդակի մեջ ու երգել կտամ։ Դու սիրում ես վազել, բայց չես կարող, ստվերի մեջ կմնաս՝ երբ ցուրտ լինի, արևի տակ՝ երբ շոգես։ Հետո մի կիրակի օր մենք դուրս կգանք տնից, մոռանալով քեզ ուտելիք տալ, և կվերադառնանք միայն հինգշաբթի օրը և վերադարձին Թիլին կգտնենք մեռած սովից, բոլորովին սառած։

Սոոտկինը լալիս էր, Ուլենշպիգելը խոյացավ։

― Ի՞նչ ես անում, ― հարցրեց Կլաասը։

― Լուսամուտ եմ բաց անում թռչունի համար, ― պատասխանեց նա։

Արդարև թռչունը, որ կարմրակատար էր, թռավ լուսամուտից դուրս և մի ուրախ ճիչ արձակելով նետի պես սլացավ օդի մեջ, հետո գնաց թառելու մոտակա խնձորենու վրա, կտուցով հարթեց իր թևերը, թափ տվեց փետուրները և չարացած, թռչնի իր լեզվով սկսեց նախատել Ուլենշպիգելին։

Այն ժամանակ Կլաասն ասաց նրան․

― Որդի՛ս, մի՛ զրկիր երբեք մարդուն կամ անասունին իր ազատությունից, որը մեծագույն բարիքն է այս աշխարհի վրա։ Թո՛ղ ամեն ոք գնա արևի տակ, երբ մրսում է, ստվերի մեջ՝ երբ շոգում է։ Ու թող աստված դատի Նորին մեծությանը, որ շղթայել է ազատ հավատը Ֆլանդրիայի երկրում, ազնվական քաղաք Գենտը փակել է ստրկության մեջ։

XXX

Ֆիլիպը ամուսնացել էր Պորտուգալիայի Մարիա իշխանուհու հետ, որի կալվածները միացրեց Իսպանիայի թագին։ Նրանից նա ունեցավ դոն Կառլոսը, դաժան խելագարը։ Բայց նա չէր սիրում իր կնոջը։

Թագուհին հիվանդացել էր ծննդաբերության հետևանքով։ Նա պառկած էր անկողնում, կողքին ունենալով պալատական տիկիններ, որոնց մեջ՝ Ալբայի դքսուհին։

Ֆիլիպը հաճախ մենակ էր թողնում կնոջը և գնում դիտելու, թե ինչպես են այրում հերետիկոսներին։ Բոլոր պալատականները հետևում էին նրա օրինակին, ինչպես նաև Ալբայի դքսուհին, թագուհու ազնվատոհմ հիվանդապահուհին։

Այդ ժամանակ ինկվիզիցիայի պաշտոնյաները բռնել էին ֆլամանդացի մի անդրիագործի, դավանությամբ կաթոլիկ, որովհետև մի վանական մերժել էր վճարել նրան տիրամոր փայտե արձանի համար պայմանավորված գինը, և քանդակագործը դուրով խփել էր արձանի դեմքին՝ ասելով, որ գերադասում է ոչնչացնել իր աշխատանքը, քան թե ծախել այն ստոր արժեքով։

Վանականի կողմից նա մեղադրվեց որպես պատկերաբեկ հերետիկոս, ենթարկվեց անլուր չարչարանքի և դատապարտվեց ողջ֊ողջ այրվելու։

Չարչարանքի ընթացքում այրել էին նրա ոտքի ներբանները, և բանտից դեպի խարույկ տանող ճանապարհին, san benito֊ով ծածկված, նա գոռում էր․

― Կտրե՛ք ոտքերս, կտրե՛ք ոտքերս։

Ու Ֆիլիպը հեռվից լսելով այդ աղաղակը՝ հրճվում էր, բայց բնավ չէր ծիծաղում։

Մարիա թագուհու պալատական տիկինները թողին նրան անկողնում և գնացին մահապատժին ներկա լինելու․ նրանց հետևեց Ալբայի դքսուհին, որը լսելով անդրիագործի ճիչերը՝ ցանկացավ դիտել այդ տեսարանը և մենակ թողեց թագուհուն։

Ֆիլիպը, նրա բարձրաստիճան սպասավորները, իշխանները, կոմսերը, ասպետները և տիկինները ներկա էին։ Անդրիագործին երկար շղթայով կապեցին մի սյունի, որը ցցված էր չոր դարմանի և ցախի խրձերից կազմված բոցավառ մի շրջանակի կենտրոնում, որպեսզի դատապարտվածը կարողանա հեռու մնալ բարկ կրակից և խորովվի դանդաղորեն։

Ու նայում էին նրան հետաքրքրությամբ, թե ինչպես համարյա մերկ այդ մարդը հավաքելով իր հոգու ուժերը՝ պետք է դիմանա անտանելի կրակին։

Այդ ժամանակ Մարիա թագուհին ծարավ զգաց ծննդաբերության անկողնում։ Ափսեի վրա տեսավ սեխի կես մասը։ Անկողնուց ելնելով, քարշ եկավ մինչև այդ ափսեն և վերցնելով սեխը՝ ամբողջը կերավ։

Հետո սառը սեխից ցուրտ զգալով՝ սկսեց դողալ ու քրտնել, թուլացած ընկավ հատակին, չկարողանալով տեղից շարժվել։

― Ա՜խ, ― հառաչում էր նա, ― ես կտաքանայի, եթե մեկն ինձ պառկեցներ անկողնում։

Հանկարծ նա լսեց թշվառ անդրիագործի աղաղակը։

― Կտրե՛ք ոտքերս։

― Օ՛, այդ շո՞ւն է արդյոք, որ ոռնալով ինձ մահ է գուշակում, ― ասաց թագուհին։

Այդ րոպեին քանդակագործն իր շուրջը տեսնելով լոկ իսպանացիների թշնամական դեմքեր՝ մտածեց Ֆլանդրիայի, այդ առնական երկրի մասին, թեևերը խաչաձևեց և հետևից քարշ տալով երկար շղթան, մոտեցավ ծղոտի և ցախի բոցավառ խուրձերին և կանգնելով նրանց վրա, բացականչեց․

― Ահա այսպես են մեռնում ֆլամանդացիկ իսպանական դահիճների դիմաց։ Կտրե՛ք ոտքերը․ բայց ոչ թե իմ, այլ նրանց, որպեսզի չվազեն մարդասպանության։ Կեցցե՜ Ֆլանդրիան, հավերժական Ֆլանդրիան։

Ու նա մեռավ։

Մարիա թագուհին դողդողում էր ամբողջ մարմնով․ նա լաց եղավ, ատամները խփվում էին իրար մոտակա մահվան սարսուռից, և նա ասաց՝ մեկնելով ոտքերն ու ձեռքերը․

― Պառկեցրե՛ք ինձ իմ անկողնում, ես ուզում եմ տաքանալ։

Ու նա մեռավ։

Եվ այսպես, բարի կախարդուհի Կատլինի գուշակության համաձայն, Ֆիլիպը սփռում էր ամենուրեք մահ, արյուն և արտասուք։

XXXI

Իսկ Ուլենշպիգելը և Նելեն սիրում էին միմյանց։

Ապրիլի վերջն էր, ծառերը ծաղկել էին, բոլոր բույսերը հյութով լցված սպասում էին մայիսին, որը գալիս էր երկրի վրա սիրամարգի պես գույնզգույն, որպես ծաղկեփունջ հոտավետ, ու երգել տալիս սոխակներին այգիներում։

Հաճախ Ուլենշպիգելն ու Նելեն երկուսով թափառում էին ճամփաներում։ Նելեն բռնում էր Ուլենշպիգելի թևը ու իր երկու ձեռքերով կարչում նրանից։ Ուլենշպիգելը հաճույք էր զգում այդ զվարճությունից և հաճախ իր թևով գրկում էր Նելեի մեջքը, որպեսզի, ինչպես ասում էր պահի նրան։ Ու աղջիկը երջանիկ էր, բայց բնավ չէր խոսում։

Հովը մեղմորեն տարածում էր ճամփաների վրա մարգագետինների բույրը, ծովը հեռվում մռնչում էր ծուլորեն արևի տակ։ Ուլենշպիգելը հպարտ էր փոքրիկ սատանայի պես, իսկ Նելեն՝ հրճվանքից ամոթխած դրախտի փոքրիկ սրբուհու նման։

Նա հենում էր գլուխը Ուլենշպիգելի ուսին, իսկ տղան բռնելով նրա ձեռքերը՝ քայլելիս համբուրում էր նրա ճակատը, այտերը և գողտրիկ բերանը։ Բայց Նելեն ոչինչ չէր ասում։

Մի քանի ժամ անց նրանք շոգում էին և ծարավում, կաթ էին խմում մի գյուղացու տանը, բայց այդ նրանց չէր զովացնում։

Ու նրանք նստում էին զառիթափի եզերքին, կանաչի վրա։ Նելեն բոլորովին գունատ էր ու մտախոհ։ Ուլենշպիգելը երկյուղով նայում էր նրան․

― Դու տխո՞ւր ես, ― ասում էր աղջիկը։

― Այո, ― ասում էր նա։

― Ինչո՞ւ, ― հարցնում էր Նելեն։

― Չգիտեմ, ― պատասխանում էր նա, ― բայց այս ծաղկած խնձորենիներն ու բալենիները, այս գաղջ օդը կարծես բեռնավորված կայծակների հրով, մարգերում փթթած այս մարգարտածաղիկները, մեր այգում ցանկապատի վրա բացված փշածաղիկը, բոլորովին ճերմակ․․․ Ո՞վ կասի ինձ, թե ինչու եմ այսպես հուզված և միշտ պատրաստ մեռնելու կամ ննջելու։ Սիրտս այնքան ուժգին է խփում, երբ լսում եմ ծառերի մեջ արթնացող թռչունների ձայնը և նայում եմ վերադարձող ծիծեռնակներին․ այն ժամանակ ես ուզում եմ գնալ ավելի հեռուն, քան արևն ու լուսինը։ Մեկ տաք եմ զգում, մեկ ցուրտ, ա՜խ Նելե, ես կուզեի այս աշխարհից չլինել այլևս կամ հազար կյանք բաշխել նրան, ով ինձ սիրե․․․

Սակայն Նելեն չէր խոսում, նա ժպտում էր հաճույքից և նայում Ուլենշպիգելին։

XXXII

Մեռելոցի տոնի օրը Ուլենշպիգելը իր տարիքի մի քանի ստահակների հետ միասին դուրս եկավ Մայր֊աստվածածնի տաճարից։ Լամմե Գուդզակը մոլորվել էր նրանց մեջ, ինչպես մի գառնուկ գայլերի ոհմակում։

Լամմեն առատորեն վճարեց նրանց բոլորի խմած գարեջրի գինը, որովհետև նրա մայրը ամեն կիրակի և տոն օրերին տալիս էր նրան երեք պատար։

Ընկերներով նրանք գնացին in den Rooden Schildt «Կարմիր վահան» գարեջրատունը, Յան վան Լիբեկի մոտ, որը նրանց մատուցեց Կուրտրեի dobbel-koollaert:

Երբ խմիչքը նրանց գլուխը տաքացրեց, խոսեցին աղոթքների մասին․ Ուլենշպիգելը հայտարարեց կտրուկ կերպով, որ մեռելոցի տոնի պատարագները օգուտ են բերում միայն իրենց՝ քահանաներին։

Բայց խմբի մեջ մի հուդա կար, որը մատնեց Ուլենշպիգելին որպես հերետիկոսի։ Հակառակ Սոոտկինի արցունքներին և Կլաասի աղաչանքներին, Ուլենշպիգելը բռնվեց և բանտարկվեց։ Նա մի ամիս և երեք օր փակված մնաց վանդակապատ մի նկուղի մեջ, առանց ոչ ոքի տեսնելու։ Բանտապանը ուտում էր նրա բաժին ուտելիքի երեք քառորդը։ Մինչ այդ տեղեկություններ հավաքեցին նրա լավ կամ վատ վարքի մասին։ Պարզվեց միայն, որ դա մի չարաճճի ծաղրաբան է, մերձավորներին անընդհատ հեգնող, բայց ամենևին չի չարախոսել մեծապատիվ աստծուն, համեստափայլ տիկին աստվածամորը և ոչ էլ պատվարժան այրերին։ Ուստի դատավճիռը մեղմ եղավ, որովհետև նրա երեսը կարող էին խարանել շիկացած երկաթով և մտրակով ծեծել արյունելու չափ։

Նկատի առնելով նրա անչափահաս տարիքը՝ դատավորները նրան դատապարտեցին շապկանց, ոտաբոբիկ և գլխաբաց քայլելու քահանաների հետևից, ձեռքին մոմ բռնած եկեղեցուց դուրս եկող առաջին թափորի մեջտեղում։

Համբարձման տոնի օրն էր այդ։

Երբ թափորը վերադառնար, նա պարտավոր էր կանգնել եկեղեցու գավթում և բարձրաձայն ասել․

― Շնորհապարտ եմ քեզ, ո՛վ տեր Հիսուս, շնորհապարտ եմ ձեզ, ո՛վ քահանայք։ Նրանց աղոթքները քաղցր են քավարանի հոգիներին, նաև զովարար, քանզի յուրաքանչյուր «Ողջույնը» մի դույլ ջուր է, որ թափվում է նրանց մեջքին և յուրաքանչյուր «Հայր մերը» մի ամբողջ տաշտ։

Ու ժողովուրդը լսում էր նրան մեծ բարեպաշտությամբ, ոչ առանց քմծիծաղի։

Հոգեգալստյան տոնին Ուլենշպիգելը պարտավոր եղավ նորից հետևել թափորին․ նա միայն շապիկով էր, գլխաբաց, ոտաբոբոիկ և ձեռքին մոմ բռնած։ Վերադարձին, եկեղեցու գավթում կանգնած և երկյուղածությամբ բռնելով կերոնը՝ ոչ առանց մի քանի ծամածռություններ անելու, նա հստակ և բարձր ձայնով ասաց․

― Եթե քրիստոնյաների աղոթքները մեծ սփոփանք են քավարանի հոգիների համար, ապա Աստվածամոր տաճարի ավագերեցի, բոլոր առաքինությունների մեջ կատարյալ այդ սուրբ մարդու աղոթքներն այնքան լավ են ամոքում այրող կրակի տանջանքները, որ վերջինս մեկեն փոխակերպվում է օշարակի։ Բայց դահիճ սատանաները ոչ մի կաթիլ բաժին չեն ստանում այդ խմիչքից։

Եվ ժողովուրդը երկյուղածությամբ լսում էր ոչ առանց քմծիծաղի, ու ավագերեցը հաճույքից ժպտում էր բարեգթորեն։

Հետո Ուլենշպիգելին երեք տարով վտարեցին Ֆլանդրիայի հողից պայմանով, որ ուխտի գնա Հռոմ և այնտեղից վերադառնա պապից մեղաց թողություն ստանալով։

Կլաասն ստիպվեց երեք ֆլորին վճարել այդ դատավճռի համար և մի ֆլորին ևս իր որդուն՝ տալով նրան իր ուխտավորի զգեստը։

Ուլենշպիգելի սիրտը տակնուվրա եղավ հրաժեշտի օրը, երբ նա գրկում էր Կլաասին և իր դժբախտ մորը՝ Սոոտկինին, որն առատ արցունք է թափում։ Նրանք ուղեկցեցին նրան քաղաքից բավական հեռու, շատ քաղաքացիների և քաղաքացուհիների հետ միասին։

Տուն վերադառնալով Կլաասն ասաց կնոջը․

― Ա՜յ կին, շատ անգութ բան է մի քանի խենթ ու խելառ խոսքի համար այդքան խիստ պատժի դատապարտել այդպիսի ջահել մի տղայի։

― Դու լալիս ես, ա՜յ մարդ, ― ասաց Սոոտկինը, ― դու նրան սիրում ես ավելի, քան ցույց ես տալիս, որովհետև փղձկում ես տղամարդու հեկեկանքներով, որոնք նման են առյուծի ողբին։

Բայց նա ոչինչ չպատասխանեց։

Նելեն թաքնվել էր մարագում, որպեսզի ոչ ոք չտեսնի իր լացը Ուլենշպիգելի համար։ Նա հեռվից հետևում էր Սոոտկինին և Կլաասին, քաղաքացիներին ու քաղաքացուհիներին․ երբ տեսավ, որ իր բարեկամը մենակ հեռանում է, վազեց նրա մոտ և փաթաթվեց նրան ասելով․

― Դու այնտեղ այնքա՜ն գեղեցիկ տիկիններ կգտնես։

― Գեղեցիկ, չգիտեմ, բայց քեզ նման թարմ՝ ո՛չ, որովհետև արևը նրանց բոլորին տապակել է։

Նրանք երկար ժամանակ միասին քայլեցին։ Ուլենշպիգելը մտախոհ էր, միայն երբեմն֊երբեմն ասում էր․

― Ես կստիպեմ նրանց վճարել մեռելների պատարագի ծախսը։

― Ի՞նչ պատարագ, և ո՞վ է վճարելու, ― հարցնում էր Նելեն։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց այսպես․

― Բոլոր ավագերեցները, երեցները, տիրացուները, ժամկոչները և այլ բարձրաստիճան և ցածրաստիճան սևազգեստները, որոնք կերակրում են մեզ խաբեբայություններով։ Եթե ես ուժեղ աշխատավոր լինեի, նրանք, ինձ ուխտավոր դարձնելով, կգողանային իմ երեք տարվա աշխատանքի պտուղը։ Բայց խեղճ Կլաասն է վճարողը։ Նրանք հարյուրապատիկ կհատուցեն ինձ այդ երեք տարվա համար, և ես իրենց իսկ փողով նրանց համար կերգեմ մեռելոց հոգեհանգիստը։

― Ո՛չ, ոչ Թի՛լ, խոհեմ եղի՛ր։ Նրանք քեզ ողջ֊ողջ կայրեն, ― ասում էր Նելեն։

― Ես անկիզելի եմ, ― պատասխանում էր Ուլենշպիգելը։

Ու նրանք բաժանվեցին՝ աղջիկը հեկեկալով, իսկ տղան՝ խոցված ու չարացած։

XXXIII

Բրյուգգեով անցնելիս չորեքշաբթի օրվա տոնավաճառում նա տեսավ մի կնոջ, որին ման էին ածում դահիճն ու իր սպասավորները, և ուրիշ կանանց մի մեծ բազմություն, որը շրջապատելով նրանց՝ կեղտոտ հայհոյանքների տարափ էր թափում այդ կնոջ գլխին։

Ուլենշպիգելը նկատեց, որ նրա շրջազգեստի վրա կարված էին կարմրագույն կերպասի կարկատաններ և վզից կախված էր արդարադատության քարը երկաթյա շղթայով։ Ուլենշպիգելը հասկացավ, որ այդ կինը վաճառել է իր աղջիկների թարմ մարմինը՝ օգուտ քաղելու նպատակով։ Նրան հայտնեցին, որ կնոջ անունը Վառվառա է, ամուսնացած է ոմն Յասուն Դարյուի հետ, և այդ զգեստավորումով պետք է շրջի հրապարակից հրապարակ, մինչև նորից վերադառնա Մեծ շուկան, որտեղ պետք է բարձրանա նրա համար արդեն կառուցված կառափնատը։ Ուլենշպիգելը գոռգոռացող բազմության հետ հետևեց նրան։ Երբ վերադարձան Մեծ շուկան, կնոջը կանգնեցրին կառափնատի վրա, կապեցին սյունին, և դահիճը նրա առջև դրեց մի փունչ խոտ և մի կտոր հող, որը գերեզման էր նշանակում։

Ուլենշպիգելին ասացին նաև, որ կնոջը նախապես նաև մտրակել էին բանտում։

Շարունակելով ճանապարհը, Ուլենշպիգելը հանդիպեց Հենրի Մարիշալին, մի անպիտան դատարկապորտի, որին կախել էին Իպրի իշխանութայն մեջ և որի վզի վրա դեռևս երևում էին պարանի հետքերը։ Իր ասելով նա ազատվել էր մահապատժից օդում ճոճվելիս, երբ աղոթել էր Հալի աստվածամորը այնպիսի ջերմեռանդությամբ, որ դատավորների և պաշտոնյաների հեռանալուց հետո պարանը հրաշքով կտրվել էր, և նա գետին էր ընկել ողջ և առողջ։

Բայց Ուլենշպիգելը հետո իմացավ, որ թոկից ազատված այդ դատարկապորտը կեղծ Հենրի Մարիշալն էր, որին թույլ էին տալիս շրջել դես ու դեն և տարածել իր սուտը, որովհետև նա ուներ Հալի աստվածամոր տաճարի ավագերեցի կողմից ստորագրված մի մագաղաթ֊արտոնագիր։ Ավագերեցը տեսել էր, որ այդ Հենրի Մարիշալի պատմած առասպելի պատճառով իր եկեղեցում սկսում են խռնվել և իրեն լավ վճարում են բոլոր նրանք, ովքեր հեռվից կամ մոտիկից կախաղանի հոտ են առնում։ Ու երկար ժամանակ Հալի աստվածամոր տաճարը կոչվեց կախվողների Տիրամոր տաճար։

XXXIV

Այդ ժամանակ ինկվիզիտորներն ու աստվածաբանները երկրորդ անգամ ներկայացան Կառլոս կայսրին և ասացին նրան․

― Եկեղեցին կործանվում է, նրա հեղինակությունն արհամարված է․ եթե կայսրը այդքան փառավոր հաղթանակներ է տարել, նա այդ պարտական է կաթոլիկության աղոթքներին, որը բարձր է պահում իր գահի վրա կայսերական զորությունը։

Իսպանական մի արքեպիսկոպոս պահանջեց, որ կտրեն վեց հազար գլուխ կամ այրեն նույնքան մարմին, որպեսզի Նիդեռլանդիայում արմատախիլ արվի լյուտարական պիղծ հերետիկոսությունը։ Նորին սրբազան վեհափառությունը գտավ, որ այդ բավական չէ։

Խեղճ Ուլենշպիգելը որտեղից որ անցնում էր ահաբեկված, տեսնում էր միայն կտրված գլուխներ սյուների վրա, երիտասարդ աղջիկներ, որոնց պարկերի մեջ դրած ողջ֊ողջ նետում էին գետը, մերկ տղամարդիկ՝ պառկած տանջանիվների վրա՝ կրելով երկաթյա ձողերի սաստիկ հարվածներ, կանայք՝ փոսերի մեջ, վրան հող լցված, և դահիճը նրանց կրծքի վրա պարելիս, որպեսզի ջարդի այն։ Սակայն զղջացող տղամարդկանց և կանանց խոստովանահայրերը նախապես վաստակում էին ամեն անգամ տասներկու սոլ։

Լյուվենում նա տեսավ դահիճների, որոնք միանգամից այրում էին երեսուն լյութերականների և խառույկը վառում էին թնդանոթի վառոդով։ Լիմբուրգում նա տեսավ մի ընտանիք՝ տղամարդիկ և կանայք, աղջիկներ և փեսաներ, որոնք մահապատժի էին գնում սաղմոս երգելով։ Մի ծերունի գոռում էր այրվելիս։

Եվ Ուլենշպիգելը ահից և վշտից ընկճված՝ քայլում էր դժբախտ երկրի ճամփաներով։

XXXV

Դաշտում նա թափահարում էր իրեն թռչնի նման, ինչպես շղթայից արձակված մի շուն, և նրա սիրտը ամրապնդվում էր ծառերի, մարգերի և պայծառ արևի տեսքից։

Երեք օր քայլելուց հետո նա հասավ Բրյուսելի շրջակայքը, Ուկլի մեծ ավանը։ «Շեփոր» պանդոկի առջևից անցնելիս, նրա հոտոտելիքը շոյվեց տապակածի աստվածային բույրով։ Նա հարցրեց մի փոքրիկ մուրացկանի, որ քիթը տնկած օդում՝ վայելում էր խորտիկների այդ անուշ բուրմունքը ― թե ո՞ւմ պատվին է երկինք բարձրանում այդ տոնական խնկարկությունը։ Սա պատասխանեց, որ «Գեր Մռութ» միաբանության եղբայրները երեկոյան ժամերգությունից հետո պետք է հավաքվեին տոնելու համայնքի ազատագրումը, որ կատարվել էր կանանց և փոքրիկ աղջիկների ձեռքով հին ժամանակներում։

Ուլենշպիգելը հեռվից տեսավ մի ձող, որի ծայրին թառել էր մի թութակ, իսկ նրա շուրջը՝ աղեղներով զինված տանտիկիններ, և հարցրեց, թե վաղուց է, որ կանայք նույնպես աղեղնավորներ են դարձել։

Խորտիկների բույրը վայելող մուրացկանը պատասխանեց, որ բարի դուքսի օրով նույն այդ աղեղները Ուկլի կանանց ձեռքում հարյուրից ավելի ավազակների էին կյանքից զրկել։

Ուլենշպիգելն ուզեց ավելին իմանալ, բայց մուրացկանն ասաց, որ այլևս չի խոսելու, որովհետև քաղցած է ու ծարավ, բայց կխոսի մի պայմանով, որ նա մի պատար վճարի իրեն ուտելու և խմելու համար։ Ուլենշպիգելը կարեկցելով կատարեց նրա ցանկությունը։

Հենց որ մուրացկանը դրամն ստացավ, մտավ «Շեփոր» պանդոկը, ինչպես աղվեսը՝ հավաբուն, ու վերադարձավ այնտեղից հաղթական, ձեռքին երշիկի կեսը և հացի մի մեծ կտոր։

Հանկարծ Ուլենշպիգելը լսեց թմբուկների և ջութակների քաղցր նվագ և տեսավ մի մեծ խումբ պարող կանայք և նրանց մեջ մի գեղեցիկ տանտիկին՝ վզին ոսկե շղթա։

Մուրացկանը, որ կշտանալու հաճույքից ծիծաղում էր, ասաց Ուլենշպիգելին, որ այդ ջահել ու սիրուն տանտիկինը նետաձգության թագուհին է՝ Միետիե անունով, համայնքի ատենակալ պարոն Ռենոնկելի կինը։ Հետո նա Ուլենշպիգելից խնդրեց վեց լիար՝ խմիչքի համար։ Ուլենշպիգելը տվեց։ Այսպես ուտելով և խմելով մուրացկանը նստեց իր տեղը՝ արևի տակ և սկսեց ատամները քչփորել եղունգներով։

Երբ աղեղնավոր կանայք նկատեցին Ուլենշպիգելին ուխտավորի զգեստով, սկսեցին պարել նրա շուրջը և ասել․

― Բարև՛ քեզ, սիրո՛ւն ուխտավոր, հեռվի՞ց ես գալիս, ջահե՛լ ուխտավոր։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Գալիս եմ Ֆլանդրիայի գեղեցիկ երկրից, ուր առատ են սիրահար աղջիկները։

Ու նա տխրելով մտածում էր Նելեի մասին։

― Ի՞նչ է եղել քո հանցանքը, ― հարցրին նրանք, դադարելով պարելուց։

― Այնքան մեծ է, որ ես չեմ համարձակվում խոստովանել, ― ասաց նա, ― բայց ունեմ նաև ուրիշ բաներ, որոնք ամենևին փոքր չեն։

Կանայք ժպտացին և հարցրին, թե ինչու նա ճանապարհորդում է ուխտավորի գավազանը ձեռքին, մուրացկանի պարկը ուսին։

― Որովհետև ասել եմ, ― պատասխանեց նա, մի փոքր ստելով, ― թե մեռելոց պատարագները ձեռնտու են տերտերներին։

― Դրանք հնչուն դրամներ են բերում նրանց, բայց օգտավետ են քավարանի հոգիներին, ― ասացին նրանք։

― Ես այնտեղ չեմ եղել, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Ոզո՞ւմ ես սեղան նստել մեզ հետ, ուխտավո՛ր, ― հարցրեց նրան ամենասիրուն աղեղնավորուհին։

― Ուզում եմ ուտել ձեզ հետ, ուտել քեզ և բոլոր մյուսներին հերթով, որովհետև դուք արքայական պատառներ եք, ավելի քաղցրահամ, քան դրախտահավը, մոշահավը և կտցարը։

― Աստված պահի քեզ, այդ թռչունները գին չունեն։

― Ինչպես դու բոլորդ, անուշիկներ, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Այո, բայց մենք ծախու չենք։

― Իսկ տալո՞ւ, ― հարցրեց նա։

― Այո, ― պատասխանեցին նրանք, ― տալու հարվածներ չափից շատ համարձակներին․․․ Եվ եթե պետք լինի, մենք քեզ կծեծենք ինչպես հացահատիկի աղուն։

― Հրաժարվում եմ, ― ասաց նա։

― Դե գնանք ուտելու, ― առաջարկեցին նրանք։

Նա հետևեց նրանց դեպի պանդոկի բակը, ուրախացած՝ տեսնելով իր շուրջն այդ թարմ դեմքերը։ Հանկարծ մեծ հանդիսավորությամբ դրոշակով, թմբուկով, փողով և սրինգով բակ մտան «Գեր Մռութ» միաբանության եղբայրները, կրելով իրենց հրճվալի անունը իրենց գեր դեմքերի վրա։ Նրանք հետաքրքրությամբ նայեցին Ուլենշպիգելին, բայց կանայք նրանց ասացին, որ այդ երիտասարդին գտել էին ճանապարհի վրա և տեսնելով, որ իրենց ամուսինների և նշանածների նման բարի դեմք ունի, բերել էին մասնակից դարձնելու իրենց խնջույքին։

Կրոնավորները հավանություն տվին կանանց խոսքերին, և նրանցից մեկն ասաց․

― Ուխտավոր ուխտագնաց, կուզե՞ս ուխտի գնալ տապակածների և խորտիկների աշխարհը։

― Յոթնամղոն կոշիկներով, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Երբ պատրաստվում էր նրանց հետ մտնել խնջույքի սրահը, Փարիզի ճանապարհի վրա նա նշմարեց տասներկու կույր ուղևորների։ Երբ նրանք անցնում էին առջևից, գանգատվելով քաղցից և ծարավից, Ուլենշպիգելը ինքն իրեն ասաց, որ նրանք այդ երեկո ընթրելու են թագավորների նման, Ուկլի ավագերեցի հաշվին, ի հիշատակ մեռելոց պատարագների։

Նա մոտեցավ նրան և ասաց․

― Ահա ձեզ ինը ֆլորին, եկեք անուշ արեք։ Զգո՞ւմ եք խորտիկների բուրմունքը։

― Ինչպե՞ս չէ, արդեն կես մղոնի վրա, բայց՝ անհույս։

― Դուք կուտեք՝ այժմ ունենալով ինը ֆլորին, ― ասաց Ուլենշպիգելը, բայց նրանց ոչինչ չտվեց։

― Օրհնյալ լինես, ― ասացին նրանք։

Եվ Ուլենշպիգելը տարավ նրանց ու նստեցրեց մի փոքրիկ սեղանի շուրջը, մինչդեռ «Գեր Մռութի» միաբանները տեղավորվում էին մի մեծ սեղանի շուրջը, կանանց ու փոքրիկ աղջիկների հետ միասին։

Ինը ֆլորինի տեր մարդկանց ինքնավստահությամբ կույրերը խոսեցին հպարտորեն․

― Պանդոկապե՛տ, մեզ ուտելու և խմելու բան տուր, ինչ որ ունես լավագույնը։

Պանդոկապետը երբ լսեց ինը ֆլորինի անունը, կարծեց, որ դրամը նրանց քսակներում է և հարցրեց, թե ինչ են կամենում։

Բոլորը միանգամից խոսելով՝ բղավեցին։

― Խոզաճարպով սիսեռ, տավարի, հորթի, ոչխարի, հավի մսից խորոված։ ― Ապուխտը հո շների համար չե՞ն պատրաստել։ Ո՞վ անցնելիս չի զգացել սև ու ճերմակ երշիկների հոտը և չի բռնել նրանց կոկորդից։ Ես տեսնում էի դրանք, ավա՜ղ, երբ իմ թշվառ աչքերը ծառայում էին ինձ, որպես ճրագ։ ― Ո՞ւր են Անդերլեխտի կարագով պատրաստված կարկանդակները։Նրանք երգում են փռան մեջ, հյութալի ճթճթան, և ուտելուց հետո արթնացնում են խմելու անհագ ցանկություն։ Ո՞վ կդնի առաջս ձվածեղով ապուխտ կամ ապուխտով ձվածեղ, որկորի բարեկամ այդ հարազատ եղբայրները։ ― Ո՞ւր են երկնային chousel֊ներ անմահական խորոված, հպարտ մսեղեն՝ երիկամունքի, աքլորակատարի, եզան պոչի, ոչքարի ոտքի մեջտեղ՝ խիստ համեմված սոխով, պղպեղով, մեխակով, մուշկով՝ բոլորն էլ իրենց գոլորշու մեջ եփած, և երեք գավ ճերմակ գինի, որպես սոուս։ ― Ո՞վ քեզ կբերի ինձ մոտ, աստվածային երշիկ խոզենի, որ այնքան համեղ ես, որ անխոս գնում ես կոկորդս ի վար։ Դուք բոլորդ, գալիս եք ուղիղ Լյուլեկերլանդից, երջանիկ դատարկապորտների, հավիտենական որկրամոլների յուղալի երկրից։ ― Բայց ո՞ւր եք դուք, անցյալ աշնան չորացած տերևնե՜ր։ ― Ես ուզում եմ բակլավյով խորոված ոչխարի ազդր։ ― Իսկ ես՝ խոզի ականջնե՜ր։ ― Ես տապակած կաքավների տերողորմյա, կտցարները թող լինեն նրա «Հայր մերը», իսկ գիրուկ աքլոր՝ նրա «Հավատամքը»։

Պանդոկապետը հանգիստ պատասխանեց․

― Ձեզ կտամ վաթսուն ձվից ձվածեղ և մեր գդալներին որպես նշանաձող ճանապարացույց՝ հիսուն սև երշիկ՝ սյուների նման տնկված ուտելիքի այդ լեռան վրա, վրան էլ՝ թունդ գարեջուր գետի նման։

Խեղճ կույրերի բերանների ջուրը վազեց, և նրանք ասացին․

― Բեր մեզ համար լեռը, սյուները և գետը։

Եվ «Գեր Մռութի» միաբանները ու նրանց տանտիկինները արդեն սեղան նստած Ուլենշպիգելի հետ՝ ասում էին, որ այդ օրը կույրերի համար անտեսանելի կերուխումի օր է, և խեղճ մարդիկ կորցնում են իրենց հաճույքի կեսը։

Երբ եկավ կարոսով և կոտեմով առատորեն համեմված ձվածեղը, որ բերում էին պանդոկապանը և չորս խոհարարներ, կույրերն ուզեցին հարձակվել նրա վրա և արդեն սկսել էին քչփորել այն, բայց պանդոկապանը, ոչ առանց դժվարության, հավասարապես բաժանեց և ամեն մեկի բաժինը դրեց նրա պնակի մեջ։

Աղեղնավոր կանայք հուզվեցին կարեկցությունից, երբ տեսան, թե ինչպիսի ագահությամբ նրանք խժռում էին, որովհետև սաստիկ քաղցած էին և երշիկները կլանում էին ոստրերի պես։ Dobbelpeterman թունդ գարեջուրը հոսում էր նրանց ստամոքսները, ինչպես բարձր լեռներից գահավիժող ջրվեժը։

Երբ մաքուր սրբեցին իրենց պնակները, նրանք այնուհետև պահանջեցին կարկանդակներ, տապակած թռչուններ։

Պանդոկապանը դրա փոխարեն մատուցեց մի մեծ ափսե եզի, հորթի և ոչխարի ոսկորներ, որոնք լողում էին առատ սոուսի մեջ։ Այս անգամ նա չբաժանեց կերակուրը։

Երբ կույրերը իրենց հացը և իրենց ձեռքերը մինչև արմունկը կոխեցին սոուսի մեջ և այնտեղից հանեցին միայն կողեր և ոսկորներ, նույնիսկ եզան մի քանի ծնոտներ, ամեն մեկը կարծեց, որ իր հարևանը կերել է ամբողջ միսը, ուստի նրանք սկսեցին կատաղորեն միմյանց քթին֊բերնին տալ իրենց ձեռքին բռնած ոսկորներով։

«Գեր Մռութի» միաբանները կուշտ ծիծաղելուց հետո գթությամբ իրենց համեղ կտորների մի մասը դրին խեղճ կույրերի պնակները, և երբ սրանք նրանց մեջ փնտրում էին ոսկորներ կռիվը շարունակելու համար, ոսկորի փոխարեն ձեռքները դնում էին տապակած հավի, մեկ կամ երկու արտույտի և մշահավի վրա։ Իսկ այդ ժամանակ տիկինները թեքում էին նրանց գլուխները դեպի ետ և Բրյուսելի ընտիր գինի լցնում նրանց կոկորդը, և երբ նրանք կույրերի ձևով շոշափում էին իրենց շուրջը իմանալու համար, թե որտեղից են գալիս ամբրոզի (աստվածային խմիչքի) այդ վտակները, բռնում էին միայն շրջազգեստից և ուզում էին քաշել դեպի իրենց։ Բայց նրանք ճարպկորեն ծլկում էին։

Ու այսպիսով կույրերը ծիծաղում էին, խմում, ուտում և երգում։ Ոմանք սիրուն տանտիկինների հոտն առնելով խելագարի նման վազվզում էին սրահում, սիրուց կախարդված, բայց խորամանկ աղջիկները խաբս էին տալիս և թաքնվելով «Գեր Մռութի» մի վանականի հետևում, ասում էին նրանց․ «համբուրիր ինձ»։ Այդպես էլ անում էին, բայց կնոջ փոխարեն համբուրում էին տղամարդու մազոտ երեսը և ստանում բռունցի հարվածներ։

Երգեցին նաև «Գեր Մռութի» միաբանները, կույրերը ձայնակցեցին նրանց, իսկ ուրախ կանայք ու աղջիկները հրճվում էին՝ տեսնելով նրանց ուրախությունը։

Երբ անցան կերակուրի այդ քաղցր ժամերը, պանդոկապետն ասաց նրանց․

― Լավ կերաք ու խմեցիք, հիմա վճարեցեք յոթ ֆլորին։

Ամեն մեկը երդվեց, որ քսակն իր մոտ չէ և մատնացույց արեց հարևանին։ Այդ հողի վրա ևս նրանց միջև կռիվ ծագեց, որի ընթացքում նրանք ջանում էին հարվածել միմյանց ոտքով, բռունցքով և գլխով, բայց չէին կարողանում և խփում էին, ինչպես պատահում էր, որովհետև «Գեր Մռութի» միաբանները բաժանում էին նրանց։ Ու հարվածները տեղում էին դատարկության մեջ, բացի մեկից, որը պատահմամբ դիպավ պանդոկապետի երեսին։ Սա չարացավ և սկսեց խուզարկել բոլորին, բայց նրանց մոտ գտավ միայն մի հին փորուրար, յոթ լիար, վարտիքի երեք կոճակ և տերողորմյաներ։

Նա վճռեց նետել նրանց խոզարանը և պահել այնտեղ միայն հացով ու ջրով՝ մինչև որ մեկը վճարի նրանց պարտքը։

― Ուզո՞ւմ ես, որ ես երաշխավոր լինեմ նրանց համար, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Այո, ― պատասխանեց պանդոկապետը, ― պայմանով, որ մեկն էլ երաշխավոր լինի քեզ համար։

Միաբանները ցանկություն հայտնեցին երաշխավորելու, բայց Ուլենշպիգելը չթողեց՝ ասելով․

― Ավագերեցը կլինի երաշխավորողը, ես գնում եմ նրա մոտ։

Խորհելով մեռելոց պատարագի մասին, Ուլենշպիգելն շտապեց ավագերեցի մոտ և նրան պատմեց, թե ինչպես «Շեփորի» պանդոկապետը դիվահարել է և շարունակ խոսում է խոզերի և կույրերի մասին, թե խոզերն ուտում են կույրերին, կույրերն ուտում են խոզերին՝ խորովածի և տապակածի զանազան ամբարիշտ ձևերով։ Դիվահարության այդ նոպաների ժամանակ պանդոկապետը, ասում էր նա, ամեն ինչ ջարդ ու փշուր է անում տան մեջ, և խնդրում էր գալ ու փրկել խեղճ մարդուն չար դևից։

Ավագերեցը խոստացավ գալ, բայց ասաց, որ իսկույն չի կարող, որովհետև այդ րոպեին ժամերգության հաշիվներն է նայում և աշխատում է պարզել իր օգուտը։

Տեսնելով, որ ավագերեցը չի շտապում, Ուլենշպիգելը նրան ասաց, որ վերադառնալու է պանդոկապետի կնոջ հետ, և ավագերեցը անձամբ կարող է խոսել նրա հետ։

― Եկեք երկուսով, ― ասաց ավագերեցը։

Ուլենշպիգելը վերդարձավ պանդոկապետի մոտ և նրան ասաց․

― Ես տեսա ավագերեցին։ Նա կերաշխավորի կույրերի համար։ Դուք հսկեցեք նրանց, իսկ տիկինը թող ինձ հետ գա նրա մոտ, նա կկրկնի այն, ինչ ես ձեզ ասացի։

― Գնա՛, կնի՛կ, ― ասաց պանդոկապետը։

Պանդոկապետի կինը Ուլենշպիգելի հետ միասին գնաց ավագերեցի մոտ, որը շարունակում էր հաշվել՝ իր օգուտը պարզելու համար։ Երբ տիկինը և Ուլենշպիգելը մտան նրա մոտ, նա ձեռքով մի անհամբեր շարժում արեց հեռանալու, ասելով․

― Միամիտ կա՛ց, ես կգամ մարդուդ օգնության մեկ կամ երկու օրից։

Եվ Ուլենշպիգելը վերադառնալով դեպի «Շեփոր» պանդոկը, ինքն իրեն ասում էր․ «Նա կվճարի յոթ ֆլորինը և դա կլինի իմ առաջին մեռելոց պատարագը»։

Ու նա շտապ հեռացավ, և կույրերը՝ նմանապես։

XXXVI

Հաջորդ օրը ճանապարհին Ուլենշպիգելը տեսավ մարդկանց մեծ բազմություն ու հետևելով նրանց՝ իմացավ, որ Ալզեմբերգի ուխտագնացության օրն է։

Նա տեսավ պառավ աղքատ կանանց, որոնք քայլում էին ոտաբոբիկ և հետ֊հետ գնալով մի ֆլորինի և մի քանի անվանի տիկինների մեղաց քավության համար։ Ճանապարհի եզրին, սրինգի, ջութակի և պարկապզուկի նվագի տակ շատ ուխտավորներ խնջույք էին սարքել խորտիկներով ու թունդ գարեջրով։ Համեղ խորովածի գոլորշին բարձրանում էր երկինք, ինչպես խունկի քաղցր բուրմունք։

Բայց կային ուրիշ ուխտավորներ, չքավոր, քաղցած, ցնցոտիապատ, որոնք վարձ ստանալով եկեղեցուց՝ քայլում էին հետսակողմով վեց սոլի համար։

Մի ճաղատ մարդուկ, աչքերը չռած, դեմքի կատաղի արտահայտությամբ, հետ֊հետ գնալով թռչկոտում էր նրանց հետևում և շարունակ «Հայր մեր» ասում։

Ուլենշպիգելը ցանկացավ իմանալ, թե ինչու նա այդպես կապկում է խեցգետնին, նրա նման հետ֊հետ գնալով, կանգնեց նրա առաջ և ժպտալով սկսեց նույն ձևով թռչկոտել։ Սրինգները, փողերը, ջութակներն ու պարկապզուկները, ուխտավորների տրտունջներն ու մրմունջները կազմում էին պարի երաժշտությունը։

― Մա՛րդ աստուծո, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― ինչո՞ւ ես այդպես վազում, որ ավելի հաստա՞տ ընկնես։

Մարդը չպատասխանեց և շարունակեց քթի տակ մրթմրթալ իր աղոթքները։

― Միգուցե ուզում ես իմանալ, թե քանի ծառ կա ճանապարհի վրա։ Բայց տերևներն էլ չե՞ս հաշվում արդյոք։

Մարդը, որ «Հավատամք» էր ասում, նշան արավ Ուլենշպիգելին, որ լռի։

Ուլենշպիգելը շարունակելով թռչկոտել նրա առաջ և նրան նմանվելով՝ ասաց․

― Միգուցե հանկարծակի խելագարության պատճառով է, որ քայլում ես այդքան ծուռ, բոլորին հակառակ։ Բայց ով խենթից խելոք պատասխան է սպասում, ինքն էլ բնավ խելոք չէ։ Այդպես չէ՞, կունտի՛կ պարոն։

Մարդն էլի չպատասխանեց և Ուլենշպիգելը շարունակեց թռչկոտել, կոշկատակերից այնպիսի աղմուկ հանելով, որ պողոտան թնդում էր դատարկ արկղի նման։

― Միգուցե դուք համր եք, պարոն։

― Ave Maria, gratia plena et benedictus ventris tui Jesu:

― Կամ գուցե խուլ եք, ― ասաց Ուլենշպիգելը։ Հիմա կտեսնենք, ասում են, որ խուլերը չեն լսում ո՛չ գովասանք, ո՛չ հայհոյանք։ Տեսնենք, թե քո ականջի թմբուկները կաշվից են, թե պղնձից։ Կարծո՞ւմ ես, անմո՛մ մոմակալ, ճամփորդի՛ կեղծիք, որ դու մարդու նմա՞ն ես։ Այդ կարող է լինել միայն այն ժամանակ, երբ մարդիկ լաթից շինված լինեն։ Ո՞ւր է տեսնված երբևէ այդ դեղնավուն կերպարանքը, այդ կնտած գլուխը, եթե ոչ կախաղանի հրապարակում։ Արդյոք դու կախված չե՞ս եղել մի ժամանակ։

Եվ Ուլենշպիգելը պարում էր, իսկ մարդը, որն սկսում էր զայրանալ, հետ֊հետ էր վազում գազազած և իր աղոթքները մռթմռթում էր թաքուն կատաղությամբ։

― Գուցե դու վերին ֆլամանդերեն չես հասկանում, ես քեզ հետ կխոսեմ ստորին ֆլամանդերենով։ Եթե դու որկրամոլ չես, ուրեմն հարբեցող ես, եթե հարբեցող չես, ջուր խմող, ուրեմն փորկապ ես, եթե պնդություն չունես, ուրեմն փորլուծ ես․ եթե դու վավաշոտ չես, ուրեմն որձատ ես։ Եթե ժուժկալություն կա, փորիդ տակառը նա չէ լցնողը, և եթե աշխարհում ապրող հազար միլիոն մարդկանցից միայն մեկը լիներ կոտոշավոր, այդ դու կլինեիր։

Այդ ասելիս Ուլենշպիգելն ընկավ իր հետույքի վրա և ոտները տնկեց օդի մեջ, որովհետև մարդը բռուցքի մի այնպիսի հարված էր հասցրել նրա քթին, որ աչքերից կայծեր էին ցայտել։ Հետո անսպասելիորեն ընկավ նրա վրա, հակառակ իր փորի ծանրությանը, սկսեց խփել ուր հասնում էր և հարվածները կարկուտի նման տեղում էին Ուլենշպիգելի նիհար մարմնին։ Խեղճ տղայի ձեռնափայնտն ընկավ գետին։

― Այս դասից սովորիր, ― նրան ասաց մարդը, ― երբեք տնազ չանել ուխտի գնացող ազնիվ մարդկանց, որովհետև, լավ գիտցի՛ր, ես այս ձևով գնում եմ Ալզեմբերգ, ըստ սովորության աղոթելու սուրբ մայր աստվածածնին, որ վիժեցնի այն երեխան, որով հղիացել է կինս իմ ճամփորդության ժամանակ։ Նման մի մեծ բարերարություն ձեռք բերելու համար պետք է քայլել ու պարել հետսակողմով՝ իր բնակարանից սկսած քսաներորդ քայլից մինչև եկեղեցու աստիճանները, առանց խոսելու։ Այսպես, ուրեմն, այժմ պետք է վերսկսել։

Ուլենշպիգելը գետնից վերցնելով իր գավազանը, ասաց․

― Ես քեզ ցույց կտամ, սրիկա, թե ինչպես են օգտագործում մայր աստվածածնին երեխաները իրենց մոր փորում սպանելու համար։

Ու նա սկսեց ծեծել չար կոտոշավորին այնպիսի սաստկությամբ, որ համարյա կիսամեռ փռեց նրան ճանապարհի վրա։

Այնինչ շարունակում էին երկինք բարձրանալ ուխտավորների հեծկլտանքները, սրինգների ջութակների, փողերի և պարկապզուկների հնչյունները և որպես անարատ խունկ՝ խորտիկների անուշ բուրմունքը։

XXXVII

Կլաասը, Սոոտկինը և Նելեն կրակի մոտ նստած զրուցում էին՝ հիշելով թափառական ուխտավորին։

― Աղջի՛կս, ― ասում էր Սոոտկինը, ― ինչպես չկարողացար քո երիտասարդության հմայքի ուժով ընդմիշտ պահել նրան մեր կողքին։

― Ավա՜ղ, ―ասում էր Նելեն, ― չկարողացա։

― Պատճառն այն է, ― պատասխանում էր Կլաասը, ― որ մի հակառակ հմայք կա, որ նրան ստիպում է թափառել առանց հանգստանալու՝ կանգ առնելով միայն փորը կշտացնելու համար։

― Չա՛ր, տգե՛ղ տղա, ― հառաչում էր Նելեն։

― Չա՛ր, գուցե, ― ասում էր Սոոտկինը, ― բայց տգեղ՝ ոչ։ Եթե իմ որդի Ուլենշպիգելը հունական կամ թե հռոմեական դիմագծեր չունի, բայց պակաս չէ, որովհետև ֆլանդրիական են նրա աշխույժ ոտները, Բրյուգգեի ֆրանկինն են նրա սուր ու թուխ աչքերը, ու նրա բերանն ու քիթը շինված են խորամանկության և քանդակագործության մեջ հմուտ երկու աղվեսների կողմից։

― Իսկ ո՞վ է տվել նրան դատարկապորտի բազուկները և հաճույքի հետևից վազելու միշտ պատրաստ սրունքները, ― հարցրեց Կլաասը։

― Իր շատ ջահել սիրտը, ― պատասխանեց Սոոտկինը։

XXXVIII

Այդ ժամանակ Կատլինը բուժիչ խոտերով առողջացրեց մի եզ, երեք ոչխար և մի խոզ, որ պատկանում էին Սպիլմանին, բայց չկարողացավ բուժել Յան Բելոնի կովը։ Սա մեղադրեց նրան կախարդության մեջ։ Նա հայտարարեց, որ Կատլինը կախարդել էր անասունին, որովհետև խոտ տալու ժամանակ փաղաքշել էր կովին և խոսել նրա հետ, անշուշտ սատանայական լեզվով, քանի որ բարեպաշտ քրիստոնյան չի կարող խոսել անասունի հետ։

Հիշյալ Յան Բելոնն ավելացրեց, թե ինքը հարևան է Սպիլմանին, որի եզը, ոչխարները և խոզը Կատլինն առողջացրել էր, և եթե նա սպանել էր իր կովին, ապա այդ եղել էր Սպիլմանի դրդումով, մի մարդու, որը նախանձում էր՝ տեսնելով, որ Բելոնի արտերն ավելի լավ են մշակված և ավելի շատ բերք են տալիս, քան իր՝ Սպիլմանի արտերը։ Պետեր Մելմիստերի, մի պատվավոր ու պարկեշտ մարդու, ինչպես և Յան Բելոնի վկայությամբ, որ հաստատում էր, թե Կատլինը կախարդուհու համբավ ունի Դամմեում և անկասկած սպանել է կովին, Կատլինը բանտարկվեց և դատապարտվեց տանջանքների, մինչև որ խոստովաներ իր ոճիրները և չարագործությունները։

Նրան հարցաքննեց մի ատենակալ, որը միշտ կատաղած էր, որովհետև ամբողջ օրը օղի էր խմում։ Նա հրամայեց ատյան բերել Կատլինին և նստեցնել տանջանքների առաջին նստարանի վրա։

Դահիճը բոլորովին մերկացրեց նրան, հետո խուզեց գլխի և ամբողջ մարմնի մազերը՝ նայելով ամեն տեղ, թե արդյոք որևէ կախարդական հմայք չի՞ թաքցնում։

Ոչինչ չգտնելով, նա պարաններով կապեց նրան տանջանքների նստարանին։ Կատլինն այն ժամանակ ասաց․

― Ես ամաչում եմ այսպես մերկ այս տղամարդկանց առաջ, մա՛յր աստվածածին, աղաչում եմ քեզ, մա՛հ տուր ինձ։

Այն ժամանակ դահիճը թաց շորերով ծածկեց նրա կուրծքը, փորը և սրունքները, հետո բարձրացնելով նստարանը, տաք ջուր լցրեց նրա ստամոքսը այնպիսի մեծ քանակությամբ, որ փորը սաստիկ ուռեց։ Հետո նա ցած թողեց նստարանը։

Ատենակալը հարց տվեց Կատլինին, թե նա ուզո՞ւմ է արդյոք խոստովանել իր հանցանքը։ Կինը գլխով նշան արավ, որ ոչ։ Դահիճը էլի տաք ջուր լցրեց, բայց Կատլինը հետ տվեց բոլորը։

Այն ժամանակ վիրաբույժի խորհրդով նրա կապերն արձակեցին, նա չէր խոսում, այլ ձեռքը խփում էր կրծքին, հասկացնելով, թե տաք ջուրն այրել է իրեն։ Երբ ատենակալը տեսավ, որ առաջին չարչարանքից հետո Կատլինն ուշքի է եկել, ասաց նրան․

― Խոստովանի՛ր, որ դու կախարդ ես և դյութանք ես գցել կովի վրա։

― Չեմ կարող խոստովանել, ― ասաց նա, ― ես սիրում եմ բոլոր կենդանիներին, որքան զորում է իմ թույլ սիրտը, և ավելի շուտ ես կվնասեմ ինքս ինձ, քան նրանց, այդ անպաշտպան անասուններին։ Ես կովին բուժելու համար գործ եմ ածել միայն օգտակար դեղաբույսեր։

Սակայն ատենակալը պնդում էր․

― Դու նրան թունավորել ես, որովհետև կովը սատկել է։

― Պարո՛ն ատենակալ, ― պատասխանեց Կատլինը, ― ես այստեղ կանգնած եմ ձեր առաջ, ձեր իշխանության տակ, սակայն համարձակվում եմ ասել ձեզ, թե անասունն էլ մարդու նման կարող է հիվանդանալ և մեռնել՝ չնայած բժիշկների օգնության։ Եվ ես երդվում եմ Քրիստոսի անունով, որը խաչի վրա մեռավ մեր մեղքերի համար, ես երբեք վատ բան չեմ կամեցել այդ կովին, ընդհակառակը, ցանկացել եմ բժշկել նրան պարզ դեղերով։

Այն ժամանակ ատենակալն ասաց կատաղած․

― Այս անիծյալ պառավը պիտի խոստովանի, դրե՛ք նրան ուրիշ տանջարանի վրա։

Եվ նա խմեց մի գավաթ օղի։

Դահիճը Կատլինին նստեցրեց կաղնեփայտի դագաղի կափարչի վրա, որի վերևի մասը սուր էր դանակի բերանի պես։ Բուխարիկում թեժ կրակ էր վառվում, որովհետև նոյեմբեր ամիսն էր։

Դագաղի և փայտե սուր շամփուրի վրա նստած Կատլինին հագցրին նոր կաշվից կարած խիստ նեղ կոշիկները և մոտեցրին կրակին։ Երբ դագաղի սուր փայտը և շամփուրը խրվեցին նրա մարմնի մեջ և կրակը տաքացնելով սեղմեց նրա ոտնամանների կաշին, Կատլինն աղաղակեց․

― Անասելի տանջվում եմ, թույն տվե՛ք ինձ։

― Ավելի մոտեցրեք կրակին, ― ասաց ատենակալը։

Հետո հարցաքննեց Կատլինին։

― Քանի՞ անգամ ես ցախավել հեծած գնացել կախարդների սատանայական ժողովին։ Քանի՞ անգամ փչացրել ես ցորենը հասկի մեջ, պտուղը՝ ծառի վրա, երեխան՝ իր մոր արգանդում։ Քանի՞ անգամ անհաշտ թշնամիներ ես դարձրել երկու եղբայրների և ատելությամբ լցված ախոյաններ՝ երկու քույրերի։

Կատլինն ուզեց խոսել, բայց չկարողացավ և ձեռքը շարժեց՝ կարծես ասելու համար, թե՛ ոչ։ Այն ժամանակ ատենակալն ասաց․

― Նա չի խոսի, մինչև որ չզգա, թե ինչպես է հալչում կրակի վրա իր կախարդական ճարպը։ Ավելի մոտեցրեք։

Կատլինը գոռաց։ Ատենակալն ասաց նրան․

― Աղոթի՛ր սատանային, որ քեզ զովացնի։

Կատլինը մի շարժում արեց, ուզենալով հանել ոտնամանները, որոնք ծխում էին բարկ կրակից։

― Աղոթի՛ր սատանային, որ կոշիկներդ հանի, ― ասաց ատենակալը։

Ժամացույցը խփեց տասը հարված, կատաղած ատենակալի նախաճաշի ժամն էր այդ․ նա հեռացավ դահճի և գրագրի հետ միասին՝ մենակ թողնելով Կատլինին տանջարանում կրակի մոտ։

Ժամը տասնմեկին նրանք վերադարձան և գտան Կատլինին անշարժ և քարացած։ Գրագիրն ասաց․

― Կարծեմ նա մեռած է։

Ատենակալը հրամայեց դահճին վերցնել Կատլինին դագաղի վրայից և հանել նրա ոտնամանները։ Չկարողանալով հանել՝ դահիճը կտրեց դրանք և երևացին Կատլինի ոտները՝ կարմրած և արնակալած։

Եվ ատենակալը մտածելով ճաշի մասին՝ նայում էր նրան անխոս, բայց շուտով Կատլինն սթափվեց և ընկավ գետնին, չկարողանալով ոտքի կանգնել՝ հակառակ իր ջանքերին։

― Կար ժամանակ, ― ասաց նա ատենակալին, ― երբ դու ուզում էիր ինձ կին առնել, այժմ էլ չես կարող։ Չորս անգամ երեքը նվիրական թիվ է, և տասներեքերորդը՝ ամուսինը։

Հետո երբ ատենակալը կամեցավ խոսել, Կատլինն ասաց նրան․

― Լուռ կա՛ց, նրա լսողությունն ավելի նուրբ է, քան այն հրեշտակապետինը, որ երկնքում արդարների սրտի զարկերն է հաշվում։ Ինչո՞ւ ես այդքան ուշ գալիս։ Չորս անգամ երեքը նվիրական թիվ է, նա սպանում է նրանց, ովքեր ցանկանում են ինձ։

Ատենակալն ասաց․

― Այս կինը շնանում է սատանայի հետ։

― Նա խելագար է տանջանքների ցավից, ― ասաց գրագիրը։

Կատլինին նորից տարան բանտը։ Երեք օր հետո ատենակալների ժողովը խորհրդակցությունից հետո նրան դատապարտեց խարույկի վրա այրվելու։

Դահիճը և իր օգնականները նրան առաջնորդեցին Դամմեի Մեծ շուկայի հրապարակը, ուր նրան բարձրացրին կառափնատի վրա։ Այնտեղ էին քաղաքապետը, մունետիկը և դատավորները։

Քաղաքային մունետիկը շեփորը հնչեց երեք անգամ, հետո նա դիմեց ժողովրդին և ասաց․

― Դամմե քաղաքի դատավորը գթալով Կատլին կոչված կնոջը՝ չցանկացավ պատժել նրան ըստ օրենքի ծայրահեղ խստության, սակայն վկայելու համար, որ նա կախարդ է, նրա մազերը պետք է այրվեն և նա պետք է վճարի քսան ոսկի կառոլուս որպես տույժ և աքսորվի երեք տարով Դամմեի տերիտորիայից՝ անդամահատվելու սպառնալիքով։

Եվ ժողովուրդը ծափահարեց այդ դաժան մեղմությանը։

Այն ժամանակ դահիճը Կատլինին կապեց սյունին, նրա սափրված գլխի վրա դրեց կանեփի խծուծ և կրակ տվեց։ Երկար ժամանակ այրվում է կանեփը, իսկ Կատլինն աղաղակում ու լալիս։

Հետո նրան արձակեցին և Դամմեի հողից դուրս տարան սայլակով, որովհետև նրա ոտքերն այրված էին։

XXXIX

Ուլենշպիգելն այդ ժամանակ Բրաբանտի Բուա լը Դյուկ քաղաքում էր, որի մեծամեծները ուզեցին նրան նշանակել իրենց ծաղրածուն, բայց նա մերժեց այդ պատվավոր պաշտոնը՝ ասելով․ «Թափառական ուխտավորը կարող է կանգ առնել և զվարճացնել միայն պանդոկներում և ճամփաների վրա»։

Այդ ժամանակ Ֆիլիպը, որ նաև Անգլիայի թագավորն էր, եկավ այցելելու իրեն ժառանգություն ընկած ապագա երկրները՝ Ֆլանդրիան, Բրաբանտը, Հենոն, Հոլանդիան և Զելանդիան։ Նա արդեն քսանինը տարեկան էր, նրա գորշավուն աչքերում ապրում էին դառն մելամաղձությունը, դժնի ծածկամտությունը և դաժան կամակորությունը։ Պաղ էր նրա դեմքը, անթեքելի՝ նրա շիկահեր գլուխը, անթեքելի էին նաև նրա վտիտ իրանը և բարակ սրունքները։ Դանդաղ և ճապաղ էր նրա խոսքը՝ ասես բերանը լցված լիներ բրդով։

Նիզակամարտերի, մրցախաղերի և տոնակատարությունների ընթացքում նա այցելեց Բրաբանտի ուրախ դքսությունը և իր մյուս կոմսությունները։ Ամենուրեք նա երդվեց պահպանել առանձնաշնորհումները, բայց երբ Բրյուսելում ավետարանի վրա երդում տվեց պահպանելու Բրաբանտի ոսկեղեն հրովարտակը, նրա ձեռքն այնպես սաստիկ կծկվեց, որ ստիպվեց հետ քաշել սուրբ գրքից։

Նա ճանապարհվեց Անտվերպեն, ուր նրան ընդունելու համար շինեցին քսանչորս հաղթական կամար։ Քաղաքը ծախսեց երկու հարյուր ութսուն յոթ հազար ֆլորին այդ կամարների վրա, ինչպես նաև հազար ութ հարյուր յոթանասուն ինը վաճառականների զգեստների համար, բոլորը ծիրանագույն թավշից, և չորս հարյուր տասնվեց սպասավորների ճոխ նշանազգեստի ու չորս հազար քաղաքացիների մետաքսյա փայլուն միատեսակ տարազների համար։ Նիդեռլանդական գրեթե բոլոր քաղաքների ուսանողները բազում տոնահանդեսներ կազմակերպեցին։

Հանդես եկան իրենց խեղկատակների և խեղկատակուհիների հետ միասին Տուրնեի Սիրո իշխանը, հեծած Աստարտե անունով մի էգ խոզի, Լիլի Ապուշների թագավորը, որն իր ձիու պոչից բռնած քայլում էր նրա հետևից, Վալանսիենի Զվարճանքի իշխանը, որ զվարճանում էր, համրելով իր էշի բաց թողած փուքերը, Արրասի Ցնծության աբբան, որ բրյուսելյան գինի էր խմում ժամագրքի ձև ունեցող շշից, և դա ուրախ ժամերգություն էր, Սթի Չունեգորիների աբբան, որ հագին ուներ միայն ծակ ճերմակեղեն և ծռմռված կոշիկներ, բայց ուներ մի երշիկ, որով լցնում էր իր հաստ փորը, Խենթերի ավագը, մի ջահել տղա, որ հեծած մի վախկոտ այծի՝ արշավում էր բազմության մեջ և նրա պատճառով բազում հարվածներ էր ստանում, Կենուայի Արծաթե պնակի աբբան, որ ձի հեծած այնպես էր ցույց տալիս, թե նստած է ափսեի մեջ՝ ասելով, «Չկա սյնպիսի խոշոր մի անասուն, որ կրակի վրա չխորովվի»։

Ու նրանք ամեն տեսակ անմեղ զվարճություններ կատարեցին, բայց արքան մնաց տխուր ու մռայլ։

Նույն երեկոյան Անտվերպենի մարկգրաֆը, բուրգոմիստրները, մեծամեծներն ու ավագերեցները հավաքվեցին գտնելու համար մի այնպիսի խաղ, որ կարողանար ծիծաղեցնել Ֆիլիպ թագավորին։

Մարկգրաֆն ասաց․

― Դուք լսե՞լ եք ոմն Պիերկին Յասոբսենի մասին, Բուա֊լը֊Դյուկ քաղաքի ծաղրածուի, որ հռչակված է իր կատակներով։

― Այո, ― պատասխանեցին նրանք։

― Բերենք նրան այստեղ, ― ասաց մարկգրաֆը, ― թո՛ղ նա ցույց տա իր հնարքները, քանի որ մեր ծաղրածուի ոտնամաններում ասես արճիճ կա։

― Բերենք նրան այստեղ, ― պատասխանեցին մեծամեծները։

Երբ Անտվերպենի սուրհանդակը եկավ Բուա֊լը֊Դյուկ, նրան ասացին, թե ծաղրածու Պիերկինը ծիծաղից պայթել է, բայց քաղաքում մի ուրիշ անցորդ ծաղրածու կա, Ուլենշպիգել անունով։ Սուրհանդակը նրան գտավ մի գինետան մեջ, ուր նա խեցգետնի խորոված էր ուտում և խեցիերով զարդարում էր մի ջահել աղջկա շրջաղգեստը։

Ուլենշպիգելը հրճվեց, երբ իմացավ, որ իր համար է եկել Անտվերպենի սուրհանդակը, հեծած Վյորն֊Ամբոխտյան մի գեղեցիկ նժույգ և մի ուրիշ նժույգի էլ սանձից բռնած։

Առանց ցած իջնելու, սուրհանդակը նրան հարցրեց, թե կարո՞ղ է գտնել մի նոր խաղ Ֆիլիպ թագավորին ծիծաղեցնելու համար։

― Մի ամբողջ հանք ունեմ մազերիս տակ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Նրանք ճամփա ընկան։ Զույգ նժույգները սանձակոծ՝ Անտվերպեն տարան Ուլենշպիգելին և սուրհանդակին։

Ուլենշպիգելը ներկայացավ մարկգրաֆին, երկու բուրգոմիստրներին և համայնքի ավագներին։

― Ի՞նչ ես մտածում անել, ― նրան հարցրեց մարկգրաֆը։

― Թռչել օդում, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Այդ ինչպե՞ս պետք է անես, ― հարցրեց մարկգրաֆը։

― Դուք գիտե՞ք ի՛նչն է ավելի անարժեք, քան պայթող փուչիկը, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Չգիտեմ, ― պատասխանեց մարկգրաֆը։

― Այն գաղտնիքը, որը բացվում է, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

Տոնական խաղերի մունետիկները՝ հեծած իրենց գեղեցիկ նժույգները, որոնք զարդարված էին ծիրանագույն թավշով, շրջում էին քաղաքի մեծ փողոցներում, հրապարակներում ու քառուղիներում՝ փող հնչեցնելով և թմբուկ զարկելով։ Նրանք ծանուցում էին տիկիններին ու պարոններին, թե Ուլենշպիգելը, Դամմե քաղաքի ծաղրածուն, պետք է թռչի օդի մեջ նավամատույցում, ուր ներկա կլինի տախտակամածի վրա բազմած Ֆիլիպ թագավորն իր պայծառափայլ և ազնվազարմ շքախմբի հետ։

Տախտակամածի դեմ֊դիմաց իտալական ոճով կառուցված մի տուն կար, որի տանիքի երկայնքին ձգվում էր մի ջրհորդան։ Ձեղնահարկի պատուհաններից մեկը նայում էր ջրհորդանին։

Ուլենշպիգելը էշի վրա նստած այդ օրը շրջեց ամբողջ քաղաքը։ Մի հետիոտն սպասավոր վազում էր նրա կողքից։ Ուլենշպիգելը հագել էր մուգ կարմիր մետաքսե գեղեցիկ զգեստ, որ ընծայել էին նրան համայնքի ավագները։ Նրա գլխարկը մի կնգուղ էր, նույնպես մուգ կարմիր, որի վրա կար մի զույգ էշի ականջ՝ ծայրերին մեկական զանգուլակ։ Նրա վզից կախված էր պղնձե վահանակներից կազմված մանյակ, որոնց վրա դրոշմաված էր Անտվերպենի զինանշանը։ Զգեստի թևերի ծայրին զնգզնգում էին մեկական ոսկեզօծ բոժոժներ։ Նրա ոտքերին կային ոսկեզօծ սրածայր մաշիկներ, ծայրերին նույնպես բոժոժներ։

Նրա էշը զարդարված էր նույնպես մուգ կարմիր մետաքսով և յուրաքանչյուր ազդրի վրա կրում էր Անտվերպենի զինանշանը՝ ասեղնագործված նուրբ ոսկեթելով։

Սպասավորը մի ձեռքով թափահարում էր մի էշի գլուխ, իսկ մյուսով՝ մի ճյուղ, որի ծայրին զնգզնգւմ էր կովի վզի զանգակ։

Ուլենշպիգելը փողոցում թողնելով իր սպասավորին և էշին՝ բարձրացավ ջրհորդանի վրա։

Այնտեղ շարժելով իր բոժոժները՝ նա լայն բաց արավ իր թևերը՝ կարծես թռչելու նպատակով։ Հետո կռանալով դեպի Ֆիլիպ թագավորը ասաց․

― Ես կարծում էի, որ Անտվերպենում ինձնից բացի ուրիշ խենթ չկա, բայց տեսնում եմ, որ քաղաքը դրանցով լիքն է։ Եթե դուք ինձ ասեիք, որ պիտի թռչեք, ես չպիտի հավատայի, բայց երբ մի խենթ ծաղրածու գա և ասի ձեզ, թե ինքը թռչելու է, դուք նրան հավատում եք։ Ես ինչպե՞ս կարող եմ թռչել, երբ թևեր չունեմ։

Մի քանիսը ծիծաղում էին, ոմանք հայհոյում, բայց բոլորն էլ ասում էին․

― Բայց և այնպես ծաղրածուն ճիշտ է ասում։

Սակայն Ֆիլիպ թագավորը մնաց ձիգ ու անշարժ, ինչպես մի քարե արքա։

Ու համայնքի ավագները ցած ձայնով ասացին միմյանց․

― Հարկ չկար այսքան մեծ հանդեսներ սարքել մի այդպիսի թթու կերպարանքի համար։

Նրանք երեք ֆլորին տվեցին Ուլնեշպիգելին, խլեցին մուգ կարմիր մետաքսյա զգեստը, և նա մեկնեց։

― Ի՞նչ բան է երեք ֆլորին մի երիտասարդի գրպանում, եթե ոչ մի ձյունագունդ կրակի առաջ, մի լիքը շիշ ձեր դիմաց, մեծակոկո՛րդ խմողներ։ Երեք ֆլորի՜ն։ Տերևները թափվում են ծառից, բայց նորերն են աճում, իսկ ֆլորինները դուրս են գալիս գրպանից և այլևս չեն վերադառնում այնտեղ։ Թիթեռնիկները թռչում են ամռան հովի հետ, ֆլորիններն էլ նմանապես, թեև նրանք կշռում են երկու էստեռլին և ինը աս։

Այս ասելով Ուլենշպիգելը նայում էր իր երեք ֆլորիններին։

― Ի՜նչ հպարտ կեցվածք ունի այս դրամի վրա Կառլոս կայսրը՝ զրահով, սաղավարտով, մի ձեռքում բռնած սուրը, մյուսում՝ այս դժբախտ աշխարհի երկրագունդը։ Նա, շնորհոքն աստուծո, հռոմեական կայսր է, իսպանիայի թագավոր և այլն, և նա խիստ ողորմած է մեր երկրների համար, զրահազգեստ կայսրը։ Եվ ահա մյուս երեսին մի տոհմանշան՝ վրան փորագրված են դուքսի, կոմսի, իր զանազան կալվածների զինանշանները՝ հետևյալ գեղեցիկ նշանաբանով․ «Da mihi virtutem contra hostes tuos»։ («Տուր ինձ ուժ ընդդեմ թշնամյաց քո»)։ Նա քաջ էր, արդարև, ռեֆորմատների դեմ, որոնց գույքը բռնագրավում էր։ Ա՛հ, եթե ես լինեի Կառլոս կայսրը, կհրամայեի ֆլորիններ կտրել բոլորի համար, ամենքը հարուստ կլինեին, այլևս ոչ ոք չէր աշխատի։

Բայց Ուլենշպիգելը զուր էր նայում գեղեցիկ ոսկեդրամին, նա ճանապարհ էր ընկել դեպի կործանման աշխարհը՝ շշերի ու բաժակների ուրախ աղմուկի մեջ։

XL

Ջրհորդանի վրա կարմիր մետաքսե զգեստով կանգնած միջոցին, Ուլենշպիգելը չէր տեսել Նելեին, որը ժպտալով նայում էր նրան բազմության միջից։ Այդ ժամանակ Նելեն ապրում էր Անտվերպենի մոտիկ գտնվող Բորգերհաուտում և իմացել էր, որ այդ կարող է լինել միայն իր բարեկամ Ուլենշպիգելը։

Եվ որովհետև Ուլենշպիգելը երազկոտ անցնում էր ճանապարհով, ուստի չլսեց իր հետևից եկող արագ ոտնաձայնը, բայց զգաց երկու ձեռքերի հպումը իր աչքերի վրա։ Կռահելով, որ դա Նելեն է, նա հարցրեց․

― Դու այստե՞ղ ես։

― Այո, ― պատասխանեց Նելեն, ― ես վազում եմ քո հետևից այն օրից, որ դու քաղաքից դուրս ես եկել։ Արի՛ ինձ հետ։

― Իսկ ո՞ւր է Կատլինը։

― Դու չգիտես, որ նրան տանջեցին որպես կախարդուհու, անարդար կերպով, հետո աքսորեցին Դամմեից երեք տարով, այրեցին նրա ոտքերը և կանեփ վառեցին նրա գլխի վրա։ Ես ասում եմ քեզ այս բոլորը, որպեսզի դու չվախենաս նրան տեսնելիս, որովհետև նա խելագարված է սոսկալի տանջանքներից։ Հաճախ նա ժամերով նայում է իր ոտներին և ասում․ «Հանսկե, իմ քաղցր սատանա, տե՛ս, ինչ են արել քո սիրուհուն»։ Նրա ոտները զույգ վերքերի նման են։ Հետո նա լալիս է և ասում․ «Ուրիշ կանայք ունեն ամուսին կամ սիրահար, իսկ ես այս աշխարհում ապրում եմ որբևայրու պես»։ Ես նրան ասում եմ, որ իր Հանսկեն կսկսի ատել նրան, եթե նա խոսի նրա մասին ուրիշների առաջ, բացի ինձնից։ Ու նա հնազանդվում է ինձ երեխայի նման, միայն թե երբ կով կամ եզ է տեսնում՝ իր տանջանքների պատճառը, լեղապատառ փախչում է, ու ոչինչ չի կարող կանգնեցնել նրան, ո՛չ պատնեշը, ո՛չ առու, ո՛չ փոս, մինչև որ ընկնում է ուժասպառ մի ճանապարհի անկյունում կամ մի ագարակի պատի տակ, որտեղ ես գտնում եմ նրան ու փաթաթում նրա արնաշաղախ ոտքերը։ Ու ես կարծում եմ, որ երբ կանեփի խծուծ այրեցին նրա գլխի վրա, այրեցին նաև նրա ուղեղը գլխի մեջ։

Ու երկուսն էլ խիստ տխրեցին՝ խորհելով Կատլինի մասին։

Նրանք գնացին նրա մոտ և տեսան նրան նստած մի նստարանի վրա արևի տակ, իր տան պատի մոտ։ Ուլենշպիգելն ասաց նրան․

― Ինձ ճանաչո՞ւմ ես։

― Չորս անգամ երեք, ― խոսեց Կատլինը, ― նվիրական թիվ է, և տասներեքերորդը Թերեբն է, սատանայական թիվը։ Ո՞վ ես դու, չար աշխարհի զավակ։

― Ես Ուլենշպիգելն եմ՝ որդին Սոոտկինի և Կլաասի, ― պատասխանեց նա։

Կատլինը շարժեց գլուխը և ճանաչեց նրան․ հետո մատով իր մոտ կանչեց և շշնջաց նրա ականջին․

― Եթե տեսնես նրան, որի համբույրները ձյունի նման են, ասա, որ վերադառնա, Ուլենշպիգել։

Հետո ցույց տալով իր խանձված մազերը՝ ասաց․

― Ցավում է, նրանք խլեցին իմ խելքը, բայց երբ նա վերադառնա, նորից կլցնի իմ գլուխը, որը բոլորովին դատարկ է հիմա։ Լսո՞ւմ ես, զանգի ձայն է հանում, դա իմ հոգին է, որ ծեծում է դուռը դուրս գալու համար, որովհետև այրվում է։ Եթե Հանսկեն գա և չուզենա լցնել իմ գլուխը, ես նրան կասեմ, որ դանակով մի ծակ բաց անի։ Այնտեղ փակված հոգիս ուզում է դուրս գալ ու խփում է շարունակ, անտանելի ցավ է և ես կմեռնեմ, այո։ Եվ ես է՛լ չեմ քնում ու միշտ սպասում եմ նրան, թո՛ղ գա և լցնի իմ գլուխը, այո՛։

Եվ նա կուչ եկավ ու հեծեծաց։

Գյուղացիները երեկոյան զանգերի հետ դաշտից տուն վերադառնալով անցնում էին Կատլինի առջևից և ասում․

― Խելագա՛րն է։

Ու խաչակնքում էին իրենց երեսը։ Իսկ Նելեն և Ուլենշպիգելը լալիս էին, և Ուլենշպիգելը շարունակեց ուխտավորի իր ճանապարհը։

XLI

Այսպես թափառելով Ուլենշպիգելը ծառայության մտավ ոմն Յոսեի մոտ, որի մականունը Կվաբակկեր էր, այսինքն «բարկացած հացագործ»՝ իր թթու երեսի պատճառով։ Կվաբակկերը որպես սնունդ տալիս էր նրան շաբաթական երեք քարթու հաց, և որպես բնակարան՝ մի խորշ կտուրի տակ, ուր անձևն ու քամին ազատ մուտք ունեին։

Տեսնելով, որ իր հետ այդպես վատ են վարվում՝ Ուլենշպիգելը հացագործի գլխին զանազան խաղեր խաղաց և ի միջի այլոց՝ հետևյալը։ Երբ հացը թխում են վաղ առավոտյան, ալյուրը պետք է մաղել գիշերով։ Մի լուսնյակ գիշեր Ուլենշպիգելը ճրագ պահանջեց այդ աշխատանքը կատարելու համար և ստացավ հետևյալ պատասխանը․

― Ալյուրը մաղի՛ր լուսնի լույսով։

Ուլենշպիգելը հնազանդվելով ալյուրը մաղեց գետնի վրա, այնտեղ, ուր լուսնի շողն էր ընկել։

Առավոտյան հացագործը գնաց տեսնելու, թե ի՛նչ է արել Ուլեմշպիգելը և տեսավ, որ նա դեռ մաղում է։

― Ալյուրը այդքան անարժեք բա՞ն դարձավ, որ հիմա գետնի ես մաղում, ― ասաց նա։

― Ես մաղել եմ լուսնի լույսով, ինչպես դուք հրամայեցիք, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Տխմա՛ր ավանակ, ալյուրը մաղով են մաղում, և ոչ թե լուսնի լույսով։

― Ես կարծեցի, որ լուսնյակի մաղը նոր գյուտ է, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― բայց վնասը մեծ չէ, ես հիմա կհավաքեմ ալյուրը։

― Շատ ուշ է խմոր պատրաստելու և հաց թխելու համար, ― ասաց հացագործը։

Ուլենշպիգելը հարեց․

― Վարպետ, հարևանի խմորը պատրաստ է, գնա՞մ բերեմ։

― Գնա՛, կախաղանի արժանի, ― պատասխանեց հացագործը, ― և բե՛ր, ինչ որ գտնես։

― Գնում եմ, վարպետ, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

Նա վազեց կախաղանների հրապարակը և այնտեղ գտավ մի գողի չորացած ձեռքը ու բերեց հացագործին։

― Ահա քեզ մի փառավոր ձեռք, որն անտեսանելի է դարձնում բոլոր նրանց, ովքեր կրում են այն իրենց վրա։ Այսուհետև դու կթաքցնե՞ս քո չար բնավորությունը, թե ոչ։

― Ես քո մասին կհայտնեմ համայնքին, ― պատասխանեց հացագործը, ― և դու կտեսնես, որ խախտել ես հնազանդության օրենքը։

Երբ նրանք երկուսով ներկայացան բուրգոմիստրին, հացագործը ցանկանալով թվել Ուլենշպիգելի հանցանքների շարանը՝ տեսավ, որ նա աչքերը լայն֊լայն չռել է։ Նա այնքան սաստիկ բարկացավ, որ ընդհատեց իր մեղադրական ճառը։

― Ի՞նչ ես ուզում, ― ասաց նա։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Դու ասացիր, որ այնպես ես մեղադրելու ինձ, որ ես կտեսնեմ։ Ես էլ ուզում եմ տեսնել, ահա թե ինչու եմ նայում։

― Հեռացի՛ր աչքիցս, ― գոչեց հացագործը։

― Եթե ես քո աչքերի մեջ լինեի, դուրս գալ չէի կարող, երբ դու փակում ես նրանց, մնում է ինձ միայն քթածակերով փախչել։

Բուրգոմիստրը տեսնելով, որ գործը շատ խճճված է, այլևս չուզեց լսել նրանց։

Ուլենշպիգելը և հացագործը միասին դուրս եկան, հացագործն իր գավազանը բարձրացրեց նրա վրա։ Ուլենշպիգելը խուսափելով հարվածից՝ ասաց․

― Վարպե՛տ, քանի որ ծեծով ես ուզում մաղել իմ ալյուրը, քեզ վերցրու թեփը ― դա քո բարկությունն է, ինձ կմնա մաքուր ալյուրը ― դա իմ զվարթությունն է։

Հետո ցույց տալով նրան իր հակառակ կողմը՝ ավելացրեց․

― Իսկ սա փուռն է, թխի՛ր, ինչ կամենաս։

XLII

Թափառական Ուլենշպիգելը հոժարությամբ կդառնար մեծ ճանապարհների գող, բայց գողանալու ոչինչ չկար, բացի քարերից, որոնք շատ ծանր էին փոխադրելու համար։

Նա քայլում էր աննպատակ Աուդենարդի ճանապարհի վրա, որտեղ այդ ժամանակ գտնվում էր ֆլամանդական զինվորների մի կայազոր, որին հանձնարարված էր պաշտպանել քաղաքը՝ մորեխի նման երկիրն ավերող ֆրանսիական ջոկատների դեմ։

Ֆլամանդական զորքի պետը մի կապիտան էր, ծագումով ֆրիսլանդացի, Կորնյուին անունով։ Նրանք նույնպես շրջում էին տափարակ երկրում և կողոպտում ժողովրդին, որն ըստ սովորության, կեղեքվում էր երկու կողմից։

Նրանց ձեռքից ոչինչ չէր ազատվում՝ հավ, ճուտ, բադ, աղավնի, հորթ և խոզ։ Մի օր, երբ նրանք վերադառնում էին բեռնավորված ավարով, Կորնյուինն ու իր տեղակալները մի ծառի տակ նկատեցին Ուլենշպիգելին, որը քնած էր խորոված երազելով։

― Ի՞նչ ես անում ապրելու համար, ― հարցրեց Կորնյուինը։

― Մեռնում եմ սովից, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Ի՞նչ է քո արհեստը։

― Թափառել իմ մեղքերի համար, դիտել ուրիշի աշխատանքը, պարել չվանի վրա, նկարել սիրունիկ դեմքեր, քանդակել դանակի կոթեր, նվագել rommelpot և փչել շեփոր։

Եթե Ուլենշպիգելն այդպես համարձակ խոսում էր շեփորի մասին, պատճառն այն էր, որ նա իմացել էր, թե Աուդենարդի դղյակի փողհարի պաշտոնը թափուր էր այդ աշխատանքը կատարող մի ծերունու մահվան հետևանքով։

Կորնյուինը ասաց նրան․

― Դու կլինես քաղաքի փողհարը։

Ուլենշպիգելը հետևեց նրան ու ելավ պատնեշների ամենաբարձր աշտարակը, ուր ազատ փչում էին չորս քամիները, բացի հարավային քամուց, որը փչում էր այնտեղ, միայն մեկ թևով։

Նրան հրամայեցին իսկույն փչել շեփորը, երբ թշնամիները երևան, ըստ որում՝ գլուխը պայծառ պահել և աչքերը միշտ բաց, ուստի ուտելու և խմելու շատ բան չպիտի տային նրան։

Կապիտանն ու իր վարձկանները ապրում էին աշտարակում և կերուխում էին անում օրն ի բուն գավառի հաշվին։ Այստեղ նրանք մորթեցին և կերան գիրացած աքլորներ, որոնց միակ հանցանքը ճարպն էր։ Ուլենշպիգելը, որին միշտ մոռանում էին և որը ստիպված էր գոհանալ ջրիկ ապուրով, այնքան էլ չէր հրճվում խորտիկների անուշ բուրմունքն առնելով։

Ֆրանսիացիերը եկան և շատ անասուններ խլեցին․ Ուլենշպիգելը բնավ փող չփչեց։

Կորնյուինը բարձրացավ նրա մոտ և ասաց․

― Ինչո՞ւ փողը չփչեցիր։

― Ես ձեզ շնորհակալություն չեմ հայտնել կերուխումի համար, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Հաջորդ օրը կապիտանը պատվիրեց մի մեծ խնջույք իր և իր օգնականների համար, բայց Ուլենշպիգելը դարձյալ մոռացվեց։ Նրանք խժռելու վրա էին, երբ Ուլենշպիգելը փչեց շեփորը։

Կորնյուինը և իր վարձկանները կարծելով, թե ֆրանսիացիներն են, թողին գինիներն ու խորտիկները, թռան ձիերի վրա և շտապ արշավեցին քաղաքից դուրս, բայց դաշտում ոչինչ չգտան, բացի արևի տակ որոճացող մի եզից, որին քաշելով բերին իրենց հետ։

Մինչ այդ Ուլենշպիգելը փորը լցրել էր գինիով և խորտիկներով։ Կապիտանը վերադառնալով՝ տեսավ նրան կանգնած խնջույքի սրահի դռան մոտ, ժպիտը երեսին և սրունքները երերուն։

― Դավաճանի գործ է տագնապ հնչեցնել, երբ թշնամուն չես տեսնում, և չհնչեցնել, երբ նրան տեսնում ես։

― Պարո՛ն կապիտան, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― իմ աշտարակում չորս կողմից փչող քամիներն այնքան էին ուռցրել ինձ, որ ես կարող էի փուչիկի նման լողալ օդում, եթե փող փչելով փուքը դուրս չհանեի։ Կախեցեք ինձ հիմա կամ մի ուրիշ անգամ, երբ ձեր թմբուկների համար էշի կաշու կարիք կունենաք։

Կորնյուինը հեռացավ առանց ոչ մի խոսք ասելու։

Սակայն Աուդենաարդում լուր ստացվեց, որ շնորհազարդ Կառլոս կայսրը ժամանելու է այդ քաղաքը իր ազնվազարմ շքախմբով։ Այդ առթիվ քաղաքի մեծամեծները մի երկփող դիտակ տվին Ուլենշպիգելին, որպեսզի նա հեռվից կարողանա տեսնել Նորին վեհափառության գալուստը։ Ուլենշպիգելը պետք է երեք անգամ փչեր փողը, հենց որ տեսներ կայսրի մոտենալը Լուպպենհեմին, որը Բորգոպորտի դարպասներից մի քառորդ մղոն հեռու է։

Մինչ այդ քաղաքացիները ժամանակ կունենային հնչեցնելու զանգերը, պատրաստելու հրթիռները, կրակի վրա դնելու խորտիկները և բանալու տակառները։

Մի օր, կեսօրի մոտ, քամին փչում էր Բրաբանտից, ու երկինքը պայծառ էր։ Ուլենշպիգելը Լուպպեհեմ տանող ճանապարհի վրա տեսավ հեծյալների մի մեծ խումբ՝ նստած ծառս եկող ձիերի վրա, իրենց գլխարկի փետուրները օդում տատանելիս։ Մի քանիսը կրում էին դրոշակներ։ Ամենից առաջ հպարտորեն արշավող հեծյալը կրում էր ոսկեզօծ գդակ խոշոր փետուրներով։ Նա հագել էր թխագույն թավշյա զգեստ՝ ասեղնագործված ոսկեթելով։

Ուլենշպիգելը դրեց իր դիտակը ու տեսավ, որ դա Կառլոս Հինգերորդ կայսրն է գալիս արտոնելու աուդենաարդցիներին՝ իրեն մատուցելու իրենց լավագույն գինիներն ու լավագույն խորտիկները։

Այդ ամբողջ խումբը առաջանում էր դանդաղ քայլերով՝ ծծելով թարմ օդը, որն ախորժակ է բաց անում, բայց Ուլենշպիգելը մտածեց, որ նրանք սովորաբար կուշտ ուտում են և չեն մեռնի, եթե մի օր ծոմ պահեն։ Ուստի նա դիտեց նրանց գալուստը և ամենևին փող չփչեց։

Նրանք մոտենում էին ծիծաղելով և զրուցելով, մինչդեռ Նորին վահափառությունը նայում էր ստամոքսին՝ տեսնեու համար, թե այնտեղ բավականաչափ տեղ կա՞ Աուդենաարդի բնակիչների մատուցելիք ճաշի համար։

Կայսրը զարմացավ ու դժգոհեց, որ ոչ մի զանգ չի հնչում իր գալուստը ծանուցելու համար։

Այդ ժամանակ մի գյուղացի վազեվազ հասավ քաղաք և հայտնեց, որ շրջակայքում տեսել էր մի խումբ ֆրանսիացիների, որոնք արշավում էին քաղաքի վրա՝ այնտեղ ամեն ինչ կողոպտելու և խժռելու համար։

Այդ լսելով դռնապանը փակեց դարպասը և մի սպասավոր ուղարկեց հայտնելու քաղաքի մյուս դռնապաններին։ Սակայն ֆլամանդական զինվորները անտեղյակ՝ շարունակում էին իրենց կերուխումը։

Նորին վեհափառությունը մոտենում էր զայրացած, որ չի լսում զանգերի, թնդանոթների և հրացանների ղողանջը, թնդյունը և ճայթյունը։ Ականջը սրելով նա լսեց միայն կեսօր ծանուցող զանգերի ղողանջը, հասավ փակ դարպասին և բռունցքով ծեծեց, որ բանան։

Շքախմբի իշխանները, Նորին վեհափառության նման զայրացած, քթի տակ մրթմրթում էին կծու խոսքեր։ Դռնապանը, որ պատնեշների բարձրունքի վրա էր, բղավեց, որ եթե նրանք չդադարեն այդ աղմուկը, նա տաք արճճով կհովացնի նրանց անհամբերությունը։

Բայց մոլեգնած վեհափառությունը գոչեց․

― Կո՛ւյր խոզ։ Մի՞թե չես ճանաչում քո կայսրին։

Դռնապանը պատասխանեց․

― Ոսկեզօծ խոզերը մյուսներից պակաս խոզեր չեն, ես գիտեմ, դուք՝ ֆրանսիացիներդ հայտնի կատակասերներ եք, չէ որ Կառլոս կայսրը ներկայումս պատերազմում է Իտալիայում և չի կարող Աուդենաարդի դարպասների մոտ լինել։

Այս խոսքերի վրա Կառլոսը և իր իշխանները ավելի սաստիկ գոռացին, ասելով։

― Եթե բաց չանես, մենք քեզ խորովել կտանք մի նիզակի ծայրին և նախապես կստիպենք քեզ ուտել քո բանալիները։

Նրանց աղմուկը լսելով՝ մի ծերունի զինվոր դուրս եկավ հրետանու զինանոցից և պարսպի վրայից նայելով, ասաց․

― Դռնապա՛ն, դու սխալվում ես, սա մեր կայսրն է, ես նրան լավ եմ ճանաչում, թեև նա բավական ծերացել է այն օրվանից, երբ այստեղից Լալենի դղյակը տարավ Մարիա Վանդեր֊Գեյնստին։

Դռնապանը վախից ընկավ կիսամեռ, զինվորը վերցրեց բանալիները և գնաց բանալու դարպասը։

Կայսրը հարցրեց, թե ինչու իրեն այդքան երկար սպասեցնել էին տվել։ Երբ զինվորը բացատրեց պատճառը, Նորին վեհափառությունը հրամայեց նրան փակել դարպասը և կանչել Կորնյուինի զինվորներին, որոնց նա հրամայեց զինվորական քայլով անցնել իր առջևից՝ զարկելով իրենց թմբուկները և նվագելով սրինգները։

Շուտով, մեկ առ մեկ արթնացան բոլոր զանգերը և ղողանջեցին ամբողջ ուժով։ Այսպես ծանուցվելով՝ Նորին վեհափառությունը կայսերական շառաչյունով եկավ Մեծ շուկան։ Բուրգոմիստրները և ատենակալները հավաքվել էին այնտեղ։ Ատենակալ Յան Գիգելերը շնչասպառ վազելով եկավ։ Նա մտավ նիստերի դահլիճը և ասաց․

― Keyser Karel is alhiert (Կառլոս կայսրն այստեղ է։)

Այս լուրը լսելով սարսափած բուրգոմիստրները, ատենակալներն ու խորհրդականները դուրս եկան համայնքի տնից և գնացին ամբողջ կազմով ողջունելու կայսրին, մինչդեռ նրանց սպասավորները շրջում էին ամբողջ քաղաքը՝ պատրաստելու համար հրթիռները, կրակի վրա դնելու խորտիկները և բանալու տակառները։

Տղամարդիկ, կանայք և երեխաները վազում էին ամենուրեք, աղաղակելով․

― Keyser Karel is op't groot markt! Կառլոս կայսրը Մեծ շուկայումն է։

Շուտով մեծ բազմություն հավաքվեց հրապարակում։

Կայսրը խիստ զայրացած՝ հարց տվեց երկու բուրգոմիստրներին, թե արդյոք նրանք արժանի՞ չեն կախաղանի՝ իրենց վեհապետի հանդեպ ունեցած հարգանքի մեջ թերանալու համար։

Բուրգոմիստրները պատասխանեցին, թե արդարև արժանի են, բայց Ուլենշպիգելը, աշտարակի փողհարը, ավելի արժանի է, նկատի ունենալով, որ նրան դրել էին այնտեղ՝ զինված մի երկփող դիտակով, և խստորեն պատվիրել երեք անգամ հնչել փողը, հենց որ տեսներ կայսերական թափորի մոտենալը։ Բայց նա ոչինչ չէր արել։

Կայսրը դեռևս զայրացած՝ հրամայեց կանչել Ուլենշպիգելին։

― Ինչո՞ւ դու չփչեցիր փողը, ունենալով այդքան պայծառ դիտակ, երբ տեսար իմ գալուստը, ― ասաց նրան կայսրը։

Այդ ասելով՝ նա ձեռքով ծածկեց աչքերն արևի պատճառով և նայեց Ուլենշպիգելին։

Վերջինս նույնպես ձեռքով ծածկեց իր աչքերը և պատասխանեց, որ այն բանից հետո, երբ նա տեսել էր Նորին վեհափառությանը մատների արանքով նայելիս, այլևս չէր ցանկացել դիտակ գործածել։

Կայսրը նրան ասաց, որ նա կախվելու է․ քաղաքի դռնապանն ասաց, որ այդպես էլ հարկավոր է, իսկ բուրգոմիստրներն այնքան ահաբեկվեցին այդ դատավճռից, որ ոչինչ չպատասխանեցին՝ ո՛չ հավանություն տալու, ո՛չ էլ հակաճառելու համար։

Եկավ դահիճն իր օգնականներով։ Բերեցին մի երկար սանդուղք և մի նոփ֊նոր պարան, բռնեցին Ուլենշպիգելի օձիքից։ Նա քայլում էր Կորնյուինի հարյուր զինվորների առջևից՝ բոլորովին հանգիստ և աղոթքներ մրմնջալով։ Բայց զինվորները ծաղրում էին նրան կծու խոսքերով։ Նրանց հետևող բազմությունն ասում էր․

― Չափազանց դաժան բան է այսպես մահվան դատապարտել մի խեղճ տղայի այդքան թեթև հանցանքի համար։

Այնտեղ կային մեծ թվով ջուլհակներ՝ բոլորն էլ զինված, և ասում էին․

― Մենք թույլ չենք տա կախել Ուլենշպիգելին․ դա հակառակ է Աուդենաարդի օրենքներին։

Սակայն հասել էին արդեն կախաղանների դաշտը։ Ուլենշպիգելին բարձրացրին սանդուղքի վրա, և դահիճը գցեց պարանը նրա վզին։ Ջուլհակները խռնվեցին կախաղանի շուրջը։ Ավագ ատենակալն այնտեղ էր, ձիու վրա, որի ուսին հենել էր արդարադատության գավազանը, որով նա կայսրի հրամանով պետք է տար մահապատժի կատարման ազդանշանը։

Հավաքված բազմությունն աղաղակում էր․

― Գթությո՜ւն, գթությո՜ւն Ուլենշպիգելին։

Ուլենշպիգելն իր սանդուղքի վրայից ասում էր․

― Գթություն, ողորմա՜ծ կայսր։

Կայսրը բարձրացրեց ձեռքը և ասաց․

― Եթե այդ ստահակը ինձնից խնդրի մի բան, որ չկարողանամ կատարել, նա կփրկվի մահից։

― Խոսի՜ր, Ուլենշպիգել, ― աղաղակեց ժողովուրդը։

Կանայք լալիս էին և ասում․

― Նա ոչինչ չի կարող խնդրել, խեղճ տղան, որովհետև կայսրն ամենակարող է։

Ու ամենքն ասում էին․

― Խոսի՜ր, Ուլենշպիգել։

― Սրբազան վեհափառություն, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― ես ձեզնից չեմ խնդրի ո՛չ դրամ, ո՛չ հող, ո՛չ կյանք, այլ միայն մի բան, որի համար դուք չեք հրամայի ո՛չ մտրակել, ո՛չ գանակոծել ինձ նախքան իմ մյուս աշխարհ գնալը։

― Խոսք եմ տալիս քեզ, ― ասաց Կայսրը։

― Վեհափառ տեր, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― ես կխնդրեմ, որ ինձ կախելուց առաջ, դուք գաք և համբուրեք այն բերանը, որով ես ֆլամանդերեն չեմ խոսում։

Կայսրը ծիծաղելով, ինչպես և ամբողջ ժողովուրդը, պատասխանեց․

― Ես չեմ կարող կատարել քո խնդրանքը, ուստի դու չես կախվի, Ուլենշպիգե՜լ։

Սակայն նա դատապարտեց բուրգոմիստրներին և ատենակալներին վեց ամիս շարունակ ակնոց կրել գլխի հետևում, որպեսզի, ― ասաց նա, եթե աուդենաարդցիները առջևից չեն տեսնում, գոնե կարողանան տեսնել հետևից։ Ու կայսերական հրովարտակով այդ ակնոցը մինչև այսօր էլ երևում է քաղաքի զինանշանի վրա։

Եվ Ուլենշպիգելը հեզությամբ ճանապարհ ընկավ՝ տանելով մի փոքրիկ քսակ դրամ, որ ընծայել էին նրան կանայք։

XLIII

Լիեժում եղած ժամանակ, ձկնավաճառների շուկայում Ուլենշպիգելը հետևեց մի գիրուկ պատանու, որը թևի տակ ուներ մի ցանցապարկ՝ լի ամեն տեսակ թռչնեղենով, իսկ մի ուրիշը լցնում էր կարմրախայտերով, օձաձկներով և գայլաձկներով։

Ուլենշպիգելը ճանաչեց Լամմե Գուդզակին։

― Ի՞նչ ես անում այստեղ, Լամմե՛, ― ասաց նա։

― Դու գիտես, թե որքան լավ են հյուրընկալվում ֆլանդրիացիք Լիեժի այս բարեհամբույր երկրում։ Այստեղ ես հետևում եմ իմ սիրածին․ իսկ դո՞ւ։

― Ես փնտրում եմ մի տեր, որի մոտ կարողանամ ծառայել մի փոր հացով, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Դա շատ ցամաք ուտելիք է, ― ասաց Լամմեն, ― ավելի լավ կլիներ, որ դու ափսեից բերանդ անցկացնեիր տապակած դրախտահավերի տեր֊ողորմյա, մոշահավն էլ որպես «հավատամք»։

― Դու հարո՞ւստ ես, ― հարցրեց Ուլենշպիգելը։

Լամմե Գուդզակը պատասխանեց․

― Ես կորցրի հորս, մորս և փոքրիկ քրոջս, որը սաստիկ ծեծում էր ինձ, ժառանգեցի նրանց ունեցվածքը և ապրում եմ միականի մի աղախնի հետ, որը տապակածների մեծ վարպետ էր։

― Ուզո՞ւմ ես կրեմ քո թռչնեղենը և ձկնեղենը, ― հարցրեց Ուլենշպիգելը։

― Այո, ― ասաց Լամմեն։

Ու նրանք սկսեցին թափառել շուկայում։

― Գիտե՞ս, թե ինչու դու խենթ ես։

― Ոչ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Որովհետև ձուկը և թռչունը կրում ես ձեռքում, փոխանակ կրելու ստամոքսում։

― Ճիշտ ես ասում, Լամմե՛, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― այն օրվանից, երբ ես հացից զրկվեցի, թռչունները երեսները շուռ են տվել ինձնից։

― Կուտես, որքան կամենաս, Ուլենշպիգել, ― ասաց Լամմեն, և կծառայես ինձ, եթե իմ խոհարարուհին հավանի քեզ։

Քայլելիս Լամմեն ցույց տվեց Ուլենշպիգելին մի սիրուն, գողտրիկ և քնքուշ փոքրիկ աղջիկ, որը մետաքսյա զգեստ հագած՝ աշխուժորեն քայլում էր շուկայում և նայեց Լամմեին իր մեղուշ աչքերով։ Մի ծերունի, իր հայրը, քայլում էր նրա հետևից՝ բեռնավորված երկու ցանցապարկով ― մեկը ձկնեղենով, մյուսը թռչնեղենով լեցուն։

― Տեսնո՞ւմ ես այդ աղջկան, ― ասաց Լամմեն, ― ես նրան կվերցնեմ ինձ կին։

― Այո, ես նրան ճանաչում եմ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― դա զոտեհմեցի մի ֆլանդուհի է, նա ապրում է Վինավ դ'Իլ փողոցում, և դրացիներն ասում են, որ նրա մայրը ավլում է փողոցը տան առջևը նրա փոխարեն, իսկ հայրը արդուկում է նրա շապիկները։

Բայց Լամմեն ոչինչ չպատասխանեց և ուրախ֊ուրախ ասաց․

― Նա ինձ նայեց։

Նրանք երկուսով հասան Լամմեի բնակարանը Կամարակապ կամուրջի մոտ և ծեծեցին դուռը։ Միականի աղախինը բացեց դուռը։ Ուլենշպիգելը տեսավ, որ նա պառավ է, երկար, չոր֊չոր և խոժոռ։

― Լա Սանժին, ― ասաց նրան Լամմեն, ― կուզե՞ս որ այս տղան օգնի քեզ տնտեսության մեջ։

― Կվերցնեմ փորձի համար, ― պատասխանեց պառավը։

― Ուրեմն վերցրու և թող տեսնի քո խոհանոցի քաղցրությունները։

Լա Սանժինը սեղանի վրա դրեց երեք սև երշիկ, մի գավ գարեջուր և հացի մի խոշոր բլիթ։

Մինչդեռ Ուլենշպիգելն ուտում էր, Լամմեն նույնպես կրծում էր երշիկը։

― Գիտե՞ս որտեղ է ապրում մեր հոգին, ― հարցրեց նա Ուլենշպիգելին։

― Չգիտեմ, Լամմե՛, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Մեր ստամոքսի մեջ, ― հարեց Լամմեն, ― նա փորփորում է անդադար և մեր մարմնի մեջ առաջացնում է կենսական ուժը։ Եվ որո՞նք են լավագույն ուղեկիցները ― լավ, ընտիր ուտելիքները՝ հետն էլ Մաասի գինին։

― Այո, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― երշիկները մենավոր հոգու համար հաճելի ընկերակիցներ են։

― Էլի է ուզում, բե՛ր, Լա Սանժին, ― ասաց Լամմեն։

Լա Սանժեն այս անգամ ճերմակ երշիկներ բերեց Ուլենշպիգելին։

Մինչդեռ նա ուտում էր ագահորեն, Լամմեն մտքերի մեջ խորասուզված ասում էր․

― Երբ ես մեռնեմ, փորս էլ կմեռնի ինձ հետ, և այնտեղ՝ քավարանում ինձ կստիպեն ծոմ պահել և շրջել կախ ընկած, դատարկ փորով։

― Սևերն ինձ ավելի համով թվացին, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Դու արդեն վեցը կերար, ― պատասխանեց Լա Սանժինը, ― է՛լ չեմ տա։

― Գիտես, ― ասաց Լամմեն, ― որ այստեղ քեզ հետ լավ կվարվեն, դու կուտես, ինչպես ես։

― Կհիշեմ այդ խոսքը, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Ուլենշպիգելը երջանիկ էր՝ տեսնելով, որ ուտում է նրա չափ։ Կերած երշիկներն այնպիսի մեծ եռանդ ներշնչեցին նրան, որ այդ օրը նա հայելու նման փայլեցրեց բոլոր կաթսաները, տապակոցները և ափսեները։

Իր համար լավ և ազատ ապրելով այդ տանը՝ նա սիրով հաճախում էր խոհանոցը և մառանը, կատուներին թողնելով խորդանոցը։ Մի օր Լա Սանժինը պետք է խորովեր երկու ճուտ և պատվիրեց Ուլենշպիգելին կրակի վրա պտտեցնել շամփուրը, մինչդեռ ինքը պետք է գնար շուկա կանաչեղեն գնելու։

Երբ ճուտերը խորովվեցին, Ուլենշպիգելը կերավ նրանցից մեկը։

Տուն վերադառնալով Լա Սանժինն ասաց․

― Ճտերն երկուսն էին, ո՞ւր է մեկը։

― Բաց արա՛ մյուս աչքդ և կտեսնես երկուսն էլ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։ Լա Սանժինը սրդողեց և գնաց գանգատվելու Լամմեին, որը ցած իջավ խոհանոց և ասաց Ուլենշպիգելին։

― Ինչո՞ւ ես ծաղրում իմ սպասուհուն․ ճտերը երկուսն էին։

― Ճիշտ է, Լամմե՛, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― բայց երբ ես եկա այս տունը, դու ինձ ասացիր, որ ես կուտեմ ու կխմեմ քո չափ։ Երկու ճուտ կար, ես մեկը կերա, դու կուտես մյուսը․ իմ հաճույքն անցավ, քոնը դեռ գալու է, միթե դու ավելի բախտավոր չես, քան ես։

― Այո՛, ― ասաց Լամմեն ժպտալով, ― սակայն արա՛ այն, ինչ Լա Սանժինը պատվիրում է քեզ, և աշխատանքիդ կեսը կպակասի։

― Կաշխատեմ, Լամմե՛, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Եվ ամեն անգամ, երբ Լա Սանժինը պատվիրում էր նրան որևէ գործ անել, նա անում էր միայն կեսը, օրինակ, եթե ասեր՝ գնա երկու դույլ ջուր բեր, նա բերում էր միայն մեկը, եթե հրամայեր մի գավ գարեջուր լցնել տակառը, նա ճանապարհին կեսը լցնում էր կոկորդը ու այսպես շարունակ։

Վերջապես Լա Սանժինը ձանձրացած այս խաղերից՝ Լամմեին ասաց, որ եթե այդ ստահակը մնա տանը, ինքը կհեռանա իսկույնևեթ։

Լամմեն իջավ Ուլենշպիգելի մոտ և ասաց նրան․

― Ժամ է մեկնելու, զավա՛կս, թեպետ և դու այս տանը բավական գիրացար։ Լսի՛ր, աքաղաղը կանչում է, ժամը երկուսն է կեսօրից հետո, անձրևի նշան է դա։ Ես չէի ցանկանա քեզ դուրս անել այս վատ եղանակին, բայց մտածիր, որդի՛ս, որ Լա Սանժինն իր տապակածներով իմ կյանքի պահապանն է, որ ես չեմ կարող առանց կյանքս ստույգ վտանգի ենթարկելու բաժանվել նրանից։ Գնա, ուրեմն, տղա՛ս, ի սեր աստծու, և ճանապարհդ ուրախ անցկացնելու համար ա՛ռ այս երեք ֆլորինը և երշիկների այս շարանը։

Եվ Ուլենշպիգելը հեռացավ գլխիկոր՝ ափսոսալով Լամմեին և նրա խոհանոցը։

XLIV

Եկավ նոյեմբերը Դամմեում, ինչպես և ամենուրեք, բայց ձմեռն ուշանում էր։ Ո՛չ ձյուն կար, ո՛չ անձրև, ո՛չ էլ ցուրտ․ արևը պայծառ փայլում էր առավոտից մինչև երեկո․ երեխաները թավալվում էին փողոցների և ճամփաների փոշում․ հանգստի ժամին, ընթրիքից հետո, վաճառականները, խանութպանները, ոսկերիչները, սայլագործները և մշակները նստած դռների շեմին դիտում էին միշտ կապույտ երկինքը, ծառերը, որոնց տերևները չէին թափվում, արագիլներին, որոնք թառել էին կտուրներին, և ծիծեռնակներին, որոնք չէին չվել։ Վարդերը ծաղկեցին երեք անգամ և չորրորդ անգամը փթթեցին, գիշերները գաղջ էին, սոխակները չէին դադարում երգելուց։

Դամմեի բնակիչներն ասացին․

― Ձմեռը մեռած է, եկեք այրենք ձմեռը։

Նրանք շինեցին մի հսկայական խրտվիլակ, որն ուներ արջի դունչ, մի մեծ մորուք՝ տաշեղից, թանձր մազեր՝ վուշից։ Նրանք հագցրին նրան սպիտակ շորեր և այրեցին մեծ հանդիսավորությամբ։

Կլաասը մելամաղձոտ էր․ նա չէր օրհնում ո՛չ պայծառ երկինքը, ո՛չ էլ ծիծեռնակներին, որոնք չէին ուզում չվել։ Դամմեում ոչ ոքի ածուխ պետք չէր, վառում էին միայն խոհանոցում, և ամեն մարդ բավականաչափ ունենալով՝ ածուխ չէր գնում Կլաասից, որը ծախսել էր իր բոլոր խնայողությունները ձմեռվա պաշար պատրաստելու համար։

Այսպես, ուրեմն, երբ ածխավաճառը իր դռան շեմին կանգնած զգում էր փոքր֊ինչ կծող քամու շփումն իր քթի ծայրին, ասում էր ինքն իրեն․

― Ա՜հ, այդ իմ հացն է գալիս։

Բայց ցուրտ քամին դադարում էր, և երկինքը մնում էր կապույտ, տերևները չէին թափվում։ Եվ Կլաասը մերժեց իր ձմեռվա պաշարը կես գնով վաճառել ժլատ Գրեյպստյուվերին՝ ձկնավաճառների ավագին։ Եվ շուտով հացը պակասեց նրա խրճիթում։

XLV

Սակայն Ֆիլիպ արքան քաղցած չէր և կարկանդակներ էր ուտում իր կնոջ կողքին՝ տգեղ Մարիայի, որը Թյուդորների արքայական տոհմից էր։ Թագավորը չէր սիրում նրան, բայց հույս ուներ բեղմնավորելով այդ տխեղծ կնոջը՝ անգլիական ազգին մի սպանացի միապետ պարգևել։

Այդ միությունը նրան երջանկություն չբերեց, որովհետև նման էր սալահատակի և հրավառ խանձողի միավորման։ Այնուհետև նրանք միմյանց հետ բավականաչափ լեզու գտան հարյուրավոր թշվառ ռեֆորմատների ջրախեղդ անելու և խարույկի վրա այրելու համար։

Երբ Ֆիլիպը չէր բացակայում Լոնդոնից կամ ծպտված չէր գնացել որևէ մի անառակատուն, գիշերվա հանգստի ժամը միացնում էր ամուսիններին։

Այն ժամանակ Մարիա թագուհին՝ հագած Թուրնի գեղեցիկ կերպաս, զարդարված իռլանդական ժանյակներով, թիկն էր ընկնում ամուսնական անկողնին, մինչդեռ Ֆիլիպը կանգնում էր նրա առջև փայտե ձողի նման և նայում, թե արդյո՞ք կինը չի կրում իր վրա մայրության որևէ նշան, երբ ոչինչ չէր տեսնում, նեղսրտում էր և անխոս նայում էր իր եղունգներին։

Այդ ժամանակ ամուլ պագշոտը սկսում էր քնքուշ խոսքեր ասել իր աչքերով, որոնք ջանում էր քաղցրացնել, սեր էր աղերսում սառուցյալ Ֆիլիպից։ Արցունքներ, ճիչեր, աղաչանքներ, ոչինչ չէր խնայում թագուհին մի ջերմ փաղաքշանք ստանալու համար այն մարդուց, որ նրան չէր սիրում։

Նա զուր էր թավալվում նրա ոտքերի առաջ, խելագար կնոջ նման, զուր էր լալիս և ծիծաղում միաժամանակ՝ նրա սիրտը շարժելու համար։ Ո՛չ ծիծաղը, ո՛չ արցունքը չէին փափկացնում այդ սպառաժ սիրտը։

Սիրահար օձի նման նա զուր էր գրկում նրան իր վտիտ բազուկներով և սեղմում իր տափակ կրծքին այն նեղ վանդակը, ուր ապրում էր արյունոտ արքայի այլասերված հոգին։ Նա անշարժ էր, ինչպես արձան։

Նա ջանում էր, թշվառ տգեղուհին գրավիչ երևալ, կանչում էր նրան բոլոր փաղաքշական անուններով, որ սիրուց խենթացած կանայք տալիս են իրենց սիրած տղամարդուն․ Ֆիլիպը նայում էր միայն իր եղունգներին։

Երբեմն նա հարցնում էր․

― Երեխաներ կունենա՞ս, թե ոչ։

Այդ խոսքերի վրա Մարիայի գլուխը ընկնում էր կրծքին։

― Մի՞թե իմ հանցանքն է, որ ամուլ եմ, ― պատասխանում էր թագուհին․ ― գթա՛ ինձ, ես ապրում եմ ինչպես այրի կին։

― Ինչո՞ւ երեխաներ չունես, ― ասում էր Ֆիլիպը։

Այն ժամանակ թագուհին ընկնում էր գորգի վրա մեռածի պես։ Նրա աչքերում միայն արցունքներ կային և նա արյուն կուլար, եթե կարողանար, այդ թշվառ պագշոտը։

Ու այսպես աստված վրեժխնդիր էր լինում դահիճներից այն զոհերի համար, որոնց դիակներով նրանք ծածկել էին Անգլիայի հողը։

XLVI

Ժողովրդի մեջ լուր էր պտտվում՝ թե Կառլոս կայսրը մտադիր է զրկել վանականներին իրենց վանքում մահացածների գույքը ժառանգելու իրավունքից․ այդ բանից մեծապես դժգոհ էր պապը։

Ուլենշպիգելը, որ այդ ժամանակ գտնվում էր Մաաս գետի ափերին, մտածեց, թե կայսրը այդպիսով իր օգուտը գտնելու է բոլոր դեպքերում, որովհետև նա էր ժառանգում, երբ ընտանիքը չէր ժառանգում։ Նա նստեց գետափին և նետեց իր կառթը ջրի մեջ։ Հետո կրծելով սև հացի չորացած մի կտոր, նա ափսոսաց, որ չունի ռոմանական գինի իր ցամաք հացը թրջելու համար, սակայն մտածեց, որ մարդ միշտ չի կարող բավարարել իր բոլոր հաճույքները։

Սակայն նա իր հացի փշրանքները գցում էր ջուրը՝ ասելով, թե այն մարդը, որ ուտում է առանց իր ուտելիքը բաժանելու մերձավորի հետ՝ արժանի չէ ուտելու։

Մի ձկնիկ մոտեցավ, հոտոտեց փշրանքներից մեկը, լիզեց այն իր փոքրիկ շրթունքներով և բացեց իր անմեղ բերանը՝ կարծելով, անշուշտ, թե հացն ինքնիրեն կընկնի այնտեղ։ Մինչդեռ նա այսպես նայում էր վերև, հանկարծ նրան կլլեց մի դավաճան գայլաձուկ, որը նետի նման սլացել էր դեպի նա։

Գայլաձուկը նույն ձևով վարվեց մի ծածանի հետ, որը չմտածելով վտանգի մասին՝ մժղուկներ էր բռնում թռչելիս։ Այսպես կշտացած գայլաձուկը մնաց անշարժ ջրի մեջ՝ արհամարհելով մանր ձկներին, որոնք արդեն փախչում էին նրանից ամբողջ ուժով։ Մինչդեռ նա այսպես վայելում էր իր հանգիստը, երևաց մի քաղցած, ագահ գայլաձուկ և երախը բացած հարձակվեց նրա վրա։ Մի կատաղի կռիվ սկսվեց նրանց միջև, փոխադարձ հարվածները տեղում էի սաստկությամբ, ջուրը կարմրեց նրանց արյունով։ Կուշտ գայլաձուկը լավ չէր պաշտպանվում քաղցածից․ վերջինս մի փոքր հեռանալով թափ առավ և գնդակի նման նետվեց իր հակառակորդի վրա, որը նրան սպասում էր բերանը բացած և կլլեց հարձակվողի գլուխը մինչև կեսը, ուզեց նրանից ազատվել, բայց չկարողացավ, որովհետև իր ատամները ծալվել էին։ Եվ երկուսով սկսեցին թպրտալ հուսահատորեն։

Այսպես իրար կառչած՝ նրանք չտեսան, թե ինչպես մի մեծ կարթ, որը կապված էր մետաքսե թելից, բարձրացավ ջրի խորքից և խրվեց կուշտ կերած գայլաձկան լողաթևի տակ, հանեց նրան ջրից իր ախոյանի հետ միասին և առանց այլևայլի երկուսով նետեց նրանց կանաչ խոտի վրա։

Ուլենշպիգելը, երբ նրանց մորթում էր, ասաց․

― Գայլաձկենր, իմ սիրելիներ, արդյոք դուք պապը և կայսրը չե՞ք, որոնք ուտում են միմյանց, իսկ ես արդյոք ժողովուրդը չե՞մ, որը, երբ աստված կամենա՝ կարթով կբռնի երկուսիդ էլ հենց ձեր կռվի ժամանակ։

XLVII

Կատլինը շարունակում էր ապրել Բորգերհաուտում և թափառելով շրջակայքում՝ ասում էր միշտ․ «Հանսկե, ամուսի՛նս, նրանք կրակ վառեցին գլխիս վրա, ծակի՛ր այն, որպեսզի հոգիս դուրս գա այնտեղից, օ՜հ, նա խփում է շարունակ և ամեն մի հարվածը այրող ցավ է պատճառում ինձ»։

Նելեն խնամում էր խելագար կնոջը ու նրա կողքին նստած՝ տխուր մտածում էր իր մտերիմ Ուլենշպիգելի մասին։

Իսկ Դամմեում Կլաասը կապում էր ցախի խրձերը, վաճառում էր իր ածուխը և շատ անգամ ընկնելով մելամաղձության մեջ՝ մտածում էր, որ տարագիր Ուլենշպիգելը երկար ժամանակ տուն չի դառնալու։

Սոոտկինը ամբողջ օրը պատուհանի առաջ կանգնած նայում էր, թե արդյոք չի՞ տեսնելու իր որդի Ուլենշպիգելի վերադարձը։

Իսկ նա՝ հասնելով Քյոլնի շրջակայքը, մտածեց, որ այժմ ինքը սիրով կզբաղվի պարտեզների մշակությամբ։ Նա իր ծառայությունն առաջարկեց ոմն Յան դե Ցուուրսմուլի, որը լանդսկնեխտների կապիտան եղած ժամանակ հազիվ էր ազատվել կախաղանից փրկանք վճարելով և սոսկալի ատում էր կանեփը, որն այդ ժամանակ ֆլամանդերեն կոչվում էր kennip։

Մի օր Յան դե Ցուուրսմուլը ասաց Ուլենշպիգելին․

― Ամեն անգամ, երբ կտեսնես այս զզվելի բույսը, ապականի՛ր այն խայտառակորեն, որովհետև նրանից են շինում տանջանիվի և կախաղանի պարանները։

― Կապականեմ, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

Մի անգամ, երբ Յան դե Ցուուրսմուլը մի քանի բաժակակից բարեկամների հետ սեղան էր նստած, խոհարարը Ուլենշպիգելին ասաց․

― Գնա՛ մառան և մի քիչ zennip, այսինքն մանանեխ, բե՛ր։

Ուլենշպիգելը չարաճճիորեն zennip֊պի փոխարեն kennip լսելով՝ խայտառակորեն ապականեց zennip֊ի ամանը մառանում և բերեց դրավ սեղանի վրա՝ քթի տակ ծիծաղելով։

― Ինչո՞ւ ես ծիծաղում, ― հարցրեց Յան դե Ցորուսմուլը, ― մի՞թե կարծում ես, թե մեր քթերը պղնձից են շինված։ Կե՛ր այս zennip֊ը, քանի որ դու ինքդ ես պատրաստել այն։

― Ես կգերադասեմ դարչնով խորովածը, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Յան դե Ցուուրսմուլը վեր կացավ, որ ծեծի նրան։

― Մանանեխի այս ամանի մեջ ապականություն կա, ― ասաց նա։

― Վարպե՛տ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― հիշո՞ւմ եք, մի օր, երբ միասին գնացինք մեր պարտեզի ծայրը, այնտեղ ինձ ցույց տալով zennip֊ը՝ ասացիք․ «ամեն անգամ, երբ կտեսնես այս բույսը, ապականի՛ր այն խայտառակորեն, որովհետև տանջանիվի և կախաղանի չվանները նրանից են շինում»։ Ես էլ ապականեցի, վարպե՛տ, ապականեցի մեծ անարգանքով․ խնդրեմ, մի՛ ծեծեք ինձ իմ հնազանդության համար։

― Ես ասացի kennip, ― գոչեց Յան դե Ցուուրսմուլը մոլեգնած։

― Վարպե՛տ, դուք ասացիք zennip և ոչ թե kennip, ― հարեց Ուլենշպիգելը։

Այսպես նրանք վիճեցին երկար ժամանակ, Ուլենշպիգելը՝ խոսելով հեզությամբ, իսկ Յան դե Ցուուրսմուլը մռնչալով, ինչպես գազան, և իրար խառնելով zennip, kennip, kemp, zemp, kemp, zemp՝ ինչպես մետաքսի խճճված կաժ։

Իսկ հյուրերը հռհռում էին սատանայի պես, խժռելով դոմինիկյանների կոտլետները և ինկվիզիտորների երիկամունքները։

Սակայն Ուլենշպիգելն ստիպված հեռացավ Յան դե Ցուուրսմուլից։

XVIII

Նելեն տանջվում էր իր տխուր վիճակի և խելագար մոր պատճառով։

Ուլենշպիգելը վարձվեց մի դերձակի մոտ, որն ասաց նրան․

― Երբ կարում ես, սեղմ կարիր, այնպես, որ ոչինչ չտեսնեմ։

Ուլենշպիգելը նստեց մի տակառի տակ և սկսեց կարել։

― Այդ չեմ ուզում ասել, ― գոչեց դերձակը։

― Ես սեղմվում եմ տակառի մեջ, ինչպե՞ս կարող եմ երևալ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Նստիր սեղանի վրա, ― ասաց դերձակը, ― և կարերը շարիր իրար մոտիկ, խի՛տ֊խի՛տ, ու շորը կարի՛ր այս «գայլի» նման։ «Գայլ կոչվում էր գեղջկական մի զգեստ։

Ուլենշպիգելը վերցրեց զգեստը, քանդեց ու ձևեց և այնպես կարեց, որ նմանվեր գայլի կերպարանքի։

Դերջակը տեսնելով այդ՝ բացականչեց․

― Այդ ի՞նչ ես արել, գրողը տանի՜։

― Գայլ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Անպիտան խեղկատակ, ճիշտ է, ես ասել եմ «գայլ», բայց դու գիտես, որ «գայլ» կոչվածը գյուղացիական զգեստ է։

Մի առ ժամանակ անց դերձակը մի երեկո պատվիրեց Ուլենշպիգելին․

― Տղա, չես քնի, մինչև այս բաճկոնի թևերը տեղը չգցես։ «Տեղ գցել» դերձակների լեզվով նշանակում է կցել, շուլալել։

Ուլենշպիգելը բաճկոնը կախեց մի մեխից և ամբողջ գիշերն անցկացրեց թևերը բաճկոնին գցելով։

Դերձակը լսելով աղմուկը՝ եկավ ու ասաց․

― Ստահա՛կ, այդ, ինչ նոր և հիմար խաղ ես խաղում իմ գլխին։

― Մի՞թե սա հիմար խաղ է, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։ ― Տեսնո՞ւմ եք այս թևերը, ամբողջ գիշերը գցում եմ բաճկոնի վրա, բայց դեռ չեն կպչում իրար։

― Հասկանալի է, և հենց այդ պատճառով ես քեզ գցում եմ փողոց․ տեսնեմ դո ո՛նց կկպչես այնտեղ։

XLIX

Երբ մի բարի հարևան հանձն էր առնում պահել Կատլինին, Նելեն դուրս էր գալիս տանից, գնում էր հեռու֊հեռու, մեն մենակ, մինչև Անտվերպեն, Շելդա գետի երկայնքին կամ մի այլ տեղ՝ միշտ որոնելով գետի նավերի և փոշոտ ճամփաների վրա, թե արդյոք չի տեսնելու իր բարեկամ Ուլենշպիգելին։

Մի անգամ Համբուրգում տոնավաճառի օրը Ուլենշպիգելը տեսավ շատ առևտրականների և նրանց մեջ՝ մի քանի ծեր հրեաների, որոնք վաշխառությամբ կամ հին մեխերի առևտրով էին զբաղվում։

Ուլենշպիգելը ինքն էլ ցանկացավ վաճառական դառնալ՝ գետնի վրա թափված ձիու թրիքը հավաքելով տարավ իր կացարանը, որը մի խորշ էր պարսպի տակ։ Այնտեղ նա չորացրեց թրիքը, հետո գնեց կարմիր ու կանաչ մետաքս, քսակներ շինեց նրանցից, մեջը լցրեց ձիու թրիքը և ժապավեններով կապեց, ասես թե մուշկով լիքն էին։

Հետո մի քանի տախտակներից արկղ շինեց, հին պարաններով կախեց վզից և գնաց շուկա՝ քսակներով լի արկղը կրելով իր առջև։ Երեկոները իր ապրանքը լուսավորելու համար մեջտեղում մի փոքրիկ ճրագ էր դնում։

Երբ նրան հարցնում էին, թե ինչ է վաճառում, նա խորհրդավոր կերպով պատասխանում էր․

― Ես ձեզ կասեմ, միայն բարձր չխոսենք։

― Ուրեմն ի՞նչ է, ― հարցնում էին գնորդները։

― Սրանք մարգարեական հատիկներ են, ― պատասխանում էր Ուլենշպիգելը, ― ուղիղ ճանապարհով եկած Արաբիայից և մեծ արվեստով պատրաստված մեծ մարգարեի ցեղին պատկանող Աբդուլ Մեդիլի հմուտ ձեռքով։

Գնորդներից ոմանք ասում էին միմյանց․

― Թուրք է։

Իսկ ուրիշները ասում էին․

― Ֆլանդրիայից եկած թափառական ուխտավոր է, միթե չեք ճանաչում իր խոսելուց։

Ու ցնցոտիապատ, խեղճ ու ցավագար մարդիկ մոտենում էին Ուլենշպիգելին և ասում․

― Տո՛ւր մեզ այդ մարգարեական հատիկներից։

― Երբ ֆլորիններ կունենաք, այն ժամանակ, ― պատասխանում էր Ուլենշպիգելը։

Ու ցնցոտիապատ, խեղճ ու ցավագար մուրացկանները ցրվում էին ձեռնունայն՝ ասելով․

― Այս աշխարհի վրա ուրախությունը միայն հարուստների համար է։

Այդ հատիկների լուրը շուտով տարածվեց շուկայում։ Քաղաքացիներն ասում էին միմյանց․

― Շուկայում մի ֆլամանդացի կա, որ ունի Երուսաղեմում՝ տերն մեր Հիսուս Քրիստոսի գերեզմանի վրա, օրհնված հատիկներ, բայց ասում են, թե չի ուզում վաճառել։

Ու բոլոր քաղաքացիները գալիս էին Ուլենշպիգելի մոտ և խնդրում էին այդ հատիկները։

Բայց Ուլենշպիգելը, որն ուզում էր մեծ օգուտ ստանալ, պատասխանում էր, թե հատիկները դեռ լավ հասունացած չեն, և նա աչք ուներ երկու հարուստ հրեաների վրա, որոնք շրջում էին շուկայում։

― Ես կուզեի իմանալ, ― ասում էր քաղաքացիներից մեկը, ― թե ինչ վիճակ է սպասում իմ նավին, որը գտնվում է ծովի վրա։

― Նա կգնա մինչև երկինք, եթե ալիքները բավականաչափ բարձր լինեն, ― պատասխանում էր Ուլենշպիգելը։

Մի ուրիշը ասում էր՝ մատնացույց անելով իր սիրուն աղջկան, որն ամոթխածությունից շիկնում էր։

― Այս աղջկան բախտը կժպտա, այնպե՞ս չէ։

― Ամեն ինչ դառնում է այնպես, ինչպես բնությունը կամենում է, ― պատասխանում էր Ուլենշպիգելը, որ տեսել էր, թե ինչպես մատաղահասակ աղջիկը մի բանալի էր տվել մի երիտասարդի․ վերջինս գոհունակությունից փքված՝ ասաց Ուլենշպիգելին․

― Պարո՛ն վաճառական, տվեք ինձ ձեր մարգարեական քսակներից մեկը, որպեսզի ես իմանամ, թե այս գիշեր մենակ եմ քնելու, թե ոչ։

― Գրված է, որ գայթակղության հաճար ցանողը կոտոշավորության որոմը կհնձի, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Երիտասարդը բարկացավ․

― Ո՞ւմ մասին է խոսքդ, ― ասաց նա։

― Հատիկներս ասում են, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, որ նրանք ցանկանում են քեզ երջանիկ ամուսնություն և մի կին, որը գլուխդ չծածկի Վուլկանի գլխարկով։ Ծանո՞թ է քեզ այդ գդակը։

Հետո քարոզչական տոնով ավելացրեց․

― Որովհետև այն կինը, որն ամուսնական առևտրի ժամանակ կանխավճար է տալիս, դրանից հետո ամբողջ ապրանքը ձրի թողնում է ուրիշներին։

Մատաղահաս աղջիկը ցանկանալով ցույց տալ, որ հավատում է՝ հարցրեց․

― Այդ բոլորը երևո՞ւմ է քսակների մեջ։

― Այնտեղ երևում է նաև մի բանալի, ― շշնջաց նրա ականջին Ուլենշպիգելը։

Երիտասարդն արդեն հեռացել էր՝ տանելով իր հետ բանալին։

Հանկարծ Ուլենշպիգելը նկատեց, որ մի գող երշիկավաճառի կրպակից մի խոշոր երշիկ թռցնելով պահեց վերարկուի տակ։ Բայց առևտրականն այդ չտեսավ։ Գողն ուրախ֊ուրախ մոտեցավ Ուլենշպիգելին և հարցրեց․

― Ի՞նչ ես վաճառում, չարագուշակ մարգարե։

― Քսակներ, որոնց մեջ դու կտեսնես, թե ինչպես դու մի օր կախաղան կբարձրանաս երշիկներ չափից ավելի սիրելու համար, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Այդ լսելով՝ գողը փախավ հապճեպորեն, մինչդեռ երշիկավաճառը գոռում էր․

― Բռնե՛ք գողին, բռնե՛ք գողին։

Բայց արդեն ուշ էր։

Երբ Ուլոնշպիգելը խոսում էր, երկու հարուստ հրեաներ, որոնք մեծ ուշադրությամբ լսել էին, մոտեցան նրան և ասացին․

― Ի՞նչ ես ծախում, ֆլամանդացի՛։

― Քսակներ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Ի՞նչ կարելի է իմանալ քո մարգարեական հատիկների օգնությամբ, ― հարցրին նրանք։

― Եթե ծծեք, կարող եք գուշակել ապագան, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Երկու հրեաները խորհրդակցեցին և ավելի տարիքավորն ասաց մյուսին։

― Եթե այդ միջոցով իմանայինք, թե երբ կգա մեր մեսիան, դա մեզ համար մեծ մխիթարություն կլիներ։ Գնենք այս քսակներից մեկը։ Ի՞նչ արժեն, ― հարցրին նրանք։

― Հիսուն ֆլորին, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։ ― Եթե չեք ուզում վճարել, հավաքեցեք ձեր փասա֊փուսեն։ Նա, ով չի գնում դաշտը, պարտավոր է աղբը թողնել այնտեղ, ուր կա։

Տեսնելով, որ Ուլենշպիգելը այդքան վճռական է, նրանք համրեցին դրամը, վերցրին քսակներից մեկը և գնացին իրենց հավաքատեղին, ուր շուտով խուռներամ վազեցին բոլոր հրեաները՝ լսելով, որ ծերունիներից մեկը գնել է մի գաղտնիք, որի միջոցով կարող է իմանալ և ծանուցել մեսիայի գալուստ։

Ծանոթանալով իրողությանը՝ նրանք ուզեցին անվճար ծծել մարգարեական քսակը, բայց ամենից ծերը, որը գնել էր այն և կոչվում էր Եհու, հայտարարեց, թե մենակ ինքն է անելու այդ։

― Իսրայելի որդինե՛ր, ― ասաց նա՝ ձեռքում բռնած քսակը, ― քրիստոնյաները ծաղրում են մեզ, վռնդում են մեզ մարդկանց միջից և գոռում են մեր հետևից, ինչպես գողերի։ Փղշտացիները կամենում են խոնարհեցնել մեզ ավելի ցած, քան հողը, նրանք թքում են մեր երեսին, որովհետև աստված թուլացրել է մեր աղեղները և նվազեցրել մեր ուժը։ Արդյոք երկա՞ր ժամանակ, տեր իմ, աստված Աբրահամի, Իսահակի և Հակոբի, չարի՞ք է հասնելու մեզ, մինչդեռ մենք բարիք ենք սպասում, պատելո՞ւ է մեզ մութ խավարը, երբ մենք հույս ունենք պայծառության։ Շուտո՞վ կհայտնվես դու աշխարհի վրա, ով աստվածային մեսիա։ Կգա՞ այն օրը, երբ քրիստոնյաները քո ահից կթաքնվեն քարայրներում և ստորերկրյա որջերում՝ սարսափելով քո ահեղ փառքից, երբ դու կբարձրանաս նրանց պատուհասելու համար։

Ու հրեաները բացականչում էին․

― Արի՛, մեսիա՛, ծծի՛ր, Եհու։

Եհուն ծծեց, բայց սիրտը խառնեց և նա ողբալի ձայնով գոչեց․

― Ճշմարիտ եմ ասում ձեզ, սա աղբ է և ուրիշ ոչինչ, ֆլանդրիացի ուխտավորը խաբել է մեզ։

Այն ժամանակ բոլոր հրեաները խուժեցին և բանալով քսակը տեսան նրա պարունակությունը․ մեծապես կատաղած՝ նրանք շտապեցին շուկա՝ այնտեղ գտնելու Ուլենշպիգելին, որը նրանց չէր սպասել։

L

Դամմեի բնակիչներից մեկը չկարողացավ վճարել Կլաասին նրանից գնած ածուխի արժեքը՝ նրան տվեց իր լավագույն գործիքը, որը մի ինքնաձիգ աղեղ էր տասներկու լավ սրած սլաքներով։

Պարապ ժամերին Կլաասը նետաձգությամբ էր զբաղվում, նա սպանեց և խորովեց մեկից ավելի նապաստակ, որի հանցանքն էր չափից ավելի կաղամբ սիրելը։

Կլաասը այդ օրերին կուշտ ուտում էր, իսկ Սոոտկինը նայելով ամայի ճանապարհին ասում էր․

― Թի՛լ, որդյակ իմ, արդյոք չե՞ս զգում սոուսի բուրմունքը։ Նա այժմ քաղցած է, անկասկած։ ― Եվ մտախոհ ուզեց պահել նրա բաժինը՝ խնջույքից մի համեղ պատառ։

― Եթե քաղցած է ինքն է մեղավոր, ― պատասխանում էր Կլաասը, ― թո՛ղ վերադառնա և ուտի մեզ նման։

Կլաասը աղավնիներ ուներ, նա սիրում էր լսել նաև շիկահավերի, սարյակերի, ճնճղուկների և ուրիշ դայլայլող թռչունների երգն ու ծլվլոցն իր շուրջը։ Ուստի հաճույքով նետահարում էր այդ համեստ թռչունների թշնամի հյուրերին ու բազեներին։

Մի անգամ, երբ նա ածուխ էր չափում իրենց բակում, Սոոտիկինը նրան ցույց տվեց մեծ թռչուն, որը սավառնում էր աղավնատան վերև։

― Թո՛ղ սատանան փրկի նորին բազեությանը։

Աղեղը լարելով նա կանգնեց բակում, հետևելով թռչունի շարժումներին, որպեսզի չվրիպի։ Մթնշաղ էր, Կլաասը նշմարում էր միայն մի սև կետ։ Նա արձակեց նետը և տեսավ, որ բակն է ընկնում մի արագիլ։

Կլաասը շատ վշտացավ․ Սոոտկինը ևս ավելի և բացականչեց․

― Չա՝ր մարդ, դու սպանեցիր աստծո թռչունին։

Հետո նա վերցրեց արագիլը և տեսավ, որ միայն վիրավորված է թևից․ նա սպեղանի բերեց և կապելով վերքը ասաց․

― Արագի՛լ, սիրելի՛ս, ախր ինչո՞ւ ես սավառնում օդում բազեի նման․ չէ՞ որ մենք քեզ սիրում ենք, իսկ բազեին՝ ատում։ Այդ է պատճառը, որ ժողովրդի նետերը հաճախ սխալ նպատակի են խփում։ Թևիկդ շա՞տ է ցավում, արագի՛լ, որ այդպես համբերությամբ թողնում ես խնամել՝ իմանալով, որ մեր ձեռքերը բարեկամի ձեռքեր են։

Երբ արագիլն առողջացավ, նրան կերակրեցին առատորեն, բայց նա ամենից ավելի սիրում էր ուտել ձուկը, որ Կլաասը որսում էր նրա համար ջրանցքում։ Ու ամեն անգամ, երբ աստծո թռչունը տեսնում էր նրան, բաց էր անում իր երկար կտուցը։

Նա վազում էր Կլաասի հետևից փոքրիկ շան նման, բայց ավելի հոժարությամբ մնում էր խոհանոցում՝ կրակի մոտ տաքացնելով իր մարմինը և կտուցը խփելով ճաշ պատրաստող Սոոտկինի փորին, կարծես ասելով․ «ինձ համար էլ բաժին կա՞»։

Ու զվարճալի էր տեսնել, թե ինչպես իր երկար տոտիկներով շրջում է հյուղակում՝ երջանկության այդ հանրաբարո ավետաբերը։

LI

Սակայն նեղ օրերը կրկին եկան․ Կլաասը տխուր և մենակ աշխատում էր դաշտում, որովհետև երկուսի համար գործ չկար։ Սոոտկինը մենակ մնում էր խրճիթում՝ զանազան ձևերով պատրաստելով միշտ նույն բակլան, որ նրանց ամենօրյա կերակուրն էր, որպեսզի քաղցրացնի իր մարդու ախորժակը։ Ու նա երգում ու ծիծաղում էր, որպեսզի Կլաասը չտանջվի իրեն տխուր տեսնելով։ Արագիլը կանգնում էր նրա կողքին մի ոտի վրա, կտուցը պահած թևերի տակ։

Մի ձիավոր կանգնեց խրճիթի առջև․ նա բոլորովին սև էր հագած, շատ նիհար և խիստ տխուր դեմքով։

― Որևե մեկը կա՞ այստեղ, ― հարցրեց նա։

― Աստված օրհնի ձերդ մելամաղձությանը, ― պատասխանեց Սոոտիկինը, ― մի՞թե ես ուրվական եմ, որ ինձ տեսնելով ձեր առաջ՝ հարցնում եք, թե որևէ մեկը կա՞ այստեղ։

― Ո՞ւր է քո հայրը, ― հարցրեց ձիավորը։

― Եթե իմ հայրը կոչվում է Կլաաս, նա այնտեղ է, ցորեն է ցանում, ― պատասխանեց Սոոտկինը։

Ձիավորը հեռացավ, և Սոոտկինը նույնպես դուրս եկավ տնից ընկճված, որովհետև պետք է գնար հացագործի մոտ՝ վեցերորդ անգամ ապառիկ հաց գնելու համար։ Երբ նա ձեռնունայն վերադարձավ, ապշեց տեսնելով, որ Կլաասը տուն է գալիս հաղթական և փառավոր, հեծած սևազգեստ մարդու ձին, որի տերը քայլում էր նրա կողքին՝ սանձը բռնած։ Կլաասը հպարտորեն մի ձեռքով ազդրին էր սեղմում կաշվե մի քսակ, որը լեփ֊լեցուն էր երևում։

Ձիուց իջնելով նա գրկեց և համբուրեց մարդուն, ուրախ֊ուրախ թփթփացրեց նրա ուսը, հետո ցնցելով քսակը բացականչեց․

― Կեցցե իմ եղբայր Յոսեն, բարի մենակյացը, աստված պահի նրան ուրախության, վայելքի, առողջության և կերուխումի մեջ։ Սա օրհնության Յոսեն է, առատության Յոսեն, յուղալի ապուրների Յոսեն։ Արագիլը չէր ստում։

Ու նա քսակը դրեց սեղանին։

Այս խոսքերի վրա Սոոտկինն ասաց ողբաձայն․

― Մա՛րդ, այսօր ուտելու ոչինչ չունենք, հացագործը մերժեց հաց տալ։

― Հա՞ց, ― պատասխանեց Կլաասը՝ բանալով քսակը և սեղանի վրա հոսեցնելով ոսկու մի առվակ, ― հա՞ց, ասում ես։ Ահավասիկ քեզ հաց, կարագ, միս, գինի, գարեջուր, ահավասիկ ապխտաց խոզենի, տապակած ճուտ, դրախտահավ, կարասներով գինի։ Հիմար կլինի այդ հացագործը, եթե մերժի մեզ հաց տալ, մենք այլևս նրանից ոչինչ չենք գնի։

― Բայց, սիրելիս, ― ասաց Սոոտկինն ապշած։

― Ուրեմն լսիր և ուրախացիր։ Կատլինը, փոխանակ մնալու Անտվերպենի մարքիզության մեջ և այնտեղ լրացնելու իր աքսորանքի ժամկետը, Նելեի առաջնորդությամբ ոտքով գնացել է մինչև Մեյբորգ։ Այնտեղ Նելեն պատմել է իմ եղբայր Յոսեին, թե մենք հաճախ ապրում ենք թշվառության մեջ՝ հակառակ մեր չարքաշ աշխատանքին։ Ինչպես ասաց ինձ քիչ առաջ այս բարի լրաբերը, ― և Կլաասը ցույց տվեց սևազգեստ ձիավորին, ― Յոսեն թողել է հռոմեկան սուրբ հավատը և նվիրվել է Լյութերի հերետիկոսության։

Սևազգեստ մարդը պատասխանեց․

― Նրանք են հերետիկոսները, ովքեր հետևում են մեծ պառնիկի պաշտամունքին, որովհետև Հռոմի պապը օրինազանց է և սրբություններ վաճառող։

― Ա՜հ, ― գոչեց Սոոտկինը, ― այդքան բարձր մի խոսեք, պարո՛ն, ձեր պատճառով մեզ ողջ֊ողջ կայրեն։

― Ուրեմն, ― շարունակեց Կլաասը, ― Յոսեն ասել է այս լրաբեր բարի մարդուն, քանի որ ինքը օգնում է կռվելու Սաքսոնացի Ֆրեդերիկի զորքի շարքերում՝ իր հետ տանելով լավ սպառազինված հիսուն ռազմիկ, կարիք չունի իր մոտ պահելու այդքան դրամ, որը դժբախտության ժամին կարող է բաժին ընկնել որևէ մի սրիկա լանդսկնեխտի։ Ուրեմն, ասել է նա, տա՛ր իմ եղբայր Կլաասին, իմ օրհնության հետ միասին, այս յոթ հարյուր ոսկին, ասա՛ նրան, թող ապրի բարօրության մեջ և խորհի իր հոգու փրկության մասին։

― Այո, ― ասաց ձիավորը, ― ժամանակ է արդեն, որովհետև աստված հատուցելու է մարդուն ըստ նրա գործերի և դատելու է յուրաքանչյուրին ըստ արժանվույն։

― Պարո՛ն, ― ասաց Կլաասը, ― մինչ այդ կարծեմ արգելված չէ ինձ ուրախանալ այս բարի լուրի առթիվ, հաճեցեք մնալ այստեղ․ մենք կտոնենք այդ՝ միասին ուտելով համեղ աղիքներ, առատ խորոված, մի խոշոր ապուխտ, որ քիչ առաջ տեսա երշիկավաճառի մոտ այնքան յուղալի և գրավիչ, որ բերանիս ջուրը վազեց։

― Օ՜, ― ասաց մարդը, ― անմիտներն են ուրախանում, երբ աստուծո աչքերը ուղղված են նրանց ճանապարհների վրա։

― Ինձ լսի՛ր, լրաբեր, ոզո՞ւմ ես մեզ հետ ուտել և խմել, թե ոչ։

Մարդը պատասխանեց․

― Երբ կկործանվի մեծ Բաբելոնը, միայն այն ժամանակ հավատացյալները անձնատուր կլինեն երկրային ուրախություններին։

Սոոտկինը և Կլաասը խաչակնքեցին․ լրաբերը պատրաստվեց մեկնելու։

Կլաասն ասաց նրան․

― Քանի որ քեզ հաճո է մեկնել այդպես՝ առանց մեր հյուրասիրությունը վայելելու, ուրեմն իմ կողմից տո՛ւր եղբայր Յոսեին խաղաղության համբույր և հսկիր նրան ճակատամարտում։

― Կկատարեմ ձեր խնդրանքը, ― ասաց մարդը։

Ու նա մեկնեց, մինչդեռ Սոոտկինը պատրաստություն էր տեսնում պատեհ երջանկությունը տոնելու համար։ Այդ օրը ընթրիքին արագիլը վայելեց երկու խարակաձուկ և մի ձողաձկան գլուխ։

Շուտով Դամմեում լուր տարածվեց, թե աղքատ Կլաասը իր եղբայր Յոսեի շնորհիվ դարձել է հարուստ Կլաաս, իսկ ավագերեցն ասում էր, թե Կատլինն անկասկած հմայք է գցել Յոսեի վրա, քանի որ Կլաասը նրանից ստացել է անկասկած մի շատ խոշոր գումար և ոչինչ չի ընծայել մայր աստվածածնի շրջազգեստի համար։

Կլաասը և Սոոտկինն ապրեցին երջանիկ․ Կլաասն աշխատում էր դաշտում կամ ածուխ վաճառում, իսկ Սոոտկինը ցույց էր տալիս իրեն որպես ժրաջան տանտիկին։

Բայց Սոոտկինը սրտի խորքում տխուր էր և շարունակ նայում էր ճանապարհին՝ աչքերով որոնելով իր որդի Ուլենշպիգելին։

Ու երեքն էլ ճաշակում էին երջանկությունը՝ որ գալիս էր աստծուց, սպասելով թե ի՞նչ է գալու մարդկանցից։

LII

Կառլոս կայսրը այդ օրը Անգլիայից մի նամակ ստացավ, որի մեջ նրա որդին գրում էր․

«Տե՛ր իմ և հա՛յր իմ,

Ինձ անհաճո է ապրել այս երկրում, ուր վխտում են անիծյալ հերետիկոսները լվերի, թրթուրի և մորեխի նման։ Հուրը և սուրը միայն կարող են մաքրել նրանցից այն կենարար ծառի բունը, որ է մեր սուրբ մայր եկեղեցին։ Կարծես ինձ համար բավական չէ այս վիշտը, այստեղ ինձ թագավոր չեն համարում, այլ իրենց թագուհու ամուսինը, որ չունի ոչ մի իշխանություն առանց նրան։ Նրանք ծաղրում են ինձ՝ ասելով չարամիտ պարսավագրերում, որոնց հեղինակներին և տպագրիչներին ոչ մի կերպ հնարավոր չի լինում գտնել, թե պապը վճարում է ինձ, որպեսզի ես անբարիշտ կախաղաններով ու խարույկներով խառնակություն և ավեր մտցնեմ պետության մեջ, և երբ ես ուզում եմ նրանցից որևէ անհրաժեշտ մի տուրք հավաքել (որովհետև նրանք հաճախ ինձ առանց դրամի են թողնում), նրանք չարամիտ երգիծանքով ինձ պատասխանում են, թե կարող եմ դիմել սատանային, որին ես ծառայում եմ։ Պառլամենտի մարդիկ ներողություն են խնդրում և քծնում են՝ վախենալով, որ կծեմ, բայց ոչինչ չեն տալիս։

Բայց և այնպես Լոնդոնի պատերը ծածկված են պարսավագրերով, որոնք ինձ ներկայացնում են որպես մի հայրասպան, որ պատրաստ է հարվածել Ձերդ Մեծությանը նրա գահը ժառանգելու համար։

Սակայն դուք գիտեք, տե՛ր իմ, և հա՛յր իմ, որ չնայած ամբողջ իմ օրինական հպարտության և փառասիրության, ես մաղթում եմ Ձերդ Մեծությանը երկարատև և փառավոր իշխանություն։

Նմանապես նրանք քաղաքում տարածում են պղնձի վրա խիստ վարպետորեն փորագրված մի նկար, ուր ես երևում եմ կատուների թաթերով կլավեսին նվագելիս։ Այդ կատուները փակված են մի արկղի մեջ, նրանց պոչերը դուրս են գալիս կլոր ծակերից, ուր նրանք ամրացված են մետաղե լարերով։ Մի մարդ (որ ես եմ) շիկացած երկաթով այրում է այդ պոչերը և, այդպիսով, կատուներն իրենց թաթերը խփում են ստեղներին և կատաղորեն մլավում։ Ինձ այնքան տգեղ են նկարել, որ ուղղակի չեմ ուզում նայել։ Ու ինձ ներկայացրել են ծիծաղելիս։ Արդ, դուք գիտեք, տե՛ր իմ և հա՛յր իմ, թե որքան խորշում եմ ես այդ ստոր հաճույքից։ Ճշմարիտ է, ես փորձել եմ փոքր ինչ զվարճանալ կատուներին մլավել տալով, բայց երբեք չեմ ծիծաղում։ Իրենց խռովարարական լեզվով նրանք ոճրագործություն են անվանում այդ նոր և դաժան կլավեսինը, բայց չէ որ անասունները հոգի չունեն, և ամեն մարդ, մանավանդ արքայական տոհմին պատկանող, կարող է օգտագործել նրանց իր զվարճության համար, եթե նույնիսկ նրանք սատկեն։ Բայց այստեղ, Անգլիայում, մարդիկ այնքան են տարված անասուններով, որ նրանց հետ ավելի լավ են վարվում, քան իրենց ծառաների հետ։ Գոմերն ու շնաբներն այստեղ պալատների նման են, և կան ազնվականներ, որոնք իրենց ձիու հետ միասին քնում են նույն խշտյակի վրա։

Նմանապես, իմ ազնվազարմ տիկինը և թագուհին ամուլ է, անպատկառ, հանդգնությամբ նրանք ասում են, որ դրա պատճառը ես եմ և ոչ թե նա, որը, բացի այդ, խանդոտ է, կռվարար և վավաշոտ ծայր աստիճան։ Տե՛ր իմ և հա՛յր իմ, ես ամեն օր աղոթում եմ աստծուն, որ գթա ինձ՝ հույս ունենալով մի ուրիշ գահի, թեկուզ Թուրքիայում, սպասելով այն թագին, որին կանչում է ինձ Ձեր փառավոր և հույժ հաղթական մեծության որդին լինելու պատիվը»։

Ստորագրված՝ Ֆիլ․ ։

Կայսրն այդ նամակին պատասխանեց․

«Տյա՛ր և որդի,

Ձեր նեղությունները մեծ են, չեմ առարկում, սակայն ջանացեք տոկալ առանց սրտնեղության՝ սպասելով ավելի շողշողուն մի թագի։ Ես արդեն ծանուցել եմ շատերին իմ դիտավորությունը՝ հրաժարվելու Նիդեռլանդիայից և իմ այլ տիրապետություններից, որովհետև ծերացած եմ և հոդացավոտ լինելով՝ անկարող պիտի լինեմ դիմադրելու Ֆրանսիայի Հենրի II թագավորին, քանզի բախտը սիրում է երիտասարդներին։ Խորհեցեք նույնպես, որ լինելով Անգլիայի տեր՝ դուք ձեր զորությամբ վիրավորում եք մեզ թշնամի Ֆրանսիային։

Ես չարաչար պարտվեցի Մեքի մոտ և այնտեղ կորցրի քառասուն հազար մարդ։ Ես հարկադրվեցի փախուստ տալ սաքսոնացիներից։ Եթե աստված իր բարի և աստվածային կամքով մեկեն չվերադարձնի իմ առաջվա ուժն ու կարողությունը, ապա ես մտադիր եմ, տյա՛ր և որդի, թողնել իմ թագավորությունները և Ձեզ հանձնել իշխանությունը։

Ուրեմն ունեցեք համբերություն և մինչ այդ կատարեցեք Ձեր պարտքն ընդդեմ հերետիկոսների՝ չխնայելով ոչ ոքի, ո՛չ տղամարդկանց, ո՛չ կանանց, ո՛չ աղջիկների, ո՛չ տղաների, որովհետև լուր է հասել ականջիս, որ առանց մեծ վիշտ պատճառելու ինձ, թե տիկին թագուհին հաճախ կարեկից է եղել նրանց հանդեպ։

Ձեզ սիրող հայր»։

Ստորագրված՝ Կառլոս։

LIII

Երկար քայլելուց Ուլենշպիգելի ոտքերը արյունոտվել էին։ Մի օր Մայնցի եպիսկոպոսության մեջ նա հանդիպից ուխտավորների մի սայլակի, որ նրան տարավ մինչև Հռոմ։

Երբ նա քաղաք մտավ և իջավ սայլակից, մի պանդոկի դռան շեմքին նկատեց մի սիրուն կնոջ, որ ժպտաց՝ տեսնելով, որ տղան իրեն է նայում։

Լավ բան գուշակելով այդ սիրալիր հայացքից՝ նա ասաց կնոջը․

― Տիկին, չե՞ս հյուրընկալի արդյոք թափառական ուխտավորիս, որովհետև լրացել է արդեն մեղքերիցս ազատվելու ժամկետը։

― Մենք հյուրընկալում ենք բոլոր նրանց, ովքեր կվճարեն։

― Հարյուր դուկատ ունեմ քսակումս, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, որ հազիվ միայն մեկը ուներ, ― և ես ուզում եմ քեզ հետ միասին ծախսել առաջինը՝ խմելով մի շիշ հռոմեական հին գինի։

― Գինին թանկ չէ այս սուրբ վայրերում, ― պատասխանեց կինը, ― ներս մտիր և խմիր մեկ սոլդոյի։

Նրանք միասին խմեցին այնքան երկար ժամանակ և պարպեցին այնքան շիշ գինի, որ տանտիկինն ստիպված եղավ պատվիրել աղախնին, որ նա իր փոխարեն մատուցի հաճախորդներին, մինչդեռ ինքը և Ուլենշպիգելը առանձնացան հետևի սրահում՝ մարմարապատ և ցուրտ ինչպես սառնամանիք։

Գլուխը հակելով տղայի ուսին՝ նա հարցրեց, թե ով է նա։ Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Ես աղքատության երկրի իշխանն եմ, սովածների կոմսը, քրջոտների բարոնը, և Դամմե քաղաքում, որ իմ ծննդավայրն է, ունեմ քսանհինգ կալված լուսնի շողեր։

― Ի՞նչ երկիր է դա, ― հարցրեց տանտիրուհին՝ խմելով Ուլենշպիգելի գավաթից։

― Դա մի երկիր է, ― ասաց նա, ― ուր ցանում են օդում պատրանքների, խենթ հույսերի և խոստումների հատիկը։ Բայց դու ծնված չես լուսնկային, ո՜վ չքնաղ տանտիրուհի՝ անուշաբույր մորթով, մարգարտանման փայլուն աչքերով։ Արևի գույնն է նստել քո այդ ոսկի մազերին, գեղեցկության աստվածուհին է, որ առանց խանդելու ստեղծել է քո այդ գիրուկ ուսերը, քո փարթամ կուրծքը, քո կլոր բազուկները, քո փափլիկ ձեռքերը։ Ընթրելո՞ւ ենք միասին այս երեկո։

― Ֆլանդրիացի սիրուն ուխտավոր, ― ասաց կինը, ― ինչո՞ւ ես եկել Հռոմ։

― Խոսելու պապի հետ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Ա՜յ թե ինչ, ― ասաց կինը ձեռքերն իրար զարկելով, ― խոսել պապի հե՜տ, ե՛ս, որ այստեղացի եմ, երբեք չեմ կարողացել անել այդ։

― Իսկ ես կանեմ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Բայց դու գիտե՞ս, ուր է գնում նա, ինչպես է, ի՞նչ սովորություններ և ապրելակերպ ունի, ― ասաց կինը։

― Ճանապարհին ինձ ասացին, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― որ նրա անունն է Հուլիոս Երրորդ, սիրում է կերուխումն ու զվարճությունը, զրուցասեր է և սրամիտ՝ պատասխանի մեջ։ Ինձ ասացին նաև, որ նա չափազանց մտերիմ է եղել ինչ֊որ մուրացկանի հետ՝ սև, կեղտոտ, անճոռնի, որը ողորմություն էր խնդրում իր կապկի հետ միասին, և քահանապետական գահ բարձրանալիս պապը նրան դարձրել է Մոնտի կարդինալ, և կհիվանդա, եթե ամեն օր նրան չտեսնի։

― Խմի՛ր և մի՛ խոսիր այդքան բարձր։

― Ասում են նույնպես, թե նա մի օր հայհոյեց ինչպես վարձկան զինվեր․ Al dispetto di Dio, երբ ընթրիքին չգտավ այն պաղ սիրամարգը, որ նա հրամայել էր պահել իր համար, ասելով՝ «Ես՝ աստուծո փոխանորդը, իրավունք ունեմ հայհոյելու մի սիրամարգի համար, քանի որ իմ տերը բարկացավ մի խնձորի պատճառով»։ Տեսնում ես սիրունի՛կս, որ ես ճանաչում եմ պապին և գիտեմ ո՛վ է նա։

― Լավ, բայց ուրիշների մոտ մի՛ խոսիր դրա մասին, ― ասաց կինը։ ― Այնուամենաայնիվ դու նրան չես տեսնի։

― Ես պիտի խոսեմ նրա հետ, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

Հաջորդ օրը, թեև ոտքերը սաստիկ ցավում էին, նա շրջեց ամբողջ քաղաքը և իմացավ, որ այդ օրը պապը պատարագ է մատուցելու Լատրանի սուրբ Հովհաննես եկեղեցում։ Ուլենշպիգելը գնաց այնտեղ և կանգնեց որքան կարելի է պապին մոտիկ՝ նրա աչքի առաջ, ու ամեն անգամ, երբ պապը բարձրացնում էր սկիհը (հաղորդության բաժակը) և պատարագի նշխարհը, Ուլենշպիգելը մեջքը դարձնում էր խորանին։

Պապի կողքին կանգնած էր սպասարկող կարդինալը՝ թուխ դեմքով, չար և հաստլիկ, որ կրում էր ուսին մի կապիկ․ նա հաղորդություն էր տալիս ժողովրդին անպատկառ շարժումներով։ Նա Ուլենշպիգելի վարմունքը հայտնեց պապին, և երբ պատարագը վերջացավ, պապը կանչեց չորս խիզախ զինվորների, որոնցով հռչակված է այդ ռազմասեր երկիրը, և հրամայեց ձերբակալել ուխտավորին։

― Ի՞նչ հավատի ես, ― հարցրեց նրան պապը։

― Ամենասուրբ հա՛յր, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― նույն հավատի, ինչ որ իմ տանտիրուհին։

Պապը հրամայեց կանչել այդ կնոջը։

― Ի՞նչ հավատի ես, ― հարցրեց նրան։

― Նույն հավատի, ինչ ձերդ սրբազանությունը, ― պատասխանեց կինը։

― Եվ ես նմանապես, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

Պապը հարցրեց, թե ինչու նա մեջքը շուռ էր տվել դեպի սուրբ հաղորդությունը։

― Ես ինձ անարժան էի զգում նայելու նրան դեմ֊հանդիման, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Դու ուխտավո՞ր ես, ― հարցրեց նրան պապը։

― Այո, ― պատասխանեց նա, ― և գալիս եմ Ֆլանդրիայից իմ մեղքերին թողություն հայցելու համար։

Պապան օրհնեց նրան, և Ուլենշպիգելը հեռացավ տանտիրուհու հետ միասին, որ նրան վճարեց հարյուր ֆլորին։ Այսպես կազդուրված՝ նա թողեց Հռոմը Ֆլանդրիայի երկիրը վերադառնալու համար։

Բայց հարկ եղավ վճարել յոթ դուկատ, մագաղաթի վրա գրված իր մեղքերի թողության համար։

LIV

Այդ օրերին պրեմոնտրյան երկու միաբան եկան Դամմե՝ ինդուլգենցիա ծախելու։ Իրենց վանական տարօրինակ զգեստի վրայից նրանք հագել էին ժանեկազարդ գեղեցիկ շապիկ։

Կանգնելով եկեղեցու դռան մոտ՝ երբ եղանակը լավ էր, և գավթում՝ երբ անձրև էր գալիս, նրանք հայտարարում էին իրենց սակագինը։ Ըստ այդ սակագնի վեց լիարով, մի պատարով, փարիզյան կես լիվրով, յոթ, տասներկու ֆլորինով նրանք տալիս էին հարյուր, երկու հարյուր, երեք հարյուր, չորս հարյուր տարվա մեղաց թողություն, և, նայած գնին՝ կիսակատարյալ կամ կատարյալ թողություն ամենամեծ ոճրագործությունների համար, նույնիսկ սուրբ Կույսին բռնաբարելու ցանկություն ունենալու մեղքի համար։ Բայց սա տասնյոթ ֆլորին արժեր։

Վճարած հաճախորդներին նրանք տալիս էին մագաղաթի փոքրիկ կտորներ, որոնց վրա գրված էր թողության տարիների թիվը։ Ներքևում կարդացվում էր հետևյալ ոտանավորը․

Ով որ չի ուզում խաշվել,
Խորովվել կամ տապակվել
Հազար տարի քավարանում,
Կամ թե վառվել միշտ դժոխքում՝
Թո՛ղ գնի թուղթն այս ներման,
Շընորհքի ու ողորմության։
Մի քիչ թեև փող կտաս՝
Բայց աստծուց հետո կստանաս։

Նրանց մոտ գնորդներ էին գալիս տասը մղոն հեռավորության վրա գտնվող վայրերից անգամ։

Վանականներից մեկը հաճախ քարոզ էր կարդում ժողովրդին։ Նա փարթամ մռութ ուներ և առանց դժվարության կրում էր իր եռածալ կզակն ու տռզած փորը։

― Դժբա՛խտ, ― ասում էր նա՝ հայացքը սևեռելով այս կամ այն ունկնդրի վրա, ― դժբա՛խտ, ահավասիկ դու դժոխքում ես։ Կրակը քեզ սաստիկ այրում է, քեզ եռացնում են յուղով լեցուն այն կաթսայում, որի մեջ Աստարտեի oliekoek֊ներ են տապակում․ դու երշիկ ես Բեհեղզեբուղի օջախի վրա, քուֆթա՝ Գիլգիրոթի՝ մեծ սատանայի կաթսայում, որովհետև քեզ առաջուց կտոր֊կտոր են անում։ Նայի՛ր այս մեծ մեղավորին, որ արհամարհեց մեղաց թողության թուղթը․ նայի՛ր բրդած մսով լեցուն այս ափսեին․ այդ նա՜ է, նա՛ է, նրա պիղծ դժոխապարտ մարմինն է այդպես բրդված։ Եվ ինչպիսի՜ շուրվայով է ծածկված՝ ծծումբի, ձյութի ու կուպրի։ Եվ այս բոլոր տարաբախտ մեղավորներն այսպես ուտվում են, որպեսզի նորից ծնվեն մշտնջենական ցավեր կրելու համար։ Եվ այդտեղ է, որ իսկապես տեսնում ես արցունքն ու ատամանց կրճտումը։ Գթա՜, ով ողորմած աստված։ Այո, ես քեզ տեսնում եմ արդեն դժոխքում, ով թշվառ մեղապարտ, այս բոլոր ցավերն ու չարչարանքերը քաշելիս։ Իսկ եթե քեզ համար մեկ դընիե տան՝ անմիջապես աջ ձեռքդ թեթևացած կզգաս․ եթե մեկ դընիե ևս տան՝ երկու ձեռքդ էլ կրակից դուրս կգան։ Հապա մարմնիդ մնացած մա՜սը։ Միայն մեկ ֆլորին, և ահա մեղաց թողության վարդացողը կիջնի վրադ։ Ինչպիսի՜ երանավետ զովություն։ Եվ դրանից հետո տասն օր, հարյուր օր, հազար տարի՝ նայած թե ինչքան ես վճարում՝ այլևս ո՛չ oliekoek֊ներ, ո՛չ քյուֆթա, ո՛չ խորոված։ Իսկ եթե քեզ համար չէ այդ, ո՜վ մեղավոր, հուր հավիտենից անզննելի խորխորատներում չկա՞ն միթե խեղճ հոգիներ՝ ծնողներդ, սիրեցյալ կինդ, կամ մի գողտրիկ աղջիկ, որի հետ հաճությամբ մեղք ես գործել։

Այդ խոսքի վրա վանականը արմունկով խփում էր ընկերոջը, որ թասը ձեռքին կանգնած էր նրա կողքին։ Ընկերը այդ նշանի վրա խոնարհելով իր հայացքը՝ հոգնեհույզ կերպով ցնցում էր թասը՝ փող տալու կոչ անելով։

― Եվ մի՞թե, ― շարունակում էր վանականը, ― մի՞թե այդ զարհուրելի կրակի մեջ չունիս որդի, աղջիկ կամ սիրասուն մանկիկ։ Նրանք աղաղակում են, լաց լինում, քեզ են կանչում։ Կկարողանա՞ս արդյոք խուլ մնալ այդ սրտակեղեք ձայներին։ Հազիվ թե․ քո սառցե սիրտը կհալչի, բայց մի կառոլուս կնստի դա քեզ։ Եվ տե՛ս, բավական է, որ այդ կառոլուսը զրնգա այս անարգ մետաղի վրա (ընկերը նորից թափահարեց իր թասը), մի դատարկ տարածություն է բացվում կրակի մեջ, և թշվառ հոգին բարձրանում է մինչև որևէ հրաբխի խառնարանը։ Եվ ահա նա թարմ օդի մեջ է, ազա՜տ օդում։ Հապա ո՞ւր են կրակի ցավերը։ Ծովը մոտ է, հոգին սուզվում է այդտեղ, լող է տալիս մեջքի վրա, փորի վրա, ալիքների վրա և ալիքների տակ։ Լսո՞ւմ ես ինչպես է հրճվանքից ճչում, տեսնո՞ւմ ես ինչպես է թավալվում ջրում։ Հրեշտակները նայում են նրան և ցնծում, սպասում են նրան, բայց նա դեռ գոհացած չէ։ Նա կուզենար ձուկ դառնալ։ Նա չգիտե, որ այնտեղ՝ վերևում, կան անուշահամ բուրումնավետ լոգարաններ, ուր պտույտ են գալիս սպիտակ բյուրեղաշաքարի հսկայական կտորներ՝ սառույցի պես զովարար։ Երևում է մի շնաձուկ․ հոգին չի վախենում սրանից, նստում է նրա մեջքին, բայց ձուկն այդ չի զգում, ուզում է սուզվել ծովի խորքերը։ Հոգին գնում է այդտեղ ողջունելու ջրերի հրեշտակներին, որոնք տապակած ձուկ (waterzoey) են ուտում մարջանե ամաններում և թարմ ոստրեներ՝ սադափե սկուտեղների վրա։ Եվ ինչպե՜ս է նա ընդունվում այդտեղ, ցնծության ու գուրգուրանքի առարկա դառնում, իսկ վերևի հրեշտակները շարունակ իրենց մոտ են կանչում նրան։ Վերջապես նա զովացած է, թարմացած ու երջանիկ․ տեսնում ես այժմ, թե ինչպես է բարձրանում և արտույտի պես երգելով հասնում երկքնի ամենաբարձր կետին, որ գահակալում է աստված իր ամբողջ փառքով։ Այդտեղ նա գտնում է իր բոլոր երկրային ազգականներին ու բարեկամներին, բացի նրանցից, որոնք չարախոսած լինելով թողության թղթերը և մեր ծնող սուրբ եկեղեցին, այրվում են դժոխքի վիհերում։ Եվ այդպես է մշտնջենապես, հավերժորեն, հավիտյանս հավիտենից, դարեդար, առհավետ։ Բայց մյուս հոգին աստծու մոտ է․ նա զովանում է անուշահամ լոգարաններում լողանալով և բյուրեղաշաքար ուտելով։ Ինդուլգենցիանիեր գնեցե՛ք, ո՜վ եղբայրներ․ կան կրուզատանոցներ, ոսկի ֆլորինանոցներ, անգլիական սովերենանոցներ։ Պղնձադրամն էլ չի մերժվում։ Գնեցե՛ք․ գնեցեք, սրբազան կրպակ է սա՝ աղքատի համար էլ կա, հարուստի համար էլ։ Բայց, դժբախտաբար, ապառիկ տալ չենք կարող, եղբայրնե՛ր, որովհետև գնել ու կանխիկ չվճարելը հանցագործություն է աստծու աչքում։

Մյուս վանականը, որ քարոզ չէր կարդում, թափահարում էր իր թասը։ Ֆլորինները, կրուզատները, դուկատները, սոլն ու դընիեն կարկուտի պես թափվում էին այդտեղ։

Կլաասը, որ վստահ էր, թե հարուստ է, մեկ ֆլորին տվեց և տասը հազար տարով մեղաց թողություն ստացավ։ Վանականները դրա փոխարեն մի կտոր մագաղաթ տվին նրան։

Շատ չանցած՝ տեսնելով, որ առանց ինդուլգենցիայի միայն մի քանի ժլատ է մնացել Դամմեում՝ երկուսն էլ թողին ու գնացին Հեյստ։

LV

Ուխտավորի զգեստ հագած և ամբողջ մեղքերի թողություն ստացած Ուլենշպիգելը դուրս եկավ Հռոմից, անխափան առաջ գնաց ու հասավ Բամբերգ, ուր աճում էր աշխարհիս լավագույն բանջարեղենը։

Նա մտավ մի պանդոկ, որի ուրախ֊զվարթ տիրուհին ասաց նրան․

― Երիտասա՛րդ վարպետ, ուզո՞ւմ ես քո փողով ճաշել։

― Այո, ― ասաց Ուլենշպիգելը։ ― Բայց ի՞նչ գումարով են ճաշում այստեղ։

Տիրուհին պատասխանեց․

― Մեծատունների սեղանին՝ վեց ֆլորինով․ քաղքենիների սեղանին՝ չորս, իսկ սովորական սեղանին երկու։

― Ինչքան ավելի թանկ է՝ այնքան ինձ համար հաճելի է, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Եվ գնաց նստեց մեծատունների սեղանի մոտ։ Երբ կուշտ կերավ և հռենոսյան գինով էլ կոկորդը լավ թրջեց՝ ասաց պանդոկապետուհուն․

― Սանամա՛յր, մի լավ կերա իմ փողով․ տո՛ւր ուրեմն վեց ֆլորինը։

― Պանդոկապետուհին ասաց․

― Ծիծաղո՞ւմ ես վրաս, ի՞նչ է։ Ճաշիդ փողը վճարի՛ր։

― Անուշի՛կ տիրուհի, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, դուք ամենևին էլ վատ պարտապանի դեմք չունեք․ ընդհակառակը՝ այնպիսի անկեղծություն, այնքան ուղղամտություն և մերձավորի հանդեպ սեր եմ տեսնում ես այնտեղ, որ ավելի շուտ ինձ կտաք տասնութ ֆլորին, քան թե կմերժեք վեցը, որ ինձ պարտք եք։ Սքանչելի՜ աչքեր․ դրանք արեգակ են, որ շողեր են արձակում ինձ վրա և բուսցնում են իմ մեջ սիրո խելահեղությունն ավելի բարձր, քան որևէ լքված արտի սիզախոտը։

― Գործ չունեմ ոչ քո խելահեղության, ոչ էլ սիզախոտի հետ․ փողս տուր ու թող գնա՛, ― պատասխանեց պանդոկապետուհին։

― Թողնեմ գնա՜մ, և ձեզ այլևս չտեսնե՜մ, ― ասաց Ուլենշպիգելը։ Կգերադասեի անմիջապես շունչս փչել։ Տիրուհի՛, քաղցրի՛կ տիրուհի, երբեք վեց ֆլորինանոց ճաշ ուտելու սովորություն չունեմ ես՝ սար ու ձոր ընկած խեղճ թափառականս․ հիմա այնպես եմ տկռել, որ քիչ հետո շան պես կպառկեմ արևի տակ ու լեզուս դուրս կհանեմ․ բարեհաճեցեք փողս տալ, չէ՞ որ արդար կերպով վաստակեցի այդ վեց ֆլորինը ծնոտներիս ծանր աշխատանքով․ տվեք փողս, և ես կգուրգուրեմ ձեզ, կհամբուրեմ, կգրկեմ երախտագիտության այնպիսի ավյունով, որ քսան յոթ սիրահար միասին չկարողանան այդպիսի մի գործ գլուխ բերել։

― Այդ բոլորը փողո՞վ ես խոսում, ― ասաց կինը։

― Ուզո՞ւմ ես առանց փողի ուտեմ քեզ, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Ոչ, ― ասաց կինը, պաշտպանվելով նրանից։

― Ա՜խ, ― հառաչում էր Ուլենշպիգելը՝ հետապնդելով նրան, ― քո մաշկը նման է կաթի սերի, քո մազերը՝ ոսկեզօծ, շամփրած փասյանի, շրթներդ՝ կեռասի։ Քեզանից ավելի համով բա՞ն կա աշխարհումս։

― Չես էլ ամաչում, ստահա՛կ, ― ասաց կինը ժպտալով, ― որ դեռ վեց ֆլորին ես պահանջում։ Գո՛հ եղիր, որ ձրի կերակրեցի քեզ՝ առանց որևէ բան պահանջելու։

― Եթե իմանայիր, թե դեռ որքա՜ն տեղ կա փորումս, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Դե գնա՛, քանի դեռ ամուսինս չի եկել։

― Ես մեղմ պահանջատեր եմ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― միայն մի ֆլորին տուր մոտալուտ ծարավս հագեցնելու համար։

― Ա՛ռ, չա՛ր տղա, ― ասաց կինը և փողը տվեց։

― Բայց թույլ կտա՞ս նորից գամ, ― հարցրեց Ուլենշպիգելը։

― Կհեռանա՞ս, թե չէ, ― գոչեց կինը։

― Հեռանա՜մ, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― այսինքն գամ դեպի քեզ, անուշի՛կս։ Գնալն ավելի քիչ ցավալի է, քան քո գեղեցիկ աչքերից բաժանվելը։ Եթե շնորհ անեիր ինձ պահելու՝ օրական մեկ ֆլորինից ավելի չէի ուտի։

― Մահակի՛ կարոտ ես, ― ասաց կինը։

― Ա՛ռ իմը, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Կինը ծիծաղեց, բայց Ուլենշպիգելը ստպված էր մեկնել։

LVI

Այդ ժամանակներում էր, որ Լամմե Գուդզակը վերադարձավ Դամմե բնակվելու, որովհետև Լիեժը հերետիկոսների պատճառով անհանգիստ էր։ Կինը հաճությամբ հետևեց նրան, որովհետև լիեժցիները, որ ի բնե հայտնի ծաղրաբան են, ծաղրում էին նրա ամուսնու բարեհոգությունը։

Լամմեն հաճախ էր գնում Կլաասի մոտ, որը ժառանգություն ստանալուց հետո դարձել էր Blauwe Torre գինետան հաճախորդը և այդտեղ ընտրել էր մի սեղան իր և իր ընկերների համար։ Կողքի սեղանին էր նստում և ժլատորեն իր կիսալտրանոցն էր խմում ձկնավաճառների գծուծ, կծծի, ագահ համքարապետ Յոսե Գրեյպսթյուվերը, որն ապրում էր ապխտած տառեխով և փողն ավելի էր սիրում, քան իր հոգու փրկությունը։ Կլաասն իր քսակում էր պահում մագաղաթի այն կտորը, որի վրա գրված էր տասհազարամյա մեղաց թողությունը։

Մի երեկո Լամմե Գուդզակի, Յան վան Ռոզեբեկեի, Մաթիս վան Ասշեի հետ Blauwe Torre֊ում նստած, կողքի սեղանին էլ Յոսե Գրեյպսթյուվերը, Կլաասը անհաշիվ խմում էր, և Յան Ռոզենեկեն ասաց նրան։

― Այդքան շատ խմելը մեղք է։

Կլաասը պատասխանեց․

― Ամեն մի ավելրոդ գավի համար միայն կես օր են մարդու վառում, իսկ ես տասը հազար տարվա մեղաց թուղթ ունեմ իմ քսակում։ Ո՞վ է ուզում մի հարյուր տարի տամ նրան, որ կարողանա աներկյուղ կերպով լողացնել իր ստամոքսը։

― Քանիսո՞վ կվաճառես, ― գոռացին ամենքը։

― Մեկ գավի, ― պատասխանեց Կլաասը, ― բայց հարյուր հիսունը կտամ մի muske convn֊ի՝ ճագարի մի բաժնին։

Մի քանի խմող Կլաասին հրամցրին ո՛րը մի գավ գարեջուր, ո՛րը խոզապուխտ, Կլաասը ամեն մեկին կտրեց տվեց մագաղաթի մի փոքրիկ կտոր։ Բայց մեղաց թողության գինը Կլաասը չէր, որ կերավ ու խմեց, այլ Լամմե Գուդզակը․ սա այնքան կերավ, որ սկսեց աչքի առաջ փքվել, մինչդեռ Կլաասը գնում֊գալիս էր պանդոկում ու սաղացնում իր ապրանքը։

Գրեյպսթյուվերը նրա կողմը դարձնելով իր թթված մռութը՝ ասաց․

― Տասը օրվա համար ունե՞ս։

― Ոչ, ― պատասխանեց Կլաասը, ― շատ դժվար է այդքան կտրել։

Ամենքը սկսեցին ծիծաղել, իսկ Գրեյպսթյուվերը՝ բարկությունից ուտում էր իրեն։

Դրանից հետո Կլաասը ճանապարհ ընկավ տուն՝ Լամմեի ընկերակցությամբ, որն այնպես էր քայլում՝ ասես ոտքերը բրդե լինեին։

LVII

Իր տարագրության երրորդ տարվա վերջերին Կատլինը վերադարձավ Դամմե՝ իր կացարանը։ Նա անդադար ու խելացնոր կերպով կրկնում էր․ «Գլուխս վառվում է, հոգիս՝ թակում․ մի ծակ բաց արեք, նա ուզում է դուրս գալ»։ Եվ հենց որ եզ կամ ոչխար էր տեսնում՝ անմիջապես փախչում էր։ Նա նստում էր իր հյուղակի հետևը գտնվող նստարանի վրա՝ լորիների տակ, գլուխն օրորում էր ու առանց ճանաչելու նայում Դամմեի բնակիչներին, որոնք նրա առջևից անցնելիս ասում էին․ «Դա գիժ է»։

Ուլենշպիգելն այդ ժամանակ ճամփաներում ու կածաններում թափառելիս մեծ ճանապարհի վրա տեսավ մի էշ՝ պղնձե գամերով զարդարված թամբ ու սանձով, գլուխը պճնված կարմիր բրդի ծոպերով ու փնջիկներով։

Մի քանի պառավ կին էին կանգնած էշի շուրջը և բոլորը միասին խոսում էին ու ասում․

― Ոչ ոք չի կարող զսպել դրան․ սա անվանի կախարդ՝ դը Ռեի անիծյալ էշն է։ Բարոն դը Ռեն ողջ֊ողջ խարույկ բարձրացվեց՝ ութ երեխա սատանային զոհելու համար։

― Ո՛վ կանա՛յք, էշը այնքան արագ փախավ, որ չկարողացան բռնել։ Սատանան նրա հետ է և պաշտպանում է։ Դրա համար էր, որ նա, թեև հոգնած էր ու կանգնած ճանապարհի վրա, այնուամենայնիվ, երբ համայնքի ոստիկանները եկան բռնելու նրան, նա այնքան սաստիկ էր զարկվում, քացի տալիս ու զռում, որ նրանք չհամաձայնվեցին մոտենալ։

― Եվ դա բնավ էլ իշու զռոց չէր, այլ սատանայի մռնչոց։

― Այդպես էլ թողին, որ նա կրծի ուղտափուշը՝ առանց համարձակվելու դատել նրան և որպես կախարդ ողջ֊ողջ այրել։ ― Այդ մարդիկ ամենևին սրտոտ չեն։

Չնայած այս սրտապնդող խոսքերին, հենց որ էշը տնկում էր ականջները և պոչով հարվածում իր կողերը՝ կանայք ճվճվալով փախչում էին, որպեսզի շաղակրատելով ու կչկչալով նորից հավաքվեն ու դարձյալ թողնեն փախչեն՝ էշի նվազագույն շարժումը տեսնելով։

Ուլենշպիգելին դուր էր գալիս այս բոլորը․ նա ծիծաղում էր։

― Ինչպիսի՜ անվախճան հետաքրքրասիրություն և հավիտենական զրուցասիրություն է գետի պես հորդում այս կանանց, մանավանդ պառավների բերանից, որովհետև ջահելների մոտ հորդումը նվազ հաճախակի է՝ նրանց սիրային զբաղմունքների պատճառով։

Ապա էշին նայելով ասաց․

― Այս կախարդ անասունը կայտառ է և անշուշտ ուսերը չի ցնցում, կարող եմ հեծնել նրան կամ ծախել։

Եվ առանց մի խոսք ասելու գնաց մի քիչ առվյուտ ճարեց, տվեց էշին ուտի, ապա արագ ցատկելով նրա վրա՝ ձգեց սանձը և դարձավ դեպի հյուսիս, դեպի արևելք ու արևմուտք՝ հեռվից օրհնելով պառավներին։ Սարսափից նվաղած պառավները չոքեցին։ Այդ օրը իրիկնապահին նրանք ասում էին, որ փասյանի փետուրով զարդարված գլխարկով մի հրեշտակ եկել, իրենց բոլորին էլ օրհնել էր և աստծու հատուկ շնորհքով տարել էր կախարդի էշը։

Իսկ Ուլենշպիգելը աշտանակելով իր էշը՝ գնում էր փարթամ մարգագետինների միջով, ուր ազատ֊անկաշկանդ ոստոստում էին ձիերը, իսկ արածելուց հետո կովերն ու երինջները ծուլորեն պառկած էին արևի տակ։ Եվ էշի անունը դրեց Եֆ։

Էշն էլ կանգ առավ և խիստ ուրախացած՝ սկսեց ուղտափուշ ուտել։ Սակայն երբեմն ամբողջ մարմնով ցնցվում էր և պոչը խփում կողերին, որպեսզի փախցնի անհագ բոռերին, որոնք նույնպես նրա պես ուզում էին ճաշել՝ միայն թե իր մսով։

Ուլենշպիգելը, որի ստամոքսը քաղցից աղաղակում էր, տխուր էր․

― Դու շատ երջանիկ կլինեիր, ― ասում էր նա, ― հարգո իշուկ, ճաշակելով, ինչպես հիմա ես անում, այս հյութալի ուղտափշերը՝ եթե ոչ ոք չգար խանգարելու քո անդորրը և չհիշեցներ, որ դու մահկանացու ես, այսինքն ծնվել ես կրելու ամեն տեսակ դժնիություններ։

― Ինչպես որ դու, ― շարունակեց մենախոսել նա սրունքները սեղմելով, ― ինչպես որ դու՝ սրբազան մաշիկ հագնողն էլ ունի իր բոռը, պարոն Լյութերն է դա, և Նորին բարձր վսեմություն Կառլոսը ունի իրենը․ դա պարոն Ֆրանսուան է՝ անվամբ Առաջինը, խիստ երկար քթով և է՛լ ավելի երկար սրով թագավորը։ Ուրեմն ինձ էլ՝ հրեայի պես թափառող խեղճ միամտիս թույլ է տրված ունենալու իմ բոռը, հարգո՛ իշուկ։ Ավա՜ղ, այդպես է․ բոլոր գրպաններս ծակ են, և այդ ծակերից պատահականության գրկում թափառելով գնում են իմ բոլոր գեղեցիկ դուկատները, ֆլորինները և դիլդերները, ինչպես կատվի բերանի առջևից փախչող մկների լեգեոն։ Չեմ հասկանում, թե ինչո՛ւ փողը ինձ չի սիրում, ինձ, որ այնքան սիրում եմ փողը։ Ոչ, ինչքան էլ ուզում է ասեն, Բախտը կին չէ, որովհետև միմիայն գծուծ ժլատներին է սիրում, որոնք այն պահում, կուտակում են, քսան բանալիով փակում և ամենևին թույլ չեն տալիս, որ սոսկ իր ոսկեզօծ քթի ծայրը դուրս հանի պատուհանից։ Ահա իմ բոռը, որ կրծում ու քորում է ինձ, երբեմն էլ խտուտ անում՝ առանց ինձ ծիծաղեցնելու։ Բայց դու ինձ չես լսում, հարգո՛ իշուկ, և միայն արածելու մասին ես մտածում։ Ա՜խ, փորդ լցնող փորասեր, քո երկար ականջները խուլ են դատարկ ստամոքսների ճիչին։ Դե լսի՛ր, հրամայում եմ։

Եվ սաստիկ մտրակեց էշին։ Էշն սկսեց զռալ։

― Քանի որ երգդ էլ վերջացրիր՝ դե՛, ճանապարհ ընկնենք, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

Բայց էշը սահմանաքարից ավելի չէր շարժվում և կարծես թե ծրագրել էր ուտել ճանապարհի բոլոր ուղտափշերը՝ մինչև վերջինը․ իսկ դրանից ինչքան ասես կար։

Ուլենշպիգելը այդ բանը տեսնելով ցած իջավ, ուղտափշի մի փունջ կազմեց, հեծավ էշը և փունջը նրա երախի առաջ պահած՝ այդպես քթից քաշած տարավ հասցրեց Հեսենի լանդգրաֆության հողերը։

― Հարգո՛ իշուկս, ― ասում էր նա ճանապարհին, ― ահա վազում ես դու իմ փնջի հետևից, որ չնչին բան է, ու հետևիդ ես թողնում այս համեղ բույսով լեցուն գեղեցիկ ճանապարհը։ Մարդիկ էլ այդպես են անում, ոմանք հոտոտում են փառքի փունջը, որ Բախտը դնում է նրանց քթի առաջ, ոմանք էլ՝ վաստակի փունջը, ուրիշներն էլ՝ սիրո փունջը։ Ճանապարհի ծայրին նրանք, ինչպես որ դու, նկատում են, որ հետապնդել են քիչը, և իրենց ետևն են թողել այն, ինչ էլի մի բան է, այսինքն՝ առողջություն, աշխատանք, հանգիստ և ընտանեկան բարեկեցությունը։

Այսպես խորհրդածելով իր էշի հետ՝ Ուլենշպիգելը հասավ լանդգրաֆի ապարանքին։

Երկու հրացանակիր սպա նարդի էին խաղում սանդուղքի վրա։

Նրանցից մեկը, որ վիթխարի կազմվածքով շիկահեր մարդ էր, նկատեց համեստորեն Եֆը հեծած Ուլենշպիգելին և սկսեց զննել նրանց։

― Ի՞նչ ես ուզում, ― ասաց նա, ― քաղցած դեմքով ուխտավոր։

― Իրոք որ խիստ քաղցած եմ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― և հակառակ իմ ցանկության՝ ուխտավորություն եմ անում։

― Եթե քաղցած ես, ― հարեց կապիտանը, ― վզովդ կե՛ր այն պարանը, որ ճոճվում է թափառաշրջիկների համար կանխորոշված մոտակա կախաղանից։

― Պարո՛ն կապիտան, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― եթե ինձ տայիք այդ գեղեցիկ ոսկեշղթան, որ կրում եք ձեր գլխարկի վրա, ես կերթայի ատամներովս կախվելու այն չաղ խոզի զիստից, որ ճոճվում է այնտեղ՝ խորոված անողի մոտ։

― Որտեղի՞ց ես գալիս, ― հարցրեց կապիտանը։

― Ֆլանդրիայից, ― պատասխանեց Ուլնեշպիգելը։

― Ի՞նչ ես ուզում։

― Ուզում եմ Նորին բարձրություն լանդգրաֆին ցույց տալ մի պատկեր, որ ես եմ նկարել։

― Եթե դու նկարիչ ես և ֆլանդրիացի, ― ասաց կապիտանը, ― ներս գնալիս քեզ կտանեմ իմ տիրոջ մոտ։

Առաջնորդվելով լանդգրաֆի մոտ՝ Ուլենշպիգելը ողջունեց նրան երեք անգամ և նույնիսկ ավելի։

― Ձերդ բարձրության բարեհաճությունն եմ աղերսում, որ ների իմ հանդգնությունը, որով համարձակվել եմ գալ մատուցելու առ ոտս Նորին բարձրության մի նկար, որ արել եմ նրա համար, և որտեղ պատիվ ունեմ նկարած լինելու սուրբ Կույսին՝ շքեղ պճնանքով։ Այդ նկարը, ― շարունակեց նա, ― թերևս հավանի Նորին բարձրությունը, և այդ դեպքում ես բավական ինքնավստահ կլինեմ իմ հմտության վրա՝ հուսալով, որ իմ նստոցը կհասցնեմ այս գեղեցիկ, թավշե, կարմրափայլ բազկաթոռին, ուր իր կենդանության օրոք նստում էր Նորին վեհանձնության հավերժ ափսոսալի նկարիչը։

Տյար լանդգրաֆը զննելով նկարը, որ գեղեցիկ էր ասաց․

― Դու կլինես մեր նկարիչը, նստիր այնտեղ՝ բազկաթոռին։

Եվ զվարթությամբ համբուրեց նրա այտերը։ Ուլենշպիգելը նստեց։

― Շատ ես նիհարել, ― ասաց տյար լանգրաֆը՝ դիտելով նրան։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Ճիշտ որ, տե՛ր իմ․ Եֆը՝ այսինքն իմ էշը ուղտափուշ էր ճաշակում, իսկ ես ահա երեք օր է միայն թշվառությամբ եմ ապրում և լոկ հույսի ծխով եմ սնվում։

― Շուտով լավագույն մսով ընթրիք կանես, ― ասաց լանդգրաֆը, ― բայց ո՞ւր է էշդ։

― Թողել եմ մեծ հրապարակում, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― Ձեր բարեսրտության ապարանքի դիմաց։ Չափազանց գոհ կլինեի, եթե Եֆը ունենար գիշերվա օթևան, անկողին և արոտ։

Տյար Լանգրաֆն անմիջապես իր մանկլավիկներից մեկին կանչել տվեց ու ասաց, որ Ուլենշպիգելի էշին նայեն այնպես, ինչպես իր սեփականներին։

Շուտով հասավ ընթրիքի ժամը, որ դարձավ իսկական հարսանիք ու տոնախմբություն։ Մսերից բարձրանում էր անուշահամ գոլորշի, գինիներն անձրևում էին կոկորդի մեջ։

Երբ Ուլենշպիգելն ու լանդգրաֆը անթեղի պես կարմրել էին, Ուլենշպիգելն սկսեց զվարթանալ, սակայն լանգրաֆը ասում էր մտախոհ։

― Նկարի՛չ, ― ասաց նա հանկարծ, ― ես պետք է նկարվեմ, որովհետև որևէ մահկանացու իշխանի համար մեծ բավականություն է իր դեմքի հիշատակը կտակել հետնորդներին։

― Տեր իմ Լանգրաֆ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― ձեր ցանկությունը հենց իմ ուզածն է․ բայց ինձ՝ տգետիս թվում է, թե Ձերդ բարձրությունը առանձին նկարվելով՝ մեծ հրճվանք չի ունենա գալիք դարերում։ Նրան պետք է ընկերակցի նրա ազնվազարմ կինը՝ տիկին լանդգրաֆուհին, նրա պալատական տիկիններն ու իշխանները, ամենառազմագետ զորապետներն ու սպաները, որոնց կենտրոնում պարոն լանդգրաֆն ու տիկինը կշողշողան որպես երկու արև լապտերների մեջ։

― Ճշմարիտ է, նկարի՛չ, ― պատասխանեց լանդգրաֆը, ― իսկ ի՞նչ պետք է վճարել այդ մեծ աշխատանքի համար։

― Հարյուր ֆլորին կանխավճար կամ այլ կերպ ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Ստացեք նախօրոք, ― ասաց տյար լանդգրաֆը։

― Կարեկի՛ց իշխան, ― հարեց Ուլենշպիգելը, ― դուք ձեթ եք լցնում իմ ճրագի մեջ․ նա կվառվի ի պատիվ ձեզ։

Հաջորդ օրը նա խնդրեց Լանդգրաֆին, որ հերթով անցեն այն բոլոր անձերը, որոնց նկարվելու պատիվ էր վերապահված։

Այդ ժամանակ եկավ Լյունեբուրգի դուքսը՝ լանգրաֆի ծառայության մեջ գտնվող լանդսկեխտների հրամանատարը։ Մի խոշոր մարդ էր դա և մեծ դժվարությամբ էր կրում մսով լցված իր փորը։ Նա մոտեցավ Ուլենշպիգելին և հետևյալ բառերը շշնջաց նրա ականջին․

― Եթե ինձ նկարելիս չհանես ճարպիս կեսը՝ ես քեզ կախել կտամ իմ գուգազների ձեռքով։

Եվ դուքսը հեռացավ։

Ապա եկավ մի բարձրահասակ տիկին, որի կռնակին կուզ կար, իսկ լանջը տափակ էր արդարադատության սրի շեղբի պես։

― Պարո՛ն նկարիչ, ― ասաց նա, ― եթե դու ինձ երկու կուզ չդնես մեկի փոխարեն, որը պետք է ջնջես, և եթե այդ երկուսը չդնես առջևից՝ ես քեզ քառահերձել կտամ որպես մարդ թունավորող։

Եվ տիկինը հեռացավ։

Հետո եկավ մի դեռատի պալատական օրիորդ՝ խարտյաշ, թարմ ու սիրուն, բայց նրա երեք ատամը պակաս էր վերին շրթունքի տակ։

― Պարո՛ն նկարիչ, ― ասաց նա, ― եթե ինձ խնդուն չնկարես և երեսուն երկու ատամներս ցույց չտաս՝ ես քեզ կտոր֊կտոր անել կտամ իմ երկրպագուի ձեռքով։

Եվ ցույց տալով հրացանակիրների այն կապիտանին, որն անցած օրը նարդի էր խաղում պալատի սանդուղքների վրա՝ օրիորդն էլ հեռացավ։

Թափորը շարունակվեց․ Ուլենշպիգելը մենակ մնաց տյար լանդգրաֆի հետ։

― Եթե, ― ասաց լանգրաֆը, ― դու դժբախտություն ունենաս կեղծելու թեկուզ մեկ գիծ այս բոլոր կերպարանքներից՝ նրանց նկարելիս, ես գլուխդ թռցնել կտամ վառյակի պես։

― Գլուխս թռցնեն, ― մտածեց Ուլենշպիգելը, ― քառահերձեն, կտոր֊կտոր անեն կամ առնվազն կախեն․ ավելի լավ չէ՞ ոչ մի բան էլ չնկարեմ։ Մտածեմ տեսնեմ։

― Որտե՞ղ է այն սրահը, ― հարցրեց նա լանգրաֆին, ― որ ես պետք է զարդարեմ այս բոլորի նկարներով։

― Հետևիր ինձ, ― ասաց լանգրաֆը։

Եվ ցույց տալով բոլորովին մերկ պատերով մի սենյակ՝ ասաց․

― Ահա սրահը։

― Ես շատ գոհ կլինեմ, եթե այս պատերից մեծ վարագույրներ կախեն, որպեսզի իմ նկարները ապահովված լինեն ճանճերի ու փոշու թշնամանքից։

― Այդ կլինի, ― ասաց լանդգրաֆը։

Երբ վարագույրները կախեցին, Ուլենշպիգելը երեք օգնական աշակերտ պահանջեց, որպեսզի նրանց պատրաստել տա իր ներկերը։

Երեսուն օր Ուլենշպիգելն ու աշակերտները միայն կերուխումով և ուրախությամբ զբաղվեցին, չխնայելով ոչ անուշահամ կերակուրներ, և ոչ էլ հին գինիներ։ Լանգրաֆը հոգում էր ամեն բան։

― Սակայն երեսունմեկերորդ օրը նա եկավ ու քիթը ներս կոխեց այն սենյակը, որի համար Ուլենշպիգելը պատվիրել է, որ ոչ ոք չմտնի։

― Հը՛, Թի՛լ, ո՞ւր են նկարները, ― ասաց նա։

― Դեռ հեռու են ավարտելուց, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Կարելի չէ՞ տեսնել։

― Դեռ ոչ։

Երեսուն վեցերորդ օրը նա դարձյալ քիթը մոտեցրեց դռանը։

― Հը՛, Թի՛լ, ― հարցրեց նա։

― Տյար լանդգրաֆ, ավարտման ճանապարհն են բռնել։

Վաթսուներորդ օրը լանդգրաֆը բարկացավ և ներս մտելով ասաց․

― Այս րոպեիս նկարները պետք է ցույց տաս ինձ։

― Այո, զարհուրի՛կ իշխան, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― բայց բարեհաճեցեք բաց չանել այս վարագույրը, մինչև որ չհրամայեք ներս գան պարոն զորապետները և ձեր արքունիքի տիկինները։

― Համաձայն եմ, ― ասաց լանդգրաֆը։

Եվ նրա հրամանով ամենքն էլ եկան։

Ուլենշպիգելը կանգնած էր պինդ փակված վարագույրի առաջ։

― Տյար լանդգրաֆ, ― ասաց նա, ― և դուք՝ տիկի՛ն լանդգրաֆուհի, և դուք՝ Լյունեբուրգի տե՛ր, և դուք բոլորդ, գեղանի տիկնայք և քաջարի զորավարներ, ես նկարել եմ այս վարագույրի հետև, ինչքան կարողացել եմ, ձեր գողտրիկ կամ ռազմիկ դեմքերը։ Ամեն մեկը ձեզանից առանց դժվարության կճանաչի իրեն։ Դուք շտապում եք ձեզ տեսնել, բնական է դա և արդարացի, բայց համբերելու շնորհ արեք և թույլ տվեք, որ ձեզ ասեմ մեկ կամ վեց բառ։ Գեղեցի՛կ տիկնայք և քաջարի զորապետներ, որ բոլորեքյան ազնվազարմ եք, կարող եք տեսնել իմ նկարը և հիանալ․ բայց եթե ձեր մեջ կա որևէ ռամիկ՝ նա ճերմակ պատից բացի ուրիշ բան չի տեսնի։ Իսկ հիմա շնորհ արեք բանալու ձեր ազնվածին աչքերը։

Եվ Ուլենշպիգելը քաշեց վարագույրը։

― Ազնվական մարդիկ են միայն տեսնում նկարը, ազնվազարմ տիկնայքն են միայն տեսնում այն, և շատ չանցած մարդիկ այսպես կասեն՝ «Նկարչության մեջ ռամիկի պես կույր է կամ ազնվականի պես հստակատես»։

Ամենքն էլ մեծ֊մեծ բացել էին աչքերը՝ ձևացնելով, թե նայում են նկարին, ցույց էին տալիս իրար, ճանաչում, մատնացույց անում, բայց իրականում միայն մերկ պատն էին տեսնում, ուստի և քթները խիստ կախել էին։

Հանկարծ ծաղրածուն, որ այդտեղ էր, երեք ոտնաչափ վեր ցատկեց՝ զնգզնգացնելով իր բոժոժիկները, և ասաց․

― Թող ասեն, որ ես ռամիկ եմ, ռամկային և ռամկածնունդ ռամիկ, բայց ես կասեմ և շեփորներով և փողերով կաղաղակեմ, որ այդտեղ տեսնում եմ միայն մերկ պատ, սպիտակ, դատարկ պատ։ Աստված ու նրա սուրբերն ինձ օգնակա՜ն։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Երբ խենթերը խառնվում են խոսքի՝ ժամանակն է, որ խելոքները հեռանան։

Եվ նա պալատից դուրս գալու վրա էր՝ երբ լանդգրաֆը կանգնեցրեց նրան։

― Ծո՛ւռ ծռան, ― ասաց նա, ― դո՛ւ, որ շրջում ես աշխարհում ու գովաբանում լավ ու գեղեցիկ բաները և լիաբերան ծաղրաբանում հիմարությունը, դո՛ւ որ համարձակվեցիր այսքան ազնվազարմ տիկնանց և բարձրաստիճան իշխանների դեմհանդիման հրապարակավ ծաղրել իշխանական ու տոհմային հպարտությունը, մի օր կախաղան կհանվես ազատ խոսելուդ համար։

― Եթե պարանը ոսկուց է՝ ինձ տեսնելուն պես վախից կկտրվի, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Ահա քեզ նրա առաջին ծայրը, ― ասաց լանդգրաֆը՝ տասնհինգ ֆլորին տալով։

― Շատ շնորհակալ եմ, տե՛ր իմ, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― ճանապարհի յուրաքանչյուր պանդոկ կստանա դրա մի թելը, մի իսկական ոսկեթել, որ այդ ավազակ պանդոկապաններին Կրեսոսներ է դարձնում։

Եվ գդակը ծուռ դրած, փետուրը քամուն տված՝ Ուլենշպիգելը ցատկեց էշի վրա և ուրախ֊զվարթ ճանապարհ ընկավ։

LVIII

Ծառերի տերևները դեղնում էին, և աշնանային քամին սկսում էր փչել։ Կատլինի խելքը երբեմն մեկ կամ երեք ժամով գլուխն էր գալիս։ Այդ ժամանակ Կատլինը ասում էր, որ աստծու հոգին իր քաղցր ողորմությամբ այցելել է նրան։ Այդ րոպեներին նա կարողանում էր խոսքով ու շարժումներով Դյութել Նելեին, որով սա տեսնում էր դեպքեր հարյուր ու ավելի մղոն հեռու գտնվող հրապարակներում, փողոցներում կամ տներում։

Այդ օրն էլ Կատլինի խելքը գլխին էր և Կլաասի, Սոոտկինի ու Նելեի հետ oliekoek` էր ուտում ու վրան էլ dobbelcuyt կոնծում։

Կլաասն ասաց․

― Այսօր Նորին սրբազնագույն վսեմություն Կառլոս Հինգերորդ կայսեր գահից հրաժարվելու օրն է։ Նելե՛, ջանի՛կս, կարո՞ղ ես տեսնել մինչև Բրյուսել։

― Կարող եմ, եթե Կատլինը կամենա, ― պատասխանեց Նելեն։

Այդ ժամանակ Կատլինը նստեցրեց աղջկան մի նստարանի վրա և խոսքով ու շարժումներով դյութելով նրան՝ ընկողմանեց խոր քնի մեջ։

― Մտիր զբոսայգու փոքրիկ տունը, որ Կառլոս Հինգերորդ կայսրի գերադասած աթոռանիստն է, ― ասաց Կատլինը։

― Ես գտնվում եմ կանաչագույն յուղաներկով ներկված մի փոքրիկ սրահում, ― ասաց Նելեն կամացուկ, ասես խեղդվելով խոսելով։ ― Այստեղ կա հիսունչորս տարեկանի մոտ մի մարդ՝ ճաղատ ու ալեհեր, խիստ դուրս ընկած կզակին խարտյաշ մորուք, մոխրագույն աչքերը վատ հայացք ունեն և լի են խորամանկությամբ, դաժանությամբ և շինծու բարեսրտությամբ։ Այդ մարդուն անվանում են Ձերդ սրբազնագույն վսեմություն։ Նա կատարախտ ունի և սաստիկ հազում է։ Նրա մոտ մի ուրիշը՝ երիտասարդ, տգեղ դնչով, մեծ գլխով, կապիկի նման․ սրան տեսնում եմ Անտվերպենում․ Ֆիլիպ արքան է նա։ Նորին սրբազնագույն վսեմությունը հիմա նախատում է նրան, որ գիշերը տնից դուրս է եկել՝ անկասկած, ասում է նա, որ քաղաքի հետամնաց մասի որևէ որջում մի լրբուհի գտնի։ Նրա մազերից գինետան հոտ է գալիս, ասում է նա, որ թագավորի համար ամենևին էլ հաճույք չէ, քանի որ նրան մնում է միայն ընտրել գողտրիկ մարմիններ, սիրատարփ ազնվատոհմ տիկինների թավշանման մաշկն ու բազուկները՝ թարմացած անուշաբույր լոգարաններում։ Սա շատ ավելի լավ է, ասում է նա, քան թե հարբեցող գուգազի գրկից դուրս եկած որևէ խելահեղ, հազիվ մի քիչ լվացված խոզուհին։ Չկա այնպիսի մի կին, մի կույս, ամուսնացած կամ այրի, որ ուզենար դիմադրել նրան՝ ամենից ավելի ազնվազարմ ու գեղեցիկ էակների մեջ, որոնք լուսավորում են իրենց սիրային զվարճությունները հոտավետ մոմերով և ոչ թե գարշահոտ ճարպապմոմի ճենճերահալ առկայծումով։

Թագավորը նորին սրբազնագույն վսեմությանը պատասխանում է, թե ամեն բանում կհնազանդվի նրան։ Ապա Նորին վսեմությունը հազում է և մի քանի կում շաքարեփ գինի խմում։

«Շուտով, ― ասում է նա Ֆիլիպին, ― դու կտեսնես գլխավոր շտատները՝ եպիսկոպոսները, ազնվականները ու քաղաքացիներ ― Վիլհելմ Լռակյաց դ'Օրանժին, Սնափառ Դ'Էգմոնտին, Չսիրված դը Հոորնին, Առյուծանման Բրեդերոդենին, ինչպես նաև ոսկեգեղմի բոլոր ասպետներին, որոնց վեհապետը կդարձնեմ ես քեզ։ Դու այդտեղ կտեսնես մի հարյուր ունայնամիտ մարդ, որոնք թույլ կտային, որ իրենց քիթը կտրեն, որպեսզի կարողանային այն կրել կրծքի վրա՝ կախված մի ոսկե շղթայից՝ ամենաբարձր ազնվականության այդ նշանից»։

Ապա Նորին սրբազնագույն վսեմությունը փոխում է շեշտը և տրտմությամբ ասում Ֆիլիպ արքային։

«Գիտես, զավա՛կս, որ շուտով հրաժարվելու եմ գահից հօգուտ քեզ, մի մեծ ներկայացում եմ տալու համայն աշխարհին և պիտի խոսեմ մի խուռներամ բազմության առաջ՝ թեև զկռտում եմ ու հազում (որովհետև ամբողջ կյանքումս խիստ շատ եմ կերել, զավա՛կս), և դու չափազանց քարսիրտ պետք է լինես, եթե ինձ լսելուց հետո մի քանի կաթիլ արցունք չթափես»։

«Լաց կլինեմ, հա՛յր իմ», ― պատասխանում է Ֆիլիպ արքան։

Ապա նորին սրբազնագույն վսեմությունը ասում է մի սպասավորի, որի անունը Դյուբուա է․

«Դյուբուա՛, ― ասում է նա, ― տո՛ւր ինձ մի քիչ Մադերայի քաղցրահյութից, զկռտում եմ․ չլինի թե զկռտոցս բռնի այն ժամանակ, երբ խոսեմ այդ բազմության առաջ։ Երեկվա սագը կարծես կոկորդումս է մնացել։ Գուցե լավ կլիներ, եթե մի գավ Օռլեանի գինի խմեի․ չէ, շատ է տտիպ։ Մի քանի հատ անձրուկ չուտե՞մ արդյոք․ չէ՛, շատ յուղալի են։ Դյուբուա՛, Ռոման գինի տուր»։

Դյուբուան Նորին սրբազնագույն վսեմությանը տալիս է նրա ուզածը, ապա բոսորագույն թավշե զգեստ է հագցնում նրան, վրան ոսկեճամուկ պատմուճան գցում, թուրը կապում, նրա ձեռքն է տալիս արքայական գավազանն ու երկրագունդը և գլխին դնում է արքայական թագը։

Հետո Նորին սրբազնագույն վսեմությունը դուրս է գալիս զբոսայգում գտնվող տնից։ Նա հեծած է մի փոքրիկ ջորի․ հետևից գալիս են Ֆիլիպ արքան և բազմաթիվ բարձրաստիճան անձինք։ Այդպես նրանք գնում են մի մեծ շենք, որն անվանում են պալատ, և նրա սենյակներից մեկում գտնում մի բարձրահասակ, նիհար մարդ՝ փարթամորեն հագնված, որին անվանում են դ'Օրանժ։

Նորին սրբազնագույն վսեմությունը դիմում է այդ մարդուն և ասում․

«Տեսքս լա՞վ է, Վիլհե՛լմ քեռորդի»։

Բայց այդ մարդը չի պատասխանում։

Այն ժամանակ Նորին սրբազնագույն վսեմությունը կես խնդում, կես բարկացած ասում է նրան․

«Ուրեմն դու միշտ հա՞մր ես մնալու, քեռորդի՛, նույնիսկ այն ժամանակ, երբ պետք է ճշմարտությունն ասել հնոտիներին։ Ասա՛, Լռակյա՛ց, պե՞տք է դեռ թագավորեմ, թե հրաժարական տամ»։

«Սրբազնագույն վսեմություն, ― ասում է նիհար մարդը, ― երբ ձմեռը գալիս է, ամենահզոր կաղնիներն անգամ թափում են իրենց տերևները»։

Խփում է ժամը երեքը։

«Լռակյա՛ց, ― ասում է կայսրը, ― ուսդ տուր, որ հենվեմ վրան»։

Եվ Նորին վսեմությունը նրա ու իր շքախմբի հետ մտնում է մի մեծ դահլիճ, նստում է ատլասներով ու բոսորագույն գորգերով ծածկված գահակալի վրա՝ ամպհովանու տակ։ Այդտեղ երեք բազկաթոռ կա․ Նորին սրբազնագույն վսեմությունը նստում է մեջտեղի բազկաթոռին, որ մյուսներից ավելի է ակնազարդված և կայսերական թագ ունի վերնամասում։ Ֆիլիպ արքան նստում է երկրորդին․ երրորդը կնոջ համար է, որն անկասկած թագուհի է։ Աջից ու ձախից, գորգապատ նստարանների վրա բազմած են կարմրազգեստ մարդիկ, որոնք վզից ոսկե ոչխար կախած ունեն։ Նրանց հետևը կանգնած են բազմաթիվ անձինք՝ անշուշտ իշխաններ և սեպուհներ։ Գահակալի դեմուդեմը և ստորոտում, ոչ գորգապատ նստարանների վրա նստած են մահուդե զգեստներով մարդիկ։ Լսում եմ, որ նրանք ասում են իրար, թե այդքան համեստ նստած ու հագնված լինելու պատճառն այն է, որ իրենք են վճարում ամբողջ ծախսը։ Երբ Նորին վսեմությունը ներս է գալիս՝ ամեն ոք կանգնում է, բայց կայսրը շուտով նստում է և նշան տալիս, որ նույնը անեն։

Դրանից հետո երկար խոսում է մի ծեր մարդ՝ ծոր տալով, ապա մի կին, որ կարծես թագուհի է, Նորին վսեմությանն է մատուցում մագաղաթի մի փաթույթ, որի վրա բաներ կան գրված և որ Նորին վսեմությունը կարդում է հազալով, խուլ ու ցած ձայնով, և կարծես ինքն իրեն ասում է․

«Ես բազմաթիվ ճամփորդություններ եմ արել Իսպանիայում, Հոլանդիայում, Անգլիայում․ և այդ ամենը ի փառս աստուծո, իմ զենքի հռչակի և իմ ժողովուրդների բարօրության։

Ապա երկար խոսելուց հետո ասում է, որ ինքը հոգնած է ու վատուժ և ուզում է Իսպանիայի թագը, ինչպես և այս երկրների կոմսությունները, դքսություններն ու մարկիզությունները հանձնել իր որդուն։

Հետո նա լալիս է և ամենքն էլ լաց են լինում նրա հետ։

Դրանից հետո վեր է կենում Ֆիլիպ արքան և ծունկ չոքելով՝ ասում է․

«Սրբազնագույն վսեմություն, արդյո՞ք թույլատրելի է ինձ ստանալ ձեր ձեռքից այդ թագը, երբ դուք դեռ այնքան ընդունակ են այն կրելու»։

Ապա Նորին վսեմությունը նրա ականջին ասում է, որ բայրացակամորեն խոսի՝ գորգապատ բազմոցներին նստած մարդկանց դիմելով։

Ֆիլիպ թագավորը դառնում է դեպի նրանց և կծու ձայնով առանց վեր կենալու ասում է․

«Ես բավական լավ հասկանում եմ ֆրանսերեն, բայց այնքան չգիտեմ, որ այդ լեզվով խոսեմ ձեզ հետ։ Դուք կլսեք այն, ինչ Արրասի եպիսկոպոս պարոն Գրանվելը կասի ձեզ իմ անունից»։

«Լավ չես խոսում, որդյակս», ― ասում է Նորին վսեմությունը։

Եվ իրոք, ժողովականները, դժգոհ մրմնջում են՝ տեսնելով, որ երիտասարդ թագավորն այդքան հպարտ է ու մեծամիտ։ Կինը, որ թագուհին է, նույնպես խոսում է՝ գովաբանելու համար նրան․ ապա գալիս է մի ծեր դոկտորի հերթը․ երբ սա վերջացնում է՝ Նորին սրբազնագույն վսեմությունը ի նշան շնորհակալության՝ ձեռքով է անում նրան։ Այդ արարողությունն ու ճառերը վերջանալուց հետո Նորին վսեմությունը հայտարարում է, որ իր հպատակները ազատվում են հավատարմության երդումից, ստորագրում է դրան վերաբերող արձանագրությունները և, ելնելով իր գահից՝ որդուն է նստեցնում այդտեղ։ Սրահում ամեն ոք լալիս է։ Հետո նրանք վերադառնում են պարտեզի տունը։

Այդտեղ հասնելուց հետո Նորին սրբազնագույն վսեմությունը փակվում է կանաչ սենյակում և քահ֊քահ ծիծաղելով ասում է Ֆիլիպ թագավորին, որը ամենևին չի ծիծաղում։

― Տեսա՞ր, ― ասում է նա՝ միաժամանակ խոսելով, զկռտալով ու ծիծաղելով, ― թե որքա՜ն քիչ բան է պետք մեղմացնելու համար այդ միամիտներին։ Արցունքի ինչպիսի՜ ջրհեղեղ։ Եվ այդ առույգ Մաասը, որ իր երկար ճառը վերջացնելուց հետո հորթի պես լաց էր լինում։ Նույնիսկ դու էլ հուզված էիր երևում, բայց ոչ բավականաչափ։ Սրանք են ահա այն ներկայացումները, որ պետք է տալ ժողովրդին։ Որդյա՛կս, մենք տղամարդիկս այնքան ավելի ենք սիրում մեր մտերիմներին, ինչքան որ ավելի են նրանք մեզ արժենում։ Այդպես են և ժողովուրդները։ Ինչքան ավելի ենք մենք ստիպում նրանց վճարել, այնքան ավելի են նրանք մեզ սիրում։ Գերմանիայում ― ես թույլատրեցի ռեֆորմատների դավանանքը, որ խստորեն արգելում և պատժի էի ենթարկում Հոլանդիայում։ Եթե գերմանական իշխանները կաթոլիկ լինեին՝ ես կդառնայի լյութերական և կբռնագրավեի նրանց ունեցվածքը։ Նրանք հավատում են կաթոլիկության նկատմամբ տածած իմ անկեղծությանը և ցավում են, որ լքում եմ իրենց։ Իմ գիտությամբ Հոլանդիայում հերետիկոսության համար զոհվել է հիսուն հազար մարդ՝ նրանց ամենաքաջ տղամարդկանցից և ամենագողտրիկ աղջիկներից։ Հիմա ես հեռանում եմ՝ նրանք ողբ ու կոծ են անում։ Չհաշվելով բռնագրավումները՝ ես նրանցից ավելի եմ տուրք ստացել, քան Հնդկաստանից ու Պերուից, և այնուամենայնիվ նրանք ցավում են, որ կորցնում են ինձ։ Ես պատռեցի Կաձանի դաշնագիրը, զսպեցի Գենտը, ջնջեցի այն ամենը, որ կարող էր կաշկանդել ինձ՝ ազատություն, արտոնություն, մենաշնորհ, ամեն ինչ ենթակա է արքունի պաշտոնյաների իշխանությանը․ այնուամենայնիվ այդ միամիտները կարծում են, թե ազատ են, որովհետև թույլ եմ տալիս, որ նրանք նետեր արձակեն և թափորների ժամանակ տանեն իրենց համքարական դրոշները։ Նրանք զգացել են իմ վեհապետական ձեռքի ուժը, և երբ հիմա դրված են վանդակի մեջ՝ լավ են զգում իրենց, երգում են և ինձ ողբում։ Որդյա՛կ իմ, եղի՛ր նրանց հետ այնպես, ինչպես ես եմ եղել՝ խոսքով բարեսիրտ, գործով խստասիրտ։ Լիզիր այնքան ժամանակ, որքան կծելու կարիք չունես։ Երդվի՛ր, շարունակ երդվիր նրանց ազատությունների, արտոնությունների և մենաշնորհների վերաբերյալ, բայց եթե դրանք կարող են վտանգ դառնալ քեզ համար՝ ջնջի՛ր։ Նրանք երկաթե են, երբ երկչոտորեն ես ձեռք տալիս նրանց, ապակե են՝ երբ հուժկու ձեռքով փշրում ես։ Հարվածի՛ր հերետիկոսներին ոչ թե հռոմեական եկեղեցուց ունեցած տարբերության համար, այլ որովհետև նրանք մեր հեղինակությունը ստանում են Հոլանդիայում․ նրանք, որոնք հարվածում են պապին, որ երեք թագ ունի, շուտ կմաքրեն այն իշխանների հաշիվը, որոնք միայն մի թագ ունեն։ Դու էլ ինձ պես խղճի ազատությունը համարիր Նորին վսեմության դեմ գործված հանցագործություն, բռնագրավիր կայքն ու ունեցվածքը, և ամբողջ կյանքումդ ինձ նման ժառանգություն կստանաս։ Եվ երբ հեռանաս գահից հրաժարվելով կամ մեռնելով՝ նրանք կասեն․ «Ափսո՜ս, լավ վեհապետ էր»։ Եվ կողբան։

― Այլևս ոչինչ չեմ լսում, ― ավելացրեց Նելեն, ― որովհետև Նորին սրբազնագույն վսեմությունը պառկել է մահճակալի վրա և քնում է, իսկ Ֆիլիպ արքան՝ հպարտ ու մեծամիտ՝ նայում է նրան առանց սիրո զգացմունքի։

Այս խոսքերից հետո Կաատլինը արթնացրեց Նելեին։

Իսկ Կլաասը մտախոհ նայում էր բուխարին լուսավորող օջախի բոցին։

LIX

Ուլենշպիգելը լանդգրաֆից բաժանվելուց հետո հեծավ իր էշը և մեծ հրապարակով անցնելու ժամանակ հանդիպեց մի քանի իշխանների ու տիկինների զայրացած դեմքերին, բայց ամենևին չմտահոգվեց։

Շատ չանցած նա հասավ Լյունեբուրգի դքսի հողերին և այդտեղ հանդիպեց Smaedelyke broeder֊ների մի խմբի․ սրանք սլյուիսցի ուրախ ֆլամաններ են, ամեն շաբաթ օր մի քիչ փող են մի կողմ դնում, որպեսզի տարին մեկ անգամ ման գալու գնան Գերմանիա։

Նրանք երգելով գնում էին՝ նստած մի բաց սայլի մեջ․ սայլը քաշում էր վյորն֊ամբախության մի հուժկու ձի, որը տրտինգ տալով տանում էր այդ ուրախ մարդկանց Լյունեբուրգի դքսության ճանապարհներով ու ճահիճներով։ Մի քանիսը մեծ ժխոր բարձրացնելով նվագում էին սրինգ, եռաղեղ ջութակ, մեծ ջութակ ու պարկապզուկ։ Սայլի կողքից շատ անգամ քայլում էր մի dikzak ու roomelpot նվագում․ նա ոտքով էր գնում հուսալով հալեցնել իր տռուզ փորը։

Արդեն վերջին ֆլորինն էր մնացել նրանց մոտ, երբ տեսան իրենց կողմը եկող Ուլենշպիգելին՝ փողերը զրնգացնելիս։ Նրանք մտան մի պանդոկ և խմիչք հրամցրեցին Ուլենշպիգելին, որ հաճությամբ ընդունեց։ Բայց տեսնելով, որ Smaedelyke broeder֊ները իրեն նայելիս աչքով են անում իրար և ժպտում՝ իր բաժակը լցնելիս, որևէ խաղ խաղալ նրանց գլխին։ Ուստի վեր կացավ և կանգնելով դռան հետևը՝ սկսեց լսել նրանց խոսակցությունը։ Եվ ահա dilzak֊ն ասաց․

― Սա նկարիչն է լանդգրաֆի, որը հազար ֆլորին է տվել նրան մի նկարի համար։ Եկեք գարեջուր ու գինի խմեցնենք՝ մեզ կրկնակի կվերադարձնի։

― Ամե՜ն, ― ասացին մյուսները։

Ուլենշպիգելը տարավ իր էշը և թամբված ու պատրաստ կապեց մի հազար քայլ հեռու գտնվող ագարակատիրոջ մոտ, երկու պատար տվեց մի աղջկա, որ հսկի նրան, ինքը վերադարձավ պանդոկ և առանց մի բառ ասելու նստեց Smaedelyke broeder֊ների սեղանի մոտ։ Սրանք անվերջ լցնում էին նրա բաժակը և վճարում։ Ուլենշպիգելը քսակի մեջ զնգզնգացնում էր լանդգրաֆի տված ֆլորինները՝ և ասելով, թե քիչ առաջ իր էշը ծախեց մի գյուղացու՝ տասնյոթ արծաթ դաելդերով։

Նրանք ճանապարհորդում էին՝ ուտելով ու խմելով, սրինգ, պարկապզուկ ու rommelpot նվագելով և իրենց մոտ առնելով սիրունիկ թվացող կանանց։ Այդպիսով նրանք աշխարհ բերին բավականաչափ երեխաներ, իսկ Ուլենշպիգելին վիճակված կինը հետո մի որդի ունեցավ և անունը դրեց Ուլենշպիգելիկ, որ վերին գերմանական լեզվով նշանակում է փոքրիկ հայելի և բու․ Նա այդ անունը դրեց, որովհետև լավ չէր հասկանում իր պատահական մարդու անվան նշանակությունը, և, գուցե ի հիշատակ այն ժամի, որի շնորհիվ ստեղծվել էր փոքրիկը։ Եվ այս Ուլենշպիգելիկն է, որի մասին սխալմամբ ասում են, թե ծնվել է Կնիտինգենում՝ Սաքսոնիա։

Անձնատուր լինելով իրենց պնդակազմ ձիու արիությանը նրանք գնում էին մի խճուղով, որի եզրին կար մի գյուղ և մի պանդոկ՝ In den ketele՝ «Դեպի կաթսան» ցուցանակով։ Այդտեղից տապակածի շատ հաճելի հոտ էր գալիս։

Ցմփորը, որ rommelpot էր նվագում, գնաց պանդոկատիրոջ մոտ և ցույց տալով Ուլենշպիգելին՝ ասաց․

― Սա լանդգրաֆի նկարիչն է, նա ամեն ինչի փողը կտա։

Պանդոկապանը զննելով Ուլենշպիգելի դեմքը, որ բարի էր, և լսելով ֆլորինների ու դիլդերների զրնգոցը՝ ուտելիք ու խմիչք դրեց սեղանին։ Ուլենշպիգելը որևէ բանից հետ չէր մնում և շարունակ զնգզնգացմում էր կախ֊քսակի փողերը, ստեպ֊ստեպ խփելով նաև իր գլխարկին ու ասելով, որ հարստության ամենամեծ մասն այդտեղ է։ Երկու օր ու գիշեր կերուխում անելուց հետո Զվարճասեր եղբայրներն Ուլենշպիգելին ասացին․

― Բավական է ինչքան կերանք ու խմեցինք․ վճարենք ու գնանք։

― Երբ մուկը պանրի մեջ է՝ հարցնո՞ւմ է, թե ուր գնամ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Ոչ, ― ասացին նրանք։

― Իսկ երբ մարդը լավ ուտում ու խմում է՝ որոնո՞ւմ է արդյոք ճանապարհների փոշին ու տզրուկներով լեցուն աղբյուրների ջուրը։

― Ոչ, ― ասացին նրանք։

― Ուրեմն, ― վրա բերեց Ուլենշպիգելը, ― մնանք այստեղ, քանի դեռ իմ ֆլորիններն ու դիլդերները ծառայում են մեզ որպես ձագար՝ լցնելու համար մեր կոկորդը այնպիսի գինիներ, որ ծիծաղ են հարուցում։

Եվ պատվիրեց պանդոկապետին էլի գինի ու երշիկ բերել։

Երբ ուտում֊խմում էին, Ուլենշպիգելն ասում էր․

― Վճարողը ես եմ․ հիմա ես լանդգրաֆ եմ։ Եթե քսակս դատարկ լիներ, ի՞նչ կանեիք, ընկերնե՛ր։ Կառնեիք փափուկ թաղիքե գլխանոցս և կտեսնեիք, որ լցված է կառոլուսներով թե՛ մեջտեղից, թե՛ եզրերից։

― Թո՛ղ մի շոշափենք, ― ասում էին ամենքն էլ միասին։ Եվ հառաչելով զգում էին այդտեղ, իրենց մատների տակ ոսկե կառոլուսի մեծություն ունեցող խոշոր դրամներ։ Բայց նրանցից մեկը այնպիսի մտերմությամբ էր շոշափում գլխանոցը, որ Ուլենշպիգելը վերցրեց ու ասաց․

― Անզո՛ւսպ կթվոր, պետք է կարողանաս սպասել, մինչև կթելու ժամը։

― Գլխարկիդ կեսն ինձ տուր, ― ասում էր մի Smaedelyk broeder:

― Ոչ, ― պատասխանում էր Ուլենշպիգելը, ― չեմ ուզում, որ գժի ուղեղ ունենաս՝ կեսը ստվերի, կեսը արևի տակ։

Ապա իր գլխանոցը տալով պանդոկի տիրոջը՝ ասաց․

― Քանի շոգ է՝ թող մոտդ մնա, ես էլ գնամ դուրսը դատարկվելու։

Այդպես էլ արեց․ պանդոկապանը վերցրեց֊պահեց գլխանոցը։

Շուտով նա դուրս եկավ պանդոկից, գնաց գյուղացու մոտ, հեծավ էշը և արագությամբ արշավեց Էմբդեն տանող ճանապարհով։

Զվարճասեր եղբայրները տեսնելով, որ նա չի վերադառնում՝ ասում էին իրար․

― Չլինի՞ թե փախավ։ Հապա ո՜վ կվճարի ծախսերը։

Պանդոկապանը ահաբեկված՝ դանակի մի հարվածով բացեց Ուլենշպիգելի գլխանոցը։ Բայց կառոլուսների փոխարեն թաղիքի ու աստառի միջև գտավ պղնձե չնչին ժետոններ։

Ուստի զայրանալով Smaedelyke broeder֊ների վրա՝ ասաց․

― Խաբեբայության եղբայրնե՛ր, այստեղից դուրս չեք գա, մինչև որ չհանեք ու տաք ինձ ձեր բոլոր հագուստները, բացի շապկից։

Եվ նրանք ստիպված եղան բոլորեքյան հանել իրենց շորերը՝ կերուխումի փողը վճարելու համար։

Այդպես, միայն մեկ շապկով գնում էին նրանք սար ու ձորով, որովհետև չէին ոզեցել ծախել ո՛չ ձին, ո՛չ էլ սայլը։

Եվ ամեն ոք տեսնելով նրանց այդպես խղճալի վիճակում՝ հաճությամբ տալիս էր մի կտոր հաց, գարեջուր, երբեմն էլ միս, որովհետև ամեն տեղ նրանք ասում էին, թե կողոպտված են ավազակներից։

Եվ այդպես մեկ շապիկով նրանք վերդարձան Սլյուիս՝ պարելով իրենց սայլակում և rommelpot նվագելով։

LX

Այդ միջոցին Ուլենշպիգելը տրտնգալով Եֆի զավակին՝ գնում էր Լյունեբուրգի դքսի հողերով ու ճահճուտներով։ Ֆլամաններն այդ դքսին անվանում են Watersignorke՝ ջրի իշխան, որովհետև միշտ խոնավ է նրա երկիրը։

Եֆը շան պես հնազանդվում էր Ուլենշպիգելին, bruinbier՝ սև գարեջուր էր խմում, պարում էր ավելի լավ, քան ճկունության արվեստի վարպետ մի հունգարացի, մեռած էր ձևանում և տիրոջ նվազագույն նշանի դեպքում պառկում էր կռնակի վրա։

Ուլենշպիգելը գիտեր, որ Լյունեբուրգի դուքսը խիստ զայրացած է իր դեմ այն ծաղրի համար, որին ենթարկվել էր Դարմշտադում, Հեսենի լանդգրաֆի ներկայությամբ․ գիտեր նաև, որ կախաղան հանվելու սպառնալիքով արգելված էր իրեն մտնել դքսության հողը։

Մեկ էլ նա տեսավ, որ հանդիպակաց կողմից գալիս է Նորին դքսային բարձրությունը՝ անձամբ, և որովհետև գիտեր, որ դուքսը ցասկոտ է՝ վախեցավ։ Խոսքն ուղղելով իր էշին ասաց․

― Ե՛ֆ, տե՛ս, ահա գալիս է Լյունեբուրգի տերը։ Վզիս վրա պարանի քոր եմ զգում, բայց երանի քորողը դահիճը չլինի։ Ե՛ֆ, ես կուզենամ, որ ինձ քորեն, բայց ոչ թե կախեն։ Հիշիր, որ մենք եղբայրներ ենք զրկանքներ կրելու և երկար ականջներ ունենակու տեսակետից․ մտածիր նաև, թե ինչպիսի՜ լավ բարեկամ կկորցնես ինձ կորցնելով։

Եվ Ուլենշպիգելը աչքերն էր սրբում, իսկ Եֆը զռոցն էր գցում։

Խոսքը շարունակելով Ուլենշպիգելն ասաց․

― Ուրախ կամ տխուր ապրում ենք միասին՝ նայած պատահականության․ լավ հիշո՞ւմ ես։ ― Էշը շարունակում էր զռալ, որովհետև քաղցած էր։ ― Եվ դու երբեք չես կարողանա ինձ մոռանալ, որովհետև ո՛ր բարեկամությունն է ուժեղ, եթե ոչ այն, որը ծիծաղում է նույն ուրախությունից, և լալիս նույն հոգսերի պատճառով։ Ե՛ֆ, պետք է պառկես մեջքիդ վրա։

Հեզաբարո էշը հնազանդվեց, դուքսը տեսավ նրան՝ չորս սմբակները վեր ցցած։ Ուլենշպիգելն իսկույն նստեց նրա փորին։ Դուքսը մոտենում էր նրան։

― Ի՞նչ ես անում ասյտեղ, ― ասաց նա։ ― Մի՞թե չգիտես, որ իմ վերջին ազդարարությամբ քեզ արգելել եմ՝ կախաղանի սպառնալիքով՝ փոշոտ ոտքդ դնես իմ երկիրը։

― Ողորմա՛ծ տեր, գթացե՜ք ինձ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Ապա ցույց տալով իր էշը՝ ավելացրեց.

― Դուք շատ լավ գիտեք, որ օրենքով ու իրավունքով ազատ է այն մարդը, ով ապրում է իր չորս ցցերի մեջ։

Դուքսը պատասխանեց․

― Դո՛ւրս գնա իմ երկրից, ապա թե ոչ մեռցնել կտամ քեզ։

― Տե՛ր իմ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― ինչպիսի՜ արագությամբ դուրս կգայի այստեղից, եթե հեծած լինեի մեկ կամ երկու ֆլորինի վրա։

― Դատարկապո՛րտ, ― ասաց դուքսը, ― բավական չէ, որ անհնազանդ ես, դեռ փող էլ ես խնդրում։

― Ինչպե՞ս չխնդրեմ, տե՛ր իմ, քանի որ ձեզնից խլել չեմ կարող․․․

Դուքսը մի ֆլորին տվեց նրան։

Հետո Ուլենշպիգելը խոսքն իր էշին ուղղելով ասաց․

― Ե՛ֆ, վեր կաց և ողջունիր իշխանին։

Էշը վեր կացավ և սկսեց զռալ։ Ապա երկուսն էլ մեկնեցին։

LXI

Սոոտկինը և Նելեն հյուղակի պատուհանից նայում էին փողոց։

― Սիրելի՛ս, մի տես որդիս՝ Ուլենշպիգելը չի՞ գալիս։

― Ոչ, ― ասում էր Նելեն, ― մենք նրան այլևս չենք տեսնի, այդ անպիտան թափառաշրջիկին։

― Նելե՛, ― ասում էր Սոոտկինը, ― չպետք է բարկանալ նրա վրա՝ այլ խղճալ, որովհետև խեղճ տղան անօթևան է թերևս։

― Հաստատ գիտեմ, ― ասում էր Նելեն, ― որ նա ունի մի ուրիշ տուն՝ այստեղից շատ հեռու, սրանից շատ ավելի հարուստ, որտեղ մի որևէ գեղեցիկ տիկին կացարան է տվել նրան անշուշտ։

― Շատ լավ կլիներ դա նրա համար, ― ասում էր Սոոտիկինը, ― գուցե և դրախտահավով է սնվում։

― Երանի թե քար տային ուտելու, ավելի շուտ կվերադառնար այդ անկուշտը, ― ասում էր Նելեն։

Այդ ժամանակ Սոոտկինը ծիծաղում էր և ասում․

― Անուշի՛կս, մի ասա, թե ի՞նչն է այդ քո սաստիկ բարկության պատճառը։

Այստեղ Կլաասը, որ բոլորովին մտախոհ էր և մի անկյունում խուրձեր էր կապում, ասաց․

― Մի՞թե չես տեսնում, որ ուշքը գնում է նրա համար։

― Տեսնո՞ւմ ես խորամանկ սատանային, որ մի խոսք անգամ չի ասել ինձ։ Ճի՞շտ է ջանի՛կս, որ սրտովդ է նա։

― Մի՛ հավատաք նրան, ― ասում էր Նելեն։

― Այդպիսով դու կունենաս, ― ասում էր Կլաասը, ― մի քաջասիրտ ամուսին՝ մեծ երախով, ծակ փորով և երկար լեզվով, մի ամուսին, որ կարող է ֆլորինները լիար դարձնել և իր աշխատանքով երբեք մի սու չվաստակել, որ շարունակ կմաշի սալահատակը և շրջմոլիկության կանգունով կչափի ճանապարհները։

Բայց Նելեն խիստ կարմրած ու բարկացած պատասխանեց․

― Իսկ ինչո՞ւ մի ուրիշ բան չդարձրիք նրան։

― Տեսա՞ր, արդեն լաց է լինում․ դե ձայնդ կտրիր, ա՛յ մարդ, ― ասաց Սոոտկինը։

LXII

Եվ ահա մի օր Ուլենշպիգելը հասավ Նյուրնբերգ և իրեն հայտարարեց հիվանդությունները հաղթող նշանավոր բժիշկ, հռչակավոր փոր մաքրող, տենդի անվանի զսպող, ժանտախտի երևելի ավլող և քոսի անպարտելի խարազանող։

Հիվանդանոցում այնքան հիվանդ կար, որ չգիտեին ուր տեղավորեն։ Հիվանդանոցի պետը իմանալով Ուլենշպիգելի ժամանումը՝ եկավ նրան տեսնելու և հարցրեց՝ ճի՞շտ է, որ նա կարող է ամեն տեսակ հիվանդություններ բուժել։

― Բացի վերջինից, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― բայց խոստացեք ինձ երկու հարյուր ֆլորին մյուս բոլոր հիվանդությունները բուժելու համար, և ես ոչ մի լիար չեմ ստանա, մինչև որ ձեր բոլոր հիվանդները չասեն, որ առողջացած են և դուրս չգան հիվանդանոցից։

Հաջորդ օրը նա գնաց այդ հիվանդանոցը՝ վստահ հայացքով և դոկտորի պես կզակը հանդիսավոր պահած։ Լինելով բոլոր սրահներում, ամեն մի հիվանդի տարավ մի կողմ և ասաց․

― Երդվիր, որ ոչ ոքի չես հայտնի այն, ինչ կասեմ քո ականջին։ Ի՞նչ հիվանդություն ունես։

Հիվանդն ասում էր և աստծու անունով երդվում, որ ձայն չի հանի։

― Հիմա իմացիր, ― ասում էր Ուլենշպիգելը, ― որ կրակի միջոցով ձեզնից մեկին ես պետք է մոխիր դարձնեմ և այդ փոշուց մի հրաշագործ դեղ պատրաստեմ և տամ բոլոր հիվանդներին՝ խմեն։ Կվառենք նրան, ով չկարողանա քայլել։ Վաղը ես կգամ այստեղ և հիվանդանոցի պետի հետ փողոցում կանգնած՝ ամենքիդ կկանչեմ, գոչելով․ «Ով որ հիվանդ չի՝ թող փասափուսեն հավաքի ու գա»։

Առավոտյան Ուլենշպիգելը եկավ և գոչեց, ինչպես որ ասել էր։ Բոլոր կաղ, կատառախտավոր, ջերմող հիվանդներն ուզեցին միասին դուրս գալ։ Ամենքն էլ փողոցումն էին, նույնիսկ նրանք, ովքեր տասը տարուց ի վեր անկողնուց վեր չէին ելել։

Հիվանդանոցի պետը հարցրեց, թե բուժվա՞ծ են, կա՞րող են քայլել։

― Այո, ― պատասխանեցին նրանք՝ հավատացած, որ կար մեկը, որին վառում էին բակում։

Այդ ժամանակ Ուլենշպիգելն ասաց հիվանդանոցի պետին․

― Տո՛ւր փողս, քանի որ ամենքն էլ դուրս են եկել և առողջացած են հայտարարում իրենց։

Պետը վճարեց երկու հարյուր ֆլորին, և Ուլենշպիգելը թողեց գնաց։

Հաջորդ օրը, սակայն, պետը տեսավ, որ իր հիվանդները վերադառնում են ավելի վատ վիճակում, քան մինչ այդ, բացի մեկից, որը թարմ օդ առնելով առողջացել էր․ սա էլ գտնվեց հարբած դրության մեջ՝ «Շա՜տ ապրի հռչակավոր բժիշկ Ուլենշպիգելը» փողոցներում երգելիս։

LXIII

Երկու հարյուր ֆլորիններն արդեն թրև էին գալիս դես ու դեն, երբ Ուլենշպիգելը եկավ Վիեննա և գործի մտավ մի սայլագործի մոտ, որը շարունակ կշտամբում էր իր բանվորներին, որովհետև սրանք բավական ուժգին չէին կարող փուքսերը քաշել։

― Հե՛յ, հե՛յ, ― գոռում էր նա, ― փուքսերը հասցրեք։

Մի օր, երբ սայլագործը գնում էր այգի, Ուլենշպիգելը պոկեց փուքսը, դրեց ուսին ու հետևեց իր տիրոջը։ Երբ տերը տեսավ Ուլենշպիգելին այդպիսի տարօրինակ ձևով բեռնված՝ Ուլենշպիգելը ասաց․

― Վարպե՛տ, դուք ինձ հրամայեցիք, որ փուքսերը հասցնեմ։ Ո՞ւր եք կարգադրում դնեմ սա, որ գնամ մյուսն էլ բերեմ։

― Սիրելի՛ս, ― պատասխանեց վարպետը, ― ես այդ չեմ ասել քեզ․ տար փուքսը տեղը դիր։

Բայց և այնպես նա մտքին դրեց այդ խաղի համար վրեժխնդիր լինել։ Դրանից հետո ամեն օր սկսեց կեսգիշերին վեր կենալ, արթնացնել բանվորներին և աշխատեցնել։

Բանվորներն ասացին․

― Վարպե՛տ, ինչո՞ւ ես կես գիշերին արթնացնում մեզ։

― Այդպիսի սովորություն ունեմ․ թույլ չեմ տալիս, որ իմ բանվորները առաջին յոթ օրը կես գիշերից ավելի մնան անկողնում, ― պատասխանեց վարպետը։

Հաջորդ օրն էլ կես գիշերին արթնացրեց բանվորներին։ Ուլենշպիգելը, որ ձեղնահարկում էր քնում, անկողինը գցեց շալակը և այդպես բեռնավորված իջավ դարբնոցը։

― Գիժ հո չես։ Ինչո՞ւ անկողինդ չես թողել իր տեղը, ― ասաց վարպետը։

― Այդպիսի սովորություն ունեմ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― առաջին յոթ օրը գիշերվա կեսը անկողնիս վրա եմ անց կացնում, մյուս կեսը՝ անկողնու տակ։

― Դե լավ, ― վրա բերեց վարպետը, ― ես մի ուրիշ սովորություն էլ ունեմ․ իմ լիրբ բանվորներին փողոց եմ շպրտում՝ թույլ տալով, որ առաջին շաբաթն անցկացնեն սալահատակի վրա, երկրորդը՝ սալահատակի տակ։

― Ձեր նկուղում, վարպետ, եթե ուզում եք, գարեջրի տակառների մոտ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

LXIV

Սայլագործի մոտից հեռանալուց հետո Ֆլանդրիա վերադառնալիս նա ստիպված եղավ աշակերտ մտնել մի կոշկակարի մոտ, որը գերադասում էր մնալ փողոցում, քան թե հերյուն (բիզ) բանեցնել իր արհեստանոցում։ Ուլենշպիգելը տեսնելով, որ նա հարյուրերորդ անգամ պատրաստվում է դուրս գնալ՝ հարցրեց՝ թե ինչպես պետք է ինքը կաշվից երեսացու կտրի։

― Կտրի՛ր խոշոր և միջակ ոտքերի համար, ― ասաց վարպետը, ― որպեսզի թե՛ խոշոր, թե՛ մանր անասուն պահողները կարողանան հարմարվել այդ ոտնամաններին։

― Այդպես էլ կանեմ, վարպե՛տ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Երբ կոշկակարը դուրս եկավ, Ուլենշպիգելն սկսեց երեսացուներ կտրել, որոնք պիտանի էին միայն զամբիկների, մատակ էշերի, երինջների, մատակ խոզերի ու մաքիների ոտքերի համար։

Արհեստանոց վերադառնալով տերը տեսավ կաշին կտոր֊կտոր արված և գոռաց․

― Այդ ի՞նչ ես արել, լի՛րբ անպիտան։

― Ինչ որ պատվիրեցիր անել, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Ես քեզ պատվիրեցի, ― վրա բերեց վարպետը, ― կաշին այնպես ձևես, որ հարմարվի թե՛ եզ, թե՛ խոզ, թե՛ ոչխար պահողի ոտքերին, իսկ դու կոշիկ ես պատրաստում անասունների ոտքերի համար։

― Վարպե՛տ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― էլ ո՞ւմ է հարմարվում վարազը՝ եթե ոչ մատակ խոզին, էշը՝ մատակ իշուն, ցուլը՝ երինջին, խոյը՝ մաքիին տարվա այն եղանակին, երբ բոլոր անասունները սիրահարվում են։

Դրանից հետո նա հեռացավ և մնաց անօթևան։

LXV

Ապրիլ ամիսն էր, օդը՝ մեղմ, հաճելի, հետո խիստ ցուրտ արավ և երկինքը գորշացավ, ինչպես մեռելոցի օրվա երկինք։ Ուլենշպիգելի տարագրության երրորդ տարին վաղուց էր անցել, և Նելեն ամեն օր սպասում էր իր բարեկամին։

«Ափսո՜ս, ― մտորում էր նա, ― ձյուն է գալու տանձենիների, ծաղկած հասմիկների և այն բոլոր թշվառ ծաղիկների վրա, որոնք վաղահաս գարնան մեղմ տաքությանը վստահելով՝ փթթել են։ Արդեն մանր փաթիլներ են թափվում երկնքից ճանապարհների վրա։ Ձյուն է մաղում և իմ անբախտ սրտի վրա։ Ո՞ւր են այն պայծառ շողերը, որ խաղ էին անում զվարթ դեմքերի վրա, տանիքների վրա, որոնք է՛լ ավելի էին կարմրացնում, պատուհանների ապակիների վրա, որոնք բոցավառում էին։ Ո՞ւր են նրանք, որ տաքացնում էին երկինքն ու երկիրը, թռչունին ու միջատին։ Ավա՜ղ, հիմա ես գիշեր ցերեկ մրսում եմ տխրությունից և երկար սպասումից։ Ո՞ւր ես դու, ընկե՛ր իմ, Ուլենշպիգել»։

LVI

Ուլենշպիգելը մոտենալով Ֆլանդրիայի Ռընե քաղաքին՝ քաղցած էր և ծարավ։ Բայց նա չէր նվում, այլ ջանում էր ծիծաղեցնել մարդկանց, որպեսզի բան տան ուտի։ Այնուամենայնիվ չէր կարողանում լավ ծիծաղելնել, և մարդիկ անցնում էին առանց բան տալու։

Ցուրտ էր, ձյունը, անձրևը, կարկուտը հերթով թափվում էին թափառականի գլխին։ Գյուղերից անցնելիս թուքը բերանն էր լցվում, երբ տեսնում էր, որ շունը պատի մոտ մի անկյունը քաշված ոսկոր է կրծում։ Շատ կուզենար մի ֆլորին վաստակել, բայց չգիտեր, թե ինչպես կարող էր ընկնել իր կախքսակի մեջ։

Վերևում նա տեսնում էր աղավնիներ, որոնք աղավնատան տանիքից սպիտակ բաներ էին սփռում ճանապարհի վրա, բայց դրանք ֆլորիններ չէին։ Փնտրում էր ներքևը՝ խճուղիների վրա, բայց ֆլորինները սալաքարերի արանքում չէին բուսնում։

Աջ կողմը փնտրելիս՝ նա տեսնում էր որևէ չարագուշակ ամպ, որ խոշոր ցնցուղի պես առաջանում էր երկնքով․ բայց նա գիտեր, որ եթե այդ ամպից որևէ բան պետք է թափվեր, ապա դա ամենևին էլ ֆլորինների տարափ չէր լինի։ Ձախ կողմը փնտրելիս՝ նա տեսնում էր հնդկական մի խոշոր, անպիտան շագանակենի, որ պարապ֊սարապ ցցվել էր այդտեղ։ «Ափսո՜ս, ― մտածում էր նա, ― աշխարհումս ինչո՞ւ ֆլորենիներ չկան։ Ի՜նչ գեղեցիկ ծառեր կլինեին»։

Հանկարծ մեծ ամպը պայթեց, և կարկուտի հատիկներն սկսեցին խճի նման ուժգնակի թափվել Ուլենշպիգելի ուսերին։ «Ավա՜ղ, ― ասաց նա, ― քարը միայն անտեր թափառական շներին են խփում»։ Նա վազում էր ու մտորում․ «Ամենևին էլ իմ հանցանքը չէ, որ պալատ կամ նույնիսկ վրան չունեմ իմ վտիտ մարմնի համար ապաստան դարձնելու։ Օ՜, դաժան կարկտի հատիկներ, ռումբի պես կարծր են։ Ոչ, իմ մեղքը չէ, որ ցնցոտիներս ման եմ ածում աշխարհում, դրա պատճառն այն է, որ այդ դուր եկավ ինձ։ Ինչո՞ւ կայսր չեմ ես։ Այս կարկտի հատիկները զոռով ուզում են մտնել ականջներիս մեջ, ինչպես վատ խոսքեր»։ Եվ շարունակում էր վազել։ Խե՜ղճ քիթ, շուտով դու այնքան կծակծկվես, որ պղպեղաման կդառնաս աշխարհիս մեծամեծների խնջույքներում, որոնց վրա ամենևին կարկուտ չի տեղում»։ Ապա սրբելով այտերը՝ որոշեց, որ դրանք կարող են քափկիրի տեղ ծառայել խահարարներին, որոնք շոգում են իրենց փռերի մոտ։ «Ա՜խ, ― հիշեց նա երբեմնի սոուսները։ ― Քաղցած եմ։ Դատա՛րկ փոր, մի՛ տրտնջա․ ցավատա՛նջ աղիքներ բավական է կռկռաք։ Ո՞ւր ես թաքնված, բարեհաջո՛ղ բախտ, տար ինձ այնտեղ, ուր արոտ կա»։

Երբ նա խոսում էր այսպես ինքն իր հետ՝ երկինքը պարզվեց, արևը փայլեց, կարկուտը դադարեց, և Ուլենշպիգելը ասաց․

― Բարև՛ քեզ, արև՛, իմ միակ բարեկամ, որ եկար ինձ չորացնելու։

Բայց որովհետև մրսում էր՝ ապա շարունակում էր վազել։ Հանկարծ նա տեսավ հեռվում, ճանապարհի վրա մի սև֊ճերմակ շուն, որ լեզուն կախած, աչքերը դուրս պրծած վազում է ուղիղ իր կողմը։

― Այս անասունը կատաղած է երևում, ― մտածեց նա։ Եվ շտապ մի խոշոր քար վերցնելով բարձրացավ մի ծառի վրա։ Երբ նա առաջին ճյուղին էր հասել՝ շունն անցավ, և Ուլենշպիգելը քարը շպրտեց նրա գանգին։ Շունը կանգ առավ և տխուր անզոր կերպով ուզեց բարձրանալ ծառը՝ Ուլենշպիգելին կծելու, բայց չկարողացավ և ընկավ ու սատկեց։

Ուլենշպիգելը չուրախացավ դրանից, առավել ևս, որ իջնելով նկատեց, որ շան երախը չոր չէր, ինչպես սովորաբար լինում է կատաղության ցավով բռնված շների լեզուն։ Ապա զննելով նրա մորթը տեսավ, որ գեղեցիկ էր և ծախելու հարմար, ուստի քերթեց, լվաց, կախեց իր տեգից, թողեց, որ մի քիչ արևի տակ չորանա․ ապա դրեց մախաղի մեջ։

Քաղցն ու ծարավը գնալով ավելի էին տանջում նրան․ նա մտավ բազմաթիվ գեղջկական տներ, բայց չհամարձակվեց իր մորթին ծախել՝ վախենալով, որ դա կարող էր այդ գյուղացուն պատկանած շան մորթին լինել։ Հաց խնդրեց, մերժեցին։ Գիշերն իջնում էր, ոտքերը ուժասպառ էին եղել։ Նա մտավ մի փոքրիկ պանդոկ֊իջևան և տեսավ մի պառավ տիրուհի, որ շոյում էր իր ծերացած, հազացող շան․ այդ շան մորթը նման էր իր սպանածի մորթուն։

― Որտեղի՞ց ես գալիս, ճամփորդ, ― հարցրեց պառավ պանդոկապանուհին։

― Հռոմից եմ գալիս, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը․ ― այնտեղ բժշկեցի պապի շունը խորխացավից, որ սաստիկ նեղում էր նրան։

― Ուրեմն դու տեսե՞լ ես պապին, ― ասաց պառավը՝ մի գավ գարեջուր լցնելով նրան։

― Ավա՜ղ, ― ասաց Ուլենշպիգելը՝ դատարկելով գավը, ― ինձ թույլ տրվեց միայն համբուրել նրա օծված ոտքը և սրբազան հողաթափը։

Այդ միջոցին պանդոկապանուհու ծեր շունը հազում էր, բայց չէր թքում։

― Այդ ե՞րբ ես համբուրել, ― հարցրեց պառավը։

― Անցած չէ մյուս ամսին, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― հասա այնտեղ, տեսա ինձ սպասում են, և բախեցի դուռը։ «Ո՞վ է», ― հարցրեց Նորին սուրբ սրբազանության գերկարդինալական, գերգաղտնի, գերարտակարգ սենեկապանը։ «Ես եմ, ― պատասխանեցի, ― սրբազա՛ն կարդինալ, եկել եմ Ֆլանդրիայից հատկապես պապի ոտքը համբուրելու և նրա շանը խորխացավից բուժելու համար»։ ― «Ա՛, այդ դո՞ւ ես, Ուլենշպիգել, ― ասաց պապը՝ փոքրիկ դռան հետևից։ Ես շատ ուրախ կլինեի քեզ տեսնելով, բայց դա հիմա անկարելի է։ Սրբազան կոնդակներն ինձ արգելում են ցույց տալ օտարերկրացիներին իմ դեմքը, երբ սուրբ ածելին շարժվում է նրա վրա»։ «Ավա՜ղ, ― ասացի, ― ինչքա՜ն տարաբախտ եմ ես, քանի որ գալիս եմ այնքան հեռավոր երկրներից՝ համբուրելու ձերդ սրբազանության ոտքը և բժշկելու ձեր շանը խորխացավից։ Վերադառնամ, ուրեմն, առանց բավարարվելո՞ւ»։ «Ոչ», ― ասաց սուրբ հայրը։ Ապա լսեցի, որ նա ասաց․ «Արքիսենեկապե՛տ, սահեցրեք իմ բազկաթոռը մինչև դուռը և բաց արեք ներքևի դռնակը»։ Այդպես էլ նա արեց։ Մեկ էլ տեսա, որ դռնակից դուրս ցցվեց մի ոտք՝ ոսկեզօծ մաշիկով, ապա լսեցի մի որոտանման ձայն, որ ասում էր․ «Սա ահարկու ոտքն է իշխանների իշխանի, արքաների արքայի, կայսրերի կայսեր։ Համբուրի՛ր քրիստոնյա՛, համբուրիր սուրբ մաշիկը»։ Ես համբուրեցի սուրբ մաշիկը, և իմ քիթը պարուրվեց մի երկնային անուշահոտությամբ, որ հառնում էր այդ ոտքից։ Ապա դռնակը փակվեց և նույն ահարկու ձայնն ասաց, որ սպասեմ։ Դռնակը նորից բացվեց և այդտեղից դուրս եկավ, ամոթ է ասել, մի անասուն՝ մազերը թափած, ճպռոտ, հազացող, տկի պես ուռած․ նա փորի խոշորության պատճառով ստիպված էր թաթերը հեռու֊հեռու դնել։

Սուրբ հայրը բարեհաճեց նորից խոսելու ինձ հետ․ «Ուլենշպի՛գել, ― ասաց նա, ― դա իմ շունն է, նա տանջվում է խորխացավից և այլ հիվանդություններից՝ հերետիկոսների պոկոտված ոսկորները կրծելու պատճառով։ Բժշկի՛ր նրան, որդյա՛կս, դրա համար վարձահատույց կլինեմ»։

― Խմի՛ր, ― ասաց պառավը։

― Լցրո՛ւ, ― հարեց Ուլենշպիգելը՝ շարունակելով իր պատմությունը, ― շանը մաքրադեղ տվի՝ մի հրաշագործ խմիչք, որ ես էի պատրաստել։ Դրա վրա երեք օր, երեք գիշեր շունն անդադար միզեց և լավացավ։

― Տե՜ր, Հիսուս և Մարիամ, ― գոչեց պառավը, ― եկ մի համբուրեմ քեզ, փառավորյալ ուխտավոր, որ տեսել ես պապին և կարող ես բուժել և իմ շանը։

Բայց Ուլենշպիգելը, որին պառավի համբյուրները չէին հրապուրում ասաց․

― Նրանք, որոնց շրթները դիպել են սուրբ մաշկին, երկու տարի չեն կարող ոչ մի կնոջից համբույր ընդունել։ Ամենից առաջ ընթրելու բան տուր՝ մի քանի կտոր խորոված միս, մեկ կամ երկու երշիկ և բավականաչափ գարեջուր, որից հետո շանդ ձայնը այնպես հստակեցնեմ, որ նա կարողանա բարձր նոտայով «Ողջույն քեզ, Մարիամ» երգել մեծ եկեղեցու միջնաբեմից։

― Երանի թե ասածդ ճիշտ լիներ, ― հեծեծեց պառավը, ― ես քեզ մի ֆլորին կտայի։

― Կտեսնես, որ ճիշտ է, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― միայն թե ընթրիքից հետո։

Պառավը բերեց այն ամենը, ինչ որ նա խնդրել էր։ Ուլենշպիգելը կերավ և կուշտ խմեց․ նա հաճությամբ կհամբուրեր պառավին, որպես որկորի շնորհակալություն, եթե արգելք խոսք ասած չլիներ։

Երբ նա ուտում էր, ծերացած շունը թաթերը դնում էր նրա ծնկներին՝ ոսկոր ստանալու։ Ուլենշպիգելը բոլոր ոսկորները տվեց նրան, ապա ասաց պանդոկապանուհուն․

― Եթե որևէ մեկը ճաշեր այստեղ և փողը չտար՝ ի՞նչ կանեիր։

― Կհանեի այդ ավազակի ամենալավ հագուստը, ― պատասխանեց պառավը։

― Շատ լավ, ― վրա բերեց Ուլենշպիգելը, ապա շանը դրեց թևի տակ և մտավ ախոռը։ Շանը մի ոսկոր տալով և փակելով այնտեղ՝ իր մախաղից հանեց սատկածի մորթին, վերադարձավ պառավի մոտ և հարցրեց, թե նա չէ՞ր ասել, որ ճաշի փողը չվճարողից կհանի ամենալավ հագուստը։

― Այո, ― հաստատեց պառավը։

― Դե լավ, քո շունը ճաշեց ինձ հետ և փողս չտվեց․ ես էլ հետևելով քո խրատին՝ հանեցի նրա ամենալավ և միակ հագուստը։

Եվ ցույց տվեց սատկած շան մորթին։

― Վա՜խ, ― գոչեց պառավը արտասվելով, ― ի՜նչ անսիրտ բան ես արել, պարո՛ն բժիշկ։ Խե՜ղճ շնիկ․ նա ինձ համար, այրի կնոջս համար հարազատ երեխա էր։ Ինչո՞ւ խլեցիր աշխարհումս ունեցած իմ միակ ընկերոջը։ Հիմա արդեն կարող եմ մեռնել։

― Ես հարություն կտամ նրան, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Հարությո՜ւն կտա՞ս, ― գոչեց պառավը։ Եվ նա դարձյա՜լ ինձ կգուրգուրի՞, ինձ կնայի, կլիզի, կպտտվի՝ թափահարելով իր պառաված պոչի ծայրը։ Հարություն տվեք, պարո՛ն բժիշկ, և մի ձրի ճաշ կստանաք, մի թանկարժեք ճաշ, բացի դրանից՝ մի ֆլորին կտամ իմ խոստացածից զատ։

― Հարություն կտամ, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― միայն թե ինձ պետք է տաք ջուր, օշարակ՝ կարերը փակցնելու համար, թել֊ասեղ և տապակածի սոուս․ և ես պետք է միայնակ լինեմ վիրահատության ժամանակ։

Պառավը տվեց նրա ուզածները․ նա վերցրեց սատկած շան մորթին և գնաց ախոռը։

Այդտեղ նա սոուսը քսեց պառաված շան դնչին, որն ուրախությամբ թողեց քսի, ապա օշարակով մի լայն գիծ քաշեց փորի տակ, մի քիչ էլ օշարակից քսեց թաթի ծայրերին, իսկ սուսից՝ պոչին։

Դրանից հետո երեք անգամ բարձրաձայն աղաղակեց՝ ասելով․ Staet op! staet op! ik't bevel, woilen hond․․․

Ապա սատկած շան մորթին արագ մախաղի մեջ դնելով մի ուժգին քացի պարգևեց կենդանի շանը և այդ ձևով նրան թռցրեց պանդոկի սրահը։

Պառավը տեսնելով, որ իր շունը կենդանի է և լիզում է ինքն իրեն՝ ուզեց մի լավ գրկել նրան, բայց Ուլենշպիգելը թույլ չտվեց։

― Չպետք է գուրգուրես այս շանը, քանի դեռ իր լեզվով չի լիզել ամբողջ օշարակը, որով օծված է․ այդ ժամանակ միայն մաշկի կարերը կփակվեն։ Հիմա տուր իմ տասը ֆլորինը։

― Չէ՞ որ ես մեկ էի ասել, ― ասաց պառավը։

― Մեկը վիրահատության համար, ինն էլ հարության համար, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Պառավը վճարեց։ Ուլենշպիգելը հանեց սատկած շան կաշին ու նետելով պանդոկի հատակին՝ ասաց․

― Ա՛ռ, պահիր նրա հին կաշին․ կարող է դա քեզ պետք լինի․ սրանով կկարկատես նորը, երբ մաշվի կամ ծակծկվի։

LXVII

Այդ կիրակի Բրյուգգեում Սուրբ Արյան տոնի թափորն էր։ Կլաասն ասաց իր կնոջն ու Նելեին, որ գնան այնտեղ և տեսնեն՝ գուցե Ուլենշպիգելը քաղաքումն է։ Իսկ ես, ասաց կպահպանեմ խրճիթը՝ սպասելով, որ մեր ուխտավորը վերադառնա։

Կանայք մեկնեցին, իսկ Կլաասը մնալով Դամմեում նստեց դռան շեմին և հասկացավ, որ քաղաքը դատարկ է։ Ոչ մի բան չէր լսում նա, բացի գյուղական մի զանգի բյուրեղաձայն հնչյունից, մինչդեռ Բրյուգգեից հորձանք առ հորձանք հասնում էին միախառն ղողանջներ և ի պատիվ Սուրբ Արյան արձակված հրասանդների ու հռավարության ժխորը։

Կլաասը մտքերի մեջ թաղված՝ աչքերը ման էր ածում ճանապարհների վրա և ոչինչ չէր տեսնում, բացի ջինջ, կապուտակ ու անամպ երկնքից, մի քանի շուն արևի տակ պառկած՝ լեզուները դուրս էին գցել․ ազատ֊անկաշկանդ ճնճղուկները ճլվլալով թավալվում էին փոշու մեջ, մի կատու դարանակալ հսկում էր նրանց․ լույսը բարեկամաբար մտնում էր տները և այնտեղ դարակների վրա փայլեցնում պղնձե կաթսաներն ու անագե գավերը։

Բայց Կլաասը տխուր էր այդ ուրախության մեջ և իր որդուն էր փնտրում․ աշխատում էր նրան տեսնել մարգագետինների գորշ մշուշի հետևը, լսել նրա ձայնը տերևների զվարթ սոսափյունի և ծառերի վրա խռնված թռչունների ուրախ համերգի մեջ։ Հանկարծ Մայլդեգեմից եկող ճանապարհի վրա նա տեսավ մի բարձրահասակ մարդ, բայց նկատեց, որ Ուլենշպիգելը չէ դա։ Ապա տեսավ, որ նա կանգ առավ գազարի մի արտի եզրին և սկսեց ագահորեն ուտել այդ բանջարեղենից։

― Ահա մի մարդ, որ սաստիկ քաղցած է, ― ասաց Կլաասը։

Մի րոպե նրան աչքից կորցրեց, բայց դարձյալ տեսավ Արագիլի փողոցի անկյունում և ճանաչեց Յոսեի լրաբերին, որը բերել էր յոթ հարյուր ոսկի կառոլուսը։ Կլաասը գնաց նրան ընդառաջ և ասաց․

― Ներս հրամմե։

― Օրհնյալ լինեն նրանք, որ բարեհամբյուր են թափառական ճամբորդի նկատմամբ, ― պատասխանեց մարդը։

Հյուղակի պատուհանի դրսի գոգում հացի փշրանք կար, որ Սոոտկինը շաղ էր տալիս շրջակայքի թռչնիկների համար։ Ձմեռը նրանք այդտեղ էին գալիս սնունդ որոնելու։ Մարդն այդ փշրանքներից մի քանիսը վերցրեց ու կերավ։

― Քաղցած ես ու ծարավ, ― ասաց Կլաասը։

Մարդը պատասխանեց․

― Ութ օր առաջ ավազակները ամբողջովին մաքրեցին ինձ, այդ օրվանից սկսած սնվում եմ դաշտերից գազար հավաքելով, անտառներից արմատներ հանելով։

― Ուրեմն սեղան նստելու ճիշտ ժամանակն է, ― ասաց Կլաասը և պահարանը բանալով ավելացրեց․ ― ահա մի աման լիքը բակլա, հավվկիթ, երշիկ, ապուխտ, Գենտի բարակ երշիկ, waterzoey՝ ձկան բորանի։ Ներքևը՝ նկուղում մրափում է Լյուվենի գինին, որ պատրաստված է բուրգունդականի ձևով, սուտակի վրա կարմիր ու պայծառ․ մի բան է միայն խնդրում նա՝ բաժակների արթնանալը։ Հապա մի այս ցախերի խուրձն էլ գցենք օջախը։ Լսո՞ւմ ես, թե ինչպես են երշիկները երգում կասկարայի վրա։ Դա լավ ուտելիքի երգն է։

Կլաասը երշիկները պտտեցնելով, շուռ ու մուռ տալով՝ ասաց հյուրին․

― Որդուս՝ Ուլենշպիգելին չե՞ս տեսել։

― Ոչ, ― պատասխանեց նա։

― Եղբայր Յոսեից որևէ լուր բերե՞լ ես, ― հարցրեց Կլաասը՝ սեղանի վրա դնելով խորոված երշիկները, յուղալի խոզապուխտով պատրաստված ձվածեղ, պանիր, շշերի միջից փայլող Լյուվենի կարմիր ու պայծառ գինի և խոշոր գավեր։

Մարդն ասաց․

― Եղբայրդ՝ Յոսեն մեռել է անվամահ այրվելով Զիպենակենում՝ Էքսի (Աախեն) մոտ։ Դրա պատճառն այն է, որ հերետիկոս լինելով զենք էր վերցրել կայսեր դեմ։

Կլաասը համարյա ցնորվեց և անսահման զայրույթից ամբողջ մարմնով դողալով ասաց․

― Զազրելի՜ դահիճնե՜ր։ Յոսե՛, խե՜ղճ եղբայր։

Այդ ժամանակ մարդը խստությամբ ասաց․

― Մեր ուրախություններն ու վշտերը այս աշխարհից չեն։ ― Եվ սկսեց ուտել։ Ապա ասաց․

― Ես այցելեցի եղբորդ՝ բանտում, ներկայանալով որպես Նիսվիլեր գյուղացի՝ նրա ազգականներից մեկը։ Եկել եմ այստեղ, որովհետև նա ինձ ասաց․ «Եթե դու էլ ինձ պես չմեռնես հավատքի համար՝ գնա Կլաաս եղբորս մոտ․ պատվիրիր նրան ապրել աստուծո խաղաղության մեջ՝ գթասիրության գործեր կատարելով, իր որդուն գաղտնաբար դաստիրակելով Քրիստոսի օրենքով։ Այն փողը, որ ես տվել եմ նրան, վերցրել եմ խեղճ, տգետ ժողովրդից, թո՛ղ դա գործ ածի Թիլին աստուծո ուսմունքով ու խոսքով դաստիրակելու համար։

Այս խոսքի վրա համբավաբերը խաղաղության համբույր տվեց Կլաասին։

Իսկ Կլաասը ողբում էր ու ասում․

― Անվամահ այրվա՜ծ, խե՜ղճ եղբայր։

Նա չէր կարողանում ուշքի գալ ծանր կսկիծից։ Այնուամենայնիվ երբ տեսավ, որ մարդը ծարավ է և պարզում է իր բաժակը՝ գինի լցրեց նրան, բայց ինքը կերավ ու խմեց առանց հաճույքի։

Սոոտկինն ու Նելեն յոթ օր բացակայեցին․ այդ շաբաթվա ընթացքում Յոսեի համբավաբերը ապրեց Կլաասի տանիքի տակ։

Ամեն գիշեր նրանք լսում էին հարևան տնակից Կատլինի ողբն ու ճիչը։

«Կրա՜կը, կրա՜կը։ Մի ծակ փորեցեք՝ հոգին ուզում է դուրս գալ»։

Եվ Կլաասը գնում էր նրա մոտ, քաղցր խոսքերով հանգստացնում նրան, ապա վերադառնում իր կացարանը։

Յոթ օր հետո մարդը մեկնեց և Կլաասից համաձայնեց վերցնել միայն երկու ոսկի կառոլուս՝ ճանապարհին սնվելու և հագնվելու համար։

LVIII

Նելեն ու Սոոտկինը վերադարձել էին Բրյուգգեից․ Կլաասը դերձակի նման նստած խոհանոցի հատակին՝ մի հին վարտիքի կոճակներն էր կարում։ Նրա մոտ էր Նելեն, որ Տիտոս Բիգոլուս Շնուֆիուսին քըս֊քըս էր անում արագիլի դեմ․ շունն էլ հարձակվելով արագիլի վրա և փոխնիփոխ նահանջելով՝ սուր ձայնով հաչում էր։ Արագիլը մի ոտքի վրա կանգնած՝ խոժոռադեմ և մտածկոտ նայում էր նրան և երկար պարանոցը մտցնում լանջի փետուրների մեջ։ Տիտոս Բիգուլոս Շնուֆիուսը տեսնելով, որ արագիլն անվրդով է՝ ավելի մոլեգնորեն էր հաչում։ Բայց հանկարծ թռչունը ձանձրանալով այդ երաժշտությունից՝ կտուցը նետի պես խփեց շան կռնակին, որը թողեց փախավ վայնասունով, որ նշանակում էր՝ «Օգնեցե՜ք»։

Կլաասը ծիծաղում էր, նույնպես և Նելեն, իսկ Սոոտկինը շարունակ նայում էր փողոց՝ արդյոք չի՞ գալիս Ուլենշպիգելը։

Հանկարծ նա ասաց․

― Ահա դատավորը՝ չորս ոստիկանի հետ։ Անշուշտ մեզ մոտ չէ, որ ուզում են գալ։ Երկուսը պտտվում են խրճիթի շուրջը։

Կլաասը գլուխը բարձրացրեց ձեռքի աշխատանքից․․․

― Երկուսն էլ կանգ առան մեր դռան դեմ, ― շարունակեց Սոոտկինը։

Կլաասը վեր կացավ։

― Ո՞ւմ կարող են ձերբակալել այս փողոցում, ― ասաց Սոոտկինը։ ― Հիսո՜ւս Քրիստոս, ա՛յ մարդ, այստեղ են գալիս։

Կլաասը խոհանոցից ցատկեց այգին, Նելեն էլ հետևից։

― Փրկիր կառոլուսները, բուխարու ստորին ներքնախորշի հետևն են, ― ասաց Կլաասը աղջկան։

Նելեն հասկացավ, ապա տեսավ, թե ինչպես, երբ Կլաասը ցանկապատից ուզում էր անցնել, ոստիկանները բռնեցին նրա օձիգից, և թե ինչպես ազատվելու համար Կլաասն սկսեց խփել նրանց, և նա ճչաց ու լաց եղավ․

― Անմե՜ղ է նա, անմե՜ղ է նա, մի՛ վնասեք իմ Կլաաս հայրիկին։ Ուլենշպի՛գել, ո՞ւր ես։ Երկուսին էլ կսպանեիր դու։

Եվ հարձակվելով ոստիկաններից մեկի վրա՝ եղունգներով պատառոտեց նրա դեմքը։ Ապա ճչալով «Դրանք կսպանե՜ն նրան՝ ընկավ այգու դալարիքի վրա և ուշագնաց փռվեց այդտեղ։

Աղմուկը լսելով եկել էր Կատլինը և ուղղաձիգ ու անշարժ կանգնած՝ դիտում էր այդ տեսարանը, օրորում գլուխը՝ ասելով․ «Կրա՜կը, կրա՜կը։ Մի ծակ փորեցեք՝ հոգին ուզում է դուրս գալ»։

Սոոտկինը ոչինչ չէր տեսել և ներս մտած ոստիկաններին դիմելով հարցրեց․

― Պարոննե՛ր, ի՞նչ եք փնտրում մեր խղճուկ կացարանում։ Եթե որդուս եք փնտրում՝ հեռու է։ Այդքան երկար չեն ձեր ոտքերը։

Ուրախ֊ուրախ էր ասում այս խոսքերը։

Այդ րոպեին Նելեն օգնության կանչեց, և Սոոտկինը վազեց այգին, տեսավ իր մարդուն օձիքից բռնված և ցանկապատի մոտ՝ ճանապարհի վրա պայքարելիս։

― Զա՛րկ, ― ասաց նա, ― սպանի՛ր։ Ուլենշպի՛գել, ո՞ւր ես դու։

Եվ նա ուզեց առաջանալ՝ օգնելու ամուսնուն, սակայն ոստիկաններից մեկը բռնեց նրա իրանից՝ ոչ առանց վտանգվելու վախի։

Կլաասն այնպես ուժգին էր դիմադրում ու խփում, որ անպայման կկարողանար փախչել, եթե մյուս երկու ոստիկանները, որոնց հետ խոսում էր Սոոտկինը օգնության չհասնեին Կլաասին կաշկանդողներին։

Նրանք Կլաասի ձեռքերը կապած բերին խոհանոց, ուր Սոոտկինն ու Նելեն աղեկտուր լալիս էին։

― Պարո՛ն դատավոր, ― ասաց Սոոտկինը, ― ի՞նչ է արել իմ խեղճ մարդը, որ այդպես պարանով կապկպել եք։

― Հերետիկոս է, ― ասաց ոստիկաններից մեկը։

― Հերետիկո՞ս, ― գոչեց Սոոտկինը, ― հերետիկո՞ս ես դու։ Ոչ, ստում են այս դևերը։

Կլաասն ասաց․

― Ապավինում եմ աստծու պաշտպանության։

Եվ դուրս եկավ։ Նելեն ու Սոոտկինը հետևեցին նրան լալով ու կարծելով, որ նրանց էլ կտանեն դատավորի մոտ։ Զանազան ծեր բարի տղամարդիկ ու կանայք մոտեցան Նելեին ու Սոոտկինին, բայց երբ իմացան, որ Կլաասն այդպես կապկպված տարվում է՝ որովհետև հերետիկոսության մեջ են նրան կասկածում՝ այնքան սաստիկ վախեցան, որ շտապ մտան իրենց տները ու փակեցին իրենց հետևից բոլոր դռները։ Միայն մի քանի փոքրիկ աղջիկ համարձակվեցին մոտենալ Կլաասին և հարցրին․

― Ածխավաճա՛ռ, ո՞ւր ես գնում այդպես կապկված։

― Աստծու ողորմության մոտ, աղջիկնե՛ր, ― պատասխանեց նա։

Նրան տարան համայնքի բանտը․ Սոոտկինն ու Նելեն նստեցին շեմին։ Իրիկնապահին Սոոտկինն ասաց Նելեին, որ գնա տեսնի Ուլենշպիգելը չի՞ եկել։

LXIX

Մոտակա գյուղերում շուտով լուր տարածվեց, որ հերետիկոսության պատճառով բանտարկել են մի մարդու և հարցաքննությունը վարում է Ռընեի դեկան ինկվիզիտոր Տիտելմանը՝ մականվանյալ Անխիղճ ինկվիզիտոր։ Ուլենշպիգելն այդ ժամանակ ապրում էր Կոոլկերկեում՝ վայելելով սերտ բարեկամությունը մի գողտրիկ ագարակապանուհու, որ անուշիկ մի այրի էր և իրեն պատկանող ոչ մի բան չէր մերժում նրան։ Ուլենշպիգելը խիստ երջանիկ էր, գուրգուրված և շոյված՝ մինչև այն օրը, երբ մի նենգ ախոյան՝ համայնքի ավագը սպասեց մի առավոտ նրան, երբ նա դուրս էր գալիս գինետնից, և ուզեց կաղնե մահակով շփել նրա մարմինը։ Բայց Ուլենշպիգելը նրա բարկությունը հովացնելու համար շպրտեց ջրափոսի մեջ, որտեղից ավագը մի կերպ դուրս եկավ՝ դոդոշի պես կանաչ և սպունգի պես թրջված։

Այս վսեմ արարքի պատճառով Ուլենշպիգելը ստիպված եղավ հեռանալ Կոոլկերկեից և ոտքերն ամենայն արագությամբ փոխելով դիմեց դեպի Դամմե՝ վախենալով ավագի վրեժխնդրությունից։

Իջնում էր զով երեկոն, Ուլենշպիգելն արագ վազում էր․ նա կուզենար հիմա տանը լինել․ մտքով տեսնում էր Նելեին կար անելիս, Սոոտկինին՝ ընթրիք պատրաստելիս, Կլաասին խռիվի խուրձեր կապելիս, Շնուֆիուսին՝ ոսկոր կրծելով զբաղված, իսկ արագիլին՝ իրեն կեր տվող տնտեսուհու փորը կտցահարելիս՝ մի քիչ ուտելիք ստանալու համար։

Մի շրջիկ մանրավաճառ հարցրեց նրան․

Ո՞ւր ես գնում այդպես արագ։

― Դամմե՝ տունս, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Քաղաքն անապահով է ռեֆորմիստներին ձերբակալելու պատճառով, ― ասաց մանրավաճառը։ Եվ անցավ գնաց։

Երբ Ուելնշպիգելը հասավ Roode Schildt պանդոկին, ներս մտավ մի գավ գարեջուր խմելու։ Պանդոկապանը հարցրեց նրան․

― Կլաասի տղան չե՞ս դու։

― Այո, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Դե՛ շտապիր, որովհետև դժբախտություն է պատահել նրան։

Ուլենշպիգելը հարցրեց, թե ինչ է ուզում ասել դրանով, պանդոկապանը պատասխանեց, թե շատ շուտով կիմանա։

Եվ Ուլենշպիգելը շարունակեց վազել։

Երբ հասավ Դամմեի դարպասին՝ դռան շեմերին կանգնած շները կաղկանձելով ու հաչելով սկսեցին ցատկել նրա ոտքերն ի վեր։ Տանտիկինները այդ աղմուկի վրա դուրս եկան և բոլորը միասին խոսելով հարցրին․

― Որտեղի՞ց ես գալիս։ Հորիցդ լուր ունե՞ս։ Ո՞ւր է մայրդ։ Նա՞ էլ հորդ հետ բանտումն է։ Տե՜ր աստված, խարույկի չհասցնեն խեղճին։

Ուլենշպիգելն ավելի ուժգին սկսեց վազել։

Նա հանդիպեց Նելեին․ Նելեն ասաց նրան․

― Թի՛լ, մի՛ գնա տուն․ քաղաքի իշխանությունը պահակ է նշանակել այնտեղ Նորին վսեմության անունից։

Ուլենշպիգելը կանգ առավ։

― Նելե՛, ճի՞շտ է, որ հայրս՝ Կլաասը բանտումն է։

― Այո, ― ասաց Նելեն, ― և Սոոտկինը լաց է լինում շեմի վրա։

Այդ ժամանակ անառակ որդու սիրտը լցվեց կսկիծով և նա ասաց Նելեին․

― Գնում եմ նրան տեսնելու։

― Այդ չէ, որ դու պետք է անես, ― ասաց Նելեն, ― այլ պետք է հնազանդվես Կլաասին, որ բռնվելուց առաջ ինձ ասաց․ «Փրկիր կառոլուսները, բուխարու ստորին ներքնախորշի հետևն են»։ Ամենից առաջ դրանք պետք է փրկել, որովհետև դա խեղճ մայրիկի՝ Սոոտկինի ժառանգությունն է։

Ուլենշպիգելն այլևս չլսեց ու վազեց մինչև բանտը, տեսավ մորն այդտեղ՝ նստած շեմին։ Մայրն արցունքն աչքերին գրկեց որդուն, և նրանք միասին արտասվեցին։

Տեսնելով, որ նրանց պատճառով ժողովուրդը հավաքվում է ու խռնվում բանտի առաջ՝ ոստկանները եկան և Ուլենշպիգելին ու Սոոտկինին հրամայեցին, որ իսկույն ևեթ թողնեն հեռանան։

Մայր և որդի գնացին Նելեի հյուղակը․ իրենց հյուղակի մոտով անցնելիս նրանք տեսան մի գուգազ այն լանդսկնեխտներից, որոնց կանչել էին Բրյուգգեից՝ վախենալով այն խառնակություններից, որ կարող են առաջանալ դատավարության ժամանակ և մահապատժի միջոցին, որովհետև գիտեին, թե որքա՜ն են Դամմեի բնակիչները սիրում Կլաասին։

Գուգազը նստել էր դռան առաջ, սալահատակին և զբաղված էր ծծելով շշից գինօղու վերջին կաթիլը։ Այլևս ոչինչ չգտնելով շշի մեջ՝ դեն գցեց և հանելով թրադաշյունը՝ իր հաճույքը գտավ սալահատակի քարերը հանելու մեջ։

Սոոտկինը արցունք թափելով մտավ Կատլինի տունը։

Իսկ Կատլինը օրորելով գլուխը ասաց․

― Կրա՜կը։ Մի ծակ փորեցեք, հոգին ուզում է դուրս գալ։

LXX

Borgstorm (քաղաքի փոթորիկ) կոչվող զանգը հրավիրեց տրիբունալի դատավորին․ ցերեկվա ժամը չորսին Vierschare֊ի մոտ նրանք հավաքվեցին արդարադատության լորենու շուրջը։

Կլաասին բերին կանգնեցրին նրանց առաջ․ այդտեղ նա տեսավ ամպհովանու տակ նստած՝ Դամմե քաղաքի ավագ դատավորին, իսկ նրա կողքերին և նրա դեմուդեմը՝ քաղաքապետին, դատավորներին ու գրագրերին։

Զանգի ձայնը լսելով՝ ժողովուրդը խուռներամ վազեց եկավ։

Շատերն ասում էին․ «Դատավորները հավաքվել են ոչ թե արդարությունը վեր հանելու, այլ կայսերական ստրկացում բերելու համար»։

Գրագիրը հայտարարեց, որ դատարանը հավաքվելով Vierschare֊ում, լորենու տակ՝ նախօրորք որոշել էր հետևյալը ― նկատի առնելով և լսելով մատնություններն ու վկայությունները՝ կատարված էր Կլաասի կալանավորումը՝ ածխագործ, Դամմեի բնակիչ, ամուսին Ցոոտենսի դուստր Սոոտկինի։ Այժմ, ասաց նա, իրենք ձեռնամուխ կլինեն վկաների հարցաքննությանը։

Ամենից առաջ հարցաքննեցին Հանս Բարբիեին՝ Կլաասի հարևանին։ Երդվելուց հետո նա ասաց․ «Իմ հոգու փրկության վրա հայտարարում ու հաստատում եմ, թե Կլաասն, որն այժմ ներկա է այս դատարանում, ես ճանաչում եմ տասնյոթ տարուց ի վեր, որ նա ապրել է ազնվորեն և մայր կաթոլիկ եկեղեցու օրենքներին հետևելով՝ ամենևին նախատինքով չի խոսել նրա մասին, ոչ մի ճանաչված հերետիկոսի իր տունը չի հյուրընկալել, ոչ Լյութերի գիրքն է պահել, ոչ էլ խոսել դրա մասին, և չի արել որևէ այնպիսի բան, որ կարելի լիներ կասկածել, թե նա թերացել է կայսրության օրենքների ու հրովարտակների նկատմամբ։ Արդ, թո՛ղ օգնեն ինձ աստված և բոլոր սրբերը»։

Դրանից հետո լսեցին Յան վան Ռոոզեբեկենին, որն ասաց, թե «Սոոտկինի՝ Կլաասի կնոջ բացակայության միջոցին նա շատ անգամ մեղադրայլի տնից լսել էր երկու առնական ձայն, և որ հաճախ երեկոյան պահին, կրակմարի զանգից հետո, տանիքի տակ գտնվող փոքրիկ սրահում ինքը տեսել էր վառված լույս և երկու մարդ, որոնցից մեկը Կլաասն էր՝ միասին զրուցելիս։ Ինչ վերաբերում է մյուս մարդու հերետիկոս լինելուն կամ ոչ, չի կարող ասել, քանի որ միայն հեռվից էր տեսել նրան։ Գալով Կլաասին, ավելացրեց նա, ես կասեմ՝ ամենայն ճշմարտությամբ խոսելով, որ այն օրվանից, ինչ ես նրան ճանաչում եմ, նա միշտ էլ զատիկը տոնել է կանոնավորապես, մեծ տոներին հաղորդվել է, ամեն կիրակի պատարագ է գնացել, բացի Սուրբ Արյան և հաջորդ կիրակիներից։ Եվ այլևս ոչինչ չգիտեմ։ Աստված ու նրա սրբերն ինձ օգնական»։

Երբ նրան հարցրին, թե նա Blau we Torre գինետանը տեսե՞լ էր Կլաասին ինդուլգենցիա վաճառելիս և քավարանը ծաղրելիս՝ Յան վան Ռոոզեբեկեն պատասխանեց, որ Կլաասն իրոք ինդուլգենցիա ծախել էր, բայց առանց արհամարհանքի ու ծաղրի, որ ինքն էլ՝ Յան վան Ռոոզեբեկեն գնել էր մեկ հատ, ինչպես որ գնել ուզեցել էր նաև Յոսե Գրեյպսթյուվերը՝ ձկնավաճառների ավագը, որ բազմության մեջ էր։

Հետո ավագ դատավորն ասաց, որ հիմա ինքը կհրապարակի այն արարքներն ու հանցանքները, որոնց համար Կլաասը հանձնված է Vierschare դատարանին։

― «Լրահաղորդը, ― ասաց նա, ― պատահաբար Դամմեում մնացած լինելով, որովհետև չէր ուզեցել գնալ Բրյուգգե և իր փողը վատնել զվարճությունների ու կերուխումի համար, ինչպես շատ հաճախ էր արվում այդ սուրբ առիթներով, ժուժկալորեն զով օդ էր շնչում դռան շեմին։ Այդտեղից նա մի մարդ տեսավ Արագիլի փողոցում քայլելիս։ Կլաասը այդ մարդուն նկատելով գնաց նրա կողմը և բարևեց։ Մարդը սև քաթանե հագուստով էր։ Նա մտավ Կլաասի տունը, իսկ դուռը մնաց կիսաբաց։ Ցանկանալով իմանալ, թե ո՛վ է այդ մարդը՝ լրահաղորդը մտավ նախասենյակ, լսեց, որ Կլաասը խոհանոցում խոսում է մի օտարականի՝ ոմն Յոսեի հետ իր եղբոր մասին, որը գերի է ընկել ռեֆորմատների զորամասի հետ և այդ իսկ պատճառով անվամահի է դատապարտվել Աախենից քիչ հեռու։ Օտարականը Կլաասին ասաց, որ իր եղբորից ստացած փողը քանի որ վաստակել էր խեղճ ժողովրդի տգիտության շնորհիվ, ապա նա այդ փողը պետք է գործածեր որդուն ռեֆորմատների հավատով դաստիարակելու համար։ Այդ մարդը Կլաասին կոչ արավ նաև հրաժարվել մեր կաթոլիկ մայր եկեղեցու օրրանից և արտասանեց ուրիշ պիղծ բառեր, որոնց Կլաասը պատասխանեց միայն հետևյալ խոսքով․ «Դաժան դահիճնե՜ր, խե՜ղճ եղբայր իմ»։ Մեղադրյալը այսպիսով նշավակել է մեր սրբազան պապին և Նորին արքայական վսեմությունը՝ մեղադրելով նրանց դաժանության մեջ, որովհետև նրանք պատժում են հենց հերետիկոսությունը, որպես մի ոճիր, Նորին աստվածային ու մարդկային վսեմության դեմ։ Երբ օտարականը կերավ֊պրծավ՝ լրահաղորդը լսեց Կլաասի ձայնը, «Խե՜ղճ Յոսե, աստծու փառքին արժանանաս․ նրանք դաժան եղան քեզ հետ»։ Այսպիսով, նա մեղադրում էր նույնիսկ աստծուն ամբարիշտ լինելու մեջ՝ կարծելով, որ նա կարող է հերետիկոսներին էլ ընդունել երկինք։ Եվ Կլաասը անդադար կրկնում էր․ «Իմ խե՜ղճ եղբայր»։ Այդ ժամանակ օտարականը մոլեգնության հասնելով, ինչպես բողոքական քարոզիչն իր ժողովներում, գոչեց․ «Կկործանվի՜ մեծ Բաբելոնը՝ հռոմեական պոռնիկը, և կդառնա՛ բնակարան դևերի ու որջը ամենայն ատելի թռչունների»։ Կլաասն ասում էր․ «Դաժան դահիճնե՜ր, խե՜ղճ եղբայր իմ»։ Օտարականը շարունակելով իր խոսքը՝ ասում էր․ «Որովհետև հրեշտակը կվերցնի մի քար, որ երկնաքարի մեծություն ունի։ Այդ քարը կնետի ծովը և կասի․ «Այսպես պիտի նետվի մեծ Բաբելոնը, և նա այլևս չպիտի գտնվի»։ ― «Պարո՛ն, ― ասաց Կլաասը, ― ձեր բերանը լի է բարկությամբ․ բայց ասացեք խնդրեմ, ե՞րբ է գալու այն թագավորությունը, որ քաղցրաբարո մարդիկ կարողանան խաղաղությամբ ապրել երկրի վրա։ ― Երբե՛ք, ― ասաց օտարականը, ― ինչքան որ իշխի նեռը, որ պապն է, և թշնամի ամենայն ճշմարտության»։ ― «Ա՜, դուք առանց հարգանքի եք խոսում մեր սրբազան հոր մասին, ― ասում էր Կլաասը։ ― Նա անտարակույս իրազեկ չէ այն անագորյուն տանջանքներին, որոնցով պատժում են թշվառ ռեֆորմատներին»։ Օտարականն ասաց․ «Շատ լավ էլ իրազեկ է, որովհետև նա է արձակում մահապատիժները, կատարել տալիս կայսեր, իսկ հիմա թագավորի ձեռքով, որը վայելում է բռնագրվաման օգուտը, ժառանգում է հանգուցյալների ունեցվածքը և հաճությամբ դատեր է բացում հարուստների դեմ հերետիկոսության մեղադրանքով»։ Կլաասը պատասխանեց․ «Այդ բաներն ասում են Ֆլանդրիայի երկրում, ուստի ես պետք է հավատամ դրանց․ մարդու մարմինը թույլ է, նույնիսկ երբ դա արքայական մարմին է։ Իմ թշվա՜ռ Յոսե»։ Եվ այսպիսով Կլաասը ուզում էր ասել, որ շահադիտական անարգ ցանկության համար է, որ Նորին վսեմությունը պատժում է հերետիկոսներին։ Իսկ այդ օտարականն ուզում էր քարոզ կարդալ նրա գլխին՝ Կլաասն ասաց․ «Բարեհաճեցեք, պարո՛ն, այդպիսի ճառեր չասել ինձ, որոնք եթե լսվե՛ն մի անախորժ դատ կբանան իմ դեմ»։

Կլաասը վեր կացավ, գնաց նկուղ և եկավ մի աման գարեջուր հետը։ «Դուռը փակեմ», ― ասաց նա, և լրահաղորդն այլևս ոչինչ չլսեց, որովհետև ստիպված եղավ անմիջապես տնից դուրս գալ։ Դուռը թեև փակվեց, բայց և այնպես վերստին բացվեց գիշերն իջնելիս։ Օտարականը դուրս եկավ այդտեղից, բայց շուտով վերադարձավ, բախեց ու ասաց․ «Կլաա՛ս, մրսում եմ, չգիտեմ ուր գիշերեմ․ ոչ ոք չի տեսել իմ ներս մտնելը․ քաղաքն ամայի է»։ Կլաասը ներս տարավ նրան, ճրագ վառեց, և երևաց, որ հերետիկոսի առջևն ընկած՝ բարձրանում է սանդուղքը ու տանում է օտարականին տանիքի տակ, մի փոքրիկ սենյակ, որի լուսամուտը բացվում է դաշտի վրա․․․»։

― Էլ ո՞վ կարող է հաղորդած լինել այս ամենը, ― գոչեց Կլաասը, ― եթե ոչ դու ապիրա՛տ ձկնավաճառ․ ես քեզ տեսա կիրակի օրը սյունի պես ցից կանգնած շեմիդ՝ կեղծավորաբար դիտում էիր երկնքում ծիծեռնակների թռչելը։

Եվ նա մատնացույց արեց Յոսե Գրեյպսթյուվերին՝ ձկնավաճառների ավագին, որի տգեղ դունչը երևում էր ժողովրդի բազմության մեջ։

Ձկնավաճառը չարախինդ ժպտաց՝ տեսնելով, որ Կլաասն այդպիսով մատնում է իրեն։ Ամբողջ ժողովուրդը՝ մարդ, կին, աղջիկ՝ շշնջացին իրար․

― Խե՜ղճ մարդ, նրա խոսքերը կդառնան անկասկած նրա մահվան պատճառը։

Բայց գրագիրը շարունակեց կարդալ մեղադրականը․

«Հերետիկոսն ու Կլաասը, ― ասաց նա, ― այդ գիշեր երկար զրուցեցին իրար հետ, ինչպես նաև մյուս վեց գիշերները, որոնց ընթացքում կարելի էր տեսնել, թե ինչպես օտարականը սպառնալիքի կամ օրհնության բազում ժեստեր է անում՝ ձեռքերը բարձրացնում երկինք, ինչպես իր հերետիկոս նմաններն են անում։ Կլաասը կարծես հավանություն էր տալիս նրա խոսքերին։ Հավանական է, որ այդ ցերեկների, երեկոների ու գիշերների ընթացքում նրանք նախատաբար և թշնամանքով զրուցեցին պատարագի, խոստովանության, մեղաց թողությունների և Նորին արքայական վսեմության մասին․․․»։

― Ոչ ոք այդ չի լսել, ― ասաց Կլաասը, ― չի կարելի այդպես, առանց ապացույցի մեղադրել ինձ։

Գրագիրը շարունակեց․

― Ուրիշ բան էլ են լսել։ Երբ օտարականը դուրս եկավ քո տնից յոթերորդ օրը, ժամը տասին մոտ, իրիկունն արդեն իջել էր, դու նրան ճանապարհ դրեցիր մինչև Կատլինի արտի սահմանագիծը։ Այդտեղ նա հարցրեց, թե ի՛նչ էիր դու արել չար կուռքերը, ― ավագ դատավորը խաչակնքեց երեսը, ― այսինքն սուրբ կույսը, սուրբ Նիկողայոսը և սուրբ Մարտինը։ Դու պատասխանեցիր, որ ջարդել ու գցել ես ջրհորը։ Եվ իրոք, անցած գիշեր դրանք գտնվեցին քո ջրհորում․ կտորները հիմա տանջանքի զնդանումն են։

Այս խոսքերից հետո Կլաասը կարծես ընկճվեց։ Ավագ դատավորը հարցրեց, թե պատասխանել ուզո՞ւմ է․ Կլաասը գլխով նշան արեց՝ ոչ։

Ավագ դատավորը հարցրեց, թե նա չի՞ ուզում հրաժարվել այն անիծյալ մտքից, որը նրան մղել է ջարդելու արձանները, և պիղծ մոլորությունից, որի պատճառով նա նախատական խոսքեր էր ասել Նորին աստվածային վսեմության և Նորին արքայական վսեմության հասցեին։

Կլաասը պատասխանեց, որ իր մարմինը պատկանում է Նորին արքայական վսեմությանը, բայց իր խիղճը պատկանում է Քրիստոսին, որի օրենքին էլ ուզում է հետևել։ Ավագ դատավորը հարցրեց, թե այդ օրենքը մեր կաթոլիկական մայր եկեղեցու օրե՞նքն է։ Կլաասը պատասխանեց․

― Այդ օրենքը սուրբ ավետարանի մեջ է։

Կոչվելով պատասխանել այն հարցին, թե ճանաչո՞ւմ է պապին որպես աստծու ներկայացուցիչը աշխարհում՝ պատասխանեց․

― Ոչ։

Կոչվելով պատասխանել, թե մեղք համարո՞ւմ է նա պաշտել սուրբ կույսի և սրբերի պատկերները՝ պատասխանեց, թե դա կռապաշտություն է։ Հարցաքննվելով, թե ականջալուր խոստովանությունն ընդունո՞ւմ է որպես լավ ու փրկարար բան՝ պատասխանեց․

― Քրիստոսն ասել է․ «Խոստովանեցեք միմյանց»։

Նա համարձակ եղավ իր պատասխաններում, թեև կարծես զղջացած ու սարսափած էր սրտի խորքում։

Ժամը ութը հնչեց, երեկոն իջավ, պարոնայք դատավորները գնացին՝ վերջնական վճիռը հետաձգելով հաջորդ օրվան։

LXXI

Կատլինի հյուղակում Սոոտկինը վշտից խելացնոր՝ լաց էր լինում ու կրկնում անդադար․

― Իմ մա՜րդ, իմ խե՜ղճ մարդ։

Ուլենշպիգելն ու Նելեն մեծագույն քնքշանքով գրկում, սփոփում էին նրան։ Նա էլ սեղմելով նրանց իր գրկում՝ լուռ մղկտալով լաց էր լինում։ Հետո նա նշան արեց, որ իրեն մենակ թողնեն։ Նելեն ասաց Ուլենշպիգելին․

― Եկ գնանք, այդպես է ուզում նա․ կառոլուսները փրկե՛նք։

Եվ երկուսն էլ դուրս եկան։ Կատլինը պտտվում էր Սոոտկինի շուրջը և ասում․

― Մի ծակ փորեցեք․ հոգին ուզում է մեկնել․

Եվ Սոոտկինը սևեռուն հայացքով դիտում էր նրան առանց տեսնելու։

Կլաասի և Կատլինի հյուղակները կից էին․ Կլաասի տան առջև մի փոքրիկ պարտեզ կար, իսկ Կատլինի տան առջև, փողոցի կողմից՝ բակլա ցանած բանջարանոց։ Բանջարանոցը շրջապատված էր ամուր փշացանկապատով, որի մեջ Ուլենշպիգելը ու Նելեն իրար մոտ գնալու համար մի խոշոր ծակ էին բացել մանկության օրերին։

Ուլենշպիգելն ու Նելեն գնացին բանջարանոց և այնտեղից տեսան պահապան գուգազին, որը գլուխը տարուբերելով թքում էր օդի մեջ, բայց լորձունքն ընկնում էր բաճկոնակի վրա։ Ճյուղացանցով պատած մի շիշ էր ընկած նրա կողքին։

― Նելե՛, ― կամացուկ ասաց Ուլենշպիգելը, գուգազը դեռ կուշտ չի խմել․ հարկավոր է, որ դարձյալ խմի։ Այդպիսով միայն տեր կդառնանք։ Վերցնենք շիշը։

Նրանց ձայնի վրա լանդսկնեխտը իր ծանր գլուխը դարձրեց նրանց կողմը, փնտրեց շիշը և չգտնելով՝ շարունակեց թքել դեպի օդը և ջանաց լուսնի լույսով տեսնել իր լորձունքի ընկնելը։

― Մինչև ատամները հարբած է գինօղիով, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― լսո՞ւմ ես ինչ դժվարությամբ է թքում։

Լանդսկնեխտը երկար թքելուց և օդին նայելուց հետո ձեռքը դարձյալ պարզեց շիշը վերցնելու համար․ գտավ, բերանը դրեց ճտին, գլուխը ետ գցեց, շրջեց շիշը, թեթև հարվածներ սկսեց տալ նրան՝ ամբողջ հեղուկը հոսեցնելու համար և սկսեց ծծել, ինչպես մանկիկն իր մոր ստինքը։ Այլևս ոչինչ չգտնելով մեջը՝ նա համակերպվեց, շիշը դրեց կողքին, մի քիչ հայհոյեց վերին գերմաներենով, նորից թքեց, գլուխը օրորեց աջ ու ձախ և անհասկանալի աղոթքներ մրմնջալով քնեց։

Ուլենշպիգելը իմանալով, որ այդ քունը երկար չէր տևի և պետք էր ավելի երկար խորացնել՝ ցանկապատի մեջ շինված ծակից սողաց, վերցրեց գուգազի շիշը, տվեց Նելեին, որ գինօղի լցնի։

Գուգազը շարունակում էր խռմփացնել․ Ուլենշպիգելը նորից անցավ ցանկապատի ծակից, լեցուն շիշը դրեց նրա սրունքների միջև, վերադարձավ Կատլինի բանջարանոցը և Նելեի հետ սպասեց ցանկապատի հետևը։

Նոր լցրած խմիչքի սառնության պատճառով գուգազը մի թեթև արթնացավ և հենց առաջին շարժումով որոնեց այն բանը, որ զովություն է տալիս ազդրերին։ Հարբած մարդկանց կռահումով որոշեց, որ դա լեցուն շիշ կարող էր լինել։ Ուլենշպիգելն ու Նելեն լուսնի լույսով տեսան, որ նա ցնցեց շիշը՝ խմիչքի ձայնը լսելու համար, համտես արավ, ծիծաղեց, զարմացավ, որ շիշն այդքան լիքն է, նախ խմեց մի ումպ, ապա ավելի շատ, հետո դրեց գետնին, նորից վերցրեց ու դրանից հետո անընդմիջում խմեց։

Ապա երգեց․

Երբ իրիկունս տյար Մանը գա
Ողջույն ասի տիկին Զեին․․․

Վերին գերմանացիների համար տիկին Զեն ծովն է, տյար Մանի ամուսինը, իսկ տյար Մանը լուսինն է և կանանց իշխանը։ Ուստի նա երգեց․

Երբ իրիկունս տյար Մանը գա
Ողջույն ասի տիկին Զեին,
Տիկին Զեն էլ նրան կտա
Մի գավ թանձր, եփած գինի,
Երբ իրիկունս տյար Մանը գա։

Նըրա հետ Զեն ընթրիք կանի,
Բազում անգամ կը համբուրվի․
Իսկ երբ Մանը լավ կշտանա՝
Զենի մահճում կքնանա,
Երբ իրիկունս տյար Մանը գա։

Թող միշտ այսպես անուշիկս
Համեղ ընթրիք, թանձր գինի
Հրամցընի և ինձ սիրի,
Երբ իրիկունս տյար Մանը գա։

Հետո մեջընդմեջ խմելով ու մի տուն երգելով նա քնեց։ Եվ չկարողացավ լսել Նելեին, որ ասում էր․ «Բուխարու ներքնախորշի հետևն են՝ պուտուկի մեջ», ոչ էլ տեսնել Ուլենշպիգելին, որ ախոռից մտավ Կլաասի խոհանոցը, վերցրեց ներքնախորշի կափարիչը, գտավ ամանն ու կառոլուսները, վերադարձավ Կատլինի բանջարանոցը, կառոլուսները թաքցրեց այդտեղ՝ ջրհորի պատի կողքին, վստահ լինելով, որ եթե փողը որոնեն՝ տանը կփնտրեն և ոչ թե դուրսը։

Ապա վերադարձան Սոոտկինի մոտ և տեսան՝ վշտաբեկ կինը լալիս էր ու ասում․

― Իմ մա՜րդս, իմ խե՜ղճ մարդս։

Նելեն և Ուլենշպիգելը մինչև առավոտ հսկեցին նրան։

LXXII

Հաջորդ առավոտ borgstorm֊ը մեծ ղողանջելով դատավորներին հրավիրեց Vierschare֊ի դատարանը։

Երբ նրանք նստեցին Արդարադատության ծառի շուրջը՝ չորս նստարանների վրա՝ նորից հարցաքննեցին Կլաասին և ասացին, թե չի՛ ուզում հետ կենալ իր մոլորությունից։

Կլաասը ձեռքերը պարզեց դեպի երկինք․

― Քրիստոս՝ իմ տերը տեսնում է ինձ վերևից, ― ասաց նա։ ― Ես նայում էի նրա արևին, երբ ծնվեց որդիս՝ Ուլենշպիգելը։ Ո՞ւր է հիմա նա՝ թափառաշրջիկը։ Սոոտկի՛ն, անուշի՛կ կինս, արիասիրտ կլինե՞ս դժբախտության դեմ հանդիման։

Ապա նայելով լորենուն՝ ասաց նրան անիծելով․

― Հողմ ու խորշա՛կ, արե՛ք այնպես, որ ավելի շուտ տեղն ու տեղը չորանան հայրենի երկրի ծառերը, քան թե տեսնեն, որ իրենց ստվերի տակ մահվան է դատապարտվում ազատ խիղճը։ Ո՞ւր ես որդյա՛կ իմ, Ուլենշպիգել, ես խստասիրտ եմ եղել քո նկատմամբ։ Պարոնայք, գթացե՛ք ինձ և դատեցեք այնպես, ինչպես մեր ողորմած տերը կաներ։

Բոլոր նրանք, ովքեր լսում էին նրան, լաց էին լինում, բացի դատավորներից։

Ապա նա հարցրեց, թե ոչ մի ներում չկա՞ իր համար, և ասաց․

― Միշտ էլ աշխատել եմ ու քիչ եմ վաստակել․ բարեսիրտ եմ եղել աղքատների հանդեպ և սիրալիր յուրաքանչյուրի հետ։ Ես հրաժարվեցի կաթոլիկ եկեղեցուց, որպեսզի հնազանդվեմ աստծու ոգուն, որ խոսեց ինձ։ Ոչ մի շնորհ չեմ աղերսում, բացի այն՝ որ խարույկի պատիժը փոխարինեք Ֆլանդրիայի երկրից առհավետ և ցմահ աքսորի պատժով, մի պատիժ, որ ինքնին շատ ծանր է արդեն։

Բոլոր ներկա եղողներն աղաղակեցին․

― Գթացե՛ք, պարոնա՛յք, ողորմած եղե՛ք։

Բայց Յոսե Գրեյպսթյուվերը ծպտուն չհանեց։

Ավագ դատավորը ձեռքով նշան արեց լռելու և ասաց, որ հրովարտակները պարունակում են բացահայտ արգելք ներում հայցելու հերետիկոսների համար․ բայց եթե Կլաասն ուզում է հրաժարվել իր մոլորություններից նա մահապատժի կենթարկվի պարանով, փոխանակ կրակով վառվելու։

Եվ ժողովրդի մեջ խոսում էին․

― Կրակ կամ պարան․ միևնույն է՝ մահ է։

Եվ կանայք արտասվում էին, իսկ տղամարդիկ խուլ ձայնով տրտնջում։

Այդ ժամանակ Կլաասն ասաց․

― Ես ամենևին չեմ հրաժարվի։ Արեք իմ մարմինն այն, ինչ հաճո է ձեր ողորմածությանը։

Ռընեի եպիսկոպոս Տիտելմանը գոչեց․

― Անհանդուրժելի բան է տեսնել, որ հերետիկոսների մի այսպիսի ճիճու գլուխ է բարձրացնում իր դատավորների առաջ․ նրանց մարմինը վառելը անցողիկ պատիժ է, պետք փրկել նրանց հոգին և տանջանքի միջոցով ստիպել հրաժարվելու իրենց մոլորություններից, որպեսզի ժողովրդին չընձեռեն հերետիկոսների՝ վերջնական լրբությամբ մեռնելու վտանգավոր տեսարանը։

Այս խոսքերի վրա կանայք ավելի սաստիկ սկսեցին լալ, իսկ տղամարդիկ ասացին․

― Երբ խոստովանում են՝ պատժում են, և ոչ թե տանջում։

Դատարանը որոշեց, որ հրովարտակները տանջանք չեն նախատեսել, ուստի հիմք չկա Կլաասին դրան ենթարկելու։ Մի անգամ ևս հարցաքննեցին, որ հրաժարվի, բայց նա պատասխանեց․

― Չեմ կարող։

Հրովարտակների զորությամբ նա հայտարարվեց հանցավոր սիմոնականության համար (ինդուլգենցիաներ ծախելու պատճառով), հերետիկոսության, հերետիկոսներ թաքցնելու համար, և որպես այդպիսին Համայնքի տան դարպասի առաջ դատապարտվեց ողջ֊ողջ այրվելու՝ մինչև որ մահը վրա հասնի։

Նրա մարմինը երկու օր կապված էր մնալու անարգանքի սյունին՝ օրինակ ծառայելու համար, ապա պիտի թաղվեր այն տեղը, ուր սովորաբար թաղում են մահապատժվածների մարմինները։

Այդ դատավճիռը լսելուց հետո Կլաասը ձկնավաճառների ավագին ասաց․

― Չար մահով ես դու մեռնելու, վա՛տ մարդ, որ մի չնչին գրոշի համար այրիացնում ես մի երջանիկ կին, որբացնում ես մի կենսուրախ տղա։

Դատավորները թողնում էին, որ Կլաասը խոսի, որովհետև իրենք էլ, բացի Տիտելմանից, խիստ անարգ էին համարում ձկնավաճառների ավագի մատնությունը։

Վերջինս ամոթից ու բարկությունից գույնը խիստ գցել, դեղնել էր։

Կլաասին նորից բանտ տարան։

LXXIII

Հաջորդ առավոտ, այսինքն Կլաասի մահապատժի նախօրյակին դատավճիռն իմացան Նելեն, Ուլենշպիգելը և Սոոտկինը։

Նրանք խնդրեցին դատավորներից բանտ մտնելու թույլտվություն, թույլ տրվեց, բայց Նելեին՝ ոչ։

Երբ ներս մտան տեսան Կլաասին երկար շղթայով կապված պատին։ Բուխարու մեջ խոնավության պատճառով փայտ էր վառվում, որովհետև Ֆլանդրիայում ըստ օրինի և իրավունքի պատվիրված է քաղցրությամբ վարվել մահվան դատապարտվածների հետ, նրանց տալ հաց, միս կամ պանիր ու գինի։ Սակայն ագահ բանտապահներն ուտում են խեղճ կալանավորների ուտելիքի մեծագույն բաժինը և լավագույն պատառները։

Կլաասը արցունքն աչքերին գրկեց Ուլենշպիգելին և Սոոտկինին, բայց և առաջինը նրա աչքերը չորացան, որովհետև այդպես էր նա ուզում, քանի որ տղամարդ էր ու ընտանիքի գլուխ։

Սոոտկինը հեկեկում էր, իսկ Ուլենշպիգելը ասում․

― Ուզում եմ փշրել այս այլանդակ շղթան։

Սոոտկինը հեկեկում էր և ասում․

― Կերթամ Ֆիլիպ արքայի մոտ․ նա կողորմա։

Կլաասը պատասխանեց․

― Արքան ժառանգում է նահատակների ունեցվածքը, ― սիրեցյալ կի՛ն, որդի՛, շուտով ես կհեռանամ այս աշխարհից՝ տխրագին ու ցավագին։ Եթե մի փոքր երկյուղ եմ զգում իմ մարմնի տանջանքի համար, ապա և խիստ ցավում եմ՝ մտածելով, որ իմ մահվանից հետո երկուսդ էլ կաղքատանաք, կթշվառանաք, որովհետև թագավորը կվերցնի ձեր ունեցվածքը։

Ուլենշպիգելը խիստ կամաց ասաց․

― Երեկ Նելեն ամբողջը փրկեց ինձ հետ։

― Շատ ուրախ եմ, ― ասաց Կլաասը, ― մատնիչը չի ծիծաղելու իմ կողոպտվելու վրա։

― Սատկի նա թո՛ղ, ― ասաց Սոոտկինը ատելությամբ, առանց արտասվելու։

― Ճարպիկ ես եղել, զավա՛կս, անո՛ւշիկ իմ Թիլ․ ուրեմն նա երբեք քաղցած չի լինի՝ իմ այրի Սոոտկինը։

Եվ Կրաասը գրկեց նրան, պինդ սեղմեց իր կրծքին։ Սոոտկինը աղեկտուր լալիս էր՝ մտածելով, որ շուտով կորցնելու է իր քաղցրաբարո պաշտպանին։

Կրաասը նայում էր Ուլենշպիգելին և ասում․

― Որդյա՛կ, մեծ ճանապարհները չափչփելիս դու հաճախ ես մեղք գործել, ինչպես վատ տղաներն են անում․ այլևս չպետք է այդպես շարունակել, բալի՛կս, ոչ էլ մենակ թողնել վշտաբեկ այրիին, որովհետև դու՝ տղամարդդ, պարտավոր ես պաշտպանել ու հովանավորել նրան։

― Հա՛յր, կկատարեմ քո ցանկությունը, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Իմ խեղճ ամուսին, ― ասում էր Սոոտկինը՝ գրկելով նրան։ Ի՞նչ մեծ ոճիր ենք մենք կատարել։ Ապրում էինք երկուսով, անխռով, պատվավոր ու համեստ մի կյանքով․ սիրում էինք իրար։ Տե՜ր աստված, այդ դու էլ գիտես։ Վաղ առավոտյան վեր էինք կենում աշխատելու, իսկ երեկոյան շնորհակալ լինելով քեզնից ուտում էինք մեր հանապազօրյա հացը։ Ուզում եմ գնալ թագավորի մոտ և եղունգներովս պատառ֊պատառ անել նրան։ Տե՜ր աստված, մենք երբեք հանցանք չենք գործել։

Այդ միջոցին ներս մտավ բանտապահը և ասաց, որ մեկնելու ժամն է։

Սոոտկինը խնդրեց մնալ։ Կլաասն զգում էր, որ նրա թշվառ դեմքը այրում է իր երեսը, Սոոտկինի աչքերից հոսող առատ արցունքները թրջում են իր այտերը և նրա ամբողջ մարմինը ցնցվում ու թպրտում է իր բազուկների մեջ։ Կլաասը խնդրեց, որ նա մնա իր մոտ։

Բանտապահը կրկնեց, որ պետք է դուրս գալ և Սոոտկինին դուրս քաշեց Կլաասի թեևերից։

Կլաասն ասաց Ուլենշպիգելին․

― Աչքդ վրան պահիր, հսկի՛ր նրան։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց, որ այդպես էլ կանի։ Ապա երկուսն էլ դուրս եկան՝ որդին մոր թևը մտավ՝ օգնելու համար նրան։

LXXIV

Մյուս օրը տեղի էր ունենալու մահապատիժը։ Այդ օրը հարևանները գթասրտությունից մղված եկան ու Կատլինի սենյակում փակեցին Ուլենշպիգելին, Սոոտկինին և Նելեին։

Բայց չէին մտածել, որ սրանք կարող են հեռվից լսել ողջակիզվողի ճիչերը և պատուհաններից տեսնել խարույկի բոցը։

Կատլինը դեգերում էր քաղաքում՝ գլուխն օրորելով և ասելով․

― Մի ծակ բացեք, հոգին ուզում է դուրս գալ։

Ժամը իննին Կլաասը ներքնաշապիկով, ձեռքերը հետևը կապած դուրս բերվեց բանտից։ Ըստ դատավճռի՝ խարույկը պատրաստված էր Աստվածածնի փողոցում, Համայնքի տան դարպասի առաջ տնկված մի գերանի շուրջը։

Դահիճն ու նրա օգնականները փայտ դարսելը դեռ չէին վերջացրել։

Կլաասն իր անձնապահներով շրջապատված՝ համբերությամբ սպասում էր, որ այդ գործը վերջանա, մինչդեռ ձիավոր ոստիկանապետը, համայնքի տան պահակազորը և Բրյուգգեից կանչված ինը լանդսկնեխտները մեծագույն ճիգով հազիվ էին կարողանում զուսպ պահել խառնակվող բազմությունը։

Ամենքն էլ ասում էին, որ դաժանություն է իր ծերության օրերին այդպես անարդար կերպով մահացնել այնքան քաղցրաբարո, գթասիրտ և տքնաջան աշխատող մի խեղճ, բարեհոգի մարդու։

Հանկարծ նրանք ծունկի իջան և սկսեցին աղոթել։ Աստվածամոր տաճարի զանգերը մեռելոցի զանգը ղողանջեցին։

Կատլինն էլ ժողովրդի բազմության մեջ էր, առաջին շարքում, ամբողջովին խելացնոր վիճակում։ Նայելով Կլաասին ու խարույկին՝ նա ասում էր գլուխը տմբմտբացնելով․

― Կրա՜կը, կրա՜կը։ Մի ծակ բացեք՝ հոգին ուզում է դուրս գալ։

Սոոտկինն ու Նելեն զանգերի ղողանջը լսելով՝ խաչակնքեցին։ Բայց Ուլենշպիգելը չխաչակնքեց՝ ասելով, թե չեմ ուզում դահիճների ձևով աստված պաշտել։ Եվ սկսեց դես ու դեն վազել հյուղակում՝ ջանալով դռները բանալ կամ լուսամուտներից դուրս նետվել, բայց բոլորն էլ ամուր փակված էին։

Հանկարծ Սոոտկինը ճչաց և դեմքը գոգնոցով ծածկեց։

― Ծո՜ւխը։

Երեք վշտահարներն իսկապես երկնքում տեսան խիստ սև ծխի մի մեծ քուլա։ Դա ծուխն էր այն խարույկի, որի վրա գտնվում էր գերանին կապված Կլաասը, և որ դահիճը նոր էր վառել երեք տեղից՝ հանուն հայր աստուծո, որդի աստուծո և հոգու սուրբ աստուծո։

Կլաասը նայում էր իր շուրջը և բազմության մեջ չէր տեսնում Սոոտկինին և Ուլենշպիգելին․ նա գոհունակություն զգաց՝ մտածելով, որ նրանք չեն տեսնի իր տանջանքը։

Որևէ շշուկ չէր լսվում, բացի աղոթող Կլաասի ձայնից, փայտի ճթճթոցից, մարդկանց դժգոհ մրմունջից, կանանց լացից և Կատլինի ճիչից՝ «Վերցրեք կրակը, մի ծակ բացեք՝ հոգին ուզում է դուրս գալ», և Աստվածամոր տաճարի մեռելոցի զանգահարությունից։

Հանկարծ Սոոտկինը ձյունի պես գույնը գցեց, ամբողջ մարմնով ցնցվեց և առանց լալու մատնացույց արեց երկինքը։ Մի նեղ ու երկար բոց էր ժայթքել խարույկից և մերթ֊մերթ բարձրանում էր ցած տների տանիքներից վեր։ Այդ բոցը խիստ ցավատանջ էր Կլաասի համար, դիպչում էր նրա մորուքին և խանձում, լիզում մազերն ու այրում։

Ուլենշպիգելը բազուկներով բռնել էր Սոոտկինին և ուզում էր պոկել նրան լուսամուտից։ Նրանք մի սուր ճիչ լսեցին, ճչում էր Կլաասը, որի մարմինն այրվում էր միայն մեկ կողմից։ Հետո նա լռեց ու լաց եղավ։ Նրա կուրծքն ամբողջովին ողողված էր արցունքով։

Ապա Ուլենշպիգելն ու Սոոտկինը լսեցին մի ուժգին աղաղակ։ Քաղաքացիները, կանայք ու երեխաներն էին գոչում․

― Կլաասը չդատապարտվեց մարմանդ կրակով այրվելու, այլ բոցավառ խարույկին։ Դահի՛ճ, բորբոքիր խարույկը։

Դահիճը բորբոքեց, բայց կրակն արագ չէր արծածվում։

― Խեղդամահ արե՛ք նրան, ― աղաղակեցին ձայները։

Եվ քարեր նետեցին ոստիկանների վրա։

― Բո՜ցը, թեժ բո՜ցը, ― գոչեց Սոոտկինը։

Եվ իրոք, ծխի միջից կարմիր բոց էր բարձրանում երկինք։

― Շուտով կմեռնի, ― ասաց այրին։ ― Տե՜ր աստված, բարեգութ եղե՛ք անմեղի հոգու վերաբերմամբ։ Ո՞ւր է թագավորը, որ իմ եղունգներով հանեմ նրա սիրտը։

Աստվածածնի տաճարի զանգերը մեռելոց էին ղողանջում։

Սոոտկինը նորից լսեց Կլաասի արձակած սուր ճիչը, բայց չտեսավ նրա մարմինը, որ գալարվում էր այրուցքի ցավից, չտեսավ կծկվող դեմքը, ոչ էլ գլուխը, որ նա պտտում էր ամեն կողմ և խփում անարգանքի սյունին։ Ժողովուրդը շարունակում էր գոռալ և սուլել․ կանայք ու երեխաները քար էին շպրտում, երբ հանկարծ խարույկն ամբողջովին բոցավառվեց և ամենքը լսեցին Կլաասի ձայնը բոցի ու ծխի միջից․

― Սոոտկի՜ն, Թի՜լ։

Եվ նրա գլուխը խոնարհվեց կրծքի վրա արճիճե գլխի պես։

Լսվեց մի սրտակեղեք և սուր ճիչ, որ գալիս էր Կատլինի հյուղակից։ Հետո ոչ ոք ոչինչ չլսեց, եթե ոչ ձայնը խեղճ խելագարի, որ օրորելով գլուխը կրկնում էր․ «Հոգին ուզում է դուրս գալ»։

Կլաասը վախճանվել էր։ Խարույկը վառվեց, ու բոցը լիզում էր գերանի ստորոտը։ Եվ խղճալի մարմինն ամբողջովին սևացած՝ մնաց գամից կախված։

Իսկ Աստվածամոր տաճարի զանգերը մեռելոց էին ղողանջում։

LXXV

Սոոտկինը Կատլինի տանն էր՝ կանգնած պատին հենված, գլխահակ, ձեռքերը կցած։ Նա գրկած պահել էր Ուլենշպիգելին, որ խոսում էր, ոչ լալիս։

Ուլենշպիգելն էլ լուռ էր՝ զգալով, թե տենդի ինչպիսի՜ կրակով է վառվում իր մոր մարմինը։

Հարևանները վերադառնալով մահապատժի վայրից՝ ասացին, որ Կլաասի տանջանքները վերջացան։

― Փառավորյալ է նա այժմ, ― ասաց այրին։

― Աղոթի՛ր, ― ասաց Նելեն Ուլենշպիգելին և տվեց նրան իր վարդարանը (համրիչը)։ Բայց նա չուզեց օգտվել դրանից՝ ասելով, որ դրա հատիկները պապի ձեռքով են օրհնվել։

Երեկոն իջել էր, որ Ուլենշպիգելն ասաց մորը․

― Մա՛յր, պետք է անկողին մտնես, ես կհսկեմ կողքդ նստած։

― Չեմ ուզում, որ հսկես, պետք չէ, ― ասաց մայրը, ― քունը լավ է երիտասարդներին։

Նելեն խոհանոցում յուրաքանչյուրի համար մի անկողին պատրաստեց և դուրս գնաց։

Նրանք մնացին երկուսով, բուխարու մեջ վառվում էր չոր արմատների մնացորդը։

Սոոտկինը անկողին մտավ, նրան հետևեց Ուլենշպիգելը և լսեց, որ մայրը լաց է լինում վերմակի տակ։

Դուրսը, գիշերային լռության մեջ քամին ծովի նման խշշացնում էր ջրանցքի մոտ աճած ծառերը և, որպես աշնան նախակարապետ, պատուհաններին էր զարնում հողմապտույտ փոշին։

Ուլենշպիգելին թվաց, թե մարդ է գնում գալիս․ խոհանոցից ոտնաձայնի նմանող շշուկ լսեց։ Նայեց, բայց ոչինչ չտեսավ․ ականջ դրեց, ոչինչ չլսեց, բացի քամու ոռնոցը ծխնելույզի մեջ և Սոոտկինի հեկեկանքը վերմակի տակ։

Ապա դարձյալ ոտնաձայն լսեց, իսկ իր գլխավերևում հառաչանք։

― Այդ ո՞վ է, ― ասաց նա։

Ոչ ոք չպատասխանեց, բայց երեք հարված իջավ սեղանին։ Ուլենշպիգելին վախը պատեց և նա դողալով դարձյալ հարցրեց․ ― Այդ ո՞վ է։

Ոչ մի պատասխան չստացավ, բայց նորից սեղանին իջած երեք հարված լսվեց և նա զգաց, որ երկու բազուկ սեղմում են իրեն և իր դեմքի վրա կռացել է մի մարմին, որի մորթը խորդուբորդ է, կրծքի վրա մի խոշոր ծակ կա և խանձահոտ է արձակում։

― Հայր, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― սա քո խեղճ մարմինն է, որ այսպես ծանրացել է վրաս։

Նա պատասխան չստացավ, և չնայած ստվերն իր մոտ էր, այնուամենայնիվ դրսից մի ձայն լսվեց․ «Թի՛լ, Թի՛լ»։ Հանկարծ Սոոտկինը վեր կացավ և մոտեցավ Ուլենշպիգելի անկողնին․

― Ոչինչ չե՞ս լսում, ― հարցրեց նա։

― Լսում եմ, ― ասաց նա, ― հայրս կանչում է ինձ։

― Ես մի սառն մարմին զգացի կողքիս՝ իմ անկողնում, ― ասաց Սոոտկինը, ― ներքնակն էլ շարժվվեց, սավանները երերացին, լսեցի մի ձայն, որ ասում էր․ «Սոոտկին», շատ ցած մի ձայն՝ հևոցի պես, և թեթև ոտնաձայն՝ մոծակի թևերի շշուկի նման։

Ապա դիմելով Կլաասի ոգուն՝ ասաց․

― Եթե որևէ բան ես ցանկանում երկնքում, ուր դու կաս աստծուց փառավորյալ, պետք է մեզ ասես, թե ինչ է այդ, որպեսզի մենք կատարենք քո կամքը։

Հանկարծ քամու մի հարված մոլեգնորեն բացեց դուռը, սենյակը լցրեց փոշով, և Ուլենշպիգելն ու Սոոտկինը լսեցին ագռավների հեռավոր կռնչյուն։

Նրանք միասին դուրս եկան և գնացին խարույկի տեղը։

Գիշերը խավար էր, բացի այն պահերից, երբ ամպերը հալածվելով Հյուսիսի կծու քամուց և եղնիկների պես վազելով երկնքից՝ բացում էին մի աստղի շողշողուն դեմքը։

Համայնքի մի պահակազոր երթևեկում էր՝ պահպանում խարույկը։ Ուլենշպիգելն ու Սոոտկինը կարծրացած գետնի վրա լսեցին նրա ոտնաձայնը և մի ագռավի կռռոցը, որն անկասկած ուրիշների էր կանչում, որովհետև հեռվից կռնչյուններով պատասխանում էին նրան։

Ուլենշպիգելն ու Սոոտկինը մոտեցել էին խարույկին, երբ տեսան, որ ագռավն իջավ Կլաասի ուսին․ նրանք լսեցին նրա կտցահարումը մարմնին, և քիչ անց ուրիշ ագռավներ հավաքվեցին։

Ուլենշպիգելն ուզեց նետվել խարույկի վրա, քշել ագռավներին․ բայց պահակազորն ասաց․

― Կախա՛րդ, փառքի ձեռքե՞ր ես փնտրում։ Իմացի՛ր ուրեմն, որ վառվածի ձեռքերը չեն, որ անտեսանելի են դարձնում, այլ միայն կախվածի ձեռքերը, որպիսին մի օր կլինես դու։

― Պարոն պահակ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― ես ամենևին էլ կախարդ չեմ, այլ այդտեղ կապվածի որբ զավակը, իսկ այս կինը՝ նրա այրին։ Միայն մի բան ենք մենք ուզում՝ մի անգամ էլ համբուրել նրան և նրա աճյունից մի քիչ վերցնել ի հիշատակ նրան։ Թույլ տվեք մեզ այդ, խնդրում եմ, պարո՛ն, չէ որ դուք օտարերկարցի գուգազ չեք, այլ մեր երկրի հարազատ զավակը։

― Թող քո ուզածը լինի, ― պատասխանեց պահակազորը։

Որբն ու այրին վառված փայտերը կոխոտելով հասան մարմնին․ երկուսն էլ արցունքն աչքերին համբուրեցին Կլաասի դեմքը։

Ուլենշպիգելը սրտի տեղից, ուր բոցը մի խոշոր ծակ էր փորել, մի քիչ աճյուն վերցրեց։ Ապա ծունկի գալով՝ նա ու Սոոտկինը աղոթք մրմնջացին։ Երբ դժգույն այգաբացը երևաց երկնքում՝ երկուսն էլ դեռ այդտեղ էին․ բայց պահակազորը քշեց նրանց՝ վախենալով իր բայրացակամության համար պատժվելուց։

Վերադառնալով տուն՝ Սոոտկինը վերցրեց մի կտոր կարմիր և մի կտոր սև մետաքս, մի փոքրիկ քսակ կարեց, աճյունն այդտեղ լցրեց, ապա երկու ժապավեն կապեց, որպեսզի Ուլենշպիգելը կարողանա միշտ վզից կախած պահել։ Քսակիկը տալով նրան ասաց․

― Թող այս աճյունը, որ իմ ամուսնու սիրտն է, միշտ կրծքիդ վրա լինեն՝ որպես վրեժխնդրության կրակ դահիճների դեմ։

― Համաձայն եմ, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

Այրին գրկեց որբին, և այդ պահին արևը ծագեց։

LXXVI

Հաջորդ օրը համայնքի պահակազորքերը և մունետիկները եկան Կլաասի բնակարանը, որպեսզի կահկարասին փողոց հանեն և սկսեն աճուրդը։ Սոոտկինը Կատլինի տնից տեսնում էր, թե ինչպես իջեցրին երկաթե և պղնձե օրորոցը, որ հորից որդի եղել էր շարունակ Կլաասի տանը, ուր ծնվել էր թշվառ ննջեցյալը, ուր ծնվել էր նաև Ուլենշպիգելը։ Ապա իջեցրին այն մահճակալը, որի վրա Սոոտկինը հղիացել էր իր տղայով և այնքան երանավետ գիշերներ էր անցկացրել՝ գլուխը իր մարդու ուսին դրած։ Ապա տեսավ այն արկղը, որի մեջ հացն էր դարսում, սնդուկը, ուր բախտավոր օրերին միսն էին պահում, կրակարանները, կաթսաներն ու տապակոցները, որ այլևս փայլուն չէին, ինչպես անցած երջանիկ օրերին, այլ անգործության փոշուց կեղտոտված։ Դրանք հիշեցրին նրան ընտանեկան տոնախմբությունները, երբ դրանց հոտն առնելով գալիս էին հարևանները։

Ապա դուրս հանեցին մի խոշոր և մի փոքր տակառ «հասարակ» ու «կրկնակ» գարեջրի, իսկ զամբյուղի մեջ գինու շշեր՝ առնվազն մի երեսուն հատ։ Եվ ամեն ինչ թափեցին փողոց, մինչ իսկ վերջին մեխը, որ խեղճ այրին լսում էր, թե ինչպես ուժգին ճռռոցով պոկում հանում են պատերից։

Նա նայում էր նստած տեղից, առանց ճչալու և տրտնջալու, բայց խիստ մորմոքելով, թե ինչպես են տանում իր համեստ ունեցվածքը։ Մունետիկը մի մոմ վառեց և սկսեց իրերը աճուրդով ծախել։ Մոմը վերջանալու մոտ էր, որ ձկնավաճառների ավագը բոլորն էլ գնեց չնչին արժեքով, որպեսզի հետո թանկ ծախի։ Երևում էր, որ նա հրճվում է հավի ուղեղը ծծող աքիսի պես։

Ուլենշպիգելն ասում էր մտովի․ «Երկար չե՛ս ծիծաղի, մարդասպա՛ն»։

Վաճառքը թեև վերջացավ, սակայն ոստիկանները, որ ամեն ինչ պեղում֊փորփրում էին, չէին գտնում կառոլուսները։ Ձկնավաճառը գոչում էր․

― Լավ չեք փնտրում․ ես գիտեմ, որ Կլաասը վեց ամիս առաջ յոթ հարյուր հատ ուներ դրանցից։

Ուլենշպիգելն ասում էր մտովի․ «Երկար չե՛ս ծիծաղի, մարդասպա՛ն»։

Հանկարծ Սոոտկինը դարձավ դեպի նա․

― Մատնի՜չը, ― ասաց նա՝ ցույց տալով ձկնավաճառին։

― Գիտեմ, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Ուզո՞ւմ ես, որ նա ժառանգի հորդ արյունը, ― հարցրեց մայրը։

― Ավելի շուտ մի ամբողջ օր կտանջվեմ չարչարանքի նստարանի վրա, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Սոոտկինն ասաց․

― Ես էլ, բայց կարեկցությունից մղված ինձ չմատնես՝ որքան էլ ծանր ցավեր կրելիս տեսնես։

― Ավա՜ղ, դու կին ես, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Խե՜ղճ զավակս, ― ասաց մայրը, ― ես քեզ աշխարհ եմ բերել և գիտեմ տանջվել։ Բայց դու, եթե ես քեզ տեսնեմ․․․ ― Ապա գույնը գցելով շարունակեց, ― կաղոթեմ սուրբ կույսին, որը տեսավ իր որդուն խաչի վրա։

Եվ արտասվելով գուրգուրում էր Ուլենշպիգելին։

Եվ այդպես նրանց միջև կնքվեց ատելության և ուժի դաշինքը։

LXVII

Ձկնավաճառը պետք է վճարեր գնած իրերի գնի միայն կեսը, մինչև որ գտնեին յոթ հարյուր կառոլուսը, որ նրան մղել էին այդ անարգ գործին։

Սոոտկինը գիշերներն անց էր կացնում լաց լինելով, իսկ ցերեկները՝ տնտեսության գործերն անելով։ Հաճախ Ուլենշպիգելը լսում էր, որ խոսում է ինքն իրեն ու ասում․

― Եթե նա տիրանա մեր փողերին, ես ինձ մահու կտամ։

Հասկանալով, որ նա իր ասածը կաներ՝ Ուլենշպիգելն ու Նելեն ամեն ճիգ թափեցին համոզելու Սոոտկինին, որ գնա Վայխերեն, ուր նա ազգականներ ուներ։ Սոոտկինը հակառակեց՝ ասելով, թե կարիք չունի հեռանալու այն հողից՝ որի ճիճուները շուտով ուտելու են այրիի իր ոսկորները։

Այդ օրերին ձկնավաճառը նորից էր գնացել ավագ դատավորի մոտ և ասել, որ հանգուցյալը ընդամենը մի քանի ամիս էր, ինչ ժառանգել էր յոթ հարյուր կառոլուսը, որ նա ժլատ մարդ էր ու սակավապետ, ուստի և ծախսած չէր լինի այդ խոշոր գումարը, որ անկասկած թաքնված է որևէ մի տեղ։

Ավագ դատավորը հարցրեց, թե ինչ վատություն էին արել նրան Ուլենշպիգելը և Սոոտկինը, որ զրկելով մեկին հորից, մյուսին ամուսնուց՝ դեռ շարունակում է այդպես դաժանորեն հետապնդել նրանց։

Ձկնավաճառը պատասխանեց, որ լինելով Դամմեի պատվավոր քաղաքացի՝ ուզում էր ստիպել, որ հարգեն կայսրության օրենքները, և այդպիսով, արժանանալ Նորին վսեմության ողորմածությանը։

Այդ ասելով նա ավագ դատավորի ձեռքը հանձնեց մի ամբաստանագիր և բերել տվեց վկաներ, որոնք ամենայն ճշտությամբ խոսելով՝ հակառակ իրենց ցանկության հաստատեցին, որ ձկնավաճառը չի ստում։

Ավագների ատյանի դատավորները վկայությունները լսելուց հետո հայտարարեցին, որ հանցագործության ապացույցները բավական են չարչարանքի ենթարկելու համար։ Ի հետևումն դրա՝ նրանք տունը նորից խուզարկելու համար ոստիկաններ ուղարկեցին, որոնք լիազորված էին մորն ու որդուն բերելու քաղաքի բանտը, ուր նրանք կալանավորված մնալու էին, մինչև Բրյուգգեից գար դահիճը, որին շտապ կանչելու էին։

Երբ Ուլենշպիգելն ու Սոոտկինը ձեռքերը մեջքին կապած անցան փողոցից՝ ձկնավաճառը իր տան շեմին կանգնած դիտում էր նրանց։

Դամմեի քաղաքացիներն ու կանայք իրենց շեմին էին։ Մաթիսենը, որ ձկնավաճառի դրկիցն էր, լսեց այն, ինչ Ուլենշպիգելն ասաց մատնիչին․

― Աստված կանիծի քեզ, այրիների դահիճ։

― Դու չար մահով կմեռնես, որբերին հալածո՛ղ, ― ասաց Սոոտկինը։

Դամմեի բնակիչներն այսպիսով իմանալով, որ Գրեպսթյուվերի երկրորդ մատնության հիման վրա են բանտ տանում այրի կնոջն ու որբին՝ հայհույի ենթարկեցին ձկնավաճառին և երեկոյան քարերով ջարդեցին նրա տան ապակիները։ Եվ նրա դուռը ծածկվեց աղտեղությամբ։

Եվ այլևս նա չհամարձակվեց տանից դուրս գալ։

LXXVIII

Առավոտյան ժամը տասին մոտ Ուլենշպիգելին և Սոոտկինին տարան չարչարանքի զնդանը։

Այդտեղ էին ավագ դատավորը, գրագիրը, ավագները, Բրյուգգեի դահիճը, նրա ծառան և վիրաբույժ սափրիչը։

Ավագ դատավորը Սոոտկինին հարցրեց, թե կայսեր պատկանող որևէ ունեցվածք չի՞ պահել։ Սոոտկինը պատասխանեց, որ ոչինչ չունենալով՝ ոչինչ չէր կարող պահել։

― Իսկ դու, ― հարցրեց ավագ դատավորն Ուլենշպիգելին։

― Յոթ ամիս առաջ, ― պատասխանեց նա, ― մենք յոթ հարյուր կառոլուս ժառանգություն ստացանք․ դրանց մի մասը կերանք։ Գալով մյուսներին՝ չգիտեմ որտեղ են։ Այնուամենայնիվ կարծում եմ, թե այն հետիոտն ճամփորդը, որ ի դժբախտություն մեզ ապրեց մեր տանը, տարել է մնացածը, որովհետև այլևս ոչինչ չեմ տեսել ես։

Ավագ դատավորը նորից հարցրեց, թե երկուսն էլ համառո՞ւմ են իրենց մեղավոր հայտարարել։

Նրանք պատասխանեցին, որ կայսեր պատկանող ոչինչ չեն պահել։

Այն ժամանակ ավագ դատավորը խստությամբ ասաց․

― Որովհետև ձեր դեմ եղած հանցագործության նշանները մեծ են և մեղադրանքն էլ պատճառաբանված՝ ապա եթե չխոստովանեք, կենթարկվեք չարչարանքի։

― Խնայեցեք այրիին, ― ասաց Ուլենշպիգելը։ ― Ձկնավաճառն ամեն ինչ գնել է։

― Խե՜ղճ զավակս, ― ասաց Սոոտկինը, ― տղամարդիկ երբեք չեն կարող կանանց պես դիմանալ ցավերի։ ― Տեսնելով, որ Ուլենշպիգելն իր պատճառով մեռելի պես դեղնել է՝ ավելացրեց․

― Ուժ էլ ունեմ, ատելություն էլ։

― Խնայեցեք այրիին, ― կրկնեց Ուլենշպիգելը։

― Նրա տեղը ինձ վերցրեք, ― ասաց Սոոտկինը։

Ավագ դատավորը դահճին հարցրեց՝ պատրա՞ստ են արդյոք այն գործիքները, որոնք պետք է ճշմարտությունը երևան հանեն։

Դահիճը պատասխանեց․ ― «Ամեն ինչ պատրաստ է»։

Դատավորները խորհրդակցելուց հետո որոշեցին, որ ճշմարտությունն իմանալու համար պետք կնոջից սկսել։

― Չէ՞ որ, ― ասաց ավագներից մեկը, ― չկա այնքան քարսիրտ որդի, որ տեսնի իր մոր տանջվելը և հանցագործությունը խոստովանելով՝ չազատի նրան․ նույնը կանի իր պտղի նկատմամբ ամեն մի մայր, եթե նույնիսկ էգ վագրի սիրտ ունենա։

― Կնոջը նստեցրու աթոռի վրա, ― ասաց ավագ դատավորը դահճին, ― և աղմակներ հագցրու ձեռքերին ու ոտքերին։

Դահիճը հնազանդվեց։

― Օ՜, պարոնա՛յք դատավորներ, մի անեք այդ, ― գոչեց Ուլենշպիգելը։ ― Ինձ կապեցեք նրա փոխարեն, կոտրտեցեք իմ ձեռքերի ու ոտքերի մատները, բայց խնայեցեք այրիին։

― Ձկնավաճա՜ռը, ― ասաց Սոոտկինը, ― ուժ էլ ունեմ, ատելություն էլ։

Ուլենշպիգելն ավելի սփրթնեց, դողում էր և հուզմունքից չէր կարողանում խոսել։

Աղմակները տոսախափայտե փոքրիկ ձողեր էին՝ դրված ամեն մի մատի միջև, դիպչում էին ոսկորին և թելերի միջով միացնում էին այնպիսի խորամանկ հնարանքի մի մեխանիզմի, որ դահիճը դատավորի ցանկությամբ կարող էր բոլոր մատներն էլ սեղմել, ոսկորներից միսը պոկել, տրորել աղալ դրանք կամ թե տանջվողին պատճառել միայն մի թեթև ցավ։

Նա աղմակները դրեց Սոոտկինի ձեռքերին ու ոտքերին։

― Սեղմեցեք, ― ասաց ավագ դատավորը։

Դահիճը դաժանորեն սեղմեց։

Այդ ժամանակ ավագ դատավորը դիմելով Սոոտկինին ասաց․

― Ցույց տուր կառոլուսների պահված տեղը։

― Չգիտեմ, ― պատասխանեց նա տնքալով։

― Ավելի ուժգին սեղմեցեք, ― ասաց ավագ դատավորը։

Ուլենշպիգելը շարժում էր հետևը կապված ձեռքերը՝ պարանից ազատելու և Սոոտկինին օգնության հասնելու համար։

― Մի՛ սեղմեք, պարոնայք դատավորներ, ― ասում էր նա, ― դրանք կանացի նուրբ ու դյուրաբեկ ոսկորներ են։ Թռչունն անգամ իր կտուցով կարող է փշրել։ Մի՛ սեղմեք։ Պարո՛ն դահիճ, ձեզ չէ, որ ասում եմ, որովհետև դուք պետք է հնազանդ լինեք պարոնների հրամաններին։ Մի՛ սեղմեք, պարոնայք դատավորներ, գթացեք, խնդրեմ։

― Ձկնավաճա՜ռը, ― ասաց Սոոտկինը։

Եվ Ուլենշպիգելը լռեց։

Բայց տեսնելով, որ դահիճը ավելի ուժգին է սեղմում ձողիկները՝ նորից գոչեց․

― Խղճացե՜ք, պարոնայք։ Դուք կփշրեք այրիի մատները, որոնց նա կարիք ունի աշխատելու համար։ Վա՜խ, հապա ոտքերը, այլևս չի կարողանալու քայլել։ Գթացե՜ք պարոններ։

― Չար մահով ես մեռնելու ձկնավաճա՛ռ, ― գոչեց Սոոտկինը։

Եվ նրա ոսկորները ճարճատում էին, արյունը կաթիլ֊կաթիլ հոսում էր նրա ոտքերից։

Ուլենշպիգելը տեսնում էր ամեն ինչ և կսկիծից ու զայրույթից դողալով ասում էր․

― Կանացի ոսկորներ են, մի՛ փշրեք, պարոնայք դատավորներ։

― Ձկնավաճա՜ռը, ― տնքում էր Սոոտկինը։

Եվ նրա ձայնը ցածր էր ու խեղդված՝ ուրվականի ձայնի պես։

Ուլենշպիգելը ցնցվեց ու գոռաց․

― Պարոնայք դատավորներ, ձեռքերից արյուն է հոսում, նույնպես ոտքերից։ Ջարդե՜լ են այրիի ոսկորները։

Վիրաբույժ սափրիչը մատը դիպցրեց ոսկորներին, Սոոտկինը սուր ճիչ արձակեց։

― Խոստովանիր նրա փոխարեն, ― ասաց ավագ դատավորն Ուլենշպիգելին։

Բայց Սոոտկինը նայեց նրան ննջեցյալի հայացքով՝ աչքերը լայն բացած։ Եվ Ուլենշպիգելը հասկացավ, որ չպիտի խոսեր, ուստի առանց որևէ բան ասելու արտասվեց։

Այդ ժամանակ ավագ դատավորն ասաց․

― Քանի որ այս կինն օժտված է տղամարդու հաստատակամությամբ, ապա պետք է փորձել նրա արիությունը որդու չարչարանքին ի տես։

Սոոտկինը ոչինչ չլսեց, որովհետև կրած ծանր ցավերի պատճառով գիտակցությունը կորցրել էր։

Քացախի օգնությամբ նրան ուշքի բերին։ Ապա Ուլենշպիգելի շորերը հանեցին և մերկ կանգնեցրին մոր առջև։ Դահիճը խուզեց նրա գլխի, ինչպես նաև մարմնի այլ մասերի մազերը, որպեսզի տեսնի, թե որևէ չար դյութանք չունի՞։ Եվ նրա կռնակի վրա տեսավ այն սև խալը, որ ի ծնե ուներ։ Մի քանի անգամ երկար մի ասեղ խրեց այդտեղ, բայց տեսնելով, որ արյուն եկավ՝ եզրակացրեց, որ այդ խալի մեջ ոչ մի կախարդանք չկա։ Ավագ դատավորի հրամանով Ուլենշպիգելի ձեռքերը կապեցին երկու պարանով, որոնք նետված էին առաստաղին ամրացրած լիսեռիկի վրա, այնպես որ դահիճը կարող էր դատավորի ցանկությամբ բարձրացնել նրան և իջեցնել՝ սաստիկ ցնցելով։ Եվ ինն անագամ այդպես արավ՝ ամեն մի սրունքից քսանհինգ ֆնտանոց կշռաքար կապելուց հետո։

Իներորդ ցնցումից պայթեց դաստակների ու ոտքի ճաների մաշկը, և սրունքների ոսկորներն սկսեցին դուրս գալ իրենց խոռոչներից։

― Խոստովանի՛ր, ― ասաց ավագ դատավորը։

― Ոչ, ― պատասխանեց Ուլենպիգելը։

Սոոտկինը նայում էր որդուն և ուժ չէր գտնում գոռալու, ոչ էլ խոսելու․ նա միայն թևերը պարզեց առաջ՝ շարժելով արնածոր մատները և այդ ժեստով ցույց տալով, որ պետք է հեռու տանել չարչարանքը։

Դահիճը դարձյալ բարձրացրեց և իջեցրեց Ուլենշպիգելին։ Եվ դաստակների ու ճաների մաշկն ավելի ճեղքվեց, սրունքների ոսկորներն ավելի դուրս եկան իրենց խոռոչներից։ Բայց նա ամենևին չճչաց։

Սոոտկինը լալիս էր ու շարժում իր արնածոր մատները։

― Ցույց տուր գողունի տեղը, ― ասաց ավագ դատավորը, ― և հանցնաքդ կներվի։

― Ձկնավաճառը ներման կարիք ունի, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Ի՞նչ է, ծաղրո՞ւմ ես դատավորներին, ― ասաց ավագներից մեկը։

― Ե՞ս ծաղրեմ։ Ավա՜ղ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― թվում է գուցե, հավատացեք։

Այնժամ Սոոտկինը տեսավ, որ դահիճը ավագ դատավորի հրամանով արծարծում է մի թեժ կրակարան, և օգնականներից մեկը վառում է երկու մոմ։

Նա ուզեց կանգնել իր խոշտանգված որքերի վրա, բայց ցած ընկավ գոչելով։

― Տարե՜ք այդ կրակը։ Պարոնա՛յք դատավորներ, խղճացեք նրա թշվառ ջահելությունը։ Տարե՜ք կրակը։

― Ձկնավաճառը, ― գոչեց Ուլնեշպիգելը՝ տեսնելով, որ մայրը թուլանում է։

― Ուլենշպիգելին գետնից մեկ ոտնաչափ բարձրացրեք, ― ասաց ավագ դատավորը, ― կրակարանը դրեք ոտքերի տակ և յուրաքանչյուր անութի տակ մի մոմ։

Դահիճը հնազանդվեց։ Այն ինչ մնացել էր անութի մազերից՝ բոցից ճտճտաց ու խանձահոտ արձակեց։

Ուլենշպիգելը աղաղակում էր, իսկ Սոոտկինը լալիս և ասում․

― Տարե՜ք կրակը։

Ավագ դատավորն ասում էր․

― Ցույց տուր, ո՛վ կին, գողունի տեղը, և կազատվես։ Խոստավոնիր նրա փոխարեն։

― Ո՞վ է ուզում ձկնավաճառին նետել հուր հավիտենիցի մեջ, ― ասում էր Ուլենշպիգելը։

Սոոտկինը գլխով նշան էր անում, թե ասելիք չունի։ Ուլենշպիգելը կրճտացնում էր ատամները, իսկ Սոոտկինը նայում էր վայրագ, արտասվալի աչքերով։

Բայց երբ դահիճը մոմերը մարելուց հետո բոցավառ կրակարանը դրեց Ուլենշպիգելի ոտքերի տակ՝ մայրը ճչաց․

― Պարոնա՛յք դատավորներ, խղճացե՜ք նրան․ նա չի իմանում, թե ինչ է ասում։

― Ինչո՞ւ չի իմանում, թե ինչ է ասում, ― հարցրեց ավագ դատավորը խորամանկությամբ։

― Մի՛ հարցաքննեք նրան, պարո՛ն դատավորներ, չե՞ք տեսնում, որ նա ցավից խելացնոր է դարձել։ Ձկնավաճառը ստել է, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Դո՞ւ էլ ես նրա պես խոսելու, կի՛ն, ― հարցրեց ավագ դատավորը։

Սոոտկինը գլխով այո ասաց։

― Ձկնավաճառին վառեցեք, ― գոռաց Ուլենշպիգելը։

Սոոտկինը լռեց և բռուցքը վեր բարձրացրեց ասես անիծելու համար։

Այնուամենայնիվ տեսնելով, որ կրակարանն ավելի է արծածվում որդու ոտքերի տակ՝ աղաղակեց․

― Տե՜ր իմ աստված, Մարիա՜մ աստվածածին, որ երկինքն եք, դադարեցրեք այս տանջանքը։ Գթացե՜ք, խնդրեմ։ Վերցրե՜ք կրակարանը։

― Ձկնորսավաճա՜ռը, ― հեծեծաց նորից Ուլենշպիգելը։

Արյունը առատորեն ժայթքեց նրա քթից ու բերանից, և խոնարհելով գլուխը՝ մնաց կախված կրակի վրա։

Այնժամ Սոոտկինը գոռաց․

― Մեռե՜լ է խեղճ որբս։ Սպանեցի՜ն նրան։ Ա՜խ, սրան էլ։ Վերցրեք այս կրակը, պարոնա՛յք դատավորներ։ Թույլ տվեք, որ գրկիս մեջ առնեմ նրան՝ նրա մոտ մեռնելու համար։ Գիտեք, որ չեմ կարող փախչել այս իմ ջարդոտված ոտքերով։

― Այրիին տվեք իր որդին, ― ասաց ավագ դատավորը։

Դրանից հետո դատավորներն սկսեցին խորհրդակցել։

Դահիճն Ուլենշպիգելին արձակեց և մերկ ու ամբողջովին արնաշաղախ դրեց Սոոտկինի ծնկների վրա, իսկ վիրաբույժը ոսկորները գցում էր իրենց խոռոչների մեջ։

Սոոտկինը գրկել էր Ուլենշպիգելին և արտասվելով ասում էր․

― Որդյա՛կ, խե՜ղճ նահատակ, եթե պարոնայք դատավորները թույլ տան, ես քեզ կբուժեմ։ Բայց նախ արթնացի՛ր, Թի՛լ, բալի՛կս։ Պարոնա՛յք դատավորներ, եթե դուք սպանել եք որդուս՝ ես կգնամ Նորին վսեմության մոտ, որովհետև դուք վարվեցիք հակառակ ամեն օրենքի ու արդարության և կտեսնեք, թե ինչ կարող է անել մի խեղճ կին չար մարդկանց դեմ։ Բայց, պարոնա՛յք, մեզ երկուսիս էլ ազատեցեք։ Աշխարհում ոչ ոք չունենք, մենք ու մենք ենք, խեղճ մարդիկ, որոնց վրա ծանրորեն իջել է աստծու ձեռքը։

Դատավորները նրանց ազատեցին՝ հետևյալ դատավճիռն արձակելով․

«Քանի որ դուք՝ Սոոտկին, այրի կին Կլաասի, և դուք Թիլ, որդի Կլաասի՝ մականվանյալ Ուելնշպիգել, մեղադրված լինելով ըստ բռնագրավման դատավճռի թաքցնելու այն ունեցվածքը, որ հակառակ սեփականության ու ժառանգության օրենքների՝ պատկանում է նորին վսեմության և չնայած ձեր կրած դաժան տանջանքին և բավականաչափ փորձություններին ոչինչ չխոստովանեցիք՝ դատարանը նկատի առնելով բավարար մեղադրանշաններ չլինելը և ձեր՝ կի՛ն, անդամների ողբալի վիճակը, և ձեր՝ տղամա՛րդ, կրած ծանր տանջանքը, հայտարարում եմ ազատ՝ թույլ տալով, որ հաստատվեք քաղաքում այն մարդու կամ կնոջ մոտ, ով կհամաձայնի ձեզ բնակարան տալ, չնայած ձեր աղքատության։

Դատավճիռն արձակված է Դամմե քաղաքում, քսաներեքերորդ օրն հոկտեմբերի, յամի տեառն մերոյ 1558»։

― Աստծու շնորհը ձեզ վրա լինի, պարո՛ն դատավորներ, ― ասաց Սոոտկինը։

― Ձկնավաճա՜ռը, ― հեծեծում է Ուլենշպիգելը։

Եվ մորն ու որդուն մի սայլի վրա դրած տարան Կատլինի տունը։

LXXIX

Այդ տարին, որ դարու հիսունութերորդն էր, Կատլինը մտավ Սոոտկինի մոտ և ասաց․

― Այս գիշեր օծվեցի բալասանով և տեղափոխվեցի Մայր աստվածածնի տաճարի զանգակատունը․ ես տեսա տարերքի ոգիներին, որ մարդկանց աղոթքները փոխանցում են հրեշտակներին, սրանք թռչում էին դեպի երկնից բարձրունքը և տանում դրանք դեպի ամենակարողի գահը։ Երկինքը սփռված էր շողշողուն աստղերով։ Հանկարծ խարույկից բարձրացավ մի սև կերպարանք և եկավ տեղավորվելու իմ կողքին՝ զանգակատանը։ Ես ճանաչեցի Կլաասին․ այնպես էր, ինչպես կենդանության օրոք՝ ածխավաճառի իր հագուստներով։ «Ի՞նչ ես անում աստվածածնի տաճարի զանգակատանը», ― հարցրեց նա։ ― «Իսկ ո՞ւր ես դու գնում՝ թռչունի պես սլանալով օդում», ― պատասխանեցի ես։ «Դատաստան եմ գնում, ― ասաց նա, ― մի՞թե չես լսում հրեշտակի շեփորը»։ Ես խիստ մոտիկ էի նրան և զգացի, որ նրա ոգեղեն մարմինը նման չէր կենդանի մարդկանց մարմիններին, այլ այնքան նրբակերտ էր, որ մոտենալով նրան՝ մտա այնտեղ, ինչպես տաք գոլորշու մեջ։ Իսկ ստորոտում, Ֆլանդրիայի ամբողջ երկրում փայլում էր մի քանի լույս, և ես մտածեցի։ «Ովքեր շուտ են վեր կենում և մինչև ուշ գիշեր աշխատում են՝ աստծու օրհնյալներն են»։

Եվ ամբողջ գիշեր լսում էի հրեշտակի շեփորի ձայնը։ Այդժամ տեսա ուրիշ ստվեր, որ նույնպես բարձրանում էր և Իսպանիայից էր գալիս։ Այդ ուրվականը ծեր էր, զառամած, կզակը մաշիկանման էր և շրթների վրա սերկևիլի անուշ էր երևում։ Կռնակին ուներ մուգ կարմիր թավիշե թիկնոց՝ աստառը սպիտակ կզաքիսից, գլխին՝ կայսերական թագ, մի ձեռքին մի անձրուկ, որ նա կրծում էր, մյուս ձեռքին մի գավ լիքը գարեջուր։

Նա, անշուշտ հոգնած լինելուց, եկավ նստելու աստվածամոր տաճարի զանգակատանը։ Ես ծունկի իջա և ասացի․ «Ձերդ թագակիր վսեմություն, ես ձեզ ակնածանքով մեծարում եմ, սակայն չեմ ճանաչում։ Ուսկի՞ց եք գալիս և ի՞նչ եք անում աշխարհում»։ ― «Գալիս եմ Էսրամադուրայի սուրբ Յուստուսի վանքից․ Ես Կառլոս Հինգերորդ կայսրն էի»։ ― «Իսկ ո՞ւր եք գնում այժմ, այս ցուրտ գիշերով, կարկուտով լցված այս ամպերի միջով», ― ասացի ես։ «Գնում եմ դատաստան», ― ասաց նա։ Կայսրն ուզում էր ուտել վերջացնել իր անձրուկը և դատարկել գարեջրի գավը, երբ հնչեց հրեշտակի շեփորը» Նա բարձրացավ օդ՝ մրթմրթալով, որ այդպես ընդհատեցին իր ընթրիքը։ Ես հետևեցի նորին սրբազան վսեմությանը։ Նա թռչում էր ՝ ուտելու հոգնությունից զկռտալով, շնչարգելությունից հևալով, երբեմն էլ փսխելով, որովհետև մահը վրա էր հասել մարսողության խանգարման վիճակում։ Մենք անընդհատ բարձրացանք՝ հոնափայտե աղեղից արձակված նետերի պես։ Աստղերը սահում էին մեր մոտից՝ հրեղեն շերտեր գծելով երկնքում․ տեսնում էինք աստղեր էլ, որ տեղից պոկվում էին ու ընկնում։ Հրեշտակի շեփորը հնչում էր։ Ինչպիսի՜ պոռթկուն ու հուժկու ձայն։ Ամեն անգամ, երբ շեփորաձայնը բախվում էր օդի զանգվածներին, սրանք ճեղքվում էին, ասես խիստ մոտիկից մրրիկ էր փչում նրանց վրա։ Եվ այսպես ճանապարհը բացվում էր մեզ համար։ Հազար և ավելի մղոն բարձրանալուց հետո մենք տեսանք Քրիստոսին իր բովանդակ փառքով՝ նստած մի աստղակերտ գահի վրա․ նրա աջ կողմը գտնվում էր այն հրեշտակը, որ գրում է մարդկանց արարքները մի բրոնզե տոմարում, ձախ կողմը՝ Մարիամն էր, նրա մայրը, և անվերջ ողոքում էր նրան մեղավորների համար։

Կլաասը և Կառլոս կայսրը ծունկի իջան գահի առաջ։

Հրեշտակը ցած գցեց նրա գլխի թագը և ասաց․ «Միայն մի կայսր կա աստ․ Քրիստոսն է այդ»։

Նորին սրբազնագույն վսեմությունը կարծես բարկացավ, բայց և այնպես խոնարհաբար ասաց․ «Կարո՞ղ եմ պահել այս անձրուկը և գարեջուրը, որովհետև երկար ճանապարհորդությունը քաղցածացրեց ինձ»։

«Ինչպես ողջ կյանքումդ, ― հարեց հրեշտակը, ― այնուամենայնիվ կեր ու խմիր»։

Կայսրը դատարկեց գարեջրի գավը և կրծոտեց անձրուկը։

Այնժամ խոսեց Քրիստոսը․

«Մաքուր հոգո՞վ ես ներկայանում դատաստանին»։

«Կարծում եմ՝ այո, ողորմագո՛ւթ փրկիչ, որովհետև մեղքերս խոստովանել եմ», ― պատասխանեց Կառլոս կայսրը։

«Իսկ դո՞ւ, Կլաաս, ― հարցրեց Քրիստոսը, ― քանի որ այս կայսեր պես չես դողում»։

«Փրկիչ իմ Հիսուս, ― պատասխանեց Կլաասը, ― չկա այնպիսի մի հոգի, որ բոլորովին մաքուր լինի, ուստի և ես ոչ մի վախ չունեմ ձեզնից, որ գերագույն բարությունն եք և գերագույն արդարադատությունը, այնուամենայնիվ երկնքում եմ իմ մեղքերի համար, որոնք սակավաթիվ չեն»։

«Խոսի՛ր, լե՛շ», ― ասաց հրեշտակը՝ դիմելով կայսրին։

«Ես, տե՛ր իմ, ― պատասխանեց Կառլոսը շփոթված ձայնով, ― օծվելով ձեր քահանաների մատներով՝ թագադրվեցի արքա Կաստիլիայի, կայսր Գերմանիայի և թագավոր հռոմեացոց։ Շարունակ սրտումս կրեցի պահպանումն այն իշխանության, որ ձեզնից է գալիս, ուստի և պարանով, ու երկաթով, դամբանով ու հրով պատժեցի բոլոր ռեֆորմատներին»։

Բայց հրեշտակն ընդհատեց․

«Դու ուզում ես մեզ խաբել, փորցա՛վ ստախոս, ― ասաց նա։ ― Դու հանդուրժեցիր Գերմանիայում ռեֆորմատներին, որովհետև վախենում էիր նրանցից, մինչդեռ նրանց գլխատեցիր, այրեցիր, կախաղան հանեցիր ու ողջ֊ողջ թաղեցիր Նիդեռլանդիայում, ուր միայն մի մտահոգություն ունեիր՝ որքան կարելի է շատ բան ժառանգել բազում մեղրով հարուստ այդ աշխատասեր մեղուներից։ Հարյուր հազար հոգի մահ գտան քո ձեռքից ոչ թե այն պատճառով, որ դու շատ էիր սիրում Քրիստոսին՝ իմ տիրոջը, այլ որովհետև դու բռնակալ էիր, հարստահարող ու կեղեքիչ, սիրում էիր միմիայն քեզ, իսկ քեզնից հետո՝ միս ու ձուկ, գինի ու գարեջուր, որովհետև շան պես անկշտում էիր և սպունգի պես ծծող»։

«Հիմա դու խոսի՛ր, Կլաաս», ― ասաց Քրիստոսը։

Բայց այդժամ վեր կացավ հրեշտակը և ասաց․

«Այս մարդն ասելիք չունի։ Նա եղել է բարեսիրտ, տքնաջան, ինչպես Ֆլանդրիայի չարքաշ ժողովուրդը, սիրահոժար աշխատել է ու սրտաբաց ծիծաղել, հավատարիմ է եղել իր իշխաններին, որ պետք է լիներ, և հավատացել է, որ իշխանները հավատարիմ կլինեն իրեն, որ պետք է լինեին։ Նա փող ուներ, մեղադրվեց և որովհետև ապաստան էր տվել մի ռեֆորմատի՝ ողջ֊ողջ այրվեց»։

«Խե՜ղճ նահատակ, ― ասաց Մարիամը, ― բայց երկնքում կան սառնորակ աղբյուրներ, կաթի ու պատվական գինիների աղբյուրներ, որ կզովացնեն քեզ․ ես ինքս քեզ կտանեմ այնտեղ, ածխագո՛րծ»։

Հրեշտակի շեփորը նորից թնդաց, և ես տեսա, որ անդնդախոր վիհերից բարձրացավ մի մերկ, գեղեցիկ մարդ՝ երկաթե պսակով։ Պսակի շրջանակի վրա գրված էին այս բառերը․ «Տխուր մինչև օրն արդարության»։

Նա մոտեցավ Քրիստոսի գահին ու ասաց․

«Ես քո ստրուկն եմ՝ մինչև որ լինեմ քո տերը»։

«Սատանա՛, ― ասաց աստվածամայրը, ― կգա մի օր, երբ այլևս ոչ ստրուկ կլինի, ոչ տեր, երբ Քրիստոսը, որ սեր է, և սատանան, որ գոռոզություն է՝ կկոչվեն ուժ ու իմաստություն»։

«Ո՛վ կին, դու բարեսիրտ ես ու գեղեցիկ», ― ասաց Սատանան։

Ապա դիմելով Քրիստոսին ու ցույց տալով կայսրին՝ ասաց․

«Ի՞նչ պետք է անել սրան»։

Քրիստոսն ասաց․

«Այս թագադրված ճիճուին կտանես մի սրահ և կհավաքես այդտեղ տանջանքի այն բոլոր գործիքները, որոնք կիրառել են սրա թագավորության օրոք։ Ամեն անգամ, երբ մի անմեղ դժբախտ կենթարկվի ջրի չարչարանքին, որ մարդկանց ուռցնում է փուչիկի պես, մոմի չարչարանքին, որ այրում է նրանց ոտքերի ներբանն ու ճանը, էստրապադի պատժին, ամեն անգամ, երբ մի ազատ հոգի իր վերջին շունչը փչի խարույկի վրա՝ պետք է, որ սա փոխնփոխ կրի նույն մահացումները, նույն չարչարանքները, որպեսզի սովորի, թե ինչ չարիք կարող է գործել մի անարդար մարդ, որ հրամայում է այլ միլիոնների․ թո՛ղ փտի նա բանտերում, մեռնի կառափնատների վրա, հեծեծա աքսորում՝ հայրենիքից հեռու, անարգվի, խայտառակվի, մտրակահար արվի․ թո՛ղ նա լինի հարուստ, և բռնագրավումը կրծի նրան, մատնիչը մեղադրի նրան, ընչազրկումը՝ կործանի։ Դու դրան կդարձնես էշ, որպեսզի հեզանա, խոշտանգվի ու կրճոնով սնվի․ կդարձնես աղքատ, որպեսզի ողորմություն խնդրի և նախատինքով դիմավորվի․ կդարձնես դրան մշակ, որպեսզի երկար աշխատի և կուշտ չուտի։ Հետո, երբ բավականաչափ տանջվի իր մարդկային մարմնով ու հոգով՝ կդարձնես շուն, որպեսզի բարյացակամ լինի, բայց հարվածներ ստանա․ կդարձնես ճորտ Հնդկաստանում, որպեսզի աճուրդով ծախեն նրան․ կդարձնես զինվոր, որպեսզի կռվի մի ուրիշի համար և սպանվի՝ չիմանալով, թե ինչու։ Իսկ երբ երեք հարյուր տարի հետո նա, այդպիսով, սպառած կլինի բոլոր տառապանքները, բոլոր թշվառությունները՝ կդարձնես դրան ազատ մարդ․ և եթե այդ վիճակում նա Կլաասի նման բարեսիրտ լինի՝ դրա մարմնին կտաս մի պատառ հող՝ կեսորին ստվերոտ, առավոտները արեգդեմ, մի գեղեցիկ ծառ՝ ծածկված մատղաշ դալարիքով, որպես մշտնջենական հանգստություն։ Եվ նրա բարեկամները կգան նրա գերեզմանի վրա, իրենց դառն արցունքները թափելու, մանուշակ ու հուշածաղիկ ցանելու»։

«Գթա՛, որդյա՛կ իմ, ― ասաց սուրբ կույսը, ― նա չի իմացել թե ինչ է արել, որովհետև իշխանությունը կարծրացնում է սիրտը»։

«Ոչ մի գութ», ― ասաց Քրիստոսը։

«Ա՜խ, ― ասաց նրան սրբազնագույն վսեմությունը, ― մի թաս անդալուզյան գինի լինե՜ր հիմա»։

«Ե՛կ, ― ասաց սատանան, ― անցել է գինու, մսի ու թռչնախորտիկների ժամանակը»։

Եվ նա դժոխքի խորխորատները տարավ խեղճ կայսեր հոգին, որ դեռ կրծում էր անձրուկի կտորը։ Սատանան խղճահարությունից չարգելեց, որ ուտի։

Հետո տեսա, որ սուրբ կույսը Կլաասին տարավ երկնից բարձրունքները, ուր միայն աստղեր կային՝ ողկույզների պես երկնակամարին սեղմված։ Այդտեղ հրեշտակները լվացին նրան, նա երիտասարդացավ ու գեղեցկացավ։ Ապա արծաթե գդալներով rystpap կերցրին նրան։ Եվ երկինքը գոցվեց։

― Փառքի մեջ է նա, ― ասաց այրին։

― Աճյունը նրա բախում է սրտիս, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

LXXX

Հաջորդ քսաներեք օրվա ընթացքում Կատլինն այնպես սպիտակեց, նիհարեց ու չորացավ, որ կարծես նրան կրծում էր ավելի լափող մի ներքին կրակ, քան խելագարությունն էր։

Նա այլևս չէր ասում․ «Կրա՜կը։ Մի ծակ փորեցեք՝ հոգին ուզում է դուրս գալ», այլ հափշտակության մեջ էր շարունակ և ասում էր Նելեին․

― Ես ամուսնացած եմ, դու էլ պետք է ամուսնանաս։ Գեղեցիկ երիտասարդ կլինի, մազերը երկար, ծնկներն ու բազուկները սառն, սերը՝ ջերմ։

Սոոտկինը տխրագին նայում էր նրան՝ կարծելով, որ մի նոր խելագարություն է սկսվել։ Իսկ Կատլինը շարունակում էր իր խոսքը․

― Երեք անգամ երեք անում է ինը, սրբազան մի թիվ։ Ում աչքերը գիշերը կատվի աչքերի պես փայլում են՝ միայն նա է տեսնում գաղտնիքը։

Մի անգամ Սոոտկինը լսելով նրան՝ թերահավատության շարժում գործեց։ Բայց Կատլինը շարունակեց․

― Չորս ու երեք՝ դժբախտություն է Երևակի տակ, իսկ Արուսյակի՝ ամուսնության թիվ է։ Սա՜ռն բազուկներ, սա՜ռն ծնկներ, բոցավառ սի՜րտ։

Սոոտկինը վրա բերեց․

― Չպետք է հիշատակել հեթանոսական այդ անարգ կուռքերին։

Կատլինն այդ խոսքը լսեց և խաչակնքելով դեմքը՝ ասաց․

― Օրհնյալ լինի Գորշ ձիավորը։ Նելեին մարդ է պետք, գեղեցիկ մի մարդ՝ սուրը կողքից կախ, սևազգեստ մի մարդ՝ պայծառ դեմքով։

― Այո, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― ամուսինների իսկական բորանի, որի շուրվան ես կպատրաստեմ իմ դանակով։

Տեսնելով Ուլենշպիգելին այդպես խանդոտ՝ Նելեն հրճվանքից թրջված աչքերով նայեց նրան և ասաց․

― Ինձ ամուսին պետք չէ։

― Շուտով կգա նա, որ գորշազգեստ է, ամեն անգամ նոր կոշիկներով ու խթաններով, ― պատասխանեց Կատլինը։

― Աղոթեցեք աստծուն խելագարի համար, ― ասաց Սոոտկինը։

― Ուլենշպիգե՛լ, գնա՛, չորս լիտր կրկնակ գարեջուր ճարիր, իսկ մինչ այդ ես heetekoek֊ներ կպատրաստեմ․ դրան շղարշագաթա են ասում ֆրանսիացիների երկրում, ― ասաց Կատլինը։

Սոոտկինը հարցրեց, թե ինչու է նա հրեաների պես շաբաթ օրն է տոնում։

― Որովհետև խմորը պատրաստ է, ― պատասխանեց Կատլինը։

― Ուլենշպիգելը անգլիական անագե մի աման բռնած, որ ճիշտ չորս լիտրանոց էր, կանգնել մնացել էր։

― Մայր, ― ինչպե՞ս վարվեմ, ― հարցրեց նա։

― Գնա՛, ― ասաց Կատլինը։

Սոոտկինն այլևս չէր ուզում պառկել՝ քանի որ տան տիրուհին չէր։

― Գնա՛, որդյակ, ― ասաց նա։

Ուլենշպիգելը վազեց Scaeck և այդտեղից բերեց չորս լիտր dobbelkuyt:

Քիչ հետո heetekoek֊ների անուշ հոտը տարածվեց խոհանուցում, և ամենքն էլ քաղց զգացին, նույնիսկ վշտաբեկ այրին։

Ուլենշպիգելը շատ լավ կերավ։ Կատլինը մի խոշոր գավ էր տվել նրան՝ ասելով, թե քանի որ նա միակ տղամարդն է, տան մեծը՝ մյուսներից ավելի պետք է խմի, հետո էլ երգի։ Այս խոսքերն ասելիս նրա դեմքը խորամանկ չարաճճիություն էր արտահայտում։ Բայց Ուլենշպիգելը խմեց ու չերգեց։ Նելեն լաց էր լինում՝ նայելով գույնը գցած և ցամաքած֊ընկճված Սոոտկինին։ Միայն Կատլինն էր զվարթ։

Ընթրիքից հետո Սոոտկինը և Ուլենշպիգելը բարձրացան ձեղնահարկը քնելու։ Կատլինն ու Նելեն մնացին խոհանոցում, ուր գցված էին նրանց անկողինները։

Գիշերվա ժամը երկուսի մոտ Ուլենշպիգելն արդեն վաղուց քնել էր խմիչքի ներգործության պատճառով։ Սոոտկինը աչքերը բաց, ինչպես ամեն գիշեր, աղոթում էր սուրբ կույսին, որ քուն տա իրեն․ բայց կույսը չէր լսում։

Հանկարծ նա որկնկուլի ձայն լսեց և խոհանոցից էլ նման մի ձայն պատասխանեց դրան․ ապա հեռվից, դաշտավայրից թնդացին այլ ձայներ, և ամեն անգամ նրան թվում էր, որ խոհանոցից պատասխանում են դրանց։

Կարծելով, որ գիշերային թռչուններ են դրանք՝ նա ոչ մի ուշադրություն չդարձրեց։ Ապա լսեց ձիերի վրնջույն և երկաթագամ կոշիկների դոփյուն սալահատակի վրա։ Նա բացեց ձեղնահարկի պատուհանը և, իրոք, տեսավ երկու թամբված ձի՝ փնչալիս և առվի եզրի խոտը կրծոտելիս։ Ապա նա լսեց կանացի ճիչ, տղամարդու սպառնալից ձայն, ծեծի հարվածներ, դարձյալ ճիչ, դռան շռնդալի բացվելը և սանդուղքի աստիճանները բարձրացող տագնապահար ոտնաձայն։

Ուլենշպիգելը խռմփում էր և ոչինչ չէր լսում։ Ձեղնահարկի դուռը բացվեց․ Նելեն ներս մտավ գրեթե մերկ, շնչակտուր, աղիողորմ լալով, շտապ֊շտապ դռան դեմ դրեց մի սեղան, աթոռներ, մի հին կրակարան, ինչպիսի կահույք, որ կարողացավ գտնել։ Վերջին աստղերը հանգչելու մոտ էին, աքաղաղները կանչում էին։

Նելեի հանած աղմուկից Ուլենշպիգելը շրջվեց անկողնում, բայց շարունակեց քնել։

Այնժամ Նելեն փաթաթվելով Սոոտկինի վզին՝ ասաց․

― Սոոտկին, վախենում եմ, մոմը վառիր։

Սոոտկինը մոմը վառեց, բայց Նելեն շարունակում էր հեկեկալ։

Մոմի լույսի տակ Սոոտկինը նայեց Նելեին, տեսավ, որ աղջկա շապիկը ճեղքված է ուսի մոտ, իսկ ճակատի, երեսի ու վզի վրա արնոտ հետքեր, որ առաջանում են եղունգի ճանկռվածներից։

― Նելե՛, ― ասաց Սոոտկինը, ― որտեղի՞ց ես գալիս այդպես վիրավորված։

Աղջիկը, որ դեռ ցնցվում էր ու հեծեծում, ասաց․

― Սոոտկի՛ն, մեզ խարույկի մի՛ մատնիր։

Այդ միջոցին արթնացավ Ուլենշպիգելը և մոմի լույսից աչքերը կկոցեց։ Սոոտկինը հարցրեց․

― Ո՞վ է ներքևում։

― Սո՛ւս, այն մարդն է, որի հետ ուզում է ինձ ամուսնացնել։

Հանկարծ Սոոտկինն ու Նելեն լսեցին Կատլինի ճիչը, և նրանց ոտքերը թուլացան։

― Ծեծո՜ւմ է նրան, ծեծո՜ւմ է նրան իմ պատճառով, ― ասաց Նելեն։

― Ո՞վ կա տանը, ― գոչեց Ուլենշպիգելը անկողնից ցատկելով։ Ապա աչքերը սրբելով ընկավ սենյակի քունջ֊մունջը, մինչև որ մի անկյունում գտավ մի ծանր կրակխառնիչ։

― Ոչ ոք, ոչ ոք, ― ասաց Նելեն, ― մի՛ գնա ներքև, Ուլենշպի՛գել։

Բայց Ուլենշպիգելը առանց ուշադրություն դարձնելու այդ խոսքերին՝ վազեց դեպի դուռը և սկսեց մի կողմ նետել աթոռները, սեղանն ու կրակարանը։ Կատլինն անդադար ճչում էր ներքևում։ Նելեն ու Սոոտկինը կաշկանդել էին Ուլենշպիգելին սանդղագավթի վրա՝ մեկը մեջքը գրկած, մյուսը՝ ոտքն էր բռնել և ասում էին․

― Մի՛ գնա այնտեղ, դևեր են դրանք։

― Այո, ― պատասխանեց նա, ― Նելեի դև ամուսինը․ ես գնում եմ ամուսնաբար զուգավորելու նրան իմ կրակխառնիչի հետ։ Մսի ու երկաթի նշանդրեք։ Թողեք իջնեմ։

Բայց նրանք բաց չէին թողնում Ուլենշպիգելին, որովհետև ճաղին կառչած լինելով՝ ուժի գերակշռություն ունեին։ Իսկ Ուլենշպիգելը քարշ էր տալիս նրանց սանդուղքի աստիճանների վրա, և կանայք վախենում էին, որ այդպիսով, կմոտենան դևերին։ Բայց, ի վերջո, չկարողացան դիմադրել նրան։ Լեռան գագաթից գահավիժող ձնագնդի պես ոստյուններ գործելով Ուլենշպիգելն իջավ, մտավ խոհանոցը, այգաբացի լույսի տակ տեսավ Կատլինին գունատ ու խելակորույս, լսեց նրա խոսքերը․

― Հա՛նսկե, ինչո՞ւ ես ինձ մենակ թողնում։ Ես ի՞նչ հանցանք ունեմ, որ Նելեն չար է։

Ուլենշպիգելն առանց նրան լսելու բաց արեց ախոռի դուռը։ Ոչ ոքի չգտնելով այդտեղ՝ նա նետվեց բանջարանոց, այդտեղից էլ՝ փողոց։ Հեռվում նա տեսավ երկու ձի, որոնք արշավեցին ու անհետացան մշուշի մեջ։ Վազեց, որ հասնի նրանց, բայց չկարողացավ, որովհետև սլանում էին չոր տերևներն ավլող հարավային քամու պես։

Զայրույթից ու հուսահատությունից գլխիկոր՝ նա ներս մտավ ատամների միջից մռլտալով․ «Լլկե՜լ են նրան, լլկե՜լ են նրան»։ Նրա աչքերը չարագուշակ մի բոցով շողշողում էին․ նա նայում էր Նելեին, որը ամբողջ մարմնով ցնցվելով կանգնել էր Սոոտկինի ու Կատլինի առջև և ասում էր․

―Ոչ, Թի՛լ, սիրելի՛ս, ոչ։

Այս խոսքերն ասելիս այնպիսի տխուր ու համարձակ հայացքով էր նայում նրան, որ Ուլենշպիգելը համոզվեց, թե ճիշտ է ասում։ Ապա, ընդհատելով նրան՝ հարցրեց․

― Որտեղի՞ց էին գալիս այդ ճիչերը, ո՞ւր էին գնում այդ մարդիկ։ Ինչո՞ւ քո շապիկը ուսից ու կռնակից պատռված է։ Ինչո՞ւ ճակատիդ ու երեսիդ վրա եղունգի ճանկռվածքներ կան։

― Լսի՛ր, ― ասաց Նելեն, ― և մեզ խարույկի մի՛ մատնիր, Ուլենշպիգել։ Կատլինը, աստված ազատի նրան դժոխքից, քսաներեք օր է, ինչ մի բարեկամ է գտել, մի սևազգեստ դև՝ երկարաճիտ կոշիկներով ու խթաններով։ Նրա դեմքը փայլուն է այն հրացոլքի պես, որ տեսնում ես ամառները ծովի ալիքների վրա, երբ շոգ է։

― Ինչո՞ւ մեկնեցիր, Հանսկե, անուշի՛կս, ― ասում էր Կատլինը։ ― Նելեն չար է։

Իսկ Նելեն շարունակելով իր խոսքը ասաց․

― Նա ոսկրկուլի ձայն է հանում՝ ազդարարելու համար, որ եկել է։ Ամեն շաբաթ օր մայրս տեսնվում է նրա հետ խոհանոցում։ Ասում է, որ նրա համբյուրները սառն են, իսկ մարմինը ասես ձյուն լինի։ Այդ մարդը ծեծում է մորս, երբ սա չի ուզում նրա ուզածն անել։ Մի անգամ միայն մի քանի ֆլորին բերեց նրան, բայց առհասարակ ինքն էր նրանից փող վերցնում։

Այս պատմության ընթացքում՝ Սոոտկինը ձեռքերը կցած աղոթում էր Կատլինի համար, իսկ Կատլինը ուրախ֊ուրախ ասում էր․

― Մարմինս այլևս իմը չէ, միտքս այլևս իմը չէ, նրանն է, նրանը։ Հա՛նսկե, ջանի՛կս, նորից ինձ շաբաթահանդես տար։ Նելեն է միայն, որ ամենևին չի ուզում։ Նելեն չար է։

― Լուսաբացին նա թողնում գնում է, ― շարունակեց Նելեն, ― հաջորդ առավոտյան մայրս ինձ պատմում է հարյուրավոր տարօրինակ բաներ․․․ Բայց այդպիսի չար աչքերով մի՛ նայիր ինձ, Ուլենշպիգել։ Երեկ նա ինձ ասաց, որ մի գեղեցիկ իշխան՝ գորշ հագուստներով, անունը Հիլբերտ, ինձ կնության է ուզում, ուստի կգա այստեղ ինձ ներկայանալու։ Ես ասացի, որ ամուսին չեմ ուզում՝ ո՛չ տգեղ, ո՛չ գեղեցիկ։ Մորենական իրավունքով նա պահանջեց, որ գիշերն անքուն լուսացնեմ և սպասեմ նրանց, որովհետև նա գիտակցությունը ամենևին չի կորցնում, երբ բանը հասնում է սիրային գործերին։ Մենք կիսով չափ հանված պատրաստվում էինք անկողին մտնել, իմ քունը տարել էր այդ աթռի վրա։ Երբ նրանք ներս մտան՝ ես չարթնացա։ Հանկարծ զգացի, որ մեկը գրկեց ինձ ու համբուրեց իմ վիզը։ Ես պայծառ լուսնի լույսով տեսա մի լուսաշող դեմք, ինչպես ծովի ալյակների կատարներն են հուլիսին, երբ որոտ է սպասվում․ ես լսեցի մի կամացուկ ձայն, որ ասում էր ինձ․ «Ես Հիլբերտն եմ՝ քո ամուսինը, իմը եղիր՝ ես քեզ կհարստացնեմ»։ Այս խոսքերն ասողի դեմքից ձկան հոտ էր գալիս։ Ես նրան հետ մղեցի․ նա ուզեց բռնի տիրանալ ինձ, բայց նրա պես տասը մարդու ուժ զգացի։ Այնուամենայնիվ, նա պատառոտեց իմ շապիկը, վիրավորեց դեմքս ու շարունակ կրկնում էր․ «Եղիր իմը՝ ես քեզ կհարստացնեմ»։ «Այո, ― ասում էի ես, ― ինչպես մորս, որի վերջին գրոշն ես տանում»։ Այն ժամանակ նա կրկնապատկում էր բռնությունը, բայց չէր կարողանում հաղթահարել ինձ։ Եվ քանի որ նա ննջեցյալից ավելի տգեղ էր՝ մատներս այնպես ուժգին կոխեցի նրա աչքերի մեջ, որ նա ցավից ճչաց ու ես կարողացա խույս տալ և գալ այստեղ՝ Սոոտկինի մոտ։

Կատլինն իրենն էր կրկնում․

― Նելեն չար է։ Ինչո՞ւ այդպես շուտ մեկնեցիր, Հա՛նսկե, անուշի՛կս։

― Ո՞ւր էիր դու, անպիտա՛ն մայր, երբ ուզում էին խլել քո երեխայի պատիվը, ― ասաց Սոոտկինը։

― Նելեն չար է, ― ասաց Կատլինը։ ― Ես իմ սևազգեստ տիրոջ մոտ էի, երբ գորշ դևը մոտեցավ մեզ՝ արնաներկ դեմքով ու ասաց․ «Վեր կաց, ա՛յ տղա, չարքի տուն է սա․ տղամարդիկ ուզում են մեզ մահու տալ, իսկ կանայք դանակներ ունեն մատների ծայրին»։ Հետո նրանք վազեցին դեպի իրենց ձիերը և անհետացան մշուշի մեջ։ Նելեն չա՛ր է։

LXXXI

Հաջորդ առավոտյան, երբ նրանք տաք֊տաք կաթ էին խմում, Սոոտկինն ասաց Կատլինին․

― Տեսնում ես, որ կսկիծը արդեն քշում է ինձ այս աշխարհից, էլ ինչո՞ւ ես քո անիծյալ կախարդություններով արագացնում այդ օրը։

Բայց Կատլինն իրենն էր ասում․

― Նելեն չար է։ Վերադարձի՛ր Հա՛նսկե, անուշի՛կս։

Հետևյալ չորեքշաբթի երկու դևն էլ միասին վերադարձան։ Այդ շաբաթ օրվանից հետո Նելեն այրի վան դեն Հաութեի մոտ էր գիշերում՝ ասելով, թե չի կարող մնալ Կատլինի մոտ այդ երիտասարդ Ուլենշպիգելի պատճառով։

Կատլինն իր սևազգեստ տիրոջ և նրա բարեկամին ընդունեց keet֊ում, որ լվացարանն ու փուռն է և կից է գլխավոր կացարանին։ Եվ նրանք կերուխում և ուրախություն արեցին հին գինիներով ու ապխտած տավարի լեզվով, որ միշտ այդտեղ էին ու նրանց էին սպասում։ Սևազգեստ դևը Կատլինին ասաց․

― Մի մեծ գործի համար մենք մի խոշոր գումարի կարիք ունենք․ ինչ որ կարող ես՝ տուր։

Կատլինը միայն մեկ ֆլորին էր ուզում տալ, նրանք էլ սպառնացին, թե կսպանեն, բայց ի վերջո ոչինչ չարին, երբ երկու կառոլուս և յոթ դընիե ստացան։

― Այլևս շաբաթ օրերը մի՛ գաք, ― ասաց Կատլինը, ― Ուլենշպիգելը գիտե այդ օրը և զինված կսպասի ձեզ սպանելու համար․ իսկ ձեզնից հետո ես էլ կմեռնեմ։

― Հաջորդ երեքշաբթի կգանք, ― ասացին նրանք։

Այդ օրը Ուլենշպիգելն ու Նելեն քնել էին, առանց վախենալու դևերից և կարծում էին որ նրանք միայն շաբաթ օրը կգան։

Կատլինը վեր կացավ և գնաց keet֊ը՝ տեսնելու, թե իր բարեկամները չե՞ն եկել։

Նա չափազանց անհամբեր էր, որովհետև Հանսկեին ընդունելու օրվանից հետո նրա խելացնորությունը խիստ պակասել էր, քանի որ դա, ասում էին, սիրային խելացնորություն է։

Տեսնելով, որ չեն եկել, նա թթվեց․ բայց երբ Սլյուիսի կողմից, դաշտից լսեց ոսկրկուլի ճիչը՝ գնաց դեպի այդ ճիչը։ Անցնելով մարգագետնից՝ մի թումբի ստորոտից, որը շինված էր խռիվներից ու ծածկված էր սիզախոտով, Կատլինը թումբի մյուս կողմից լսեց իրար հետ զրուցող իր երկու բարեկամների ձայնը։

― Կեսը ինձ է հասնում, ― ասաց մեկը։

― Քեզ ոչինչ չի հասնում, ― պատասխանեց մյուսը, ― ինչ որ Կատլինինն է՝ իմն է։

Նրանք սկսեցին մոլեգնորեն կռվել ու վիճել, թե ում կհասնի Կատլինի ու Նելեի ունեցվածքն ու սերը ամբողջովին։ Ահ ու դողով բռնված, չհամարձակվելով ոչ խոսել ոչ էլ շարժվել՝ Կատլինը քիչ անց լսեց, որ կպան իրար, ապա մեկն ասաց․

― Այդ երկաթը սառն է։ ― Ապա լսվեց խռխռոց և մի ծանր մարմնի անկում։

Կատլինը սարսափահար վեր կացավ ու գնաց իր հյուղակը։ Գիշերվա եկուսին նա նորից լսեց ոսկրկուլի սուլոցը, բայց արդեն բանջարանոցից։ Գնաց դուռը բացելու և իր առջև տեսավ միայն իր բարեկամին։

― Ի՞նչ արիր մյուսին, ― հարցրեց նա։

― Նա այլևս չի գա, ― պատասխանեց Հանսկեն։

Ապա գրկեց նրան, գուրգուրեց։ Եվ Կատլինին սովորականից ավելի սառը թվաց նրա մարմինը։

Կատլինի միտքը պայծառ էր։ Երբ Հանսկեն մեկնեց՝ քսան ֆլորին պահանջեց, նրա ամբողջ ունեցածը․ Կատլինը տվեց տասնյոթ ֆլորին։

Մյուս օրը հետաքրքրությունից մղված՝ Կատլինը գնաց թմբի երկայնքով, բայց ոչինչ չտեսավ, եթե ոչ մի մեծ տեղ, որ նման էր մարդու գերեզմանի (արյուն կար կանաչի վրա), որը կոխելուց իջնում էր։ Բայց երեկոյան անձրևը լվաց արյունը։

Հաջորդ երեքշաբթի նա դարձյալ բանջարանոցից լսեց ոսկրկուլի ձայնը։

LXXXII

Ամեն անգամ, երբ Ուլենշպիգելը Կատլինի մոտ ապրելու ընդհանուր ծախսերի համար փողի կարիք էր ունենում, գիշերը գնում էր ջրհորի մոտ, բարձրացնում փորված ծակի վրայի քարը և մեկ հատ կառոլուս վերցնում։

Մի երեկո երեք կանայք զբաղված էին թել մանելով։ Ուլենշպիգելը դանակով քանդակում էր մի փոքրիկ սնդուկ, որ պատվիրել էր ավագ դատավորը և որի վրա նա հմտորեն քանդակում էր որսի մի գեղեցիկ տեսարան՝ Հենոյի շների, Կանդիայի զամփռերի (որ խիստ կատաղի կենդանիներ են), Բրաբանտի զույգ֊զույգ քայլող և ականջակեր կոչվող շների և ուրիշ մոպսերի, քերծեների, գոգերի մի երամ։

Կատլինն էլ այնտեղ էր․ Նելեն հարցրեց Սոոտկինին՝ արդյոք գանձը լա՞վ է պահված, այրին առանց կասկածամտության պատասխանեց, որ ջրհորի մոտի պատից ավելի լավ տեղ չի կարող լինել։

Հինգշաբթի օրը կես գիշերվա մոտ Սոոտկինն արթնացավ Բիբուլուս Շնուֆիուսի ձայնից, որ հաչեց, խիստ սուր, բայց ոչ երկարատև։ Մտածելով, որ դա մի կեղծ տագնապանշան էր՝ նա նորից քնեց։

Ուրբաթ առավոտ լուսաբացին վեր կացան Սոոտկինն ու Ուլնեշպիգելը, բայց սովորականի պես Կատլինին չտեսան խոհանուցում, ոչ օջախը վառած, ոչ էլ կաթը կրակի վրա տաքանալիս։ Նրանք ապշեցին դրանից և նայեցին, թե պատահաբար Կատլինը բանջարանոցում չէ՞։ Այդտեղ էլ տեսան նրան՝ թեև անձրև էր թորթորում՝ հերարձակ, միայն սպիտակեղենը հագին, թրջված ու փետացած, բայց չհամարձակվելով ներս մտնել։

Ուլենշպիգելը մոտեցավ նրան ու ասաց․

― Ի՞նչ ես անում այստեղ համարյա տկլոր՝ երբ անրձրև է գալիս։

― Ա՜, իսկապես, ― ասաց նա, ― ի՜նչպիսի մեծ հրաշք։

Եվ ցույց տվեց շանը՝ խեղդված և փետացած։

Ուլենշպիգելն անմիջապես գանձի մասին մտածեց և վազեց դեպի ջրհորը։ Ծակը դատարկ էր, հողն էլ սփռված շուրջը։

Ոստնելով Կատլինի վրա ու խփելով նրան՝ հարցրեց․

― Որտե՞ղ են կառոլուսնժերը։

― Այո, այո, մեծ հրաշք, ― պատասխանեց Կատլինը։

Նելեն պաշտպանելով իր մորը՝ գոչում էր․

― Ների՛ր Ուլենշպի՛գել, խղճա։

Նա դադարեց ծեծել։ Այդ միջոցին եկավ Սոոտկինը և հարցրեց, թե ի՛նչ է եղել։

Ուլենշպիգելը ցույց տվեց խեղդված շանը և դատարկ ծակը։

Սոոտկինը գույնը գցեց և ասաց․

― Շատ դաժան ես հարվածում ինձ, տե՜ր աստված։ Խե՜ղճ ոտքերս։ Այս խոսքը նա ասաց այն ցավի համար, որ դեռ զգում էր ոտքերի մեջ և այն տանջանքի համար, որ իզուր կրեց ի սեր ոսկի կառոլուսների։ Նելեն տեսնելով Սոոտկինի այդ հեզությունը՝ հուսահատությունից լաց էր լինում։ Կատլինը մագաղաթի մի կտոր օրորելով՝ ասում էր։

― Այո, մեծ հրաշք։ Այս գիշեր նա եկավ բարեսիրտ ու գեղեցիկ։ Նրա դեմքի վրա չկար այն դեղին փայլը, որ այնքան վախեցնում էր ինձ։ Մեծ քնքշությամբ էր խոսում հետս։ Ես սքանչացած էի, սիրտս գնում էր։ Նա ինձ ասաց․ « Ես հիմա հարուստ եմ և շուտով հազար ոսկի ֆլորին կբերեմ քեզ»։ «Այո, ասացի, ես, շատ ավելի քեզ համար եմ ուրախ, քան ինձ համար, Հա՛նսկե, անուշի՛կս»։ «Իսկ այստեղ չունե՞ս մի այլ անձնավորություն, որին սիրում ես և որին ես կարող եմ հարստացնել, ― հարցրեց նա»։ Ոչ, պատասխանեցի, նրանք ովքեր այստեղ են, ամենևին քո կարիքը չունեն»։ «Հպարտ ես դու, ― ասաց նա, ― ուրեմն Սոոտկինը և Ուլենշպիգելը հարո՞ւստ են»։ «Ապրում են առանց մերձավորի օգնության, ― պատասխանեցի»։ «Չնայած բռնագրվամա՞նը, ― հարցրեց նա»։ «Ես էլ դրան պատասխանեցի, որ դուք գերադասել եք տանջանքի ենթարկվել, քան թե թողնել, որ ձեր ունեցվածքը տանեն։ «Այդպես էլ գիտեի, ― ասաց նա։ Եվ նա սկսեց խիստ ծաղրել ավագ դատավորին ու ատենակալներին, որ չէին կարողացել ձեզ խոստովանել տալ։ Այդ միջոցին ես էլ էի ծիծաղում»։ «Այնքան հիմար չէին նրանք, որ փողն իրենց տանը պահեին, ― ասաց նա»։ Ես ծիծաղում էի։ «Ոչ էլ այստեղի նկուղում»։ «Ոչ, ոչ, ― ասացի ես»։ Ոչ էլ բանջարանոցո՞ւմ»։ Ես ոչինչ չասացի։ «Իհարկե, ասաց նա, մեծ անզգուշություն կլիներ դա»։ «Իհարկե, ― ասացի, ― քանի որ միայն ջուրն ու նրա պատը անխոս են»։ Եվ նա շարունակեց ծիծաղել։

Այդ գիշեր նա սովորականից շուտ գնաց՝ ինձ մի դեղափոշի տալուց հետո, որն ընդունելով, ասում էր, ես գնալու էի ամենագեղեցիկ շաբաթահանդեսներից մեկը։ Ես ճանապարհ դրի նրան մինչև բանջարանոցի դուռը՝ միայն շապիկը հագիս, քունը գլխիս։ Եվ ինչպես ասել էր՝ գնացի շաբաթահանդես, վերադարձա լուսաբացին և այստեղ գտա ինքս ինձ․ ապա տեսա խեղդված շունը և դատարկ ծակը։ Դա խիստ ճնշից հարված էր ինձ համար, չէ որ այնքան քնքշագին սիրել եմ նրան ու հոգիս տվել։ Բայց դուք կունենաք այն ամենը, ինչ ես ունեմ, իմ ոտքերն ու ձեռքերը գոծի կդնեմ ձեզ ապրեցնելու համար։

― Ես աղորիքի տակի աղունն եմ, աստված և այդ ավազակ դևը միաժամանակ են հարվածում ինձ, ― ասաց Սոոտկինը։

― Ավազա՞կ․ այդպես մի՛ անվանեք նրան, ― ասաց Կատլինը, ― նա դև է, դև։ Եվ, իբրև ապացույց, ձեզ ցույց կտամ այն մագաղաթը, որ նա թողեց բակում․ այսպես է գրված այդտեղ․ «Երբեք չմոռանաս, որ ծառայում ես ինձ։ Երեք անգամ երկու շաբաթ և հինգ օր հետո ես քեզ գանձը կվերադարձնեմ կրկնապատիկ։ Ամենևին մի՛ կասկածիր, ապա թե ոչ կմեռնես»։ Եվ իր խոսքը կկատարի, վստահ եմ։

― Խե՜ղճ խելագար, ― ասաց Սոոտկինը։

Եվ սա նրա վերջին հանդիմանությունն եղավ։

LXXXIII

Երեք անգամ երկու շաբաթն անցան, ինչպես նաև հինգ օրը, բայց բարեկամ դևը չվերադարձավ։ Այնուամենայնիվ Կատլինն ապրում էր առանց հուսահատվելու։

Սոոտկինն այլևս չէր աշխատում, շարունակ նստում էր կրակի առաջ կորացած և հազում էր։ Նելեն տալիս էր նրան լավագույն և հոտավետ բույսերի ջուրը, բայց ոչ մի դեղ չէր ազդում։ Ուլենշպիգելն ամենևին դուրս չէր գալիս տնից՝ վախենալով, որ Սոոտկինը կարող է մեռնել իր բացակայության միջոցին։

Հասավ այն օրը, որ այրին ինչ որ ուտում էր կամ խմում, փսխում էր։ Եկավ վիրաբույժ սափրիչը և արյուն առավ․ արյուն հանելուց հետո նա այնքան թուլացավ, որ այլևս չէր կարող նստած տեղից վեր կենալ։ Վերջապես կսկիծից ցամաքած՝ նա մի երեկո ասաց․

― Կլաա՛ս, ամուսինս, Թի՛լ, որդյակս․ շնորհակալ եմ․ աստվա՛ծ, հոգիս առ։

Եվ հառաչեց ու մեռավ։

Կատլինը չհամարձակվեց հսկել նրան, ուստի Ուլենշպիգելն ու Նելեն հսկեցին միասին և ամբողջ գիշերը աղոթեցին ննջեցյալի համար։

Այգաբացին լուսամուտից մի ծիծեռնակ ներս մտավ։ Նելեն ասաց․

― Հոգիների թռչունը․ լավ նշան է սա ― Սոոտկինը երկնքումն է։

Ծիծեռնակը երեք անգամ պտտվեց սենյակում, ապա ծլվլալով դուրս թռավ։

Հետո մի ուրիշ ծիծեռնակ ներս մտավ՝ առաջինից ավելի սև։ Նա պտտվեց Ուլենշպիգելի շուրջը․ սա ասաց․

Հա՛յր և մա՛յր, աճյունը բախում է կրծքիս․ ես կանեմ ձեր ուզածը։

Երկրորդն էլ առաջինի պես ծլվալաց ու թռավ գնաց։ Լույսը բացվում էր։ Ուլենշպիգելը հազարավոր ծիծեռնակներ տեսավ, որ մարգագետիններին քսվելով ճախրում էին, և արեգակը ծագեց։

Սոոտկինը թաղվեց աղքատների գերեզմանոցում։

LXXXIV

Սոոտկինի մահից հետո Ուլնեշպիգելը մերթ մտածկոտ, մերթ վշտաբեկ կամ բարկացած թափառում էր խոհանոցում, ոչինչ չէր լսում, ուտելիք և խմիչք ինչ որ տալիս էին՝ ընդունում էր առանց խտրության։ Հաճախ էլ գիշերը վեր էր կենում։

Իզուր Նելեն իր քնքուշ ձայնով հաղորդում էր նրան գոտեպնդվել, իզուր Կատլինն ասում էր, թե Սոոտկինը արքայության մեջ է՝ Կլաասի մոտ, Ուլենշպիգելն ամեն ինչին պատասխանում էր․

― Աճյունը բախում է սրտիս։

Նա նման էր խելքը կորցրած մարդու, և Նելեն լալիս էր նրան այդպես տեսնելով։

Այդ միջոցին ձկնավաճառն ապրում էր իր տանը՝ միայնակ, որպես հայրասպան․ միայն երեկոյան էր համարձակվում դուրս գալ, որովհետև տղամարդ թե կին նրա մոտով անցնելիս ծանակում էին ու մարդասպան անվանում, իսկ երեխաները փախչում էին նրանից, քանի որ ասել էին, թե նա դահիճ է։ Նա թափառում էր միայնակ՝ չհամարձակվելով մտնել Դամմեի երեք գինետներից որևէ մեկը, որովհետև մատով ցույց էին տալիս, և եթե թեկուզ մեկ րոպե մնար կանգնած՝ հաճախորդները դուրս էին գալիս։

Այդ պատճառով էր, որ գինեպանները չէին ուզում այլևս նրան տեսնել, իսկ եթե նա հայտնվում էր՝ դուռը փակում էին նրա առջև։ Այդ ժամանակ ձկնավաճառը խոնարհաբար բողոքում էր, բայց նրանք պատասխանում էին, որ ծախելը իրենց իրավունքն էր և ոչ թե պարտավորությունը։

Պայքարելուց հոգնած ձկնավաճառը գնում էր խմելու Roode Valck֊ում (Կարմիր բազե), որ մի փոքրիկ պանդոկ էր քաղաքից հեռու՝ Սլյուիսի ջրանցքի ափին։ Այդտեղ մատուցում էին նրան, որովհետև աղքատ մարդիկ էին և ուրախությամբ էին փող ընդունում։ Բայց Կարմիր Բազեի տերը նրա հետ չէր խոսում, ոչ էլ նրա կինը։ Այդ պանդոկում կար երկու երեխա և մի շուն․ երբ ձկնավաճառն ուզում էր շոյել երեխաներին՝ նրանք փախչում էին, իսկ երբ կանչում էր շանը, շունն ուզում էր կծել նրան։

Մի անգամ երեկոյան Ուլենշպիգելը կանգնած էր դռան շեմին։ Մաթիսենը՝ տակառագործը, տեսնելով նրան այդպես մտախոհ՝ ասաց․

― Պետք է մի գործի կպչես և մոռանաս այդ կսկիծը։

― Կլաասի աճյունը բախում է կրծքիս, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Գիտես ինչ, ― պատասխանեց Մատիսենը, ― նա ավելի տխուր է անցկացնում իր օրը, քան թե դու, այդ վշտակոծ ձկնավաճառը, ոչ ոք չի խոսում հետը, ամեն ոք փախչում է նրանից, այնպես որ նա ստիպված է գնալ Roode Valck֊ի խեղճ տնականների մոտ խմելու գարեջրի իր գավը՝ մեն֊մենակ։ Մեծ պատիժ է դա։

― Աճյունը բախում է, ― կրկնեց Ուլենշպիգելը։

Այդ երեկոյան, երբ աստվածամոր տաճարի զանգակատանը խփեց ժամի ինը, Ուլենշպիգելը քայլերն ուղղեց դեպի Roode Valck և, տեսնելով, որ ձկնավաճառն այդտեղ չէ՝ սկսեց ման գալ ջրանցքը եզերող ծառերի տակ։ Պայծառ լուսնկա էր։

Տեսավ, որ գալիս է մարդասպանը։

Եվ երբ նա անցավ իր մոտով՝ Ուլենշպիգելը կարողացավ նրան տեսնել մոտիկից և լսել, որ նա, ինչպես միայնակ ամեն մարդ, ասում է բարձրաձայն․

― Այդ որտե՞ղ պահած կլինեն կառոլուսները։

― Որտեղ սատանան գտել է դրանք, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը՝ բռունցքն իջեցնելով նրա դեմքին։

― Վա՜խ, ― ասաց ձկնավաճառը, ― ճանաչում եմ քեզ, որդի՛ն ես դու։ Խղճա ինձ, ծեր մարդ եմ՝ ուժից ընկած։ Այն, ինչ ես արեցի, ատելությունից մղված չէր, այլ նորին վսեմությանը ծառայելու համար։ Ինձ ներում շնորհիր։ Ես քեզ կվերադարձնեմ իմ գնած կահկարասին՝ առանց մի պատար առնելու քեզնից։ Բավական չէ՞։ Յոթ ոսկի ֆլորին եմ տվել դրանց։ Հետ կստանաս ամեն ինչ, ինչպես նաև կես ֆլորին, որովհետև հարուստ մարդ չեմ, չհավատաս սրա֊նրա ասածին։

Եվ ուզեց ծունկի իջնել Ուլենշպիգելի առաջ։

Ուլենշպիգելը տեսնելով նրան այդքան այլանդակ, փոքրոգի ու դողահար՝ նետեց նրան ջրանցքը։

Եվ թողեց գնաց։

LXXXV

Խարույկների վրա ծխում էր զոհերի ճենճը։ Ուլենշպիգելը մտածելով Կլաասի ու Սոոտկինի մասին՝ լալիս էր միայնակ։

Մի երեկո գնաց Կատլինի մոտ վրեժխնդրության միջոց հարցնելու։ Նա մենակ էր Նելեի հետ, որը կար էր անում լամպի մոտ։ Նրա ներս գալուց առաջացած աղմուկի վրա Կատլինը ծանրությամբ բարձրացրեց գլուխը՝ խոր քնից արթնացած կնոջ պես։

Ուլենշպիգելն ասաց․

― Կլաասի աճյունը բախում է կրծքիս․ ես ուզում եմ ազատել Ֆլանդրիայի երկիրը։ Դրա միջոցը հարցրի երկնքի ու երկրի աստծուն, բայց նա ինձ չպատասխանեց։

Կատլինն ասաց․

― Աստված չէր կարող քո ձայնը լսել․ դրա համար պետք է նախ և առաջ խոսել տարերքի աշխարհի ոգիների հետ, որոնք երկբնույթ՝ երկնային ու երկրային լինելով՝ ընդունում են խեղճ մարդկանց գանգատները և փոխանցում հրեշտակներին, որոնք էլ հասցնում են աստծու գահին։

― Օգնի՛ր ինձ նպատակիս հասնելու, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― արյամբ կհատուցեմ՝ եթե պետք լինի։

― Կօգնեմ, ― պատասխանեց Կատլինը, ― եթե քեզ սիրող մի աղջիկ ուզենա իր հետ տանել քեզ Գարնան ոգիների շաբաթահանդեսին, որ և Արգասավորության զատիկն է։

― Ես հետս կտանեմ, ― ասաց Նելեն։

Կատլինը բյուրեղյա գավաթի մեջ գորշավուն մի խառնուրդ լցրեց և դրանից տվեց երկուսին էլ խմելու․ ապա այդ խառնուրդով շփեց նրանց քունքերը, ռունգերը, ձեռքերի ափը, դաստակները, հետո մի պտղունց ճերմակ փոշի տվեց նրանց կուլ տալու և ասաց, որ իրար նայեն, որպեսզի նրանց հոգիները դառնան մեկ։

Ուլենշպիգելը նայեց Նելեին, և աղջկա անուշ աչքերը մի մեծ հուր վառեցին նրա մեջ․ հետո խառնուրդի ազդեցությամբ զգաց իբր թե հազարավոր խեցգետիններ ծածկում են իրեն։

Այնժամ նրանք հանվեցին և այդպես գեղեցիկ էին լամպի լույսով լուսավորված, տղան՝ իր հպարտ ուժով, աղջիկն՝ իր գողտրիկ շնորհագեղությամբ։ Բայց նրանք չէին կարողանում տեսնել իրար, որովհետև արդեն ննջածի պես էին։ Հետո Կատլինը Նելեի գլուխը դրեց Ուլենշպիգելի ուսին և բռնելով սրա ձեռքը՝ դրեց աղջկա սրտին։

Եվ այդպես մնացին նրանք՝ իրար մոտ մերկ պառկած։

Եվ երկուսին էլ թվում էր, որ իրենց մարմինները իրար հպվելով առաջացնում են մի մեղմ ջերմություն՝ նման վարդերի ամսվա արևին։

Նրանք վեր կացան, ինչպես հետո էին պատմում, ելան լուսամուտի գոգը, այդտեղից սլացան դատարկության մեջ և զգացին, որ օդն իրենց տանում է, ինչպես որ ջուրը նավերին։

Ապա նրանք այլևս ոչինչ չտեսան, ոչ երկիրը, ուր քնել էին խեղճ մարդիկ, ոչ էլ երկինքը, ուր երբեմն իրենց ոտքերի տակ լողում էին ամպերը։ Նրանք ոտք դրին Շնիկի (Սիրիուս), այդ սառն աստղի վրա, իսկ այդտեղից նետվեցին դեպի բևեռ։

Այդտեղ, ոչ առանց վախենալու, տեսան մի մերկ հսկա՝ Ձմեռ հսկան՝ շեկ մազերով, նստած սառցակոշտերի վրա և թիկնած սառցե մի պատի։ Ջրափոսերում շարժվում էին արջեր ու փոկեր, խռնվում հոտի պես ու ոռնում նրա շուրջը։ Խռպոտ ձայնով նա կանչում էր կարկուտին, ձյանը, ցուրտ հոսանքներին, գորշ ամպերին, կարմրավուն ու գարշահոտ մշուշներին և քամիներին, որոնց մեջ ամենաահեղ ուժով փչում էր հյուսիսային հողմը։ Եվ բոլորն էլ մոլեգնում էին միաժամանակ այդ քստմենլի վայրում։

Ծիծաղելով այդ արհավիրքների վրա՝ հսկան պառկում էր իր իսկ ձեռքով թառամած ծաղիկների, իր իսկ շնչով չորացած տերևների վրա։ Ապա կռանալով ու եղունգներով հողը քերելով, ատամներով կրծելով՝ այդտեղ մի ծակ էր փորում երկրի սիրտը գտնելու ու լափելու համար, ինչպես և սև ածուխ լցնելու այնտեղ, որ սաղարթախիտ անտառներ էին, հարդ՝ այնտեղ, ու ցորեն էր, ավազ՝ բարեբեր հողի տեղը։ Բայց որովհետև երկրի սիրտը հրեղեն էր, ապա նա չէր համարձակվում դիպչել նրան և վեհերոտ նահանջում էր։

Թագավորի պես գահակալում էր նա և դատարկում ծովային կենդանիների ճարպով լի թասը՝ շրջապատված իր արջերով ու փոկերով և այն բոլորի կմախքներով, որոնց սպանել էր ծովում, ցամաքում և խեղճ մարդկանց խրճիթներում։ Նա ուրախ ունկնդրում էր արջերի մռնչոցին, փոկերի կաղկանձին, մարդկանց ու կենդանիների ոսկերոտիքի չխչխկոցին, որ առաջանում էր մսի մի վերջին կտոր փնտրող անգղերի ու ագռավների ճանկերից, ինչպես և սառցակույտերի ժխորին, որ իրար էր բախում մուգ֊պղտոր ջուրը։

Եվ հսկայի ձայնը նման էր մրրիկների մռնչյունին ձմեռային փոթորիկների ու ծխնելույզների մեջ ոռնացող քամիների ժխորին։

― Մրսում եմ, վախենում, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Սա ոչինչ չի կարող անել ոգիների դեմ, ― պատասխանեց Նելեն։

Հանկարծ մի մեծ շարժում առաջացավ կենդանիների մեջ, փոկերը շտապ֊շտապ մտան ջուրը, արջերը սարսափից ականջները կախ գցելով աղիողորմ ոռնացին, ագռավները ահից կռկռալով անհետացան ամպերի մեջ։

Այդ միջոցին Նելեն և Ուլենշպիգելը բաբանի խուլ հարվածներ լսեցին այն սառցե պատից, որին թիկնել էր Ձմեռ հսկան։ Եվ պատը ճեղքվեց ու հիմքերից խարխլեց։

Բայց Ձմեռ հսկան ոչինչ չէր լսում, հաչում ու ոռնում էր ուրախ֊զվարթ, լցնում ու դատարկում էր հեղուկ ճարպի թասը, որոնում երկրի սիրտը՝ սառեցնելու համար և չէր համարձակվում դիպչել նրան։

Սակայն հարվածներն ավելի ուժգին էին թնդում, պատն ավելի էր ճեղքվում, իսկ փայլատակումների պես թռչող սառույցների անձրևը չէր դադարում թափվել նրա շուրջը։

Իսկ առջերն անընդհատ ոռնում էին աղեկտուր, փոկերը ողբագին հեծեծում մուգ պղտոր ջրերի մեջ։

Պատը փլվեց, երկինքը լուսավորվեց։ Այդտեղից մի մարդ իջավ՝ մերկ ու գեղատեսիլ, ձեռքը հենած մի ոսկե կացնի։ Այդ մարդը Լուցիֆերն էր (Լուսաբերը)՝ Գարնան արքան։

Երբ հսկան տեսավ նրան՝ դեն շպրտեց իր ճարպի թասը և խնդրեց, որ իրեն չսպանի։

Եվ Գարնան արքայի գաղջ շնչից Ձմեռ հսկան կորցրեց ամենայն զորություն։ Այնժամ արքան ադամանդե շղթաներով կապկպեց հսկային ու շղթայեց բևեռին։

Հետո կանգ առավ ու աղաղակեց, բայց քնքշագին ու սիրավառ։ Եվ երկնքից իջավ մի խարտյաշ կին՝ մերկ ու գեղանի։ Նա կանգնեց արքայի մոտ և ասաց․

― Դու ինձ հաղթողն ես և իմ սիրածը, ո՜վ ուժեղ մարդ։

Արքան պատասխանեց․

― Եթե քաղցած ես՝ կեր, եթե ծարավ ես՝ խմիր, եթե վախենում ես՝ մոտս կաց, ես քո պաշտպանն եմ։

― Ես միայն քեզ եմ անոթի ու ծարավի, ― ասաց կինը։

Արքան յոթ անգամ ևս աղաղակեց զարհուրիկ։ Եվ առաջացավ որոտմունքի ու փայլակների մի վիթխարի ժխոր, ապա նրա հետևը կազմեց արևների ու աստղերի մի ամպհովանի։ Եվ նրանք բազմեցին գահերի վրա։

Այնժամ արքան ու կինը առանց իրենց վեհատեսիլ դեմքը շարժելու, չգործելով իրենց ուժին և վսեմաշուք անդորրին հակասող որևէ ժեստ՝ աղաղակեցին։

Այդ աղաղակների վրա ալեծուփ մի շարժում առաջացավ երկրի տակ, կարծր ապառաժների ու սառցաբեկորների մեջ։ Նելեն և Ուլենշպիգելը մի աղմուկ լսեցին, որ նման էր իրենց կտցի հարվածներով հսկայական ձվերի կճեպը ջարդել ուզող վիթխարի թռչունների կտցահարման ձայնին։

Եվ ծովի ալիքների պես ելնող ու իջնող գետնի այդ ամեհի շարժման մեջ կային ձվի նման ձևեր։

Հանկարծ ամեն կողմից դուրս եկան խառնիճաղանջ ու չոր ճյուղերով ծառեր, որոնց բները հարբած մարդկանց պես օրորվում էին։ Ապա նրանք հետ֊հետ քաշվեցին՝ մի ընդարձակ, դատարկ տարածություն առաջացնելով։ Երերուն գետնից դուրս եկան երկրի ոգիները, անտառի խորքից՝ ծառերի ոգիները, մոտակա ծովից՝ ջրի ոգիները։

Ուլենշպիգելն և Նելեն այդտեղ տեսան գանձերի գաճաճ պահապաններին՝ կուզլիկ, մեծ թաթերով, փրչոտ, տգեղ ու ծամածռոտ, քարերի իշխաններին, ծառերի տերերին, որոնք ծառերի տակ էլ ապրում էին և բերանի ու ստամոքսի փոխարեն արմատների մի փունջ էին կրում դեմքի տակ, որպեսզի այդ ձևով իրենց սնունդը ծծեն երկրի կրծքից․ հանքերի տիրակալներին, որոնք ոչ խոսել կարող էին, ոչ էլ սիրտ ու աղիք ունեին և շարժվում էին ինքնաբերաբար։ Այդտեղ էին և մսի ու ոսկորի գաճաճները, որոնք մողեսի պոչ, դոդոշի գլուխ ունեին՝ վրան լապտերներ, և գիշերները ցատկում էին հարբած հետիոտնի կամ երկչոտ ուղևորի ուսերին, ինջնում այդտեղից, ցնցում իրենց լապտերները, ջրափոսերն ու խորշերը քաշում խեղճ ողորմելիներին, որոնք կարծում են, թե այդ լապտերը իրենց կացարանում վառվող մոմն է։

Այդտեղ էին և ծաղկահարսները՝ կանացի ուժի և առողջության ծաղիկները, մերկ, երբեք չշիկնելով, հպարտ իրենց գեղեցկությամբ, ունենալով որպես միակ հանդերձ իրենց վարսերը։ Նրանց խոնավ աչքերը փայլում էին ինչպես սադափը ջրի մեջ․ նրանց մարմնի մկանունքը պիրկ էր, ճերմակ ու ոսկեշող․ նրանց կիսաբաց բերանից ելնում էր հասմիկից ավելի հոտավետ մի շունչ։

Նրանք են, որ երեկոները թափառում են պարկերում ու պարտեզներում, պուրակների խորքում, ստվերոտ արահետներում՝ սիրահար և զվարճանալու համար տղամարդու որևէ հոգի որոնելով։ Հենց որ նրանք պատահում են մի երիտասարդ տղայի ու մանկահասակ աղջկա՝ փորձում են սպանել աղջկան, բայց չկարողանալով՝ փչում են դեռ տատանվող այդ տատրակին սիրո ցանկություն, որպեսզի նա անձնատուր լինի սիրեկանին, որովհետև այդ դեպքում ծաղկահարսն ստանում է համբյուրների կեսը։

Ուլենշպիգելն և Նելեն տեսան նաև երկնի բարձրունքներից իջնող աստղերի պաշտպան ոգիներ, քամիների, սյուքի ու անձրևի ոգիներ՝ թևավոր երիտասարդներ, որ արգասավորում են հողը։

Ապա երկնքի բոլոր կետերից երևացին հոգիների թռչունները՝ գողտրիկ ծիծեռնակներ։ Երբ դրանք մոտեցան՝ լույսն ավելի ուժեղ թվաց։ Ծաղկահարսները, քարերի իշխանները, հանքերի տիրակալները, ծառերի տերերը, ջրի, կրակի ու երկրի ոգիները միասին գոչեցին․ «Լո՜ւյս, հյո՜ւթ, փա՜ռք Գարնան արքային»։

Նրանց միահամուռ գոչյունների ժխորը, թեև ավելի հզոր էր, քան մոլեգնած ծովի աղմուկը, քան երկնքի որոտը կամ հարավային սանձակոտոր քամու մռնչյունը՝ այնուամենայնիվ դա հնչեց որպես մի խստաշունչ երաժշտություն Նելեի և Ուլենշպիգելի ականջին, որոնք անշարժ ու անշշուկ կծկվել էին մի մեծ կաղնու խորդուբորդ բնի հետևը։

Բայց նրանք շատ ավելի վախեցան, երբ ոգիները հազարներով տեղ գրավեցին այնպիսի նստարանների վրա, որոնք վիթխարի սարդեր էին, փղի մեծությամբ դոդոշներ, իրար գալարված օձեր, պոչի վրա կանգնած կոկորդիլոսներ՝ երախի մեջ ոգիների մի խումբ, օձեր, որոնք երեսունից ավելի գաճաճ աղջիկներ էին կրում իրենց գալարուն մարմնի վրա հեծած, ուրիշ հարյուր հազարավոր միջատներ՝ Գողիաթից ավելի մեծ, զինված սրերով, նիզակներով, ատամնվոր գերանդիներով, յոթմատնանի եղաններով և ամեն տեսակ ուրիշ զարհուրելի, մահաբեր գործիքներով։ Նրանք կռվում էին իրար հետ ահռելի աղմուկ աղաղակով ցույց տալիս, որ մահը կազմված է Կյանքից, իսկ Կյանքը՝ մահից։

Այդ վխտացող, սեղմված ու խառնիճաղանջ ոգիների ահագին բազմությունից ելնում էր մի աղմուկ, որ նման էր խուլ որոտի և իրար հետ աշխատող հարյուրավոր արհեստագործների՝ ջուլհակների, թաղիք լմկողների ու փականագործների միախառն ժխորին։

Հանկարծ երևացին հյութի ոգիները՝ կարճլիկ, մարմնեղ, լայն իրաններով՝ ինչպես Հայդելբերգի խոշոր տակառը, հաստ զիստերով՝ ինչպես գինու կարաս, և այնպես տարօրինակ կերպով հուժկու, զորեղ մկաններով, որ ասես նրանց մարմինը կազմված էր հսկայական ձվերից ու իրար միացնող փոքրիկ հոդերից և ծածկված իրենց ցանցառ մորուքի ու շեկ մազերի պես փայլող կարմիր, ճարպոտ մաշկով։ Նրանք բռնած ունեին արտասովոր խմիչքով լեցուն գավեր։

Երբ ոգիները տեսան նրանց գալը՝ ցնծության մեծ իրարանցում առաջ եկավ նրանց մեջ, ծառերն ու բույսերը ալեկոծվեցին, հողը ճեղքվեց կենարար ջուր խմելու համար։

Եվ հյութի ոգիները գինի լցրին․ անմիջապես ամեն ինչ փթթեց, կանաչազարդվեց, ծաղկեց, դալարիքը լցվեց բզզացող միջատներով, երկինքը ծածկվեց թռչուններով ու թիթեռնիկներով։ Ոգիները շարունակ լցնում էին, իսկ ներքևում եղողները գինին ընդունում՝ ինչքան կարողանում էին․ ծաղկահարսները բացում էին իրենց բերանը կամ ոստոստում իրենց շիկահեր մատռվակների շուրջը, համբուրում նրանց՝ ավելի շատ ստանալու համար․ ոմանք կցում էին ձեռքերը ի նշան աղոթքի, ուրիշներն էլ սրբակյաց կերպով թողնում էին, որ ցողվի իրենց վրա․ բայց ամենքն էլ ծարավի կամ տոչորած, թռչելիս կամ կանգնած, վազելիս կամ անշարժ՝ ճգնում էին կենարար գինի ստանալ և ձեռք բերած ամեն մի կաթիլից ավելի էին աշխուժանում։ Ամենևին ծերունի չկար այդտեղ, այլ ամենքն էլ տգեղ թե գեղեցիկ՝ լի էին մատղաշ ուժով և կենսախինդ երիտասարդությամբ։

Եվ նրանք ծիծաղում էին, ճվճվում, երգում՝ իրար հետապնդելով ծառերի վրա սկյուռների պես, օդում՝ թռչունների պես, և ամեն մի արու որոնում էր իր էգին՝ աստծու երկնքի տակ կատարելով բնության սուրբ գործը։

Եվ հյութի ոգիները մատուցեցին արքային և թագուհուն մի մեծ թաս, որ լի էր իրենց գինով։ Եվ արքան և թագուհին խմեցին դա և գրկախառնվեցին։

Ապա արքան իրեն փաթաթված թագուհուն պահած՝ ծառերի, ծաղիկների ու ոգիների վրա ցողեց իր թասի մնացորդը և գոչեց․

― Փա՜ռք Կյանքին, փա՜ռք ազատ օդին, փա՜ռք Ուժին։

Եվ ամենքը արձագանքեցին․

― Փա՜ռք բնությանը, փա՜ռք Ուժին։

Ուլենշպիգելն իր գիրկն առավ Նելեին։ Երբ նրանք այսպես գրկախառնված էին՝ սկսվեց մի պար, հողմապտույտ պար՝ նման թարթառից հավաքվող տերևների, ուր ամեն ինչ ելևեջում էր, տատանվում՝ ծառ, բույս, միջատ, թիթեռ, երկինք ու երկիր, թագավոր ու թագուհի, ծաղկահարսներ, հանքերի տիրակալներ, ջրերի ոգիներ, կուզլիկ գաճաճներ, անասունների տերեր, լապտերակիրներ, աստղերի պաշտպան ոգիներ և հարյուր հազարավոր զարհուրիկ միջատներ՝ իրար խառնած իրենց նիզակները, ատամնավոր գերանդիները, յոթմատնանի եղանները․ և այս գլխապտույտ պարին, որ թավալվելով լցնում էր տարածությունը, մասնակցում էին արեգը, լուսինը, մոլորակերը, աստղերը, քամին ու ամպերը։

Եվ այն կաղնին, որին կառչել էին Նելեն և Ուլենշպիգելը, թավալվում էր հողմապտույտի մեջ, և Ուլենշպիգելն ասում էր Նելեին․

― Անուշի՛կս, սա մեր վախճանն է։

Մի ոգի լսեց նրանց ձայնը և տեսավ, որ դրանք մահկանացուներ են։

― Մարդի՜կ, ― գոչեց նա, ― մարդիկ կան այստե՜ղ։

Եվ նա պոկեց նրանց ծառից ու նետեց բազմության մեջ։

Եվ Ուլենշպիգելն ու Նելեն մեղմորեն ընկան ոգիների մեջքի վրա, որոնք իրար շպրտելով նրանց՝ ասում էին․

― Ողջո՜ւյն մարդկանց, բարի գալուստ երկրի ճիճուներին։ Ո՞վ է ուզում այս պատանուն ու աղջկան։ Այս տկար արարածները այցի են եկել մեզ։

Եվ Ուլենշպիգելն ու Նելեն թռչում էին մեկից մյուսին՝ գոչելով․

― Խղճացե՜ք։

Սակայն ոգիները չէին լսում նրանց աղերսը, և երկուսն էլ թռչկոտում էին՝ ոտքերը վեր, գլուխները վար, թավալապտույտ լինելով ձմռան քամուց քշվող փետուրի պես, իսկ ոգիներն ասում էին․

― Ապրեն մարդուկն ու աղջնակը, որ պարում են մեզ հետ։

Ծաղկահարսներն ուզելով Նելեին բաժանել Ուլենշպիգելից՝ ծեծում էին նրան, և կսպանեին, եթե Գարնան արքան ձեռքի մի շարժումով պարը դադարեցնելով չգոչեր․

― Ինձ մոտ բերեք այդ երկու լվերին։

Եվ նրանց բաժանեցին իրարից, իսկ ամեն մի ծաղկահարս ջանալով Ուլենշպիգելին խլել իր ախոյանուհիներից՝ ասում էր․

― Թի՛լ, չէի՞ր ուզենա մեռնել ինձ համար։

― Հիմա կմեռնեմ, ― պատասխանում էր Ուլենշպիգելը։

Եվ անտառների թզուկ ոգիները, որ տանում էին Նելեին, ասում էին․

― Ինչո՞ւ դու մեզ պես ոգի չես, որ կարողանայինք տիրանալ քեզ։

Նելեն պատասխանում էր․

― Համբերություն ունեցեք։

Այդպես նրանք հասան արքայի գահույքին և սաստիկ վախեցան՝ տեսնելով նրա ոսկե կացինը և երկաթե թագը։

Արքան ասաց նրանց․

― Ի՞նչ անելու եք եկել այստեղ, տկարնե՛ր։

Նրանք չպատասխանեցին։

― Ես քեզ ճանաչում եմ, կախարդի ճո՛ւտ, ― ասաց արքան, ― և քե՛զ՝ ածխավաճառի՛ վիժվածք․ բայց եթե կախարդանքի ուժով կարողացել եք թափանցել բնության այս արհեստանոցը՝ էլ ինչո՞ւ եք հիմա կտուցներդ փակել փափուկ հացով բերանը թխմած որձատ աքաղաղների պես։

Նելեն դողում էր՝ նայելով ահարկու դևին, բայց Ուլենշպիգելը վերագտնելով իր առնական վստահությունը՝ պատասխանեց․

― Կլաասի աճյունը բախում է սրտիս։ Աստվածայի՛ն բարձրություն, մահը ման է գալիս Ֆլանդրիայի երկրում և պապի անունից հնձում ամենաուժեղ մարդկանց, ամենագողտրիկ կանանց․ սովը կրծում է երկիրը, ջուլհակներն ու մահուդագործները հեռանում են՝ օտարերկրացու մոտ ազատ աշխատանք գտնելու համար։ Ֆլանդրիան շուտով կմեռնի՝ եթե օգնության չհասնեն նրան։ Ձե՛րդ բարձրություններ, ես մի խեղճ, չնչին մարդ եմ աշխարհ եկած ինչպես ամեն ոք, ապրել եմ՝ ինչպես կարողացել եմ, անկատար, կարճ խելքով, տգետ, ոչ առաքինի, ամենևին ժուժկալ, անարժան ո՛չ մարդկային, ո՛չ էլ աստվածային որևէ շնորհքի։ Սակայն Սոոտկինը մեռավ չարչարանքի ու վշտի հետևանքներից, Կլաասն այրվեց ահավոր կրակի մեջ, և ուզեցի լուծել նրանց վրեժը, և մեկ անգամ էլ լուծեցի․ ես ուզեցի նաև երջանիկ տեսնել այն խեղճ երկիրը, ուր սփռված են նրա ոսկորները, և աստծուց խնդրեցի հալածողների մահը, բայց նա ինձ չլսեց։ Գանգատվելուց հոգնած՝ ես կոչում արի ձեզ Կատլինի դյութանքի զորությամբ, և մենք՝ ես ու իմ դողդոջուն ընկերուհին եկել ենք առ ոտն ձեր՝ աստվածայի՛ն բարձրություններ, խնդրելու փրկել այդ թշվառ երկիրը։

Կայսրն ու նրա ընկերուհին միասին պատասխանեցին․

Ռազմով ու հրով,
Մահվամբ ու սրով
Փնտրի՛ր Յոթնյակը։

Արցունքի ու արյան մեջ,
Ավերակի ու մահվան մեջ
Գտի՛ր Յոթնյակը։

Դաժան ու այլանդակ,
Տգեղ, չարագուշակ՝
Բուն չարիքներն
Այդ խեղճ երկրի․
Վառի՛ր Յոթնյակը։

Սպասիր, լսիր ու տե՛ս,
Ասա՛, մարդո՛ւկ, միթե գոհ չե՞ս
Գտնելու Յոթնյակը։

Եվ բոլոր ոգիներն սկսեցին միասին երգել․

Արցունքի ու արյան մեջ,
Ավերակի ու մահվան մեջ
Գտի՛ր Յոթնյակը։

Սպասիր, լսիր ու տես,
Ասա՛, մարդո՛ւկ, միթե գոհ չե՞ս
Գտնելու Յոթնյակը։

― Բայց, Ձերդ բարձրություն, և դուք՝ պարոնայք ոգինե՛ր, ես բան չեմ հասկանում ձեր լեզվից։ Դուք անշուշտ ծաղրում եք ինձ։

Սակայն ոգիները առանց ուշք դարձնելու նրան՝ շարունակեցին․

Երբ որ հյուսիսը
Ու մայրամուտը
Համբուրեն միմյանց՝
Այդ կլինի վախճանն
Ավերածության։
Գտիր Յոթնայկը
Եվ մեջքիդ կապը։

Եվ նրանք երգում էին սա այնպիսի մեծ համանվագությամբ և այնպիսի ահարկու հնչեղությամբ, որ երկիրը ցնցվեց և երկինքը սարսռաց։ Եվ թռչունները վախից սուլելով, բուերը վայելով, ճնճղուկները ճվճվալով, ոսկրկուլները կռնչալով խելակորույս թռչկոտում էին։ Եվ երկրի կենդանիները՝ առյուծ, օձ, արջ, եղջերու, այծամ, գայլ, շուն ու կատու, մռնչում էին, ֆշշում, բառաչում, ոռնում, հաչում ու մլավում էին ահեղաձայն։

Իսկ ոգիները երգում էին․

Սպասիր, լսիր, ու տե՛ս,
Սիրի՛ր Յոթնակը
Եվ մեջքիդ կապը։

Այստեղ աքաղաղները կանչեցին, ու բոլոր ոգիները չքվեցին, բացի հանքերի մի չար տիրակալից, որ բռնելով Ուլենշպիգելի և Նելեի թևերից՝ անխղճորեն նետեց նրանց դատարկ անեզրության մեջ։

Նրանք սթափվեցին իրար կողքի պառկած՝ ցնցվելով ու սրսփալով, ինչպես վաղորդյան ցուրտ հովից։

Եվ Ուլենշպիգելը տեսավ Նելեի գողտրիկ մարմինը՝ ամբողջովին ոսկեշաղ ծագող արեգական շողերից։

Գիրք երկրորդ

I

Սեպտեմբերյան այդ առավոտը Ուլենշպիգելն առավ իր ցուպը, երեք ֆլորին, որ Կատլինն էր տվել, խոզի թոքի մի կտոր, հացի մի հաստ շերտ և, մեկնելով Դամմեից, դիմեց դեպի Անտվերպեն, փնտրելու Յոթյակը։ Նելեն քնած էր դեռ։

Ճանապարհին մի շուն ընկավ նրա հետևից, թոքի պատճառով հոտոտել սկսեց ու ցատկոտել սրունքներն ի վեր։ Ուլենշպիգելն ուզեց քշել նրան, բայց տեսնելով, որ շունը համառորեն հետևում է իրեն՝ հետևյալ խրատը կարդաց նրան․

― Շնի՛կ, սիրունի՛կս, անմիտ բան ես արել՝ թողնելով քո բնակարանը, ուր քեզ սպասում են համեղ լակ, ճաշի պատվական մնացորդներ, ծուծով լի ոսկորներ, և արկածախնդրության ճանապարհը բռնելով հետևելու ես մի թափառականի, որ գուցե միշտ արմատներ անգամ չունենա քեզ կերակրելու համար։ Հավատա՛ ինձ, անխոհե՛մ շնիկ, վերադարձիր տիրոջդ մոտ։ Խուսափիր անրձևներից, ձյունից, կարկուտից, ձյունախառն անձրևից, մշուշից, սառույցից և նման պասու ապուրներից, որ իջնում են թափառական մարդկանց վրա։ Կա՛ց օջախի մոտ և տաքացի՛ր թեժ կրակի առաջ կլորիկ կծկված։ Թող որ ես շարունակեմ ճանապարհս ցեխի ու փոշու մեջ, ցրտին ու շոգին, այսօր խանձված, վաղը փետացած, ուրբաթ օրը կուշտ տռզած, կիրակի՝ քաղցից չորացած։ Խելացի բան արած կլինես, ամփո՛րձ շնիկ, եթե վերադառնաս այնտեղ, որտեղից գալիս ես։

Շունը Ուլենշպիգելին հասկանալու որևէ նշան ցույց չէր տալիս։ Պոչը շարժելով և անվերջ ցատկոտելով՝ նա հաչում էր հետևից։ Մոտ մի մղոն (լիյո) այդպես գնալուց հետո նա տեսավ ճանապարհի վրա մի սայլակ, որ քաշում էր մի գլխահակ էշ։ Ճանապարհի եզրին, զառիթափի վրա, ուղտափշի երկու փնջիկի միջև նստել էր մի գեր մարդ՝ մի ձեռքով բռնած ոչխարի մի ճուռ, որը կրծում֊ուտում էր, մյուս ձեռքով մի շիշ, որի հեղուկն էր ծծում։ Երբ այդ մարդը չէր ուտում ու խմում՝ հեծեծում էր ու լալիս։

Տեսնելով, որ Ուլենշպիգելը կանգ առավ՝ շունն էլ նույնն արավ, ապա մսի ու թոքի հոտ առնելով՝ վազեց դեպի զառիվայրը։ Այստեղ նստեց մարդու մոտ և սկսեց ճանկռել նրա բաճկոնակը՝ ճաշկերույթից իր բաժինն ստանալու համար։ Բայց մարդը արմունկով քշելով նրան և մսի ճուռը վեր բարձրացնելով՝ աղիողորմ հեկեկում էր։ Շունը բուռն ցանկությունից մղված՝ ընդօրինակեց նրան։ Էշը զայրացած՝ սայլակին լծված լինելուց և այդ պատճառով չկարողանալով հասնել ուղտափշերին՝ սկսեց զռալ։

― Ի՞նչ ես ուզում, Յա՛ն, ― հարցրեց մարդն էշին։

― Ոչինչ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― միայն մի բան կուզենար՝ նախաճաշել այդ ուղտափշերը, որ ծաղկած են ձեր կողքերին, ինչպես Տեսենդերլոոյի եկեղեցու միջնաբեմում մեր տեր Հիսուս Քրիստոսի կողքերին ու գլխավերևը։ Այս շունն էլ ամենևին չի բարկանա, եթե ծնոտների շփում ունենար ա՛յ, այդ ձեր բռնած ոսկորի հետ։ Մինչ այդ ես կտամ նրան իմ մոտ եղած թոքի կտորը։

Երբ շունը թոքը կերավ պրծավ, մարդը նայեց իր ոսկորին, դարձյալ կրծեց այն՝ մնացած միսն էլ պոկելու համար, ապա մերկացած ոսկորը տվեց շանը, որ թաթերը վրան դնելով սկսեց կանաչ խոտի վրա անուշ անել։

Հետո մարդը նայեց Ուլենշպիգելին, որը ճանաչեց Լամմե Գուդզակին Դամմե քաղաքից։

― Լամմե՛, ― ասաց նա, ― ի՞նչ ես անում այստեղ ուտելով, խմելով ու արտասվելով։ Հո որևէ անպատկառ գուգազ ականջներդ չի՞ քաշել։

― Ավա՜ղ, կի՜նս, ― ասաց Լամմեն։

Նա ուզում էր դատարկել գինու շիշը, բայց Ուլենշպիգելը բռնեց նրա բազուկը։

― Այդպես մի խմի՛ր, ― ասաց նա, ― որովհետև իրար վրա խմելը միայն երիկամներին կարող է ծառայել։ Ավելի լավ կլինի, որ մի քիչ զիջես նրան՝ ով ամենևին գինի չունի։

― Լավ ես խոսում, ― պատասխանեց Լամմեն, ― բայց լավագույնս կարո՞ղ ես խմել արդյոք։ ― Եվ շիշը պարզեց նրան։

Ուլենշպիգելը վերցրեց շիշը, դատարկեց այն և վերադարձնելով Լամմեին՝ ասաց․

― Իսպանացի անվանիր ինձ՝ եթե մեջը մնացել է թեկուզ մի ճնճղուկ հարբեցնելու չափ։

Լամմեն նայեց շշին և առանց հեծեծանքն ընդհատելու՝ փորփրեց իր պայուսակը, մի ուրիշ շիշ և մի ուրիշ կտոր երշիկ հանեց, որն սկսեց շերտ֊շերտ կտրել և մելամաղձոտ կերպով ծամել։

― Անվերջ ուտո՞ւմ ես, Լամմե՛, ― հարցրեց Ուլենշպիգելը։ ― Հաճախ, որդյա՛կս, ― պատասխանեց Լամմեն, ― բայց տխուր մտածմունքներս փարատելու համար եմ ուտում։ Ո՞ւր ես դու, կնիկս, ― ասաց նա արցունքը սրբելով և ապուխտից էլի մի տասը շերտ կտրեց։

― Լամմե՛, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― այդքան արագ մի կեր և խեղճ ուխտավորիս հանդեպ անգութ մի՛ եղիր։

Լամմեն լաց լինելով չորս շերտ կտրեց, և Ուլենշպիգելը կերավ դրանք, և նրա սիրտը մեղմացավ նրանց հաճելի համից։

Բայց Լամմեն շարունակելով լալ և ուտել՝ ասաց․

― Կնի՜կ, իմ անուշիկ կնիկ․ որքան քաղցրաբարո էր նա և մարմնով բարեկազմ, թիթեռնիկի պես թեթև, կայծակի պես աշխույժ, արտույտի պես գեղեցկաձայն։ Սիրում էր պճնվել գեղեցիկ զարդարանքներով, որ այնքան պատշաճում էին նրան։ Բայց չէ՛ որ ծաղիկներն էլ լավ արդուզարդ են ունենում։ Եթե, որդյակ իմ, տեսած լինեիր նրա քնքուշ ձեռքերը, ստեղծված լոկ գուրգուրանքի համար, ամենևին թույլ չէիր տա, որ նրանք դիպչեն աման֊չամանի։ Խոհանոցի կրակը կսևացներ լույսի պես պայծառ նրա մաշկը։ Եվ ինչպիսի՜ աչքեր։ Խանդաղատանքից սիրտս հալչում էր նրանց նայելիս։ Գինուց մի կում քաշիր, ես քեզնից հետո կխմեմ։ Ա՜խ, ավելի լավ էր մեռած լիներ։ Ամբողջ տնային գործը ինքս էի անում, Թի՛լ, որպեսզի նվազագույն աշխատանք էլ չաներ․ ավլում էի տունը, գցում էի ամուսնական անկողինը, որի վրա երեկոները փռվում էր նա՝ հաճույքից ու անգործությունից թուլացած․ լվանում էի ամանեղենը, ինչպես նաև սպիտակեղենը, որ ինքս էլ հարթուկում էի։ Կե՛ր, Թիլ, Գենտի երշիկ է սա։ ― Հաճախ, զբոսանքի գնալու օրերին, շատ ուշ էր գալիս ճաշելու․ բայց այնքան հաճելի էր ինձ համար նրան տեսնելը, որ չէի համարձակվում հանդիմանել նրան և խիստ երջանիկ էի զգում ինձ, երբ չէր փքվում և գիշերը մեջքը չէր դարձնում ինձ։ Հիմա այդ ամենը կորցրել եմ։ Խմի՛ր այս գինին, բրյուսելյան խաղողից է՝ բուրգունդական եղանակով պատրաստված։

― Իսկ ինչո՞ւ փախավ, ― հարցրեց Ուլենշպիգելը։

― Ի՞նչ իմանամ, ― պատասխանեց Լամմե Գուդզակը։ ― Ո՞ւր են այն օրերը, երբ գնում էի նրա մոտ ամուսնանալու դիտավորությամբ՝ նա վախից ու սիրուց փախչում էր ինձնից։ Երբ նրա բազուկները մերկ էին լինում, կլորիկ, ճերմակ գեղեցիկ բազուկներ, և նա տեսնում էր, որ ես դիտում եմ դրանք, հանկարծ չգիտես ինչպես իջեցնում էր թևքերը։ Ուրիշ անգամներ էլ ենթարկվում էր իմ գգվանքին, և ես կարող էի համբուրել նրա սիրուն աչքերը, որ նա փակում էր, ինչպես և նրա պիրկ ու լայն ծոծրակը, այդ պահերին նա ցնցվում էր, կամացուկ ճվճվում և գլուխը ետ թեքելով մի հարված էր հասցնում քթիս։ Եվ ծիծաղում էր, երբ ասում էի «Վա՜խ» ու սիրագորով թմփացնում էի նրան․ և այդ ամենը խաղ ու ծիծաղ էր մեզ համար։ ― Թի՛լ, շշի մեջ գինի մնացե՞լ է։

― Այո, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Լամմեն խմեց ու շարունակեց խոսքը․

― Երբեմն էլ սաստիկ սիրատարափ՝ նա փաթաթվում էր վզովս ու ասում․ «Ինչքա՜ն գեղեցիկ ես»։ Եվ խելագարի պես համբուրում էր ինձ ու հարյուր անգամ իրար հետևից՝ երեսս կամ ճակատս, իսկ բերանս՝ երբեք․ իսկ երբ հարցնում էի, թե ի՛նչն է պատճառը այդ մեծագույն վերապահության՝ այս լայն ազատության մեջ, նա վազեվազ գնում էր բերում սնդուկի վրա դրված տիկնիկը՝ մետաքսե շորերով ու մարգարտանման ուլունքներով զարդարված, և թափահարելով նրան ու օրորելով ասում․ «Չեմ ուզում այսպիսին»։ Անտարակույս մայրը նրան առաքինի պահելու նպատակով ասել էր, որ երեխաները բերանը համբուրելուց են լինում։ Ա՜խ, քա՜ղցր վայրկյաններ, քնքո՜ւշ գգվանքներ։ ― Թի՛լ, մի տես ապուխտ չկա՞ այդ որսապարկի գրպանում։

― Մի կիսատ ճուռ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը և տվեց Լամմեին, որն ամբողջովին կերավ այն։

Ուլենշպիգելը տեսնելով նրա արածը՝ ասաց․

― Այդ ճուռը խիստ օգտակար է իմ ստամոքսի համար։

― Նույնպես և իմ, ― ասաց Լամմեն՝ եղունգներով ատամները քչփորելով։ ― Բայց այլևս նրան չեմ տեսնի՝ իմ գեղեցկուհուն․ նա փախել է Դամմեից։ Ուզո՞ւմ ես միասին որոնենք նրան իմ սայլակով։

― Ուզում եմ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Բայց մի՞թե ոչինչ չկա շշի մեջ, ― հարցրեց Լամմեն։

― Ոչինչ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Եվ նրանք բարձրացան սայլակը։ Էշը տխրագին կերպով հնչեցրեց մեկնումի զռոցը և շարժվեց։

Իսկ շունը կուշտ կերած՝ թողել գնացել էր առանց մի բառ ասելու։

II

Սայլակն անցնում էր լճակի ու ջրանցքի միջև գտնվող թմբի մոտով, և Ուլենշպիգելը խիստ մտազբաղ՝ շոյում էր կրծքի վրա Կլաասի աճյունը։ Նա մտածում էր՝ տեսիլքը խաբեություն էր, թե՞ ճշմարտություն, այդ ոգիները ծիծաղել էին իր վրա, թե՞ հանելուկային ձևով ասել էին այն, ինչ իրոք պետք էր գտնել պապենական երկիրը երջանկացնելու համար։

Զուր չարչարում էր իր միտքը և չէր կարողանում իմանալ, թե ի՛նչ է նշանակում Յոթնյակը և Մեջքի կապը։

Մտքում թվում էր մեռած կայսրեր, կենդանի թագավորին, երկրի կառավարչուհուն, Հռոմի պապին, մեծ ինկվիզիտորին, ճիզվիտների գեներալին և դրանց մեջ գտնում երկրի վեց մեծ դահիճներին, որոնց կուզենար անմիջապես ողջ֊ողջ այրել։ Բայց եզրակացրեց, որ դրանք չեն, որովհետև սրանք իրենք էին հաճությամբ այրում։ Ուստի մի այլ տեղ պետք է որ լինեն նրանք։

Եվ շարունակ մտքում կրկնում էր․

Երբ որ հյուսիսը
Ու մայրամուտը
Համբուրեն միմյանց՝
Այդ կլինի վախճանն
Ավերածության։
Սիրի՛ր Յոթնյակը
Եվ Մեջքի կապը։

― Ավա՜ղ, ― կրկնում էր նա, ― մահվան, արյան և արցունքի մեջ գտնել Յոթնյակը, այրել Յոթնյակը, սիրել Յոթնյակը։ Խեղճ միտքս այսքան ժամանակ տանջվում է, որովհետև ո՞վ է այրում իր սիրածը։

Սայլակը արդեն կտրել էր ճանապարհի մեծ մասը, երբ նրանք ոտնաձայն լսեցին ավազի վրա և ապա մեկի հետևյալ երգը․

Ո՜վ անցորդներ, տեսե՞լ եք դուք
Խենթ ընկերոջս, որ կորցրի․
Գնում է նա բախտն ուր տանի։
Տեսե՞լ դուք։

Հանց արծիվն է ճանկում գառան՝
Նա էլ սիրտըս խլեց տարավ,
Տըղամարդ է, բայց անմորուք։
Տեսե՞լ եք դուք։

Թե նրան տեսնեք՝ ասեք Նելեն
Ուժից ընկավ քեզ փնտրելով։
Անուշիկ Թիլ, այդ ո՞ւր ես դու։
Տեսե՞լ եք դուք։

Թե նրան տեսնեք՝ ասեք Նելեն
Ուժից ընկավ քեզ փնտրելով։
Անուշի՛կ Թիլ, այդ ո՞ւր ես դու։
Տեսե՞լ եք դուք։

Գի՞տե արդյոք, որ հյուծվում է
Մարդուն կորցրած խեղճ տատրակը։
Էլ ինչ անի սիրող սիրտը։
Տեսե՞լ եք դուք։

Ուլենշպիգելը խփեց Լամմեի փորին և ասաց․

― Ֆսֆսոցդ կտրի՛ր, է՛յ, ցմփոր։

― Ավա՜ղ, ― պատասխանեց Լամմեն, ― շատ դժվար բան է այդ իմ կազմվածքն ունեցող մարդու համար։

Բայց Ուլենշպիգելը առանց նրա պատասխանը լսելու թաքնվեց սայլակի ծածկույթի տակ և նմանեցնելով հարբած մարդու խռպոտ ձայնին գեղգեղեց․

Տեսել եմ խենթ ընկերոջդ
Որդից կրծված հին սայլակում՝
Նստած անշուշտ մեկի կողքին։
Տեսել եմ ես։

― Թի՛լ, ― ասաց Լամմեն, ― այսօր չարալեզու ես։

Ուլենշպիգելը առանց նրան մտիկ անելու գլուխը ծածկույթի ծակից դուրս հանեց ու ասաց․

― Նելե՛, ինձ ճանաչո՞ւմ ես։

Անակնկալից վախեցած Նելեն և՛ լալիս էր, և ծիծաղում։

― Տեսնում եմ քեզ, անպիտա՛ն դավաճան, ― ասաց նա։

― Նելե՛, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― եթե ուզում ես ինձ ծեծել՝ այստեղ մի մահակ ունեմ։ Նա ծանր է՝ հարվածներն ազդու դարձնելու համար, և նրա կոստղերը բավական առատ են իրենց հետքերը թողնելու համար մարմնիս վրա։

― Թի՛լ, Յոթնյակի ետևի՞ց ես գնում, ― հարցրեց Նելեն։

― Այո, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Նելեն կրում էր մի որսապարկ, որ կարծես պատրաստ էր պայթելու, այն աստիճան լինքն էր։

― Թի՛լ, ― ասաց նա՝ որսապարկը Ուլենշպիգելին տալով, ― ես մտածեցի, որ ողջամիջ բան չէ մարդու համար ճամփորդել՝ առանց հետը վերցնելու մի լավ պարարտ սագ, մի խոզի ճուտ և Գենտի երշիկներ։ Կե՛ր և հիշի՛ր ինձ։

Մինչ Ուլենշպիգելը նայում էր Նելեին ու ամենևին չէր մտածում որսապարկը վերցնել՝ Լամմեն գլուխը ծածկոցի մի ուրիշ ծակից դուրս հանեց ու ասաց․

― Կանխատե՛ս աղջիկ, եթե նա չի ընդունում՝ ցրվածությունից է․ ի՛նձ տուր այդ ճուռը, հանձնիր ինձ այդ սագը, գցիր ինձ այդ երշիկները․ կպահեմ նրա համար։

― Ո՞վ է այդ բարեդեմ տռուզը, ― հարցրեց Նելեն։

― Ամուսնության մի զոհ է սա, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― և սրտի մորմոքից կչորանար՝ ինչպես խնձորը փռի մեջ, եթե չվերականգներ իր ուժերը անընդհատ ուտելով։

― Շատ ճիշտ ասացիր, որդյա՛կս, ― հառաչեց Լամմեն։

Շողշողուն արևը խիստ տաքացնում էր Նելեի գլուխը, ուստի գոգնոցը գլխին քաշեց։ Ուլենշպիգելը ցանկանալով մենակ մնալ Նելեի հետ՝ ասաց Լամմեին․

― Տեսնո՞ւմ ես այն կնոջը, որ թափառում է մարգագետնում։

― Տեսնում եմ, ― ասաց Լամմեն։

― Ճանաչո՞ւմ ես։

― Ավա՜ղ, ― ասաց Լամմեն, ― չի կարող իմը լինել։ Քաղաքի կնոջ պես չի հագնված։

― Դեռ կասկածո՞ւմ ես, կո՛ւյր խլուրդ, ― վրա բերեց Ուլենշպիգելը։

― Իսկ եթե նա չլինի՞, ― ասաց Լամմեն։

― Այնուամենայնիվ ոչինչ չես կորցնի․ այնտեղ՝ ձախ կողմը, դեպի հյուսիս, կա մի փոքրիկ պանդոկ, ուր հիանալի գարեջուր կգտնես։ Մենք էլ շուտով կգանք քեզ միանալու։ Այս էլ քեզ խոզի ապխտած միս՝ մի քիչ ավելի զարկ տալու համար քո ծարավին։

Լամմեն դուրս եկավ սայլակից և արագաքայլ վազեց դեպի մարգագետնում գտնվող կինը։

― Ինչո՞ւ չես գալիս մոտս, ― ասաց Ուլենշպիգելը Նելեին։

Եվ օգնելով նրան որ բարձրանա սայլակը՝ նստեցրեց իր կողքին, գոգնոցը հանեց գլխից, վերնազգեստը ուսերից, ապա հարյուրավոր համբյուրներով ծածկելով նրան՝ ասաց․

― Ո՞ւր էիր գնում այդպես, սիրելի՛ս։

Նելեն չպատասխանեց․ երևում էր, որ նա չափազանց երջանիկ է։ Ուլենշպիգելն էլ, որ նրա պես սքանչացած էր, ասաց․

― Դու այստեղ ես, ինձ հետ։ Մասրենու ծաղիկները չունեն քո թարմ մաշկի քնքուշ վարդակարմիրը։ Թեև դու թագուհի չես, բայց թույլ տուր, որ համբյուրների մի պսակ հյուսեմ քեզ համար։ Գողտրիկ բազուկներ՝ քնքուշ ու վարդերանգ, որ Ամուրն է ստեղծել հատկապես գրկելու համար։ Օ՜, թանկագին աղջիկ, իմ կոշտ֊կոպիտ, տղամարդու ձեռքերը չե՛ն թառամեցնի արդյոք այս ուսերը։ Թեթև թիթեռնիկը թառում է մեխակի վրա, բայց ես՝ կոճղի նման կոպիտս, կարո՞ղ եմ հանգչել քո վառ սպիտակ մորթի վրա՝ առանց այն մթագնելու։ Աստված երկնքում է, թագավորն իր գահին, արևը՝ հաղթական բարձրության վրա․ բայց աստվա՞ծ եմ ես արյոք, թագավոր կամ լո՞ւյս, որ այսքա՜ն մոտ եմ քեզ։ Օ՜, մետաքսից ավելի փափուկ վարսեր։ Նելե՛, ես խենթանում եմ, դիվոտում եմ։ Բայց մի՛ վախենա, հոգյա՛կս։ Ի՞նչ փոքրիկ է ո՜տքդ։ Ինչից է նա այսքան ճերմակ։ Կաթո՞վ են լվացել։

Նելեն ուզեց վեր կենալ։

― Ինչի՞ց ես վախենում, ― ասաց Ուլենշպիգելը։ ― Արևի՞ց, որ շողշողում է մեր գլխի վրա և ամբողջովին ոսկեզօծում քեզ։ Մի՛ խոնարհիր աչքերդ։ Նայի՛ր, ինչ վառ կրակ է այրվում իմ աչքերի մեջ։ Լսի՛ր, սիրելի՛ս, ակա՛նջ դիր, կեսօրվա լուռ ժամն է այժմ․ հողագործը գնացել է տուն՝ ապուրն ուտելու, մենք էլ մեր սիրով չե՞նք կշտանալու։ Ինչո՞ւ չկարողանամ հազար տարի ապրել և հնդկական մարգարիտներ շարել ծնկներիդ վրա։

― Ճարտարախո՜ս, ― ասաց Նելեն։

Արև արքան փայլում էր սայլակի սպիտակ ծածկույթի վրա, մի արտույտ ճռվողում էր երեքնուկների միջից, և Նելեն խոնարհել էր գլուխը Ուլենշպիգելի ուսին։

III

Այդ միջոցին վերադարձավ Լամմեն՝ քրտինքի մեջ կորած և դելֆինի պես ֆսսալով։

― Ավա՜ղ, վատ աստղի տակ եմ ծնված, ― ասաց նա։ ― Երկար վազելուց հետո հասա այդ կնոջ մոտ, որ իմ կինը չէր և տարիքն առած էր, նրա դեմքից նկատեցի, որ մի քառասունհինգ տարեկան կլիներ, իսկ գլխանոցից հասկացա, որ ամենևին ամուսնացած չէր եղել։ Նա բարկացած հարցրեց ինձ, թե տռզած փորս առած ի՛նչ էի եկել անելու մարգագետնում։

― Փնտրում եմ կնոջս, որ ինձ թողել է, ― պատասխանեցի քաղցրությամբ, ― և ձեզ նրա տեղը դնելով՝ վազեցի եկա այստեղ։

Այս խոսքի վրա տարիքոտ աղջիկն ինձ ասաց, որ միակ բանը, որ կարող եմ անել, այն է որ վերադառնամ այնտեղ, որտեղից եկել եմ, և եթե իմ կինը թողել է ինձ՝ շատ լավ է արել, քանի որ բոլոր տղամարդիկ էլ ավազակ են, անպիտան, հերետիկոս, ապօրեն, թունավորող, աղջիկներին (նույնիսկ տարիքոտ) խաբող, և եթե ես համառեմ մնալ ու անմիջապես փասա֊փուսես չհավաքեմ՝ իր շան բաժինը կդարձնի ինձ։

Այդպես էլ արի՝ ոչ առանց վախենալու, որովհետև նկատեցի մի մեծ գամփռ, որ պառկել էր նրա ոտքերի մոտ ու գռմռում էր։ Երբ դուրս եկա նրա դաշտի սահմանից՝ նստեցի և կազդուրվելու համար կերա քո տված ճուռի միսը։ Այդ միջոցին ես գտնվում էի երեքնուկի երկու արտի միջև․ հանկարծ մի աղմուկ լսեցի իմ հետևից և շրջվեցի․ տեսա տարիքոտ աղջկա խոշոր գամփռը, բայրացակամությամբ և ախորժակը սրած օրորում էր պոչը։ Նա աչք ուներ իմ ճուռի վրա, ուստի մի փոքրիկ կտոր տվի նրան, երբ հանկարծ վրա հասավ նրա տիրուհին ու գոռաց․

― Կծի՛ր, կծի՛ր դրան, որդյա՛կս։

Ես սկսեցի վազել՝ վարտիքիցս կախված տանելով գամփռին, որը նրանից պոկեց մի կտոր՝ հետն էլ մի կտոր իմ մսից։ Բայց ցավից սաստիկ զայրացած՝ շրջվեցի նրա կողմը և մահակովս այնպիսի փառավոր հարված հասցրի նրա առջևի թաթերին, որ առնվազն մեկը ջարդեցի։ Այդ միջոցին նրա տիրուհին հող էր շպրտում վրաս՝ քար չլինելու պատճառով, ես էլ վազում էի։

Դե հիմա ասեք, անսիրտ ու անարդար բան չէ՞, որ մի աղջիկ բավականաչափ գեղեցկություն չունենալու պատճառով ամուսին չի գտել և դրա վրեժը ինձ պես խեղճ անմեղներից է լուծում։

Այնուամենայնիվ տխուր֊տխուր հասա այն պանդոկը, որ դու ասել էիր՝ հուսալով մխիթարության գարեջուր գտնել այդտեղ։ Սակայն հուսախաբ եղա, որովհետև ներս մտնելով տեսա մի մարդ ու կին իրար հետ կռիվ անելիս։ Հարցրի, թե չե՞ն բարեհաճի ընդհատել իրենց ճակատամարտը, որպեսզի մի աման գարեջուր տան ինձ՝ լինի մեկ կամ վեց լիտր։ Բայց կինը՝ մի իսկական stokfisch, կատաղած ինձ պատասխանեց, որ եթե անմիջապես չհեռանամ՝ ինձ կերցնել կտա այն փայտե ոտնամանը, որով խփում էր իր մարդու գլխին։ Եվ ահա հիմա այստեղ եմ, բարեկա՛մս, խիստ քրտնած և ուժասպառ․ ուտելու բան չունե՞ս։

― Ունեմ, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Վերջապե՜ս, ― գոչեց Լամմեն։

IV

Եվ այսպես համախբված շարունակեցին նրանք ճանապարհը։ Իշուկն ականջները կախած քաշում էր սայլակը։

― Լամմե՛, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― հիմա մենք չորսովս լավ ընկերներ ենք․ էշը՝ աստծու անասունը, որ դաշտերում ուղտափուշ էր գտնում֊ուտում, դո՛ւ բարեմիտ ցմփորդ, որ փնտրում ես նրան, ով քեզնից խույս է տվել, այս քնքուշ սրտով անուշիկ աղջիկը, որ գտել է նրան, որ արժանի չէ իրեն, ուզում եմ ասել ինձ՝ որ կազմում եմ չորրորդը։

Դե հիմա, տղե՛րք․ սրտներդ պինդ պահեք։ Տերևները դեղնում եմ, և աստղերն ավելի շողշողուն կդառնան․ շուտով արև արքան կթաքնվի աշնանային թուխպերի մեջ․ կգա ձմեռը՝ մահվան պատկերը և ձյունե պատանքով կծածակի նրանց, ովքեր քնած են մեր ոտքերի տակ, իսկ ես կգնամ փնտրելու մեր հայրենական հողի բախտավորությունը։ Խե՜ղճ հանգուցյալներ՝ Սոոտկին, որ մեռար կսկիծից, Կլաաս, որ մեռար խարույկի վրա․ բարությա՛ն կաղնի և սիրո՛ բաղեղ, ես ձեր շառավիղը՝ խիստ տանջվում եմ և քո վրեժը կլուծեմ, թանկագին աճյուն, որ բախում է կրծքիս։

― Չպետք է ողբալ նրանց, որոնք մեռնում են ճշմարտության համար, ― ասաց Լամմեն։

Սակայն Ուլենշպիգելը մնում էր մտախոհ, հանկարծ նա ասաց․

― Այս ժամը, Նելե՛, հրաժեշտի, երկարատև հրաժեշտի ժամ է․ և գուցե այլևս երբեք ես չտեսնեմ քո անուշիկ դեմքը։

Նելեն նայում էր նրան՝ աստղերի պես փայլփլուն իր աչքերով։

― Ինո՞ւ չես իջնում այս սայլակից, ― ասաց նա, ― որպեսզի միասին գնանք անտառ, ուր պատվական սնունդ կգտնենք, որովհետև ես ճանաչում եմ բույսերը և գիտեմ հրապուրել թռչուններին։

― Աղջի՛կ, ― ասաց Լամմեն, ― լավ չես անում, որ ուզում ես Ուլենշպիգելին հետ պահել ճանապարհից, քանի որ նա պետք է փնտրի Յոթնյակը և ինձ օգնի գտնելու կնոջս։

― Բայց ո՛չ հիմա, ― ասում էր Նելեն ու լաց լինում՝ արցունքների միջից քնքշագին ժպտալով Ուլենշպիգելին, որն այդ տեսնելով ասաց․

― Կնոջդ գտնելու միշտ էլ ժամանակ կունենաս, երբ որ ուզենաս մի նոր ցավ ու տանջանք ձեռք բերել։

― Թի՛լ, ― ասաց Լամմեն, ― մի՞թե ուզում ես ինձ մենակ թողնել այս սայլակում այդ աղջկա պատճառով։ Հարցին չես պատասխանում և մտածում ես անտառի մասին, ուր Յոթնյակը չի լինի, ոչ էլ իմ կինը։ Ավելի շուտ եկ նրան որոնենք այս քարապատած ճանապարհի վրա, ուր այնքան լավ թավալվում են սայլակների անիվները։

― Լամմե՛, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― սայլակում մի լեցուն որսապարկ կա, այնպես որ քաղցից չես մեռնի՝ եթե առանց ինձ այստեղից գնաս Քյոլկերքե, ուր ես կմիանամ քեզ։ Դու մենակության մեջ կարող ես ավելի հեշտ իմանալ, թե դեպի ո՛ր գլխավոր կետը պիտի ուղղվես կնոջդ գտնելու համար։ Ականջդ բաց ու լսի՛ր։ Այս արագությամբ սայլակովդ կգնաս և երեք լիյո անցնելուց հետո կտեսնես Քյոլկերքեն՝ Զով եկեղեցին, որ այդպես է կոչվում նրա համար, որ չորս քամիներից միաժամանակ ծեծվում է, ինչպես որ շատ ուրիշ եկեղեցիներ։ Զանգակատան ծայրին մի հողմացույց կա, այսինքն աքլորի մի խրտվիլակ, որ պտտվում է իր ժանգոտ ծխնիների վրա։ Այդ ծխնիների ճռռոցն էլ հենց իրենց բարեկամներին կորցրած խեղճ մարդկանց ցույց է տալիս, թե ի՛նչ ուղղությամբ պետք է բռնեն նրանց գտնելու համար։ Բայց նախ և առաջ պետք է զանգակատան ամեն մի պատին յոթ անգամ խփել ընկուզենու ճիպոտով։ Եթե ծխնիները ճռռան հյուսիսային քամին փչելիս՝ նշանակում է, թե պետք է գնալ այդ ուղղությամբ, զգույշ կերպով, որովհետև հյուսիսային քամին պատերազմի քամի է․ եթե հարավից փչի՝ ուրախ֊զվարթ գնա՝ այդ կողմը, որովհետև դա սիրո քամին է․ եթե արևելքից՝ ո՛տք առ ու վազի, որովհետև դա ուրախությունն է ու լույսը․ եթե արևմուտքից՝ կամա՛ց գնա, որովհետև դա անձրևի ու արցունքի քամին է։ Գնա՝, Լամմե, գնա՛ Քյոլկերքե և ինձ սպասի՛ր։

― Գնում եմ, ― ասաց Լամմեն։

Եվ սայլակով մեկնեց։

Երբ Լամմեի սայլակը առաջանում էր դեպի Քյոլկերքե՝ սաստկաշունչ, բայց գաղջ քամին երկնքից ոչխարի հոտի պես քշում էր խումբ֊խումբ ընթացող գորշ ամպերը, ծառերը մռնչում էին ալեծուփ ծովի կոհակների պես։ Ուլենշպիգելն ու Նելեն վաղուց մենակ էին անտառում։ Ուլենշպիգելը քաղցած էր․ Նելեն համեղ արմատներ էր որոնում, բայց գտնում էր միայն խոզեկաղին և համբույրներ՝ որ նրա սիրեցյալն էր տալիս։

Ուլենշպիգելը ծուղակներ էր լարել և սուլում էր՝ թռչուններին հրապուրելու համար, որպեսզի բռնածներին խորովեր։ Մի սոխակ թառեց տերևների վրա՝ Նելեի մոտ․ Նելեն նրան չբռնեց, որովհետև ուզում էր, որ երգի․ ապա մի շիկահավ եկավ, Նելեն խղճաց նրան, որովհետև շատ սիրուն ու հպարտ էր․ հետո եկավ մի արտույտ, սակայն Նելեն նրան ասաց, որ լավ կանի, եթե գնա երկնքի վերին ոլորտները ու բնության ներբողը երգի, քան թե ձախողակ կերպով գա խփվելու մահաբեր շամփուրի ծայրը։

Բայց այլևս թռչուն չէր գալիս, եթե ոչ մի քանի անպիտան ագռավներ, որոնք կռկռում էին խիստ բարձր՝ նրանց գլխավերևում։ Եվ, այդպիսով, Ուլենշպիգելը բան չկերավ։

Այնուամենայնիվ Նելեն ստիպված էր մեկնել և վերադառնալ Կատլինի մոտ։ Նա քայլում էր լաց լինելով, իսկ Ուլենշպիգելը հեռվից նայում էր նրան։ Սակայն Նելեն հետ եկավ ու նետվեց նրա գիրկը։

― Ես գնում եմ, ― ասաց նա։

Ապա մի քանի քայլ արեց, նորից հետ եկավ և նորից ասաց․

― Ես գնում եմ, հեռանում եմ։

Եվ այսպես մի քսան անգամ ու, նույնիսկ, ավելի։

Հետո նա գնաց, և Ուլենշպիգելը ճամփա ընկավ Լամմեին գտնելու։

Եվ երբ հասավ նրան՝ տեսավ Լամմեին աշտարակի ստորոտին նստած ոտքերի միջև մի խոշոր աման գարեջուր դրած և խիստ տխրագին կերպով ընկուզենու ճիպոտը կրծելիս։

― Ուլենշպի՛գել, ― ասաց նա, ― ես կարծում եմ, որ դու ինձ այստեղ ուղարկեցիր միայն նրա համար, որ մենակ մնաս այն աղջկա հետ․ ինչպես որ պատվիրել էիր՝ ընկուզենու ճիպոտով յոթ անգամ խփեցի աշտարակի ամեն մի կողին, և քամին թեև սատանի պես փչում էր, բայց ծխնիներն ամենևին ձայն չեն հանել։

― Անպատճառ յուղած կլինեն, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Ապա վեր կացան ու գնացին դեպի Բրաբանտի դքսությունը։

V

Ֆիլիպ արքան՝ մռայլ, ամբողջ օրը, նույնիսկ գիշերները, անդուլ֊անդադար թղթեր ու մագաղաթներ էր մրոտում։ Դրանց էր նա վստահում իր կարծր, դաժան սրտի մտածմունքները։ Ոչ ոքի չսիրելով այս կյանքում, իմանալով, որ ոչ ոք չի սիրում իրեն՝ ուզում էր միայնակ կրել իր հսկայական կայսրությունը․ բայց որովհետև ցավագար Ատլաս էր, ապա կքում էր ծանր բեռան տակ։ Լինելով թուլակազմ ու մելամաղձոտ՝ այդ ծայրահեղ աշխատանքը կրծում էր նրա թույլ մարմինը։ Ատելով ամեն մի ուրախ դեմք՝ նա ատում էր մեր երկիրը իր զվարթության համար, ատում էր մեր ազնվականներին իրենց ազատախոսության համար, իրենց անկաշկանդ շարժուձևերի, անկեղծ ու պարզ կենսուրախության համար։ Նա գիտեր, նրան ասել էին, որ հնում, դեռ շատ առաջ այն բանից, երբ կարդինալ դը Կուզան մոտավորապես 1380 թվականին նշեց եկեղեցու զեղծարարությունները և քարոզեց բարենորոգումների անհրաժեշտություն՝ ընդվզումը պապի և կաթոլիկ եկեղեցու դեմ մեր երկրում երևան էր եկել տարբեր աղանդների ձևով և բորբոքում էր բոլորի մտքերը՝ ինչպես եռացած ջուրը փակ կաթսայում։

Որպես մի կամակոր ջորի՝ նա կարծում էր, որ իր կամքը պետք է աստծու պես ծանրանա ամբողջ աշխարհի վրա․ նա ուզում էր, որ հնազանդվելու սովորույթ չունեցող մեր երկիրը կռանա հին լծի տակ՝ առանց որևէ բարենորոգման։ Նա ուզում էր տեսնել կաթոլիկական֊հռոմեական առաքելական մայր եկեղեցին միասնական, տիեզերական՝ առանց որևէ ձևափոխման կամ փոփոխության, ընդ որում այդ բանն ուզելու միակ պատճառաբանությունն այն էր, որ ինքն այդպես էր կամենում, այդ խնդրում վարվելով թեթևաբարո մի կնոջ պես․ և գիշերներն իր անկողնի մեջ շարունակ անհանգիստ խլրտում էր, ինչպես փշե օթոցի վրա՝ անվերջ իր մտածմունքներից տանջվելով։

― Այո, սուրբ Փիլիպոս, այո, տե՛ր աստված, եթե պետք լինի՝ ամբողջ Նիդեռլանդիան կդարձնեմ մի համայնական փոս և բոլոր բնակիչներին կնետեմ այդտեղ․ նրանք կգան քեզ մոտ, իմ աստվածամերձ հովանավոր, քեզ մոտ էլ, ո՜վ սուրբ կույս, և ձեզ մոտ՝ արքայության սրբեր ու սրբուհիներ։

Եվ նա փորձեց լինել այնպես, ինչպես ասում էր․ և այդպիսով նա ավելի հռոմեական եղավ, քան պապը, ավելի կաթոլիկ, քան եկեղեցական ժողովները։

Եվ Ուլենշպիգելն ու Լամմեն, Ֆլանդրիայի ու Հոլանդիայի ժողովուրդը դողը սրտում կարծես հեռվից տեսնում էին Էսկորիալի մռայլ կացարանում այդ թագակիր սարդին՝ իր երկար թաթերով, աքցանները բաց արած, ոստայնը հյուսելիս՝ նրանց պարուրելու և նրանց մաքուր արյունը ծծելու հաամր։

Պապական ինկվիզիցիան Կառլոս V֊ի օրոք թեև հարյուր հազար քրիստոնյա էր սպանել՝ խարույկների վրա այրելով, ողջ֊ողջ թաղելով ու կախաղան հանելով, թեև խեղճ դատապարտյալների ունեցվածը մտել էր կայսր֊թագավորի սնդուկները՝ կոյուղին լցվող անձրևաջրի պես, այնուամենայնիվ Ֆիլիպը դա բավական չհամարեց․ նա նոր եպիսկոպոսներ նշանակեց ամենուր և հավակնեց իսպանական ինկվիզիցիան այդտեղ մտցնել։

Եվ քաղաքների մունետիկները շեփորի ու թմբուկների ուղեկցությամբ ամենուրեք կարդացին հրովարտակներ, որոնցով հայտարարվում էր, թե ամենայն հերետիկոս՝ մարդ, կին, աղջիկ՝ խարույկամահ կարվեն, եթե իրենց մոլորությունը չխոստովանեն․ կանայք ու աղջիկները ողջ֊ողջ կթաղվեն․ և դահիճը կպարի նրանց մարմինների վրա։

Եվ դիմադրության կրակը համակեց ամբողջ երկիրը։

VI

Ապրիլի հինգին, զատկից առաջ Լյուդովիկոս Նասաուան, Կուլեմբուրգը, Բերեդերոդեն՝ հերկուլեսյան խմողը՝ երեք հարյուր այլ ազնվականների հետ մտան Բրյուսելի պալատը, երկրի կառավարչուհու մոտ։ Շարժվելով ըստ ավագանիության և չորս֊չորս՝ նրանք բարձրացան պալատի մեծ սանդուղքը։

Մտնելով այն սենյակը, ուր գտնվում էր կառավարչուհին, նրանք դքսուհուն ներկայացրին մի խնդրագիր, որով հայցում էին որևէ կերպ Ֆիլիպ արքային համոզել վերացնելու այն հրովարտակները, որոնք վերաբերում էին կրոնին, ինչպես և իսպանական ինկվիզիցիային՝ հայտարարելով, որ մեր դժգոհ երկրում դրանից կարող են առաջանալ միայն խռովություններ, ավերածություն և ընդհանուր թշվառություն։

Եվ այդ խնդրագիրն անվանվեց Կոմպրոմիս։

Բեռլեյմոնը, որ հետագայում այնքան դավաճան ու դաժան եղավ պապենական երկրում, նորին բարձրության կողքին էր գտնվում և նրան ասաց՝ ծաղրելով մեր ազնվական դաշնակիցներից մի քանիսի աղքատությունը․

― Տիկին, ոչ մի բանից մի վախենաք, սրանք լոկ գյոզեր են։

Սրանով ուզում էր ասել, որ այդ իշխանները քայքայված էին թագավորի ծառայության մեջ կամ թե այդ վիճակին էին հասել՝ ցանկանալով իրենց պերճանքով հավասարվել իսպանական սինյորներին։

Տյար Բեռլեյմոնի խոսքն արհամարած լինելու համար իշխանները հետագայում հայտարարեցին, «պատիվ են համարում իրենց թագավորի ծառայության և այս երկրի բարօրության համար նկատվել ու անվանվել գյոզ»։

Նրանք սկսեցին կրել վզից կախված ոսկե մեդալ, որի մի կողմը արքայի պատկերն էր, իսկ մյուս կողմը՝ աղքատի մախաղի միջով իրար սեղմող երկու ձեռք՝ հետևյալ մակագրությամբ․ «Հավատարիմ ենք արքային մինչև աղքատի մախաղը»։ Նրանք կրում էին նաև իրենց փեղույրների ու գլխարկների վրա ոսկե զարդեր՝ մուրացկանի փայտաման և գդակ պատկերող։

Այդ միջոցին Լամմեն ամբողջ քաղաքում ման էր ածում իր տռզած փորը՝ որոնելով իր կնոջը և չէր գտնում։

VII

Մի առավոտ Ուլենշպիգելը նրան ասաց․

― Եկ հետս․ պետք է գնանք ողջունելու մի բարձրաստիճան, ազնվազարմ, հզոր ու ահեղ անձնավորության։

― Նա ինձ կասի՞, թե ո՛ւր է իմ կինը, ― հարցրեց Լամմեն։

― Եթե իմանա՝ կասի, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Եվ նրանք գնացին Բրեգերոդեի՝ հերկուլեսյան խմողի մոտ։

Եվ ահա նրա ապարանքի բակումն էին։

― Ի՞նչ ես ուզում ինձնից, ― հարցրեց Ուլենշպիգելին։

― Խոսել ձեզ հետ, տե՛ր իմ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Խոսիր, ― ասաց Բրեդերոդեն։

― Դուք գեղեցիկ, քաջարի և ուժեղ իշխան եք։ Տարիներ առաջ դուք խեղդեցիկ մի ֆրանսիացու՝ իր զրահի մեջ, ինչպես ձկնականջը իր խեցու մեջ․ բայց եթե դուք ուժեղ եք և քաջ, ապա նույնքան և խորամիտ եք։ Ինչո՞ւ ուրեմն, կրում եք այդ ոսկե մեդալը, որի վրա ես կարդում եմ․ «Հավատարիմ ենք արքային՝ մինչև մախաղը»։

― Ճիշտ որ, տե՛ր իմ, ինչո՞ւ, ― հարցրեց Լամմեն։

Բայց Բրեդերոդեն չպատասխանեց նրան և նայեց Ուլենշպիգելին, որը շարունակեց իր խոսքը․

― Ինչո՞ւ դուք՝ իշխաններդ, մինչև մախաղն ուզում եք հավատարիմ լինել արքային։ Նրա համա՞ր է, արդյոք, որ շատ է բայրացակամ ձեր հանդեպ, չափազանց բարեհաճ ձեր նկատմամբ։ Փոխանակ մինչև մախաղը հավատարիմ լինելու նրան, ինչո՞ւ այնպես չեք անում, որ իր երկրների զրկված դահիճը միշտ հավատարիմ լինի աղքատի մախաղին։

Լամմեն գլխով էր անում՝ ի նշան հավանության։

Բրեդերոդեն իր աշխույժ հայացքով նայեց Ուլենշպիգելին և ժպտաց տեսնելով նրա բարեմիտ արտահայտությունը։

― Եթե դու Ֆիլիպ արքայի լրտեսներից չես, ― ասաց նա, ― լավ ֆլամանդացի ես, ուստի ես քեզ կվարձատրեմ երկու դեպքի համար էլ։

Եվ նրան տարավ իր խորտկարանը։ Լամմեն հետևեց նրանց։ Այդտեղ Ուլենշպիգելի ականջը արնոտելու աստիճան քաշելով ասաց․

― Սա լրտեսի համար։

Ուլենշպիգելը ծպտուն չհանեց։

― Բեր տեսնեմ այդ դարչինի գինու ճուռիկը, ― ասաց նա իր մառանապետին։

Մառանապետը բերեց ճուռիկը, մի մեծ թաս եփած գինի, որի բուրմունքը տարածվեց օդում։

― Խմի՛ր, ― ասաց Բրեդերոդեն, ― սա էլ լավ ֆլամանդացու համար։

― Ո՜հ, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― լավ ֆլամանդացի, դարչնահամ գինու անուշ լեզվով ես խոսում․ սրբերն անգամ այսպես քաղցր չեն խոսում։

Հետո գինու կեսը խմելով՝ մյուս կեսը տվեց Լամմեին։

― Ո՞վ է այս ցմփորը, ― ասաց Բրեդերոդեն, ― որ վարձատրվում է առանց որևէ բան արած լինելու։

― Բարեկամս է՝ Լամմեն, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― որ ամեն անգամ եփած գինի խմելիս երևակայում է, թե ուր որ է կգտնի իր կորցրած կնոջը։

― Այո, ― ասաց Լամմեն՝ մեծ երկյուղածությամբ գինին թասից ծծելով։

― Հիմա ո՞ւր եք գնում, ― հարցրեց Բրեդերոդեն։

― Գնում ենք որոնելու Յոթնյակը, որ փրկելու է Ֆլանդրիայի երկիրը, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Ի՞նչ Յոթնյակ։

― Երբ գտնեմ՝ ձեզ կասեմ, թե ովքեր են նրանք։

Բայց Լամմեն, որ գինուց զվարթացել էր, ասաց․

― Չգնա՞նք, արդյոք, լուսնի վրա փնտրելու իմ կնոջը։

― Պատվիրի՛ր սանդուղքը, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Ահա արդեն գեղեցիկ մայիսն է, կապուտակ երկինք, ուրախ ծիծեռնակներ․ ծառերի ճյուղերն արդեն հյութից կարմրել են․ հողը սիրո գրկում է։ Հավատի համար մարդկանց կախելու և վառելու պահն է այժմ։ Կազմ ու պատրաս են բարեդեմ ինկվիզիտորները։ Ինչպիսի՜ ազնիվ դեմքեր։ Լիակատար իշխանություն ունեն ուղղելու, պատժելու, աստիճանազրկելու, հանձնելու աշխարհիկ դատավորների ձեռքը, ունենալ իրենց բանտերը։ Ա՜խ, որքա՜ն գեղեցիկ է մայիսը ― կալանավորել մարդկանց, դատ վարել առանց արդարադատության սովորական ձևը հարգելու, վառել, կախել, գլխատել և խեղճ կանանց ու աղջիկների համար փորել վաղահաս մահվափոսը։ Խայտիտները ճռվողում են ծառերի մեջ։ Բարի ինկվիզիտորները աչքները տնկել են հարուստների վրա։ Եվ թագավորը կժառանգի ունեցվածքը։ Դե՛, աղջիկներ, դաշտերը վազեք՝ պարելու պարկապզուկի ու սրինգի հնչյունների տակ։ Օ՜, որքա՜ն գեղեցիկ է մայիսը։

Կլաասի աճյունը բախեց Ուլենշպիգելի կրծքին։

― Գնա՛նք, ― ասաց նա Լամմեին։ ― Բախտավոր են նրանք, ովքեր, արիասիրտ կլինեն և սուրը բարձր կպահեն գալիք սև օրերին։

VIII

Մեկ անգամ, օգոստոս ամսին, Ուլենշպիգելը Բրյուսելում անցավ Ֆլանդրիա փողոցով Յան Սապերմիլեմենտեի տան առջևից․ Յանին այդպես էին մականվանել այն պատճառով, որ նրա պապը բարկացած ժամանակ այդպես էր հայհոյում՝ աստծու սրբազան անունը չսրբապղծելու համար։ Հիշյալ Սապերմիլեմենտեն արհեստով ասեղնագործ էր, բայց որովհետև խմելու պատճառով խլացել ու կուրացել էր, ապա նրա կինը՝ թթու֊չարացած կերպարանքով մի պառավ՝ ասեղնագործում էր նրա փոխարեն իշխան մարդկանց վերնազգեստներ, բաճկոններ, թիկնոցներ ու մաշիկներ։ Նրա գողտրիկ աղջիկը օգնում էր այդ շահավետ աշախատանքի մեջ։

Երեկոյան կողմը Ուլենշպիգելը անցնելով վերոհիշյալ տան առջևից, պատուհանում տեսավ այդ աղջկան և լսեց նրա կոչը․

Օգոստո՛ս, օգոստո՛ս,
Անուշիկ իմ ամիս,
Խնդրում եմ ինձ ասես՝
Ո՞վ կլինի ամուսինս։

― Ես, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― եթե ուզենաս։

― Դո՞ւ, ― ասաց նա։ ― Մոտ եկ, մի քեզ տեսնեմ։

Բայց Ուլենշպիգելն ասաց․

― Պատճառն ի՞նչ է, որ դու օգոստոսին ես կոչում այն, ինչ Բրաբանտի աղջիկները մարտի նախօրյակին են կանչում։

― Նրանք միայն մի ամուսնատու ամիս ունեն, ― ասաց աղջիկը, իսկ ես տասներկուսն ունեմ, և ամեն մեկի նախօրյակին, ոչ թե կես գիշերին, այլ վեց ժամ կեսգիշերից առաջ, ցատկում եմ անկողնից, հետ֊հետ գնալու երեք քայլ եմ անում դեպի պատուհանը, գոչում այն, ինչ արդեն գիտես դու, ապա շրջվելով երեք քայլ եմ անում դեպի անկողինը և կես գիշերին պառկում ու քնում եմ՝ երազելով իմ ապագա ամուսնուն։ Բայց որովհետև անուշիկ ամուսինները ի բնե չարալեզու ծաղրողներ են, ապա ոչ թե մեկ ամուսին եմ տեսնում երազում, այլ տասներկու․ դու էլ կլինես տասներեքերորդը, եթե կուզես։

― Մյուսները կխանդեն, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։ ― Դու կանչում ես նաև «Ազատությո՜ւն»։

Աղջիկը շիկնելով պատասխանեց․

― Ես կանչում եմ «ազատություն» և գիտեմ, թե ինչ եմ խնդրում։

― Ես էլ նույնը գիտեմ և բերում եմ քեզ այն, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Դեռ շուտ է, ― ասաց աղջիկը ժպտալով և ցույց տալով իր սպիտակ ատամները։

― Շո՞ւտ է, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― ոչ։ Կարող է տուն փլվել գլխիս, ուժգին քամին ինձ կարող է գցել փոսը, կատաղած շունը կկծի ոտքս։ Ո՛չ, չեմ սպասի։

― Ես դեռ շատ փոքր եմ, ― ասաց աղջիկը, ― և սովորույթը պահելու համար եմ միայն կանչում։

Ուլենշպիգելի սիրտը կասկած ընկավ՝ մտածելով, որ մարտի, և ոչ թե հունձի ամսի նախօրյակին են Բրաբանտի աղջիկները ամուսնանալու կոչ անում։

― Ես դեռ շատ փոքր եմ և սովորույթը պահելու համար եմ միայն կանչում, ― ժպտալով կրկնեց աղջիկը։

― Ուրեմն պիտի սպասես, մինչև որ պառավե՞ս, ― վրա բերեց Ուլենշպիգելը։ ― Լավ հաշիվ չես անում։ Երբեք չեմ տեսել այդպես կլորիկ պարանոց, այդպիսի ճերմակ, իսկական ֆլամանդուհու ստինքներ՝ լեցուն այն կաթով, որից տղամարդիկ են մեծանում։

― Լեցո՞ւն, ― ասաց նա, ― դեռ ոչ․ աճապարո՛ղ ճամփորդ։

― Սպասե՞լ, ― առարկեց Ուլենշպիգելը։ ― Ուրեմն ես պետք է զրկվեմ իմ ատամներից, որպեսզի քեզ հում֊հում ուտեմ, անուշիկս։ Չես պատասխանում, ժպտում ես այդ խաժ աչքերովդ և կեռասի պես կարմիր շրթներովդ։

Աղջիկը խուզարկու հայացքով դիտելով նրան՝ հարցրեց․

― Ինչո՞ւ ես այդպես արագ սիրում ինձ․ ի՞նչ արհեստ ես բանեցնում․ աղքա՞տ ես, թե հարուստ։

― Աղքատ եմ, ― ասաց նա, ― նույնպես և հարուստ եմ, եթե անուշիկ մարմինդ ինձ տաս։

― Այդ չէ, որ ես ուզում եմ իմանալ, ― պատասխանեց աղջիկը։ ― Եկեղեցի գնո՞ւմ ես․ լա՞վ քրիստոնյա ես․ ո՞ւր ես ապրում։ Կհամարձակվե՞ս ասել, թե իսկական աղքատ ես՝ գյոզ, որ դիմադրում է հրովարտակներին և ինկվիզիցիային։

Կլաասի աճյունը բախեց Ուլենշպիգելի կրծքին։

― Գյոզ եմ ես, ― պատասխանեց նա, ― ուզում եմ մեռած և որդերից կրծված տեսնել Նիդեռլանդիայի ճնշողներին։ Ապշած ինձ ես նայում։ Այս սիրո հուրը, որ վառվում է քեզ համար, գողտրի՛կ, երիտասարդության հուրն է։ Աստված վառեց այդ կրակը, և հիմա բոցավառվում է շողշողուն արևի պես, մինչև որ հանգչի։ Բայց վրիժառության կրակը, որ բուն է դրել սրտումս, դարձյալ աստված է վառել։ Նա կդառնա սուր, կրակ, պարան, հրդեհ, ավերածություն, պատերազմ ու կործանում դահիճների համար։

― Գեղեցիկ ես դու, ― ասաց աղջիկը տխրագին՝ համբուրելով նրա զույգ թշերը, ― բայց և այնպես լռիր։

― Ինչո՞ւ ես լալիս, ― հարցրեց Ուլենշպիգելը։

― Ուր էլ որ լինես՝ պետք է շարունակ աջ ու ձախ նայես, ― պատասխանեց աղջիկը։

― Այս պատե՞րն էլ ականջ ունեն, ― հարցրեց Ուլենշպիգելը։

― Միայն իմ ականջներն են այստեղ, ― ասաց աղջիկը։

― Նրանք Ամուրի ձեռքով են քանդակված, որ ես կծածկեմ իմ համբույրով։

― Խենթո՛ւկ բարեկամ, լսի՛ր, երբ խոսում եմ։

― Ինչո՞ւ։ Ի՞նչ ունես ինձ ասելու։

― Լսի՛ր, ― ասաց նա անհամբեր։ ― Ահա մայրս․․․ Լռի՛ր, լռիր մանավանդ նրա ներկայությամբ․․․

Ներս մտավ պառավ Սապերմիլեմենտեն։ Ուլենշպիգելը նրան զննելով՝ ասաց մտովի․ «Դունչը քափկիրի պես ծակծկված․ աչքերը ժանտ ու կեղծ հայացքով․ բերանն ուզում է ծիծաղել, բայց ծամածռություն է անում․ այս ամենը գրգռում է հետաքրքրասիրությունս»։

― Աստված ձեզ հետ, պարո՛ն, ― ասաց պառավը, ― միշտ ձեզ հետ։ Աղջիկս, փող եմ ստացել, լավ փող, պարոն Էդմոնից, երբ տարա նրան իր թիկնոցը, որի վրա ծաղրածուի ցուպն էի ասեղնագործել։ Այո, պարո՛ն, ծաղրածուի ցուպ՝ Կարմիր շան դեմ։

― Գրանվելայի կարդինալի՞ դեմ, ― հարցրեց Ուլենշպիգելը։

― Այո, ― պատասխանեց պառավը, ― Կարմիր շան դեմ։ Ասում են, որ նա հայտնում է արքային նրանց դիտավորությունները։ Նրանք էլ ուզում են մահու տալ նրան։ Իրավունք ունեն, չէ՞։

Ուլենշպիգելը չպատասխանեց։

― Չե՞ք տեսել նրանց փողոցներում․ բաճկոնակ են հագնում և գորշ opperstkleed֊ներ, ինչպես հասարակ ժողովուրդն ունի՝ թևքերը երկար կախված, կնգուղը վանականների կնգուղի պես․ և բոլոր opperstkleed֊ների վրա ծաղրածուի ցուպ է ասեղնագործված։ Ես ասեղնագործել եմ ամենաքիչը քսանյոթ հատ, իսկ աղջիկս՝ տասնհինգ։ Այդ ծաղրածուի ցուպերը տեսնելուց Կարմիր շունը խիստ բարկացել է։

Ապա Ուլենշպիգելի ականջին ասաց․

― Ես գիտեմ, որ իշխանները որոշել են ծաղրածուի ցուպը փոխարինել ցորենի խուրձով՝ ի նշան միաբանության։ Այո, այո, նրանք պատրաստվում են պայքարել թագավորի ու ինկվիզիցիայի դեմ։ Լավ են անում, չէ՞ պարո՛ն։

Ուլենշպիգելը չպատասխանեց։

― Օտարական պարոնը մելամաղձություն է եփում, ― ասաց պառավը և ճլվլոցը դադարեցրեց։

Ուլենշպիգելը ձայն չհանեց ու դուրս եկավ։

Քիչ հետո նա մտավ մի գինետուն, ուր երաժշտախումբ էլ կար․ ուզում էր, որ խմելը բոլորովին չմոռանա։ Գինետունը լեցուն էր խմողներով, որոնք անզգուշաբար խոսում էին թագավորի, ատելի հրովարտակների, ինկվիզիցիայի և Կարմիր շան մասին, որին անհրաժեշտ էր վտարել երկրից։ Նա տեսավ նույն պառավին՝ ցնցոտիներ հագած և կարծես քնած՝ քաղցր գինու թասն առջևը։ Երկար նա մնաց այդ դիրքում, ապա մի պնակ հանեց գրպանից և սկսեց ողորմություն խնդրել խմողներւ խմբերից, մանավանդ ամենից ավելի անխոհեմ խոսողներից։

Եվ բարեհոգի մարդիկ առանց ժլատության տալիս էին նրան ֆլորիններ, դընիեներ ու պատարներ։

Ուլենշպիգելը հուսալով աղջկանից իմանալ այն, ինչ պառավ Սապերմիլեմենտեն չէր ասում, դրանից հետո հաճախ էր անցնում տան առջևից․

Նա տեսնում էր աղջկան, որ այլևս չէր կանչում, բայց աչքը թարթելով ժպտում էր նրան որպես հաճելի խոստում։

Հանկարծակի մոտեցավ պառավը։

Ուլենշպիգելը զայրացած՝ նրան տեսնելով եղնիկի պես վազեց փողոցով, գոռալով․ «T brandtl, T brandtl» (կրա՜կ, կրա՜կ հասե՛ք), մինչև որ հասավ հացագործ Յակոբ Պետերսոնի տան առաջ։ Տան փեղկերը, որ գերմանական ձևով էին ապակեպատված, բոցավառ շողշողում էին մայր մտնող արևից։ Փռի մեջ վառվող խռիվից բարձրանում և ծխնելույզից դուրս էր ժայթքում մի թանձր ծուխ։ Ուլենշպիգելը վազում ու անդադար գոռում էր․ «T brandtl, T brandtl» (Վառվո՜ւմ է, վառվո՜ւմ է)։ Մայր աստվածածնի տաճարի պահակն սկսեց շեփոր փչել, իսկ ժամկոչը ամենայն ուժով քաշում էր Wacharm կոչվող զանգակը։ Եվ տղաներն ու աղջիկները երգելով ու սուլելելով խումբ֊խումբ վազեցին եկան։

Զանգակն ու շեփորը անընդհատ հնչում էին, երբ պառավ Սապերմիլեմենտեն փասափուսեն հավաքեց ու դուրս նետվեց։

Ուլենշպիգելը դրան էր սպասում։ Հենց որ պառավը հեռացավ՝ նա մտավ տուն։

― Դո՞ւ այստեղ, ― հարցրեց աղջիկը, ― ուրեմն այնտեղ հրդեհ չկա՞։

― Այնտե՛ղ ոչ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Հապա ինչո՞ւ է զանգակն այդպես տխուր ղողանջում։

― Չի իմանում, թե ինչ է անում, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Հապա այս ցավագին շեփորաձայնը և շարունակ խռնվող ժողովո՞ւրդը։

― Խելառների թիվն անհամար է։

― Ուրեմն ի՞նչ է վառվում, ― հարցրեց աղջիկը։

― Քո աչքերը և իմ բոցակեզ սիրտը, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Եվ հարձակվեց նրա շրթների վրա։

― Ինձ հո ուտում ես, ― ասաց աղջիկը։

― Սիրում եմ կեռասը, ― ասաց նա։

Աղջիկը նայում էր նրան ժպտալով, բայց ընկճված։ Հանկարծ նա լաց լինելով ասաց․

― Այլևս մի՛ գա այստեղ։ Դու գյոզ ես՝ պապին թշնամի։ Մի՛ գա այլևս․․․

― Մայրդ, ― ասաց նա։

― Այո, ― ասաց աղջիկը կարմրելով։ ― Գիտե՞ս ուր է նա հիմա։ Ականջը սրած լսում է այնտեղ, ուր հրդեհ է ծագել։ Գիտե՞ս, թե հետո ուր կգնա․ Կարմիր շան մոտ՝ հաղորդելու այն ամենը, ինչ որ գիտե, և դքսի, որ շուտով գալու է, գործը հեշտացնի։ Փախի՛ր Ուլենշպիգել, փախի՛ր, ես քեզ փրկում եմ։ Մի համբույր ևս, բայց այլևս մի՛ գա․ մեկ հատ էլ, դու գեղեցիկ ես, ես լալիս եմ, բայց հեռացի՛ր։

― Ազնի՜վ աղջիկ, ― ասաց Ուլենշպիգելը՝ նրան գրկում պահելով։

― Միշտ այդպես չեմ եղել, ― ասաց նա։ ― Ես էլ նրա պես․․․

― Այդ երգե՞րը, ― ասաց Ուլենշպիգելը, գեղեցկության այդ լուռ կոչե՞րը սիրահար տղամարդկանց․․․

― Այո, ― ասաց աղջիկը։ ― Մայրս էր այդպես պահանջում։ Իսկ քեզ փրկում եմ, որովհետև սրտովս սիրում եմ։ Մյուսներին էլ կփրկեմ ի հիշատակ քեզ, սիրելի՛դ իմ։ Երբ հեռու լինես՝ սիրտդ կթռչի՞ դեպի զղջացած աղջիկը։ Համբուրիր ինձ, անուշի՛կս։ Նա այլևս փողի համար զոհեր չի մատակարարի խարույկին։ Դե գնա․ ոչ, դեռ կաց։ Ինչքա՜ն քնքուշ է ձեռքդ։ Տե՛ս, ես համբուրում եմ ձեռքդ․ դա ստրկության նշան է․ դու իմ տերն ես։ Լսի՛ր, ավելի մոտ եկ, լռի՛ր։ Չնչին ոմն ավազակ մարդիկ, դրանց հետ մի իտալացի, այս գիշեր իրար հետևից եկան այստեղ։ Մայրս նրանց մտցրեց սրահը, ուր հիմա դու ես, ինձ հրամայեց դուրս գալ և փակեց դուռը։ Ես լսեցի հետևյալ բառերը․ «Քարե խաչելություն, Բորգերհոթի դարպասը, թափոր, Անտվերպեն, Աստվածածնի տաճարը», խեղդված ծիծաղներ և սեղանի վրա համրվող ֆլորիններ․․․ Փախի՛ր, ահա գալիս են, հոգյա՛կս։ Քաղցր հիշողությամբ մտաբերիր ինձ։ Փախի՛ր․․․

Ուլենշպիգելը լսեց աղջկան և վազեց մինչև «Ալևոր Աքաղաղ» ― in den ouden Haen պանդոկը, ուր գտավ Լամմեին մելամաղձություն եփելիս, մի երշիկ կրծելիս և յուվենյան peterman֊ի յոթերորդ գավը դատարկելիս։

Եվ ստիպեց նրան իր պես վազել՝ չնայած տռուզ փորին։

IX

Լամմեի ուղեկցությամբ վազելով, Ուլենշպիգելը հասավ Էյկենստրաա փողոցը, այդտեղ գտավ մի չարամիտ պարսավագիր՝ Բրեդերոդեի դեմ։ Անմիջապես առավ դա ու տարավ նրան։

― Տե՛ր իմ, ― ասաց նա, ― այն լավ ֆլամանդացին է, և արքայի այն լրտեսը, որի ականջներն այնքան լավ շփեցիք և որին այնքան լավ եփած գինի տվիք խմելու։ Նա ձեզ բերել է մի փոքրիկ պամֆլետ, ուր ձեզ, ի միջի այլոց, մեղադրում են, որ ձեզ անվանում եք Հոլանդիայի կոմս, ինչպես թագավորն է իրեն անվանում։ Պարսավագիրը դեռ թարմ է և տպագրված է Յան Զրպարտիչի մոտ, որն ապրում է Անպիտանների գետափին, Պատվի գողերի փակուղում։

Բրեդերոդեն ժպտալով ասաց․

― Ես քեզ երկու ժամ մտրակահարել կտամ՝ եթե չասես գրողի իսկական անունը։

― Տե՛ր իմ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― մտրակահարել տվեք թեկուզ երկու տարի՝ եթե ուզում եք․ բայց չեք կարող ստիպել իմ կռնակին, որ ձեզ ասի այն, ինչ չգիտե իր բերանը։

Եվ նա տնից դուրս եկավ՝ իր ջանասիրության համար ստանալով մեկ ֆլորին։

X

Հունիսից՝ վարդերի ամսից սկսած, քարոզներն սկսվել էին Ֆլամանդիայի երկրում։

Եվ քրիստոնեական նախնական եկեղեցու առաքյլաները քարոզում էին ամենուրեք, ամեն տեղ, դաշտերում ու այգիներում, բլրակների վրա, որոնք հեղեղումների ժամանակ անասունների ապաստարան էին ծառայում, գետափերին, նավերի վրա։

Ցամաքում նրանք ամրանում էին ինչպես ռազմական ճամբարում շրջապատված սայլակների շղթայով։ Գետերի վրա և նավահանգիստներում զինված մարդկանցով լեցուն նավերը պահակություն էին անում նրանց շուրջը։

Եվ ճամբարներում հրացանակիրներն ու հրահարները պահպանում էին նրանց թշնամու անակնկալներից։

Եվ այսպես, ազատության խոսքը լսվեց պապենական երկրի բոլոր կողմերից։

XI

Ուլենշպիգելն ու Լամմեն հասան Բրյուգգե իրենց սայլակով, որը թողին մոտակա բակում, մտան Սուրբ Փրկչի եկեղեցին՝ փոխանակ գինետուն գնալու, որովհետև իրենց քսակում այլևս փողի ոչ մի ուրախ զրնգոց չկար։

Հայր Կոռնելիոսը խոսում էր Քրիստոսի չարաչարանքի մասին։ Երբ նա հասավ սուրբ ավետարանի այն հատվածին, ուր հրեաները Հիսուսի վերաբերյալ աղաղակում են Պիղատոսին․ «Ի խաչ հան դրան, ի խաչ հան դրան, չէ՞ որ մենք օրենք ունենք, և այդ օրենքի համաձայն էլ նա պետք է մեռնի», հայր Կոռնելուսը գոչեց․

«Հենց նոր դուք լսեցիք, բարի՛ մարդիկ, թե ինչպես տերն մեր Հիսուս Քրիստոս ենթարկվեց մի ահավոր ու ամոթաբեր մահվան, պատճառն այն է, որ հերետիկոսներին պատժելու համար միշտ էլ օրենք կա։ Նա դատապարտվեց հենց նրա համար, որ հնազանդ չէր եղել օրենքներին։ Հիմա էլ նրանք ուզում են բանի տեղ չդնել հրովարտակներն ու հրամանագրերը։ Ա՜խ, տե՜ր, Հիսուս, ի՞նչ անեծք ես ուզում թափել տալ այս երկրի վրա։ Պատվամեծար մա՛յր աստուծո, եթե Կառլոս կայսրը դեռ կենդանի լիներ և կարողանա՜ր տեսնել խայտառակությունը այդ ազնվական զինակիցների, որոնք համարձակվել են խնդրագիր ներկայացնել կառավարչուհուն՝ ընդդեմ ինկվիզիցիայի և հրովարտակների․ մինչդեռ այդ հրովարտակները այնպիսի բարի նպատակով են արված, այնքան հասունորեն են մտածված, հրամանագրված են այնքան երկար ու խոհեմ խարհրդածություններից հետո՝ բոլոր աղանդներն ու հերետիկոսությունները բնաջնջելու համար։ Իսկ նրանք կուզենայի՜ն առ ոչինչ դարձնել դրանք, որոնք հաց ու պանրից ավելի անհրաժեշտ բաներ են։ Ինչպիսի՜ գարշահոտ, նողկալի ու խայտառակ անդունդ, են ուզում գցել մեզ։ Լյութերը, այդ կեղտոտ Լյութերը, այդ կատաղած եզը հաղթանակում է Սաքսոնիայում, Բրաունշվեյգում, Լյունեբուրգում, Մեկլեմբուրգում։ Բրենտիոսը, Բրեյն Բրենտիոսը, որ ապրեց Գերմանիայում այնպիսի բալուտներով, որ խոզերն անգամ չէին ուտի, այդ Բրենտիոսը հաղթանակում է Վյուրթեմբերգում․ Սերվետ Լուսնոտը, երրորդապաշտ Սերվետը իշխում է Պոմերանիայում, Դանիայում ու Շվեդիայում, և այդտեղ էլ համարձակվում է նշանակել փառավոր, ամենազոր սուրբ երրորդությունը։ Այո։ Բայց ինձ ասացին, որ նա ողջ֊ողջ վառված է Կալվինի ձեռքով, մի մարդ, որի միակ լավ գործը այս է․ այո, գարշահոտ Կալվինի հրամանով, որից շարունակ թթվահոտ է գալիս, այո, ջրասամույրի պես երկար դնչով, պանրագույն երեսով, պարտիզպանի բահի նման երկար ատամներով այդ մարդու ձեռքով։ Այո, այդ գայլերն իրար միս են կրծում․ Լյութերը՝ այդ կատաղած եզը, Գերմանիայի իշխաններին զինեց անաբապտիստ Մյունցերի դեմ, որն ասում են, լավ մարդ էր և ապրում էր ըստ ավետարանի։ Եվ ամբողջ Գերմանիայում հնչեց այդ եզի բառաչը, այո՛։

Այո, և ի՞նչ ենք տեսնում Ֆլանդրիայում, Գելդերնում, Ֆրիսլանդիայում, Հոլանդիայում, Զելանդիայում։ Ադամականները բոլորովին մերկ վազում են փողոցներում, այո, բարի՛ մարդիկ, բոլորովին մերկ են դուրս գալիս փողոց և առանց ամաչելու ցույց տալիս անցորդներին իրենց վտիտ միսը։ Կարող եք ասել, որ միայն մեկն է այդպես արել․ այո, թող այդպես լինի, բայց մեկն արժե հարյուր, հարյուրն արժե մեկ։ Եվ նրան վառեցին, կասեք դուք, ողջ֊ողջ վառեցին՝ կալվինիստների ու լյութերականների աղոթքների տակ։ Գայլերը գզվռտում են իրար հետ, ասում եմ ձեզ։

Այո, ուրեմն ի՞նչ ենք տեսնում Ֆլանդրիայում, Գելդերնում, Ֆրիսլանդիայում, Հոլանդիայում, Զելանդիայում։ Լիբերտինները ուսուցանում են, որ ամեն մի ստրկություն հակասական է աստծու ասածին։ Խաբում եմ այդ գարշահոտ երետիկոսները․ պետք է ենթարկվել հռոմեական սուրբ եկեղեցուն։ Եվ այնտեղ, Անտվերպեն կոչեցյալ այդ անիծյալ քաղաքում՝ աշխարհի ամբողջ հերետիկոսության շնանոցում նրանք համարձակվել են քարոզել, թե մենք նշխարը շան ճրագուով ենք եփում։ Մի ուրիշն էլ, այն թշվառ մուրացկանը, որ փողոցի մի անկյունում նստում է միզամանի վրա, ասում է․ «Ոչ աստված կա, ոչ հավիտենական կյանք, ոչ մի մարմնի հարություն, ոչ էլ մշտնջենական դատապարտություն»։ «Կարելի է մկրտել, ― ասում է լացակումած ձայնով մի ուրիշը, ― առանց աղի, խոզաճարպի, լորձունքի, առանց երդվեցնելու ու մոմի»։ «Ոչ մի քավարան չկա», ― ասում է մի ուրիշը։ Լսո՞ւմ եք, բարի՛ մարդիկ, ոչ մի քավարան չկա» Վա՜խ, վա՜խ, ավելի լավ կլիներ, որ մեղք գործեիք ձեր մայրերի, ձեր քույրերի ու աղջիկների հետ, քան թե կասկածեիք քավարանի գոյության մասին։

Այո, և նրանք քիթը տնկում են ինկվիզիտորի՝ այդ սուրբ մարդու առաջ, այո։ Նրանք, մոտ չորս հազար կալվինիստ, եկել են Բելեմ, որ հեռու չէ այստեղից, զինված մարդկանց հետ, դրոշներով ու թմբուկներով։ Այո։ Եվ այստեղից զգում եք նրանց խոհանոցի ծխահոտը։ Նրանք տիրացել են սուրբ Կաթոլիկ եկեղեցուն՝ պղծելու, անարգելու համար այն իրենց նզովյալ քարոզություններով։

Այս ի՞նչ պիղծ ու խայտառակ հանդուրժողություն է։ Դժոխքի բաժին դառնաք, թուլամո՛րթ կաթոլիկներ, ինչո՞ւ համար դուք էլ զենք չեք վերցնում։ Դուք էլ, ինչպես այդ նզովյալ կալվինիստները, ունեք զրահ ու նիզակ, գեղարդ ու թուր, հրազեն ու դաշույն, մահակ ու տեգ, հրանետ ու ռմբանետ։

Նրանք, կարող եք ասել, խաղաղասեր մարդիկ են․ ուզում են կատարյալ ազատությամբ ու անդորրությամբ լսել աստծու խոսքերը։ Միևնույն է․ դո՛ւրս եկեք Բրյուգգեից, մի վրա տվեք, քշեցեք, սպանեցեք այդ բոլոր կալվինիստներին, վռնդեցեք եկեղեցուց։ Ի՜նչ, դեռ չե՞ք մեկնել, թո՜ւ, հավ եք, հավ, որ վախից դողում եք ձեր զիբիլի վրա։ Ես արդեն տեսնում եմ այն րոպեն, երբ այդ անիծյալ կալվինիստները թմբուկ կզարնեն ձեր կանանց ու աղջիկների փորի վրա, և դուք ձեռքը ծալած կթողնեք, որ անեն, քուրջ ու խմորից շինված մարդիկ։ Մի՛ գնաք այդտեղ, մի գնաք․․․ Ձեր ոտնամանները կկեղտոտվեն կռվի ժամանակ։ Թո՜ւ, բրյուգգեցիներ, ամոթ ձեզ պես կաթոլիկներին։ Համա թե ի՜նչ կաթոլիկներ եք, վախկոտ կատուներ։ Ամո՜թ ձեզ, բադե՛ր ու սագեր, հա՛վ ու հնդուներ, ա՛յ, թե ինչ եք դուք։

Մի՞թե պերճախոս քարոզիչներ չունեք դուք, որ բազմությամբ գնում եք լսելու նրանց զկռտած սուտերը, որ աղջիկները գիշերով գնում են լսելու գյոզորով ու գյուզուհիներով։ Այն օրը չորս հոգի, չորս խայտառակ անպիտան քարոզում էին եկեղեցու գերեզմանատանը։ Այդ անպիտաններից առաջինը՝ մի նիհար ու գունատ մարդ, այլանդակ մի ցռան՝ գլխին դրած էր մի կեղտոտ գլխարկ և այնքան էր քաշել ցած, որ ականջները չէին երևում։ Ո՞վ է ձեզանից տեսել այդ քարոզչի ականջները։ Նա անշապիկ էր, որովհետև մերկ բազուկները՝ առանց սպիտակեղենի, դուրս էին գալիս բաճկոնակի թևքերից։ Ես շատ լավ այդ տեսա, թեև նա ուզում էր ծածկվել մի փոքրիկ կեղտոտ թիկնոցով, շատ լավ տեսա նաև նրա սև, Անտվերպենի Աստվածածնի տաճարի զանգակատան պես լուսանցիկ, ծակոտկեն քաթանե վարտիքի մեջ բնական զանգակների ու զանգաձողի օրորվելը։ Մյուս անպիտանն էլ քարոզում էր բաճկոնակով և առանց ոտնամանի․ նրա ականջներն էլ ոչ ոք չտեսավ։ Եվ հանկարծ քարոզի միջոցին պապանձվեց մնաց, տղաներն ու աղջիկներն սկսեցին գոռգառալ ու ասել․ «Յո՜ւ, յո՜ւ, դասը չի՜ իմանում»։ Այդ խայտառակ անպիտաններից երրորդը դրել էր մի կեղտոտ գլխարկ, վրան էլ մի փոքրիկ փետուր տնկած։ Սրա ականջներն էլ չէին երևում։ Չորրորդ անպիտանը՝ Հերմանիուսը, որ մյուսներից ավելի լավ վրագլուխ ուներ, ըստ երևույթին երկու անգամ դահճի ձեռքով խարանված էր ուսից, այո՛։

Դրանք բոլորն էլ իրենց գլխարկի տակ կրում են ճենճոտ գլխանոցներ, որոնք և ծածկում են նրանց ականջները։ Երբևիցե այդ քարոզիչների ականջները տեսե՞լ եք։ Այդ անպիտաններից ո՞րն է համարձակվել ցույց տալ իր ականջները։ Ականջնե՜րը, ինչպե՜ս չէ, ցույց տան ականջները․ կտրե՜լ են, կտրե՛լ։ Այո, դահիճը բոլորի ականջներն էլ կտրել է։

Եվ սակայն այդ խայտառակ անպիտանների, այդ դրամաշորթների, ձեռնածուների, իրենց գոգավոր նստարաններից փախած փինաչիների, այդ ցնցոտիավոր քարոզիչների շուրջն է ժողովուրդը հավաքվում ու գոչում․ «Կեցցեն գյոզերը», կարծես թե ամենքն էլ կատաղած, հարբած կամ գժված լինեն։

Ա՜խ, ա՜խ, մեզ՝ խեղճ կաթոլիկներիս ուրիշ ոչինչ չի մնում անել, եթե ոչ հեռանալ Նիդեռլանդիայից, քանի որ թույլ եք տալիս այստեղ բոռալ֊կանչել․ «Կեցցե՜ն գյոզերը, կեցցե՜ն գյոզերը»։ Անեծքի ինչպիսի՜ երկնաքար է, ուրեմն, ընկել այդ կախարդված ու տխմար ժողովրդի գլխին․ ա՜խ, Հիսո՜ւս Քրիստոս։ Ամենայն տեղ հարուստ ու աղքատ, ազնվական ու ռամիկ, ահել ու ջահել, տղամարդ ու կին, ամենքն էլ գոչում են․ «Կեցցե՜ն գյոզերը»։

Եվ ովքե՞ր են այդ բոլոր իշխան մարդիկ, այդ կաշվե շալվարավորները, որ Գերմանիայից են եկել մեզ մոտ։ Նրանց ամբողջ ունեցվածքը վատնվել է աղջիկների, մոլի խաղերի, լրբությունների, անառակությունների, շվայտությունների, անպիտան գործերի, խայտառակ նարդախաղի և պճնամոլության հաղթանակի վրա։ Նրանք մի ժանգոտ մեխ անգամ չունեն քերելու համար այն տեղը, ուր քորվում է։ Հիմա նրանց պետք է եկեղեցիների ու վանքերի ունեցվածքը։

Եվ այնտեղ, իրենց խրախճանքի ժամանակ, որ տեղի է ունեցել այդ անպիտան Կուլեմբուրգի տանը, մյուս անպիտանի՝ Բրեդերոդեի հետ, նրանք փայտե գավերով են խմել՝ հարհամարհանս տյար Բեռլեյմոնի և տիկին կառավարչուհու։ Այո՛, նրանք էլ գոչել են․ «Կեցցեն գյոզերը»։ Ա՜խ, եթե ես աստված լինեի, այնպես կանեի, որ նրանց խմիչքը՝ գարեջուր թե գինի, հեռու ձեզնից, դառնար կեղտոտ ու զզվելի լվացքաջուր, այո, մի գարշահոտ, խայտառակ կեղտաջուր, որի մեջ լվանային իրենց շապիկնեերն ու ապականված անկողնաշորերը։

Այո, զռացե՛ք, ավազակներ, զռացեք՝ «Կեցցե՜ն գյոզերը»։ Այո, ես մարգարե եմ։ Կտեսնեք, որ ամենայն անեծք, թշվառություն, տենդ, ժանտախտ, հրդեհ, ավերածություն, արհավիրք, վերք ու մահը, սև ցավ կթափվի Նիդեռլանդիայի վրա։ Այո, և այդպիսով աստված վրեժ կլուծի ձեր կեղտոտ «Կեցցե՜ն գյոզերը» զռոցի համար։ Եվ ձեր տներից քարը քարի վրա չի մնա, ոչ էլ մի կտոր ոսկոր ձեր անիծյալ ոտքերից, որոնք վազեցին այդ նզովյալ կալվինիստության ու քարոզչության հետևից։ Եվ այսպես եղիցի՛, եղիցի՛, եղիցի՛, ամե՛ն։

― Գնա՛նք, որդյակ, ― ասաց Ուլենշպիգելը Լամմեին։

― Իսկույն, ― վրա բերեց Լամմեն։

Նա քարոզը լսող դեռահասակ ու գեղեցիկ բարեպաշտուհիների մեջ որոնեց, բայց չգտավ իր կնոջը։

XII

Ուլենշպիգելը և Լամմեն հասան այն վայրը, որ կոչվում է Minnewater ― Սիրո ջուր․ բայց մեծ գիտնականներն ու ամենիմացները ասում են, որ Minnewater ― Մինորիտների ջուր պետք է լինի։ Ուլենշպիգելն ու Լամմեն նստեցին ջրի ափին և նայեցին, թե ինչպես սաղարթախիտ ծառերի տակով, որ նրանց վրա ասես ցածլիկ երկնակամար էին կազմում, անցնում են տղամարդիկ ու կանայք, ուղջիկներ և տղաներ՝ ձեռք֊ձեռքի տված, ծաղկեպսակ գլուխներին, քնքշանքով իրար աչքերի մեջ նայելով և իրենցից բացի աշխարհումս ոչինչ չտեսնելով։

Ուլենշպիգելի աչքը Նելեին՝ դիտում էր նրանց։ Այդ թախծոտ հուշերի մեջ նա ասաց․

― Գնանք խմենք։

Սակայն Լամմեն չլսեց Ուլենշպիգելի ասածը և շարունակեց դիտել սիրահար զույգերին։

― Մի ժամանակ ես ու կինս նույնպես անցնում էինք ու սիրում իրար այն մարդկանց քթի առաջ, որոնք, ինչպես մենք ենք հիմա, անկնիկ, միայնակ պառկած փոսերի ջրեզրին, ― ասաց նա։

― Գնանք խմենք, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― մենք Յոթնյակը կգտնենք լիտրանոցի հատակում։

― Խմածի խոսք, ― պատասխանեց Լամմեն, ― դու գիտես, որ Յոթնյակը հսկաներ են ու սուրբ Փրկչի եկեղեցու բարձր առաստաղը նրանց համար ցածր կլինի։

Ուլենշպիգելը տխրագին մտածելով Նելեի մասին, ինչպես նաև խորհելով, որ թերևս որևէ հյուրանոցում կգտնի փափուկ անկողին, համեղ ընթրիք ընդառաջող տիրուհի, կրկնեց․

― Գնա՛նք խմենք։

Սակայն Լամմեն չէր լսում և նայելով Աստվածամոր տաճարի զանգակատանը՝ ասում էր․

― Ո՜վ սուրբ տիրամայր, օրինական սերերի պաշտպան կույս, շնորհ արա, որ մեկ էլ տեսնեմ նրա սպիտակ լանջը, իմ փափուկ բարձը։

― Գնանք խմենք, ― ասում էր Ուլենշպիգելը, ― կգտնես նրան որևէ գինետան մեջ՝ իր լանջը խմողներին ցույց տալիս։

― Ինչպե՞ս ես համարձակվում այդքան վատ կարծիք ունենալ մասին, ― առարկեց Լամմեն։

― Գնանք խմենք, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― նա անկասկած, որև է տեղ պանդոկապանուհի է։

― Ծարավ մարդու քարոզ, ― ասաց Լամմեն։

― Գուցե և խեղճ ճամփորդների համար հատկապես պահում է տավարի եփած միս, ոչ այնքան ճարպոտ, որի համեմունքները հաճելի բույր են տարածում օդում, փափլիկ, վարդի թերթիկների պես հյութալի, բարեկենդանի կիրակնավուր ձկների պես լող տալիս մեխակի, մշկընկույզի, աքլորակատարի, հորթի կրծքագեղձի և այլ երկնային համադամների միջև։

― Չարասի՛րտ, ― ասաց Լամմեն, ― անպայման ուզում ես ինձ մեռցնել։ Մի՞թե չգիտե՛ս, որ երկու օր է, ինչ ապրում ենք ցամաք հացով ու մի պուտ գարեջրով։

― Քաղցած մարդու քարոզ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։ ― Անոթությունից լաց ես լինում․ գնանք ուտենք ու խմենք։ Ես մի սիրուն կես ֆլորիննոց ունեմ, որով կվճարենք մեր կերուխումի արժեքը։

Լամմեն ծիծաղում էր։ Նրանք գնացին վերցնելու իրենց սայլակը և այդպես անցան ամբողջ քաղաքով՝ որոնելով լավագույն պանդոկը։ Տեսնելով խստադեմ պանդոկապանների և նվազ գթասիրտ պանդոկապանուհիների բազմաթիվ դնչեր՝ շարունակեցին առաջ գնալ, մտծելով, որ թթու կերպարանքը լավ խոհանոցի վատ ցուցանակ է։

Եվ այսպես հասան Շաբաթօրյա շուկան, մտան դե Blauwe Lanteern ― Կապույտ լապտեր կոչվող հյուրանոցը, որի տերը բարեմիտ տեսք ուներ։

Գլորեցին սայլակը ծածկի տակ, ավանակին թողնելով որպես ընկեր առվույտի մի լավ խուրձ։ Ապա բերել տվին ընթրիքը, կուշտ կերան խմեցին, մի լավ քնեցին և վեր կացան նորից ուտելու համար։ Լամմեն պայթում էր հաճույքից և ասում․

― Երկնային երաժշտություն եմ լսում իմ ստամոքսից։

Երբ եկավ վճարելու րոպեն՝ պանդոկապանը մոտեցավ Լամմեին և ասաց․

― Ընդամենը տասը պատար։

― Նրանից ստացեք, ― ասաց Լամմեն՝ ցույց տալով Ուլենշպիգելին, որ պատասխանեց․

― Չունեմ ոչ մի պատար։

― Հապա կես ֆլորիննո՞ցը։

― Չունեմ։

― Լա՜վ եք խոսում, ― ասաց պանդոկապանը, ― հիմա ես կհանեմ ձեր բաճկոնակներն ու շապիկը։

Հանկարծ Լամմեն կատարը տաքանալուց քաջացած գոչեց․

― Իսկ եթե ես ուտել֊խմել եմ ուզում, հը՞, խմել֊ուտել եմ ուզում, թեկուզ քսանյոթ ֆլորինի և է՛լ ավելի՝ կխմեմ, այո։ Չլինի՞ կարծում ես, որ քո փողը այս պատվական փորիցս ավելի արժի։ Փա՜ռք աստծու, մինչև օրս դրախտահավով է սնվել նա։ Այսպիսի փոր երբեք դու չես կրել քո ճենճոտ կաշե գոտու տակ, որովհետև որպես չնչին մարդ՝ քո ճրագուն բաճկոնակիդ օձիքի վրա ես կրում, և ոչ թե ինձ պես՝ երեք մատնաչափ համեղ ճարպ փորիս վրա։

Պանդոկապանը սաստիկ կատաղել էր։ Ի բնե թլվատ՝ ուզում էր արագ խոսել, բայց որքան ավելի էր շտապում, այնքան ավելի էր ջրից դուրս եկած շան նման փռշտում։ Ուլենշպիգելը հացի գնդիկներ էր խփում նրա քթին, իսկ Լամմեն է՛լ ավելի ոգևորվելով ասում էր․

― Այո, ես այնքան բան ունեմ, որ կարողանամ վճարել քո երեք լղարիկ հավերի, չորս քոսոտ վառեկների և այդ հիմար սիրամարգի համար, որ կեղտոտ պոչն առած ման է գալիս հավանոցում։ Եվ եթե քո մորթը պառավ աքլորի մաշկից ավելի չոր չլիներ, եթե ոսկորներդ փոշու պես չթափվեին կրծքիդ մեջ՝ ես կարողություն կունենայի ուտելու քեզ էլ, քո խլնքոտ ծառային էլ, միակնանի սպասուհուդ էլ, խոհարարիդ էլ, որը եթե քոս ունենար, թևերը խիստ կարճ կլինեին մարմինը քորելու համար։

― Մի սրան տես, ― շարունակում էր նա, ― այս սիրուն թռչնիկին տես․ կես ֆլորինի համար ուզում է մեր բաճկոնակն ու շապիկը հանել։ Մի ասա, տեսնեմ, քանի արժե քո հանդերձարանը, աներե՛ս քրչոտ․ ես երեք լիար կտամ դրան։

Բայց պանդոկապանը հետզհետե ավելի մոլեգնելով՝ ավելի սաստիկ էր փրփրում և փնչում։

Իսկ Ուլենշպիգելը հացի գնդիկներ էր խփում նրա դեմքին։

Լամմեն առյուծ կտրած՝ շարունակում էր․

― Ի՞նչ ես կարծում, չորացած դունչ, քանի՞ կարժենա գեղեցիկ էշը՝ նուրբ դնչիկով, երկար ականջներով, լայն կրծքով, երկաթի պես ամուր սրունքներով։ Ամենաքիչը տասնութ ֆլորին, այնպես չէ՞, կճուճների թագավոր։ Քանի՞ հատ փտած մեխ ունես սնդուկներիդ մեջ՝ այդպիսի մի գեղեցիկ անասունի գինը վճարելու համար։

Պանդոկապանն է՛լ ավելի էր փնչում, բայց չէ՛ր համարձակվում շարժվել։ Լամմեն շարունակում էր․

― Քո կարծիքով որքա՞ն կարժենա մի գեղեցիկ հացենուց շինված սայլակը՝ շիկակարմիր ներկված, Կուրտրեի կտավե ծածկույթը վրան՝ արևից ու տեղատարափներից պաշտպանվելու համար։ Ամենաքիչը քսանչորս ֆլորին, չէ՞։ Հիմա ասա՝ քսանչորս ու տասնութ ինչքա՞ն կանի։ Ասա՛, անգրագետ բորոտ։ Եվ քանի որ այսօր տոնավաճառի օր է և քո չնչին պանդոկում գյուղացիներ կան՝ հենց հիմա կգնամ ու կծախեմ նրանց։

Եվ այդպես էլ արավ, որովհետև ամենքն էլ ճանաչում էին Լամմեին։ Եվ իսկապես էլ, իր սայլակի ու էշի համար ստացավ քառասունչորս ֆլորին և տասը պատար։ Այնժամ ոսկիները զնգզնգացնելով պանդոկապանի քթի տակ՝ ասաց․

― Գալիք քեֆերի և կերուխումի հոտն առնո՞ւմ ես։

― Այո, ― պատասխանեց պանդոկապանը, ապա կամացուկ ավելացրեց, ― իսկ երբ մորթդ ծախես՝ մի լիարի կգնեմ ու նրանից թալիսման կշինեմ շռայլության դեմ։

Այդ միջոցին մի գողտրիկ, անուշիկ կին, որ մութ բակումն էր, մի քանի անգամ մոտեցել էր պատուհանին ու նայել Լամմեին, ամեն անգամ, երբ Լամմեն կարող էր տեսնել նրա սիրունիկ դնչիկը՝ նա տափ էր կենում։

Երեկոյան, սանդուղքի վրա, երբ Լամմեն մթության մեջ վեր էր բարձրանում և խմած գինու պատճառով օրորվում էր, զգաց, որ մի կին փաթաթվեց իրեն, համբուրեց այտերը, բերանը, նույնիսկ քիթը՝ անհագորեն, թրջելով նրա դեմքը սիրաբուխ արցունքներով, ապա անհետացավ։

Լամմեն, որ խմիչքի պատճառով թմրած էր, պառկեց և քնեց, իսկ հաջորդ օրը Ուլենշպիգելի հետ հասավ Գենտ։

XIII

Այդտեղ նա իր կնոջը փնտրեց բոլոր kaberdoesj-ներում, կազինոներում և գինետներում, իսկ երեկոյան գալիս էր Ուլենշպիգելին գտնելու in de Zigende Zwaan ― Երգեցիկ Կարապ պանդոկում։ Ուլենշպիգելը թափառում էր ամենուրեք՝ տագնապ սփռելու և ժողովրդին ոտքի հանելու հայրենի երկրի դահիճների դեմ։

Մի անգամ Ուրբաթօրյա շուկայում, Dulle Gret֊ի՝ Մեծ թնդանոթի մոտ Ուլենշպիգելը երեսնիվայր պառկեց սալահատակի վրա։

Մի ածխավաճառ մոտեցավ նրան ու ասաց․

― Ի՞նչ ես անում այդտեղ։

― Քիթս եմ թրջում, որ իմանամ, թե ո՛րտեղից է փչում քամին, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Մոտեցավ մի կահագործ։

― Ի՜նչ է, սալահատակը ներքնակի տե՞ղ ես ընդունել։

― Կան այնպիսիսիներ էլ, որ շուտով դա կընդունեն որպես վերմակ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Կանգ առավ մի վանական։

― Այդ ավանակն ի՞նչ է անում այդտեղ, ― հարցրեց նա։

― Բերանքսիվայր խնդրում է ձեր օրհնությունը, տե՛ր հայր, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Վանականն օրհնեց նրան ու գնաց։

Այնժամ Ուլենշպիգելը՝ ականջը գետնին պառկեց։ Մոտեցավ մի գյուղացի և հարցրեց․

― Աղմուկ լսո՞ւմ ես տակից։

― Այո, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― լսում եմ, թե ինչպես են աճում ծառերը, որոնց խռիվների վրա պիտի վառվեն խեղճ հերետիկոսները։

― Ուրիշ բան էլ չե՞ս լսում, ― հարցրեց համայնքի մի ոստիկան։

― Լսում եմ, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― Իսպանիայից եկող ժանդարմերիայի ոտնաձայնը․ եթե թաքցնելու որևէ բան ունես՝ թաղիր հողի տակ, որովհետև շուտով քաղաքները գողերի պատճառով այլևս ապահով չեն լինի։

― Գիժ է, ― ասաց համայնքի ոստիկանը։

― Գիժ է, ― կրկնեցին քաղաքացիները։

XIV

Սակայն Լամմեն այլևս բան չէր ուտում ու շարունակ մտածում էր Blauwe Lanteern֊նի սանդուղքի վրա պատահած քաղցր անուրջի մասին։ Նա ամբողջ սրտով ձգտում էր դեպի Բրյուգգե, բայց Ուլենշպիգելը բռնի նրան տարավ Անտվերպեն, ուր նա շարունակեց իր ապարդյուն որոնումները։

Ուլենշպիգելը նստում էր պանդոկներում՝ ռեֆորմացիան ընդունած բարի ֆլամանդցիների, նույնիսկ ազատության բարեկամ կաթոլիկների հետ և սկսում խոսել հրովարտակների մասին․ «Նրանք այստեղ էլ ինկվզիցիա են բերում՝ մեզ հերետիկոսությունից մաքրելու պատրվակով․ բայց այդ խավարծիլը մեր քսակները մաքրելուն է ծառայելու։ Մենք սիրում ենք բուժման ենթարկվել միայն այն ժամանակ, երբ այդ բուժումը հաճելի է մեզ․ մենք էլ կբարկանանք, կապստամբենք, զենքի կդիմենք։ Թագավորն այդ նախօրոք գիտե։ Տեսնելով, որ մենք խավարծիլ չենք ուզում՝ նա մեջտեղ կբերի գրեխիկներ, այսինքն մեծ ու փոքր թնդանոթները՝ հրահարներ և լայներախ ռմբանետներ։ Արքայակա՜ն փորամաքրում։ Այդ ձևով բուժված Ֆլանդրիայում այլևս ոչ մի հարուստ ֆլանդրիացի չի մնա։ Մեր երկրի աչքը լույս, որ այդպիսի արքայական բժիշկ ունի»։

Եվ քաղաքացիները ծիծաղում էին։

Իսկ Ուլենշպիգելն ասում էր․

― Այսօր ծիծաղեցեք, միայն թե փախեք կամ զինվեք այն օրը, երբ Աստվածածնի տաճարում մի որևէ բան ջարդեն։

XV

Օգոստոսի տասնհինգին, աստվածածնի վերափոխման և բերքի ու պտուղների օրհներգի տոնին, երբ առատ կուտից փքված հավերը խուլ են իրենց համար սիրականչ նվագող աքաղաղների շեփորին, մի խոշոր, քարե խաչելություն ջարդեց Անտվերպենի դարպասներից մեկում՝ կարդինալ Գրանվելլայի ծառայության մեջ գտնվող մի իտալացի, և եկեղեցական թափորը դուրս եկավ Աստվածամոր տաճարից՝ հետևը գցած ծաղրածու֊խեղկատակներ՝ կանաչ, դեղին, կարմիր հագած։

Բայց ճանապարհին անծանոթ մարդիկ անարգեցին սուրբ կույսի արձանը, որն անմիջապես հետո տարան ու դրեցին եկեղեցու խորանը և փակեցին դրա վանդակադուռը։

Ուլենշպիգելն ու Լամմեն մտան աստվածածնի եկեղեցին։ Գջլոտ, ցնցոտիավոր պատանիներ, դրանց մեջ և մի քանի մարդ, որոնց ոչ ոք չէր ճանաչում, կանգնել էին ամբիոնի առաջ և իրար զանազան նշաններ ու ծամածռություններ էին անում, ձեռքերով ու ոտքերով ահագին աղմուկ բարձրացնում։ Նրանց ոչ ոք չէր տեսել Անտվերպենում, ոչ էլ հետո տեսավ։ Նրանցից մեկը, որի դեմքն ասես խորոված սոխ լիներ, հարցրեց, թե չլինի՞ Մարիամիկը, այսինքն աստվածամայրը, վախեցել էր, որ այդպես ափալ֊թափալ վերադարձավ եկեղեցի։

― Քեզնից չէ, որ վախեցել է, սև՛ սատանա, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

Երիտասարդը, որին ասաց այդ խոսքը, շարժվեց դեպի Ուլենշպիգելը՝ ծեծելու մտադրությամբ, բայց Ուլենշպիգելը սեղմեց նրա ծոծրակն ու ասաց․

― Եթե խփես՝ այնպես կանեմ, որ լեզուդ դուրս գցես։

Ապա, դառնալով դեպի այդտեղ կանգնած անտվերպեցիները և ցույց տալով գջլոտ երիտասարդներին, ասաց․

― Պարոններ և տիկիններ, զգուշացեք․ սրանք կեղծ ֆլամանդացիներ, կաշառված դավաճաններ են՝ մեզ տանելու են դեպի աղետ, թշվառություն ու կործանում։

Ապա դառնալով այդ անհայտ մարդկանց՝ ավելացրեց․

― Հը, իշի մռութնե՛ր, անոթի, քաղցած թշվառներ, որտեղի՞ց է այդ փողը, որ այսօր զնգզնգում է ձեր քսակներում։ Հո առաջուց չե՞ք ծախել ձեր մորթը, որ դրանից թմբուկ շինեն։

Հետո միասին դիմելով աստվածածնին՝ սկսեցին աղաղակել։

― Ի՜նչ լավ շրջազգեստ ունի Մարիամիկը, ի՜նչ լավ թագ ունի Մարիամիկը։ Հաճությամբ կընծայեի դրանք իմ սիրեկանին։

Նրանք դուրս եկան․ բայց նրանցից մեկը բարձրացել էր բեմ և այդտեղից ափեղ֊ցփեղ բաներ էր ասում, ուստի խումբը նորից ներս եկավ գոռգոռալով․

― Իջի՛ր Մարիամի՛կ, իջի՛ր, քանի դեռ քեզ ցած չեն բերել։ Մի հրաշք կատարի՛ր, որ տեսնենք, Մարիամի՛կ, թե նույնքան լավ քայլո՞ւմ ես, որքան ուրիշի ուսերի վրա տարվում, ծույլ անպիտա՛ն։

Իզուր էր Ուլենշպիգելը գոռում՝ «Աստվածության վարպետնե՛ր, վե՛րջ տվեք այդ խայտառակ խոսքերին․ չարիքի պատճառ եք դառնում», նրանք չէին դադարում, ոմանք նույնիսկ պահանջում էին ջարդել խորանի վանդակադուռը և Մարիամիկին բեմից ցած իջեցնել։

Այդ բանը լսելով մի պառավ կին, որ եկեղեցում մոմ էր ծախում, իր ոտնաջեռուցիկից մոխիր վերցրեց ու շպրտեց նրանց դեմքերին, բայց նրան ծեծեցին ու գցեցին գետին։ Եվ ապա իրարանցումը ծայր առավ։

Մարկգրաֆն իր ոստիկանների հետ մտավ եկեղեցի։ Տեսնելով, որ ժողովուրդը խռնվել է՝ ստիպեց դուրս գալ, բայց այնքան մեղմ կերպով, որ մի քանիսը հազիվ կարողացան դուրս գալ, շատերն էլ ասում էին․

― Նախ և առաջ ուզում ենք, որ հոգևոր հայրերը եկեսցե երգեն ի պատիվ Մարիամիկի։

― Չի՛ երգվի, ― պատասխանեց Մարկգրաֆը։

― Ուրեմն մենք ինքներս կերգենք, ― վրա բերին գջլոտ անծանոթները։

Եվ սկսեցին երգել եկեղեցու ատյանում ու նախագավթում։ Ոմանք krieke steenen (կեռասի կորիզ) էին խաղում և ասում․ «Մարիամի՛կ, դրախտում դու երբեք չես խաղում ու ձանձրանում ես, եկ միասին խաղանք»։

Եվ անընդհատ անարգում էին արձանը, աղմկում, հույ֊հույ անում ու սուլում։

Մարկգրաֆը ձևացավ, թե վախենում է, ու գնաց։ Նրա հրամանով եկեղեցու բոլոր դռները փակեցին, բացի մեկից։

Անհայտ գջլոտներն ավելի լկտիացան և ավելի սաստիկ սկսեցին զազրախոսել, բայց ժողովուրդն ամենևին չէր խառնվում դրան։ Կամարները թնդում էին՝ ասես հարյուրավոր հրանոթների որոտից։

Այնժամ նրանցից մեկը, այն, որ խորոված սոխի կերպարանք և կարծես որոշ իշխանություն ուներ, բարձրացավ բեմ, ձեռքով նշան արավ և սկսեց քարոզ կարդալ․

― Յանուն հօր, և որդոյ, և հոգույն սրբոյ․ երրորդութիուն ի մի, և մինն ի երրորդութիուն։ Արքայության մեջ աստված մեզ կազատի թվաբանությունից․ այսօր՝ օգոստոսի քսանիննին, Մարիամիկը մեծագին և շքեղազարդ զգեստավորումներով դուրս եկավ, որպեսզի իր փայտե դեմքը ցույց տա Անտվերպենի տյարց և տիրուհյած։ Բայց թափորի ժամանակ Մարիամիկը հանդիպեց դև սատանային, և սատանան, ծաղրելով նրան, ասաց․ Ինչպե՜ս ես հպարտացել այդպես թագուհու պես զուգվելով, Մարիամի՛կ, և չորս տիկինների ուսերին տարվելով, որ չես ուզում անգամ նայել խեղճ սատանային, որ հետիոտն է ճամփա գնում»։ Իսկ Մարիամիկը պատասխանեց․ « Կորի՛ր, սատանա՛, ապա թե ոչ գլուխդ ավելի ուժգին կջարդեմ, զզվելի՛ օձ»։ «Մարիամի՛կ, ― ասաց սատանան, ― հազար հինգ հարյուր տարի է, որ գործիդ անունը այդ է, բայց փրկչի՝ քո տիրոջ հոգին ինձ ազատեց։ Ես քեզնից ավելի հզոր եմ, դու չես կարող գլուխս տրորել, իսկ ես հիմա քեզ պար կածեմ»։ Եվ սատանան վերցրեց մի մտրակ՝ խիստ շառաչուն, և սկսեց դրանով խփել Մարիամիկին, որ վախենալով իր ահը ցույց տալուց, չէր համարձակվում ճչալ։ Այն ժամանակ նա սկսեց արագաքայլ վազել՝ փութացնելով և՛ իրեն տանող տիկնանց, որ նրանք էլ վազ տան, որպեսզի իր ոսկե թագով ու զարդարանքներով չընկնի աղքատ ժողովրդի ձեռքը։ Եվ հիմա Մարիամիկը ահաբեկված ու ձայնը կտրած նստել է իր որմնախորշում և զննում է սատանային, որ նստած է այնտեղ, սյունի գլխին, փոքր գմբեթի տակ՝ բռնել է իր մտրակը ու տնազ է անում․ «Ես քո հոգին կհանեմ այն արյան և արցունքի համար, որ թափվում է քո անունից, Մարիամի՛կ, ինչպե՞ս է քո կուսական որպիսությունը։ Բնիցդ դուրս գալու ժամը հասել է։ Քեզ հիմա երկու կտոր կանեն, փայտե չնչին արձա՛ն, այն բոլոր միս ու ոսկորե կենդանի արձանների համար, որոնց անխիղճ կերպով վառել են, կախել, ողջ֊ողջ թաղել»։ Այսպես խոսեց սատանան և լավ խոսեց։ Եվ պետք է իջնես քո որմնախորշից, արյունարբո՛ւ Մարիամիկ, անխի՛ղճ Մարիամիկ, որ ամենևին որդուդ՝ Քրիստոսին նման չեղար։

Եվ չարահայտների ամբողջ ոհմակը աղմկում էր, մոլեգնում ու բարբաջում․

― Մարիամի՛կ, Մարիամի՛կ, դուրս գալուդ ժա՛մն է։ Չլինի՞ բնումդ նստած, ահից թրջել ես տակի շորերդ։ Հապա՛, Բրաբանտի բարի դքսի հպատակնե՛ր, մի այդ փայտե սրբերին տկլորացրեք, գցեք Շելդան՝ թող լողանան։ Փայտը ձկնից ավելի լավ է լող տալիս։

Ժողովուրդը լսում էր նրանց, բայց ծպտուն չէր հանում։

Իսկ Ուլենշպիգելը բարձրանալով բեմ՝ բռնի ստիպեց խոսողին սանդուղքից իջնել։

― Կապելու գժե՛ր, ― ասաց նա դիմելով ժողովրդին, ― ընկնավո՛ր գժեր, ցնդա՛ծ անպիտաններ, որ ձեր խլնքոտ քթից դենը ոչինչ չեք տեսնում․ միթե չե՞ք հասկանում, որ այս ամենը դավաճանների գործն է։ Նրանք ուզում են ձեզ ստիպել սրբապղծություն գործել և կողոպուտ անել, որպեսզի ապստամբ հայտարարեն ձեզ, դատարկեն ձեր սնդուկները, կտոր֊կտոր անեն ձեզ ու ողջ֊ողջ վառեն։ Եվ ձեր ունեցվածքը կժառանգի թագավորը։ Տյա՛րք և տիկնա՛յք, ամենևին հավատք մի՛ ընծայեք չարագործության այս վարպետների խոսքերին․ թողե՛ք աստվածածնին իր խորշի մեջ, ապրեցե՛ք հաստատապես, աշխատեցեք զվարթագին՝ ծախսելով ձեր շահն ու վաստակը։ Ավերածության սև դևը աչքը տնկել է ձեզ վրա․ ավարառության ու կործանվելու համար է նա կանչելու թշնամու բանակը, որպեսզի հետո էլ ապստամբ հռչակի ձեզ և ձեր գլխին իշխան դնի Ալբայի դքսին՝ իր դիկտատուրայով, ինկվիզիցիայով, բռնագրավմամբ ու մահով։ Եվ ձեր ունեցվածքը ժառանգելու է նա՛։

― Ավա՜ղ, ― ասում էր Լամմեն, ― մի՛ կողոպտեք, տյա՛րք և տիկնա՛յք, թագավորն արդեն խիստ զայրացել է։ Ասեղնագործ պառավի աղջիկն է ասել իմ բարեկամ Ուլենշպիգելին։ Մի՛ կողոպտե՛ք, պարոնա՛յք։

Բայց ժողովուրդը չէր կարող լսել նրանց։

Չարահամբավները աղաղակում էին․

― Ավար ու ջա՛րդ։ Զարկ ու թալանի՛ր, Բրաբանտի ժողովուրդ։ Փայտե սրբերին ջո՛ւրը գցիր։ Ձկներից ավելի լավ են լողում նրանք։

Ուլենշպիգելը բեմում կանգնած եռանդագին գոչում էր․

― Տյա՛րք և տիկնա՛յք, կողոպուտի ո՛չ մի փորձ, դժբախտություն մի՛ բերեք քաղաքին։

Բայց նա այդտեղից ցած բերվեց՝ դեմքը, բաճկոնակը, շալվարը ամբողջովին պատառոտված, չնայած նրա՝ ձեռք ու ոտքով վրեժ լուծելուն։ Եվ բոլորովին արյունլվա՝ նա չէր դադարում գոչել․

― Կողոպուտի ո՛չ մի փորձ։

Բայց զուր անցան նրա ճիգերը։

Չարահամբավներն ու քաղաքի գջլոտները հարձակվեցին բեմի ճաղերի վրա ու մագլցեցին վրայից՝ գոչելով «Կեցցե՜ն գյոզերը»։

Եվ ամենքն էլ սկսեցին ջարդել, ավերել ու ավարի մատնել։ Կեսգիշերը չէր եղել դեռ, որ այդ հսկայական եկեղեցին, ուր յոթանասուն խորան կար, ամեն տեսակ գեղեցիկ նկարներ ու թանկարժեք իրեր, դատարկվեց ընկույզի պես։ Խորանները փշրվեցին, նկարները ցած գցվեցին և ամենայն փականք ջարդվեց։

Այդ ամենն անելուց հետո չարահամբավները ճանապարհ ընկան նույնն անելու Մինորիտների, Ֆրանցիսկյանների, Սուրբ Պետրոսի, քաղաքամիջի, Ֆավկենսի Սպիտակ քույրերի հետ, Գորշ քույրերի, Երրորդ կարգի, Քարոզչաց եկեղեցիներում ու քաղաքի բոլոր ժամերում ու մատուռներում։ Նրանք վերցրին այդտեղից աշտանակներն ու կերոնները և այդպես խուժեցին ամեն տեղ։

Նրանց մեջ ոչ կռիվ եղավ, ոչ վեճ, ոչ մեկը չվիրավորվեց քարի, փայտի ու շինանյութերի այդ վիթխարի ավերածության ժամանակ։

Նրանք հասան Հաագա, որպեսզի ձեռք զարկեն արձանների ու խորանների կործանման․ բայց ոչ այդտեղ, ոչ էլ այլուր ռեֆորմիստները չաջակցեցին նրանց։

Հաագայում քաղաքապետը հարցրեց նրանց, թե ո՛րտեղ են իրենց հրահանգողները։

― Այստեղ է, ― ասաց դրանցից մեկը՝ խփելով կրծքին։

― Նրանց հրահանգողները, լսո՞ւմ եք՝ տյա՛րք և տիկնա՛յք, ― ասաց Ուլենշպիգելը։ ― Ուրեմն կա մեկը, որ նրանց լիազորում է սրբապղծություններ գործել։ Ուրեմն եթե որևէ ավազակ գա իմ հյուղակը՝ ես էլ Հաագայի քաղաքապետի պես պիտի անեմ, գլխարկս հանեմ և ասեմ․ «Ազնիվ ավազակ, շնորհագե՛ղ անպիտան, պատվարժան տխմար, ցույց տուր տեսնեմ քո հրահանգչին»․ նա էլ ինձ կասի, որ այդ հրահանգիչը իմ ունեցվածքին ծարավի իր սրտի մեջն է։ Ես էլ ամեն ինչի բանալիները կտամ նրան։ Հասկացեք, հասկացեք, թե ո՛վ է օգտվում այս կողոպուտից։ Զգուշացե՛ք Կարմիր շնից։ Քարե խոշոր խաչելությունը ջարդված է։ Զգուշացե՛ք Կարմիր շնից։

Մալինի Գերիշխան խորհուրդը իր նախագահ Վիգլիուսի միջոցով հրահանգել էր ոչ մի արգելք չհարուցել պատկերները ջարդելուն։

― Ավա՜ղ, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― հունձը հասել է իսպանական հնձվորների համար։ Դո՜ւքսը․ դուքսը մեզ վրա է գալիս։ Ֆլամանդացինե՛ր, ծովը բարձրանում է, վրիժառության ծովը։ Խե՜ղճ կանայք ու աղջիկներ, փախե՛ք, այլապես ձեզ կենդանի կթաղեն։ Խե՜ղճ մարդիկ, փախեք կախաղանից, կրակից սրից։ Ֆիլիպն ուզում է ավարտել Կառլոսի արյունոտ գործը։ Հայրը մահ ու աքսոր սերմանեց․ որդին երդվեց, որ ինքը կգերադասի թագավորել գերեզմանատան, քան թե մի հերետիկոս ժողովրդի վրա։ Փախե՛ք, դահիճն ու գերեզմանափորները մոտիկ են։

Ժողովուրդը ունկնդրում էր Ուլենշպիգելին, և հարյուրավոր ընտանիքներ հեռանում էին քաղաքներից․ ճանապարհները բռնված էին ինքնակամ աքսոր գնացողների կահույքով բարձված սայլերով։

Ուլենշպիգելը գնում էր ամեն տեղ՝ իր ցավը ողբալու և կորցրած սերը փնտրող Լամմեի ընկերակցությամբ։

Իսկ Դամմեում Նելեն լաց էր լինում խելացնոր Կատլինի մոտ։

XVI

Գարու ամսին, որ հոկտեմբերն է, Ուլենշպիգելը Գենտումն էր։ Նա տեսավ Էգմոնտին, որ վերադառնում էր Սեն֊Բավոնի աբբայի ազնիվ ընկերակցությամբ կատարած զվարթ կերուխումից։ Հիանալի տրամադրության մեջ նա երազկոտ գնում էր՝ հանձնված համընթաց քայլող ձիուն։ Հանկարծ նա նկատեց, որ իր կողքից գնում է մի մարդ՝ վառած լապտերը ձեռքին։

― Ի՞նչ ես ուզում, ― հարցրեց Էգմոնտը։

― Բարիք, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― լապտերի բարիքը, քանի որ վառված է։

― Հեռացիր և հանգիստ թող ինձ։

― Չե՛մ հեռանա։

― Ուրեմն մտրակի մի հարվա՞ծ ես ուզում։

― Կընդունեմ թեկուզ տասը, եթե միայն կարողանամ ձեր գլուխը մտցնել մի այսպիսի լապտեր, որպեսզի կարողանաք պարզ տեսնել այստեղից մինչև Էսկորիալ։

― Ոչ լապտերի պետք ունեմ, ոչ էլ Էսկորիալի, ― ասաց կոմսը։

― Իսկ ես, կո՛մս, այրվում եմ ձեզ մի լավ խորհուրդ տալու ցանկությունից, ― ասաց Ուլենշպիգելը և բռնելով կոմսի ձիու սանձը, որ ծառս էլ լինում ու առաջ նետվում, ավելացրեց․

― Տե՛ր իմ, մտածեցեք, որ հիմա շատ լավ եք պարում ձեր ձիու վրա, և որ ձեր գլուխն էլ շատ լավ է պարում ձեր ուսերի վրա․ սակայն արքան ուզում է, ասում են, ընդհատել այդ գեղեցիկ պարերը, ձեզ թողնել ձեր մարմինը և վերցնել ձեր գլուխը և նրան պարել տալ այնպիսի հեռու երկրներում, որ երբեք չկարողանաք հասնել նրան ու բռնել։ Մի ֆլորին տվեք, ազնվորեն վաստակեցի։

― Մտրակի հարված՝ եթե չցանվես, անպիտան խորհրդատու։

― Տե՛ր իմ, ես Ուլենշպիգելն եմ՝ որդին Կլաասի, որին ողջ֊ողջ այրեցին հավատի համար, և Սոոտկինի, որը կսկիծից մեռավ։ Սրտիս բախող աճյունն ասում է, որ Էգմոնտը՝ քաջ զորականը, կարող է իր հրամանատարության տակ գտնվող զորագնդի հետ հակադրել Ալբայի դքսին իր երիցս հաղթական զորքերը։

― Կորի՛ր այստեղից, ― ես դավաճան չեմ, ― ասաց Էգմոնտը։

― Փրկի՛ր երկիրը, միայն դու կարող ես այդ անել, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

Կոմսն ուզեց մտրակել Ուլենշպիգելին, բայց սա չսպասելով դրան՝ փախավ և սկսեց գոռալ․

― Լապտե՜ր կուլ տվեք, լույսով սնվեք, պարո՛ն կոմս։ Փրկեցեք երկիրը։

Մի ուրիշ օր Էգմոնտը ծարաված լինելով՝ կանգնել էր in't Bondt Verkin ― «Խատուտիկ խոզ» պանդոկի առաջ, որը բանեցնում էր կուրտրեցի մի սիրունիկ կին՝ մականվանյալ Musekin (Մկնիկ)։

Կոմսը ուղղվելով ասպանդակների վրա, գոռաց․

― Խմելու բա՛ն։

Ուլենշպիգելը, որ ծառայում էր Մկնիկի մոտ, մոտեցավ կոմսին՝ մի ձեռքին անագե թասը, մյուս ձեռքին՝ կարմիր գինով լի շիշը։

Կոմսը նրան տեսնելուն պես ասաց․

― Այդ դո՜ւ ես, սև չարագուշա՛կ ագռավ։

― Տե՛ր իմ, եթե իմ գուշակությունը սև է, պատճառն այն է, որ լավ չի լվացված, բայց կարո՞ղ եք ասել, թե ո՛րն է ավելի կարմիր՝ գինի՞ն, որ լցվում է կոկորդը, թե արյունը, որ ժայթքում է վզից։ Այդ էր ահա հարցնում իմ լապտերը։

Կոմսը ոչինչ չպատասխանեց, խմեց, վճարեց ու մեկնեց։

XVII

Ուլենշպիգելն ու Լամմեն մի էշ հեծած, որ նրանց տվել էր Օրանժի իշխանի հավատարիմներից Սիմոն Սիմոնսենը, գնում էին ամեն տեղ, ազդարարում քաղաքացիներին արյունարբու արքայի սև մտադրությունները և շարունակ աչալուրջ հետևում էին՝ իմանալու Իսպանիայից եկող լուրերը։

Գեղջկական շորեր հագած՝ նրանք բանջարեղեն էին ծախում, շրջագայում բոլոր շուկաները։

Վերադառնալով Բրյուսելի շուկայից՝ նրանք Աղյուսների գետափում գտնվող մի քարե տան ներքնասրահում տեսան մի գեղեցիկ տիկին՝ ատլաս շորերով, կարմրադեմ, փարթամ լանջով և աշխույժ աչքերով։ Այդ տիկինն ասում էր դեռատի ու թարմ խոհարարուհուն․

― Այդ տապկոցի յուղն ավելացրու․ չեմ սիրում պղնձահամ սոուսը։

Ուլենշպիգելը քիթը լուսամուտից ներս մտցրեց։

― Ամեն տեսակն էլ սիրում եմ ես, ― ասաց նա, ― որովհետև քաղցած փորը համադամ խորտիկների նկատմամբ բծախնդիր չէ։

― Ո՞վ է այս մարդուկը, որ խառնվում է իմ կերակուրին, ― ասաց տիկինը դառնալով Ուլենշպիգելին։

― Ավա՜ղ, գեղանի տիկին, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― եթե դուք կամենայիք մի քիչ խոհարարություն անել ընկերակցությամբ, ես ձեզ կսովորեցնեի ճանապարհորդիս պատրաստած ռագուները, որոնք անծանոթ են ձեզ նման գեղեցիկ, նստակյաց կանանց։

Ապա լեզուն չլթացնելով՝ ավելացրեց․

― Ծարավ եմ։

― Ի՞նչ բանի։

― Քեզ։

― Սիրուն տղամարդ է, ― ասաց խոհարարուհին տիկնոջը։ ― Ներս կանչեցեք, թող արկածները պատմի։

― Բայց չէ՞ որ երկուսով են։

― Մեկին էլ ես կհոգամ, ― ասաց խոհարարուհին։

― Ճիշտ է, տիկի՛ն, ― վրա բերեց Ուլենշպիգելը, ― երկու հոգի ենք մենք՝ ես ու խեղճ Լամմեն, որ մեջքի վրա չի կարող հարյուր ֆունտ կրել, բայց հաճությամբ հինգ հարյուր ֆունտ կկրի ստամոքսի մեջ, մսով ու խմիչքով։

― Որդյա՛կս, ― ասաց Լամմեն, ― մի՛ ծիծաղիր դժբախտիս վրա, որին այնքան թանկ է նստում իր փորը լցնելու հոգսը։

― Սակայն այսօր ոչ մի գրոշ չի նստի, ― ասաց տիկինը։ ― Երկուսդ էլ ներս եկեք։

― Բայց, ― ասաց Լամմեն, ― կա նաև երկու ավանակ, որոնց վրա ենք մենք նստած։

― Վարսակի ոչ մի պակաս չկա կոմս Մեգեմի ախոռում, ― ասաց տիկինը։

Խոհարարուհին թողեց իր տապկոցը, ներս բերեց բակը Ուլենշպիգելին ու Լամմեին իրենց էշերի վրա, որոնք անմիջապես սկսեցին զռալ։

― Սա մոտալուտ սննդառության նվագն է։ Խե՜ղճ իշուկներ, իրենց հրճվանքն են շեփորում։

Երբ երկուսն էլ ավանակներից իջան՝ Ուլենշպիգելն ասաց խոհարարուհուն․

― Եթե դու իշուհի լինեիր՝ ինձ նման էշը սրտովդ կլիներ։

― Եթե ես կին լինեի, ― պատասխանեց խոհարարուհին, ― ուրախ դեմքով մի երիտասարդ սրտովս կլիներ։

― Ուրեմն ի՞նչ ես դու, քանի որ ոչ կին ես, ոչ իշուհի, ― հարցրեց Լամմեն։

― Կույս եմ, ― ասաց նա, ― կույսը կին չէ, առավել ևս իշուհի չէ, հասկանո՞ւմ ես, հաստափո՛ր։

― Չհավատաս դրան, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― նրա կեսը աղջիկ է, այն էլ ի՜նչ աղջիկ, իսկ քառորդը՝ երկու սատանուհի։ Նրա մարմնական չարաճճիությունը արդեն դժոխքում մի տեղ ապահովել է նրան՝ մի ներքնակի վրա, որպեսզի այնտեղ գուրգուրի Բեհեղզեբուղին։

― Չարալեզո՛ւ ծաղրող, ― ասաց խոհարարուհին, ― եթե քո մազերը ձիու բաշ լինեին՝ լցված իմ ներքնակի մեջ, չէի ցանկանա նույնիսկ կոխել անցնել նրա վրայով։

― Իսկ ես կուզենայի ուտել քեզ քո մազերի հետ միասին, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Շողոքո՜րթ, ― վրա բերեց տիկինը, ― բոլո՞ր կանանց կուզենայիր ունենալ։

― Ոչ, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― հազարն ինձ բավական կլիներ, եթե միայն ձուլված լինեին մի կնոջ մեջ՝ ինչպիսին դուք եք։

Տիկինն ասաց․

― Նախ և առաջ մի լիտր սև գարեջուր խմիր, մի կտոր խոզապուխտ կեր, այս ոչխարի ճուռն էլ փոքրացրու, այս կարկանդակն էլ քաշիր գլուխդ, այս սալաթն էլ ուղարկիր փորդ։

Ուլենշպիգելը ձեռքերը միացրեց և գոչեց․

― Խոզապուխտը լավ միս է, bruinbier'֊ը՝ երկնային գարեջուր, ոչխարի ճուռը՝ աստվածային մսեղեն, կարկանդակը երբ քաշում ես գլուխդ, հրճվանքից լեզուդ թրթռում է բերանիդ մեջ, ձեռքով օծված սալաթը իշխանական ուտելիք է։ Բայց օրհնյալ լինի նա, որին որպես ընթրիք կտաք ձեր գեղեցկությունը։

― Տեսեք ինչպե՜ս է ճլվլում, ― ասաց տիկինը։ ― Նախ և առաջ կե՛ր, անպիտա՛ն։

― «Գոհանամք զքէն»֊ից առաջ «Օրհնեալ եղերուք» չե՞նք ասելու, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Ոչ, ― ասաց կինը։

Այնժամ Լամմեն հառաչելով ասաց․

― Քաղցած եմ։

― Հիմա կուտես, ― ասաց գեղեցիկ տիկինը, ― քանի որ եփած մսից զատ այլ մտահոգություն չունես։

― Միաժամանակ թարմ, ինչպես որ իմ կինն էր, ― ասաց Լամմեն։

Խոհարարուհին քիթը կախեց այս խոսքի պատճառով։ Այնուամենայնիվ նրանք կուշտ կերան ու լիուլի խմեցին։ Տիկինն Ուլենշպիգելին այդ գիշերն էլ ընթրիք տվեց, ինչպես նաև հաջորդ օրը և հետևյալ օրերը։

Էշերն ստանում էին երկուական կոտ վարսակ, իսկ Լամմեն՝ կրկնակի ճաշաբաժին։ Մի ամբողջ շաբաթ նա խոհանոցից դուրս չեկավ․ կատակում էր կերակուրների, բայց ոչ խոհարարուհու հետ, որովհետև իր կնոջ մասին էր մտածում։

Այդ միջոցին Ուլենշպիգելն ու տիկինը ապրում էին բարեկամաբար։ Մի օր կինն ասաց․

― Թի՛լ, դու շատ հոռեբարո ես․ ո՞վ ես դու։

― Ես որդին եմ Երջանիկ Պատահականության և Հաճելի Արկածի, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Մի՛ չարախոսիր քո մասին, ― ասաց նա։

― Այդպես եմ անում, որ ուրիշներն ինձ չգովեն, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Պաշտպան կկանգնե՞ս արդյոք քո հալածվող եղբայրներին։

― Կլաասի աճյունը բախում է կրծքիս, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Որքա՜ն գեղեցիկ ես դու իմ աչքին հիմա։ Ո՞վ է այդ Կլաասը։

― Հայրս, որին հավատի համար վառեցին։

― Մեգեմի կոմսը ամենևին նման չէ քեզ, ― ասաց տիկինը, ― նա ուզում է արյուն հոսեցնել այն հայրենիքում, որ ես սիրում եմ, որովհետև ծնվել եմ պանծալի քաղաք Անտվերպենում։ Իմացիր, ուրեմն, որ նա համաձայնել է Բրաբանտի խորհրդական Շեյֆի հետ՝ Անտվերպեն մտցնելու հետևակի իր տասը գումարտակները։

― Ես այդ կհայտնեմ քաղաքացիներին, ― ասաց Ուլենշպիգելը։ ― Հենց հիմա էլ ուրվականի արագությամբ կգնամ կասեմ։

Ու գնաց, և հաջորդ օրը քաղաքացիները զինավառված էին։

Այնուամենայնիվ Ուլենշպիգելն ու Լամմեն իրենց էշերը տեղավորեցին Սիմոն Սիմոնսենի՝ ծանոթ մի գյուղացում մոտ և ստիպված էին թաքնվել, որովհետև կոմս Մեգեմը ամենուրեք փնտրել էր տալիս նրանց՝ կախել տալու համար, քանի որ նրան ասել էին, թե երկու հերետիկոս խմել էին նրա գինուց, կերել էին նրա խորովածից։

Նա խանդոտեց և այդ բանը հաղորդեց գեղեցիկ տիկնոջը, որն ատամները զայրույթից կրճտեց, լաց եղավ և տանսյո՛թ անգամ ուշաթափ եղավ։ Խոհարարուհին էլ նույնը, բայց ոչ այդքան հաճախակի, և հայտարարեց հանուն արքայության իր բաժնի և իր հոգու մշտնջենական փրկության, որ ո՛չ ինքը, ո՛չ էլ տիկինը ոչինչ չէին արել, եթե ոչ ճաշի մնացորդներն էին տվել երկու խեղճ թափառական ուխտավորի, որոնք իրենց լղար էշերը հեծած՝ կանգ էին առել խոհանոցի պատուհանի տակ։

Այդ օրն այնքան արցունք թափեցին, որ հատակը բոլորովին թրջվեց։ Եվ տյար Մեգեմն այդ բանը տեսնելով համոզվեց, որ կանայք չեն ստում։

Լամմեն այլևս չհամարձակվեց երևալ կոմս Մեգեմի տանը, որովհետև խոհարարուհին ամեն անգամ նրան անվանում էր «կնի՛կս, ա՜խ, կնիկս»։

Եվ նա չափազանց տխուր էր՝ մտածելով սնունդի մասին․ բայց Ուլենշպիգելն ամեն անգամ որևէ լավ բան էր բերում նրան, որովհետև Սուրբ Կատարինեի փողոցից մտնում էր տուն ու թաքնվում ձեղնահարկում։

Մյուս օրը, երեկոյան եկեսցեի ժամին կոմս Մեգեմը խոստովանեց սիրուն տիկնոջը, թե ինչպես ինքը որոշել է լուսաբացից առաջ Բուա֊լը֊Դյուք մտցնել իր հրամանատարության ներքո գտնվող ջոկատը։ Հետո պառկեց ու քնեց։ Սիրուն տիկինը ձեղնահարկ վազեց՝ ամեն ինչ Ուլենշպիգելին պատմելու։

XVIII

Ուլենշպիգելը ուխտավորի հագուստով, առանց ուտելիքի պաշարի ու փողի, անմիջապես մեկնեց Բուա֊լը֊Դյուք՝ քաղաքացիներին իմաց տալու համար։ Նա հույս ուներ ճանապարհին մի ձի վերցնել Սիմոնի եղբայր Երոն Պրաատից, որի համար նա նամակներ ուներ իշխանից և այդտեղից արագությամբ և ամենակարճ ճանապարհով հասնել Բուա֊լը֊Դյուք։

Խճուղով անցնելիս նա տեսավ գուգազների մի խումբ և նամակների պատճառով սաստիկ վախեցավ։

Բայց, որոշելով ժպտադեմ դիմավորել ձախորդությունը, հաստատամտորեն, անայլալ սպասեց գուգազներին և կանգ առնելով սկսեց աղոթքներ մրմնջալ։ Երբ գուգազներն անցան, նա էլ քայլեց նրանց հետ և իմացավ, որ Բուա֊լը֊Դյուք են գնում։

Զորասյունն սկսվում էր վալոնների մի գումարտակով, որի գլուխ կանգնած էր կապիտան Լամոտը՝ վեց գեղարդավորների թիկնապահ խմբով։ Ապա ըստ ստորադասության գալիս էր դրոշակակիրը՝ ավելի փոքրաթիվ պահակախմբով, ավագ սպան՝ իր գեղարդավորներով և երկու մարդորսներով, պահանորդապետը, գույքապահը, դահիճն ու նրա օգնականը, ապա շեփորահարներն ու թմբկահարները, որոնք մեծ ժխոր էին բարձրացնում։

Ֆլամանդացիներից հետո գալիս էր մի գումարտակ՝ իր կապիտանի և դրոշակակրի հետ․ գումարտակը բաժանված էր երկու հարյուրյակի՝ գլխավոր գուգազների՝ սերժանտների հրամանատարությամբ․ հարյուրյակները բաժանված էին տասնյակների՝ rotmeestr'֊ների հրամանատարությամբ։ Ավագ սպայի և stocknecht'-ների մահակի օգնականների առջևից նմանապես գնում էին թմբկահարող ու ծղրտացող փողհարներն ու թմբկահարները։

Նրանց հետևից քահ֊քահ ծիծաղելով, շիկահավերի պես ճռվողելով, սոխակների պես դայլայլելով, ուտելով, խմելով, պարելով, կանգնած, պառկած կամ ձիու վրա գալիս էին նրանց ընկերուհիները՝ սիրուն ու անպատկառ աղջիկներ՝ երկու բաց սայլի մեջ։

Նրանցից ոմանք հագնվել էին լանդսկնեխտների ձևով, բայց հագուստը սպիտակ, նրբահյուս կտորից էր կարված, բազուկների, ազդրերի, լանջի մոտ կտրվածքներով, որոնց բացվածքից երևում էր փափկասուն մարմինը․ գլուխներին դրել էին փափուկ բրդե, ոսկեթել երիզներով գդակներ՝ ծայրին՝ հովից փռփռացող ջայլամի գեղեցիկ փետուրներ։ Ոսկե ոլորաթելերով բանված կարմիր ատլասե գոտիներից կախված էին նրանց դաշյունների ոսկեճամուկ գործվածքե պատյանները։ Նրանց կոշիկները, գուլպաներն ու զստապանները, բաճկոնակները, ծոպազարդերն ու ճարմանդները ոսկե էին ու սպիտակ մետաքսե։

Մյուսներն էլ լանդսկնեխտի պես էին հագնված՝ բայց կանաչ, կապույտ, շիկակարմիր, երկնագույն, բոսոր զգեստներ, կտրատած, ասեղնագործած ու զինանշաններով՝ ըստ իրենց ֆանտազիայի։ Եվ ամենքն էլ բազուկի վրա կրում էին մի գունավոր բոլորաշերտ՝ նրանց արհեստի նշանը։

Մի hoerweyfel՝ նրանց սերժանտը ուզում էր նրանց լռեցնել, բայց աղջիկներն իրենց անուշիկ ծամածռություններով ու խոսքերով ստիպում էին նրան ծիծաղել ու չէին հնազանդվում։

Ուլենշպիգելը՝ թափառական ուխտավորի հագուստով, քայլում էր երկու գումարտակներին համընթաց, ինչպես մակույկը խոշոր նավի կողքին։ Եվ շարունակում էր մրմնջալ իր ողոթքները։

Հանկարծ Լամոտն ասաց նրան․

― Ո՞ւր ես գնում այդպես ուխտավո՛ր։

― Պարո՛ն կապիտան, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, որ խիստ քաղցածացել էր, ― ժամանակով ես մի մեղք գործեցի ու դատապարտվեցի Աստվածամոր տաճարի ժողովրդի կողմից՝ ոտքով գնալ Հռոմ և թողություն հայցել սրբազան հորից, որը և շնորհեց ինձ։ Թողություն ստացած՝ ես եկա այս վայրերը, պայմանով՝ որ ճանապարհին քարոզեմ պատարագի խորհուրդը ամեն ոքի և հանդիպած բոլոր գուգազներին, որոնք իմ քարոզների փոխարեն պարտավոր են հաց ու միս տալ ինձ։ Եվ այսպես քարոզ կարդալով պահում եմ թշվառ գոյությունս։ Թույլ կտա՞ք ինձ, որ ուխտս հարգեմ հետևյալ հանգրվանում։

― Այո, ― ասաց տյար Լամոտը։

Ուլենշպիգելը եղբայրաբար խառնվելով վալոններին ու ֆլամանդացիներին՝ շոշափում էր բաճկոնակի տակի նամակները։

Աղջիկները կանչում էին նրան․

― Ուխտավո՛ր, սիրո՛ւն ուխտավո՛ր, ե՛կ այստեղ ու ցույց տուր քո քարոզների հզորությունը։

Ուլենշպիգելը մոտեցավ նրանց ու համեստորեն ասաց․

― Քո՛ւրյք իմ ի Քրիստոս, մի՛ ծաղրեք խեղճ ուխտավորին, որ սար ու ձոր ընկած սուրբ հավատքն է քարոզում գուգազներին։

Եվ աչքերով ուտում էր նրանց փոքրիկ հրապույրները։

Բայց խելահեղ աղջիկները սայլի ծածկույթներից իրենց շողշողուն դեմքը դուրս հանելով՝ գոչում էին․

― Շատ ջահել ես դու այդ գուգազներին քարող կարդալու համար։ Բարձրացիր մեր սայլը, և մենք քեզ կսովորեցնենք ավելի քաղցր խոսքեր։

Ուլենշպիգելը հաճույքով կհնազանդվեր, բայց նամակների պատճառով չէր կարողանում։ Աղջիկներից երկուսն արդեն իրենց կլորիկ ու ճերմակ բազուկները սայլակից դուրս հանելով ճգնում էին քաշել նրան իրենց մոտ, երբ hoerweyfel'֊ը խանդելով գոռաց Ուլենշպիգելի վրա․

― Եթե չհեռանաս այստեղից՝ երկու կտոր կանեմ քեզ։

Եվ Ուլենշպիգելը հեռացավ դրանցից ու սկսեց աննկատելիորեն դիտել արևից ոսկեշաղված թարմ աղջիկներին, որոնք շարժվում էին արևաշող ճանապարհով։

Հասան Բերխեմ։ Ֆիլիպ դը Լանուան՝ Բովուարի սեպուհ ու ֆլամանդացիների հրամանատարը, հրամանեց հանգրվանել։

Այդ վայրում միջակ բարձրությամբ մի կաղնի կար՝ զրկված իր ճյուղերից, բացի մի խոշորից, որը մեջտեղից կոտրված էր և որից անցած ամսին կախել էին մի հակամկրտչականի։

Գուգազները կանգ առան․ պարենավաճառներն իրենց սայլակները մոտեցրին և սկսեցին ծախել նրանց հաց, գինի, գարեջուր, ամեն տեսակ միս։ Գալով զվարճասեր աղջիկներին՝ ապա սրանց ծախեցին շաքարեղեն, շագանակ, նուշ, կարկանդակ։ Այդ բանը տեսնելով, Ուլենշպիգելը է՛լ ավելի քաղց զգաց։

Հանկարծ կապկի պես բարձրանալով ծառը՝ հեծավ խոշոր ճյուղին, որ գետնից յոթ ոտք բարձր էր․ այդտեղ սկսեց իրեն խարազանով ձաղկել, իսկ գուգազներն ու զվարճասեր աղջիկները շրջան կազմեցին նրա շուրջը։

― Հանուն հօր, և որդոյ, և հոգոյն սրբոյ, ամեն, ― ասաց նա։ ― Գրված է․ «Ով որ տալիս է աղքատներին՝ փոխ է տալիս աստծուն»․ գուգազնե՛ր և դուք, սիրո՛ւն տիկնայք, սիրո գողտրիկ ընկերուհիներ այս քաջարի զորականների, փոխ տվեք աստծուն, այսինքն տվեք ինձ հաց, միս, գինի, գարեջուր՝ թե ուզում եք, կարկանդակներ՝ եթե ձեզ անախորժ չէ, և աստված, որ հարուստ է, ձեզ կվերադարձնի դրախտահավի շեղջերով, մալվուայզյան գինու առվակներով, խորոված շաքարի լեռներով, rystpap`֊ով, որ դուք կուտեք դրախտում արծաթե գդալներով։

Ապա ողբաձայն ավելացրեց․

― Չե՞ք տեսնում միթե, թե ինչպիսի՜ դաժան չարչարնքներով եմ ուզում արժանանալ իմ մեղաց թողության։ Միթե չե՞ք ամոքելու այրող ցավն այս խարազանի, որ վիրավորում է կռնկաս և արյուն է հոսեցնում։

― Ո՞վ է այս խելառը, ― հարցրին գուգազները։

― Բարեկամնե՛րս, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― ես խելառ չեմ, այլ ապաշխարող ու քաղցած, որովհետև այն ժամանակ, երբ հոգիս ողբում է իր մեղքերը, խեղճ փորս ողբում է մսի բացակայությունը։ Աստվածահաճո գուգազնե՛ր և դուք, գեղանի տիկնայք, ես այդտեղ, ձեզ մոտ տեսնում եմ յուղալի խազապուխտ, խորոված սագ, երշիկներ, գինի, գարեջուր, կարկանդակներ։ Մի՞թե ոչ մի բան չեք տա ուխտավորին։

― Կտանք, կտանք, ― ասացին ֆլամանդացի գուգազները, ― լավ կերպարանք ունի ուխտավորը։

Եվ ամենքն էլ գնդակների պես սկսեցին ուտելիքի կտորներ նետել նրան։ Ուլենշպիգելը շարունակում էր խոսել և ճյուղի վրա նստած մոլեգնորեն ուտում էր։

― Քաղցը, ― ասում էր նա, ― մարդուս դարձնում է խստասիրտ և աղոթելու անընդունակ, բայց խոզապուխտն անմիջապես փարատում է այդ վատ զգացողությունը։

― Զգո՜ւյշ, ցանցա՛ռ, ― ասաց մի զինվոր՝ կիսատ շիշը նրան շպրտելով։

Ուլենշպիգելը օդում բռնեց շիշը և փոքրիկ ումպերով խմելով ասաց․

― Եթե սուր, անտանելի քաղցը կործանարար է մարդու թշվառ մարմնի համար, ապա կա մի՛ ուրիշ ցավ, որ նույնքան կործանարար է․ դա այն անհանգստությունն է, որ խեղճ ուխտավորն ունենում է այն ժամանակ, երբ վեհանձն գուգազները տալիս են նրան ո՛րը մի շերտ խոզապուխտ , ո՛րը մի շիշ գարեջուր․ և որովհետև ուխտավորը սովորաբար սակավապետ է, ապա երբ նա խմում է՝ ստամոքսում ունենալով խիստ փոքրաքանակ սնունդ, անմիջապես հարբում է։

Երբ նա այսպես խոսում էր՝ նորից օդում բռնեց մի սագի ճուռ։

― Ուղղակի հրաշք բան է օդի մեջ մարգագետնի ձուկ որսալ։ Բայց ինքն էլ, իր ոսկորն էլ անհետացան։ Ի՛նչը կարող է չոր ավազից ավելի անհագ լինել ― չբեր կինը և քաղցած ստամոքսը, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

Մեկ էլ նա զգաց, որ գեղարդի պողպատը խայթեց իր նստուկը։ Եվ նա լսեց, որ մի դրոշակակիր ասում է․

― Այս ի՞նչ է․ ուխտավորները հիմա սկսել են արհամարհե՞լ ոչխարի ճուռը։

Եվ Ուլենշպիգելը տեսավ գեղարդի ծայրին շամփրած ոչխարի ճուռի մի խոշոր կտոր, որը վերցրեց ու ասաց․

― Ճուռը ճուռի փոխարեն, ես գերադասում եմ սա իմ ատամների տակ, քան թե մյուսը իմ բաճկոնակին ղիմահարած։ Այս ճուռի ոսկորից մի մեղմաձայն սրինգ կշինեմ և գովեստներ կերգեմ քեզ, ո՜վ գթասիրտ գեղարդավոր։ Այնուամենայնիվ, ― ասում էր նա կրծելով ճուռը, ― ի՞նչ է պետք լավ ճաշը առանց անուշեղենի, ի՞նչ բան է ոչխարի ճուռը, ինչքան էլ հյութեղ լինի, եթե դրանից հետո ուխտավորը չի տեսնում որևէ կարկանդակի օրհնյալ երեսը։

Ասաց թե չէ՝ ձեռքը տարավ դեմքին, որովհետև զվարճասեր աղջիկների խմբից եկող երկու բանդակալի կարկանդակ ճապաղել էին մեկը աչքի վրա, մյուսը՝ երեսի։ Լսվեց աղջիկների քրքիջը և Ուլենշպիգելի պատասխանը․

― Շատ շնորհակալ եմ, անուշի՛կ աղջիկներ, որ անուշեղենի համբույրներ եք տալիս ինձ։

Բայց կարկանդակներն ընկան գետին։

Հանկարծ թմբուկները թնդացին, փողերը հնչեցին, և գուգազները ճանապարհ ընկան։

Բովուարի սեպուհն ասաց Ուլենշպիգելին, որ ծառից իջնի և քայլի զորամասի կողքից, որից նա կուզենար հարյուր մղոն հեռու լինել, որովհետև մի քանի թթու կերպարանքով գուգազների խոսքերից կռահել էր, որ ինքը նրանց համար կասկածելի է, որ նրանք շուտով կբռնեն իրեն որպես լրտեսի, կխուզարկեն ու կկախեն՝ եթե գտնեն իր վրայի թղթերը։

Հետևաբար գլորվելով մի փոսի մեջ՝ գոչեց․

― Գթացե՛ք, պարո՛ն գուգազներ, ոտքս խախտվեց, այլևս չեմ կարող ճանապարհը շարունակել, թույլ տվեք նստեմ աղջիկների սայլը։

Բայց նա գիտեր, որ խանդոտ hoerweyfel'֊լը թույլ չի տալու։

Իսկ աղջիկները կանչում էին իրենց սայլից․

― Դե շո՜ւտ, անուշի՛կ ուխտավոր, ե՛կ, շո՛ւտ։ Մենք քեզ կսիրենք, կգուրգուրենք, կհյուրասիրենք, մի օրվա մեջ կլավացնենք։

― Գիտեմ, գիտեմ, ― ասում էր նա, ― որ կանանց ձեռքերը աստվածային բալասան են ամեն մի վերքի համար։

Բայց hoerweyfel'ը խանդոտ ասում էր տյար դը Լամոտին․

― Տե՛ր իմ, ինձ թվում է, թե որ այս ուխտավորը ծաղրում է մեզ՝ իր խախտած ոտքը պատճառ բռնելով, որպեսզի նստի աղջիկների սայլը։ Հրամայեցեք, որ մնա իր տեղը։

― Հրամայում եմ, ― ասաց դը Լամոտը։

Եվ Ուլենշպիգելը մնաց փոսի մեջ։

Մի քանի գուգազ կարծելով, որ իրոք նրա ոտքը խախտվել է, խիստ բարկացան, որովհետև ուրախ֊զվարթ մարդ էր նա։ Ուստի երկու օրվա միս ու գինի թողեցին նրան։ Աղջիկները կուզենային օգնել նրան, բայց որովհետև չէին կարող՝ նրան գցեցին այն ամենը, ինչ մնացել էր անուշեղենից։

Երբ զորամասն արդեն հեռու էր՝ Ուլենշպիգելը, ուխտավորի իր հագուստով շտապեց փախչել․ մի ձի գնեց և ճանապարհներով ու կածաններով քամու արագությամբ հասավ Բուա֊լը֊Դյուք։

Պարոնայք Բովուարի և Լամոտի գալու լուրն առնելուն պես քաղաքի բնակիչները զինվեցին՝ ութ հարյուր հոգի, ընտրեցին հրամանատարներ և ածխավաճառի զգեստ հագած Ուլենշպիգելին ուղարկեցին Անտվերպեն՝ հերկուլեսյան խմող Բրեդերոդեից օգնություն ստանալու համար։

Եվ պարոնայք Բովուարի ու Լամոտի գուգազները չկարողացան մտնել Բուա֊լը֊Դյուք՝ աչալուրջ և քաջաբար դիմադրելու պատրաստ քաղաքը։

XIX

Հաջորդ ամսին դոկտոր Ագիլեուս Ուլենշպիգելին տվեց երկու ֆլորին և նամակներ, որոնցով նա պետք է գնար Սիմոն Պրաատի մոտ և նրանից իմանար իր անելիքը։

Ուլենշպիգելը Պրաատի մոտ գտավ ապրուստ և օթևան։ Անուշ էր նրա քունը, անուշիկ էր նաև երիտասարդությունից ծաղկած նրա կերպարանքը։ Պրաատն, ընդհակառակը, նիհար էր, արգահատելի տեսքով և կարծես շարունակ խորասուզված տխուր մտածմունքների մեջ։ Ուլենշպիգելը, երբ գիշերները պատահաբար արթնանում էր, խիստ զարմանում էր մուրճի հարվածներ լսելով։

Երբ այդ առավոտ նա վեր կացավ՝ Սիմոն Պրաատն իրենից առաջ վեր էր կացել և ավելի խղճալի տեսք ուներ, ավելի տխուր էին նրա աչքերը, որոնք փայլում էին մեռնելու կամ կռիվ գնալու պատրաստվող մարդու աչքերի նման։

Պրաատը հաճախակի հորանջում էր, ձեռքերը կցում աղոթելու համար և միշտ թվում էր ցասմամբ համակված։ Նրա ձեռքերը, ինչպես նաև շապիկը, սև էին ու ճարպոտ։

Ուլենշպիգելը որոշեց իմանալ, թե որտեղից էին գալիս մուրճի ձայները, Պրաատի ձեռքերի սևությունը և նրա մելամաղձությունը։ Մի երեկո Blauwe Gans` Կապույտ սագ գինետանը խմելուց հետո, ուր նա տարել էր նաև Սիմոնին՝ հակառակ նրա ցանկության, նա ձևացավ խմիչքներից այնքան գինովցած և գլուխն այնպես շշմած, որ իբր անմիջապես կարիք ունի անկողին մտնելու։

Եվ Պրաատը տխրությամբ նրան տարավ տուն։

Ուլենշպիգելը քնում էր ձեղնահարկում՝ կատուների մոտ, իսկ Սիմոնի անկողինը ներքևում էր՝ նկուղի մոտ։

Ուլենշպիգելը շարունակելով իր առերես գինովությունը՝ օրորվելով բարձրացավ սանդուղքը՝ ձևացնելով, թե ահա ուր որ է կգլորվի ցած և բռնելով պարանը։ Սիմոնը եղբոր պես օգնեց նրան՝ քնքշագին հոգատարությամբ։ Ապա նրան անկողին դրեց՝ ցավելով նրա հարբած վիճակի համար և աղոթելով աստծուն, որ ների․ ապա ցած իջավ։ Շատ չանցած Ուլենշպիգելը լսեց մուրճի նույն հարվածները, որոնցից քանի՜ անգամ արթնացել էր։

Անշշուկ վեր կենալով՝ նա բոբիկ ոտներով իջավ նեղ աստիճաններից․ յոթանասուներկուսից հետո նրա առաջ ցցվեց մի ցածլիկ դուռ, որի կիսաբացվածքից լույսի շողք էր դուրս ընկել։

Սիմոնը թռուցիկ թերթեր էր տպագրում Լաուրենս Կոստերի՝ տպագրության վսեմ արվեստի այդ խոշոր տարածողի ժամանակվա հին տառերով։

― Ի՞նչ ես անում այդտեղ, ― հարցրեց Ուլենշպիգելը։

― Եթե դու սատանայի կողմից ես, ― պատասխանեց սարսափահար Սիմոնը, ― մատնի՛ր ինձ, թող ես մեռնեմ, իսկ եթե աստծու կողմից ես, ապա թող քո բերանը լինի լեզվիդ բանտը։

― Աստծու կողմից եմ, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― և ոչ մի չարիք չեմ ցանկանում քեզ։ Ի՞նչ ես անում այդտեղ։

― Աստվածաշունչ եմ տպում, ― պատասխանեց Սիմոնը։ ― Եվ որովհետև կնոջս ու երեխաներիս ապրեցնելու համար ցերեկը տպագրում եմ նորին վսեմության դաժան ու չարամիտ հրովարտակները, ապա գիշերը սերմանում եմ աստծու ճշմարիտ խոսքը և այդպիսով քավում եմ այն չարիքը, որ անում եմ ցերեկը։

― Արիասիրտ մարդ ես դու, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Հավատացյալ եմ ես, ― վրա բերեց Սիմոնը։

Իրականում այս տպարանից էր, որ դուրս եկան ֆլամանդերեն աստվածաշունչերը և տարածվեցին Բրաբանտում, Ֆլանդրիայում, Հոլանդիայում, Զելանդիայում, Ուտրեխտում, Նորդ֊Բրաբանտում, Օվեր֊Իսելում, Գերլանդում՝ մինչև այն օրը, երբ Սիմոնը դատապարտվեց գլխատման՝ վերջացնելով այդպես իր կյանքը Քրիստոսի ու արդարության համար։

XX

Մի անգամ Սիմոնն ասաց Ուլենշպիգելին․

― Լսի՛ր, եղբա՛յր, սրտո՞տ ես, թե չէ։

― Սրտոտ եմ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― այնքան, որքան պետք է խարազանելու որևէ իսպանացու՝ շունչը փչելու աստիճան, սպանելու համար որևէ մարդասպանի, անշնչացնելու որևէ ջարդարարի։

― Կկարողանա՞ս համբերությամբ մնալ ծխնելույզի մեջ և լսել, թե ինչ է ասվում ցածի սենյակում, ― հարցրեց տպագրիչը։

― Աստծու շնորհիվ ունեմ ամուր կողեր և ճկուն ոտքեր, այնպես որ երկար կարող եմ կատվի պես մնալ այնտեղ, որտեղ ուզենամ։

― Համբերություն և հիշողություն ունե՞ս, ― հարցրեց Սիմոնը։

― Կլաասի աճյունը բախում է կրծքիս, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Դե՛, ուրեմն, լսի՛ր, ― ասաց տպագրիչը, ― կվերցնես այսպես ծալված այս խաղաթուղթը և կգնաս Դենդերմոնդե՝ բախելու երկու անգամ ուժեղ ու մեկ անգամ կամացուկ դուռն այն տան, որի արտաքին տեսքը նկարված է այստեղ։ Մեկը դուռը բաց կանի և քեզ կհարցնի՝ դո՞ւ ես ծխնելույզ մաքրողը․ կասես, որ ես նիհար եմ և իմ խաղաթուղթը չեմ կորցրել, և ցույց կտաս նրան։ Ապա, Թի՛լ, կանես այն, ինչ պետք է անես։ Սև ամպեր են կուտակվում Ֆլանդրիայի վրա։ Քեզ ցույց կտան մի ծխնելույզ՝ նախօրոք ավերված և պատրաստված․ այդտեղ կգտնես լավ կեռեր՝ ոտքերիդ համար, իսկ նստուկիդ համար՝ ամուր հենած մի փոքրիկ տախտակ։ Երբ դուռը բացողը քեզ ասի մտիր ծխնելույզը՝ կմտնես և սուսուփուս կմնաս այդտեղ։ Նշանավոր իշխաններ են հավաքվելու այդ սենյակում, քո պահմտած բուխարու առջև։ Դրանք են՝ Վիլհելմ Լռակյացը՝ Օրանժի դուքսը, Էգմոնտի, Հոորնի, Հոգգստրաատենի կոմսերը և Լյուդովիգ Նասաուն՝ Լռակյացի քաջարի եղբայրը։ Մենք՝ ռեֆորմատներս ուզում ենք իմանալ, թե մեր իշխաններն ի՛նչ են ուզում և ի՛նչ կարող են ձեռնարկել երկիրը փրկելու համար։

Այպիսով, ապրիլի մեկին Ուլենշպիգելն արեց այն, ինչ նրան պատվիրված էր և տեղավորվեց բուխարու ծխնելույզի մեջ։ Նա գոհունակություն զգաց՝ տեսնելով, որ ներքևում կրակ չէր վառվում, և մտածեց, որ ծուխ չլինելու դեպքում լսողությունն ավելի սուր կլինի։

Շուտով սրահի դուռը բացվեց և քամու հոսանքը պարուրեց նրան ու անցավ։ Բայց Ուլենշպիգելը համբերությամբ ընդունեց այդ քամին՝ ասելով, որ դա կթարմացնի իրեն՝ ուշադիր լինելու համար։

Հետո նա լսեց տյարք Օրանժի, Էգմոնտի և մյուսների ներս մտնելը։ Նրանք սկսեցին խոսել իրենց ունեցած երկյուղների, թագավորի բարկության և հարկերն ու ֆինանսները վատ կառավարելու մասին։ Նրանցից մեկը խոսում էր կծու շեշտով, մեծամտորեն ու հստակ․ դա Էգմոնտն էր։ Ուլենշպիգելը ճանաչեց նրան, ինչպես և ճանաչեց Հոոգստրաատենին՝ նրա խռպոտ ձայնից, Հոորնին՝ թավ ձայնից, կոմս Լյուդվիգ Նասաուին՝ նրա հաստատակամ ու ռազմատենչ խոսելուց, և Լռակյացին՝ բոլոր խոսքերը դանդաղ արտասանելուց, կարծես ամեն մի բառը կշեռքի վրա էր կշռում։

Կոմս Էգմոնտը հարցրեց, թե ինչո՞ւ են երկրորդ անգամ հավաքվել, քանի որ Հելեգաթում իրենք երկար ու բարակ որոշել էին իրենց անելիքը։

Հոորնը պատասխանեց․

― Ժամերն արագասահ են․ թագավորը բարկանում է, զգուշանանք ձգձգելուց։

Այնժամ խոսեց Լռակյացը․

― Երկիրը վտանգի մեջ է․ պետք է այն պաշտպանել օտարերկրյա բանակի հարձակման դեմ։

Էգմոնտը տաքանալով պատասխանեց, թե զարմանալի է գտնում, որ թագավորը՝ իր տերը, կարծում է, թե պետք է մի բանակ ուղարկել այստեղ, մինչդեռ ամեն ինչ խաղաղեցված է իշխանների, հատկապես իր հոգատարությամբ։

Բայց Լռակյացը առարկեց նրան․

― Ֆիլիպը Նիդեռլանդիայում ունի տասնչորս զորագունդ, որոնց բոլոր գուգազներն էլ հավատարիմ են նրա՛ն, ով հրամանատար էր Գրավլինում և Սեն֊Քանտենում։

― Չեմ հասկանում։

Իշխանը շարունակեց․

― Այլևս ոչինչ չեմ ավելացնում, բայց հիմա կկարդացվեն ձեզ և միացյալ իշխաններին ուղղված որոշ նամակներ, ամենից առաջ խեղճ ռազմագերի Մոնտինյիի նամակները։

Այդ նամակների մեջ տյար Մոնտինյին գրում էր․

«Արքան սաստիկ բարկացած է Նիդեռլանդիայում տեղի ունեցածից և պատեհ ժամին պատժելու է խռովությունների հանցավորներին»։

Այս խոսքի վրա կոմս Էգմոնտն ասաց, թե մրսում է, և որ լավ կլիներ մի թեժ օջախ վառեին։ Եվ բուխարին վառեցին, երբ երկու իշխանները խոսում էին նամակների վերաբերյալ։

Կրակը չարծածվեց ծխնելույզի մեջ եղած խիստ խոշոր խցանի պատճառով, և սենյակը լցվեց ծխով։

Այնժամ կոմս Հոոստրաատենը հազալով կարդաց Իսպանիայի դեսպան Ալավայի բռնված նամակները, որ հասցեագրված էին Նիդեռլանդիայի կառավարչուհուն։

― Դեսպանը գրում է, որ Նիդեռլանդիայում կատարված ամբողջ չարիքը երեք մարդու գործ է, այսինքն՝ պարոնայք Օրանժի, Էգմոնտի և Հոորնի։ Պետք է լավ դեմք ցույց տալ այդ իշխաններին, ― ասում է դեսպանը, ― և ասել նրանց, որ արքան կարծում է, թե այդ իշխանների ծառայությամբ միայն երկիրը հնազանդ վիճակում կպահի։ Ինչ վերաբերում է Մոնտինյիին և Բերգեսին, ապա նրանք գտնվում են այնտեղ, որտեղ պետք է լինեն։

«Օ՜, ― մտածում էր Ուլենշպիգելը, ― ես գերադասում եմ մխացող մի ծխնելույզ Ֆլանդրիայում, քան թե հովասուն բանտն Իսպանիայում, որովհետև պարանակեռեր են բուսնում նրա խոնավ պատերին»։

― Հիշյալ դեսպանն ավելացնում է, որ արքան Մադրիդ քաղաքում ասել է․ «Այն ամենի պատճառով, ինչ տեղի է ունեցել Նիդեռլանդիայում, նվազել է մեր արքայական համարումն ու ազդեցությունը, նվաստացված է աստվածապաշտությունը, և մենք ավելի շուտ կվտանգենք մեր բոլոր մյուս երկրները, քան թե անպատիժ կթողնենք մի այդպիսի ըմբոստություն։ Մենք որոշել էինք անձամբ երթալ Նիդեռլանդիա և պահանջել, որ ներկա լինեն պապն ու կայսրը։ Այժմյան չարիքի տակ ապագա բարօրությունն է պառկած։ Մենք Նիդեռլանդիան կենթարկենք մեր բացարձակ իշխանությանը և ըստ մեր ցանկության կձևավորենք այնտեղ պետություն, կրոն և կառավարություն։

«Ա՜խ, Ֆիլի՛պ թագավոր, ասում էր մտովի Ուլենշպիգելը, ― եթե ես կարողանայի իմ ձեռքով քեզ ձևավորե՜լ, իմ ֆլամանդական մահակի տակ պատվական ձևավորման կենթարկվեին քո ազդրերը, բազուկներն ու սրունքները, գլուխդ երկու գամով կամրացնեի կռնակիդ, որպեսզի այդ վիճակում նայելով այն գերեզմանոցին, որ թողնում ես քո հետևից, ուզածիդ չափ երգեիր քո բռնակալական վերափոխումների երգը»։

Գինի բերեցին։ Հոոգստրաատենը վեր կացավ ու ասաց․

― Խմում եմ մեր երկրի կենացը։

Ամենքն էլ հետևեցին նրան․ ապա նա գավը դնելով սեղանին՝ ավելացրեց․

― Չար ժամը հնչել է բելգիական ազնվականության համար։ Պետք է պաշտպանվելու միջոցների մասին մտածել։

Սպասելով պատասխանի՝ նա նայեց Էգմոնտին, որը ծպտուն չհանեց։

Խոսեց, սակայն, Լռակյացը․

― Մենք կդիմադրենք, եթե Էգմոնտը, որ երկու անգամ՝ Սեն֊Քանտենում և Գրավլինում դողացրեց Ֆրանսիային, որ լիակատար իշխաննություն ունի ֆլամանդական գուգազների վրա՝ ուզենա օգնության գալ մեզ և արգելել իսպանացուն մտնելու մեր երկիրը։

Տյար Էգմոնտը պատասխանեց․

― Ես շատ հարգալիր կարծիք ունեմ արքայի մասին, որպեսզի հավատամ, թե մենք հարկադրված կլինենք ապստամբության զենք բարձրացնել նրա դեմ։ Ովքեր նրա զայրույթից վախենում են՝ թող հեռանան։ Ես կմնամ, քանի որ առանց նրա օգնության ապրելու ոչ մի միջոց չունեմ։

― Ֆիլիպը կարող է անագորույն վրեժ լուծել, ― ասաց Լռակյացը։

― Ես վստահում եմ նրան, ― պատասխանեց Էգմոնտը։

― Ներառյալ և գլո՞ւխդ, ― հարցրեց Լյուդովիկ Նասաուն։

― Ներառյալ, ― պատասխանեց Էգմոնտը, ― գլուխս, մարմինս և անձնավորությունս, որ նրանն են։

― Ես քեզ պես կանեմ, բարեկամ հավատարիմ, ― ասաց Հոորնը։

― Պետք է կանխել և ոչ թե սպասել, ― ասաց Լռակյացը։

Այնժամ տյար Էգմոնտը զայրացկոտ ասաց․

― Ես Գրամոնում քսաներկու ռեֆորմատ կախել տվի։ Եթե քարոզները դադարեն, եթե պատկերակործանները պատժվեն՝ արքայի բարկությունը կմեղմանա։

― Կասկածելի հույսեր են դրանք, ― պատասխանեց Լռակյացը։

― Վստահությամբ զինվենք, ― ասաց Էգմոնտը։

― Վստահությամբ զինվենք, ― կրկնեց Հոորնը։

― Պողպատով պետք է զինվել, և ոչ թե վստահությամբ, ― վրա բերեց Հոոգստրատենը։

Դրա վրա Լռակյացը նշան արեց, թե ուզում է մեկնել։

― Երթաք բարով, անհո՛ղ իշխան, ― ասաց Էգմոնտը։

― Մնաք բարյավ, անգլուխ իշխան, ― պատասխանեց Լռակյացը։

Այնժամ Լյուդվիգ Նասաուն ասաց․

― Դահիճը ոչխարի համար է, փառքը՝ պապենական երկիրը փրկող զինվորի համար։

― Ես այդ ոչ կարող եմ, ոչ էլ ուզում եմ, ― ասաց Էգմոնտը։

«Զոհերի արյունը հետ է ցայտում պալատականների գլխին», ― մտածեց Ուլենշպիգելը։

Իշխանները ցրվեցին։

Ուլենշպիգելն իջավ ծխնելույզից և անմիջապես ճանապարհ ընկավ՝ լուր տանելու Պրաատին։ Սա ասաց․

― Էգմոնտը դավաճան է։ Աստված Օրանժի իշխանի հետ է։

Հապա դո՞ւքսը։ Դուքսը Բրյուսելումն է։ Հրաժեշտ տվեք ձեր ունեցվածքին, քաղաքացինե՛ր։

Գիրք երրորդ

I

Գնում է նա՝ Լռակյացը․ աստված է առաջնորդում նրան։

Երկու կոմսերն արդեն ձերբակալված են։ Ալբան մեղմ վերաբերմունք և ներում է խոստանում Լռակյացին՝ եթե նա ներկայանա իրեն։

Այդ լուրը լսելիս Ուլենշպիգելն ասաց Լամմեին․

― Սատանան տանի, դուքս Ալբան գլխավոր դատախազ Դյուբուայի պնդումով երեք անգամ տասնչորս օր ժամանակ է տվել Օրանժի իշխանին, նրա եղբայր Լյուդվիգին, Հոոգստրաատներին, վան դել Բերգին, Կուլեմբուրգին, Բրեդերոդեին և իշխանի մյուս բարեկամներին՝ ներկայանալ իրեն՝ խոստանալով արդար դատաստան և գթասրտություն։ Լսի՛ր, Լամմե՛․ մի օր, ամստերդամցի մի հրեա ասպարեզ կանչեց իր թշնամիներից մեկին՝ իջնել փողոց․ մարտակոչողը սալահատակի վրա էր, մարտակոչվողը պատուհանում․ «Հապա ցած իջիր, ― ասում էր մարտակոչողը մարտակոչվողին, ― բռունցքի մի այնպիսի հարված իջեցնեմ գլխիդ, որ գլուխդ մտնի կրծքիդ մեջ և դու կողերիդ միջից նայես, ինչպես գողը բանտի ճաղադռան արանքից»։ Մարտակոչվողը պատասխանեց․ «Հարյուրապատիկ ավելի էլ որ խոստանան՝ դարձյալ ցած չեմ գա»։ Այսպես էլ Օրանժն ու մյուսները կարող են պատասխանել։

Եվ այդպես էլ արին․ հրաժարվեցին ներկայանալ։ Էգմոնտը ու Հոորնը չհետևեցին նրանց օրինակին։ Եվ պարտականության թերացումը արագացրեց աստծո դատաստանը՝ ի վնաս իրենց։

II

Այդ օրերին Բրյուսելի Ձիերի շուկայում գլխատվեցին տյարք Ադլոնները, Բատենբուրգի որդիները և այլ նշանավոր ու քաջարի իշխաններ, որոնք ուզեցել էին անականկալ հարձակմամբ տիրանալ Անտվերպենին։

Եվ երբ նրանք տասնութ հոգով, օրհներգ երգելով գնում էին դեպի պատժավայրը՝ թմբկահարները ամբողջ ճանապարհին առջևից ու հետևից թմբուկ էին զարնում։

Եվ իսպանական գուգազները, որ ուղեկցում էին նրանց մահապատժի, բոցավառ ջահերով խանձում էին նրանց մարմինը ամեն կողմից։ Եվ երբ նրանք ցավից կծկվում էին՝ գուգազներն ասում էին․ «Ի՜նչ է, լյութերականնե՛ր, ուրեմն ցա՞վ եք զգում, որ առաջուց վառում են ձեզ։

Եվ նա, որ մատնել էր նրանց, կոչվում էր Դիրիկ Ալոսե․ սա նրանց առաջնորդել էր Էնքյուզե (որը դեռ կաթալիկական էր), որպեսզի հանձնի դքսի մարդաորսներին։

Եվ նրանք մահացան անվեհեր կերպով։

Եվ նրանց ունեցվածքը ժառանգեց արքան։

III

― Տեսա՞ր նրան անցնելիս, ― հարցրեց փայտահատի տարազ հագած Ուլենշպիգելը նույն ձևով զգեստավորված Լամմեին։ ― Տեսա՞ր այդ սինյոր դքսին՝ իր նեղ ճակատով, ինչպես արծվինն է, և իր երկար մորուքով, որ նման է կախաղանից կախված պարանի ծայրին։ Աստված առնի դրա հոգին։ Դու տեսա՞ր նրան՝ այդ սարդին՝ իր երկար, մազոտ թաթերով, որին սատանան փսխելիս թքեց մեր երկրի վրա։ Ե՛կ, Լամմե՛, ե՛կ, գնանք քար շպրտելու ոստայնի մեջ․․․

― Ավա՜ղ, ― ասաց Լամմեն, ― ողջ֊ողջ կայրեն մեզ։

― Ե՛կ գնանք Գրոնենդալ, սիրելի՛ բարեկամ․ այնտեղ մի գեղեցիկ մենաստան կա, ուր Նորին սարդային դքսությունը աղոթելու է խաղաղության աստծուն, որ թույլ տա ավարտել իր գործը, և նրա սև հոգին հրճվի մեռածների դիակների վրա։ Մենք հիմա պահք ենք, և Նորին դքսությունը միայն արյան պահքը չի կարող պահել։ Ե՛կ Լամմե՛, հինգ հարյուր զինված ձիավոր կա Օհենի տան շուրջը․ երեք հարյուր հետևակ մանր խմբերով ճանապարհ են ընկել և մտնում են Սուանի անտառը։ Շուտով, երբ Ալբան իր բարեպաշտությունը հանդես կբերի, մենք վրա կտանք և բռնելուց հետո կդնենք երկաթե գեղեցիկ վանդակի մեջ ու կուղարկենք իշխանին։

Բայց Լամմեն երկյուղից դողալով ասաց․

― Վտանգը մե՜ծ է, որդյակ, շա՜տ մեծ։ Ես քեզ կհետևեի այդ գործում՝ եթե ոտքերս այսքան թույլ չլինեին, եթե փորս այսքան փքված չլիներ այն թթու գարեջրից, որ խմում են այս Բրյուսել քաղաքի մարդիկ։

Այս խոսակցությունը տեղի էր ունենում թավուտի խորքում՝ մի գետնախոր փչակի մեջ։ Հանկարծ նայելով տերևների արանքից, ինչպես որջի միջից, նրանք տեսան դեղին ու կարմիր հագուստները դքսի գուգազների, որոնց զենքերը փայլում էին արևի տակ և որոնք հետիոտն էին գնում անտառում։

― Մեզ մատնել են, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

Երբ նա այլևս չէր տեսնում գուգազներին՝ արագոտն վազեց մինչև Օհեն։ Գուգազները թողեցին, որ նա անցնի՝ առանց ուշադրություն դարձնելու, որովհետև նա փայտահատի հագուստով էր և շալակին փայտի բեռ ուներ։ Այդտեղ նա գտավ ձիավորներին, որոնք սպասում էին․ նա լուրը տարածեց, և ամենքն էլ ցրվեցին ու խույս տվին՝ բացի տյար Բոզար դ'Արմանտիերից, որը բռնվեց։ Գալով Բրյուսելից եկող հետևակներին, ապա նրանցից չգտավ և ոչ մեկին։

Այս անգամ էլ տյար Լիքսի գնդին պատկանող մի փոքրոգի դավաճան մատնեց ամենքին։

Տյար Բոզարը դաժանորեն զոհվեց մյուսների համար։

Ուլենշպիգելը անձկությունից տրորվող սրտով գնաց Անասունների շուկան՝ Բրյուսելում՝ տեսնելու նրա ահավոր մահապատիժը։

Իսկ թշվառ դ'Արմանտիերը անիվի կապվելով՝ երկաթաձողի երեսունյոթ հարված ստացավ ոտքերին ու ձեռքերին, որոնք հերթով ջարդուփշուր արվեցին, որովհետև դահիճներն ուզում էին տեսնել նրան սաստիկ չարչարվելիս։

Երեսունութերորդ հարվածը նա ստացավ կրծքին, որից էլ մեռավ։

IV

Հունիսյան մի ջինջ ու հաճելի օր Բրյուսելում, քաղաքապետարանի առջևի հրապարակում կառուցվեց սև մահուդով ծածկված մի կառափնարան․ դրա կողքերին երկու փայտե սյուն՝ ծայրերին երկաթե սայրեր։ Կառափնարանի վրա կային երկու սև բարձ ու մի փոքրիկ սեղան՝ վրան մի արծաթե խաչ։

Այդ կառափնարանի վրա սրահար սպանվեցին ազնվազարմ կոմսեր Էգմոնտը և Հոորնը։ Եվ նրանց ունեցվածքը ժառանգեց արքան։

Եվ Ֆրանսուա Առաջինի դեսպանը խոսելով Էգմոնտի մասին՝ ասաց․

― Քիչ առաջ տեսա գլխատումն այն մարդու, որ երկու անգամ դողացրեց Ֆրանսիային։

Եվ կոմսերի գլուխները անցկացվեցին երկաթե սուր սայրերի վրա։

Իսկ Ուլենշպիգելն ասաց Լամմեին․

― Մարմիններն ու արյունը ծածկված են սև մահուդով։ Օրհնյալ լինեն նրանք, որոնք արիասիրտ կգտնվեն և իրենց սուրն ուղիղ կպահեն գալիք սև օրերին։

V

Լռակյացը բանակ կազմեց և երեք կողմից խուժեց Նիդեռլանդիա։

Իսկ Ուլենշպիգելը այսպես խոսեց Մարենհուտի Վայրագ գյոզերի ժողովում․

― Ինկվիզիցիայի գործակալների հորդորով Ֆիլիպ արքան Նորին վսեմության հանդեպ հանցագործ է հայտարարել Նիդեռլանդիայի ամեն մի բնակչի՝ թե՛ հերետիկոսության հարելու, թե՛ դրան արգելք չհարուցելու համար և, նկատի առնելով այդ զազրելի հանցագործությունը, դատապարտում է բոլորին, առանց սեռի ու տարիքի խտրության, բացի նրանցից, որոնք հականե հանվանե են նշված այդ օրինազանցության համար կանխորոշված պատիժներով․ և բոլոր դեպքերում առանց ներման հույսի։ Նրանց ունեցվածքը կժառանգի արքան։

Մահը հնձում է այն հարուստ ու ընդարձակ երկրում, որի սահմաններն են Հյուսիսային ծովը, Էդմենի կոմսությունը, Էմս գետը, Վեստֆալիայի, Կլևի, Ցուլիեի ու Լիեժի երկրամասերը, Քյոլնի ու Տրիրի եպիսկոպոսությունները, Լոթարինգիան ու Ֆրանսիան։ Մահը հնձում է երեք հարյուր քառասուն մղոն տարածության վրա, երկու հարյուր պարիսպապատ քաղաքներում, քաղաքի իրավունքներ ունեցող հարյուր հիսուն գյուղում, ավաններում, շեներում ու անդաստաններում։ Ունեցվածքը ժառանգում է արքան։

― Երկիրն իր առանձնաշնորհումները նվաճել էր կարիքավոր իշխաններին տված փողերով։ Այդ առանձնաշնորհումները խլված են։ Երկիրը հույս ուներ վեհապետների հետ կնքած պայմանագրերով վայելել իր հարստությունը՝ իր աշխատանքի պտուղը։ Սխալվել էր․ որմնադիրը կառուցում է հրդեհ համար, արհեստագործը աշխատում է գողի համար։ Ունեցվածքը ժառանգում է արքան։

Արյուն ու արցո՜ւնք․ մահը հնձում է խարույկների վրա, մեծ ճանապարհը եզերող և կախաղանի դեր կատարող ծառերի վրա, բաց փոսերում, ուր ողջ֊ողջ նետում են խեղճ դեռատի աղջիկներին, բանտերի հեղձուկի մեջ, բոցավառ խռիվի օղակներում, որի մարմանդ կրակի վրա այրվում են դատապարտյալները․ ճարճատող ծղոտի դեզերում, որոնց բոցի ու ծխի մեջ վառվում են զոհերը։ Ունեցվածքը ժառանգում է արքան։

Այսպես է կամեցել Հռոմի պապը։

Քաղաքները լեփ֊լեցուն են լրտեսներով, որոնք զոհերի ունեցվածքից իրենց բաժինն են սպասում։ Ինչքան ավելի հարուստ ես, այնքան ավելի ես հանցավոր։ Ունեցվածքը ժառանգում է արքան։

Բայց երկրի արիասիրտ մարդիկ ամենևին թույլ չեն տա, որ ոչխարի պես մորթեն իրենց։ Փախչողների մեջ կան մարդիկ, որ զինված են և ապաստանում են անտառներում։ Վանականները մատնել էին նրանց, որպեսզի սպանեն նրանց և ունցեվածքը խլեն։ Այդ պատճառով էլ գիշեր֊ցերեկ նրանք շրջում են խմբերով՝ վայրի գազանների պես, գրոհում են մենաստանների վրա, վերցնում այն ամենը, որ վանականները գողացել էին խեղճ ժողովրդից՝ աշտանակ, ոսկե և արծաթե աճյունատուփ, մասնատուփ, հաղորդատուփ, սկիհ և այլ թանկարժեք անոթներ։ Այդպես չէ՞, բարի՛ մարդիկ։ Նրանք վանքերում խմում են այն գինին, որ հոգևորականները միայն իրենց համար էին պահում։ Հալոցք նետված կամ գրավ դրված անոթները կծառայեն սրբազան պատերազմի համար։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

Նրանք նեղում են արքայի զինվորներին, սպանում նրանց, կողոպտում, ապա փախչում իրենց որջերը։ Գիշեր֊ցերեկ անտառներում կտեսնես վառվող ու հանգչող և անընդհատ տեղը փոխող գիշերային կրակներ։ Դա մեր խրախճանքների կրակն է։ Մեզ է պատկանում թե՛ մազավոր, թե փետրավոր որսը։ Ինքնիշխան ենք մենք։ Գյուղացիները մեզ հաց ու խոզաճարպ են տալիս, երբ ուզում ենք։ Լամմե՛, մի դրանց նայիր։ Ցնցոտիներով, ամեհի դեմքերով, վճռական ու հպարտ արտահայտությամբ դեգերում են նրանք անտառներում իրենց սակրերով, տեգերով, երկար սրերով, կարճ թրերով, նիզակներով, գերղարդներով, հրանետերով ու հրահարներով, որովհետև ամեն զենք պիտանի է նրանց։ Եվ ամենևին չեն ուզում որպես զինվոր քայլել դրոշների տակ։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

Եվ Ուլենշպիգելը սկսեց երգել․

Slaet op den trommele van dirre dom deyne,
Slaet op den trommele van dirre dom, dom.
Զարկեցե՛ք թմբուկը van dirre dom, deyne,
Զարկեցեք թմբուկը մարտի։
Հանեցեք աղիքները արնախում դքսի
Ու որպես մտրակ՝ շաչեցեք դեմքին։
Slaet op den trommele, զարկեցե՛ք թմբուկը։
Մա՛հ ջարդարարին, անիծյալ դքսին։

Լեշը շների՛ն։ Մա՛հ անարգ դահճին։ Կեցցե՜ն գյոզերը։
Կախեցե՛ք նրան կալանք հրամանող չարագույժ լեզվից,
Ինչպես և մահու վճիռն ստորագրող նզովյալ ձեռքից։

Slaet op den trommele:
Զարկեցե՛ք թմբուկը մարտի։ Կեցցե՜ն գյոզները։

Ներփակեցե՛ք դքսին ողջ֊ողջ՝
Դիակների հետ իր զոհերի․
Թո՛ղ հագենա գարշահոտից,
Ապա սատկի նույն ժանտախտից։
Զարկեցե՛ք թմբուկը մարտի։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

Նայի՛ր, աստվա՛ծ, դու վերևից,
Խոսքիդ համար սուր ու կրակ,
Մահ, կախաղան հանձըն առած, զինվորներիդ,
Որք ձգտում են ազատության
Հայրենիքի, հողի ու տան։
Slaet op den trommele van dirre dom deyne,
Զարկեցե՛ք թմբուկը մարտի։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

Եվ ամենքն էլ սկսեցին խմել ու գոչել․

― Կեցցե՜ն գյոզերը։

Եվ Ուլենշպիգելը խմելով մի վանականի ոսկեզօծ գավով՝ հպարտությամբ դիտում էր Վայրագ գյոզերի խիզախ դեմքերը։

― Վայրագ մարդ֊գազաննե՛ր, ― ասաց նա, դուք գայլ եք, առյուծ ու վագր։ Հոշոտեցեք, ուրեմն, արնախում արքայի զինվորներին։

― Կեցցե՜ն գյոզերը, ― աղաղակեցին նրանք ու երդվեցին․

Slaet op den trommele van dirre dom deyne,
Slaet op den trommele van dirre dom, dom.
Զարկեցե՛ք թմբուկը մարտի։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

VI

Ուլենշպիգելը Իպո գալով զինվորներ էր հավաքագրում իշխանի համար։ Հետապնդվելով դքսի մարդաորսներից՝ նա ներկայացավ սուրբ Մարտինի վանքի աբբահորը՝ որպես ժամկոչ։ Այստեղ նրա ընկերն էր մի զանգահար՝ ոմն Պոմպիլիոս Նուման, բարձրահասակ մի վախկոտ, որ գիշերն իր ստվերն ընդունում էր սատանայի տեղ, իսկ իր շապիկը՝ ուրվականի։

Աբբահայրը գիրուկ ու կլորիկ էր՝ խորովելու համար չաղացված հավի պես։ Շատ չանցած Ուլենշպիգելը տեսավ, թե ինչ է ուտում այդ հոգևորականը՝ այդքան ճարպ կապելու համար։ Ըստ զանգահարից իմացածի և իր աչքերի տեսածի՝ աբբահայրը ճաշում էր ժամը իննին, ընթրում՝ չորսին։ Մինչև ժամը ութն անց կեսը նա մնում էր անկողնում, ապա ճաշից առաջ գնում էր մի շրջան կատարելու իր եկեղեցում, տեսնելու, թե աղքատների գանձանակը լա՞վ է լցված։ Եվ պարունակության կեսը գցում էր իր քսակը։ Ժամը իննին ճաշում էր՝ մի գուշ կաթ, ոչխարի մի կես ճուռ, թռչնախյուս և դատարկում էր հինգ գավ Բրյուսելի գինի։ Ժամը տասին մի քանի հատ սալորաչիր ծծելով և դրանք Օռլեանի գինով ողողելով՝ աղոթում էր աստծու որկրամոլության գիրկը չնետել իրեն։ Տասներկուսին, ժամանակ սպանելու համար մի սխտոր ու մի թռչնահետույք էր ճաշակում։ Ժամը մեկին մտածելով ընթրիքի մասին՝ մի մեծ թաս իսպանական գինի էր պարպում, ապա պառկելով անկողնի վրա՝ մի քիչ ննջում էր թարմանալու համար։

Արթնանալուն պես մի քիչ աղի սաղմոն էր ուտում ախորժակը բացելու համար և մի մեծ գավ Անտվերպենի donnelknol խմում։ Հետո իջնում էր խոհանոց, նստում էր բուխարու մոտ՝ նրա մեջ ճտճտացող հաճելի կրակի առաջ։ Եվ դիտում էր, թե ինչպես աբբայության վանականների համար կարմրում ու խորովվում է հորթի մսի մի խոշոր կտոր կամ թե լավ խաշված մի փոքրիկ խոզ, որն ավելի հաճությամբ կուտեր, քան թե մի կլորակ հաց։ Բայց ախորժակը մի քիչ պակասում էր։ Եվ զննում էր շամփուրը, որն ինքնիրեն պտտվում էր հրաշալիքի նման։ Դա հնարանքն էր վարպետ Պետեր վան Ստենկիստեի, որն ապրում էր Կուրտրեի կանոնիկոսության մեջ։ Այդ շամփուրներից մեկի համար աբբահայրը տասնհինգ փարիզիս էր վճարել։

Հետո նորից էր մտնում անկողին, նորից նիրհում հոգնության պատճառով, ապա զարթնում էր երկուսին մոտ՝ որպեսզի մի քիչ խոզի դոնդող ունուշ անի, սրսկված Ռոմանիայի գինով, որի տակառին երկու հարյուր քառասուն ֆլորին էր վճարում։ Ժամը երեքին ուտում էր մադերայով ողողված մի թռչնիկ և դատարկում երկու բաժակ մալվուազի՝ տակառիկը տասնյոթ ֆլորիննոց։ Երեք ու կեսին վայելում էր մի աման անուշեղենի կեսը՝ ցողելով այն մեղրաջրով։ Այնժամ լավ սթափված ու առույգ՝ մի ոտքն առնում էր ձեռքերի մեջ և մտախոհ հանգստանում։

Հասնում էր ընթրիքի ժամը, և սուրբ Հովհաննես եկեղեցու ավագերեցը հաճախ այցելության էր գալիս այդ հյութեղ պահին։ Երբեմն նրանք գրազ էին գալիս, թե ով կարող է ավելի շատ ձուկ, թռչնեղեն, որսի թռչուն ու միս ուտել։ Շուտ կշտացողը պարտավոր էր վճարել մյուսին մի ափսե կասկարած միս՝ երեք տեսակ տաք գինով, չորս տեսակ քաղցրավենիով և յոթ տեսակ բանջարեղեն կերակուրով։

Այսպես խմում էին նրանք, ուտում և զրուցում հերետիկոսների մասին՝ կատարելապես համաձայն լինելով, որ նրանց բավականաչափ չեն կոտորում։ Ուստի և ամենևին տարաձայնություն ու վեճ չէին ունենում, բացի այն դեպքից, երբ վիճում էին գարեջրով պատվական ապուրներ պատրաստելու երեսունինը եղանակի մասին։

Ապա իրենց հարգարժան գլուխները խոնարհելով քահանայական տռուզ փորերի վրա՝ խռմփում էին։ Երբեմն մեկը կիսազարթնելով ասում էր, որ կյանքը շատ քաղցր բան է այս աշխարհում և խեղճ մարդիկ իզուր են դժգոհում։

Ահա այդ սուրբ մարդու ժամկոչը դարձավ Ուլենշպիգելը։ Նա շատ լավ էր սպասավորում նրան պատարագ մատուցելիս՝ լցնելով երեք անգամ սկիհը՝ երկու անգամ իր համար, մեկ անգամ աբբահոր համար։ Զանգահար Պոմպելիոս Նումանը առիթ ներկայացնելիս օգնում էր նրան այդ գործում։

Ուլենշպիգելը տեսնելով Պոմպիլիոսին այդպես փթթաց, թշեղ ու տռզած փորով՝ հարցրեց, թե աբբահոր ծառայության մե՞ջ էր կուտակել այդ նախանձելի առողջությունը։

― Այո, որդյա՛կ իմ, ― պատասխանեց Պոմպիլիոսը, ― բայց դուռն ամուր փակիր, որ ոչ ոք չլսի մեզ։

Ապա ձայնը ցածրացնելով ասաց․

― Գիտես, անշուշտ, որ մեր տեր աբբահայրը քնքուշ սիրով սիրում է ամեն տեսակ գինիներն ու գարեջրերը, բոլոր մսերն ու թռչնեղենը։ Իր մսեղենը փակում է մի մեծ սնդուկի մեջ, իսկ գինիները՝ մառանում, և դրանց բանալիները շարունակ պահում է իր կախքսակում։ Եվ քնելիս էլ ձեռքերը դնում դրանց վրա․․․ Գիշերը, երբ քնում է, գնում եմ մոտը, բանալիները վերցնում փորի վրայից, ապա ոչ առանց դողալու դնում եմ իր տեղը․ որդյա՛կ իմ, որովհետև եթե իմանա իմ հանցագործությունը՝ ողջ֊ողջ խաշել կտա ինձ։

― Պոմպի՛լիոս, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― այդքան նեղություն չպետք է քաշել․ բավական է միայն մի անգամ վերցնել բանալիները, որոնց օրինակով ես կշինեմ, և աբբահոր բանալիները կմնան նրա փորի վրա։

― Շինի՛ր, որդյա՛կ իմ, ― ասաց Պոմպիլիոսը։

Ուլենշպիգելը շինեց բանալիները, և հենց որ նա ու Պոմպիլիոսը վստահ էին լինում, որ երեկոյան ժամը մոտ ութին բարեգութ աբբահայրը քնել է՝ իջնում էին մառանը և ընտրություն կատարելով վերցնում էին միս ու շշեր։ Ուլենշպիգելը շշերն էր վերցնում, Պոմպիլիոսը՝ մսերը, որովհետև Պոմպիլիոսը միշտ էլ տերևի պես դողում էր, իսկ խոզապուխտն ու ոչխարաճուռը ընկնելիս ամենևին չէին ջարդվում։ Շատ անգամ նրանք թռչուններ էին հափշտակում եփելուց առաջ, որի համար մեղադրվեցին դրկիցների բազմաթիվ կատուներն ու մահվան դատապարտվեցին դրա համար։

Հետո նրանք գնում էին Ketelstraat՝ լպիրշ աղջիկների փողոցը։ Այդտեղ նրանք ոչինչ չէին խնայում իրենց սիրուհիներին առաջաձեռն հյուրասիրելու համար՝ ծխեփ եզան միս ու խոզապուխտ, հաստ երշիկ ու թռչնեղեն, իսկ խմելու համար՝ Օռլեանի և Ռոմանիայի գինիներ, ինչպես և Ingekschebier` անգլիական գարեջուր, որ նրանք այնտեղ՝ ծովի մյուս կողմում ale եմ ամվանում, և սրանք առատահոս լցնում էին իրենց գեղուհիների թարմ կոկորդները և վարձատրվում էին շոյանքներով։

Այնուամենայնիվ մի առավոտ աբբահայրը ճաշից հետո երկուսին էլ կանչեց իր մոտ։ Նա ահարկու տեսք ուներ և ոչ առանց զայրույթի ծծում էր ապուրից հանած մի ոսկորի ծուծը։

Պոմպիլիոսը դողում էր, նրա տռզած փորը ահից ցնցվում էր։ Ուլենշպիգելը լուռ ու հանգիստ կանգնած հաճությամբ շոշափում էր գրպանում մառանի բանալիները։

Աբբահայրը խոսքն ուղղեկով նրան՝ ասաց․

― Խմում են իմ գինին, ուտում են թռչնեղենս․ այդ դո՞ւ ես անում, որդյա՛կ իմ։

― Ոչ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Իսկ այս զանգահարը, ― ասաց աբբահայրը ցույց տալով Պոմպիլիոսին, ― երբևէ ձեռքը չի՞ թաթախել այդ ոճիրի մեջ, որովհետև հոգին տվողի պես գունատ է, հավանաբար այն պատճառով, որ գողացած գինին թույնի պես է ազդում նրան։

― Ավա՜ղ, հա՛յր սուրբ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։ ― Դուք զուր եք մեղադրում ձեր զանգահարին, որովհետև եթե նա գունատ է, ապա ոչ թե գինի խմելուց է, այլ բավականաչափ չխմելուց է, որից նա այնքան է թուլացել, որ եթե նրան չբռնեն ու չպահեն՝ հոգին առվակի պես կլցվի նրա վարտիքի մեջ։

― Ինչպիսի՜ խեղճ մարդիկ կան աշխարհում, ― ասաց աբբահայրը գինու գավից մի խոշոր ումպ խմելով։ ― Բայց ասա ինձ, որդյա՛կ իմ, դու, որ լուսնի աչքեր ունես, գողերին չե՞ս տեսել։

― Կսկսեմ լավ հսկել, հա՛յր սուրբ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Աստված երկուսիդ էլ ուրախություն պարգևի, զավակնե՛րս, ― ասաց աբբահայրը, ― ապրեցեք ժուժկալությամբ, որովհետև սանձարձակությունից շատ չարիքներ են առաջանում արցունքի այս հովտում։ Գնացե՛ք խաղաղությամբ։

Եվ օրհնեց նրանց։

Ապա մեկ հատ էլ ապուրից հանած ոսկոր ծծեց և դարձյալ մի մեծ թաս գինի խմեց։

Ուլենշպիգելն ու Պոմպիլիոսը դուրս եկան։

― Այս զզվելի գծուծը իր գինուց մի կաթիլ իսկ չէր տա քեզ, ― ասաց Ուլենշպիգելը։ ― Օրհնյալ գործ կլինի դարձյալ նրանից գողանալը։ Բայց ի՞նչ է եղել, որ դողդողում ես։

― Վարտիքս ամբողջովին թրջված է, ― ասաց Պոմպիլիոսը։

― Ջուրը շուտ է չորանում, որդյա՛կս, ― ասաց Ուլենշպիգելը։ ― Բայց ուրախ կաց, այս երեկո շշերի երաժշտություն է լինելու Ketelstraat֊ում։ Մենք կհարբեցնենք նաև երեք գիշերապահներին, որոնք խռմփալով պիտի պահպանեն քաղաքը։

Եվ այդպես էլ արին։

Սակայն մոտենում էր սուրբ Մարտինի տոնը․ եկեղեցին զարդարել էին այդ առթիվ։ Ուլենշպիգելն ու Պոմպիլիոսը գիշերը մտան այդտեղ, դռները պինդ փակեցին, վառեցին բոլոր մոմերը, վերցրին մի ջութակ ու մի պարկապզուկ և ինչքան կարող էին սկսեցին նվագել։ Եվ մոմերը բոցավառվում էին արեգակների պես։ Բայց դա չէր բոլորը։ Նրանք իրենց անելիքն արել էին, ուստի գնացին աբբահոր մոտ, որը, չնայած ուշ ժամին, դեռ չէր պառկել, տապակած կեռախ էր կրծոտում, Հռենոսի գինի խմում և աչքերը քթթում՝ տեսնելով եկեղեցու պատուհանները լուսավորված։

― Հա՛յր սուրբ, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― ուզո՞ւմ եք իմանալ, թե ո՛վ է ուտում ձեր մսերը, ո՛վ է խմում ձեր գինիները։

― Հապա այս լուսավառությո՜ւնը, ― ասաց աբբահայրը, ցույց տալով եկեղեցու ապակիները։ ― Ա՜խ, տե՜ր աստված, մի՞թե դու ես թույլ տվել սուրբ Մարտինին, որ գիշերվա կեսին այսպես անվճար վառի խեղճ վանականների մոմերը։

― Ուրիշ շատ բաներ էլ է անում, հա՛յր սուրբ, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― եկեք տեսեք։

Աբբահայրը վերցրեց իր ցուպը ու հետևեց նրանց․ երեքով մտան եկեղեցին։

Եվ այդտեղ նա տեսավ մեջտեղի ատյանում բոլոր սրբերին՝ իջած իրենց որմնախորշերից, կլոր շրջան կազմած և կարծես հրամանված սուրբ Մարտինի կողմից, որը մի գլխով նրանցից բարձր էր և օրհնելու համար պարզած ձեռքում պահել էր մի խորոված հնդկահավ։ Մյուսները ձեռքին բռնել էին կամ բերանն էին տանում հավի կամ բադի պատառներ, երշիկ, խոզապուխտ, թե՛ հում, թե՛ եփած ձկներ և, ի միջի այլոց, մի գայլաձուկ, որ ամենաքիչը տասնչորս ֆունտ կլիներ։ Եվ ամեն մեկի ոտքի մոտ կար մի շիշ գինի։

Այդ պատկերին ի տես աբբահայրը կատաղությունից այնպես կարմրեց և դեմքն այնպես ուռեց, որ Պոմպիլիոսն ու Ուլենշպիգելը կարծեցին, թե հիմա կպայթի։ Սակայն աբբահայրն առանց ուշադրություն դարձնելու նրանց՝ խոյացավ ուղիղ սուրբ Մարտինի վրա և սկսեց սպառնալ, կարծես ուզում էր նրան վերագրել ուրիշների հանցագործությունը, խլեց նրա ձեռքից հնդկահավը ու խփեց սրբին այնպիսի ուժգին հարվածներով, որ ջարդեց նրա բազուկը, քիթը, ցուպը և խույրը։

Գալով մյուսներին՝ նրանց էլ չզրկեց ուժգին հարվածներից և նրանցից շատերի ձեռքը, ոտքը, խույրը, ցուպը, գերանդին, սակրը, կասկարան, սղոցը և արժանապատվության ու նահատակության այլ խորհրդանիշներ ջարդվեցին ու ընկան նրա զարկից։ Ապա աբբահայրը ցնցելով իր տռզած փորը՝ մոլեգնած ու արագաքայլ գնաց հանգցրեց բոլոր մոմերը։

Հետո որքան կարող էր տարավ խոզապուխտ, թռչնեղեն ու երշիկներ և բեռան տակ կռացած վերադարձավ իր ննջասենյակը այնքան բորբոքված ու զայրացած, որ իրար հետևից երեք շիշ գինի խմեց։

Երբ Ուլենշպիգելը համոզվեց, որ նա քնել է, Ketelstraat տարավ այն ամենը, ինչ աբբահայրը կարծում էր, թե փրկել է, ինչպես և այն ամենը, ինչ մնացել էր եկեղեցում՝ լավագույն կտորները նախօրոք վայելելուց հետո, անշուշտ։ Իսկ փշրանքները սփռեցին սրբերի ոտքերի մոտ։

Հաջորդ օրը Պոմպիլիոսը հարում էր առավոտյան ժամերգության զանգերը, երբ Ուլենշպիգելը գնաց աբբահոր ննջարանը և խնդրեց նրան իջնել եկեղեցի։

Ցույց տալով սրբերի շուրջը եղած փշրանքներն ու թռչնեղենը՝ նա ասաց․

― Տե՛ր աբբահայր, զուր ճիգ թափեցիք երեկ․ այնուամենայնիվ նրանք կերել են։

― Այո, ― պատասխանեց աբբահայրը, ― նրանք եկել են մինչև անգամ ննջարանը և գողի պես տարել այն, ինչ փրկել էի։ Ա՜խ, պարո՛ն սրբեր, դրա մասին գանգատ եմ ներկայացնելու պապին։

― Այո, ― վրա բերեց Ուլենշպիգելը, ― բայց վաղը չէ մյուս օրը թափորի օրն է, շուտով բանվորները եկեղեցի կգան․ եթե նրանք տեսնեն այս խեղճ սրբերին ջարդված ու խեղված՝ չե՞ք վախենում, որ ձեզ մեղադրեն պատկերաջարդության համար։

― Ա՜խ, պարո՛ն սուրբ Մարտին, ― ասաց աբբահայրը, ― ազատացեք ինձ կրակից․ չէի իմանում, թե ինչ էի անում։

Ապա, երբ երկչոտ ժամհարը զանգերից կախված ճոճվում էր, աբբահայրը դարձավ Ուլենշպիգելին ու ասաց․

― Ոչ մի կերպ հնարավոր չէ մինչև կիրակի նորոգել սուրբ Մարտինին։ Ի՜նչ պիտի անեմ, ի՜նչ կասի ժողովուրդը։

― Հա՛յր սուրբ, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― պետք է մի անմեղ խաղ խաղալ։ Մի լավ մորուք կփակցնենք Պոմպիլիոսի դեմքին․ նա խիստ պատկառելի տեսք ունի, որովհետև միշտ էլ մելամազձոտ է․ ապա գլխին կդնենք խույրը, կհագցնենք շապիկը, թևնոցները և սուրբ Մարտինի ոսկեհուռ մեծ փիլոնը․ կպատվիրենք հաստատ ու ամուր կենալ իր պատվանդանի վրա, և ժողովուրդը նրան կընդունի սուրբ Մարտինի տեղ։

Աբբահայրը գնաց Պոմպիլիոսի մոտ, որը ճոճվում էր զանգերից։

― Վե՛րջ տուր զանգահարելուն, ― ասաց նա, ― ինձ լսիր։ Ուզո՞ւմ ես տասնհինգ դուկատ վաստակել։ Այս կիրակի թափորի ժամանակ դու կլինես սուրբ Մարտինը։ Ուլենշպիգելը քեզ ըստ պատշաճին կզգեստավորի, և եթե չորս մարդու կողմից տարվելիս որևէ շարժում գործես կամ մի բառ ասես՝ ես քեզ ողջ֊ողջ խաշել կտամ ձեթի մեջ այն մեծ կաթսայում, որ դահիճն այս օրերին է շինել։ Շուկայի հրապարակում։

― Հա՛յր սուրբ, չափազանց շնորհապարտ եմ ձեզ, ― ասաց Պոմպիլիոսը, ― բայց, ինչպես գիտեք, ջուրս դժվար եմ պահում։

― Պե՛տք է հնազանդվել, ― հարեց աբբահայրը։

― Կհնազանդվեմ, տե՛ր իմ, ― պատասխանեց Պոմպիլիոսը խիստ խղճալի շեշտով։

VII

Հաջորդ օրը, երբ արևը պայծառ փայլում էր, թափորը դուրս եկավ եկեղեցուց։ Ուլենշպիգելն ըստ կարելվույն նորոգել էր տասներկու սրբերի արձանները, որոնք օրորվում էին իրենց պատվանդանների վրա՝ համքարությունների դրոշների միջև։ Դրանից հետո գալիս էր աստվածամոր արձանը, ապա նրան հետևող աղջիկների խումբը՝ ամբողջովին սպիտակազգեստ և օրհներգներ երգելով, հետո աղեղնավորներն ու պարսանետաձիգները, ապա ամպհովհանուն ամենից մոտ և մյուսներից ավելի ճոճվելով՝ Պոմպիլիոսը, որ կռացել էր սուրբ Մարտինի ծանր զգեստավորման տակ։

Ուլենշպիգելը քորի փոշիով զինված՝ անձամբ զգեստավորել էր Պոմպիլիոսին եպիսկոպոսական հանդերձանքով, հագցրել էր ձեռնոցներ, ձեռքը տվել ցուպը և սովորեցրել ժողովրդին օրհնելու լատինական եղանակը։ Նա օգնել էր նաև քահանաներին զգեստավորվելու։ Ոմանց ուսին գցում էր ուրարը, մյուսներին՝ փիլոնը, սարկավագներին՝ շապիկը։ Վազում էր եկեղեցու մի ծայրից մյուսը՝ շտկելով մեկի բաճկոնակը, մյուսի զստապանները։ Հիացումով գովում էր պարսանետաձիգների եղբայրության ահարկու աղեղները։ Եվ ամեն մեկի օձիքին ու կռնակին կամ թևքի մեջ մի պտղունց քորի փոշի էր լցնում։ Բայց ավագերեցն ու սուրբ Մարտինի չորս կրողներն ամենից ավելի ստացան այդ փոշուց։ Գալով կույսի դստրերին՝ խնայեց ի սեր նրանց գողտրիկ շնորհագեղության։

Թափորը դուրս եկավ կատարյալ կարգապահությամբ՝ խաչվառները և դրոշները ծածանվում էին օդում։ Մարդիկ խաչակնքում էին իրենց երեսը ի տես այդ սրբազան թափորին։ Շոգ արև էր։

Փոշու ներգործությունն ամենից առաջ ավագերեցն զգաց և մի քիչ քորեց ականջի հետևը։ Ամենքն էլ՝ քահանա, աղեղնավոր, պարսանետաձիգ, քորում էին իրենց վիզը, ոտքերը, ձեռքերը՝ չհամարձակվելով բացահայտորեն անել այդ։ Չորս կրողները նույնպես քորվում էին, բայց ժամհարը բոլորից ավելի էր քոր զգում, որովհետև ենթակա լինելով կիզիչ արևին՝ չէր համարձակվում երերալ, վախենալով ողջ֊ողջ խաշվելուց։ Քիթը վեր֊վար պտտելով՝ այլանդակ ծամածռություններ էր անում ու դողում իր երերուն ոտքերի վրա, որովհետև ամեն անգամ քիչ էր մնում ընկներ, երբ կրողներն սկսում էին քորվել։

Բայց նա չէր համարձակվում շարժվել և ահից «ջուր» բաց թողեց․ իսկ կրողներն ասում էին․

― Մեծ սուրբ Մարտին, անձրև՞ է գալու հիմա։

Քահանաները օրհներգ էին երգում տիրամորը կերկերուն ձայնով․

Si de coe-coe-coe-lo desenderes,
O sancta-a-a-a Ma-a-ria...

Նրանց ձայնը դողդողում էր սաստկացող քորի պատճառով, բայց նրանք աշխատում էին աննկատ քորվել։ Ավագերեցն ու սուրբ Մարտինի չորս կրողները այնուամենայնիվ իրենց վիզն ու ձեռքերը պատառոտել էին։ Պոմպիլիուսը մնում էր լուռ անշարժ՝ երերալով իր դողդոջուն ոտքերի վրա, որոնք ամենից ավելի էին քորվում։

Բայց հանկարծ բոլոր պարսանետաձիգները, աղեղնավորները, սարկավագները, ավագերեցը և սուրբ Մարտինի կրողները կանգ առան քորվելու համար։ Փոշին ծակում էր Պոմպիլիոսի ոտքի ներբանները, բայց նա ընկնելու վախից չէր համարձակվում քորվել։

Եվ հետաքրքրասերների բազմությունը խոսում էր, որ սուրբ Մարտինը աչքերը զարհուրիկ պտտեցնում է և չափազանց սպառնագին է նայում խեղճ ժողովրդին։

Ավագերեցը նորից կարգադրեց թափորին շարժվել։

Շուտով այրող արևը, որ շեշտակի ընկնում էր թափորի մասնակիցների կռնակներին ու փորերին՝ անհանդուրժելի դարձրեց փոշու ներգործությունը։

Եվ այն ժամանակ քահանաները, աղեղնավորները, պարսանետաձիգները, սարկավագներն ու ավագերեցը նման էին մի խումբ կապիկների, որոնք կանգնել ու առանց ամոթխածության քորվում են։

Սուրբ կույսի արձանին հետևող դստրերը երգում էին իրենց օրհներգը, և երկինք բարձրացող այդ բոլոր անաղարտ ձայները ասես հրեշտակային մեղեդիներ լինեին։

Եվ ի վերջո ամենքն էլ փախան՝ ուր կարող էին․ ավագերեցը քորվելով հանդերձ փրկեց հաղորդության սկիհը․ բարեպաշտ ժողովուրդը մասունքները տարավ եկեղեցի․ սուրբ Մարտինի չորս կրողները Պոմպիլիոսին ուժգնորեն նետեցին գետնին, և խեղճ ժամհարը չհամարձակվելով քորել իրեն, ոչ էլ շարժվել կամ խոսել՝ երկյուղածորեն փակում էր աչքերը։

Երկու պատանի ուզեցին տանել նրան, բայց տեսնելով, որ խիստ ծանր է՝ շիփ֊շիտակ կանգնեցրին, մի պատի հենած, և Պոմպիլիոսն այդտեղ սկսեց աղի արցունքներ թափել։

Ժողովուրդը հավաքվում էր նրա շուրջը․ կանայք բարակ սնդուսե ճերմակ թաշկինակներով սրբեցին նրա դեմքը, որպեսզի արցունքները պահեն որպես մասունք և ասում էին նրան․ «Ձերդ սրբություն, որքա՜ն տաք եք»։

Ժամհարը ողորմագին նայում էր նրանց և ակամա քթով ծամածռություններ անում։

Բայց որովհետև արցունքը հորդառատ հոսում էր նրա աչքերից՝ կանայք ասում էին․

― Ո՜վ սուրբ Մարտին, Իպր քաղաքի մեղքերի համա՞ր եք դուք լաց լինում։ Այդ ձեր ազնվազարմ քի՞թն է շարժվում։ Այնուամենայնիվ մենք հետևել ենք Լյուդովիկուս Վիվեսի խորհուրդներին, այնպես որ Իպրի աղքատներն աշխատանք էլ կունենան, ուտելիք էլ։ Ա՜խ, այդ խոշոր արցունքնե՜երը։ Մարգարիտներ են դրանք։ Այստեղ է մեր փրկությունը։

Տղամարդիկ ասում էին․

― Մեծ սո՛ւրբդ Մարտին, պե՞տք է արդյոք կործանել մեր Ketelstraat֊ը։ Բայց ավելի շուտ սովորեցրեք մեզ, թե ի՞նչ միջոցներով արգելենք դեռահաս աղջիկներին, որ երեկոները դուրս չգան և ամեն տեսակ պատահարի չենթարկվեն։

Հանկարծ ժողովուրդն աղաղակեց․

― Ահա՛ ժամկոչը։

Այնժամ վրա հասավ Ուլենշպիգելը և մեջքից բռնելով Պոմպիլիոսին՝ գցեց ուսը ու տարավ, բարեպաշտ կանանց ու տղամարդկանց բազմությունը հետևեց նրան։

― Ավա՜ղ, ― ասում էր խեղճ ժամհարը խիստ կամացուկ նրա ականջին, ― քորից շուտով շունչս կփչեմ, որդյա՛կ իմ։

― Պինդ կաց, ― պատասխանում էր Ուլենշպիգելը, ― մոռացե՞լ ես, որ փայտե սուրբ ես դու։

Եվ քայլերն արագացնելով հասավ տեղ ու Պոմպիլիուսին դրեց աբբահոր առաջ, որը եղունգներով քորում էր իրեն՝ արյունելու աստիճան։

― Զանգահա՛ր, ― ասաց աբբահայրը, ― դո՞ւ էլ մեզ պես քորել ես քեզ։

― Ո՛չ, հա՛յր սուրբ, ― պատասխանեց Պոմպիլիոսը։

― Խոսե՞լ ես կամ որևէ շարժում գործե՞լ ես։

― Ո՛չ, հա՛յր սուրբ։

― Ուրեմն տասնհինգ դուկատը կստանաս, ― ասաց աբբահայրը։ ― Հիմա գնա քորվիր։

VIII

Հետևյալ օրը ժողովուրդն Ուլենշպիգելի միջոցով իմանալով իրողությունը՝ ասաց, որ ստոր ծաղր է որպես սուրբ պաշտել տալ իրենց մի լալկան մարդու, որ վրան թրջում է։

Եվ շատերը դարձան հերետիկոս։ Եվ վերցնելով իրենց ունեցվածքը՝ նրանք գնում էին ստվարացնելու իշխանի բանակը։

Ուլենշպիգելը այդտեղից վերադարձավ Լիեժ։

Միայնակ լինելով անտառում՝ նա նստեց ու սկսեց անրջել։ Նայելով ջինջ երկնքին՝ խոսեց ինքնիրեն․

«Պատերազմ, անվերջ պատերազմ, որպեսզի թշնամի իսպանացին սպանի խեղճ ժողովրդին, կողոպուտի մատնի մեր ունեցվածքը, բռնաբարի մեր կանանց ու աղջիկներին։ Եվ մեր փողը գնում է, մեր արյունը հոսում է առվակներով՝ առանց որևէ մեկի օգուտ բերելու, բացառյալ այդ բիրտ արքային, որ իշխանության մի գոհար ևս ուզում է ավելացնել իր թագին․ մի գոհար, որ նա համարում է փառապանծ, արյան գոհար, ծխի գոհար։ Օ՜, եթե կարողանայի գոհարազարդել քեզ այնպես, ինչպես ես եմ ցանկանում, ճանճերը միայն կուզենային քեզ հետ ընկերություն անել»։

Երբ այս բաների մասին էր մտածում՝ նրա առջևից անցավ եղջերուների մի խումբ։ Դրանց մեջ կային տարիքն առած խոշոր եղջերուներ, որոնք հպարտ կրում էին իննճյուղանի եղջյուրը․ արու այծամները, որ նրանց զինակիրներն են, խայտում էին նրանց շուրջը՝ պատրաստ օգնելու նրանց իրենց սուր կոտոշներով։ Ուլենշպիգելը չգիտեր, թե ո՛ւր են գնում, բայց ենթադրեց, որ իրենց հանգրվանն են վերադառնում։

― Ա՜խ, ծեր եղջերուներ և մատղաշ այծամներ, ― հառաչեց նա, ― ուրախ ու հպարտ գնում եք անտառի խորքով դեպի ձեր հանգրվանը՝ կրծելով դալար ծիլեր, հոտոտելով անուշ բույրերը և երջանիկ եք մինչև դահիճ որսորդի գալը։ Մենք էլ այդպես ենք, ծե՛ր եղջերուներ և այծամներ։

Եվ Կլաասի աճյունը բախեց Ուլենշպիգելի կրծքին։

IX

Սեպտեմբերին, երբ մոծակները դադարում են կծել, Լռակյացը վեց դաշտային և չորս խոշոր թնդանոթներով, որոնք հօգուտ նրան էին խոսում, և տանսչորս հազար ֆլամանների, վալոնների ու գերմանների հետ անցավ Հռենոսը, Սեն֊Վիթի մոտ։

Բուրգունդյաի կոստղոտ գավազանի դեղին ու կարմիր դրոշների ներքո, գավազան, որ երկար ժամանակ հոշոտեց մեր երկիրը, գավազան, որ սկիզբ դրեց մեր ստրկության, որից կառչում էր Ալբայի դուքսը, արյունռուշտ դուքսը՝ քայլում էր քսանվեց հազար հինգ հարյուր մարդ, շարժվում էր տասնյոթ դաշտային և ինը խոշոր թնդանոթ։

Բայց Լռակյացը որևէ օգտակար հաջողություն չէր կարող ունենալ այդ պատերազմում, որովհետև Ալբան շարունակ խույս էր տալիս ճակատամարտից։

Իսկ նրա եղբայր Լյուդվիգը՝ ֆլանդրիացի Բայարդը, բազում քաղաքներ գրավելուց և Հռենոսի վրա բազմաթիվ նավերից փրկագին վերցնելուց հետո, Ֆրիսլանդիայում, Եմենգեմի մոտ, ճակատեց դքսի որդու հետ և կորցրեց տասնվեց թնդանոթ, հազար հինգ հարյուր ձի և քսան դրոշ՝ վատոգի, վարձկան գուգազների պատճառով, որոնք փող էին պահանջում այն ժամանակ, երբ պետք էր կռվել։

Եվ ավերածությունների, արյան ու արցունքի միջով Ուլենշպիգելն իզուր էր որոնում հայրենի երկրի փրկությունը։

Իսկ դահիճները երկրում կախում էին, գլխատում, այրում խեղճ, անմեղ զոհերին։

Եվ նրանց ունեցվածքը ժառանգում էր արքան։

X

Անցնելով վալոնների երկրից՝ Ուլենշպիգելը տեսավ, որ իշխանն այդտեղից որևէ օգնություն ստանալու հույս չունի․ և այդպես նա հասավ Բույոն քաղաքին։

Նա տեսավ, որ ճանապարհի վրա քիչ֊քիչ սկսում են երևալ ամեն տարիքի, սեռի ու դրության կուզ մարդիկ։ Ամենքն էլ մի֊մի խոշոր վարդարան բռնած՝ երկյուղածությամբ հատիկներն էին համրում։

Նրանց աղոթքները նման էին երեկոյան շոգին լճակում վխտացող գորտերի կռկռոցին։

Կային կուզլիկ երեխաներ գրկած կուզիկ մայրեր, որոնց շրջազգեստից կախված էին նույն թուխսից ելած այլ փոքրիկներ։ Կուզիկներ էին երևում բլուրների վրա և դաշտավայրում։ Եվ ամենուրեք, ջինջ երկնքի ֆոնի վրա Ուլենշպիգելը տեսնում էր նրանց վտիտ ուրվագծերը։

Նա մոտեցավ նրանցից մեկին և ասաց․

― Ո՞ւր են գնում այս բոլոր խեղճ մարդիկ, կանայք ու երեխաներ։

― Գնում ենք սուրբ Ռըմակլի դամբարանը, ― պատասխանեց մարդը, ― աղոթելու նրան, որ մեզ տա մեր սրտի ցանկացածը, մեր կռնակից հանելով նվաստացման իր ծանրոցը։

― Իսկ սուրբ Ռըմակլը կարո՞ղ է տալ ինձ այն, ինչ իմ սիրտն է ուզում՝ հանել խեղճ համայնքների կռնակից արնախում դքսին, որ արճճե կուզի պես ճնշում է նրանց, ― հարցրեց Ուլենշպիգելը։

― Նա ապաշխարության կուզերը հանելու պաշտոն չունի, ― պատասխանեց ուխտավորը։

― Իսկ մյուս կուզերը հանո՞ւմ է, ― հարցրեց Ուլենշպիգելը։

― Այո, երբ կուզերը մատղաշ են։ Երբ այդ ժամանակ տեղի է ունենում բուժման հրաշքը մենք ամբողջ քաղաքով քեֆ ու կերուխում ենք անում։ Եվ ամեն մի ուխտավոր մի արծաթ դրամ էր տալիս, շատ հաճախ էլ ոսկե ֆլորին այն բախտավոր բուժվածին, որը հենց այս հրաշքով էլ դառնում է սուրբ և կարող է ազդու կերպով աղոթել ուրիշների համար։

― Իսկ ինչո՞ւ սուրբ Ռըմակլը թշվառական դեղագործի պես բուժման վճար է առնում, ― հարցրեց Ուլենշպիգելը։

― Անբարի՛շտ ուղևոր, նա պատժում է սրբապիղծներին, ― պատասխանեց ուխտավորը՝ մոլեգնորեն ցնցելով իր կուզը։

― Ավա՜ղ, ― հեծեծեց Ուլենշպիգելը և կորացած ընկավ մի ծառի տակ։

Ուխտավորը զննելով նրան, ասաց․

― Սուրբ Ռըմակլը խիստ է հարվածում, նրա հարվածն անվրեպ է։

Ուլենշպիգելը կորացնում էր մեջքը, քորում այն և հեծեծում։

― Փառավորյա՜լ սուրբ, գթա՛ ինձ։ Պատիժս ստացա։ Ուսերիս միջև սաստիկ ցավ եմ զգում։ Վա՜յ ինձ, ավա՜ղ։ Ների՛ր, սո՛ւրբ Ռըմակլ։ Գնա՛, ո՜վ ուխտավոր, գնա՛, ինձ մենակ թող այստեղ, որպեսզի հայրասպանի պես լամ ու զղջամ։

Եվ ուխտավորը թողեց փախավ մինչև Բույոնի Մեծ հրապարակը, ուր հավաքվել էին բոլոր կուզիկները։

Այդտեղ, վախից ցնցվելով և կցկցտուր խոսելով, ասաց․

― Հանդիպեցի մի ուխտավորի՝ բարդենու պես ուղղաձիգ․․․ սրբապիղծ ուխտավորի․․․ մեջքի վրա կուզ բուսավ․․․ բորբոքո՜ւն կուզ։

Ուխտավորներն այս խոսքերը լսելուն պես ուրախության գոչյուններ արձակեցին։

― Ո՜վ սուրբ Ռըմակլ, եթե մարդկանց կուզ ես տալիս, ապա և կարող ես հանել։ Հանի՛ր մեր կուզերը, սո՛ւրբ Ռըմակլ։

Այդ միջոցին Ուլենշպիգելը հեռացավ իր ծառից։ Անցնելով ամայի արվարձանից՝ մի գինետան դռան ճակատին տեսավ խոզի երկու փուչիկ՝ ամրացված մի ցուպի, ճոճվելիս։ Դրանք այդպես ամրացրել էին ի նշան երշիկի ուխտագնացության տոնի՝ panch kermis֊ի, ինչպես Բրաբանտի երկրումն են ասում։

Ուլենշպիգելը վերցրեց այդ փուչիկներից մեկը, գետնին ընկած schol-ի մեջքի փուշը, արյունեց իրեն, ապա արյունը հոսեցրեց փուչիկի մեջ, փչեց, ուռցրեց, փակեց բերանը, դրեց իր կռնակին, վրայից էլ՝ schol֊ի մեջքի փուշը։ Այդպես անճոռնիացած, կուզ մեջքով, գլուխը երերացնելով և դողդոջուն ոտքերով, ինչպես մի ծեր կուզլիկ, գնաց հրապարակ։

Նրա ընկնելուն ականատես եղած ուխտավորը նկատեց նրան ու գոչեց․

― Ահա՛ անբարիշտը։

Եվ մատով ցույց տվեց նրան։ Ամենքն էլ վազեցին եկան պատժվածին տեսնելու։

Ուլենշպիգելը ողորմագին օրորում էր գլուխը։

― Ա՜խ, ― ասաց նա, ― ոչ ներման արժանի եմ, ոչ էլ կարեկցության․ տվեք, կատաղած շան պես սատկեցրեք ինձ։

Եվ կուզիկները ձեռքերը շփելով ասում էին․

― Մեկն էլ ավելացավ մեր եղբայրությանը։

Ուլենշպիգելը ատամների արանքից մռլտալով՝ «Ես դա ձեր պնչից կհանեմ, անպիտաննե՛ր», կարծես ամեն ինչ կրում էր համբերությամբ և ասում․

― Ոչ կուտեմ, ոչ կխմեմ, նույնիսկ փափուկ կուզս ամրացնելու համար, մինչև որ սուրբ Ռըմակլը չբուժի ինձ այնպիսի հրաշագործությամբ, ինչպես որ հարվածեց։

Հրաշքի լուրի վրա եկեղեցուց դուրս եկավ ավագերեցը։ Դա մի բարձրահասակ, վեհատեսիլ, տռզած մարդ էր։ Քիթը ցցած՝ նա նավի պես ճեղքեց կուզիկների ալիքը։

Ուլենշպիգելին ցույց տվին նրան։

― Այդ դո՞ւ ես, բարեկա՛մս, այն մարդը, որին հարվածել է սուրբ Ռըմակլի պատուհասը, ― հարցրեց նա։

― Այո, ավագերե՛ց հայր, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։ Իրավ որ ես եմ նրա խոնարհ երկրպագողը, որ ուզում է բուժել իր նոր կուզը՝ եթե դա հաճո է նրան։

Ավագերեցն այդ խոսքերից ինչ֊որ չարամտության հոտ առնելով՝ ասաց․

― Մի թույլ տուր շոշափեմ այդ կուզը։

― Շոշափեցե՛ք, տե՛ր իմ, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

Շոշափելուց հետո ավագերեցն ասաց․

― Բոլորովին նոր է և նույնիսկ թրջված։ Սակայն ես հույս ունեմ, որ սուրբ Ռըմակլը գթասիրտ կվարվի։ Հետևիր ինձ։

Ուլենշպիգելը հետևեց ավագերեցին ու մտավ եկեղեցին։ Կուզիկները հետևից ընկած աղաղակում էին․

― Սա՜ է անիծյալը, սա՜ է ամբարիշտը։ Ինչքա՞ն է քո նոր կուզի քաշը։ Տոպրակ չե՞ս շինի դրանից փողերդ մեջը լցնելու համար։ Ամբողջ կյանքիդ մեջ ծաղրել ես մեզ, քանի բոլորովին ուղղաձիգ էիր․ հիմա էլ մեր հերթն է։ Փա՜ռք սուրբ Ռըմակլին։

Ուլենշպիգելը ծպտուն չհանելով, գլուխը խոնարհած, ավագերեցի հետևից մտավ մի փոքրիկ մատուռ, որտեղ մի մարմարե դամբարան կար՝ մատուռի պատի միջև տարածությունը մի պարզված ձեռքի չափ էլ չկար։ Կուզիկ ուխտավորների բազմությունը իրար հետևից հերթով անցնում էր պատի և գերեզմանի սալաքարի արանքով և լուռ ու մունջ կուզը քսում էր այդ սալաքարին։ Նրանք հույս ունեին, որ այդպիսով կբուժվեն։ Եվ նրանք, որոնք քսում էին իրենց կուզը, ամենևին չէին ուզում տեղ տալ նրանց, որոնք դեռ չէին քսել, ուստի կռվում էին իրար հետ, բայց անաղմուկ, համարձակվելով խփել միայն ծածուկ հարվածներով, կուզի զարկերով՝ տեղի սրբությունից քաշվելով։

Ավագերեցն Ուլենշպիգելին հրամայեց բարձրանալ գերեզմանի սեղանի վրա, որպեսզի բոլոր ուխտավորները կարողանան տեսնել։ Ուլենշպիգելն ասաց, թե միայնակ չի կարող։

Ավագերեցն օգնեց նրան բարձրանալու, ինքն էլ կանգնեց նրա կողքին՝ հրամայելով չոքել։ Ուլենշպիգելը այդպես էլ արեց և մնաց այդ դիրքով, գլխահակ։

Այնժամ ավագերեցը մտքերն ամփոփեց և հնչեղ ձայնով սկսեց քարոզել․

― Որդյա՛կք և եղբա՛րք ի Հիսուս Քրիստոս, իմ ոտքերի մոտ դուք տեսնում եք մեծագույն ամբարշտությունը, անպիտան ու սրբապիղծ մի մարդու, որպիսին սուրբ Ռըմակլը երբևէ չէր հարվածել իր բարկությամբ։

Եվ Ուլենշպիգելը կուրծքը ծեծելով ասում էր․

― Confiteor:

― Առաջ, ― շարունակեց ավագերեցը, ― նա գեղարդի կոթի պես ուղիղ էր և փառավորվում էր դրանով։ Այժմ տեսեք դրան՝ կզված ու կորացած է նա երկնային անեծքի հարվածից։

― Confiteor, հանի՛ր իմ կուզը, ― վրա բերեց Ուլնեշպիգելը։

― Այո, ― շարունակեց ավագերեցը, ― այո, մե՛ծ սուրբդ, սո՛ւրբ Ռըմակլ, որ քո փառահեղ մահվանից հետո երեսունինը հրաշք ես գործել, հանի՛ր սրա ուսերից այն բեռը, որ ճնշում է նրան։ Եվ իցի՜վ թե մենք կարենանք այդ առթիվ փառաբանել քեզ դարեդար՝ in saecula saeculorum: Եվ եղիցի խաղաղություն ի վերա երկրի՝ բարեմիտ կուզիկներին։

Եվ կուզիկները խմբով ասացին․

― Այո, այո, խաղաղություն ի վերա երկրի՝ բարեմիտ կուզերին․ խաղաղություն կուզիկներին, հանգիստ խեղյալներին, ներում նվաստացյալներին։ Հանի՛ր մեր կուզերը, ո՜վ սուրբ Ռըմակլ։

Ավագերեցը հրամայեց Ուլենշպիգելին իջնել դամբարանի վրայից և կուզը քսել սալաքարի եզրին։ Այդպես էլ արեց նա՝ շարունակ կրկնելով․ «Mea culpa confiteor, հանի՛ր իմ կուզը»։ Եվ շատ լավ էլ քսում էր՝ ի տես և ի գիտություն ներկաների։

Եվ ներկաները գոչում էին․

― Մի տեսե՜ք կուզը, նստում է, տեսե՜ք, իջնո՜ւմ է, աջ կողմից կհալչի։ ― Ոչ, կմտնի կրծքի մեջ, կուզերը չեն հալչում, իջնում են փորոտիքի մեջ և այդտեղից էլ դուրս են գալիս։ ― Ոչ, մտնում են ստամոքսը և դառնում են ութսուն օրվա սնունդ։

Դա սրբի նվերն է կուզից ազատվածներին։

Իսկ ո՞ւր են գնում հնացած կուզերը։

Հանկարծ բոլոր կուզիկները բարձրաձայն ճչացին, որովհետև Ուլենշպիգելը ուժգնորեն սեղմվելով գերեզմանի սալաքարի եզրին՝ պայթեցրեց իր կուզը։ Մեջը եղած ամբողջ արյունը դուրս եկավ և հոսելով բաճկոնակի վրայից՝ խոշոր կաթիլներով թափվեց սալաքարի վրա։ Այնժամ նա ուղղվեց և թևերը պարզելով՝ գոչեց․

― Փրկվա՜ծ եմ։

Եվ բոլոր կուզիկներ միաբերան գոչեցին․

― Ո՜վ սուրբ Ռըմակլ, ո՜վ օրհնյալդ, քաղցր է հիմա նրա վիճակը, բայց դառն է մերը։ ― Հանի՛ր, հանի՛ր մեր կուզերը։ ― Մի հորթ կնվիրեմ ես քեզ։ ― Իսկ ես՝ յոթ ոչխար։ ― Ես էլ մի տարվա որսը։ ― Ես կտամ վեց խոզապուխտ։ ― Ես տնակս կտամ եկեղեցուն։ ― Հանի՜ր մեր կուզը, ո՜վ սուրբ Ռըմակլ։

Եվ նրանք նայում էին Ուլենշպիգելին նախանձով ու պատկառանքով։ Մի կուզիկ ուզեց շոշափել բաճկոնակի տակ, բայց ավագերեցն ընդիմիջեց․

― Այդտեղ կա մի այնպիսի վերք, որին լույս չպետք է դիպչի։

― Ես կաղոթեմ ձեզ համար, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Այո, ուխտավո՛ր եղբայր, ― ասացին բոլոր կուզիկները միասին, ― այո, պարո՛ն ուղղված, մենք ծաղրեցինք ձեզ, ներողամիտ եղեք, չէինք իմանում ինչ ենք անում։ Տերն մեր Հիսուս Քրիստոս ներեց խաչի վրա, դուք էլ մեզ ներում շնորհեցեք։

― Կներեմ, կներեմ, ― ասաց բայրացակամորեն Ուլենշպիգելը։

― Որ այդպես է՝ ընդունեցեք այս պատարը։ ― Առեք այս ֆլորինը։ ― Թույլ տվեք այս ռեալը նվիրել Ձերդ ուղղաձգությանը։ ― Ընդունեցեք այս կրուազատը։ ― Թույլ տվեք ձեր ձեռքը դնել այս կառոլուսը։

― Թաքցրեք ձեր կառոլուսները, ― կամացուկ ասաց նրանց Ուլենշպիգելը, ― որպեսզի ձեր ձախ ձեռքը չիմանա, թե ինչ է տալիս աջը։

Այդպես էր ասում նա ավագերեցի պատճառով, որն աչքերով ուտում էր կուզիկների տված դրամները՝ առանց նայելու, թե դրանք ոսկի են, թե արծաթ։

― Աստծու շնորհքին արժանանաս, ո՜վ սրբազանացած, ― ասում էին կուզիկները Ուլենշպիգելին։

Եվ նա պարծանքով ընդունում էր նրանց ընծաները, որպես հրաշագործ։

Բայց ժլատները քսում էին իրենց կուզը գերեզմանի սալաքարին, առանց որևէ բան ասելու։

Երեկոյան Ուլենշպիգելը գնաց պանդոկ և լավ կերուխում արեց։

Անկողին մտնելուց առաջ, մտածելով, որ ավագերեցը կուզենա, անշուշտ, ստանալ ավարի իր բաժինը, եթե ոչ ամբողջը, հաշվեց իր վաստակը, ուր ավելի շատ ոսկի գտավ, քան արծաթ, որովհետև ամենաքիչը երեք հարյուր կառլոս կար։ Նա նկատեց մի թաղար՝ մեջը չորացած դափնի․ բռնեց դափնու ճյուղերը, քաշեց և տունկը հողով միասին դուրս հանելով՝ ոսկին դրեց տակը, իսկ բոլոր կես ֆլորինները, պատարներն ու պատակոները փռեց սեղանի վրա։

Ավագերեցը մտավ պանդոկ և բարձրացավ Ուլենշպիգելի սենյակը։

Ուլենշպիգելը նրան տեսնելով ասաց․

― Հա՛յր սուրբ, ի՞նչ եք ուզում իմ չոր մարմնից։

― Միայն քո բարիքն եմ ուզում, որդյա՛կ իմ, ― պատասխանեց նա։

― Ավա՜ղ, ― հառաչեց Ուլենշպիգելը, ― չլինի՞ սեղանի վրա եղած բարիքի մասին եք խոսում։

― Հենց այդ է, ― վրա բերեց ավագերեցը և մեկնելով ձեռքը՝ սրբեց սեղանի ամբողջ դրամը և թափեց հատկապես դրա համար բերած տոպրակի մեջ։

Նա մի ֆլորին տվեց վշտացած ձևացող Ուլենշպիգելին և հարցրեց, թե որո՛նք են հրաշքի գործիքները։

Ուլենշպիգելը ցույց տվեց տափակաձկան ողնասյունը և փուչիկը։

Ավագերեցը վերցրեց դրանք, մինչդեռ Ուլենշպիգելը տրտնջում էր ու աղերսում նրան, որ բարեհաճի ավելի տալ՝ ասելով, թե ճանապարհը երկար է Բույոնից Դամմե իր նման խեղճ հետիոտնի համար և ճանապարհին անկասկած քաղցից կմեռնի։

Ավագերեցը առանց մի բառ ասելու թողեց գնաց։

Մենակ մնալով, Ուլենշպիգելը քնեց՝ աչքը դափնու վրա հառած։ Հաջորդ օրը լուսաբացին հավաքելով իր ավարը՝ դուրս եկավ Բույոնից, հասավ Լռակյացի ճամբարը, փողը հանձնեց նրան և պատմեց եղելությունը՝ ասելով, թե սա թշնամուց պատերազմական տուգանք առնելու իսկական ձևն է։

Եվ իշխանը տասը ֆլորին տվեց նրան։

Ինչ վերաբերում է տափակաձկան ոսկորին՝ ապա դա գոցվեց բյուրեղե տուփի մեջ և դրվեց Բույոնի եկեղեցու գլխավոր խորանի խաչի կենտրոնում։

Եվ քաղաքում ամեն ոք գիտե, որ խաչի վրա պահվում է ուղղված սրբապիղծի կուզը։

XI

Լռակյացը Լիեժի շրջակայքում Մաաս գետն անցնելուց առաջ զանազան ռազմաերթեր էր կատարում իրար հակառակ ուղղությամբ՝ դքսի ուշադրությունը շեղելու և նրան խաբելու համար։

Ուլենշպիգելը գուգազի իր պարտականություններով զբաղվելով՝ ճարպկորեն բանեցնում էր իր հրահարը և աչքն ու ականջը լայն բացած հսկում էր։

Այդ օրերին ճամբար եկան ֆլամանդացի ու բրաբանտցի սեպուհներ, որոնք հաշտ ապրում էին Լռակյացի շքախմբի իշխանների, գնդապետների ու կապիտանների հետ։

Շատ չանցած ճամբարում կազմվեց երկու խմբակցություն, որոնք անվերջ վիճում էին իրար հետ։ Ոմանք ասում էին՝ «Իշխանը դավաճան է», մյուսները պատասխանում էին, թե մեղադրողները ստում են ամբողջ կոկորդով, ուստի և հարկավոր է կլլել տալ նրանց իրենց այդ սուտը։ Անվստահությունը մեծանում էր ձեթի բծի նման։ Բանը հասավ այնտեղ, որ վեց, ութ, տասներկու հոգիանոց խմբերով կռվում էին իրար հետ, մինչև իսկ պատերազմական ամեն տեսակի զենքերով, ներառյալ և հրահարը։

Մի անգամ աղմուկի լուրն առնելով վրա հասավ իշխանը՝ անցնելով երկու խմբակցությունների միջով։ Մի գնդակ նրա կողից թռցրեց իր սուրը։ Նա դադարեցրեց կռիվը և շրջագայեց ամբողջ ռազմական ճամբարով՝ իրեն ցույց տալու համար, որպեսզի չասեն․ «Մեռավ Լռակյացը, մեռավ և պատերազմը»։

Մյուս օրը, կես գիշերվա մոտ, մշուշոտ եղանակին, Ուլենշպիգելը երբ պատրաստվում էր դուրս գալ մի տնից, ուր գնացել էր ֆլամանդական սիրային երգեր երգելու մի վալոն աղջկա, տան կողքի հյուղակի դռնից լսեց ագռավի կռռոց, որը կրկնվեց երեք անգամ։ Հեռվից ուրիշ կռռոցներ պատասխանեցին դրան՝ երեք առ երեք։ Մի գեղջուկ երևաց հյուղակի շեմքին։ Ուլենշպիգելը ոտնաձայան լսեց ճանապարհից։

Իսպաներեն խոսող երկու մարդ մոտեցան գեղջուկին, որը նույն լեզվով հարցրեց նրանց․

― Ի՞նչ եք արել։

― Մի լավ գործ, ― ասացին նրանք, ― ստեցինք թագավորի համար։ Մեր շնորհիվ կապիտաններն ու գուգազները կասկածելով խոսում են իրար մեջ, «Ստոր փառասիրությունից մղված՝ իշխանը դիմադրում է արքային։ Նա հույս ունի այդպիսով, որ կվախենան իրենից, որով ինքը, ի վարձատրություն հաշտության, կստանա քաղաքներ ու սինյորություններ։ Հինգ հարյուր հազար ֆլորինի համար նա պատրաստ է լքել հայրենյաց համար մարտնչող քաջարի սինյորներին։ Դուքսը նրան առաջարկել է կատարյալ ներումն՝ խոստանալով ու երդվելով, որ թույլ կտա իր, ինչպես և բանակի մյուս բոլոր բարձրաստիճան զորապետների կալվածները և ինչքը վերադարձնել՝ եթե նրանք հնազանդություն հայտնեն արքային։ Օրանժի իշխանը միայնակ է բանակցելու դքսի հետ»։ Իսկ Լռակյացի հավատարիմները պատասխանում են․ «Դքսի առաջարկը մի նենգ ծուղակ է․ Օրանժի իշխանը երբեք չի ընկնի այդ ծուղակի մեջ՝ հիշելով տյարք Էգմոնդին ու Հոորնին։ Նրանք այդ լավ գիտեն, քանի որ կարդինալ Գրանվելան Հռոմում լինելիս ասել է կոմսերին ձերբակալելու առթիվ․ «Երկու խարակաձկներին բռնել են, բայց գայլաձուկը մնացել է․ ուրեմն ոչինչ չի բռնված», քանի դեռ Լռակյացը մնում է»։

― Պառակտումը մե՞ծ է ճամբարում, ― հարցրեց գեղջուկը։

― Մեծ է պառակտումը, ― պատասխանեցին նրանք, ― օրավոր մեծանում է։ ― Ո՞ւր են նամակները։

Նրանք մտան հյուղակը, ուր մի լապտեր վառվեց։ Ուլենշպիգելը մի փոքրիկ երդիկից նայելով՝ տեսավ, որ նրանք բացին երկու ծրար, ուրախացան կարդացածից, մեղրաջուր խմեցին և վերջապես դուրս եկան՝ գեղջուկին իսպաներեն ասելով․

― Ճամբարը պառակտված, Օրանժը բռնված։ Հիանալի է։

«Սրանք չպետք է ողջ մնան», ― մտքում ասաց Ուլենշպիգելը։

Թանձր մառախուղին դուրս եկան նրանք։ Ուլենշպիգելը տեսավ, թե ինչպես գեղջուկը բերեց մի լապտեր, որը նրանք վերցրին։

Նկատելով, որ լապտերը հաճախ խափանվում էր մի սև ստվերով՝ Ուելնշպիգելը ենթադրեց, որ նրանք քայլում են իրար հետևից։

Նա լցրեց իր հրահարը և կրակեց սև ստվերի վրա։ Այնժամ նա տեսավ, որ լապտերը մի քանի անգամ իջավ ու բարձրացավ, և ենթադրեց, թե երկուսից մեկը ընկել է, և մյուսը ուզում է տեսնել, թե վերքն ինչպիսին է։ Նա դարձյալ լցրեց հրահարը։ Ապա տեսնելով, որ լապտերը օրորվելով միայնակ ու արագ գնում է ճամբարի ուղղությամբ՝ նա նորից կրակեց։ Լապտերը երերաց, հետո ընկավ, հանգավ և խավարը պատեց ամեն ինչ։

Այնժամ վազելով դեպի ճամբարը՝ նա տեսավ ավագ սպային, որ հրահարի կրակոցներից արթնացած գուգազների բազմության հետ դուրս էր եկել։ Ուլենշպիգելը մոտենալով նրանց ասաց․

― Ես որսորդ եմ, գնացեք բերեք որսը։

― Զվա՛րթ ֆլամանդացի, ― ասաց ավագ սպան, ― այլ կերպ ես խոսում, քան լեզուդ։

― Լեզվի բառերը թեթև են, ինչպես քամին, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― իսկ կապարի բառերը մնում են դավաճանների մարմնի մեջ։ Հիմա հետևեք ինձ։

Եվ նրանց՝ լապտերները ձեռներին՝ տարավ այն տեղը, ուր ընկել էին երկու սպանվածները։ Նրանք տեսան գետին փռված երկու հոգի՝ մեկը մահացած, մյուսը խորդալիս և ձեռքը կրծքի վրա, ուր գտնվում էր կյանքի վերջին ճիգով ճմռթած մի նամակ։

Նրանք տարան այդ մարմինները, որոնց զգեստները ճանաչեցին սեպուհների դասին պատկանելը, և այդպես, իրենց լապտերներով եկան իշխանի մոտ՝ խանգարելով նրա խորհրդակցությունը Հեսսենի մարկգրաֆ Ֆրիդրիխ Հոլենհաուզենի և այլ սինյորների հետ։

Լանդսկնեխտների, ռեյտարների՝ կանաչ ու դեղին համազգեստ հագած այդ զորականների ուղեկցությամբ նրանք եկան Լռակյացի վրանի առաջ և աղմուկ֊աղաղակով սկսեցին պահանջել, որ իրենց ընդունի։

Նա դուրս եկավ վրանից։ Այնժամ Ուլենշպիգելը կտրելով ավագ սպայի խոսքը, որ հազում էր և պատրաստվում ամբաստանել իրեն, ասաց․

― Տե՛ր իմ, առգավների փոխարեն ես սպանել եմ ձեր շքախմբին պատկանող երկու դավաճան ազնվականի։

Եվ նա պատմեց այն, ինչ տեսել էր, լսել ու արել։

Լռակյացը ոչ մի բառ չասաց։ Երկու դիակներն էլ խուզարկվեցին իր՝ Օրանժի իշխան Վիլհելմ Լռակյացի, Հեսենի մարկգրաֆ Ֆրիդրիխ Հոոգստրաատեի, Մալինի (Միխելնի) կառավարիչ Անտուան դը Լալենի, գուգազների և իր տռզած փորով դողդողացնող Լամմե Գուդզակի ներկայությամբ։ Սպանված ազնվականների մոտ գտնվեցին Գրանվելայի ու Նուարկարմի կնիքները կրող նամակներ, որոնց մեջ սրանք հաղորդում էին պառակտում սերմանել իշխանի շքախմբի մեջ՝ նվազեցնելու համար նրա ուժերը, ստիպել նրան զիջելու և հանձնել նրան դքսի ձեռքը, որպեսզի նա գլխատվի ըստ արժանվույն։ «Պետք է, ― ասված էր նամակներում, ― խորամտորեն ձեռնամուխ լինել դրան և սքողյալ բառերով, որպեսզի բանակում եղողները հավատան, որ Լռակյացը լոկ իր շահի համար արդեն մասնավոր համաձայնության է եկել դքսի հետ։ Նրա զորապետներն ու գուգազները զայրանալով՝ կգերեն նրան։ Ի վարձատրություն կուղարկվի ամեն մեկին հինգ հարյուր դուկատի մի մուրհակ՝ վճարելի Անտվերպենում Ֆյուգգերների կողմից։ Նրանք հազարական դուկատ ևս կստանան՝ հենց որ Իսպանիայից Զելանդիա հասնի սպասվող չորս հարյուր հազար դուկատը»։

Երբ այս դավադրությունը բացվեց՝ իշխանն անխոս դարձավ դեպի ազնվականները, սինյորներն ու գուգազները, որոնց մեջ իրեն կասկածողները բավական մեծաթիվ էին, ապա նույնպես անխոս ցույց տվեց երկու դիակները՝ ցանկանալով այդ ձևով կշտամբել նրանց իրենց անվստահության համար։ Ամենքն էլ բարձրագոչ աղաղակեցին․

― Երկա՜ր կյանք Օրանժի իշխանին։ Օրանժը հավատարիմ է հայրենիքին։

Եվ ի նշան արհամարհանքի ուզում էին դիակները գցել շներին, բայց Լռակյացն ասաց․

― Մարմինները չէ, որ պետք է գցել շներին, այլ մտքի թուլությունը, որ կասկածի տակ է առնում մաքուր դիտավորությունները։

Եվ սեպուհներն ու գուգազները գոչեցին․

― Կեցցե՜ իշխանը։ Կեցցե՜ Օրանժը՝ երկրի բարեկամը։

Եվ նրանց ձայները նման էին անարդարությանն սպառնացող որոտի։

Իշխանը մատնացույց անելով մարմիններին՝ ասաց․

― Քրիստոնեաբար թաղեցեք դրանց։

― Իսկ ես, ― հարցրեց Ուլենշպիգելը, ― ի՞նչ պետք է անեմ իմ հավատարիմ մարմնին։ Եթե վատ եմ արել՝ թո՛ղ հարվածներ պարգևեն ինձ, իսկ եթե լավ եմ արել՝ թո՛ղ վարձատրություն շնորհեն ինձ։

Այնժամ Լռակյացը խոսեց ու ասաց․

― Այս հրաձիգը իմ ներկայությամբ կստանա կանաչ փայտի հիսուն հարված՝ առանց հրամանի երկու ազնվական սպանելու համար, ի մեծ անտեսում ամենայն կարգապահության։ Նա կստանա նաև երեսուն ֆլորին՝ լավ տեսնելու ու լսելու համար։

― Տե՛ր իմ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― եթե նախ երեսուն ֆլորինը տային՝ ես համբերությամբ կտանեի կանաչ փայտի հարվածները։

― Այո, ― հառաչեց դարձյալ Լամմե Գուդզակը, ― Ուլենշպիգելը ոչ լվացվելու կարիք ունի, ոչ էլ պարզաջրվելու։ Նրա հոգին մաքուր է։ Մի՛ լվանաք նրան, տյա՛րք իմ, մի՛ լվանաք նրան։

Երբ Ուլենշպիգելը ստացավ երեսուն ֆլորինը՝ ավագ սպան stockmeester-ին՝ խարազանապատժի պետին հրամայեց գործի անցնել։

― Տեսեք, տյա՛րք իմ, ― ասաց Լամմեն, ― որքա՜ն խղճալի է նրա տեսքը։ Նա՝ իմ բարեկամ Ուլենշպիգելը ամենևին փայտ չի սիրում։

― Սիրում եմ, ― վրա բերեց Ուլենշպիգելը, ― գեղեցիկ տերևախիտ հացենին, որ աճում է արևի տակ իր բնական կանաչությամբ․ բայց մահու չափ ատում եմ փայտի տգեղ ձողերը՝ ճյուղազուրկ, անտերև ու անոստ, որոնցից դեռ հոսում է հյութը զարհուրիկ տեսքով ու դաժան այցելության նշանով։

― Պատրա՞ստ ես, ― հարցրեց ավագ սպան։

― Պատրա՞ստ, ― կրկնեց Ուլենշպիգելը, ― ինչի՞ պատրաստ․ ծեծվելո՞ւ։ Ոչ, պարոն stockmeestr, ոչ պատրաստ չեմ, ոչ էլ ուզում եմ պատրաստվել։ Ձեր մորուքը շեկ է, իսկ ձեր տեսքը՝ ահազդեցիկ․ բայց ես վստահ եմ ձեզ վրա․ ձեր սիրտը մեղմ է և դուք բնավ չեք սիրում ջարդել ինձ նման մի խեղճ մարդու մեջքը։ Ձեզ պետք է ասեմ նաև, որ ինքս չեմ սիրում ոչ այդպիսի բան անել, ոչ էլ տեսնել, որովհետև քրիստոնյայի կռնակը սուրբ տաճար է, որ կրծքի պես ներփակում է թոքերը, որոնցով մենք շնչում ենք աստծու օդը։ Դուք հետո սաստիկ խղճի խայթ կզգաք, եթե գավազանի մի բիրտ հարված պատառ֊պատառ անի թոքերը։

― Դե, շտապիր, ― ասաց stockmeester-ը։

― Տե՛ր իմ, ― ասաց Ուլենշպիգելը՝ դիմելով իշխանին, ― շտապելու ոչինչ չկա․ ամենից առաջ պետք է չորացնել այդ ճիպոտը, որովհետև ասում են, որ կանաչ փայտը մտնում է կենդանի մսի մեջ և մահու թույն է սրսկում այնտեղ։ Ձերդ բարձրությունը կուզենա՞ր ինձ մեռած տեսնել այդ տգեղ մահով։ Տե՛ր իմ, ես իմ հավատարիմ կռնակը տրամադրել եմ Ձերդ բարձրության ծառայությանը․ ձաղկել տվեք գավազաններով, մտրակահարեցեք․ բայց եթե չեք ուզում ինձ մեռած տեսնել, ազատեցեք, խնդրեմ, կանաչ փայտից։

― Իշխա՛ն, ողորմացե՛ք նրան, ― ասացին միասին տյարք Հոոգստրաատենը և Դիտրիխ Շոնենբերգը։ Մյուսները ժպտում էին գթասիրաբար։

Լամմեն նույնպես ասաց․

― Տե՛ր իմ, տե՛ր իմ, ողորմացեք․ կանաչ փայտը զուտ թույն է։

Այնժամ իշխանն ասաց․

― Ներում եմ։

Ուլենշպիգելը բազում անգամ վեր ցատկելով՝ խփեց Լամմեի տռզած փորին և ստիպելով նրան պարել՝ ասաց․

― Փառաբանի՛ր ինձ հետ իշխանին, որ ինձ փրկեց կանաչ փայտից։

Եվ Լամմեն փորձում էր պարել, բայց խոշոր փորի պատճառով չէր կարողանում։

Եվ Ուլենշպիգելը նրան կերուխումի փող տվեց։

XII

Չուզենալով ճակատամարտ տալ՝ դուքսը անընդհատ անհանգստացնում էր Լռակյացին, որը թափառում էր Ցուլիխի և Մաասի միջև փռված հարթավայրում՝ ամենուրեք գետը խորաչափել տալով Հոնդում, Մեխլենում, Էլզենում, Մեերսենում և ամենուրեք գտնելով ծուղակները՝ վնասելու համար ծանծաղուտով անցնել ցանկացող իր մարդկանց ձիերին։

Ստոկեմում գետախույզները ծուղակ չգտան։ Իշխանը հրամայեց անցումն սկսել։ Ռեյտերներն անցան Մաասը և մարտակարգով դասավորվեցին մյուս ափին, որպեսզի պաշտպանեն անցումը Լիեժի եպիսկոպոսության կողմից․ ապա ափից ափ շարվեցին և այդպիսով գետի ընթացքը կտրեցին աղեղնաձիգներն ու հրահարավորները տասը շարքով․ դրանց մեջ էր և Ուլենշպիգելը։

Ջուրը հասնում էր մինչև ազդրերը, հաճախ էլ որևէ նենգ ալիք բարձրացնում էր նրան ու նրա ձիուն։

Հետո անցան հետևակ գուգազները՝ վառոդի տոպրակը գլխարկների վրա և հրահարները բարձր պահած։ Ապա գալիս էին սայլակները, կեռավոր հրահարներով զինված վաշտերը, մանյովրային գուգազները, հրձիգներն ու հրանոթը մաքրողները, ռմբանետները, կրկնակ֊ռմբանետները, մեծ ու փոքր թնդանոթները, օձահրետները, կիսօձահրետները, կրկնակ օձահրետները, ուրիշ բազմատեսակ թնդանոթներ՝ մեծ ու փոքր, սակռեր՝ դաշտային փոքր հրանոթներ, որոնք հաստատված էին երկձի հրետասայլի առաջամասի վրա՝ սրընթաց արշավով մանյովրել կարողանալու համար, և որ ամեն բանով նման էին այն հրանոթներին, որոնք կոչվեցին «կայսեր ատրճանակ»։ Նրանց հետևից, պաշտպանելով հետամասը, գալիս էին լանդկսնեխտներն ու Ֆլանդրիայի ռեյտարները։

Ուլենշպիգելը որևէ տաքացնող խմիչք էր որոնում։ Աղեղնավոր Ռիզենկրաֆտը՝ Վերին Գերմանիայից, նիհար, դաժան ու վիթխարի մի ռազմիկ, գինօղու հոտ էր արձակում։ Ուելնշպիգելը նիրհած ֆսֆսացնում էր նրա կողքին իր նժույգի վրա և արտաշնչելիս նրա ձիու գավակի վրա որոնեց շիշը, գտավ, բայց տեսնելով, որ թոկով կապված է թրակապին, կտրեց ու սկսեց զցարթագին ումպ֊ումպ խմել։ Նրա աղեղնավոր ընկերներն ասացին․

― Մեզ էլ տուր։

Այդպես էլ արեց։ Երբ այլևս գինօղի չմնաց՝ նա թոկով շիշը նորից կապեց և ուզեց դնել գուգազի կրծքի վրա։ Բայց երբ նա թևը բարձրացրեց շիշը անցկացնելու համար՝ Ռիզենկրաֆտը զարթնեց, վերցրեց շիշը և ուզեց կթե իր սովորական կովը։ Եվ տեսնելով, որ կաթից կտրվել է՝ սաստիկ բարկացավ․

― Ավազա՛կ, ― ասաց նա, ― ի՞նչ ես արել իմ գինօղին։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Խմել եմ։ Թրջված հեծյալների համար մեկի գինօղին ամենքի գինօղին է։ Իսկ ժլատը վատ մարդ է։

― Վաղը մրցադաշտում միսդ կբրդեմ, ― ասաց Ռիզենկրաֆտը։

― Կբրդենք միմյանց, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― գլուխ, ձեռք, ոտք և ամեն ինչ։ Բայց չլինի՞ պնդություն ունես, քանի որ այդքան թթու է ռեխդ։

― Ունեմ, ― պատասխանեց Ռիզենկրաֆտը։

― Ուրեմն պետք է լուծողական կուլ տաս և ոչ թե մենամարտես։

Նրանք համաձայնեցին, որ հաջորդ օրը կհանդիպեն իրար՝ ամեն մեկն ըստ իր երևակայության հագնված ու հեծած, որոշած լինելով բրդել իրար մի կարճատև, բայց բուռն սրամարտում։

Ուլենշպիգելը խնդրեց, որ ինքը սուրը փոխարինի մահակով, և համաձայնություն ստացավ։

Մինչ այս, մինչ այդ բոլոր գուգազները, այդ թվում և աղեղնավորները, անցել էին գետը և գնդապետների ու կապիտանների ձայնի վրա կարգ ու կանոնով դասավորվել էին գետի մյուս ափին։

Լռակյացն ասաց․

― Խոյանա՛նք Լիեժի վրա։

Ուլենշպիգելը խիստ ուրախացավ դրանից և բոլոր ֆլամանդացիների հետ գոչեց․

― Երկա՜ր կյանք Օրանժին․ խոյանա՛նք Լիեժի վրա։

Բայց օտարերկրացիները, մանավանդ վերին գերմանացիները, ասացին, թե շատ են թրջվել ու ցողվել, որ կարողանան քայլել։ Իզուր իշխանը վստահեցրեց նրանց, թե կունենան ապահով մի հաղթանակ բարեկամ քաղաքում․ բայց նրանք ոչինչ չուզեցին լսել, մեծ օջախներ վառեցին և սկսեցին չորանալ ու տաքանալ ասպասարքը հանած իրենց ձիերի հետ։

Քաղաքի վրա գրոհելը հետաձգվեց հաջորդ օրվան և Արքան որ խիստ ապշել էր հանդուգն գետանցից, իր լրտեսների միջոցով իմացավ, որ Լռակյացի գուգազները դեռ պատրաստ չեն գրոհի։

Այդ պատճառով էլ նա սպառնաց Լիեժն ու նրա շրջակայքը արյան ու կրակի մեջ ողողել՝ եթե իշխանի բարեկամներն այնտեղ որևէ շարժում անեն։ Գերհարդ Գրոոսբեկեն՝ եպիսկոպոսական մարդորսը, զինեց իր գուգազներին ընդդեմ իշխանի, որը խիստ ուշ հասավ այդտեղ վերին գերմանացիների պատճառով, որոնք վախեցել էին իրենց վարտիկների քիչ֊քիչ թրջվելուց։

XIII

Ուլենշպիգելն ու Ռիզենկրաֆտը վկաներ էին վերցրել, որոնք ասացին, թե երկու գուգազները պետք է մենամարտեն հետիոտն, մինչև որ մահը վրա տա՝ եթե իհարկե հաճո է հաղթողին, որովհետև այդպես էին Ռիզենկրաֆտի պայմանները։

Մենամարտը տեղի էր ունենալու մի փոքրիկ մացառուտում։

Հենց առավոտից Ռիզենկրաֆտը հագավ իր աղեղնավորի համազգեստը, դրեց լանջապանակով սաղավարտը՝ առանց հովարի և հագավ անթև օղակաշապիկ։ Մյուս շապիկը, որ պատառ֊պատառ էր եղել, դրեց սաղավարտի մեջ, որպեսզի կարիքի դեպքում վիրակապ դարձնի։ Նա վերցրեց Արդենյան ընտիր փայտից շինված արբալետը՝ երեսուն նետի մի տրցակով, մի երկար դաշույն, և ոչ թե զույգ ձեռքի թուր, որը աղեղնավորի սուրն է։ Եվ եկավ մարտնչելու վայրը՝ հեծած իր նժույգը՝ թամբը մարտական, փետրացցուն գլխապանով, և առհասարակ ձին լանջապանել էր մետաղով։

Ուլենշպիգելը զորական ազնվականի զգեստ հագավ․ նրա նժույգը մի էշ էր, որի թամբը աղջկա շրջազգեստներից էր կազմված․ փետրացցուն գլխապանակը փոխարինված էր ուռենու ճյուղով՝ վերնամասը զարդարված փռփռան գեղեցիկ տաշեղներով։ Էշի լանջապանը ճարպե էր, որովհետև, ասում էր նա, երկաթը խիստ թանկ է, պողպատն արդեն անգին բան է, գալով պղնձին, ապա դրանից այնքան են թնդանոթ շինում այս վերջին օրերս, որ համարյա բան չի մնում մինչև իսկ մի ճագար զինելու համար։ Իբրև գլխանոց դրել էր սալաթի գեղեցիկ մի տերև, որ խխունջները դեռ չէին ծակծկել֊կերել․ սալաթի տերևի վրա կարապի մի փետուր էր ամրացրել, որպեսզի վերջին երգը երգեր, եթե մեռներ։

Սրի փոխարեն Ուլենշպիգելը վերցրել էր ազդու ու թթու մի բան՝ երկար, հաստ, ամուր մի մահակ՝ սոճու փայտից և ծայրին ամրացրել մի ցախավել՝ նույնպես սոճուց։ Նրա թամբի ձախ կողմից կապված էր դանակը, որ նույնպես փայտե էր․ աջ կողմից ճոճվում էր լախտը՝ թանթրվենու փայտից, ծայրին մի շաղգամ։ Նրա զրահը ամբողջովին բացատներից էր։

Երբ նա այսպես հանդեձված ու զինված եկավ մարտադաշտ՝ Ռիզենկրաֆտի վկաները սկսեցին քահ֊քահ ծիծաղել, բայց ինքը իր արդեն թթու կերպարանքով այժմ նման էր թթու դրած բանջարեղենի։

Այնժամ Ուլենշպիգելի վկաները հայտարարեցին Ռիզենկրաֆտի վկաներին, որ գերմանացին հանի օղազրահն ու երկաթե զինավառությունը՝ նկատի ունենալով, որ Ուլենշպիգելը սոսկ քրջերով է զինված։ Ռիզենկրաֆտը համաձայնեց։ Դրանից հետո Ռիզենկրաֆտի վկաները հարցրին Ուլենշպիգելի վկաներին, թե ինչու Ուլենշպիգելը ավելով է զինված։

― Ձողը դուք թույլ տվիք, բայց չարգելեցիք, որ այն զարդարեմ կանաչ տերևներով։

― Արա՛, ինչպես ուզում ես, ― ասացին չորս վկաները։

Ռիզենկրաֆտը ձայն չէր հանում և միայն սրի թեթև հարվածներով թռցնում էր մացառուտի վտիտ բույսերը։

Վկաներն առաջարկեցին նրան իր սուրը փոխարինել ավելով՝ ինչպես Ուլենշպիգելը։

Ռիզենկրաֆտը պատասխանեց․

― Եթե այս չնչին արարածը իր կատարյալ ցանկությամբ ընտրել է այսպիսի արտասովոր մի զենք, ապա նա հույս ունի, թե կկարողանա իր կյանքը պաշտպանել դրանով։

Ուլենշպիգելը դարձյալ կրկնեց, թե ուզում է գործածել իր ավելը, չորս վկաներն էլ հայտարարեցին, թե ամեն ինչ տեղին է։

Ախոյաններն իրար դեմ կանգնած էին՝ Ռիզենկրաֆտը՝ երկաթե լանջապանով ձիու վրա, Ուլենշպիգելը՝ ճարպե լանջապանով էշի վրա։

Ուլենշպիգելն առաջացավ դաշտի մեջտեղը և իր ավելը նիզակի պես բռնելով ասաց․

― Ես ժանտախտից, բորոտությունից և մահից ավելի գարշահոտ եմ համարում այն զզվելի ճիճուներին, որոնք իրար լավ ընկեր եղող գուգազների ճամբարում այլ մտահոգություն չունեն, եթե ոչ ամենուրեք պտտեցնել իրենց թթու ռեխը և բարկություն թքող բերանը։ Որտեղ դրանք են կենում՝ ծիծաղը չի համարձակվում երևալ, և երգերը լռում են։ Նրանց մի բան է պետք՝ շարունակ մռմռալ կամ կռվել և, այդպիսով, հայրենիքի համար մղվող օրինական մարտի կողքին մտցնել մասնավոր մարտը, որը բանակի կործանում է և թշնամու հրճվանք։ Ռիզենկրաֆտը, որ ներկա է այստեղ, անմեղ խոսքերի համար սպանել է քսանմեկ մարդ, առանց երբևիցե ճակատամարտում կամ նախամարտում փայլուն քաջության որևէ արարք գոծած լինելու, ո՛չ էլ իր արիությամբ նվազագույն պարգևի արժանանալու։ Արդ, ինձ հաճո է այսօր հակառակ ուղղությամբ խոզանակել այս կծան շան լերկ կաշին։

Ռիզենկրաֆտը պատասխանեց․

― Այս հարբեցողը լավ բաներ է երազել մասնավոր մարտի ի չար գործադրումից․ ուստի հաճո է ինձ այսօր ճմլել նրա գլուխը՝ ցույց տալու համար ամեն ոքի, որ նրա ուղեղում միայն հարդ կա։

Վկաները նրանց ստիպեցին իջնել ձիուց ու էշից։ Իջնելուց հետո Ուլենշպիգելը ցած գցեց գլխից սալաթը, որն էշն իսկույն բերանն առավ, բայց ավանակի այդ աշխատանքը ընդհատվեց մի քացիով, որ նրան շնորհեց վկաներից մեկը՝ մարտադաշտի շրջանակից դուրս հանելու համար։

Այնժամ ավել բռնած վկաները, որ Ուլենշպիգելինն էին, և մյուսերը, որ սուր ունեին (դրանք Ռիզենկրաֆտինն էին), սուլելով մենամարտի ազդանաշան տվեցին։

Եվ Ռիզենկրաֆտն ու Ուլենշպիգելը մոլեգնորեն սկսեցին կռվել՝ Ռիզենկրաֆտը հարվածելով իր սրով, Ուլենշպիգելը հակահարվածելով իր ավելով․ Ռիզենկրաֆտը հայհոյում էր բոլոր սատանաներով, իսկ Ուլենշպիգելը փախչում նրա առջևից, խաբս տալիս մացառուտում շեղակիորեն և շրջանաձև, զիգզագներ գործում, լեզուն հանում, հազար ու մի ծամածռություններ անում Ռիզենկրաֆտին, որ շնչահեղջ էր լինում և գժված գուգազի պես խփվում էր օդին իր սրով։ Ուլենշպիգելը նրան զգաց իր կողքին, հանկարծ շրջվեց և իր ավելով մի փառավոր հարված հասցրեց քթի տակ։ Ռիզենկրաֆտը ձեռքերն ու ոտքերը տարածած փռվեց՝ շունչը փչող գորտի պես։

Ուլենշպիգելը հարձակվեց նրա վրա և սկսեց ավլել նրա դեմքը հետ ու առաջ՝ առանց գթալու, ասելով․

― Շնո՛րհ խնդրիր, թե չէ ավելս կուտեցնեմ քեզ։

Եվ անընդհատ շփում էր նրան՝ ի մեծ հաճույք ներկաների, կրկնելով շարունակ․

― Շնո՛րհ խնդրիր, թե չէ ավելս կուտեցնեմ քեզ։

Բայց Ռիզենկրաֆտը չէր կարող խնդրել, որովհետև մեռել էր սև կատաղությունից։

― Աստվա՜ծ ընկալի հոգիդ, թշվա՜ռ մոլագար, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

Եվ տխրագին թողեց գնաց։

XIV

Հոկտեմբերի վերջերն էր։ Իշխանը փողի պակաս ուներ․ նրա բանակը քաղցած էր։ Գուգազները մրթմրթում էին։ Նա շարժվեց դեպի Ֆրանսիա և ճակատամարտ ներկայացրեց դքսին, որը, սակայն չընդունեց։

Մեկնելով Քենուա֊լը֊Կոնտից Կամբրեզի գնալու համար, նա պատահեց գերմանացիների տասը վաշտի, իսպանացիների ութ գումարտակի և թեթևհեծելակների երեք էսկադրոնի, որոնց հրամանատարն էր Ռուֆելե Հենրիկիսը՝ դքսի որդին, որը կռվի մեջն էր և իսպաներեն գոչում էր․

― Սպանի՛ր, սպանի՛ր, անխնա։ Կեցցե՜ պապը։

Դոն Հենրիկիսն այդ ժամանակ ճիշտ դեմուդեմն էր հրահարավորների այն վաշտի, որտեղ Ուլենշպիգելը տասնապետ էր, և իր մարդկանցով խոյանում էր նրանց վրա, երբ Ուլենշպիգելը դասակի սերժանտին ասաց․

― Ես հիմա այդ դահճի լեզուն կկտրեմ։

― Կտրի՛ր, ― ասաց սերժանտը։

Եվ Ուլենշպիգելը ճիշտ արձակված մի գնդակով ջարդուփշուր արավ դքսի որդու՝ դոն Ռուֆելե Հենրիկիսի լեզուն ու ծնոտը։

Ուլենշպիգելն իր ձիուց ցած բերեց նաև մարքիզ Դելմարեսի որդուն։

Ութ գումարտակներն ու երեք էսկադրոնները ջախջախվեցին։

Այդ հաղթանակից հետո Ուլենշպիգելը Լամմեին փնտրեց ճամբարում, բայց չգտավ։

― Ափսո՜ս, ― ասաց նա, ― մեկնել է բարեկամս՝ Լամմեն, ցմփոր բարեկամս։ Մարտական ավյունով տարված, փորի ծանրությունը մոռացած՝ նա, անշուշտ, հետապնդելիս կլինի փախչող իսպանացիներին։ Եվ շնչակտուր լինելով՝ պարկի պես ընկել է ճանապարհին։ Նրանք էլ բռնել են նրան փրկագին՝ քրիստոնեական ճարպի փրկագին ստանալու համար։ Ո՞ւր ես դու, իմ բարեկամ Լամմե՛, ո՞ւր ես դու, իմ ճարպակալա՛ծ բարեկամ։

Ամենուրեք փնտրեց նրան Ուլենշպիգելը և չգտնելով՝ խիստ տխրեց։

XV

Ձնախառն մրրիկների ամսին՝ նոյեմբերին, Լռակյացը իր մոտ կանչել տվեց Ուլենշպիգելին։ Իշխանը կրծոտում էր իր օղաշապկի կապը։

― Լսի՛ր և ըմբռնի՛ր, ― ասաց նա։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Ականջներս բանտի դռներ են․ հեշտ է այդտեղ մտնելը, բայց դուրս գալը գլխացավանք է։

Լռակյացն ասաց․

― Գնա Նամլուռ, այցելիր Ֆլանդրիա, Հենաու, Հարավային Բրաբանտ, Անտվերպեն, Հյուսիսային Բրաբանտ, Գելդեր, Օվերսել, Հյուսիային Հոլանդիա՝ ամենուրեք ազդարարելով, որ եթե բախտը դավաճանի մեր սուրբ քրիստոնեական գործին՝ ապա պայքարը կշարունակվի ծովի վրա ամեն մի անիրավ ոտնձգության դեմ։ Աստված ամենայն ողորմածությամբ ղեկավարում է այս գործը թե՛ բախտավորության, թե՛ դժբախտության պահին։ Ամստերդամ հասնելիս բոլոր ասածներիդ և արարքներիդ մասին հաշիվ կտաս Պաուլ Բուիսին՝ իմ հավատարմին։ Ահա երեք անցաթուղթ, որ ստորագրել է անձամբ Ալբան և որ գտնվել են Քենուա լը֊Կոնտում՝ դիակների վրա։ Իմ քարտուղարը լրացրել է սրանք։ Ճանապարհին թերևս գտնես մի լավ ընկեր, որին կարողանաս վստահել։ Այն մարդիկն են վստահելի, որոնք արտույտի դայլայլին պատասխանում են աղաքաղի մարտական շեփորով։ Ահա հիսուն ֆլորին։ Եղի՛ր քաջ ու հավատարիմ։

― Աճյունը բախում է սրտիս, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Եվ ճանապարհ ընկավ։

XVI

Հանուն արքայի և դքսի նա իրավունք ուներ կրել ամեն տեսակի զենք՝ ըստ իր հայեցողության։ Ուստի նա վերցրեց իր պատվական հրահարը, փամփուշտ ու չոր վառոդ։ Ապա՝ հագնելով պատառոտուն թիկնոց, ծվեն֊ծվեն եղած բաճկոնակ և իսպանական ձևով կարված անդրավարտիք, դնելով անեզր գլխարկ, վրան փռփռան փետուր և մի սուր, հեռացավ բանակից դեպի Ֆրանսիայի սահմանները և ուղղվեց դեպի Մաաստրիխտ։

Ցրտի լրաբերները՝ ցախսարյակները ճախրում էին տների շուրջը և ապաստան հայցում։ Երրորդ օրը ձյուն եկավ։

Ճանապարհին բազմիցս Ուլեշպիգելը ստիպված եղավ ցույց տալ իր ազատ ճամփորդելու իրավունքը հաստատող ապահովագիրը։ Եվ նրան թույլ տվեցին, որ անցնի։ Նա ուղղվեց դեպի Լիեժ։

Նոր էր մտել մի դաշտավայր, երբ սաստիկ քամին ձյան փաթիլները կույտ֊կույտ շպրտում էր նրա դեմքին։ Նրա առջև տարածվել էր դաշտը՝ ճեփճերմակ, և հողմը պոռթկումներով քշում էր ձյան ոլորապտույտները։ Երեք գայլ ընկան նրա հետևից, բայց մեկին իր հրամանով գլորելուց հետո մյուսները հարձակվեցին վիրավորվածի վրա ու դիակից մի֊մի կտոր առած փախան անտառ։

Այսպես ազատվելուց հետո Ուլենշպիգելը նայում էր շուրջը՝ իմանալու, թե այլ ոհմակ չկա՞ դաշտում, երբ հարթավայրի ծայրին տեսավ գորշ արձանների պես կետեր՝ հողմապտույտի մեջ շարժվելիս, իսկ նրանց հետևը՝ հեծյալ գազանների սև շրջագծեր։ Նա բարձրացավ մի ծառ։ Քամին հասցրեց նրան տրտունջների հեռավոր մի աղմուկ․ «Գուցե ճերմակազգեստ ուխտավորներ են, ― մտածեց նա։ ― Հազիվ եմ տեսնում նրանց ձյան վրա»։ Ապա նա որոշակի տեսավ մերկ վազող մարդիկ և երկու սևազրահ ռեյտար, որ իրենց խոշոր նժույգները հեծած՝ մտրակի ուժգին հարվածներով իրենց առջևն արած քշում էին այդ խեղճ բազմությանը։ Ուլենշպիգելը լցրեց իր հրահարը։ Այդ թշվառների մեջ նա տեսավ երիտասարդներ, ծերունիներ՝ մերկ, ցրտից դողացող, սարսափահար, կծկված և վազելիս՝ խուսափելու համար գուգազների մտրակից, որոնք տաք հագնված, գինօղուց ու կուշտ սնունդից կարմրած, հաճույք էին զգում այդ մերկ մարդկանց մարմինները խարազանելուց, որպեսզի ավելի արագ վազեցնեն։

Ուլենշպիգելն ասաց․ «Վրեժդ լուծվելու է, Կլաասի աճյո՛ւն»։ Եվ մի գնդակ հասցնելով դեմքին՝ սպանեց ռեյտարներից մեկին, որն ընկավ ձիուց։ Մյուսը, չիմանալով, թե որտեղից էր գալիս այդ անակնկալ գնդակը՝ սաստիկ վախեցավ։ Կարծելով, որ անտառում թաքնված թշնամիներ կան, նա ուզեցավ փախչել իր ընկերոջ ձիով։ Եվ երբ նրա սանձը ձեռքը գցելով իջավ՝ դիակը կողոպտելու համար, մի ուրիշ գնդակ դիպավ նրա վզին, և նա էլ ընկավ։

Մերկ մարդիկ կարծելով, որ երկնքից մի հրեշտակ հրահարավորի ձևով պաշտպանելու էր իջել իրենց՝ ծունկ չոքեցին։ Այնժամ Ուլենշպիգելը իջավ ծառից և ճանաչվեց նրանց կողմից, որոնք իր պես ծառայել էին իշխանի բանակներում։ Եվ սրանք ասացին․

― Ուլենշպի՛գել, մենք Ֆրանսիայի երկրից ենք և այս ողորմելի վիճակում ուղարկվում ենք Մաաստիրխտ, ուր գտնվում է դուքսը, որպեսզի այնտեղ մեզ հետ վարվեն որպես ըմբոստ ռազմագերիների, քանի որ փրկագին չենք կարողացել վճարել, և նախօրոք դատապարտված ենք խոշտանգվելու, մահապատժվելու և կամ ստահակների ու գողերի պես արքայի նավերում թիավարելու։

Ուլենշպիգե՛լը իր opperstkleed֊ը (թիկնոցը) տվեց խմբի ամենատարեցին և ասաց․

― Հիմա պետք է մտնենք անտառ, ուր օդը ավելի թանձր է և ավելի մեղմ։ Վազե՛նք, եղբայրնե՛ր։

Հանկարծ մի մարդ ընկավ ու ասաց․

― Քաղցած եմ ու մրսում եմ․ շուտով կներկայանամ աստծուն՝ վկայելու, որ պապը նեռն է երկրի վրա։

Եվ շունչը փչեց։ Մյուսներն ուզեցին տանել նրան, որպեսզի քրիստոնեաբար թաղեն։

Երբ առաջանում էին մեծ ճանապարհով, նշմարեցին մի գյուղացի, որ վարում էր իր սայլը՝ վրան կտավե ծածկույթով։ Տեսնելով մերկ մարդկանց՝ գյուղացին կարեկցեց նրանց և վերցրեց իր սայլի վրա։ Այնտեղ նրանք գտան չոր խոտ՝ պառկելու համար և դատարկ պարկեր՝ ծածկվելու համար։ Երբ տաքացան, գոհություն հայտնեցին աստծուն։ Ուլենշպիգելը սայլի կողքից երիվարելով ռեյտարների մի ձիով, մյուսը քաշում էր սանձից։

Մեզիերում իջան սայլից․ նրանց համեղ ապուր տվին, գարեջուր, հաց, պանիր, ծերունիներին ու կանանց՝ միս։ Նրանց ապաստան տվեց համայնքը և իր ծախքով հագցրեց ու նորից զինեց։ Եվ ամենքն էլ օրհնություն մրմնջալով փաթաթվեցին Ուլենշպիգելին, որը հրճվանքով թույլ տվեց։

Ուլենշպիգելը ռեյտարների ձիերը ծախեց քառասունութ ֆլորինի, որից երեսունը տվեց ֆրանսիացիներին։

Միայնակ ճամփորդելիս նա մտածում էր․ «Գնում եմ ավերակների, արյան ու արցունքի միջով՝ առանց որևէ բան գտնելու։ Դևերն ինձ անշուշտ խաբեցին։ Ո՞ւր է Լամմեն, ո՞ւր է Նելեն, ո՞ւր է Յոթնյակը»։

Եվ Կլաասի աճյունը նորից բախեց նրա կրծքին։ Նա լսեց մի ձայն, որ նման էր հևքի և ասում էր․

― Մահվան, ավերի ու արցունքի մեջ փնտրի՛ր։

Եվ շարունակեց գնալ։

XVII

Ուլենշպիգելը Նամյուռ հասավ մարտին։ Այդտեղ նա տեսավ Լամմեին, որ մեծ կրքով սիրահարվել էր Մաասի ձկանը, հատկապես՝ կարմրախայտին, մի մակույկ էր վարձել և համայնքի թույլտվությամբ ձկնորսություն էր անում գետի վրա։ Բայց հիսուն ֆլորին էր վճարել ձկնորսների համքարությանը։

Նա ծախել ու կերել էր իր ձուկը, և այդ արհեստով շահել էր ավելի լավ մի փոր ու մի փոքրիկ քսակ էլ կառոլուս։

Տեսնելով իր բարեկամին ու ընկերոջը, որ երթևեկում էր Մաասի ափերին և քաղաք մտնելու տեղ որոնում՝ նա ուրախացավ, մակույկը քշեց դեպի ափը և ոչ առանց փնչալու մագլցեց դարափը ու մոտեցավ Ուլենշպիգելին։ Ուրախությունից կակազելով ասաց․

― Այդ դո՜ւ ես, որդյա՛կ, որդյակ իմ ի Քրիստոս, որովհետև իմ փորակամարը քեզ պես երկուսին կարող է կրել։ Ո՞ւր ես գնում․ ի՞նչ է միտքդ։ Դու, իհարկե, չե՞ս մեռել։ Տեսե՞լ ես կնոջս։ Ես քեզ կուտացնեմ Մաասի ձուկ՝ լավագույնը, որ կարող է լինել այս երկրային աշխարհում։ Այստեղ այնպիսի սոուսներ են պատրաստում, որ մատներդ հետը կուտես։ Դու հպարտ ես ու պերճագեղ՝ թշերիդ վրա ունենալով մարտի հողմահարությունը։ Վերջապես դու եկար, որդյա՛կ իմ, բարեկա՛մ իմ Ուլենշպիգել, ուրա՛խ թափառաշրջիկ։

Ապա ցածր ձայնով հարցրեց։

― Քանի՞ իսպանացի ես սպանել։ Կնոջս չե՞ս տեսել աղիճներով լի սայլերի մեջ։ Հապա որքա՜ն երանավետ բան է Մաասի գինին պնդություն ունեցող մարդկանց համար․ դրանից էլ կխմես։ Հո չե՞ս վիրավորվել, որդյա՛կ իմ։ Ուրեմն դու կմնաս այստեղ՝ առույգ, կայտառ ու աշխույժ՝ ինչպես ջահել արծիվ։ Հապա օձաձկնե՜րը․ դրանցից էլ կճաշակես։ Ամենևին ճահճահամ չունեն։ Համբուրիր ինձ՝ գիրուկիս։ Փա՜ռք աստծու, որքա՜ն ուրախ եմ։

Եվ Լամմեն պարում էր, ցատկոտում, սուլում և Ուլենշպիգելին ստիպում պարել։

Ապա նրանք ճանապարհվեցին դեպի Նամյուռ։ Քաղաքի դարպասին Ուլենշպիգելը ցույց տվեց դքսի ստորագրած անցաթուղթը։ Եվ Լամմեն նրան տարավ իր տունը։

Երբ ընթրիքն էր պատրաստում՝ Ուլենշպիգելն պատմել տվեց նրա արկածները, ապա ինքը պատմեց իր գլխին եկածները՝ ասելով, որ հեռացել էր բանակից՝ հետևելու համար մի աղջկա, որին ընդունել էր իր կնոջ տեղը։

Այդ հետապնդումով էլ հասել էր մինչև Նամյուռ։ Եվ անընդհատ հարցնում էր․

― Հո չե՞ս տեսել նրան։

― Շատ գեղեցիկների եմ տեսել, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― մանավանդ այս քաղաքում, ուր բոլորն էլ սիրատենչ են։

― Ճիշտ այդպես, ― ասաց Լամմեն, ― մի հարյուր անգամ ուզեցել են հրապուրել ինձ, բայց ես հավատարիմ եմ մնացել, որովհետև իմ վշտաբեկ սիրտը պարուրված է լոկ մի հուշով։

― Ինչպես որ փորդ բազմաթիվ ու բազմապիսի ուտելիքներով։

― Երբ սրտաբեկ եմ լինում՝ պետք է ուտեմ, ― պատասխանեց Լամմեն։

― Քո վիշտը մշտատև՞ է, ― հարցրեց Ուլենշպիգելը։

― Ավա՜ղ, այո։

Ապա ավազանից մի կարմրախայտ հանելով, ասաց․

― Տեսնում ես որքա՜ն գեղեցիկ է ու պիրկ։ Սրա միսը վարդագույն է, ինչպես իմ կնոջն էր։ Վաղը մենք կհեռանանք Նամյուռից․ մի քսակ լիքը ֆլորին ունեմ․ մի֊մի էշ կգնենք և տրտինգ տալով կգնանք դեպի Ֆլանդրիա։

― Բայց դա քեզ կարող է թանկ նստել, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Սիրտս ձգտում է Դամմե․ դա այն վայրն է, ուր նա ինձ կաթոգին սիրել է․ գուցե վերադարձել է այնտեղ։

― Վաղը կմեկնենք, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― քանի որ այդպես ես ուզում։

Եվ իրոք էլ մեկնեցին՝ ամեն մեկը մի էշի վրա, կողք կողքի տրտինգ տալով։

XVIII

Կծու քամի էր փչում։ Արևը, որ առավոտյան պայծառ էր երիտասարդության պես, ծերունու պես ալեխառնվեց։ Կարկտախառն անձրև տեղաց։

Երբ անձրևը դադարեց՝ Ուլենշպիգելը թափ տվեց իրեն և ասաց․

― Երկինքը, որ այսքան գոլորշի է խմում, պետք է երբեմն սիրտը թեթևացնի։

Նորից մի անձրև, ավելի կարկտախառն, քան նախկինը, սկսեց տեղալ երկու ուղեկից ընկերների վրա։ Լամմեն հառաչում էր․

― Արդեն լավ լվացվել էինք, պե՜տք էր, որ հիմա էլ պարզաջրվեինք։

Արևը վերստին երևաց, և նրանք սկսեցին զվարթագին ընթանալ։

Տեղաց երրորդ անձրևը՝ այնքան կարկտախառն ու սպանիչ, որ ասես բազմաթիվ դանակներով մանր֊մանր բրդում էր ծառերի չոր ճյուղերը։

Լամմեն ասում էր․

― Ա՜խ, մի ծածկ լիներ։ Խե՜ղճ կինս։ Ո՞ւր եք դուք՝ թեժ օջախ, քաղցր համբույրներ, յուղալի ապուրներ։

Եվ այդ ահագին մարդը լաց էր լինում։

Բայց Ուլենշպիգելը ասում էր․

― Լաց ու կոծ չանեք․ միթե մենք չե՞նք մեր իսկ ձեռքով փորձանք բերում մեր գլխին։ Անձրև է գալիս մեր ուսերի վրա, բայց այս դեկտեմբերյան անձրևից մայիսին երեքնուկներ կբուսնեն։ Եվ կովերը գոհունակությամբ կբառաչեն։ Մենք անապաստան ենք, սակայն ինչո՞ւ չենք ամուսնանում։ Ուզում եմ ասել ես՝ փոքրիկ Նելեի հետ, որ այնքա՜ն գեղեցիկ է ու բարեսիրտ, և որ հիմա պատվական ճաշ կեփեր տավարի մսով ու բակլայով։ Մենք ծարավ ենք՝ չնայած թափվող ջրին․ բայց ինչո՞ւ հարատև աշխատող չեղանք մի արհեստում։ Նրանք, որոնք այժմ վարպետ են ճանաչված, իրենց նկուղներում գարեջրի լիքը տակառներ ունեն։

Կլաասի աճյունը բախեց նրա սրտի վրա, երկինքը պայծառացավ, արևը փայլեց և Ուլենշպիգելն ասաց․

― Փառք քեզ, տեր իմ արև, դու տաքացնում ես մեր կողերը․ Կլաասի աճյո՛ւն, դու տաքացնում ես մեր սիրտը և ասում, որ նրա՛նք են օրհնյալ, որոնք դեգերում են հայրենի երկրի ազատության համար։

XIX

Նրանք մտան մի պանդոկ, ուր ընթրիք մատուցեցին նրանց մի բարձր սրահում։ Ուլենշպիգելը պատուհանը բացեց և այդտեղից տեսավ մի պարտեզ, ուր զբոսնում էր սիրունիկ, թմփլիկ մի աղջիկ՝ ցայտուն լանջով, ոսկեգույն ծամերով և հագած միայն շրջազգեստ, ճերմակ քաթանե սեղմ բաճկոն և սև քաթանով երիզված կրծկալ։

Շապիկներ և կանացի այլ սպիտակեղեն էր չորանում պարանների վրա։ Աղջիկը, շարունակ դառնալով դեպի Ուլենշպիգելը, պարանի վրայից հանում էր դարսված սպիտակեղենի վրա և ճոճվում պարանի վրա։

Մոտակայքից Ուլենշպիգելը լսեց աքաղաղի կանչ և տեսավ մի ստնտու, որ խաղում էր մի երեխայի հետ և նրա դեմքը դարձնելով այնտեղ կանգնած մի տղամարդու՝ ասում էր․

― Բոոլկի՛ն, ճիկ արա պապային։

Երեխան լաց էր լինում։

Իսկ սիրունիկ աղջիկը շարունակում էր զբոսնել այգում՝ հանելով ու դնելով սպիտակեղենը։

― Այդ աղջիկը լրտես է, ― ասաց Լամմեն։

Աղջիկը ձեռքերը դնում էր աչքերին և մատների արանքից ժպտալով նայում էր Ուլնեշպիգելին։

Ապա ձեռքերով բարձրացնում էր զույգ ստինքները, նորից ցած թողնում և դարձյալ ճոճվում՝ առանց ոտքերը գետնին դիպցնելու։ Եվ սպիտակեղենի շուրջը հոլի պես պտտվում էր, իսկ Ուլենշպիգելը տեսնում էր նրա սպիտակ ու կլորիկ մերկ բազուկները մինչև ուսերը բաց՝ դալուկ արևի տակ։ Աղջիկը պտտվում էր, ժպտում ու շարունակ նայում նրան։ Նա դուրս եկավ գնալու աղջկա մոտ։ Լամմեն հետևեց նրան։ Այգու փշացանկապատի մոտ Ուլենշպիգելը բացվածք որոնեց անցնելու համար, բայց չգտավ։

Աղջիկն այդ վարմունքը տեսնելով՝ նորից ժպտագին նայեց իր մատների արանքից։

Ուլենշպիգելը ճգնում էր փշացանկապատից անցնել, մինչդեռ Լամմեն պահելով նրան ասում էր․

― Մի՛ գնա, լրտես է նա․ մեզ ողջ֊ողջ կայրեն։

Հետո աղջիկը շարունակեց զբոսնել պարտեզում՝ դեմքը ծածկելով գոգնոցով և ծակերի միջից նայելով, որպեսզի տեսնի, թե պատահական բարեկամը շո՞ւտ է գալու։

Ուլենշպիգելը քիչ էր մնացել թափով ցատկեր ցանկապատի վրայից, երբ Լամմեն կասեցրեց նրան՝ ոտքը բռնելով ցած գցեց ու ասաց․

― Թուր, պարան ու կախաղան․ լրտես է դա․ մի՛ գնա այնտեղ։

Նստած գետնին՝ Ուլենշպիգելը պայքարում էր նրա հետ։ Աղջիկը ցանկապատի վրայից գոչեց․

― Մնաք բարո՜վ, պարո՛ն, Ամուրը պահապան ձեր տոկունության։

Եվ լսեց նրա ծաղրական քրքիջը։

― Օ՜, ― ասաց նա, ― ասես մի խուրձ գնդասեղ խփեցին ականջիս։

Ապա դղրդոցով փակվեց մի դուռ։

Եվ Ուլենշպիգելը տխրեց։

Լամմեն, որ շարունակում էր նրան բռնել, ասաց․

― Դու մտքումդ թվարկում ես նրա գեղեցկության անուշիկ գանձերը, որ կորցրիր այսպես, համոթ քեզ։ Բայց դա լրտես է։ Դու քո բարեբախտությունից ընկար։ Ծիծաղելուց վախենամ տրաքվեմ։

Ուլենշպիգելը ձայն չհանեց, և երկուսով հեծան իրենց էշերն ու գնացին։

XX

Գնում էին նրանք մի ոտքը էշի այս կողմը, մյուսն այն կողմը գցած, Լամմեն որոճալով իր վերջին ճաշը՝ ուրախ֊զվարթ շնչում էր թարմ օդը։ Հանկարծ Ուլենշպիգելը մտրակով մի ուժգին հարված իջեցրեց նրա հետույքին, որը գալար կազմեց թամբի վրա։

― Այդ ի՞նչ ես անում, ― հարցրեց Լամմեն ողբագին։

― Ի՞նչ եմ արել։

― Որ հիմա ստացա քեզանից, ― վրա բերեց Լամմեն։

― Ձա՞խ կողմից, ― հարցրեց Ուլենշպիգելը։

― Այո, ձախ կողմից և հետույքիս։ Ինչո՞ւ այդ բանն արիր, անպիտան կռվարար։

― Անգիտաբար արի, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։ ― Ես շատ լավ գիտեմ, թե ինչ բան է մտրակը, ինչպես և այն, թե ինչ բան է հետույքը թամբի նեղ մասի վրա։ Արդ, տեսնելով, որ քոնը լայն է, ուռած, պրկված ու թամբից դուրս եկած՝ մտածեցի․ «Քանի որ մատով չի կարելի այն կսմթել, հետևաբար մտրակի հարվածն էլ չի կարող կսմթել՝ թեկուզ և ծայրով»։ Ուրեմն սխալվել եմ։

Այդ խոսքերի վրա Լամմեն փռթկաց, իսկ Ուլենշպիգելը շարունակեց հետևյալ խոսքերով․

― Բայց մենակ ես չեմ, որ անգիտաբար մեղանչում եմ այս աշխարհում, և մեկից ավելի են այն տգետ տերերը, որ իրենց ճարպը փռում են թամբի վրա մի իշու, որ կարող էր ցույց տալ դրա ծավալը։ Եթե իմ մտրակը մեղանչեց քո հետույքի դեմ, ապա դու ավելի ծանրագին մեղանչեցիր իմ ոտքերի դեմ՝ արգելելով, որ վազեմ իր պարտեզում ինձ սիրո հրավեր կարդացող աղջկա հետևից։

― Ագռավի բրդո՛ւճ, ― գոչեց Լամմեն, ― ուրեմն դա վրիժառությո՞ւն էր։

― Շատ փոքրիկ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

XXI

Դամմեում Նելեն վշտաբեկ ապրում էր միայնակ Կատլինի մոտ, որը սիրակոչ էր անում սառն դևին․ բայց նա չէր գալիս։

― Ա՜խ, ասում էր նա, ― դու հարուստ ես, Հանսկե՛, անուշի՛կս, և կարող ես բերել յոթ հարյուր կառոլուսը։ Այնժամ Սոոտկինը լիմբոսից վերակենդանացած՝ կվերադառնա երկիր, իսկ Կլաասը կծիծաղի երկնքում։ Դու իհարկե կարող ես այդ անել։ Վերցրե՛ք կրակը, հոգին ուզում է դուրս գալ․ մի ծակ բացեք, հոգին ուզում է դուրս գալ։

Եվ մատով ցույց էր տալիս շարունակ այն տեղը, ուր դրել էին հրավառ խծուծը։

Կատլինը խիստ չքավոր էր, բայց հարևաններն օգնում էին բակլայով, հացով, մսով՝ ըստ իրենց կարողության։ Համայնքը մի քիչ փող էր տալիս նրան, իսկ Նելեն զգեստներ էր կարում հարուստ քաղքենի կանանց համար, գնում էր նրանց տունը սպիտակեղեն արդուկելու և, այդպիսով, շաբաթական մեկ ֆլորին էր վաստակում։

Իսկ Կատլինն անվերջ կրկնում էր․ մի ծակ բացեք, հոգիս հանեցեք։ Նա թակում է դուրս գալու համար։ Հանսկե՜ն կվերադարձնի յոթ հարյուր կառոլուսը։

Եվ Նելեն լալիս էր նրան լսելով։

XXII

Ուլենշպիգելն ու Լամմեն՝ զինված իրենց անցաթղթերով, մտան մի փոքրիկ պանդոկ, որ հենված էր Սամբր գետի ափունքի՝ տեղ֊տեղ ծառերով ծածկված ժայռերին։ Ցուցանակի վրա գրված էր՝ «Մառլերի պանդոկ»։

Բուրգունդական ձևով պատրաստված Մաասի գինու բազում շշեր և ահագին խորոված ձուկ ուտելուց հետո նրանք զրուցում էին պանդոկապանի հետ, որը մոլի պապական էր, բայց կաչաղակի պես շատախոս՝ խմած գինու պատճառով, և անընդհատ աչքը չարամտորեն թարթում էր։ Ուլենշպիգելն այդ թարթելուց որևէ գաղտնամտություն կռահելով՝ նրան է՛լ ավելի խմացրեց, այնպես որ պանդոկապանն սկսեց պարել ու քրքջալ․ ապա նորից սեղան նստելով ասաց․

― Բարի կաթոլիկներ, խմում եմ ձեր կենացը։

― Մենք էլ՝ ձեր կենացը, ― պատասխանեցին Լամմեն և Ուլենշպիգելը։

― Ի բնաջնջումն ամենայն ըմբոստության և հերետիկոսության ժանտախտի։

― Ի բնաջնջումն, ― պատասխանեցին Լամմեն և Ուլենշպիգելը, որ շարունակ լցնում էին պանդոկապանի գավը, իսկ սա չէր նկատում, որ միշտ լիքն է։

― Բարեմիտ մարդիկ եք դուք, ― ասաց նա, ― խմում եմ Ձերդ վեհանձնությունների կենացը, մանավանդ որ վաստակ ունեմ խմված գինուց։ Ո՞ւր են ձեր անցաթղթերը։

― Ահա՛, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Ստորագրված դքսի կողմից, ― ասաց պանդոկապանը։ ― Խմում եմ դքսի կենացը։

― Մենք ևս՝ դքսի կենացը։

Պանդոկապանը շարունակելով իր խոսքը՝ ասաց․

― Ինչո՞վ են բռնում առնետներին, մկներին ու խլուրդներին, ― թակարդներով, ծուղակներով։ Ո՞վ է խլուրդը, ― մեծ հերետիկոս նարինջն է՝ դժոխքի կրակի գույն։ Աստված մեզ հետ է։ Նրանք գալու են։ Հե՜յ֊հե՜յ։ Գինի եմ ուզում․ լցրո՛ւ, խաշվում եմ, այրվում եմ․ լրցրո՛ւ։ Երեք փոքրիկ, սիրունիկ ռեֆորմիստական քարոզիչներ, այսինքն ուզում էի ասել՝ փոքրիկ․․․ սիրունիկ կտրիճներ, ամրակազմ գուգազներ, ասես կաղնու ծառեր․․․ Լցրո՛ւ։ Չե՞ք գնա նրանց հետ մեծ հերետիկոսի ճամբարը։ Անցաթղթեր ունեմ՝ նրա կողմից ստորագրված․․․ Կտեսնեք նրանց գործը։

― Կգնանք նրանց ճամբարը, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Այնտեղ նրանք գործ են տեսնելու․ և գիշերով, եթե առիթ ներկայանա (և պանդոկապանը սուլելով արավ ժեստը այն մարդու, որը խեղդում է մի ուրիշի)։ Պողպատի քամին այլևս թույլ չի տա, որ Նասաուի կեռնեխը ճռվողի։ Հապա՛, շուտ, լցրեք տեսնեմ։

― Ուրախ մարդ ես, թեև ամուսնացած ես, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Ոչ ամուսնացած եմ, ոչ էլ եղել եմ, ― ասաց պանդոկապանը։ ― Իմ ձեռքին են իշխանների գաղտնիքները։ Գինի՜։ ― Կինս դրանք բարձի վրա կգողանար ինձնից՝ ինձ կախել տալու և այրիանալու համար ավելի շուտ, քան բնությունն այդ կուզենար։ Մեծ է աստծու զորությունը․ նրանք գալու են․․․ Ո՞ւր են նոր անցաթղթերը․ իմ քրիստոնյա սրտի վրա են։ Խմե՛նք։ Այնտեղ են նրանք, այնտեղ, ճանապարհից մի երեք հարյուր քայլ հեռու՝ Մարշ֊լե֊Դամի մոտ։ Տեսնո՞ւմ եք նրանց։ Խմե՛նք։

― Խմի՛ր, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― խմի՛ր․ ես խմում եմ արքայի կենացը, դքսի կենացը, քարոզիչների, Պողպատի քամու կենացը, խմում եմ քո, իմ կենացը, խմում եմ գինու ու շշի կենացը։ Բայց դու չես խմում։

Եվ ամեն մի կենացից հետո Ուլենշպիգելը լցնում էր նրա բաժակը, և պանդոկապանը դատարկում էր։

Ուլենշպիգելը մի քանի րոպե զննեց նրան, ապա վեր կենալով ասաց․

― Քնեց․ գնա՛նք, Լամմե։

Երբ դուրս եկան՝ նա ասաց․

― Կին չունի, որ մեզ մատնի․․․ Գիշերը իջնելու վրա է․․․ Լավ լսեցի՞ր, թե ինչ էր ասում այդ անասունը, և գիտե՞ս, թե ովքեր են այդ երեք քարոզիչները։

― Այո, ― պատասխանեց Լամմեն։

― Պետք է փրկել իշխանի կյանքը, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Այո, ― կրկնեց Լամմեն։

― Հապա՛, վերցրու իմ հրահարը, գնա մտիր թավուտը՝ ժայռերի մեջ․ լցրու երկու գնդակով ու կրակիր՝ հենց որ ագռավի պես կռռամ։

― Շատ լավ, ― ասաց Լամմեն։

Եվ անհետացավ թավուտի մեջ։ Եվ Ուլենշպիգելը քիչ հետո լսեց հրահարի շրխկոցը։

― Տեսնո՞ւմ ես նրանց, ― հարցրեց նա։

― Տեսնում եմ, ― ասաց Լամմեն։ ― Երեք հոգի են, քայլում են գուգազի պես, և մեկը մի գլխով բարձր է մյուսներից։

Ուլենշպիգելը նստեց ճանապարհի եզրին, ոտքերը մեկնած, աղոթքներ մրմնջալով համրիչի օժանդակությամբ, ինչպես մուրացկաններն են անում։ Եվ գլխարկը դրել էր ծունկի վրա։

Երբ երեք քարոզիչներն անցան՝ նա պարզեց իր գլխարկը, բայց նրան ոչինչ չգցեցին մեջը։

Այնժամ Ուլենշպիգելը վեր կենալով խեղճ֊խեղճ ասաց․

― Իմ բարեգո՛ւթ տյարք, մի՛ զլանաք մի պատար ողորմություն տալ քարհանքի բանվորին, որ այս քանի օրը քարհանքում ընկել է ու կողերը ջարդել։ Խստասիրտ են այս երկրի մարդիկ․ ոչինչ չուզեցան տալ ինձ թշվառ վիճակս ամոքելու համար։ Ավա՜ղ, մի պատար ողորմացեք, ես էլ կաղոթեմ ձեզ համար։ Աստված Ձերդ մեծոգություններին ամբողջ կյանքում ուրախ֊զվարթ պահի։

― Որդյա՛կ իմ, ― ասաց քարոզիչներից մեկը, մի հաղթանդամ մարդ, ― մեզ համար այս աշխարհում ոչ մի խնդություն չի կարող լինել, քանի որ կիշխեն պապն ու ինկվիզիցիան։

Ուլենշպիգելն էլ նրա պես հառաչեց ու ասաց․

― Ավա՜ղ, ի՞նչ եք ասում, տյա՛րք իմ։ Կամաց խոսեցեք՝ եթե հաճո է Ձերդ շնորհալիություններին։ Բայց մի պատար տվեք ինձ։

― Որդյա՛կ իմ, ― պատասխանեց մարտական դեմքով մի կոլոտ քարոզիչ, ― մենք՝ խեղճ նահատակներս այնքան պատար ունենք, որքան պետք է ճանապարհին գոյություն պահելու համար։

Ուլենշպիգելը ծունկ չոքեց։

― Օրհնեցեք ինձ, ― ասաց նա։

Երեք քարոզիչները ձեռքերը պարզեցին նրա գլխի վրա՝ առանց ջերմեռանդության։

Նկատելով, որ նրանք նիհար են, բայց և այնպես զորեղ փորեր ունեն՝ նա ոտքի կանգնեց, ձևացավ, թե ընկնում է, և գլուխը խփելով բարձրահասակ քարոզչի փորին՝ այնտեղից լսեց դրամի հրճվագին զնգզնգոցը։

Այնժամ ուղղվելով և սուրը քաշելով՝ ասաց․

― Ողորմագո՛ւթ հայրեր, բավական զով է, իսկ ես թեթև եմ հագնված, իսկ դուք՝ տաք֊տաք։ Տվեք ինձ մի քիչ ձեր մահուդից, որ ես էլ մի թիկնոց կարել տամ։ Ես գյոզ եմ։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

Հաղթանդամ քարոզիչը պատասխանեց․

― Հանդո՛ւգն գյոզ, կատարդ շատ բարձր ես պահում․ հիմա մենք կթռցնենք դա։

― Թռցնե՜լ, ― գոչեց Ուլենշպիգելը ընկրկելով, ― բայց Պողպատի քամին իշխանի համար փչելուց առաջ կփչի ձեզ համար։ Գյոզ եմ ես, կեցցե՜ն գյոզերը։

Քարոզիչներն ահաբեկված ասացին իրար․

― Որտեղի՞ց գիտե եղելությունը։ Մատնել են մեզ։ Զա՛րկ։ Կեցցե՜ պատարագը։

Եվ իրենց անդրավարտիքի տակից քաշեցին հատու ու փայլուն թրերը։

Բայց Ուլենշպիգելն առանց սպասելու նրանց՝ քաշվեց դեպի թփուտը, ուր թաքնված էր Լամմեն։ Կարծելով, որ քարոզիչները հրահարի հասանելիության վրա են, ասաց․

― Ագռավնե՛ր, սև՛ ագռավներ, Կապարի քամին հիմա կփչի։ Ձեր տրաքվելն եմ երգում ես։

Եվ նա կռռաց։

Մացառուտից արձակված հրահարի զարկը բերանքսիվայր ցած գլորեց ամենախոշոր քարոզչին․ դրան հաջորդեց երկրորդ կրակոցը, որ ճանապարհի վրա նետեց մյուսին։

Եվ Ուլենշպիգելը մացառների արանքից տեսավ Լամմեի բարեմիտ կերպարանքը և բարձրացրած ձեռքը, որ շտապ լցնում էր հրահարը։

Իսկ սև մացառների վրա բարձրանում էր կապույտ ծուխը։

Երրորդ քարոզիչը ևս կատաղությունից մոլեգնած՝ ուզում էր ամենայն ուժով տապալել Ուլենշպիգելին, որն ասում էր․

― Պողպատի քամի կամ Կապարի քամի, շուտով այս աշխարհից մյուսը կերթա, սպանությունների անա՛րգ գործիք։

Եվ խփեց նրան ու քաջաբար պաշտպանվեց։

Նրանք, հաստատապես կանգնած դեմդիմաց, ճանապարհի վրա, իջեցնում էին ու չեզոքացնում իրար հարվածները։ Ուլենշպիգելն ամբողջովին արյունլվա էր, որովհետև նրա հակառակորդը, մի ճարպիկ գուգազ, վիրավորել էր նրան գլխից ու ոտքից։ Բայց նա հարձակվում ու պաշտպանվում էր առյուծի պես։ Գլխից հոսող արյունը կուրացնում էր նրան, ուստի սրբեց դեմքը, բայց զգաց, որ թուլանում է։ Եվ քիչ էր մնացել սպանվեր՝ եթե Լամմեն չկրակեր քարոզչի վրա ու չգլորեր նրան։

Ուլենշպիգելը նայեց նրան, լսեց, թե ինչպես է նա փղձկում նզովք, արյուն ու մահու փրփուր։

Եվ կապույտ ծուխը բարձրացավ սև մացառների վրա, որոնց միջից Լամմեն ցույց տվեց իր բարեմիտ կերպարանքը։

― Վերջացա՞վ, ― հարցրեց նա։

― Այո, որդյա՛կ իմ, բայց եկ այստեղ․․․ ― ասաց Ուլենշպիգելը։

Լամմեն դուրս գալով իր բնից՝ տեսավ Ուլենշպիգելին ամբողջովին արնաթաթավ։ Այնժամ եղնիկի պես վազելով՝ չնայած իր խոշոր փորին՝ նա մոտեցավ Ուլենշպիգելին, որ նստած էր գետնին՝ սպանվածների մոտ։

― Վիրավորվա՜ծ է նա, անուշիկ բարեկամս, վիրավորվա՜ծ այս անպիտան մարդասպանի ձեռքով, ― գոչեց նա։ Եվ կրունկի մի հարվածով փշրելով ամենամոտիկ քարոզչի ատամները՝ ասաց․ ― Չե՞ս պատասխանում Ուլենշպի՛գել։ Մեռնո՞ւմ ես, Ի՞նչ է, որդյա՛կ իմ։ Ո՞ւր է այն բալասանը։ Հա՜, որսապարկի հատակո՜ւմն է, երշիկների տակ։ Ուլենշպի՛գել, ինձ չե՞ս լսում։ Ավա՜ղ, գոլ ջուր էլ չունեմ, որ վերքերդ լվանամ, ոչ էլ ճարելու նվազագույն միջոց։ Բայց Սամբրի ջուրն էլ հերիք է։ Խոսի՛ր, ասա՛ բարեկամս։ Այնուամենայնիվ այնքան ծանր չես վիրավորվել։ Մի քիչ ջուր, սառը ջուր, լա՞վ։ Սթափվում է։ Ես եմ, որդյա՛կ իմ, բարեկամդ․ նրանք սպանված են՝ ամենքն էլ։ Սպիտակ լա՜թ, սպիտակ լա՜թ՝ նրա վերքերը կապելու համար։ Չկա՜։ Ոիրեմն՝ իմ շապիկը։ ― Եվ Լամմեն հանվեց, շարունակելով իր խոսքը, ― կտոր֊կտոր անե՛նք շապիկը։ Արյունը դադարում է։ Բարեկամս չի՛ մեռնի։ Պա՜հ, ինչ ցուրտ է․ տկլոր մեջքը դեմ անես այս օդին։ Չէ՛, հագնվենք։ Նա չի՛ մեռնի։ Ե՛ս եմ, Ուլենշպիգել, ես եմ՝ բարեկամդ Լամմեն։ Օհո՛, նա ժպտում է։ Հիմա կկապոտեմ այդ մարդասպաններին։ Դրանց փորը ֆլորին է։ Ոսկե ընդերք՝ կառոլուս, ֆլորին, դիլդեր, պատար ու նամակնե՜ր։ Հարստացա՜նք։ Երեք հարյուրից ավելի կառոլուս կա բաժանելու։ Վերցնենք զենքերն ու փողը։ Պողպատի քամին այլևս չի փչի իշխանի համար։

Ուլենշպիգելը ցրտից ատամները կափկափելով վեր կացավ։

― Օ՜, արդեն կանգնեցիր։

― Բալասանի ուժն է։

― Արիության բալասանի, ― վրա բերեց Լամմեն։

Ապա մեկիկ֊մեկիկ քարոզիչների մարմինները նետեց ժայռերի արանքը՝ նաև նրանց զենքերն ու հագուստները, բացի թիկնոցներից։

Եվ նրանց շուրջն ու երկնքում կռռում էին ագռավները՝ իրենց որսին ակնդետ։

Եվ Սամբրը հոսում էր որպես պողպատե գետ գորշ երկնքի տակ։

Եվ ձյունը տեղաց ու լվաց արյունը։

Այնուամենայնիվ նրանք մտահոգ էին։ Եվ Լամմեն ասաց․

― Գերադասում եմ մի վառյակ սպանել, քան թե մարդ։

Եվ նորից հեծան իրենց էշերը։

Հյուիի դարպասների մոտ արյունը դեռ ծորում էր։ Նրանք ձևացան, թե կռվում են, իջան էշերից և սրերը քաշելով իրար վրա հարձակվեցին՝ ըստ երևույթին խիստ կատաղաբար։ Ապա դադարեցնելով մենամարտը՝ հեծան էշերը և մտան Հյուի՝ անցաթղթերը դարպասի մոտ ցույց տալուց հետո։

Կանայք տեսնելով Ուլենշպիգելին վիրավորված ու արնածոր, իսկ Լամմեին հաղթականորեն էշը հեծած՝ քնքշագին կարեկցությամբ դիտում էին Ուլենշպիգելին և բռունցք ցույց տալով Լամմեին՝ ասում․ «Այս անպիտանն է վիրավորել իր բարեկամին»։

Լամմեն անհանգիստ կերպով որոնում էր նրանց մեջ միմիայն իր կնոջը։

Իզուր։ Եվ նա թախծեց։

XXIII

― Ո՞ւր ենք գնում հիմա, ― հարցրեց Լամմեն։

― Մաաստրիխտ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Բայց, որդյա՛կ իմ, ասում են, որ դքսի բանակը նրա շուրջն է, ինքն էլ գտնվում է քաղաքում։ Մեր անցաթղթերը բավական չեն։ Եթե իսպանական գուգազները բարվոք համարեն դրանք, այնուամենայնիվ քաղաքում մեզ կբռնեն ու կհարցաքննեն։ Մինչ այս, մինչ այդ՝ կիմանան նաև քարոզիչների մահը, և մենք կդադարենք ապրելուց։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Ագռավները, բուերը և անգղերը շուտով կսպառեն նրանց միսը․ հիմա, անկասկած, նրանց դեմքն անճանաչելի է։ Ինչ վերաբերում է մեր անցաթղթերին՝ նրանք կարող են կարգին համարվել․ բայց եթե իմանան սպանությունը՝ ինչպես ասում ես՝ կձերբակալվենք։ Այնուամենայնիվ պետք է մենք գնանք Մաաստրիխտ՝ անցնելով Լանդենից։

― Մեզ կբռնեն, ― ասաց Լամմեն։

― Կանցնենք, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Այսպես զրուցելով, նրանք հասան «Կաչաղակ» պանդոկը, ուր գտան լավ ճաշ, լավ կացարան և էշերի համար չոր խոտ։

Հաջորդ օրը ճանապարհ ընկան դեպի Լանդեն։

Երբ հասան քաղաքի մոտ գտնվող մի խոշոր ագարակի՝ Ուլենշպիգելը արտույտի պես ճռվողեց, և անմիջապես ներսից նրան պատասխանեց աքաղաղի խրոխտ ծուղրուղուն։ Ապա ագարակի շեմի վրա երևաց բարեհամբույր տեսքով մի վարձկալ և ասաց․

― Բարեկամնե՛ր, քանի որ ազատ մարդիկ եք՝ ուրեմն՝ կեցցե՜ն գյոզերը։ Ներս համեցեք։

― Ո՞վ է սա, ― հարցրեց Լամմեն։

― Թոմաս Ուտենհովեն՝ քաջարի ռեֆորմատը, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― նրա ագարակի ծառերն ու աղախինները իր պես աշխատում են հանուն ազատ խղճի։

Այնժամ Ուտենհովեն ասաց․

― Դուք իշխանի պատգամաբերն եք։ Ուրեմն կերեք ու խմեք։

Եվ խոզապուխտն սկսեց տժտժալ վառարանում, երշիկները նմանապես, գինին սկսեց կլթկլթալ ու բաժակները լցվեցին։ Իսկ Լամմեն չոր ավազի պես սկսեց խմել ու լավ ուտել։

Ագարակի ջահել տղաներն ու աղջիկները իրար հետևից գալիս և իրենց քիթը կիսաբաց դռնից ներս էին կոխում, որպեսզի տեսնեն նրա ծնոտների աշխատելը։ Հասակավոր տղամարդիկ էլ նախանձելով նրան՝ ասում էին, թե իրենք էլ կարող են նրա պես անել։

Ճաշի վերջին Ուտենհովեն ասաց․

― Այս շաբաթ հարյուր գյուղացի կմեկնեն այստեղից Բրյուգգեի ու նրա շրջակայքի ամբարտակների վրա աշխատելու պատրվակով։ Ճամփա կգնան հինգ֊վեց հոգով և տարբեր ուղիներով։ Բրյուգգեում նավակներ կլինեն՝ նրանց ծովով Էմդեն հասցնելու համար։

― Զենքով ու փողով ապահովված կլինե՞ն, ― հարցրեց Ուլենշպիգելը։

― Ամեն մեկը կունենա տասը ֆլորին և մի խոշոր դաշույն։

― Աստված ու իշխանը վարձատրեն քեզ, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Ես բնավ վարձատրության համար չեմ աշխատում, ― պատասխանեց Թոմաս Ուտենհովեն։

― Ինչպե՞ս եք անում, ― հարցրեց Լամմեն մի խոշոր, սև արնաերշիկ խժռելով, ― ի՞նչ եք անում, պարո՛ն հյուրընկալ, այսպիսի անուշաբույր, հյութեղ և նրբորեն ճարպոտ կերակուր պատրաստելու համար։

― Այդ նրանից է, որ մեջը կինամոն ու սուսամբար ենք գցում, ― ասաց հյուրընկալը, ապա դարձավ Ուլենշպիգելին։

― Էդգարը՝ Ֆրիսլանդիայի կոմսը, շարունակո՞ւմ է իշխանի բարեկամը լինել։

― Թաքցնում է, բայց և այնպես Էմդենում ապաստան է տալիս նրա նավերին, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը և ավելացրեց․

― Մենք պետք է Մաաստիխտ գնանք։

― Չես կարող, դքսի բանակը քաղաքի առջևն է ու շրջակայքում։

Հետո նրան տանելով ձեղնահարկ՝ ցույց տվեց հեռվում նշմարվող հեծելակների ու հետևակների էսկադրոններն ու վաշտերը՝ դաշտում երիվարելիս ու քայլելիս։

― Ես կանցնեմ, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― եթե դուք, որ ազդեցիկ մարդ եք այս վայրերում, ինձ ամուսնանալու թույլտվություն շնորհեք։ Ինչ վերաբերում է կնոջը՝ պետք է լինի մի գողտրիկ, մեղմ ու սիրուն աղջիկ, որը ցանկանա ամուսնանալ ինձ հետ, եթե ոչ ընդմիշտ, գոնե մի շաբաթով։

Լամմեն հառաչում էր ու ասում․

― Այդպիսի բան մի անի, որդյա՜կ, նա քեզ կթողնի մենակ, որ այրվես սիրո կրակով։ Քո անկողինը, ուր խաղաղ քնում ես, կդառնա ժանտափշե ներքնակ՝ խլելով քեզանից քաղցր քունդ։

― Կին եմ առնելու, ― հարեց Ուլենշպիգելը։

Եվ Լամմեն այլևս ոչինչ չգտնելով սեղանի վրա՝ խիստ տխրեց։ Այնուամենայնիվ մի գուշի մեջ ուտելիք գտավ և սկսեց թախծոտ կերպով ուտել։

Ուլենշպիգելն ասաց Թոմաս Ուտենհովենին․

― Դե հիմա խմենք։ Ուրեմն մի կին կճարեք ինձ՝ հարուստ կամ աղքատ։ Ես նրա հետ կգնամ եկեղեցի և քահանային օրհնել կտամ ամուսնությունը։ Նա էլ մեզ կտա պսակի վկայական՝ անվավեր, որովհետև ինկվիզիտոր պապիստի տրվածն է։ Մենք դրա մեջ նշել կտանք, որ երկուսս էլ լավ քրիստոնյաներ ենք՝ խոստովանած ու հաղորդված, ապրում ենք առաքելաբար՝ հետևելով մեր սրբազան կաթոլիկ մայր եկեղեցու պատվիրաններին, եկեղեցու, որ վառում է իր զավակներին, և, այդպիսով, մեր վրա կհրավիրենք օրհնությունը մեր սուրբ հոր՝ պապի, երկնային ու երկրային բանակների, սրբերի ու սրբուհիների, աբբահայրերի, ավագերեցների, վանականների, գուգազների, մարդորսների և այլ ապիրատ մարդկանց։ Զինված վերոհիշյալ վկայականներով, մենք կպատրաստվենք հարսանեկան ճանապարհորդության սովորական ծիսակատարության և քեֆին։

― Բայց կի՞նը, ― հարցրեց Թոմաս Ուտենհովենը։

― Կգտնես, ― վրա բերեց Ուլենշպիգելը։ ― Ուրեմն ես կվարձեմ երկու սայլ, կզարդարեմ եղևնու ճյուղերից, ժանտափշից և թղթե ծաղիկներից հյուսված շրջանակներով, կնստեցնեմ մեջը մի քանի մարդ, ում որ դու ուզում ես ուղարկել իշխանին։

― Բայց կի՞նը, ― հարցրեց Թոմաս Ուտենհովեն։

― Նա անշուշտ այստեղ է, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը և շարունակեց իր խոսքը․

― Քո ձիերից երկուսը կլծեմ մի սայլին, մեր երկու էշը՝ մյուս սայլին։ Առաջին սայլում կնստեցնեմ իմ կնոջն ու ինձ, Լամմե բարեկամիս, ամուսնության վկաներին՝ երկրորդ սայլում՝ թմբուկ ու դափ զարնողներին, սրինգ ու փող նվագողներին։ Հապա հարսանիքի գույնզգույն դրոշները, պարզած, թմբկահարներով, երգելով, խմելով, քառատրոփ արշավով կանցնենք մեծ ճանապարհով, որը մեզ կտանի կամ Galyenveld՝ Կախաղանների դաշտը, կամ դեպի ազատություն։

― Ես ուզում եմ քեզ օգնել, ― ասաց Թոմաս Ուտենհովեն։ ― Սակայն կանայք կամ աղջիկները կուզենան հետևել իրենց ամուսիններին։

― Մենք կգնանք աստծու ողորմությանն ապավինած, ― ասաց մի անուշիկ աղջիկ՝ գլուխը կիսաբաց դռնից ներս մտցնելով։

― Եթե կարիք եղավ, կտամ չորս սայլ, ― ասաց Թոմաս Ուտենհովեն, ― այդպիսով կանցկացնենք ավելի քան քսանհինգ մարդ։

― Դուքսը կլինի խայտառակված, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Իսկ իշխանի նավատորմը զինված կլինի ևս մի քանի նոր զինվորներով, ― վրա բերեց Թոմաս Ուտենհովեն։

Այնժամ զանգ հնչեցնելով նա կանչել տվեց իր ծառաներին ու աղախիններին և ասաց․

― Դուք ամենքդ, որ զելանդացի եք, մարդ թե կին, լսեցե՛ք․ Ուլենշպիգել ֆլամանդացին, որ այստեղ ներկա է, ուզում է, որ դուք անցնեք դքսի բանակի միջով՝ հարսանեկան թափորին վայել ձեր արդուզարդով պճնված։

Զելանդացի տղամարդիկ ու կանայք միաբերան գոչեցին․

― Մահվան վտա՜նգ․ համաձա՜յն ենք։

Եվ տղամարդիկ ասում էին իրար․

― Հրճվանք է մեզ համար հեռանալ ստրկության երկրից ու գնալ դեպի ազատ ծովը։ Եթե աստված կողմնակից է, ո՞վ հակառակ կլինի։

Կանայք ու աղջիկներն ասում էին․

― Հետևենք մեր ամուսիններին ու բարեկամներին։ Մենք զելանդացի ենք և այնտեղ ապաստան կգտնենք։

Ուլենշպիգելը աչքը գցեց մի մանկահաս ու գողտրիկ աղջկա և ծաղրանքով ասաց․

― Ուզում եմ քեզ առնել։

― Ես էլ քեզ եմ ուզում, բայց միայն եկեղեցում, ― ասաց աղջիկը շիկնելով։

Կանայք ծիծաղելով ասում էին իրար․

― Նրա սիրտը ձգտում է Հանս Ուտենհովեին՝ մեր տիրոջ որդուն։ Նա էլ հավանաբար սրա հետ կգնա։

― Այո, ― ասաց Հանսը։

― Կարող ես, ― ասաց հայրը։

Տղամարդիկ տոնական զգեստներ հագան՝ թավշե բաճկոնակ ու անդրավարտիք, լայն թիկնոցն էլ վրայից, դրին լայնեզր գլխարկներ, որ պաշտպանում էին արևից ու անձրևից․ կանանց ճակատներին խոշոր ոսկեզօծ գոհարներ կար, որ աղջիկները կրում են ձախից, իսկ ամուսնացած կանայք՝ աջից․ վզի սպիտակ փոթօձիքը ոսկեկար էր, ասեղնագործած լանջապանը շիկակարմիր ու բաց կապույտ էր, հագել էին սև բրդե շրջազգեստ՝ նույն գույնի թավշե լայն շերտերով, սև բրդե գուլպաներ ու թավշե մաշիկներ՝ արծաթե ճարմանդներով։

Ապա Թոմաս Ուտենհովեն գնաց եկեղեցի՝ խնդրելու քահանային, որ այդ օրն իսկ ամուսնացնի Թիլբերտին՝ որդի Կլաասի, այսինքն Ուլենշպիգելին, Տանեկին Պետերսի հետ։ Քահանան երկու ռիքադիլդեր ստանալով նրանից՝ համաձայնեց։

Եվ այդպես Ուլենշպիգելը գնաց եկեղեցի՝ բոլոր հարսանքավորների ուղեկցությամբ ու քահանայի ձեռքով պսակվեց Տանեկինի հետ։ Տանեկինն այնքան գեղեցիկ էր ու գողտրիկ, այնքան քաղցրաբարո ու սպիտակամորթ, որ Ուլենշպիգելը հաճությամբ կկրծեր նրա թշերը որպես սիրախնձոր։ Եվ այդ բանն ասաց նրան՝ չհամարձակվելով սակայն կատարել, հարգելով նրա անուշիկ գեղեցկությունը։ Բայց աղջիկը խռովկան հայացքով ասաց․

― Հանգիստ թող, չե՞ս տեսնում, որ Հանսը քեզ այնպես է նայում, կարծես սպանելու է հիմա։

― Իսկ մի խանդոտ աղջիկ նկատեց․

― Ուրիշին փնտրիր, չե՞ս տեսնում, որ նա վախենում է իր սիրեցյալից։

Լամմեն ձեռքերը շփելով գոչեց․

― Մեկ է, այդ բոլորը դու չես ունենա, անպիտա՛ն։

Եվ շատ գոհ էր։

Ուլենշպիգելը իր չարաբախտությունը համբերությամբ կրելով՝ բոլոր հարսանքավորների հետ վերադարձավ ագարակը։ Այդտեղ նա խմեց, երգեց և զվարճացավ՝ խանդոտ աղջկա հետ բաժակ զարկելով։ Դրանից հրճվեց Հանսը, բայց ոչ Տանեկինը, ոչ էլ խանդոտ աղջկա նշանածը։

Կեսօրին, երբ պայծառ արևը փայլում էր և զով քամին փչում, սայլերը զարդարված կանաչեղենով ու ծաղիկներով, փողփողուն դրոշակներով՝ ճանապարհ ընկան թմբուկների, սրինգների, փողերի ու պարկապզուկների զվարթ հնչյունների տակ։

Ալբայի ճամբարում այլ հանդես էր։ Պահակներն ու հետախույզները առաջացել, տագնապի ազդանշան էին տվել և այժմ վերադառնալով իրար հետևից, զեկուցում էին․

― Թշնամին մոտ է․ լսեցինք նրանց թմբուկների ու փողերի ձայնը և նշմարեցինք դրոշները։ Հեծելազորի մի խոշոր ջոկատ կլինի դա, որ եկել է մեզ որևէ ծուղակի մեջ գցելու համար։ Գլխավոր բանակն անկասկած դեռ հեռու է։

Դուքսն անմիջապես տեղեկացրեց այդ մասին զորագնդերի հրամանատարներին, գնդապետներին ու կապիտաններին, հրամայեց բանակը մարտական վիճակի մեջ դնել և մարդիկ ուղարկեց թշնամուն հետախուզելու։

Հանկարծ երևաց հրահարավորների կողմը դիմող չորս սայլ։ Տղամարդիկ ու կանայք պարում էին սայլերի մեջ, շշերը ոստոստում ու փողերը զվարթագին շեփորում էին, սրինգները հեծեծում, թմբուկները թնդում և պարկապզուկներն ուռչում էին։

Հարսանեկան սայլերը կանգ առան, և աղմուկի վրա Ալբայի դուքսն անձամբ գալով՝ տեսավ նորահարսին սայլակներից մեկի վրա։ Նորափեսան՝ Ուլենշպիգելը, պճնված ու շողշողադեմ նրա կողքին էր․ և բոլոր գեղջուկներն ու գեղջկուհիները սայլից իջել պարում էին և խմիչք հրամցնում զինվորներին։

Ալբան և նրա մարդիկ խիստ զարմանում էին այդ գեղջուկների պարզության վրա, որոնք երգում և ուրախանում էին, երբ շուրջ բոլոր զինված մարդիկ էին։

Եվ սայլերի մեջ եղողները իրենց ամբողջ գինին զինվորներին բաժանեցին։

Եվ սրանք էլ ջերմագին ծափահարեցին նրանց, հրճվեցին միասին։

Երբ սայլերի մեջ այլևս գինի չմնաց՝ գեղջուկներն ու գեղջկուհիները ճանապարհ ընկան թմբուկների, փողերի ու պարկապզուկների հնչյունների ներքո․ գնում էին ազատ ու համարձակ։

Եվ ուրախացած զինվորները ի պատիվ նրանց հրահարների՝ մի համազարկ տվին։

Եվ այդ ձևով էլ նրանք մտան Մաաստրիխտ, ուր Ուլենշպիգելը համաձայնության եկավ ռեֆորմիստական գործակալների հետ՝ նավերով զենք ու ռազմամթերք ուղարկելու Լռակյացի նավատորմին։

Եվ նույնը նրանք արին Լանդենում։

Եվ այդպես գնում էին նրանք ամենուրեք՝ օրավարձով աշխատող բանվորների արտաքինով ծպտված։

Դուքսն իմացավ այս ռազմական խորամանկությունը։ Այդ մասին մի երգ հորինվեց, ուղարկվեց նրան․ դրա կրկներգն այսպես էր․

Դուքս արնախում ու չնչին,
Տեսե՞լ ես նորահարսին։

Եվ ամեն անգամ, երբ նա որևէ սխալ գործողություն էր կատարում, զինվորները երգում էին․

Դուքսը հարսին նայեց՝
Աչքի լույսը կտրվեց։

XXIV

Այդ միջոցին Ֆիլիպ արքան համակված էր մոլեգին տխրությամբ։ Իր ցավագար փառասիրության մեջ աղոթում էր նա աստծուն, որ զորություն տա հաղթելու Անգլիային, նվաճելու Ֆրանսիան, գրավելու Միլանը, Ջենովան, Վենետիկը և, որպես ծովերի մեծագույն տիրակալ, իշխի, ուրեմն, բովանդակ Եվրոպայի վրա։

Այդ հաղթանակի վրա մտածելիս նա երբեք չէր ծիծաղում։

Նա շարունակ մրսում էր, գինին չէր ջերմացնում նրան, ոչ էլ հոտավետ փայտի կրակը, որ շարունակ վառվում էր սրահում, ուր նա ապրում էր։ Անընդհատ գրելով, շրջապատված անհամար նամակներով, որոնցով հարյուր տակառ կարելի էր լցնել՝ նա երազում էր համաշխարհային տիրակալության մասին, ինչպես Հռոմի կայսրերի տիրապետությունն էր։ Նրա մտքից չէր հեռանում նաև նախանձոտ ատելությունը դեպի իր որդին՝ դոն Կառլոսը՝ այն օրվանից ի վեր, երբ սա ցանկացել էր գնալ Նիդեռլանդիա՝ Ալբայի դքսի տեղը, անշուշտ նրա փոխարեն իշխելու համար։ Եվ նրան տեսնում էր տգեղ, այլանդակ, տձև, խենթ, ժանտասիրտ ու չար․ և է՛լ ավելի էր ատում։ Բայց ամենևին չէր խոսում նրա մասին։

Նրանք, որոնք ծառայում էին Ֆիլիպ արքային ու նրա որդուն՝ դոն Կառլոսին, չգիտեին թե ումից ավելի պետք էր վախենային․ թեթևաշարժ, ջարդարար, եղունգներով իր սպասավորներին պատառոտող որդո՞ւց, թե երկչոտ ու ծածկամիտ, հարվածելու համար ուրիշներին գործի լծող և բորենու պես դիակով սնվող հորից։

Սպասավորները սարսափահար էին լինում, տեսնելով, թե ինչպես են նրանք իրար շուրջը սլքտում։ Եվ ասում էին, որ շուտով մեկը մահանալու է Էսկորիալում։

Եվ շատ չանցած նրանք իմացան, որ դոն Կառլոսը բանտարկված է պետական դավաճանության համար։ Նրանք իմացան նաև, որ սև վիշտը կրծում է նրա հոգին, որ նա իր դեմքը վիրավորել է՝ ուզենալով փախչել բանտի ճաղերի միջից՝ ազատվելու համար, և որ Իզաբել դը Ֆրանսը՝ նրա մայրը շարունակ լաց է լինում։

Բայց Ֆիլիպ արքան երբեք չէր լալիս։

Լուր հասավ նրանց, որ դոն Կառլոսին խակ թուզեր էին տվել ուտելու և հաջորդ օրը նա մեռել էր՝ քնել և չէր արթնացել։ Բժիշկներն ասացին․ հենց որ նա թուզերը կերել է, արյունը դադարել է շրջան կատարելուց, կյանքի ֆունկցիաները, ինչպես բնությունն է պահանջում, խզվել էին․ նա այլևս չէր կարողացել ոչ թքել, որ փսխել, ոչ էլ մարմնից որևէ բան արտածել։ Նրա փորը ուռել էր մահանալիս։

Ֆիլիպ արքան ներկա եղավ հոգեհանգստի պատարագին, որ կատարվեց դոն Կառլոսի համար, թաղել տվեց նրան արքայական աթոռանիստի եկեղեցու մեջ, շիրմաքար դրեց նրա գերեզմանին, բայց ամենևին լաց չեղավ։

Եվ սպասավորները իրար հետ խոսելիս ծանակում էին իշխանական տապանագիրը, որ արված էր շիրմաքարի վրա․

Աստ հանգչի նա, որ խակ թուզ ուտելուց մեռավ, թեև դրանից չհիվանդացավ․

A qui jaze qui para desit verdad,
Morio s'in infirmidad.

Եվ Ֆիլիպ արքան ցանկասեր հայացքով նայեց իշխանուհի Էբոլիին, որն ամուսնացած էր։ Արքան նրա սերը խնդրեց, նա էլ համաձայնեց։

Իզաբել թագուհին, որի մասին ասում էին, թե հովանավորել էր դոն Կառլոսի դիտավորությունները Նիդեռլանդիայի վերաբերյալ, նիհարեց ու համակվեց վշտով։ Եվ նրա մազերն սկսեցին փունջ֊փունջ թափվել։ Նա սկսեց հաճախ սրտախառնուք ունենալ, և ոտքերի ու ձեռքերի եղունգներն էլ թափվեցին։ Եվ նա մեռավ։

Եվ Ֆիլիպը լաց չեղավ։

Էբոլի իշխանի մազերն էլ նմանապես թափվեցին։ Նա տխրեց և շարունակ գանգատվում էր։ Հետո նրա ոտքերի ու ձեռքերի եղունգները նույնպես թափվեցին։

Եվ Ֆիլիպ արքան նրան թաղել տվեց։

Նա այրի տիկնոջ սուգը փարատեց և լաց չեղավ։

XXV

Այդ միջոցին դամմեցի մի քանի կին ու աղջիկ եկան Նելեի մոտ հարցնելու, թե չի՞ ուզում դառնալ «մայիսյան հարս» և թաքնվել թփերի մեջ այն փեսացուի հետ, որ իրենք կճարեն նրա համար․ որովհետև, ասում էին կանայք ոչ առանց նախանձի, չկա ամբողջ Դամմեում ու շրջակայքում թեկուզ մի տղամարդ, որ չուզենար նրա փեսացուն դառնալ, որ շարունակում էր մնալ այնքա՜ն գեղեցիկ, անբասիր ու թարմ։ Կախարդական մի շնորհ է անկասկած։

― Մորաքույրնե՛ր, ― պատասխանեց Նելեն, ― ասացեք ինձ տենչացող երիտասարդներին, որ Նելեի սիրտն այստեղ չէ, այլ պատկանում է նրան, որ թափառում է պապենական երկիրն ազատագրելու համար։ Եվ եթե ես թարմ եմ, ինչպես դուք եք ասում, դա ոչ թե կախարդական պարգև է, այլ առողջության հետևանք։

Սանամայրերը պատասխանեցին․

― Այնուամենայնիվ Կատլինը կասկածվում է։

― Մի՛ հավատացեք չար մարդկանց խոսքերին, ― ասաց Նելեն։ ― Կատլինը կախարդ չէ։ Արդարադատության պարոնները խծուծ վառեցին նրա գլխի վրա, և աստված հարվածեց նրան խելագարությամբ։

Եվ Կատլինը օրորելով գլուխը սենյակի անկյունում, ուր պպզած նստել էր, կրկնում էր․

― Հեռացրե՛ք կրակը․ նա կվերադառնա՝ Հանսկեն, անուշիկս։

Կանայք հարցրին, թե ո՛վ է այդ Հանսկեն՝ Նելեն պատասխանեց․

― Կլաասի որդին է՝ իմ կաթնեղբայրը, որ Կատլինը կարծում է, թե կորցրել է այն օրվանից, երբ աստված հարվածեց նրան։

Եվ բարի կանայք արծաթ պատարներ տվեցին Կատլինին։ Եվ երբ դրանց մեջ նորերն էին լինում՝ նա ցույց էր տալիս իբր թե մի մարդու, որին ոչ ոք չէր տեսնում իհարկե, և ասում էր․

― Հարուստ եմ ես շողշողուն արծաթով հարուստ։ Ե՛կ, Հանսկե, անուշիկս․ ես կվճարեմ քո սիրո համար։

Եվ երբ սանամայրերը գնացին՝ Նելեն լաց եղավ մենավոր խրճիթում։ Նա մտածում էր Ուլենշպիգելի մասին, որ թափառում էր հեռու երկրներում, և ինքը չէր կարող ընկերակցել նրան․ մտածում էր և Կատլինի մասին, որ հեծեծում էր ՝ «Հեռացրեք կրակը», զույգ ձեռքով բռնում էր կուրծքը՝ այդպիսով ցույց տալով, որ խելացնորության կրակը տենդագին կերպով վառում է գլուխն ու մարմինը։

Այդ միջոցին «մայիսյան հարսն ու փեսան» թաքնվեցին խոտերի մեջ։

Այն տղան կամ այն աղջիկը, որ գտնում էր նրանցից մեկին՝ ըստ իր գտածի և իր սեռի դառնում էր հանդեսի թագավորը կամ թագուհին։

Նելեն լսեց տղաների ու աղջիկների ուրախության աղաղակները, երբ գտնվեց «մայիսյան հարսը» մի փոսի եզրին՝ թաքնված բարձր աճած խոտերի մեջ։

Եվ նա լալիս էր՝ մտածելով այն քաղցր օրերի մասին, երբ ինքն ու իր բարեկամ Ուլենշպիգելն էլ փնտրում էին «մայիսյան հարսին»։

XXVI

Իսկ Լամմեն և Ուլենշպիգելը տրտինգ տալով գնում էին՝ մի ոտքը էշի այս կողմը, մյուսն այն կողմը։

― Դե հիմա լսիր, Լամմե՛, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― Նիդեռլանդիայի ազնվականները նախանձելով Օրանժին՝ դավաճանեցին դաշնակիցների գործին, սրբազան միությանը, խիզախ համաձայնությանը, որ ստորագրված էր պապենական երկրի բարօրության համար։ Էգմոնտն ու Հոորնը նույնպես դավաճան եղան և իրենք էլ օգուտ չունեցան դրանից։ Բրեդերոդեն մահացած է, և այս պատերազմի մեջ մեզ այլ ոք չի մնում, եթե ոչ Բրաբանտի ու Ֆլանդրիայի խեղճ ժողովուրդը, որ օրինապահ ղեկավարների է սպասում առաջ շարժվելու համար․ բացի դրանից, որդյա՛կ իմ, մնում են կղզիները, Զելանդիայի կղզիները, նաև հյուսիսային Հոլանդիան, որի կառավարիչն իշխանն է․ իսկ ավելի հեռու, ծովում Էդեմի և Օստ֊Ֆիրսլանդիայի կոմս Էդգարը։

― Ավա՜ղ, ― ասաց Լամմեն, ― ես պարզ տեսնում եմ այդ․ մենք դեգերում ենք կախաղանի, անվամահի ու խարույկի միջև՝ քաղցից կիսամեռ, ծարավից հորանջելով, առանց հանգստության որևէ հույսի։

― Սա դեռ սկիզբն է, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։ ― Բարեհաճիր նկատի առնել, որ այժմ ամեն ինչ հաճույք է մեզ համար՝ սպանում ենք մեր թշնամիներին, ծաղրում ենք նրանց, մեր քսակները լիքն է ֆլորիններով․ կուշտ֊կուշտ ուտում ենք միս, խմում գինի, գարեջուր ու գինօղի։ Էլ ի՞նչ է քեզ պետք, փետրապա՛րկ։ Ուզում ես, որ մեր էշերը ծախենք ու ձի՞ գնենք։

― Զավակս, ձիու քայլը շատ հոգնեցուցիչ է իմ կազմվածքն ունեցող մարդու համար։

― Դու էլ նստիր գրաստիդ վրա այնպես, ինչպես գյուղացիներն են անում, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― և ոչ ոք չի ծիծաղի վրադ, քանի որ գյուղացու պես ես հագնված և ինձ պես սուր չես կրում, այլ միայն տեգ։

― Որդյա՛կ իմ, վստա՞հ ես, որ մեր անցաթղթերը կարող են մեզ ծառայել փոքր քաղաքներում, ― հարցրեց Լամմեն։

― Բայց չէ՞ որ ես ունեմ նաև քահանայի տված վկայականը՝ կարմիր կնքամոմե խոշոր, եկեղեցական կնիքը կախված մագաղաթի զույգ ծայրից․ հապա մեր խոստովանաթղթե՞րը։ Դքսի զինվորներն ու մարդորսները ոչինչ չեն կարող անել այսպիսի վկայականներով զինված մի երկու մարդու։ Իսկ սև համրիչնե՞րը, որ պետք է ծախենք։ Հիմա երկուսս էլ ռեյտար ենք՝ դու ֆլամանդացի, իսկ ես՝ գերմանացի, ճամփորդում ենք դքսի արտակարգ հրամանով, որպեսզի սուրբ բաներ վաճառելով՝ այս երկրի հերետիկոսներին վերադարձնենք կաթոլիկ եկեղեցու գիրկը։ Եվ այդպես մենք կմնտնենք ամեն տեղ՝ ազնվական սինյորների մոտ և հարուստ աբբայարանները։ Եվ նրանք մեզ յուղալի ապաստան կտան, իսկ մենք կիմանանք նրանց գաղտնիքները։ Պռոշներդ լպստի՛ր, անուշի՛կ բարեկամս։

― Որդյա՛կ իմ, ― ասաց Լամմեն, ― ուրեմն մենք լրտեսությո՞ւն ենք անում։

― Հանուն պատերազմի օրենքի ու կարգի, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Եթե նրանք իմանան երեք քարոզիչների դեպքը՝ մենք անկասկած կկորչենք, ― ասաց Լամմեն։

Ուլենշպիգելը երգեց․

Դրոշիս վրա գրեցի «Ապրել»,
Ապրել ընդմիշտ լույսի տակ։
Առաջին մորթըս կաշի է,
Իսկ երկրորդը՝ ձիգ պողպատ։

Բայց Լամմեն հառաչեց․

― Ես միայն մի մորթ ունեմ՝ խիստ փափուկ․ դաշույնի նվազագույն հարվածը կծակի անմիջապես։ Ավելի լավ կլիներ, եթե ձեռք զարկեինք մի օգտակար զբաղմունքի, քան թե այսպես սար ու ձոր ընկած՝ ենթարկվեինք ամեն պատահականության, որպեսզի ծառայենք այն բոլոր մեծ իշխաններին, որոնք թավշե սռնապաններ հագած՝ դրախտահավ են ուտում ոսկեզօծ սեղանների վրա։ Իսկ մեզ բաժին են ընկած հարվածները, վտանգները, մարտերը, անձրևը, կարկուտն ու ձյունը, թափառաշրջիկների աղքատիկ ապուրները։ Նրանց՝ պատվական երշիկներ, չաղ աքաղաղներ, որսի համեմված թռչուններ, ճարպակալած հյութեղ հավեր։

― Բերնիդ ջուրը հոսում է, անուշի՛կ բարեկամս, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Ո՞ւր եք դուք՝ թարմ հացեր, ոսկեզօծ թխվածքներ, սքանչելի կրեմներ։ Բայց ո՞ւր ես դու, գողտրի՛կ կինս։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Աճյունը բախում է սրտիս վրա և ինձ մղում մարտի։ Իսկ դու՝ հե՛զ գառնուկ, որ ոչ հորդ, ոչ էլ մորդ վրեժն ունես լուծելու, չես ուզում վրեժխնդիր լինել ոչ քո սիրեցյալի վշտի, ոչ էլ քո աղքատության համար, թո՛ղ ուրեմն, միայնակ գնամ ուր պարտավոր եմ, քանի որ պատերազմի դժվարությունները սարսափեցնում են քեզ։

― Միայնա՞կ, ― հարցրեց Լամմեն և կտրուկ կանգնեցրեց իր էշը, որ սկսեց կրծել ուղտափշի մի փունջ, որից այդ ճանապարհի վրա մեծ քանակությամբ կար։ Ուլենշպիգելի էշն էլ կանգ առավ և նմանապես սկսեց ճարակել։

― Միայնա՞կ, ― կրկնեց Լամմեն։ ― Բայց դու ինձ մենակ չես թողնի որդյա՛կ իմ, դա մեծ դաժանություն է։ Կինս կորցնելուց հետո ընկերո՞ջս էլ կորցնեմ․ չէ՛, անկարելի է։ Խոստանում եմ քեզ, այլևս չեմ տրտնջա։ Եվ քանի որ անհրաժեշտ է, ― և նա գլուխը հպարտությամբ բարձրացրեց, ― կգնաս գնդակի տարափի տակ, այո։ Եվ սրերի մեջ, այո, ընդառաջ այդ անարգ զինվորների, որոնք գայլի պես արյուն են խմում։ Եվ եթե մի օր մահացու հարված ստացած արնաշաղախ ընկնեմ քո ոտքերի մոտ, և եթե դու տեսնես իմ կնոջը՝ ասա՛ նրան, որ ես մեռա, որովհետև չկարողացա ապրել այս աշխարհում առանց որևէ մեկից սիրվելու։ Ոչ, չեմ կարող, որդյակ իմ Ուլենշպիգել։

Եվ Լամմեն լաց եղավ։ Եվ Ուլենշպիգելը խանդաղատեց այդ ազնիվ քաջությունը տեսնելով։

XXVII

Այդ միջոցին դուքսը իր բանակը երկու մասի բաժանելով՝ առաջ շարժեց մեկը դեպի Լյուքսեմբուրգի դքսությունը, մյուսը դեպի Նամյուռի մարքիզությունը։

― Դա ինձ համար ռազմական ինչ֊որ անծանոթ որոշում է, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― բայց մեկ է՝ վստահ գնանք դեպի Մաաստրիխտ։

Երբ նրանք գնում էին Մաասի երկայնքով, քաղաքի մոտերքում Լամմեն տեսավ, որ Ուլենշպիգելը ուշադրությամբ դիտում է այն բոլոր նավերը, որոնք լողում էին գետի վրա, և կանգ առավ նրանցից մեկի առաջ, որը առաջամսում շչակ ուներ։ Այդ շչակի վրա կար մի վահանակ, որի ավազագույն ֆոնի վրա ոսկե տառերով գրված էր J―H―S, որ է՝ տերն մեր Հիսուս Քիրստոս։

Ուլենշպիգելը նշան արեց Լամմեին, որ կանգ առնի, և սկսեց արտույտի պես ուրախ ճռվողել։

Նավի վրա մի մարդ երևաց, աքլորի ծուղրուղու կանչեց, ապա Ուլենշպիգելը մի նշան տվեց, այսինքն էշի պես սկսեց զռալ և ցույց տալ նավամատույցի վրա հավաքված ժողովրդին․ նավի մարդն սկսեց ավելի զարհուրելի զռոց գցել։ Ուլենշպիգելի և Լամմեի զույգ ավանակները ականջները պառկեցրին և ձայնակցեցին իրենց հարազատ երգին։

Անցնում էին կանայք, իսկ տղամարդիկ նավաձգության ձիերը հեծած էին գնում, երբ Ուլենշպիգելն ասաց Լամմեին․

― Այդ նավաստին ծիծաղում է մեզ ու մեր էշերի վրա։ Չգնա՞նք դրան մի լավ դնգստենք իր նավի վրա։

― Ավելի լավ է ինքը գա այստեղ, ― պատասխանեց Լամմեն։

Այդ ժամանակ մի կին միջամտեց․

― Եթե դուք չեք ուզում վերադառնալ բազուկներդ ջարդած, կողերդ փշրած, քիթ ու բերան տրորած՝ թողեք, որ այդ Ստերկե Պիրը ուզածի չափ զռա։

― Ը՜֊հը՜, ը՜֊հը՜, ը՜֊հը՜, ― զռում էր նավաստին։

― Թողեք զռա, ― ասաց նույն կինը, ― անցած օրը մենք տեսանք նրան ուսերի վրա բարձրացրած մի սայլակ՝ մեջը գարեջրի ծանր տակառներ․ հետո էլ կանգնեցրեց մի ուրիշ սայլակ, որին լծված էր մի հուժկու ձի։ Այնտեղ, ― ասաց կինը՝ ցույց տալով Blauwe-Toren (Կապույտ Աշտարակ) պանդոկը, ― նա իր դանակով ծակեց ու քսան քայլ դեն շպրտեց տասներկու մատնաչափ հաստություն ունեցող մի կաղնե տակառ։

― Ը՜֊հը՜, ը՜֊հը՜֊, ը՜֊հը՜, ― շարունակում էր զռալ նավաստին, երբ տասներկու տարեկան մի տղա բարձրացավ նավի տախտակամածը ու սկսեց նույնպես զռալ։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Մեզ չի զարմացնի քո Ուժեղ Պետրոսը։ Եթե նա Ստերկե Պիրն է, ապա մենք նրանից ավելին ենք․ ահա բարեկամս՝ Լամմեն, որ երկու նրա նմանին կարող է ուտել առանց զկրտալու։

― Ի՞նչ ես ասում, որդյա՛կս, ― հարցրեց Լամմեն։

― Այն ինչ ճիշտ է, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― համեստություն մի՛ անի և ինձ մի՛ հակաճառի։ Այո, բարի՛ մարդիկ, շուտով կտեսնեք, թե ինչպես բազուկները գործի դնելով՝ կոչնչացնի այդ նշանավոր Ստերկե Պիրին։

― Լռիր է՜, ― ասաց Լամմեն։

― Քո ուժը հանրածանոթ է, չես կարող թաքցնել։

― Ը՜֊հը՜, ― զռում էր նավաստին։ ― Ը՜֊հը՜, ― կրկնում էր տղան։

Հանկարծ Ուլենշպիգելը նորից գեղգեղաց արտույտի պես, խիստ թախծալի, և մարդիկ, կանայք ու օրավարձավ աշխատողները հիացած հարցրին․ թե ո՞րտեղ էր սովորել այդ երկնային դայլայլը։

― Դրախտում․ հենց հիմա այնտեղից եմ գալիս, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Ապա խոսքն ուղղելով այն մարդուն, որ չէր դադարում զռալ և ծաղրանքով մատնացույց անել իրեն, ասաց․

― Ինչո՞ւ ես մնում այդտեղ, նավիդ վրա, անպի՛տան։ Չե՞ս համարձակվում ցած իջնել և այստեղից ծաղրել մեզ ու մեր ավանականերին։

― Հը՛, չե՞ս համարձակվում, ― վրա բերեց Լամմեն։

― Ը՜֊հը՜, ը՜֊հը՜, ― շարունակում էր նավաստին։ ― Եկեք խնդրեմ իմ նավը, պարո՛ն իշացող էշեր։

― Արա այն, ինչ ես եմ անում, ― ասաց կամացուկ Ուլենշպիգելը Լամմեին։ Ապա դիմելով նավաստուն ավելացրեց․

― Եթե դու Ստերկե Պիրն ես, ես էլ Թիլ Ուլենշպիգելն եմ։ Այս երկուսն էլ մեր էշերն են՝ Եֆը և Յանը, որոնք քեզանից ավելի լավ կարող են զռալ, որովհետև դա նրանց բնական խոսելաձևն է։ Ինչ վերաբերում է քո վատ կցված տախտակների վրա բարձրանալուն՝ այդ մենք չենք անի։ Քո նավը նման է կճուճի․ ամեն անգամ, որ ալիքը առաջ է մղում նրան՝ նա հետ֊հետ է գնում, և շատ֊շատ կարող է առաջանալ միայն խեղցգետնի պես՝ կողքանց։

― Այո, այո, խեցգետնի պես, ― վրա բերեց Լամմեն։

Այնժամ նավաստին խոսքն ուղղեց Լամմեին․

― Այդ ի՞նչ ես մրթմրթում ատամների արանքից, ճենճի տի՛կ։

Լամմեն կատաղած պատասխանեց․

― Խայտառակ քրիստոնյա, ինչ ես ծիծաղում իմ պակասության վրա․ լավ իմացիր, որ իմ ճարպերը իմն են և առաջացել են լավ սնունդից, մինչդեռ դու, ժանգոտ հին մե՛խ, ապրում ես միմիայն նեխած տառեխով, մոմի պատրույգով, ձողաձկան մաշկով՝ եթե դատելու լինենք քո լղար մսերից, որ երևում են շալվարիդ ծակերից։

― Թունդ են իրար կպչելու, ― ասում էին մարդիկ, կանայք և օրավարձով աշխատողները՝ ուրախացած ու հետաքրքրասիրությամբ։

― Ը՜֊հը՜, ը՜֊հը՜, ― զռում էր նավաստին։

Լամմեն ուզեց իջնել իշուց՝ քար հավաքելու և նավաստուն խփելու համար։

― Քար մի՛ գցիր, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

Նավաստին մի բան ասաց փոքրիկ տղային, որ իր կողքին, նավի վրա զռում էր։ Տղան նավի կողքից մի նավակ արձակեց և ձողի օգնությամբ, որ հմտորեն էր բանեցնում, հասավ ափը։ Երբ բոլորովին մոտեցավ, հպարտ կանգնելով նավակի մեջ՝ ասաց․

― Մեծավորս հարցնում է, թե համարձակվո՞ւմ եք գալ նավը և բռունցքի ու քացու կռիվ անել։ Այս հորեղբայրներն էլ վկա կլինեն։

― Համաձայն ենք, ― ասաց Ուլենշպիգելը մեծ արժանապատվությամբ։

― Ընդունում ենք մարտը, ― ասաց Լամմեն խիստ հպարտ։

Կեսօր էր․ ամբարտակների բանվորները, սալահատակողները, նավաշինարարները, նրանց կանայք, որ բերել էին իրենց ամուսինների օրապահիկը, երեխաները, որ գալիս էին տեսնելու, թե ինչպես են իրենց հայրերը կազդուրվում բակլայով կամ խաշած մսով, ամենքն էլ ծիծաղում էին, ծափ տալիս մոտալուտ գոտեմարտից հրճված, ուրախությամբ հուսալով, որ մարտնչողներից մեկն ու մեկի գլուխը կջարդվի կամ ջարդուփշուր եղած՝ գետը կշպրտվի ի հրճվանք իրենց։

― Որդյա՛կ իմ, ― ասաց կամացուկ Լամմեն, ― դա մեզ ջուրը կգցի։

― Թող գցի, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Խոշոր մարդը վախենում է, ― ասում էր բանվորների բազմությունը։

Լամմեն, որ դեռ էշի վրա էր, շրջվեց նրանց կողմը և զայրագին նայեց նրանց․ բայց ամբոխը հայ֊հույ բարձրացրեց։

― Գնանք նավը, ― ասաց Լամմեն, ― կտեսնեն հիմա, թե ո՛վ է վախենում։

Դրա վրա նորից գոռգոռացին, և Ուլենշպիգելն ասաց․

― Գնանք նավը։

Էշերից իջնելով՝ նրանք սանձերը նետեցին պատանուն, որն սկսեց բարեկամաբար շոյել ավանակներին ու տանել այնտեղ, ուր ուղտափուշ էր տեսնում։

Հետո Ուլենշպիգելը վերցրեց նավաձողը, Լամմեին նստեցրեց մակույկը, շրջվեց դեպի նավը, ուր և պարանի օգնությամբ բարձրացավ, հետևից էլ Լամմեն՝ քրտնակալած ու հևասպառ։

Երբ արդեն նավի տախտակամածի վրա էին՝ Ուլենշպիգելը կռացավ իբր թե կոշիկների կապն ամրացնելու համար և մի քանի բառ ասաց նավաստուն, որը ժպտաց ու նայեց Լամմեին։ Հետո հազարավոր լուտանք ու հայհոյանք թափեց նրա գլխին՝ անվանելով անպետք արարած, հանցապարտ՝ ճարպով տռզած, բանտի թեկնածու, papeter՝ խավիծ ուտող և հարցրեց․

― Կե՛տ ձուկ, քանի՞ տոննա ճարպ կտաս՝ երբ քեզ մորթեն։

Հանկարծակի, առանց պատասխանելու, Լամմեն հարձակվեց նրա վրա կատաղած եզի պես, ցած գցեց և սկսեց ամենայն ուժգնությամբ հարվածել նրան, բայց ճարպակալած բազուկների թուլության պատճառով չէր կարողանում մեծ ցավ հասցնել նրան։ Նավաստին, ձևանալով հանդերձ, թե դիմադրում է, թողնում էր, որ ծեծի, և Ուլենշպիգելն ասում էր․ «Այս անպիտանը խմելու փողը կվճարի»։

Գետափից բազմությունը դիտում էր մենամարտը և ասում․ «Ո՞ւմ մտքից կանցներ որ այդ տռուզ մարդն այսպես ամեհի կլինի»։

Եվ նրանք ծափ էին տալիս, իսկ Լամմեն հարվածում էր անողոքաբար։ Նավաստին այլ բան չէր անում, եթե ոչ թաքցնում դեմքը։ Մեկ էլ տեսան, որ Լամմեն ծունկը սեղմել է Ստերկե Պիրի կրծքին, մի ձեռքով բռնել է կոկորդը և բարձրացրել մյուսը՝ խփելու համար։

― Գթություն խնդրի՛ր, ― գոչում էր նա մոլեգնած, թե չէ քեզ կխրեմ քո տաշտակի տախտակների արանքը։

Նավաստին հազաց՝ ցույց տալու համար, որ չի կարող գթություն խնդրել՝ ձեռքով շնորհ հայցեց։

Այնժամ տեսան Լամմեին, որ վեհանձնաբար բարձրացրեց իր թշնամուն․ նավաստին ոտքի կանգնեց և մեջքը դարձնելով հանդիսատեսներին՝ լեզու ցույց տվեց Ուլենշպիգելին, որ ծիծաղելուց պայթում էր՝ տեսնելով, թե ինչպես Լամմեն հպարտությամբ ցնցում է իր գլխարկի փետուրը և հաղթական երթևեկում էր նավի վրա։

Եվ գետափին խռնված մարդիկ ու կանայք, տղաներն ու աղջիկները որքան ուժ ունեին ծափահարում էին՝ ասելով․ «Կեցցե Ստերկե Պիրին հաղթողը, երկաթե մարդ է դա։ Տեսա՞ք ինչպես բռունցքով դնգստեց նրան, ինչպես գլխի հարվածով գցեց մեջքի վրա։ Հիմա արդեն կնստեն խմելու՝ ի նշան հաշտության։ Ստերկե Պիրն ահա նավամբարից դուրս է գալիս՝ գինի ու երշիկ վերցրած»։

Եվ իրոք, Ստերկե Պիրը դուրս է եկել՝ բերելով երկու գավ ու մի խոշոր փարչ Մաասի սպիտակ գինի։ Լամմեն ու նա հաշտվել էին։ Լամմեն չափազանց հրճված իր հաղթանակի, գինու ու երշիկների համար՝ հարցնում էր նրան, ցույց տալով երկաթե ծխնելույզը, որից սև, թանձր ծուխ էր ելնում, թե ի՛նչ խորտիկներ է պատրաստում այնտեղ՝ նավամբարում։

― Պատերազմի խորտիկներ, ― պատասխանեց Ստերկե Պիրը ժպտալով։

Օրավարձով աշխատողների, կանանց ու երեխաների բազմությունը աշխատավայրը կամ կացարանը վերադառնալու համար ցրվեց․ շատ չանցած բերնե բերան լուր տարածվեց, որ էշ հեծած մի գեր մարդ՝ ընկերակցությամբ նույնպես էշ հեծած մի փոքրիկ ուխտավորի՝ Սամսոնից ավելի ուժեղ է, ուստի պետք է զգուշանալ նրան բարկացնելուց։

Լամմեն խմում էր և հաղթականորեն հայում նավաստուն։

Նավաստին հանկարծ ասաց․

― Ձեր ավանակները ձանձրանում են այնտեղ։

Ապա նավը տանելով դեպի նավամատույցը՝ իջավ ցած, բռնեց մի էշի առջևի ու հետևի ոտքերից, և ինչպես Հիսուսն էր գառնուկը գրկել, գրկեց նրան ու դրեց նավի տախտակամածի վրա։ Հետո առանց հևալու նույն կերպ վարվելով մյուսի հետ՝ ասաց․

― Խմենք։

Պատանյակն էլ ցատկեց նավի տախտակամածը։

Եվ նրանք շարունակեցին խմել։ Լամմեն ապուշ կտրած չգիտեր, թե իրոք ի՞նքն էր՝ Դամմեի բնակիչը, որ ծեծել էր այդ հուժկու մարդուն, և այլևս չէր համարձակվում նայել նրան, եթե ոչ գաղտագողի, առանց որևէ հաղթական հայացքի ու վախենալով, թե չլինի հանկարծ այդ մարդը ցանկություն ունենա բռնելու իրեն՝ ինչպես էշերին էր բռնել, և ողջ֊ողջ շպրտի Մաասը՝ ի գոհացումն պարտության ոխի։

Բայց նավաստին ժպտալով՝ ուրախ֊զվարթ հրավիրեց նրան դարձյալ խմել։ Լամմեն թոթափելով ահը՝ նորից սկսեց հաղթական վստահությամբ նայել նրան։

Իսկ նավաստին և Ուլենշպիգելը ծիծաղում էին։

Այդ միջոցին ավանակները ապշած, որ գտնվում են այնպիսի մի տախտակամածի վրա, որը ախոռային չէ, խոնարհել էին գլուխները, իջեցրել ականջները և սարսափից չէին համարձակվում խմել։ Նավաստին նրանց համար մի խուրձ առվույտ բերեց, որ տալիս էր իր նավը քաշող ձիերին, և որ ինքն էր գնել անձամբ, որպեսզի նավաքարշները չխաբեն իրեն՝ կերի գնից ավել վերցնեն։

Երբ էշերը տեսան խուրձը՝ երախներով սկսեցին աղոթքներ մրմնջալ ու տխրագին դիտել նավի տախտակամածը՝ սայթաքելու ահից չհամարձակվելով սմբակները շարժել։

Այնժամ նավավարն ասաց Լամմեին և Ուլենշպիգելին․

― Գնանք խոհանոց։

― Պատերազմի խոհանոց, ― ասաց Լամմեն անհանգիստ։

― Պատերազմի խոհանոց, բայց դու կարող ես առանց վախենալու իջնել այդտեղ, հաղթո՛ղդ իմ։

― Ամենևին էլ չեմ վախենում և հետևում եմ ձեզ, ― ասաց Լամմեն։

Պատանին կանգնեց ղեկի առաջ։

Իջնելիս ամենուրեք տեսան հացահատիկի, բակլայի, ոլոռի, գազարի և այլ բանջարեղենի պարկեր։

Այնժամ նավավարը բանալով մի փոքրիկ դարբնոցի դուռը՝ ասաց․

― Քանի որ դուք արիասիրտ մարդիկ եք և ճանաչում եք ազատ թռչունի՝ արտույտի դայլայլը և աքաղաղի մարտական ծուղրուղուն, հեզ աշխատողի՝ էշի զռոցը, ես ուզում եմ ձեզ ցույց տալ իմ պատերազմական խոհանոցը։ Այս փոքրիկ դարբնոցի նմանը կգտնեք Մաասի նավերի մեծ մասի մեջ։ Ոչ ոք չի կարող կասկածել այդ, որովհետև դա ծառայում է նավի երկաթեղենը նորոգելուն․ բայց այն, ինչ ամենքը չէ, դա որմնադարանների պարունակած գեղեցիկ բանջարներն են։

Եվ նավամբարի խորքը ծածկող մի քանի քար հետ մղելով՝ բարձրացրեց մի քանի տախտակ և այդտեղից հանեց հրահանի փողերի մի գեղեցիկ կապոց, ապա նորից դրեց տեղը, հետո ցույց տվեց նիզակի ծայրերը, գեղարդներ, սրի շեղբեր, գնդակի ու վառոդի տոպրակներ։

― Կեցցե՛ն գյոզերը, այստեղ կա և՛ բակլա, և՛ սոուս․ խզակոթերը ոչխարաճռներն են, սալաթը՝ գեղարդների ծայրերը, իսկ հրահանների փողերը՝ եզան սրունքներ՝ ազատության խաշի համար։ Կեցցե՛ն գյոզերը։ Ո՞ւր պետք է տանեմ այս սննդամաթերքը, ― հարցրեց նա Ուլենշպիգելին։

― Նիմեգ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― ուր կմտնես քո նավով՝ էլ ավելի բարձած իսկական բանջարեղենով, որ քեզ կբերեն գյուղացիները, որոնց կվերցնես Էտսենում, Ստեֆանսվերտում և Ռուրմոնդեում։ Սրանք էլ կդայլայլեն արտույտի՝ ազատ մարդկանց թռչունի պես․ դու էլ կպատասխանես աքաղաղի մարտական ծուղրուծուով։ Կերթաս դոկտոր Պոնտուսի մոտ, որ ապրում է Նյուվե֊Վաալի մոտ․ կասես նրան, որ բանջարեղենով հանդերձ ես ժամանել և վախենում ես չորանան։ Երբ գյուղացիները կգնան շուկա՝ ծախելու բանջարեղենն այնքան թանկ, որ ոչ ոք չի գնի՝ նա քեզ կասի, թե ինչ պետք է անես զենքդ։ Այնուամենայնիվ ես կարծում եմ, որ նա կհրամայի անցնել, ոչ առանց վտանգի, Վահալով, Մաասով կամ Հռենոսով՝ բանջարեղենը փոխանակելով ծախու ուռկանների հետ, որպեսզի նավարկես Հառլինգենի ձկնորսական նավերի հետ, ուր արտույտի դայլայլը ճանաչող նավաստիներ շատ կան․ հետո նավարկելով գետափից Վադենի մոտով, կհասնես Լաուվերզեե, ուռկանները կփոխանակես երկաթի ու արճճի հետ, Մարկենի, Վլիլանդի կամ Ամելանդի տարազներ կտաս գյուղացիներին, մի քիչ կանգ կառնես ափերին՝ ձուկ որսալու համար, իսկ ձուկը ոչ թե կծախես, այլ աղ կդնես, որովհետև օրինական է՝ թարմ բան խմել, աղի բանով պատերազմել։

― Որ այդպես է՝ խմենք, ― ասաց նավավարը։

Եվ բարձրացան տախտակամածը։

Բայց Լամմեն համակված էր տխրությամբ։

― Պարո՛ն նավավար, ― ասաց նա հանկարծ, ― այստեղ, ձեր դարբնոցում այնպիսի թեժ կրակ կա, որ վստահ կարելի է ասել, թե լավագույն բորանին պետք է եփվեր այդտեղ։ Կոկորդս ապուրից փչացավ։

― Հիմա կթարմացնեմ քեզ, ― ասաց նավավարը։

Եվ քիչ հետո մատուցեց նրան յուղալի ապուր, որի մեջ աղած խոզապուխտի մի խոշոր կտոր էր եփել տվել։

Լամմեն մի քանի գդալ կուլ տալուց հետո ասաց նավավարին․

― Կոկորդս քերվում է, լեզուս վառվում․ սա ո՜ւր, բորանին ո՜ւր։

― Թարմ բան խմել, աղի բանով պատերազմել, այդպես է գրված, ― վրա բերեց Ուլենշպիգելը։

Այնժամ նավավարը լցրեց գավերն ու ասաց․

― Խմում եմ արտույտի՝ ազատության թռչնի կենացը։

― Խմում եմ ռազմի շեփորի՝ աքաղաղի կենացը, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Լամմեն ասաց․

― Խմում եմ կնոջս կենացը․ երբեք ծարավ չզգա՝ անուշիկ սիրեցյալս։

― Հյուսիսային ծովով կգնաս մինչև Էդմեն, ― ասաց Ուլենշպիգելը նավավարին։ ― Էդմենը մեզ համար ապաստան է։

― Ծովն ընդարձակ է, ― ասաց նավավարը։

― Ընդարձակ է մարտի համար, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Աստված մեզ հետ է, ― ասաց նավավարը։

― Ո՞վ է ուրեմն մեզ դեմ, ― հարցրեց նա։

― Ե՞րբ եք մեկնում, ― հարցրեց նավավարը։

― Անմիջապես, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Բարի ճանապարհ և ուղեկից քամի։ Ահա ձեզ գնդակ ու վառոդ։

Եվ զույգ էշը գառնուկի պես վզին ու ուսերին դնելով՝ իջեցրեց հետո համբուրեց հյուրերին ու ճանապարհ դրեց։

Ուլենշպիգելն ու Լամմեն էշերը հեծան ու ճանապարհ ընկան դեպի Լիեժ։

― Որդյա՛կ իմ, ― ասաց Լամմեն ճանապարհը շարունակելով հանդերձ, ― ինչպե՞ս այդ մարդը, որ այդքա՜ն ուժեղ է, թողեց, որ այնքան սաստիկ դնգստեմ նրան։

― Նրա համար, որ սարսափը քեզնից առաջ ընկած գնա ամեն տեղ, ուր գնում ենք։ Դա մեզ համար ավելի լավ պահակախումբ է, քան քսան լանդսկնեխտը։ Սրանից հետո էլ ո՞վ կհամարձակվի դիպչել Լամմեին՝ հզոր, հաղթական Լամմեին, նմանը չունեցող ցլանման Լամմեին, որ գլխի լոկ մի հարվածով՝ ամենքի և յուրաքանչյուրի աչքի առաջ գետին գցեց Ստերկե Պիրին՝ Ուժեղ Պետրոսին, որ էշերը գառների պես բարձրացնում է և մի ուսով տանում է գարեջրի լիքը տակառներով սայլակը։ Արդեն ամեն ոք քեզ ճանաչում է այստեղ․ դու ահարկու Լամմեն ես, անպարտ Լամմեն, և ես քայլում եմ քո պաշտպանության հովանու տակ։ Ամեն ոք քեզ կճանաչի այս ճանապարհի վրա, որ մենք անցնելու ենք, ոչ ոք չի համարձակվի վատ աչքով նայելու քեզ, և ի տես մարդկային մեծ քաջության, դու քո ճանապարհին ամենուրեք կգտնես միայն խոնարհ ողջույններ, բարեմաղթություն, հարգանք ու պատկառանք՝ ուղղված քո ահարկու բռունցքի ուժին։

― Լավ ես խոսում, որդյա՛կ իմ, ― ասաց Լամմեն՝ ուղղվելով իր թամբի վրա։

― Եվ ճիշտ եմ խոսում, ― վրա բերեց Ուլենշպիգելը։ ― Տեսնո՞ւմ ես այս հետաքրքրասեր դեմքերը գյուղի հենց առաջին տներում։ Մատնացույց են անում Լամմեին՝ ահազդեցիկ հաղթողին։ Տեսնո՞ւմ ես այս մարդկանց, որ նախանձով նայում են քեզ, և այդ վտիտ վախկոտներին, որ հանում են իրենց գդակները։ Պատասխանի՛ր նրանց ողջյունին, Լամմե՛, գողտրի՛կս․ մի արհամարհիր թույլ ժողովրդին։ Տե՛ս, երեխաները գիտեն քո անունը և ահով են կրկնում այն։

Եվ Լամմեն անցնում էր հպարտ՝ թագավորի պես ու ահյակ բարևներ սփռելով։ Եվ նրա քաջության լուրը շենից֊շեն, քաղաքից֊քաղաք հետևեց նրան մինչև Լիեժ, Շոքինե, լա֊Նյովիլ, Վեզեն և Մամյուռ, որից նրանք խուսափեցին երեք քարոզիչների պատճառով։

Այդպես նրանք երկար քայլեցին գետերի, ջրանցքների երկայնքովը։ Ամենուրեք արտույտի դայլայլին պատասխանում էր աքլորի ծուղրուղուն։ Եվ ամենուրեք ազատության գործի համար կռում է ու կոփում էին զենքեր, որոնք առափնյա նավերով ուղարկվում էին։

Եվ տակառների, արկղերի ու զամբյուղների մեջ զենքը թաքցրած՝ անցնում էին նրանք մաքսատներից։

Եվ միշտ էլ գտնվում էին բարի մարդիկ՝ դրանք ընդունելու և ապահով տեղում պահելու համար վառոդի ու գնդակների հետ, մինչև աստծու նշած ժամը։

Եվ Լամմեն ճամփորդելով Ուլենշպիգելի հետ՝ միշտ նախընթաց ունենալով իր հաղթական հռչակը՝ սկսեց ինքն էլ հավատալ իր մեծ ուժին, և դառնալով հպարտ ու ռազմատենչ, թողեց մորուքն աճի։ Եվ Ուլենշպիգելը նրան անվանեց Լամմե֊Առյուծ։

Բայց Լամմեն կայունություն չունեցավ այդ մտադրությունն իրագործելու մեջ․ նորածիլ մորուքի խտուտից չորրորդ օրը որոշումը փոխեց և ածելին սահեցնել տվեց իր հաղթական դեմքի վրայով, որը նորից երևաց Ուլենշպիգելին կլորիկ ու թմփլիկ, ինչպես արև, լավ սննդառության կրակից կարմրած։

Եվ այդպես էլ նրանք հասան Ստոքեմ։

XXVIII

Մութն ընկնելուն պես էշերը Ստոքեմում թողնելուց հետո նրանք մտան Անտվերպեն։

Եվ Ուլենշպիգելն ասաց Լամմեին․

― Ահավասիկ մեծ ոստանը․ համայն աշխարհը այստեղ է դիզում իր հարստությունները՝ ոսկի, արծաթ, համեմունք, ոսկեզօծ կաշի, գոբելեններ, մահուդներ, թավշե, բրդե, մետաքսե գործվածքներ․ բակլա, ոլոռն, հացահատիկ, միս, ալյուր, աղած կաշի․ Լուվենի, Նամյուռի, Լյուքսեմբուրգի, Լիեժի գինիներ, Բրյուսելի ու Աերշոտի լանդվին, Բոլեյի գինիներ, որի այգիները Նամյուռի Բույսի դարպասի մոտ է, Հռենոսի, Իսպանիայի ու Պորտուգալիայի գինիներ․ Աէրշոտի չամչի օղի, որը նրանք անվանում են լանոլիում․ Բուրգունդիայի, մալվուազիե գինիներ և ուրիշ շատ տեսակներ։ Եվ նավամատույցները լիքն են ապրանքներով։

Հողի և մարդու աշխատանքի այս հարստությունները այս քաղաքն են քաշում աշխարհի ամենագեղեցիկ ծախու աղջիկներին։

― Երազկոտ ես դառնում, ― ասաց Լամմեն։

― Այդ աղջիկների մեջ կգտնեմ Յոթնյակը, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։ ― Ինձ ասված է․

Ավերածության, արյան ու արցունքի մեջ փնտրիր։

Անառակ աղջիկներից ավելի ավերածություն պատճառող բան կա՞։ Միթե խելացնոր դարձած խեղճ մարդիկ նրանց մոտ չե՞ն կորցնում իրենց սիրուն կառոլուսները՝ փայլուն ու զրնգուն, իրենց գոհարները, շղթաներն ու մատանիները, և նրանց մոտից վերադառնում անբաճկոն, քրջոտ ու կողոպտված, նույնիսկ առանց շապիկի։ Մինչդեռ նրանք ճարպակալում են իրենց կողոպուտից։ Ո՞ւր է այն կարմիր ու վճիտ արյունը, որ հոսում էր նրանց երակների մեջ։ Պրասայի հյութ է այժմ։ Եվ կամ թե նրանց քնքուշ ու գողտրիկ մարմինները վայելելու համար անողոքաբար չե՞ն կռվում իրար հետ դանակով, դաշույնով, սրով։ Դեղնած, արնածոր վիճակում տարվող դիակները սիրուց խենթացած թշվառների դիակներն են։ Երբ հայրը նշավակում է ու դաժանատեսիլ մնում նստած իր տեղը՝ որքա՜ն նրա ճերմակ մազերը ավելի ալեհեր ու ցից են թվում, որքա՜ն նրա աչքերը չոր, ուր վառվում է տղայի կորուստից առաջացած կսկիծը, և արցունքը չի ուզում ցայտել․ ինչպե՜ս է լուռումունջ և դիակի պես գույնը գցած մայրը լաց լինում, կարծես իր առաջ նա չի տեսնում այլ բան, եթե ոչ աշխարհի ցավերը, որ հոսեցնում են նրա արցունքը։ Այդ ամենի պատճառը անառակ աղջիկներն են, որոնք սիրում են լոկ իրենց ու փող, և իրենց ոսկեճամուկ գոտուն կապած պահում խորհող, աշխատող ու փիլիսոփայող աշխարհը։ Այո, այնտեղ է Յոթնյակը, և մենք, Լամմե՛, կգնանք աղջիկների մոտ։ Գուցե քո կինն էլ այնտեղ է․ դա կլինի ուռկանի զույգ որս։

― Համաձայն եմ, ― ասաց Լամմեն։

Հունիս ամիսն էր, ամռան վերջը, երբ արդեն կարմրացնում է շագանակենիների տերևները, երբ թռչնիկները երգում են ծառերի վրա, և երբ ամենափոքրիկ ճիճուն անգամ խոտի մեջ եղած տաքության համար հրճվանքից մրմնջում է։

Լամմեն դեգերում էր Անտվերպենի փողոցներով, Ուլենշպիգելի կողքին, գլուխը խոնարհած և մարմինը քարշ տալով ինչպես մի տուն։

― Լամմե՛, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― շատ ես տխուր։ Չգիտե՞ս միթե, որ ոչ մի բան այնքան չի վնասում մորթին, որքան դա։ Եթե շարունակ տխուր մտքերի մեջ ընկնես՝ մորթդ թոփ֊թոփ կկորցնես։ Եվ որքան սրամիտ բան կլինի՝ երբ քո մասին ասեն՝ Մաշված Լամմեն։

― Քաղցած եմ, ― ասաց Լամմեն։

― Գնանք ճաշենք, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Եվ միասին գնացին Հին Աստիճանները, որտեղ կերան choesel և խմեցին այնքան գարեջուր, որքան կարող էին տեղավորել։

Լամմեն այլևս չէր թնկթնկում։

Իսկ Ուլենշպիգելն ասում էր․

― Օրհնյալ եղիցի ընտիր գարեջուրը, որ հոգիդ արևաշող է դարձնում։ Այժմ ծիծաղում ես ու ցնցում փորդ։ Ինչպե՜ս եմ սիրում քեզ տեսնել այդ վիճակում, երբ աղիքներդ ցնծագին պարում են։

― Որդյա՛կ իմ, նրանք է՛լ ավելի ուժգին կպարեին, եթե կնոջս գտնելու բախտավորություն ունենայի։

― Գնանք փնտրենք նրան։

Եվ այդպես հասան նրանք Ստորին Շելդայի թաղամսը։

― Նայիր, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― այս ամբողջովին փայտաշեն տնակին, լայն բացված գեղեցիկ փեղկերին և փոքրիկ, ապակե շրջանակներին, ուշադրություն դարձրու այդ դեղին վարագույրներին ու կարմիր լապտերին։ Այնտեղ, որդյա՛կ իմ, չորս տակառ գորշ գարեջրի, uitzet֊ի, կրկրուհի՝ հիսուն տարեկան կամ ավելի։ Նրա ապրած ամեն մեկ տարին ճարպի մի նոր շերտ է ավելացնում նրա վրա։ Տակառներից մեկի վրա մոմ է վառվում, մի լապտեր էլ կախված է առաստաղի հեծանից։ Այդտեղ և՛ լույս է լինում, և՛ խավար․ խավար՝ սիրո համար, լույս՝ վճարելու համար։

― Այդ հո սատանայի մայրապետների վանք է, իսկ այդ տիրուհին՝ նրա վանամայրը, ― ասաց Լամմեն։

― Այո, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― հենց այդ կինն է, որ հանուն տյար Բեհեղզեբուղի, վարում է տասնհինգ գեղեցիկ աղջիկների սիրային կյանքը, որոնք նրա մոտ գտնում են ապաստան ու սնունդ, բայց նրանց արգելված է այդտեղ քնել։

― Ծանո՞թ ես այդ վանքին, ― հարցրեց Լամմեն։

― Հիմա կգնամ այդտեղ կնոջդ փնտրելու։ Ե՛կ։

― Չէ։ Միտքս փոխեցի։ Մի՛ գնա այնտեղ։

― Ուրեմն պիտի թողնե՞ս, որ բարեկամդ միայնակ ենթարկվի այդ Աստարտեների թովչանքին։

― Թո՛ղ, ուրեմն, չգնա, ― ասաց Լամմեն։

― Իսկ եթե ստիպված է գնալ Յոթնյակը և քո կնոջը փնտրելու համա՞ր, ― առարկեց Ուլենշպիգելը։

― Ես գերադասում եմ քնել, ― ասաց Լամմեն։

― Դե՛, ուրեմն, եկ, ― ասաց Ուլենշպիգելը դուռը բանալով և Լամմեին ներս հրելով։ ― Տե՛ս, տիրուհին իր տակառների հետևն է՝ երկու մոմի միջև․ սրահն ընդարձակ է՝ կաղնեփայտե սևացած առաստաղով, ծխակալած հեծաններով, չորս կողմը նստարաններ, կաղ ոտքերով սեղաններ՝ ծանրաբեռնված բաժակներով, տկճորներով, սկահակներով, գավերով, թասերով, շշերով և կոնծաբանության այլ մեքենաներով։ Կենտրոնումն էլ սեղաններ ու աթոռներ կան, որոնց վրա գահակալում են լաթերը, այսինքն կանացի գլխանոցներ, ոսկեճամուկ գոտիներ, թավշե մուճակներ, պարկապզուկներ, սրինգներ, փողեր։ Անկյունում մի սանդուղք կա, որ տանում է վերևի հարկը։ Մի փոքրիկ, ճաղատ կուզիկ նվագում է կլավեսին, որ հաստատված է ապակե ոտքերի վրա, որոնց պատճառով էլ նվագարանի ձայնը դառնում է ճռինչ։ Պարի՛ր, ցմփո՛ր։ Տասնհինգ գեղեցիկ աղիճներ նստած են՝ ո՛րը սեղանի, ո՛րը աթոռի վրա՝ մի սրունքն այս կողմ, մյուսն այն կողմ, կռացած, ուղղված, կռթնած, պառկած մեջքի կամ կողքի վրա՝ ըստ իրենց ցանկության, սպիտակ, կարմիր հագուստներով, բազուկները մերկ, ինչպես և ուսերն ու լանջը՝ մինչև իրանի կեսը։ Ամեն տեսակ էլ կա դրանց մեջ․ ընտրի՛ր միայն։ Մոմերի լույսը շոյելով ոմանց խարտյաշ ծամերը՝ ստվերի մեջ է թողնում կապույտ աչքերը, որոնց միայն խոնավ կրակի փայլելն ես տեսնում։ Ոմանք էլ դիտելով առաստաղը՝ ջութակի հնչյունների տակ գերմանական որևէ բալլադ են հեծեծում։ Ոմանք էլ՝ թմփլիկ, թխլիկ, չաղ ու անպատկառ՝ լիք գավերով խմում են Ամբուազի գինի, ցույց տալիս իրենց կլորիկ, մինչ ուսերը մերկ բազուկները, կիսաբաց զգեստը, որից երևում են կրծքերի խնձորները, և առանց ամոթխածության խոսում են ամբողջ կոկորդով՝ մեկը մյուսից հետո կամ ամենքը միասին։ Լսի՛ր նրանց․

― Կորչի փողն այսօր․ մեզ սեր է այժմ պետք, սեր՝ մեր ընտրությամբ, ― ասում էին սիրուն աղջիկները, ― տղայի, պատանու և մեր հավանած մարդու սեր՝ անվճար։ ― Թո՛ղ նրանք, ում մեջ բնությունը դնում է այն առնական ուժը, որ արուներ է ծնեցնում, թո՛ղ գան մեզ մոտ, այստեղ, ի սեր աստծուն և մեզ։ ― Երեկ վճարովի օր էր, այսօր սիրելու օր է։ ― Ո՞վ է ուզում խմել մեր շրթներից․ նրանք գինուց դեռ թաց են։ Գինի ու համբույր՝ կատարյալ խրախճանք։ ― Գրո՜ղը տանի միայնակ ննջող այրիներին։ Մենք աղջիկ ենք։ Այսօր ողորմածության օր է։ Երիտասարդներին, ուժեղներին ու գեղեցիկներին կբացենք մենք մեր գիրկը։ Գինի լցրե՛ք։ ― Անուշի՛կս, սիրո ճակատամարտի համա՞ր է սիրտդ թմբկահարում կրծքիդ տակ։ Ինչպիսի՜ ճոճանակ․ համբույրների ժամացույցն է դա։ Ե՞րբ կգան նրանք՝ լեցուն սրտերով, դատարկ քսակներով։ Մի՞թե չեն առնում փառավոր սիրահարվածների հոտը։ Ի՜նչ տարբերություն երիտասարդ գյոզի և պարոն մարկգրաֆի միջև։ Այն, որ պարոնը վճարում է ֆլորինով, իսկ ջահել գյոզը՝ գուրգուրանքով։ Կեցցե՜ն գյոզերը։ Ո՞վ է ուզում գնալ արթնացնել մեռյալներին։

Այսպես էին խոսում սիրավառ կյանք վարող բարի, աշխույժ ու զվարթ աղջիկները։

Բայց դրանց մեջ կային և ուրիշներ՝ նեղ դեմքով, ուսերով․ սրանք իրենց մարմինը դարձրել էին խնայողության կրպակ և գորշ֊գորշ կուտակում էին իրենց լղար մսի գինը։ Սրանք քրթմնջում էին իրար մեջ․

― Շատ անսիրտ բան է հրաժարվել վճարից այս հոգնեցուցիչ արհեստը բանեցնելով՝ ի սեր այդ անհեթեթ քմահաճույքների, որ դուրս են տալիս տղամարդկանց սիրահար այդ աղջիկները։ Եթե դրանք քմայքներ ունեն, մենք ամենևին չունենք և գերադասում ենք ծերության օրերը դրանց պես քարշ չգալ ցնցոտիներով, առուների մեջ, և ուզում ենք մեր վարձը, քանի որ ծախու ենք։ ― Գրողի ծո՛ցը ձրին։ Տղամարդիկ տգեղ են, գարշահոտ, կռվարար, շատակեր ու հարբեցող։ Հենց նրանք են, որ վատ ճանապարհի են մղում խեղճ կանանց։

Սակայն ջահելներն ու գեղեցիկները չէին լսում այս խոսքերը և ամբողջովին անձնատուր եղած իրենց հաճույքին ու կոնծաբանությանը, ասում էին․

― Լսո՞ւմ եք, Աստվածածնի եկեղեցու զանգերը մեռելոց են ղողանջում։ Մենք հնո՛ց ենք։ Ո՞վ է ուզում գնալ արթնացնելու մեռյալներին։

Լամմեն միանգամից տեսնելով այդքան կին՝ թուխ ու խարտյաշ, թարմ ու թառամած՝ ամաչեց և աչքերը խոնարհելով գոչեց․

― Ուլենշպի՛գել, ո՞ւր ես դու։

― Վախճանվել է, բարեկա՛մս, ― ասաց մի չաղլիկ կին՝ բռնելով նրա թևը։

― Վախճանվե՞լ է, ― հարցրեց Լամմեն։

― Այո, ― ասաց կինը, ― երեք հարյուր տարի առաջ՝ Յակոբոս դը Կոստեր վան Մաարլանդի ընկերակցությամբ։

― Բա՛ց թողեք թևս և մի՛ կճմթեք, ― ասաց Լամմեն։ ― Ուլենշպի՛գել, ո՞ւր ես։ Եկ փրկիր ընկերոջդ։ Իսկույն ևեթ կգնամ՝ եթե չթողնեք։

― Ոչ մի տեղ չես գնա, ― ասացին կանայք։

― Ուլենշպի՛գել, ― դարձյալ ասաց Լամմեն խեղճացած, ― ո՞ւր ես։ Տիկի՛ն, մազերս այդպես մի քաշեք, կեղծամ չի դա, ճիշտ եմ ասում։ Հասե՜ք, օգնությո՜ւն։ Մի՞թե ականջներս բավականաչափ կարմիր չեք գտնում, որ է՛լ ավելի եք արյուն հոսեցնում այնտեղ։ Այս կնիկն էլ հո շարունակ պլնթրակներ է տալիս ինձ։ Ցավացնում եք տիկի՛ն։ Ավա՜ղ, հիմա էլ մի բան են շփում դեմքիս։ Ո՞ւր է հայելին։ Փուռի բերանի պես սևացել եմ։ Սաստիկ կբարկանամ, եթե վերջ չտաք։ Վատ բան եք անում, որ այսպես չարչարում եք մի խեղճ մարդու։ Բա՛ց թողեք ինձ։ Երբ շալվարս այդպես քաշքշում եք մեկ ձախ, մեկ աջ, ամեն կողմ, ինձ էլ շաղգամի պես պտտեցնում եք՝ հո դրանից ավելի չե՞ք չաղանում։ Դե իհարկե կբարկանամ։

― Կբարկանա՜, ― ասում էին աղջիկները ծիծաղելով, ― կբարկանա՜ երանելին։ Ավելի լավ է ծիծաղես և մի սիրերգ երգես մեզ համար։

― Մի թակոցի երգ կերգեմ՝ եթե կուզեք, բայց թողեք ինձ։

― Ո՞ւմ ես սիրում դու այստեղ։

― Ոչ ոքի․ ոչ քեզ, ոչ էլ մյուսներին։ Գանգատ կտամ քաղաքապետին, նա էլ ձեզ մտրակել կտա։

― Ինչպե՜ս չէ, ― ասացին աղջիկները, ― մտրակե՜լ տա։ Իսկ եթե քեզ բռնի, համբուրենք այդ մտրակահարումից առաջ։

― Ի՞նձ։

― Քեզ, ― ասացին բոլորը միասին։

Եվ ահա գեղեցիկ ու տգեղ, թարմ ու թառամած, թխլիկ ու խարտյաշ աղջիկները հարձակվեցին Լամմեի վրա, գլխարկն ու թիկնոցը օդ նետեցին և սկսեցին շոյել, համբուրել երեսը, քիթը, կռնակը՝ ամենայն ուժով։

Տիրուհին ծիծաղում էր մոմերի միջև նստած։

― Հասե՛ք, ― գոչում էր Լամմեն, ― հասե՛ք․ Ուլենշպիգե՛լ, արի սրբիր֊ավելիր այս ամբողջ ոհմակը։ Թողեք․ պետք չունեմ ձեր համբույրենրին։ Ես ամուսնացած մարդ եմ, աստվա՛ծ վկա, և ամեն ինչ պահում եմ կնոջս համար։

― Ամուսնացա՞ծ․ բայց միայն քո կնոջ համար շատ ես դու՝ քո կազմվածքի տեր մա՜րդը։ Մի քիչ էլ մեզ տուր։ Հավատարիմ կինը լավ բան է, բայց հավատարիմ ամուսինը՝ կռտած աքաղաղ։ Աստված քո ճարն անի, հիմա ընտրությունդ արա, թե չէ մենք քեզ կմտրակահարենք։

― Չեմ անի, ― ասաց Լամմեն։

― Ընտրի՛ր։

― Չեմ ընտրի։

― Ինձ չե՞ս ուզում, ― ասաց մի սիրուն, խարտյաշ աղջիկ, ― մի տես՝ անուշիկ եմ և սիրում եմ նրան, ով սիրում է ինձ։

― Թող ինձ, ― ասաց Լամմեն։

― Ինձ ուզո՞ւմ ես, ― ասաց մի գողտրիկ աղջիկ՝ սև ծամերով, թուխ աչքերով ու թուխ մորթով, կարծես ամբողջովին հրեշտակների ձեռքով կերտված։

― Սև գաթա չեմ սիրում ես, ― պատասխանեց Լամմեն։

― Իսկ ինձ չե՞ս վերցնի, ― ասաց մի խոշոր աղջիկ, համարյա ամբողջովին ծամերով ծածկված ճակատով, հաստ, կցված հոնքերով, խոշոր, թաց աչքերով, հաստ օձաձկան նմանող ու խիստ կարմիր շրթներով, կարմիր երեսով, վզով և ուսերով։

― Ամենևին չեմ սիրում թրծած աղյուս, ― ասաց Լամմեն։

― Ինձ ընտրիր, ― ասաց սկյուռի դնչիկով մի տասնվեց տարեկան աղջիկ։

― Կաղին կրծողներին չեմ սիրում, ― ասաց Լամմեն։

― Մտրակե՜լ, մտրակե՜լ նրան, ― գոչեցին աղջիկները։ ― Ինչո՞վ։ Լավ մտրակներով՝ ծայրերին չոր կաշե փունջ։ Մի փառավոր խարազանո՜ւմ։ Ամենապինդ մորթն անգամ չի դիմանա։ Մի տասը հատ բերեք՝ սայլապանի ու իշապանի խարազան։

― Օգնությո՜ւն, Ուլենշպիգե՛լ, ― գոչում էր Լամմեն՝ ամեն կողմ փնտրելով բարեկամին։

Մտրակները բերվեցին․ աղջիկներից երկուսը ձեռնամուխ եղան Լամմեի բաճկոնակը հանելուն։

― Ավա՜ղ, ― ասում էր նա, ― խեղճ ճարպս, որը կուտակելու համար այնքան նեղություն եմ քաշել, հիմա սրանք անկասկած կպոկեն իրենց սոսկալի մտրակներով։ Բայց անգութ կնիկարմատներ, իմ ճարպը ոչ մի օգուտ չի տա ձեզ, նույնիսկ սոուս պատրաստելու պետք չի գա։

― Մոմ կշինենք, ― պատասխանեցին աղջիկները։ Ի՜նչ վատ բան է ձրի լուսավորություն ունենալ։ Սրանից հետո ով որ ասի, թե մտրակից մոմ դուրս կգա, խենթ կհամարվի ամենքի կողմից։ Մենք էլ մինչ ի մահ կսկսենք գրազ գալ և ամեն անգամ կշահենք։ Մտրակները թաթախեցեք քացախի մեջ։ Հիմա բաճկոնակդ արդեն հանված է։ Սուրբ Հակոբի եկեղեցու ժամացույցը խփում է․ ժամը ինն է։ Իններորդ հարվածին եթե ընտրությունդ չանես կխփենք։

Լամմեն սիրտը դող՝ ասում էր․

― Խղճացե՛ք, ողորմացե՛ք ինձ․ ես երդվել եմ հավատարիմ լինել իմ խեղճ կնոջը, և կպահեմ այդ երդումը, թեև նա ինձ շատ տգեղ կերպով թողեց գնաց։ Ուլենշպիգել, անուշիկս, օգնության հասիր։

Բայց Ուլենշպիգելը չէր երևում։

― Մի նայեցեք, նայեցեք ինձ, ― ասում էր Լամմեն անառակ աղջիկներին, ― ահա ես ծնկաչոք, ձեր առաջ։ Սրանից ավելի նվաստ դիրք կարո՞ղ է լինել։ Միթե սա բավականաչափ չի նշանակում, որ ես հարգում եմ ձեր մեծ գեղեցկությունը՝ ինչպես սրբերի։ Երանի՜ նրան, ով ամուսնացած չէ և կարող է վայելել ձեր հրապույրն ու թովչանքը։ Դա անկասկած դրախտն է․ բայց խնդրում եմ ինձ չծեծեք։

Հանկարծ տիրուհին, որ նստած մնացել էր զույգ մոմերի մեջտեղ, ուժգին ձայնով և սպառնալի ասաց․

― Այ աղջիկնե՛ր, երդվում եմ իմ մեծ սատանայով, որ եթե մեկ րոպեի մեջ ծիծաղով ու քաղցրությամբ այս մարդուն բարի վախճանի չհասցնեք, այսինքն ձեր անկողինը չտանեք՝ ես կերթամ գիշերապահներին կանչելու, որպեսզի ամենքիդ էլ մի լավ մտրակի քաշեն նրա փոխարեն։ Դուք ամենևին արժանի չեք սիրատարփ աղջիկների անվան՝ եթե զուր տեղն եք բերնի լրբություն անում, ձեռքի սանձարձակություն և հրացայտ հայացքներ արձակում արուներին զայրացնելու համար միայն, ինչպես լուսատիտիկների էգերն են անում, որոնք լապտեր ունեն սոսկ այդ գործի համար։ Եվ դուք անողոքաբար մտրակահար կարվեք ձեր տխմարության համար։

Այս խոսքերի վրա աղջիկներն սկսեցին դողալ, իսկ Լամմեն հրճվեց։

― Հապա՛, կանա՛յք, ― ասաց նա, ― մի ասեք տեսնեմ ի՞նչ լուր ունեք կապտացնող կաշեփոկերի աշխարհից։ Ես ինքս կգնամ պահակներին կանչելու։ Նրանք իրենց պարտականությունը կկատարեն, ես էլ կօգնեմ նրանց։ Մեծ հաճույք կլինի դա ինձ համար։

Բայց այդ միջոցին մի տասնհինգ տարեկան գողտրիկ աղջիկ նետվեց Լամմեի ծնկներին։

― Պարո՛ն, ― ասաց նա, ― ինչպես տեսնում եք՝ խոնարհաբար չոքել եմ ձեր առջև․ եթե մեզնից ոչ ոքի չընտրեք՝ ապա ես ծեծ եմ ուտելու ձեր պատճառով։ Եվ մեր տիրուհին, որ նստած է այնտեղ, ինձ գցել կտա մի զզվելի նկուղ, որ Շելդայի տակն է շինված և ջուրը պատից ծորում է, և որտեղ սև հացից բացի այլ ուտելիք չեմ ստանա։

― Իսկապե՞ս իմ պատճառով ծեծ է ուտելու, տիրուհի՛ խաթում, ― հարցրեց Լամմեն։

― Արյունլվա լինելու աստիճան, ― պատասխանեց տիրուհին։

Այնժամ Լամմեն զննելով աղջկան ասաց․

― Տեսնում եմ, որ թարմ ես, բուրումնավետ․ զգեստից դուրս եկած ուսդ նման է ճերմակ վարդի խոշոր թերթիկի։ Ես չեմ ուզում, որ այդ գեղեցիկ մորթը, որի տակ հոսում է այնքա՜ն երիտասարդ արյունը, խոշտանգվի մտրակի հարվածներից, ոչ էլ երիտասարդական կրակով շողշողացող այդ աչքերը արցունք թափեն հարվածների ցավից, ոչ էլ, իհարկե, բանտի սառնությունից դողդողա սիրո դիցուհու մարմինդ։ Հետևաբար ես գերադասում եմ ընտրել քեզ, քան թե իմանամ, որ ծեծ ես կերել։

Աղջիկը տարավ նրան։ Եվ այսպես Լամմեն մեղանչեց, ինչպես և ամբողջ կյանքում՝ հոգու բարությունից մղված։

Իսկ Ուլենշպիգելի առաջ կանգնել էր մի մարմնեղ, գեղեցիկ թուխ աղջիկ՝ գանգուր մազերով ՝ առանց մի բառ արտասանելու նայում էր նրան, խունջիկ֊մունջիկ անում ու ձևանում էր, թե չի ուզում նրան։

― Սիրիր ինձ, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Սիրե՜մ քեզ, խենթո՛ւկ բարեկամ, դու այդ ուզում ես սոսկ քո ուզած ժամերիդ, ― ասաց աղջիկը։

― Թռչունը, որ սավառնում է մեր գլխավերևում, երգում է իր երգը ու անցնում։ Այդպես էլ ես, քաղցրի՛կս․ ուզո՞ւմ ես միասին երգենք։

― Այո, ծիծաղի ու արցունքի երգ։

Եվ աղջիկը փաթաթվեց Ուլենշպիգելի վզին։

Երբ Ուլենշպիգելն ու Լամմեն հաճույքից նվաղում էին իրենց անուշիկների գրկում՝ հանկարծ սրինգի ու թմբուկի նվագակցությամբ իրար հրելով, շտապելով, երգելով, սուլելով, աղաղակելով, ոռնալով, գոռգոռալով տուն մտան meesevanger-ների մի ուրախ ընկերություն․ այդպես են Անտվերպենում անվանում երաշտահավեր բռնողներին։ Նրանք շալակել էին այդ փոքրիկ թռչուններով լեցուն պարկեր ու վանդակներ, ինչպես և նրանց այդ գործում օգնող բուերին, որոնք քթթում էին իրենց ոսկեգույն աչքերը լույսի տակ։

Թռչնաորսները տասը հոգի էին՝ խիստ կարմրած, գինուց ու գարեջրից փքված, գլուխներն օրորվում էին, երերուն ոտքերի վրա քարշ էին գալիս և գոռում այնպիսի խռպոտ ու բեկ֊բեկ ձայնով, որ սարսափահար աղջիկներին թվում էր, թե լսում են վայրի գազանների մռնչյունն անտառում և ոչ թե մարդկանց ձայնը բնակարանում։

Բայց քանի որ աղջիկները չէին դադարում ասել ու խոսել՝ մենակ կամ միասին․

― Ում սիրեմ՝ նրան կուզեմ։ Մենք նրանն ենք, ում հավանում ենք։ Վաղը ֆլորինով հարուստներին․ այսօր սիրով հարուստներին։

Թռչնորսները պատասխանեցին․

― Մենք ֆլորին ունենք, նմանատիպ և սեր․ ուրեմն և խելառ աղջիկները մեզ։ Ով հետ գնա՝ որձատ աքլոր է։ Այս աղջիկները երաժշտահավեր են, մենք էլ որսորդ։ Օգնության հասեք, բարի դքսի բրաբանտցինե՛ր։

Սակայն կանայք ծաղրելով ասում էին․

― Փո՜ւ, այլանդա՛կ ռեխներ, որ մտածում եք ուտել մեզ։ Օշարակը խոզերին չեն տա։ Մենք ընդունում ենք ո՛ւմ հավանում ենք, իսկ ձեզ բնավ չենք ուզում։ Ձեթի տակառնե՛ր, ճարպի տկե՛ր, բարակ մեխե՛ր, ժանգոտ շեղբե՛ր, ձեզնից քրտինքի ու ցեխի հոտ է փչում։ Թողեք կորե՛ք այստեղից, առանց մեր օգնության էլ դժոխքի բաժին կլինեք։

Բայց թռչնորսները առարկում էին․

― Գալլուհիներն այսօր նրբաճաշակ են։ Զզված տիկնա՛յք, դուք՝ իհարկե, կարող եք մեզ տալ այն, ինչ ծախում եք ամբողջ աշխարհին։

Իսկ կանայք ասում էին․

― Վաղը մենք շան պես ստրուկ կլինենք և ձեզ կընդունենք, այսօր ազատ կանայք ենք և մերժում ենք ձեզ։

― Բավական է խոսք֊զրույցը, ― գոչեցին թռչնորսները։ ― Ո՞վ է ծարավ։ Քաղենք խնձորները։

Եվ այդպես աղաղակելով հարձակվեցին աղջիկների վրա՝ առանց տարիքի ու գեղեցկության խտիրի։ Սիրուն աղջիկները, հաստատ մնալով իրենց որոշման, սկսեցին նրանց գլխին շպրտել աթոռ, գավեր, թասեր, բաժակներ, շշեր՝ որ կարկուտի պես նրանց վրա տեղացին՝ վիրավորելով, հոշոտելով, աչքերը կուրացնելով։

Աղմուկի վրա եկան Ուլնեշպիգելն ու Լամմեն՝ սանդուղքի գլխին թողնելով իրենց դողդողացող սիրուհիներին։ Երբ Ուլենշպիգելը տեսավ այդ կանանց վրա գրոհած մարդկանց՝ բակից մի ավել ճարեց, դեն գցեց ցախափունջը, մեկն էլ տվեց Լամմեին, և երկուսով սկսեցին անգթաբար հարվածել թշնամիներին։

Խաղը ծանր թվաց այս կերպ ծեծված հարբածներին․ նրանք մի րոպե կանգ առան, որից անմիջապես օգտվեցին վտիտ աղջիկները, որոնք ուզում էին ծախվել (և ոչ թե հանձնվել) նույնիսկ կամավոր սիրո այդ հանդիսավոր օրը՝ այն սիրո, որ բնությունն է ցանկանում։ Լորտուների պես նրանք սողոսկեցին վիրավորների արանքը, սկսեցին շոյել նրանց, կապել֊դեղել վերքերը, նրանց կենացը խմեցին Ամբուազի գինի և այնպես դատարկեցին նրանց քսակների ֆլորինները և մյուս փողերը, որ մի մեծ կոտրած ստակ էլ չմնաց նրանց։ Եվ որովհետև լույսերը հանգցնելու զանգերը հնչեցին՝ նրանց դուրս արեցին դռնից, որից Ուլենշպիգելն ու Լամմեն արդեն դուրս եկել ու ճանապարհ էին ընկել։

XXIX

Ուլենշպիգելն ու Լամմեն դիմում էին դեպի Գենտ և լուսաբացին հասան Լոկերեն։ Հողը մեծ տարածությամբ քրտնած էր ցողով․ ճերմակ ու սառնորակ գոլորշիները սողում էին մարգագետինների վրա։ Ուլենշպիգելն անցնելով մի դարբնոցի առջևից՝ դայլայլեց ազատության թռչունի՝ արտույտի պես։ Եվ անմիջապես մի գլուխ երևաց դարբնոցի դռան առաջ՝ հերաթափ ու սպիտակ և թույլ ձայնով մեկը նմանաբերեց աքաղաղի մարտական ծուղրուղուն։

Ուլենշպիգելն ասաց Լամմեին․

― Սա smitte Վաստելեն է, որ ցերեկները կոփում է բահեր, բրիչներ, խոփեր․ որ տաք֊տաք ծեծում է երկաթը՝ եկեղեցու դասերին գեղեցիկ ճաղեր շինելու համար, և շատ հաճախ էլ գիշերը զենքեր է շինում ու սրում ազատ խղճի մարտիկների համար։ Այդ խաղից նա առողջ կերպարանք չի շահել, ընդհակառակը՝ ուրվականի պես դժգույն է, դատապարտվածի պես տխուր և այնքան նիհար, որ ոսկորները ծակում են նրա մաշկը։ Ամենևին քնած չի լինի, քանի որ անկասկած ամբողջ գիշերը բանել է։

― Ներս եկեք երկուսդ էլ, ― ասաց smittе Վաստելին, ― իսկ ձեր էշերը տարեք դեպի հետևի մարգագետինը։

Այդ անելուց հետո Լամմեն և Ուլենշպիգելը մտան դարբնոցը, smitte Վաստելին իջեցրեց իր տան նկուղը այն ամենը, ինչ պատրաստել էր գիշերվա ընթացքում՝ թրի սայրեր, նիզակի ծայրեր, ապա պատրաստեց ցերեկվա գործը բանվորների համար։

Անփայլ, մեկը աչքով նայելով Ուլենշպիգելին՝ ասաց․

― Ի՞նչ լուր ես բերել Լռակյացից․

Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Իշխանը վտարված է Հոլանդիայից՝ իր բանակի հետ, վարձկան զորքի ստորության պատճառով, որոնք գոռում են Geld, Geld! (Փո՜ղ, փո՜ղ), երբ պետք է կռվել։ Այդտեղից էլ գնաց Ֆրանսիայի կողմերը՝ հավատարիմ գուգազների, իր եղբոր՝ կոմս Լյուդվիգի և Զույգ֊կամուրջների օգնելու Նավարայի թագավորին և հուգենոտներին․ այդտեղից անցավ Գերմանիա՝ Դիլենբուրգ, ուր բազմաթիվ հոլանդական փախստականներ միացել են նրան։ Դու պետք է ուղարկես նրան զենք ու հավաքած փողը, մենք էլ այդ միջոցին ծովի վրա կկատարենք ազատ մարդկանց գործը։

― Ինչ որ պետք է՝ կանեմ, ― ասաց smitte Վաստելեն, ― ունեմ զենք և ինը հազար ֆլորին։ Բայց դուք կարծեմ էշով եք եկել։

― Այո։

― Իսկ ճանապարհին չե՞ք իմացել երեք քարոզիչների լուրը, որոնց սպանել, կողոպտել ու գցել են Մաասի առափնյա ժայռերի խորշը։

― Այո, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը քաջավստահ, ― այդ երեք քարոզիչները դքսի լրտեսներն էին, վարձված մարդասպաններ՝ ազատության իշխանի կյանքին վերջ տալու նպատակով։ Երկուսով՝ Լամմեն ու ես դրանց ուղարկեցինք մյուս աշխարհը։ Նրանց փողը մեզ մոտ է, նմանապես և թղթերը։ Դրանից կվերցնենք այնքան, ինչքան պետք է մեր ճանապարհորդության համար, մնացածը կտանք իշխանին։

Եվ Ուլենշպիգելը բանալով իր և Լամմեի բաճկոնները, հանեց թղթեր ու մագաղաթներ։ Smitte Վաստելեն դրանք կարդալուց հետո ասաց․

― Սրանք պարունակում են ճակատամարտի ու դավադրության պլաններ։ Ես կհասցնեմ սրանք իշխանին, և նրան իմաց կտամ, որ Ուլենշպիգելն ու Լամմե Գուդզակը՝ նրա հավատարիմ թափառաշրջիկները, փրկել են իր ազնվազարմ կյանքը։ Ձեր էշերը ծախել կտամ, որպեսզի ձեր ավանակներից չճանաչեն ձեզ։

Ուլենշպիգելը հարցրեց smitte Վաստելեին, թե Նամյուռի մագիստրատների դատարանը մարդորսեր չի՞ ոտքի հանել իրենց հետապնդելու համար։

― Ես քեզ կասեմ այն, ինչ գիտեմ, ― պատասխանեց Վաստելեն։ ― Մի նամյուռցի դարբին, որ կորովի ռեֆորմիստ է, անցած օրն անցավ այստեղից՝ պատրվակ բռնելով, թե կարիք ունի իմ օգնության՝ ճաղեր, տանիքի ձողեր և այլ երկաթեղեն հայթայթելու ու հաստատելու համար մի եկեղեցում, որ կառուցելու են լա֊Պլանտի մոտ։ Մագիստրատների դատարանի բարապանը նրան ասել է, որ իր մեծավորներն արդեն նիստի են հավաքված, և որ կանչված է մի պանդոկապան, որովհետև նա ապրում է սպանության վայրից մի քանի հարյուր գրկաչափ հեռու։ Երբ նրան հարցրել են՝ տեսել է թե ոչ մարդասպաններին կամ այնպիսիներին, որոնք կարող էին որպես մարդասպաններ կասկածվել՝ նա պատասխանել է․ «Ես տեսել եմ գեղջուկներ և գեղջկուհիներ իրենց էշերը հեծած ճամփորդելիս․ նրանք ինձնից խմիչք են խնդրել՝ մնալով էշերը հեծած կամ ինձ մոտ խմելու համար իջնելով՝ գարեջուր տղամարդկանց համար, մեղրաջուր՝ կանանց ու աղջիկների համար։ Ես տեսել եմ երկու քաջասիրտ գեղջուկ, որոնք խոսում էին Օրանժին մեկ ոտնաչափ կարճացնելու մասին»։ «Պողպատե քամի լինելիս, ― ասել է նա, ― ես ձեզ թաքուն կաջակցեմ, քանի որ լիազորություն ունեմ անելու»։ Նա խոսել է ու ազատ է արձակվել։ Այդ օրվանից հետո արդարադատության խորհուրդները, անկասկած, հրահանգներ ուղարկած կլինեն իրենց ստորադաս ատյաններին։ Պանդոկապանն ասում է, թե էշ հեծած գեղջուկներից ու գեղջկուհիներից զատ այլ ոք չի տեսել․ դրանից հետևում է, որ կսկսեն հետապնդել բոլոր նրանց, ում ավանակի վրա տեսնեն։ Մինչդեռ իշխանը կարիք ունի ձեզ, զավակներս։

― Ծախի՛ր էշերը, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― և նրանց գինը պահիր իշխանի գանձարանի համար։

Էշերը վաճառվեցին։

― Հիմա պետք է, որ դուք երկուսդ էլ ունենաք որևէ ազատ և համքարություններից անկախ արհեստ, ― ասաց Վաստելեն, ― թռչունի վանդակ ու մկան թակարդ կարո՞ղ ես շինել։

― Մի ժամանակ շինել եմ, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Իսկ դո՞ւ, ― հարցրեց Վաստելեն Լամմեին։

― Ես էլ heetekoek֊ներ և oliekoek֊ներ կծախեմ, այսինքն ձեթի մեջ տապակած կարկանդակներ ու գնդիկներ։

― Դե հիմա եկեք իմ հետևից․ ահա ձեզ արդեն շինված վանդակներ ու թակարդներ․ սա էլ գործիքներ ու պղնձե լար ու ցանց՝ հները նորոգելու և նորեր շինելու համար։ Իմ լրտեսներից մեկն է բերել դրանք։ Սա քեզ համար, Ուլենշպի՛գել։ Իսկ քեզ, Լամմե՛, ահա այս փոքրիկ կրակարանը և փուքսը․ ես քեզ կտամ ալյուր, յուղ ու ձեթ՝ heetekoek֊ներ և oliekoek֊ներ պատրաստելու համար։

― Նա բոլորը կուտի, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Ե՞րբ կսկսենք թխել, ― հարցրեց Լամմեն։

Վաստելեն պատասխանեց․

― Նախ մեկ կամ երկու գիշեր ինձ պետք է օգնեք․ ես չեմ կարող միայնակ ավարտել մի խոշոր գործ։

― Քաղցած եմ, ― ասաց Լամմեն, ― ուտելու բան կա՞ այստեղ։

― Հաց ու պանիր կա, ― ասաց Վաստելեն։

― Առանց կարագի՞, ― հարցրեց Լամմեն։

― Առանց կարագի, ― պատասխանեց Վաստելեն։

― Գարեջուր կամ գինի չունե՞ս, ― հարցրեց Ուլենշպիգելը։

― Ես երբեք չեմ խմում, ― պատասխանեց դարբինը, ― բայց կգնամ «Հավալուսն» պանդոկը, որ հեռու չէ, բերելու՝ եթե ուզում եք։

― Այո, ― ասաց Լամմեն, ― խոզապուխտ էլ բերեք։

― Ինչ ուզեք կանեմ, ― ասաց Վաստելեն՝ խոր արհամարհանքով նայելով Լամմեին։

Այնուամենայնիվ նա բերեց կրկնակ֊գարեջուր և ապխտած խոզի զիստ։ Լամմեն՝ ուրախացած՝ կերավ հինգ մարդու չափ։ Հետո հարցրեց․

― Ե՞րբ պետք է գործի անցնենք։

― Այս գիշեր։ Կաց դարբնոցում և մի՛ վախենա իմ բանվորներից․ նրանք էլ քեզ պես ռեֆորմիստ են։

― Այդ լավ է, ― ասաց Լամմեն։

Երբ գիշերը հնչեց լույսերը հանգցնելու զանգը և դռները փակվեցին, Վեստելեն Ուլենշպիգելի և Լամմեի օգնությամբ իջավ նկուղը և դարբնոց բարձրացրեց զենքի ծանր փաթեթներ։

― Ահա քսան հրահան, որ պետք է նորոգել, ― ասաց նա, ― նիզակի երեսուն ծայր, որ պետք է կոփել և արճիճ՝ հազար հինգ հարյուր գնդակ թափելու համար։ Հիմա դուք ինձ կօգնեք։

― Զույգ ձեռքով, ― ասաց Ուելնշպիգելը, ― ինչո՞ւ չորսը չունեմ, որ չորսով օգնեմ քեզ։

― Լամմեն էլ մեզ կօգնի, ― ասաց Վաստելեն։

― Այո, ― ասաց Լամմեն խեղճ֊խեղճ՝ խմիչքից ու կերածից գլորվելով։

― Դու արճիճը կհալես, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Ես արճիճը կհալեմ, ― ասաց Լամմեն։

Լամմեն արճիճ հալելով և գնդակներ թափելով՝ ամեհի հայացքով նայում էր smitte Վաստելեին, որը նրան ստիպում էր սթափվել, երբ նա քունը տանելուց գլորվում էր։ Նա գնդակները թափում էր լռիկ զայրույթով՝ մեծ ցանկություն ունենալով հալած արճիճը լցնել դարբին Վաստելեի գլխին։ Բայց զսպեց իրեն։ Կեսգիշերվա մոտ, երբ նա համակված էր կատաղությամբ, ինչպես և ծայրահեղ հոգնությամբ, սկսեց ֆսֆսացող ձայնով հետևյալ խոսքերը բարբառել, մինչդեռ smitte Վաստելեն և Ուլենշպիգելը համբերությամբ կոփում֊սրում էին փողեր, հրահաններ ու նիզակի ծայրեր։

― Մի ասա տեսնենք ի՞նչ ես դու՝ հիմար, գունատ ու վտիտ, հավատում ես այս աշխարհի իշխանների ու մեծամեծների խոսքին և ծայրահեղ եռանդ թափելով՝ արհամարհում ես քո մարմինը, քո ազնվական մարմինը, որ թողնում ես կորչի թշվառության և զրկանքի մեջ։ Ամենևին էլ դրա համար չէ աստված այն ստեղծել տիկին բնության հետ։ Գիտե՞ս, արդյոք, որ մեր հոգին՝ կյանքի շունչը շնչելու համար կարիք ունի բակլայի, մսի, գարեջրի, գինու, խոզապուխտի, երշիկների ու հանգստի․ մինչդեռ դու ապրում ես հացով, ջրով ու անքուն գիշերներով։

― Որտեղի՞ց է այդ առատախոսությունը, ― հարցրեց Ուլենշպիգելը։

― Չի իմանում, թե ինչ է ասում, ― պատասխանեց տխրադեմ Վաստելեն։

Բայց Լամմեն բարկությամբ ասաց․

― Քեզնից շատ լավ գիտեմ։ Ես քեզ ասում եմ, որ մենք ցնդած ենք՝ ես էլ, դու էլ, Ուլենշպիգելն էլ, որ տրաքացնում ենք մեր աչքերը աշխարհիս այդ բոլոր իշխանների ու մեծամեծների համար, որոնք մի լավ կծիծաղեին մեզ վրա, եթե մեզ տեսնեին հոգնությունից տրաքելիս, ամենևին քուն չքաշվելիս՝ իրենց համար զենքեր փայլեցնելու և գնդակներ թափելու պատճառով։ Նրանք ֆրանսիական գինի կխմեն ոսկե թասերով և կռտած աքլորներ կուտեն գերմանական անագե սկուտեղների մեջ և ամենևին հարցուփորձ չեն անի, որ այն միջոցին, երբ մենք օդում փնտրում ենք աստված, որի շնորհից էլ հենց նրանք հզոր են, նրանց թշնամիները գերանդիներով կտրում են մեր սրունքները ու մեզ նետում մեռելների հորերը։ Այդ միջոցին նրանք, որ ո՛չ ռեֆորմիստ են, ո՛չ կալվինիստ, ո՛չ լյութերական, ո՛չ կաթոլիկ, այլ սկեպտիկ և ամբողջովին կասկածամիտ՝ կգնեն, կնվաճեն նախարարությունները, կուտեն վաճառականների, աբբաների ու վանքերի ունեցվածքը, կունենան ամեն ինչ՝ կույսեր, կանայք, անառակ աղջիկներ, և սեփական ոսկե թասերով կխմեն իրենց մշտատև խրախճանքի կենացը, մեր հավերժական տխմարությունների, հիմարությունների, իշությունների և յոթ մահացու մեղքերի կենացը, որ գործում են նրանք, ո՜վ smitte Վաստելե, քո խանդավառության հիմար քթի տակ։ Մի՛ նայիր դաշտերին, մարգագետիններին, նայիր հունձքերին, այգիներին, եզներին՝ հողից ստացվող այդ ոսկուն, նայիր անտառների երեներին, երկնքի թռչուններին, անմահական համով դրախտահավերին, նրբամիս տորդահավերին, վարազի գլխին, այծամի ճուռին, ամեն ինչ նրանց համար է՝ որսը, ձկնորսությունը, հողը, ծովը, ամե՛ն ինչ։ Մինչդեռ դու ապրում ես հացով ու ջրով, իսկ մենք հոգիներս փչում ենք այստեղ նրանց համար՝ առանց քնելու, առանց ուտելու ու խմելու։ Եվ երբ մեռնենք՝ նրանք մի քացի կհասցնեն մեր լեշին ու կասեն մեր մայրերին․ «Ուրիշ այսպիսիներ պատրաստեցեք, սրանք այլևս չեն կարող ծառայել»։

Ուլենշպիգելը ծիծաղում էր և ոչինչ չէր ասում, Լամմեն բարկությունից ֆսֆստում էր, իսկ Վաստելեն մեղմ ձայնով ասում․

― Թեթևամտորեն ես խոսում։ Ես չեմ ապրում խոզապուխտի համար։ Ազատության իշխանն էլ ինձ պես է անում։ Նա զոհաբերում է իր ունեցվածքը, հանգիստն ու երջանկությունը, որպեսզի Նիդեռլանդիայից վտարի դահիճներին ու բռնակալությունը։ Նրա պես արա և աշխատիր նիհարել։ Փորով չէ, որ փրկում են ժողովուրդներին, այլ խրոխտ քաջությամբ և անտրտունջ, մինչև մահը դիմացող հոգնությամբ։ Իսկ հիմա գնա պառկիր, եթե քունդ տանում է։

Բայց Լամմեն ամոթահար չհամաձայնեց։

Եվ երեքով զենքեր հղկեցին ու գնդակներ թափեցին մինչև առավոտ։ Եվ այդպես երեք օր։

Հետո գիշերով գնացին Գենտ՝ վանդակ ու թակարդ և oliekoek֊ներ ծախելու։

Նրանք կանգ առան Մյոլեստեում՝ ջրաղացների ավանում, որոնց կարմիր տանիքները երևում են ամեն կողմից, պայմանավորվեցին անջատ֊անջատ բանեցնել իրենց արհեստը, իսկ երեկոյան, լույսը հանգցնելու զանգից առաջ, հանդիպել իրար in de Zwaan` Կարապ պանդոկում։

Լամմեն դեգերում էր Գենտի փողոցներում՝ oliekoek֊ներ ծախելով, քիչ֊քիչ սիրելով այդ արհեստը, փնտրելով իր կնոջը, բազմաթիվ շշեր դատարկելով և անվերջ ուտելով։ Ուլենշպիգելը հանձնեց իշխանի նամակները բժշկության լիցենզենտ Յակոբ Սկուլապին, դերձակ Լիվեն Սմեթին, Յան դե Վուլֆշաագերին, ներկարար Ժիլլիս Կոորնին և աղյուսավաճառ Յան դե Ռոզեին, որոնք հանձնեցին նրան իրենց հավաքած դրամը իշխանի համար, ասացին, որ մի քանի օր էլ սպասի Գենտում ու շրջակայքում, որովհետև ուրիշ գումարներ էլ են տալու։

Այս մարդիկ հետագայում հերետիկոսության համար կախաղան հանվեցին Ժիբե֊Նյոֆում, իսկ նրանց մարմինները թաղվեցին Կախաղանների դաշտում՝ Բրյուգգեի դարպասի մոտ։

XXX

Այդ միջոցին Սպելլե Շիկահեր ավագ դատավորը իր կարմիր ճիպոտով զինված՝ քաղաքից քաղաք էր վազում իր նիհար ձին հեծած և ամենուրեք շինել տալիս կառափնարաններ, վառում խարույկներ, փորել տալիս լայն փոսեր՝ ողջ֊ողջ թաղելու համար կանանց ու աղջիկներին։ Եվ նրանց ունեցվածքին տիրանում էր արքան։

Ուլենշպիգելը Լամմեի հետ Մյոլեստեումն էր, մի ծառի տակ նստած և տխուր֊տխուր էր։ Ցուրտ էր՝ չնայած հունիս ամիսն էր։ Գորշ ամպերով ծածկված երկնքից մանր կարկուտ էր մաղվում։

― Զավա՛կս, ― ասաց Լամմեն, ― չորս գիշեր է ահա առանց ամաչելու արկածների ու անառակ աղջիկների հետևից ես ընկել, գնում ես գիշերելու in de Zoeten Inval֊ում՝ «Քաղցի անկման» անառականոցում․ դու պիտի դառնաս ցուցանակի այն մարդը, որ առաջինն է գլխովին ընկնում մեղուների փեթակը։ Իզուր քեզ սպասում եմ ես de Zwaan֊ում և վատ բան եմ նշմարում քո այդ ցոփ կենցաղավարությունից։ Ինչո՞ւ առաքինաբար կին չես առնում։

― Լամմե՛, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― նա, ում համար մեկ կինը հավասար է բոլոր կանանց և որի համար բոլոր կանայք այդ մեկն են այն ազնիվ կռվում, որին սեր անունն են տալիս, չպետք է թեթևամտորեն արագ ընտրություն կատարի։

― Հապա Նելե՛ն, նրա մասին չե՞ս մտածում։

― Նելեն Դամմեում է, խիստ հեռու։

Երբ նրանք այդպես նստած զրուցում էին, և կարկուտը խիտ֊խիտ թափվում էր՝ անցավ մի դեռատի, սիրունիկ կին՝ գլուխն իր շրջազգեստով ծածկելով։

― Հը՛, ― ասաց աղջիկը, ― ծա՛կ երազատես, ի՞նչ ես անում այդտեղ։

― Երազում եմ այն կնոջ մասին, որ իր շրջազգեստը տանիք դարձներ գլխիս վրա՝ կարկուտի դեմ։

― Հենց այդ էլ գտել ես, ― ասաց կինը, ― վե՛ր կաց։

Եվ երբ Ուլենշպիգելը վեր կացավ ու գնաց դեպի կինը՝ Լամմեն ասաց․

― Նորի՞ց ինձ մենակ ես թողնելու։

― Այո․ բայց դու գնա in de Zwaan, մեկ կամ երկու ոչխարի ճուռ կեր, տասներկու գավ գարեջուր խմիր, որից հետո հանգիստ կքնես ու չես ձանձրանա։

― Այդպես էլ կանեմ, ― ասաց Լամմեն։

Ուլենշպիգելը մոտեցավ կնոջը։

― Բարձրացրու շրջազգեստս մի կողմից, մյուս կողմից էլ ինքս կբարձրացնեմ, և վազենք։

― Ինչո՞ւ վազենք, ― հարցրեց Ուլենշպիգելը։

― Որովհետև, ― ասաց կինը, ― ուզում եմ փախչել Մյոլեստից․ ավագ դատավոր Սպելլեն երկու մարդորսի հետ եկել է այնտեղ և երդվել է մտրակահարել տալ այն բոլոր անառակ աղջիկներին, որոնք չեն ուզենա հինգ ֆլորին վճարել իրեն։ Ահա թե ինչու եմ վազում․ դու էլ վազիր և կաց ինձ հետ, որ ինձ պաշտպանես։

― Լամմե՛, ― գոռաց Ուլենշպիգելը, ― Սպելլեն Մյոլեստում է։ Գնա՛ Դեստեյբերգ՝ «Մոգերի աստղը»։

Եվ Լամմեն ապուշ կտրած վեր կացավ, զույգ ձեռքով բռնեց փորը և սկսեց վազել։

― Ո՞ւր է գնում այդ չաղ ճագարը, ― հարցրեց աղջիկը։

― Մի տեղ, ուր ես նրան կգտնեմ։

― Դե՛ վազենք, ― ասաց աղջիկը՝ անհամբեր զամբիկի պես դոփելով գետինը։

― Ես կուզենայի առաքինի լինել և չվազել։

― Այդ ի՞նչ է նշանակում, ― հարցրեց աղջիկը։

― Չաղ ճագարն ուզում է, որ ես հրաժարվեմ լավ գինուց, գարեջրից և կանանց թարմ մորթից։

Աղջիկը չար հայացքով նայեց նրան, ապա ասաց․

― Շունչդ կտրվում է․ պետք է հանգստանաս։

― Հանգստանա՞մ, բայց ոչ մի ապաստան չեմ տեսնում, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Քո ողջախոհությունը ծածկ կլինի քեզ, ― ասաց աղջիկը։

― Ես գերադասում եմ քո շրջազգեստը, ― ասաց նա։

― Իմ շրջազգեստն արժանի չէր լինի ծածկելու մի սուրբ մարդու, որպիսին դու ես ուզում լինել։ Հեռացի՛ր, որ ես մենակ վազեմ։

― Չգիտե՞ս միթե, որ շունն իր չորս թաթով ավելի արագ է գնում, քան մարդը երկուսով։ Ահա ինչու չորս թաթով մենք ավելի լավ կվազենք։

― Առաքինի մարդու համար շատ ես լեզվանի։

― Ճիշտ է։

― Բայց ես միշտ նկատել եմ, որ առաքինությունը մունջ, քնած, թանձրացած ու մսեղ հատկություն է, ― ասաց աղջիկը։ ― Դա մի դիմակ է ծածկելու համար թթու դեմքերը, թավշե վերարկու՝ քարե մարդու վրա։ Ես սիրում եմ նրանց, որոնց կրծքի տակ առնականության հրով վառված թեժ կրակարան կա, որը մղում է խիզախ և ուրախ արարքների։

― Հենց այդպես էր գեղեցիկ սատանուհին խոսում երանելի սուրբ Անտոնի հետ, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

Ճանապարհից մի քսան քայլի վրա պանդոկ կար։

― Դու լավ խոսեցիր, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― հիմա էլ պետք է մի լավ խմել։

― Լեզուս դեռ չի չորացել, ― ասաց աղջիկը։

Եվ ներս մտան։ Մի սնդուկի վրա ննջել էր մի խոշոր տկճոր, որը կոչվում էր ցմփոր՝ իր լայն փորի պատճառով։

Ուլենշպիգելն ասաց տիրուհուն․

― Տեսնո՞ւմ ես այս ֆլորինը։

― Տեսնում եմ։

― Քանի՞ պատար կհանես սրանից, որպեսզի կրկնակ֊գարեջրով լցնես այն ցմփորը։

― Negen manneken֊ներով (ինը մարդուկով) պարտք֊պահանջ չեն ունենա։

― Այսինքն ֆլանդրիական վեց ցեց, երկու ցեց էլ կավելանա։ Ինչ որ է, լցրո՛ւ։

Ուլենշպիգելը մի գավ լցրեց կնոջ համար, ապա հպարտ֊հպարտ վեր կենալով և բերանը դնելով ցմփորի ծորակին՝ ամբողջ գարեջուրը դատարկեց կոկորդը։ Սահանքի կարկաչաձայն էր լսվում այդ միջոցին։

Դրանից ապշած՝ աղջիկն ասաց․

― Այդ ինչպե՞ս այդ հսկայական տկճորը դատարկեցիր քո լղարիկ փորը։

Ուլենշպիգելն առանց պատասխանելու ասաց պանդոկի տիրուհուն․

― Մի խոզի ճուռ ու հաց բեր, և նորից լցրու տկճորը, որ ուտենք ու խմենք։

Եվ այդպես էլ արին։

Երբ աղջիկը կրծոտում էր խորոված խոզամաշկը՝ Ուլենշպիգելն այնպես անակնկալ բռնեց նրան, որ աղջիկն իսկույն ևեթ կարկամեց, դյութվեց ու ենթարկվեց։ Ապա դիմելով նրան ասաց․

― Այդ որտեղի՞ց հայտնվեցին ձեր առաքինության կողքին սպունգի այդ ծարավը, գայլի անոթությունը և սիրային հանդգնությունը։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Հարյուր տեսակ մեղանչելուց հետո՝ երդվեցի, ինչպես գիտես, ապաշխարել։ Դա մի երկար ժամ տևեց։ Այդ ժամվա ընթացքում մտածելով իմ գալիք կյանքի մասին՝ ես տեսա ինձ, որ սնվում եմ ցամաք հացով, ծարավս հագեցնում անհամ ջրով, տխուր֊տրտում փախչում եմ սիրուց, չեմ համարձակվում ո՛չ շարժվել, ո՛չ փռշտալ՝ վախենալով մեղապարտ ձևով անելուց․ հարգված եմ ամենքից, կասկածվում եմ յուրաքանչյուրից, մենակ եմ բորոտի պես, տխուր՝ անտեր շան պես, և հիսնամյա մարտիրոսագրությունից հետո թշվառ մահկանացուս եմ կնքում մի խշտյակի վրա։ Ապաշխարությունը բավական երկար տևեց․ ուստի համբուրի՛ր ինձ, գողտրիկս, և միասին դուրս գանք քավարանից։

― Օ՜, ― ասաց աղջիկը՝ հաճությամբ հնազանդվելով, ― առաքինությունը մի հիանալի ցուցանակ է ձողի ծայրին տնկելու համար։

Ժամանակն աննկատ անցավ սիրային զվարճությունների մեջ։ Այնուամենայնիվ նրանք վեր կացան մեկնելու, որովհետև աղջիկը վախենում էր, որ իրենց հաճույքի միջոցին հանկարծ կցցվի ավագ դատավոր Սպելլեն իր մարդաորսերի հետ։

― Շրջազգեստդ քշտիր ուրեմն, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

Եվ եղնիկների պես վազեցին նրանք դեպի Դեստելբերգ և գտան Լամմեին «Երեք մոգերի աստղ» պանդոկում ուտելիս։

XXXI

Ուլենշպիգելը Գենտում հաճախ էր տեսնում Սկուլապին Լիվեն Սմեթին և Յան դե Վուլֆլագերին, որոնք լուրեր էին հաղորդում նրան Լռակյացի հաջողությունների ու անհաջողությունների մասին։

Եվ ամեն անգամ, որ Ուլենշպիգելը վերադառնում էր Դեստիլբերգ, Լամմեն ասում էր նրան․

― Ի՞նչ ես բերել․ բախտավորությո՞ւն, թե դժբախտություն։

― Ավա՜ղ, ― ասում էր Ուլենշպիգելը, ― Լռակյացը, նրա եղբայր Լյուդվիգը, մյուս պարագլուխներն ու ֆրանսիացիները վճռել էին ավելի առաջ գնալ Ֆրանսիայում ու միանալ Կոնդեի իշխանին։ Այսպիսով նրանք կփրկեին բելգիական թշվառ հայրենիքը և ազատ խիղճը։ Բայց աստված չուզեց․ ռեյտարները և գերմանական լանդսկնեխտները հրաժարվեցին առաջ գնալ և հայտարարեցին, թե իրենք երդվել են գնալ Ալբայի դքսի և ոչ թե Ֆրանսիայի դեմ։ Իզուր նրանց աղաչելով, որ կատարեն իրենց պարտքը՝ Լռակյացը ստիպված է եղել տանել նրանց Շամպայնի ու Լոթարինգիայի միջով մինչև Ստրասբուրգ, որտեղից նրանք մտել են Գերմանիա։ Այդ հանկարծակի ու համառ մեկնումից փոխվում է ամեն ինչ․ ֆրանսիական թագավորը, չնայած իշխանի հետ կնքած պայմանագրին՝ հրաժարվում է տալ իր խոստացած դրամը․ Անցյալի թագուհին ուզում էր դրամ ուղարկել նրան Կալե քաղաքն ու շրջանը վերստանալու պայմանով, բայց նրա նամակները բռնվում են ու հանձնվում Լոթարինգիայի կարդինալին, որը մերժողական պատասխան է ուղարկում նրան։

Եվ այսպես մենք տեսնում ենք, որ հավախոսին անհետանում, տեսիլքների պես փլչում է այդ հիանալի բանակը, մեր հույսը։ Բայց աստված մեզ հետ է, և եթե հողը պակասում է մեզ, ջուրը կանի իր գործը։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

XXXII

Մի օր այն աղջիկը դառն արտասվելով եկավ Լամմեի և Ուլենշպիգելի մոտ և ասաց․

― Սպելլեն Մյոլեստեում փող առնելով բաց է թողնում մարդասպաններին ու ավազակներին։ Անմեղ մարդկանց մահվան է դատապարտում։ Եղբայրս՝ Միխելկինն էլ նրանց մեջ է։ Թույլ տվեք պատմեմ ձեզ եղելությունը, որովհետև դուք տղամարդ եք և նրա վրեժը կլուծեք։ Մի կեղտոտ ու լիրբ անառակ՝ Պետեր դե Ռոզեն, որ մշտապես հրապուրում է տղաների ու աղջիկների, այդ փորձանքը բերեց մեր գլխին։ Ավա՜ղ։ Խեղճ եղբայրս Միխելկինը և Պետեր դե Ռոզեն մի երեկո գտնվեցին միասին նույն գինետանը՝ Valck֊ում, բայց ոչ նույն սեղանի շուրջը։ Այդտեղ ամեն ոք խույս էր տալիս Պետեր դե Ռոզից, ինչպես ժանտախտից։

Եղբայրս չցանկանալով նրան տեսնել միևնույն սրահում, իր կողքին, անվանեց նրան շվայտ արվամու և հրամայեց հեռանալ այդտեղից։

Պետեր դե Ռոզեն պատասխանեց․

― Փողոցային անառակի եղբայրը չի կարող այդպես մեծամիտ լինել։

Նա ստում էր․ ես փողոցային չեմ․ ես տրվում եմ միայն նրան, ով ինձ դուր է գալիս։

Միխելկինը այդ խոսքի վրա գարեջրի իր գավը նետում է նրա քիթ ու բերնին և ասում, որ նա ստում է կեղտոտ անառակի պես, որպիսին է, ու սպառնում, որ եթե չկորչի՝ իր բռունցքը մինչև արմունկը բերանը կկոխի։

Պետերն ուզում էր դեռ խոսել, բայց Միխելկլինն անում է այն, ինչ ասել էր․ բռունցքի երկու ուժգին հարված է հասցնում նրա կզակին՝ ատամները ջարդում և բռնելով հենց կզակից, որովհետև Պետերը կծում էր, հասցնում է փողոցը, ուր և թողնում է ջարդուփշուր արած, առանց խղճալու։

Պետեր դե Ռոզեն առողջանալուց հետո չկարողանալով միայնակ մնալ, գնում է in'tVagevuur, մի իսկական քավարան ու տխուր գինետուն, որ միայն խեղճ մարդիկ էին լինում։ Այդտեղ էլ նրան մենակ են թողնում՝ նույնիսկ այդ գջլոտները։ Եվ ոչ ոք չի խոսում հետը, բացի մի քանի գեղջուկներից, որոնք չէին ճանաչում նրան, և մի քանի չնչին թափառաշրջիկներ կամ թոկից փախածներ։ Նույնիսկ շատ անգամ ծեծ է ուտում այդտեղ, որովհետև կռվարար է։

Երբ ավագ դատավոր Սպելլեն եկավ Մյոլեստե իր երկու մարդորսների հետ՝ Պետեր դե Ռոզեն հավատարիմ շան պես սկսեց ամեն տեղ ուղեկցել դրանց ու իր հաշվին հյուրասիրել դրանց գինով, մսով և բազում այլ հաճույքներով, որոնք փողով են ձեռք բերվում։ Եվ այդպես դարձավ նրանց ընկերն ու բարեկամը և սկսեց իր ամբողջ չարությունը գործի դնել տանջելու համար նրանց, ում ատում էր․ դրանք Մյոլետեի բնակիչներն էին՝ հատկապես իմ եղբայրը։

Ամենից առաջ նա ձեռք զարկեց Միխելկինին։ Ֆլորինի ծարավ սրիկաներ՝ կեղծ վկաներ հայտարարեցին, թե Միխելկինը հերետիկոս է, կեղտոտ խոսքեր է ասել աստվածածնի մասին և բազմիցս նշավակել աստծու անունը ու սրբորեն Valek գինետան մեջ, և ի միջի այլոց, երեք հարյուր ֆլորին ունի մի սնդուկում։

Չնայած վկաների բարի վարք ու կենցաղ չունենալուն՝ Միխելկինը ձերբակալվեց, և Սպելեն ու նրա մարդորսները հայտարարեցին, թե ապացույցները բավարար են մեղադրյալին տանջանքի ենթարկելու համար։ Եվ Միխելկինին բազուկներից կախեցին առաստաղին մի ճախարակից՝ ամեն մի ոտքին հիսուն ֆնտանոց ծանրություն ամրացնելով։

Նա բացասեց մեղադրանքը՝ ասելով, որ Մյոլեստեում եթե կա մի չնչին, ցոփ, աստվածանարգ սրիկա՝ ապա դա Պետեր Ռոզեն է, և ոչ թե ինքը։

Բայց Սպելլեն չուզեց ոչինչ լսել և հրամայեց իր մարդորսներին, որ Միխելկինին քաշեն մինչ առաստաղը և թափով ցած թողնեն՝ ծանրություններն էլ ոտքին։ Այդպես էլ արին, և այնքան անգթաբար, որ Միխելկինի ճաների մորթն ու մկանները պայթեցին և ոտքը հազիվ էր պահվում սրունքից։

Միխելկինը համառ կերպով կրկնում էր, թե ինքն անմեղ է, ուստի Սպելլեն նորից չարչարել տվեց նրան՝ հասկացնելով հանդերձ, որ եթե մի հարյուր ֆլորին տա իրեն՝ ազատ ու անպարտ կարձակի նրան։

Միխելկինն ասաց, որ կգերադասի մեռնել, քան թե փող տալ։

Մյոլեստենցիներն իմանալով նրա ձերբակալությունն ու տանջանքի ենթարկվելը՝ ուզեցին բազմավկայություն տալ, այսինքն՝ համայնքի բոլոր լավ բնակիչների համատեղ վկայությունը։ Նրանք ասացին, որ Միխելկինը ամենևին հերետիկոս չէ․ ամեն կիրակի գնում էր պատարագի, իսկ մեծ տոներին՝ ներկայանում էր սուրբ սեղանին․ նա աստվածամոր անունը բերան էր առնում միայն այն ժամանակ, երբ օգնության էր կանչում ծանր վիճակում գտնվելիս, և քանի որ ոչ մի անգամ վատ խոսք չէր ասել երկրային որևէ կնոջ մասին, առավել ևս չէր համարձակվի այդպիսի բան ասել աստծու երկնային մոր մասին։ Գալով աստվածանարգ խոսքերին, որ կեղծ վկաները հայտարարեցին, թե լսել են նրա բերանից Valck գինետանը, ապա դա ամեն կողմից ստահոդ է ու կեղծ։

Միխելկինն ազատ արձակվեց, կեղծ վկաները պատժվեցին, և Սպելլեն իր ատյանը կանչեց Պետեր դե Ռոզեին, բայց առանց հարցաքննելու և տանջելու բաց թողեց՝ միանվագ հարյուր ֆլորին ստանալով։

Պետեր դե Ռոզեն վախենալով, թե չլինի՞ իր մոտ մնացած փողը նորից գրավի Սպելլեի ուշադրությունը՝ փախավ Մյոլեստեից, մինչդեռ Միխելկինը՝ իմ խեղճ եղբայրը մեռավ ոտքի մեջ առաջ եկած փտախտից։

Նա, որ չէր ուզում ինձ տեսնել, այնուամենայնիվ կանչել տվեց ինձ և ասաց, որ զգուշանամ մարմնիս մեջ եղած կրակից, որն ինձ կարող է հասցնել դժոխքի կրակին։ Իսկ ես կարողացա միայն լաց լինել, որովհետև կրակը իմ մեջն է։ Եվ իմ ձեռքերի վրա նա հոգին փչեց։

― Պա՛հ, ― գոչեց նա, ― այն տղամարդը, որ Սպելլեից կլուծի իմ սիրելի և հեզ Միխելկինի մահվան վրեժը, կլինի իմ մշտական տերը, և շան պես ես կհնազանդվեմ նրան։

Երբ նա խոսում էր՝ Կլաասի աճյունը բախեց Ուլենշպիգելի կրծքին։ Եվ Ուլենշպիգելը որոշեց կախել տալ ջարդարար Սպելլեին։

Բոլկինը, այդպես էր աղջկա անունը, վերադարձավ Մյոլեստե, իր կացարանը՝ միանգամայն անահ Պետեր դե Ռոզեի վրիժառությունից, որովհետև մի եզնարած Դեստելբերգից անցնելիս նրան հայտնել էր, որ ավագերեցն ու քաղաքացիները հայտարարել էին, որ եթե Սպելլեն ձեռք տա Միխելկինի քրոջը՝ ապա իրենք նրան քարշ կտան դքսի մոտ։

Ուլենշպիգելը ուղեկցելով նրան Մյոլեստե՝ մտավ Միխելկինի տան ներքնասրահը, ուր տեսավ խմորեղենի վարպետի մի նկար, որ ենթադրեց, թե խեղճ հանգուցյալինը կլինի։

Եվ Բոլկինն ասաց․

― Եղբորս նկարն է։

Ուլենշպիգելը վերցրեց նկարը և դուրս գալով, ասաց․

― Սպելլեն կախաղան կհանվի՛։

― Ինչպե՞ս ես անելու, ― հարցրեց աղջիկը։

― Եթե իմանայիր՝ այլևս որևէ հաճույք չէիր զգա տեսնելիս։

Բոլկինը գլուխն օրորեց և տխրագին ձայնով ասաց․

― Ինձ ամենևին չես վստահում։

― Մի՞թե առավելագույն վստահությունը չե՞մ տածում, երբ քեզ ասում եմ, որ «Սպելլեն կախաղան կհանվի», որովհետև միայն այս երկու խոսքով դու կարող ես ինձ կախել տալ նրանից առաջ։

― Ճիշտ որ, ― ասաց աղջիկը։

― Ուրեմն, ― վրա բերեց Ուլենշպիգելը, ― գնա և լավ կավ ճարիր, երկու տկճոր գորշ գարեջուր, մաքուր ջուր և մի քանի շերտ եզան միս։ Բոլորն էլ ջոկ֊ջոկ։ Եզան միսն ինձ համար է, գարեջուրը մսի համար է, ջուրը կավի համար, կավը նկարաքանդակի համար։

Ուլենշպիգելն ուտելով ու խմելով փափկացնում էր կավը, երբեմն էլ դրանից մի կտոր կուլ էր տալիս, բայց չէր մտահոգվում դրանից, և խիստ ուշադիր զննում էր Միխելկինի նկարը։ Երբ կավը լավ փափկացրեց՝ սկսեց դրանով շինել մի դիմակ, որի քիթը, բերանը, աչքերն ու ականջները այնքան նման էին նկարին, որ Բոլկինը ապուշ կտրեց։

Դրանից հետո նա դիմակը դրեց հնոց, և երբ չորացավ՝ ներկեց դիակի գունով, նկարեց դաժան աչքեր, խիստ դեմք և հոգևարքի այլ կծկումներ։ Աղջիկն ապշած դիտում էր դիմակը և, չկարողանալով աչքերը կտրել դրանից, գունատվեց, դեղնեց, ծածկեց դեմքը և ցնցվելով ասաց․

― Նա է, իմ խեղճ Միխելկինը։

Ուլենշպիգելը պատրաստեց նաև երկու արնաթաթավ ոտք։

Ապա Բոլկինը հաղթահարելով իր առաջին սոսկումը՝ ասաց․

― Օրհնյալ լինի նա, ով կհոշոտի հոշոտողին։

Ուլենշպիգելը վերցնելով դիմակն ու ոտքերը՝ ասաց․

― Ինձ մի օգնական է պետք։

Բոլկինը պատասխանեց․

― Գնա in de Blauwe Gans` «Կապույտ սագը»․ իպրեցի Յոս Լանսաամի մոտ, որ բանեցնում է այդ գինետունը։ Նա իմ եղբոր ամենալավ ընկերն ու բարեկամն էր։ Ասա նրան, որ Բոլկինն է քեզ ուղարկել։

Ուլենշպիգելը արեց այնպես, ինչպես աղջիկն ապսպրեց։

Մահվան համար աշխատելուց հետո ավագ դատավոր Ստելլեն գնում էր in't Valek` «Բազե» պանդոկը՝ խմելու կրկնագարեջրի և կինամոնով ու շաքարով համեմված մադերայի տաք խառնուրդ։ Այդ պանդոկում չէին համարձակվում որևէ բան մերժել նրան՝ կախվելուց վախենալով։

Պետեր դե Ռոզեն նորից համարձակություն ձեռք բերելով՝ վերադարձել էր Մյոլեստե։ Նա ամեն տեղ հետևում էր Ապելլեին ու նրա մարդորսներին նրանցից պաշտպանություն գտնելու համար։ Սպելլեն երբեմն ինքն էր վճարում խմիչքի արժեքը։ Եվ նրանք միասին ուրախ֊զվարթ վայելում էին զոհերի փողը։

«Բազե» պանդոկն այլևս այնպես չէր լցվում, ինչպես այն օրերին, երբ գյուղաքաղաքն ապրում էր ուրախ, պաշտում էր աստծուն, կաթոլիկաբար և դա նկատվում էր բազմաթիվ դատարկ կամ փակված տներից, ամայի փողոցներից, ուր թափառում էին մի քանի լղար շներ և աղբակույտերում նեխած սնունդ որոնում։

Մյոլեստեում միայն երկու չարագործների համար տեղ կար։ Գյուղի ահաբեկված բնակիչները տեսնում էին, որ նրանք ցերեկը անցնում են լրբորեն ու նշանակում ապագա զոհերի տները, կազմում մահվան ցուցակները․ իսկ երեկոյան, «Բազեից» վերադառնալիս երգում էին կեղտոտ երգեր, մինչդեռ երկու մարդորսները՝ նույնպես հարբած՝ մինչև ատամները զինված հետևում էին նրանց որպես թիկնապահեր։

Ուլենշպիգելը գնաց in de Blauwe Gans` «Կապույտ սագը», Յոս Լանսաամի մոտ, որ իր հաշվեսեղանի մոտ էր։

Ուլենշպիգելը գրպանից մի շիշ գինօղի հանեց և ասաց․

― Բոլկինը սրանից երկու տակառ ունի ծախու։

― Գնանք խոհանոց, ― ասաց պանդոկապանը։

Եվ այնտեղ դուռը փակելով ու շեշտակի նայելով՝ ասաց․

― Դու, իհարկե, գինօղու վաճառական չես․ ի՞նչ է նշանակում այդ ակնթարթումը։ Ո՞վ ես դու։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Ես Դամմեում այրված Կլաասի որդին եմ․ հանգուցյալի աճյունը բախում է կրծքիս․ ուզում եմ սպանել Սպելլեին՝ ջարդարարին։

― Բոլկի՞նն է քեզ ուղարկել, ― հարցրեց պանդոկապանը։

― Բոլկինն է ուղարկել։ Ես կսպանեմ Սպելլեին․ դու ինձ պետք է օգնես։

― Կօգնեմ։ Ի՞նչ պետք է անել։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Գնա ավագերեցի մոտ․ նա լավ հովիվ է և թշնամի Սպելլեին։ Հավաքիր բարեկամներիդ, և վաղը, լույսերը հանգցնելուց հետո նրանց հետ եղիր Էվերգեմի ճանապարհի վրա, Սպելլեի տնից այն կողմ, «Բազեի» և այդ տան միջև։ Ամենքդ էլ թաքնվեցեք խավարի մեջ և ոչ ոք սպիտակ հագուստով չլինի։ Ժամը տասը խփելուն պես կտեսնես Սպելլեին՝ պանդոկից դուրս գալիս, իսկ մյուս կողմից մի սայլ։ Այս երեկո իմաց մի՛ տա բարեկամներիդ․ նրանք իրենց կանանց ականջներին շատ մոտ են քնում։ Վաղը կտեսնես նրանց։ Կգաք, ամեն ինչ լավ կլսեք ու լավ կհիշեք։

― Կհիշենք, ― ասաց Յոսը։ Եվ բարձրացնելով իր թասը ասաց։ ― Խմում եմ Սպելլեի պարանի կենացը։

― Պարանի կենացը, ― ասաց Ուլենշպիգելը։ Հետո պանդոկապանի հետ վերադարձավ սրահ, ուր խմում էին մի քանի հնավաճառ գենտցիներ, որոնք վերադարձել էին Բրյուգգեի շաբաթօրյա տոնավաճառից, ուր թանկ֊թանկ ծախել էին թավշե բաճկոնակներ, ոսկեճամուկ, արծաթահուռ թիկնոցներ, որ չնչին գնով գնել էին իսպանացիների պերճանքն ընդօրինակել ցանկացող և դրանից էլ կործանված մեր ազնվականներից։

Եվ մեծ վաստակի պատճառով կերուխում էին անում ու զվարճանում։

Ուլենշպիգելը և Յոս Լանսաամը նստած մի անկյունում, խմում էին և խոսում շշուկով․ նրանք պայմանավորվեցին, որ Յոսը կգնա եկեղեցի, ավագերեցի մոտ, որ բարի հովիվ է և զայրացած է անմեղներին կոտորող Սպելլեի վրա։ Դրանից հետո կգնա իր բարեկամների մոտ։

Հաջորդ օրը Յոս Լանսաամեն ու Միխելկինի նախազգուշացված բարեկամները դուրս եկան Blauwe Gans֊ից, որտեղ գարեջուր էին խմում թե՛ ըստ սովորության և թե՛ իրենց դիտավորությունը թաքցնելու համար, լույսերը մարելու ազդանաշանից հետո մեկնեցին տարբեր ճանապարհներով և եկան Էվերգեմի խճուղին։ Նրանք տասնյոթ հոգի էին։

Ժամը տասին Սպելլեն դուրս եկավ «Բազեից» իր երկու մարդորսների ու Պիտեր դե Ռոզեի ուղեկցությամբ։ Լանսաամն ու ընկերները թաքնվել էին Միխելկինի բարեկամ Սամսոն Բոնեի մարագում, որի դուռը բաց էր։ Սպելլեն նրանց չտեսավ։

Նրանք լսեցին, որ նա անցավ, ինչպես և երկու մարդորսները և Պիտեր դե Ռոզեն՝ խմիչքից օրորվելով և ծոր ձայնով ու հաճախակի զկռտոցներով ասելով․

― Դատավորնե՛ր, դատավորնե՛ր, լավ կյանք եք վարում այս աշխարհում․ պահեցեք ինձ սրիկանե՛ր․ որ ապրում եք իմ կրճոններով։

Հանկարծ խճուղուց, դաշտի կողմից լսվեց էշի զռոց ու մտրակի շառաչ։

― Այս ի՜նչ խև ավանակ է, որ չի ուզում առաջ գալ, չնայած իր քաղցրաձայն ազդարարության, ― ասաց Սպելլեն։

Հանկարծ խճուղու վերին ծայրից լսվեց անիվների դխկդխկոց և սայլակի ոստոստում։

― Կանգնեցրե՛ք դրան, ― գոռաց Սպելլեն։

Եվ որովհետև սայլն անցնում էր ճիշտ նրանց առջևից՝ Սպելլեն ու երկու մարդորսները խոյացան էշի վրա։

― Սայլակը դատարկ է, ― ասաց մարդորսներից մեկը։

― Հաստագլո՛ւխ, ― ասաց Սպելլեն, ― տեսե՞լ ես, որ գիշերով դատարկ սայլակներ գնան, այն էլ միայնակ։ Այդ սայլակում կա մեկը, որ թաքնվում է։ Վառեցեք լապտերները, բարձրացրեք, հիմա ինքս կնայեմ։

Լապտերները վառեցին, և Սպելլեն բարձրացավ սայլը՝ իր լապտերը բռնած․ բայց հազիվ էր նայել, որ սուր ճիչ արձակեց ու հետ քաշվելով ասաց․

― Միխելկի՜նը, Միխելկի՜նը․ տե՜ր Հիսուս, գթա ինձ։

Այնժամ սայլի խորքից բարձրացավ մի մարդ, որ հրուշակագործի պես սպիտակ էր հագել և ձեռքերին բռնել էր զույգ արնաշաղախ ոտքեր։

Պիտեր դե Ռոզեն էլ տեսնելով, որ մի մարդ ելավ կանգնեց, և հենց որ լապտերների լույսն ընկավ վրան՝ գոռաց երկու մարդորսների հետ․

― Միխելկի՜նը, Միխելկի՜նը, հանգուցյա՜լը․ տե՜ր աստված, գթա մեզ։

Աղմուկի վրա վազեցին եկան տասնյոթ ընկերները՝ տեսարանը դիտելու և խիստ սարսափեցին, երբ լուսնյակի լույսով տեսան, թե որքա՜ն Միխելկինի պատկերը նման էր խեղճ հանգուցյալին։

Եվ ուրվականը տարուբերում էր իր արնոտ ոտքերը։

Նրա նույն լիքը և կլորիկ դեմքն էր՝ միայն թե մահվան գունատությամբ, սպառնագին, կապտած և կզակի մոտ որդնակեր։

Ուրվականը շարունակելով շարժել իր արնոտ ոտքերը՝ ասաց Սպելլեին, որ մեջքի վրա փռված հեծեծում էր․

― Սպելլե՛, դատավոր Սպելլե՛, սթափվի՛ր։

Բայց Սպելլեն չէր շարժվում։

― Սպելլե՛, ― նորից ասաց ուրվականը, ― դատավոր Սպելլե՛, սթափվիր, ապա թե ոչ ես քեզ ինձ հետ կիջեցնեմ տարտարոսի լայն բացված երախը։

Սպելլեն վեր կացավ և սարսափից մազերը ցցված՝ գոչեց վշտալի շեշտով։

― Միխելկի՛ն, Միխելկի՛ն, գթա ինձ։

Արդեն քաղաքացիներ էին հավաքվել, բայց Սպելլեն ոչինչ չէր տեսնում, բացի լապտերներից, որ ընդունում էր սատանաների աչքերի տեղ։ Այդ բանը նա խոստովանեց հետո։

― Սպելլե՛, ― ասաց Միխելկինի ուրվականը, ― պատրա՞ստ ես մեռնելու։

― Ոչ, ― պատասխանեց ավագ դատավորը, ― ոչ, տյա՛ր Միխելկին, ամենևին պատրաստ չեմ և չեմ ուզում ներկայանալ աստծուն՝ հոգիս մեղքերից այսպես սևացած։

― Ինձ ճանաչո՞ւմ ես, ― հարցրեց ուրվականը։

― Աստված ինձ օգնական, ― ասաց Սպելլեն, ― այո, ճանաչում եմ ձեզ․ դուք հրուշակագործ Միխելկինի ուրվականն եք․ նա մեռավ անմեղ, իր անկողնում՝ տանջանքների հետևանքով, և այդ երկու արնաշաղախ ոտքերը նրանն են, որոնց յուրաքանչյուրից ես հիսուն ֆունտանոց ծանրություն կախել տվի։ Ո՜վ Միխելկին, ներեցեք ինձ․ այն Պետեր դե Ռոզեն այնքան կպչունն էր․ նա ինձ մատուցեց հիսուն ֆլորին, որ ես ստացա՝ ձեր անունը ցուցակի մեջ մտցնելու համար։

― Ուզո՞ւմ ես խոստովանել, ― հարցրեց ուրվականը։

― Այո, տյա՛ր, ուզում եմ խոստովանել, ամեն ինչ ասել և ապաշխարել։ Սակայն բարեհաճեցեք հետ մղել այդ դևերին, որ կանգնել էլ այդտեղ՝ պատրաստ ինձ լափելու։ Ամեն ինչ կասեմ։ Հե՛տ տարեք այդ հրացայտ աչքերը։ Ես նույն բանն արել եմ Տուրնեում՝ հինգ քաղաքացիների նկատմամբ․ նույնը Բրյուգգեում՝ չորս մարդու։ Ես հիմա չեմ իմանում նրանց անունները, բայց կասեմ՝ եթե պահանջեք։ Այլ տեղեր էլ մեղանչել եմ, տե՛ր իմ, և իմ արածով վաթսունինը անմեղ մարդ գերեզման են մտել։ Միխելկի՛ն, արքային դրամ էր պետք։ Ինձ հասկացրել էին այդ, բայց ինձ ևս պետք էր․ հիմա դա Գենտումն է՝ իմ հարազատ մոր, պառավ Գրովելսի նկուղի սալարկի տակ։ Ամեն ինչ ասացի ― ամեն ինչ, գթացեք և ներեցեք։ Հե՛տ տարեք դեվերին։ Տե՜ր աստված, կույս Մարիամ, Հիսուս֊Քրիստոս, բարեխոսեցեք ինձ համար, հեռացրեք դժոխքի կրակը։ Ամեն ինչ կծախեմ ու բոլորը կբաժանեմ աղքատներին և կապաշխարեմ։

Ուլենշպիգելը նկատելով, որ քաղաքացիների բազմությունը պատրաստ է նեցուկ լինել իրեն՝ դուրս նետվեց Սպելլեի վրա, բռնեց նրա կոկորդը և ուզեց խեղդել։

Բայց ավագերեցը վրա հասավ։

― Թողեք ապրի, ― ասաց նա, ― ավելի լավ է, որ մեռնի դահճի պարանով, քան թե ուրվականի մատներով։

― Ի՞նչ պիտի անեք նրան, ― հարցրեց Ուլենշպիգելը։

― Մեղադրել նրան դքսի առաջ և կախել տալ, ― պատասխանեց ավագերեցը։ ― Բայց ո՞վ ես դու, ― հարցրեց նա։

― Ես Միխելկինի դիմակն եմ և ֆլամանդական մի խեղճ անձնավորություն, մի աղվես, որ մտնելու է գետնի տակ՝ իսպանական որսորդների ահից։

Այդ միջոցին Պետեր դե Ռոզեն փախչում էր ամենայն արագությամբ։

Եվ Սպելլեն կախաղան հանվեց, իսկ ունեցվածքը՝ բռնագրավվեց։

Եվ ժառանգեց արքան։

XXXIII

Հաջորդ օրը Ուլենշպիգելը քայլելով Լիսի՝ վճիտ գետի երկայնքով՝ դիմեց դեպի Կուրտրե։

Լամմեն քայլում էր խղճալի տեսքով։

Ուլենշպիգելը նրան ասաց․

― Դու փնթփնթում ես, փոքրոգի՛, խղճում այն կնոջը, որը գլուխդ պսակեց եղջերակրի կոտոշավոր թագով։

― Որդյա՛կ իմ, ― ասաց Լամմեն, ― նա ինձ միշտ հավատարիմ է եղել․ ինձ սիրում էր բավականաչափ, իսկ ես շատ էի սիրում նրան, Հիսուս֊Քրիստոս։ Մի օր էլ գնաց Բրյուգգե ու վերադարձավ այդտեղից։ Այդ օրվանից սկսած ես նրանից սեր էի խնդրում, նա ինձ ասում էր․ «Ես քեզ հետ պետք է ապրեմ բարեկամուհու պես և ոչ այլ կերպ»։

Այնժամ տխուր, սրտաբեկ՝ ասում էի․

«Սիրեցյա՛լ անուշիկս, մենք ամուսնացանք աստծու առաջ։ Միթե քեզ համար չե՞մ արել այն ամենը, ինչ դու ուզել ես։ Քանի՜֊քանի՜ անգամ սև քաթանե բաճկոնակ ու կտավե վերարկու եմ հագել, որպեսզի, հակառակ արքայական հրամանների, քեզ տեսնեմ մետաքս ու դիպակ հագած Անուշի՛կս, ինձ այլևս չե՞ս սիրի»։ «Սիրում եմ քեզ, ― ասում էր նա, ― ըստ աստուծո ու նրա օրենքների, ըստ սուրբ կանոնի ու ապաշխարության։ Այնուամենայնիվ ես կլինեմ քո առաքինի ընկերուհին»։ ― «Ինձ պետք չէ քո առաքինությունը, ― ասացի ես, ― դու ես ինձ պետք, դու, կինս»։ Նա գլուխն օրորելով ասաց․ ― «Ես գիտեմ, որ դու բարի ես․ մինչև օրս դու եղել ես տան խոհարարը, որպեսզի ես զերծ մնամ տապակելու գործերից․ դու արդուկել ես մեր սավանները, փոթօձիքներն ու շապիկները, որովհետև արդուկն ինձ համար խիստ ծանր էր․ դու լվացել ես մեր սպիտակեղենը, ավլել ես տունը և փողոցի դռան առաջը, որպեսզի չթողնես ես հոգնեմ։ Հիմա էլ ես եմ ուզում աշխատել քո տեղը, բայց ոչ ավելի, մա՛րդս»։ ― «Ինձ համար դա դժվար չի եղել, ― պատասխանեցի ես, ― ես կլինեմ ինչպես մինչև հիմա, քո պատվո տիկինը, քո արդուկողը, քո խոհարարուհին, քո լվացարարուհին, քո հլու֊հնազանդ ստրուկը․ սակայն, ո՜վ կին, մի՛ բաժանիր այս երկու սրտերն ու մարմինները, որ մեկ են եղել․ մի՛ խզիր այս քաղցր սիրակապը, որ մեզ այնքան քնքշագին զոդել է»։ ― «Այսպես է պետք, ― ասաց նա»։ ― «Ավա՜ղ, ― ասացի ես, ― այդ դու Բրյուգգեո՞ւմն ես ընդունել այս դաժան որոշումը»։ ― «Երդվել եմ Աստծու ու նրա սրբերի առաջ, ― ասաց նա»։ ― «Ո՞վ է քեզ ստիպել երդվել ու չկատարել կնոջ պարտականությունները, ― գոչեցի ես»։ ― «Նա, ով ունի աստծու հոգին և ինձ դասում է իր ապաշխարողների շարքը, ― ասաց նա»։

Այդ օրվանից սկսած նա այնպես դադրեց լինել իմը, ինչպես եթե լիներ մի ուրիշի հավատարիմ կինը։ Եվ աղաչեցի նրան, նեղեցի, սպառնացի, լաց եղա, խնդրեցի։ Իզուր։ Մի երեկո էլ վերադառնալով Բլանքենբերգեից, ուր գնացել էի ստանալու իմ ագարակներից մեկի վարձագինը, տունը դատարկ գտա։ Անկասկած իմ աղաչանքներից հոգնած, իմ վշտից բարկացած ու տխրած կինս թողել փախել էր։ Ո՞ւր է նա հիմա։

Եվ Լամմեն նստեց Լիսի ափին, խոնարհելով գլուխը ու նայելով ջրին։

― Ա՜խ, սիրելի՛ բարեկամուհիս, որքա՜ն թմփլիկ էիր դու, քնքուշ ու գողտրիկ։ Երբևիցե քեզ պես վառյակ կգտնե՞մ։ Սիրո կրակի վրա դրված աման, միթե այլևս քո պարունակությունը չե՞մ ուտելու։ Ո՞ւր են քեմոնի բուրմունք ունեցող քո համբույրները, քո փոքրիկ բերանը, որտեղից հաճույք էի քաղում, ինչպես մեղուն վարդի մեղրը, քո սպիտակ բազուկները, որ գորովանոք փաթաթվում էին ինձ։ Ո՞ւր է քո բաբախուն սիրտը, քո կլորիկ լանջը և ամբողջովին սիրատրոփ հավերժահարսի մարմնիդ անուշիկ սարսուռը։ Բայց էլ ինչի համար հիշեմ քո հին ալյաքները, զովաշունչ գետակ, երբ արդեն ուրախ թավալում ես արևի տակ նոր այլաքներդ։

XXXIV

Անցնելով Պետեգեմի անտառի մոտով՝ Լամմեն ասաց Ուլենշպիգելին․

― Խաշվում եմ․ ստվերի տակ գնանք։

― Գնանք, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Նրանք նստեցին անտառում, խոտի վրա և այդ պահին տեսան իրենց առջևից անցնող եղջերուների խումբ։

― Լավ նայի՛ր, Լամմե, ― ասաց Ուլենշպիգելը՝ լցնելով իր գերմանական հրահանը։ Ահա խոշոր, մեծահասակ եղջերուներ, որ դեռ պսակ ունեն և հպարտությամբ կրում են իրենց իննճղանի կոտոշը․ քնքուշ եղնիկներ, որ նրանց զինակիրներն են՝ պատրաստ իրենց սրածայր եղջյուրներով ծառայելու նրանց, ոստոստում են նրանց կողքից։ Նրանք գնում են իրենց հանգստակայանը։ Պտտի՛ր հրահանի անվակը, ինչպես ես եմ անում, և կրակիր։ Մեծահասակ եղջերուն վիրավորված է։ Մի եղնիկի էլ զիստին է դիպել, փախչում է։ Հետևենք նրան, մինչև ընկնի։ Ինձ պես արա՝ վազի՛ր, ցատկի՛ր ու թռիր։

― Ի՞նչ ես ասում, խև՛ բարեկամ, ― ասաց Լամմեն, ― ընկնե՞լ վազող եղջերուների հետևից։ Առանց թևերի մի՛ թռիր, կորած աշխատանք է։ Չես հասնի նրանց։ Օ՜, անխիղճ ընկեր, կարծում ես քեզ պես թեթևաշա՞րժ եմ։ Քրտնում եմ, որդյա՛կ իմ․ քրտնել եմ ու հիմա կընկնեմ։ Եթե անտառապահը քեզ բռնի՝ կկախվես։ Եղջերուն թագավորի որսն է, թող փախչեն, որդյա՛կ իմ, ամենևին չես հասնի։

― Ե՛կ, ― ասաց Ուլենշպիգելը։ ― Լսո՞ւմ ես նրա եղջյուրների աղմուկը թավուտում։ Ասես ոլորապտույտ հողմ լինի։ Տեսնո՞ւմ ես դալար ճյուղերը կոտրտված, տերևները գետնին սփռված։ Մի նոր գնդակ է ստացել զիստի մեջ․ այս անգամ մենք կուտենք նրան։

― Դեռ եփված չէ, ― ասաց Լամմեն։ ― Թող գնան այդ խեղճ կենդանիները։ Օ՜, որքան շոգ է։ Հիմա երևի կընկնեմ ու այլևս վեր չեմ կենա։

Հանկարծ ամեն կողմից քրջոտ ու զինված մարդիկ լցվեցին անտառը։ Շները հաչեցին ու ընկան եղջերուների հետևից։ Չորս ամեհի մարդ շրջապատեցին Լամմեին և Ուլենշպիգելին ու տարան խիտ թավուտով շրջապատված մի բացատ, ուր իջևան հաստատած կանանց ու երեխաների մեջ տեսան բազմաթիվ մարդիկ՝ զինված տարբեր ձևով՝ սրերով, աղեղներով, հրահաններով, նիզակներով, տեգերով, ռեյտարական ատրճանակներով։

Երբ Ուլենշպիգելը նրանց տեսավ՝ ասաց․

― Գալարաճյուղերի՞ց եք դուք, թե անտառի եղբայրներ, որ կարծես համայնքով ապրում եք այստեղ՝ հալածանքներից խուսափելու համար։

― Անտառի եղբայրներ ենք, ― ասաց մի ծերունի, որ նստել էր օջախի մոտ և մի քանի թռչուն էր տապակում տապկոցի մեջ։ ― Իսկ ո՞վ ես դու։

― Ես ֆլանդրիայի գեղեցիկ երկրից եմ՝ նկարիչ, շինական, ազնվատոհմիկ, քանդակագործ՝ բոլորը միասին։ Եվ այսպես ման եմ գալիս աշխարհում՝ գովելով լավ ու բարի գործերը և ամբողջ կոկորդովս ծիծաղելով հիմարությունների վրա։

― Եթե այդքան երկրներ ես տեսել, ― ասաց ծերունին, ― կարո՞ղ ես Գենտի բնակիչների պես արտասանել Schild ende Vriendt:

Ուլենշպիգելն արտասանեց՝ Schild ende Vriendt:

― Իսկ դու, ցմփոր, ― հարցրեց ծերունին դիմելով Լամմեին, ― քո՞ արհեստն ինչ է։

― Ուտել ու խմել հողերս ու տներս, այգիներս ու արտերս, փնտրել իմ կնոջը և ամեն տեղ հետևել իմ բարեկամ Ուլենշպիգելին։

― Եթե դու այդքան ճանապարհորդում ես, ― ասաց ծերունին, ― գիտե՞ս թե ինչպես են անվանում Վերտի բնակիչներին Լիմբուրգում։

― Չգիտեմ, ― ասաց Լամմեն։ ― Բայց ինձ չե՞ք ասի, թե ինչ է այն անպիտանի անունը, որ իմ կնոջը վտարեց տնից։ Ասեք խնդրեմ, որ անմիջապես դրա հոգին առնեմ։

Ծերունին պատասխանեց։

― Այս աշխարհում կա երկու բան, որ փախչելուց հետո երբեք չեն վարադառնա՝ ծախսված փողն ու ձանձրույթից փախած կինը։

Ապա խոսքն ուղղելով Ուլենշպիգելին՝ ավելացրեց․

― Գիտե՞ս, թե ինչպես են անվանում Վերտի բնակիչներին։

― De raeksteker-ներ կատվաձկան դիվահան, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― որովհետև ձկնավաճառի սայլակից մի ողջ կատվաձուկ է ընկնում, և պառավ կանայք տեսնելով, որ ձուկը ոստոստում է՝ ընդունում են նրան սատանայի տեղ։ «Գնանք կանչենք երեցին, որ կատվաձկան դևը հանի», ― ասում են նրանք։ Քահանան հանում է դևն ու ձուկն առնում֊տանում և փառավորապես տապակում ի պատիվ Վերտի բնակիչների։ Աստված նույնն անի արնախում թագավորին։

Այդ միջոցին նորից շների հաչոցը տարածվեց անտառում։ Զինված մարդիկ վազելով անտառում՝ աղմկում էին՝ կենդանուն սարսափահար անելու համար։

― Դրանք իմ խփած եղջերուն ու եղնիկն են, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Մենք կուտենք դրանց, ― ասաց ծերունին։ ― Հիմա, ասա տեսնեմ, ի՞նչ անուն են տալիս Էյնդհովերի բնակիչներին, որ նույնպես Լիմբուրգումն է գտնվում։

― De pinnemaker֊ներ՝ նիգ շինողներ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։ ― Մի անգամ թշնամին մոտեցել էր նրանց քաղաքի դարպասին․ նրանք էլ գազարով են նիգում դարպասը։ Գալիս են սագերը, անկուշտ կտուցների հարվածներով ուտում գազարը, և թշնամին մտնում է Էյնդհովեն։ Բայց երկաթե կտուցներն են ուտելու բանտերի նիգերը, ուր ուզում են արգելափակել ազատ խիղճը։

― Եթե աստված մեզ հետ է, ո՞վ դեմ կլինի, ― պատասխանեց ծերունին։

Ուլենշպիգելն ասաց․

― Շների հաչոց, մարդկանց հարա֊հրոց և ճյուղերի ճարճատյուն․ մրրիկ է անտառում։

― Եղջերուի միսը լա՞վ միս է, ― հարցրեց Լամմեն նայելով տապակածներին։

― Մոտենում են որսահալածների ճիչերը, ― ասաց Ուլենշպիգելը Լամմեին, ― շները խիստ մոտ են։ Ինչպիսի՜ որոտ։ Եղջերո՜ւն, եղջերո՜ւն․ զգո՜ւյշ կաց, զավա՛կս։ Թո՜ւ, այլանդակ անասուն։ Իմ հաստլիկ բարեկամին գցեց գետին՝ վառարանի, կրակարանի, տապկոցների, պուտուկների ու խորովածների հետ միասին։ Ինչպե՜ս են կանայք ու աղջիկներ սարսափահար փախչում այդ արհավիրքից։ Այդ ի՞նչ է, արյո՞ւն է ծորում քեզնից, որդյակ իմ։

― Ծիծաղում ես դու, անպիտան, ― ասաց Լամմեն։ ― Այո, արյուն է գալիս․ չտեսա՞ր ինչպես կոտոշները խփեց նստուկիս։ Մի տես շալվարս ինչպես է պատռել, նմանապես և միսս, և այդ պատվական տապակները թափել գետին։ Նայիր, հիմա ամբողջ արյունս նստուկիցս դուրս կհոսի։

― Այդ եղջերուն կանխատես վիրաբույժ է․ նա քեզ փրկում է կաթվածահար լինելուց, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Թո՜ւ, քարասիրտ լիրբ, ― ասաց Լամմեն։ ― Էլ չեմ գա քեզ հետ։ Կմնամ այստեղ՝ այս ազնիվ մարդկանց և բարի կանանց հետ։ Անամոթ, ինչպե՜ս կարող ես այդքան անզգա լինել իմ ցավերի նկատմամբ, երբ հավատարիմ շան պես գալիս եմ քո հետևից ձյունին, սառնամանիքին, անձրևին, կարկուտին, քամուն, իսկ երբ շոգ է՝ հոգիս քրտնքի պես դուրս է գալիս մաշկիս միջից։

― Վերքդ աննշան բան է։ Մեկ հատ oliekoek (կարկանդակ) դիր վրան և, դա կլինի անուշեղենի մահլամ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։ ― Իսկ գիտե՞ս դու ինչ անուն են տալիս լյուվենցիներին։ Չգիտես, խե՜ղճ բարեկամս։ Դե լավ, ես քեզ հիմա կասեմ՝ քո տնքոցը դադարեցնելու համար։ Նրանց անվանում են koeye-schieter֊ներ (կովասպաններ), որովհետև մի անգամ այնքան տխմար են լինում, որ կրակում են կովերի վրա, որոնց թշնամու գուգազների տեղն էին դրել։ Իսկ մե՞նք, մենք կրակում ենք իսպանական այծերի վրա․ դրանց միսը թեև գարշահոտ է, բայց մորթը շատ լավ է թմբուկի համար։ Իսկ տիռլըմոնցիների մականո՞ւնը։ Գիտե՞ս։ Նույնպես չգիտես։ Նրանք կրում են kweker պանծալի մականունը։ Պատճառն այն է, որ հոգեգալստի տոնին նրանց մեծ եկեղեցում մի բադ միջնաբեմից թռչում է խորանը, և դա էլ նրանց սուրբ հոգու պատկերն է։ Մեկ հատ koekebakke դիր վերքիդ վրա։ Առանց ձայն հանելու հավաքում ես եղջերուի շուռ տված ամաններն ու տապակածները։ Խոհանոցային քաջությունդ բռնել է։ Նորից ես վառում կրակը, բարձրացնում ես ապուրի կաթսան եռոտանու վրա․ խիստ ուշադիր հետևում ես եփելուն։ Գիտե՞ս թե ինչու չորս հրաշալիք կա Լուվենում։ Չէ։ Հիմա քեզ ասեմ։ Նախ՝ որովհետև կենդանի մարդիկ այնտեղ անցնում են մեռելների տակից, քանի որ սուրբ Միքայելի եկեղեցին շինված է քաղաքի դարպասի մոտ, իսկ նրա գերեզմանատունը վերևն է։ Երկրորդ՝ որովհետև զանգակներն այնտեղ աշտարակներից դուրս են, ինչպես այն տեսնում ես սուրբ Հակոբի եկեղեցում, ուր կա մի խոշոր և մի փոքրիկ զանգ․ և քանի որ փոքրիկը չի տեղավորվել զանգակատանը, ուստի դուրսն են հաստատել։ Երրորդ հրաշալիքը եկեղեցուց դուրս գտնվող խորանն է․ որովհետև սուրբ Հակոբի եկեղեցու ճակատամուտքը նման է խորանի։ Չորրորդը․ անգամ աշտարակն է, որովհետև սուրբ Գերտրուդի եկեղեցու սլաքաձև գմբեթը կառուցված է քարից, փոխանակ փայտից լինելու, իսկ քարերը երբևէ չեն գամում, բացի արնախում արքայի սրտից, որ ես շատ կուզենայի գամել Բրյուսելի մեծ դարպասին։ Բայց դու ինձ չես լսում։ Սոուսների մեջ աղ չկա՞, ի՞նչ է։ Իսկ գիտե՞ս, թե ինչու Տերմոնդի բնակիչները կոչվում են ջեռակ՝ de vierpann֊ներ։ Որովհետև մի երիտասարդ իշխան ձմեռ ժամանակ պիտի գար գիշերելու «Ֆլանդրիայի զինանշան» պանդոկում, իսկ պանդոկապանը չգիտեր ինչպես տաքացներ անկողինը, քանի որ ջեռակ չուներ։ Ուստի անկողինը տաքացրեց իր դեռահաս աղջկա միջոցով, որը լսելով իշխանի գալը՝ դուրս եկավ ու փախավ, իսկ իշխանը հարցրեց, թե ինչո՞ւ ջեռակը չեն թողել անկողնի մեջ։ Տա՜ աստված, որ Ֆիլիպ արքան մի շիկացած երկաթե սնդուկի մեջ դրած՝ ջեռակ լինի տիկին Աստարտեի անկողնի համար։

― Ինձ հանգիստ թող, ― ասաց Լամմեն, ― թքած քեզ վրա էլ, ջեռակների վրա էլ։ Անգամ աշտարակի վրա էլ, մյուս սուտ ու փուչ բաների վրա էլ։ Թող ինձ իմ սոուսների հետ։

― Զգո՜ւյշ, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― հաչոցները չեն դադարում․ ահա ավելի են սաստկանում․ շները կաղկանձում են, գալարափողը շեփորում է։ Զգուշացի՛ր եղջերուից։ Փախիր։ Գալարափողը շեփորում է։

― Շների բաժինն են տալիս, ― ասաց ծերունին, ― եկ տեղդ, Լամմե, տապակներիդ մոտ․ եղջերուն սպանված է։

― Լավ ճաշ կլինի ուրեմն, ― ասաց Լամմեն։ ― Ինձ պետք է հրավիրեք խրախճանքին այն չարչարանքների համար, որ կրում եմ ձեր պատճառով։ Թռչունների սոուսը լավ կլինի, թեև մի քիչ խրթխրթում է․ պատճառն այն է, որ ընկավ ավազի մեջ, երբ այդ սատանի բրդուճ եղջերուն պատառոտեց իմ բաճկոնակը, միսս հետը։ Բայց դուք անտառապահներից չե՞ք վախենում։

― Մենք շատ մեծաթիվ ենք, ― ասաց ծերունին, ― նրանք էլ վախենում են և մեզ չեն անհանգստացնում։ Նույնպես և մարդորսները։ Քաղաքների բնակիչները սիրում են մեզ, որովհետև մենք որևէ վատություն չենք անում։ Մի քանի ժամանակ էլ խաղաղ կապրենք, եթե, իհարկե, իսպանական բանակը մեզ չշրջապատի։ Իսկ եթե դա տեղի ունենա, մենք՝ ծերունի, երիտասարդ, կին, հասուն աղջիկ, փոքր երեխաներ՝ բոլորս էլ թանկ կծախենք մեր կյանքը և ավելի շուտ իրար կսպանենք, քան թե չարչարանքների կեթարկվենք արյունարբու դքսի ձեռքին։

Ուլենշպիգելն ասաց․

― Այլևս հնարավորություն չկա ցամաքի վրա մարտնչելու դահճի դեմ։ Հիմա ծովի վրա պետք է խորտակել նրա հզորությունը։ Գնացեք Զելանդական կղզիների կողմերը՝ Բրյուգգեի, Հեյստի և Կնոկեի վրայով։

― Փող չունենք, ― ասացին նրանք։

― Ահա ձեզ հազար կառոլուս՝ իշխանի կողմից, ― ասաց Ուլենշպիգելը։ ― Գնացեք ջրային ճանապարհներով՝ գետերով կամ ջրանցքներով։ Երբ կտեսնեք J-H-S նշանը կրող նավեր՝ ձեզնից մեկը կերգի արտույտի պես։ Պատասխանը կլինի աքլորի՝ ծուղրուղուն։ Եվ ահա բարեկամների հետ եք։

― Այդպես էլ կանենք, ― պատասխանեցին նրանք։

Քիչ հետո երևացին որսորդները, հետևից էլ շները՝ պարաններով քարշ տալով սպանված եղջերուն։

Այնժամ ամենքն էլ նստեցին օջախի շուրջբոլորը։ Ամենաքիչը վաթսուն հոգի կլինեին՝ մարդ, կին, երեխա։ Պարկերից հանեցին հացը, պատյաններից դանակները․ եղջերուն քերթեցին, մաքրեցին, կտոր֊կտոր արին և թռչնորսի հետ շամփուր զարկեցին։ Ճաշից հետո Լամմեին տեսան խռմփալիս՝ գլուխը կախած կրծքի վրա և մի ծառի թիկն տված։

Երբ իրիկունն իջավ՝ անտառի եղբայրները իջան գետնափորերը քնելու․ նույնն արին և Լամմեն ու Ուլենշպիգելը։

Զինված մարդիկ հսկում էին՝ պահպանելով ճամբարը։ Եվ Ուլենշպիգելը լսում էր չոր տերևների խշրտոցը նրանց ոտքերի տակ։

Մյուս առավոտ նա մեկնեց Լամմեի հետ, ճամբարի մարդկանց բարեմախթությունների ներքո։

― Օրհնյա՜լ լինիս։ Մենք կգանք դեպի ծովը։

XXXV

Հառլեբեկեում Լամմեն լրացրեց oliekoek֊ների իր պաշարը, կերավ դրանցից քսանյոթ հատ և երկուսն էլ դրեց զամբյուղը։ Ուլենշպիգելն էլ իր վանդակներն էր բռնած տանում։ Երեկոյան կողմ նրանք հասան Կուրտրե և in de Bie` «Մեղու» պանդոկը՝ Ժիլիս վան դեն Էնդեի մոտ, որն արտույտի դայլայլը լսելուն պես եկավ դուռը բանալու։

Այդտեղ կարագ ու մեղր ծորեց նրանց համար։ Պանդոկապանը իշխանի նամակները տեսնելով հիսուն կառոլուս հանձնեց Ուլենշպիգելին՝ իշխանին հանձնելու, և ոչ մի վճար ստանալ չուզեց հնդկահավի համար, որ հրամցրեց նրանց, ոչ էլ գարեջրի համար, որով ցողեց նրանց ճաշը։ Նա նախազգուշացրեց նաև, որ Կուրտերում, արյունահեղ դատարանի լրտեսներ կան, ուստի և Ուլենշպիգելը, ինչպես և նրա ընկերը պետք է լեզուները զուսպ պահեն։

― Մենք կճանաչենք նրանց, ― ասացին Ուլենշպիգելն ու Լամմեն և դուրս եկան պանդոկից։

Արևը մայր էր մտնում՝ ոսկեզօծելով տանիքները, թռչունները ճռվողում էին լորենիների տակ, կանայք շաղակրատում էին դռների շեմքի վրա, երեխաները թավալվում էին փոշու մեջ, և Ուլենշպիգելն ու Լամմեն թափառում էին փողոցներում։

Հանկարծ Լամմեն ասաց․

― Երբ Մարտին վան դեն Էնդեին հարցրի, թե չի՞ տեսել իմ կնոջ նման մեկին՝ նկարագրեցի նրա գողտրիկ պատկերը, ինձ ասաց, որ Բրյուգգեի խճուղու վրա, քաղաքից դուրս, «Ծիածանում», տիկին Ստեվենի մոտ բազմաթիվ կանայք կան և երեկոները բոլորն էլ ի մի են հավաքվում։ Հիմա այնտեղ եմ գնում։

― Ես քեզ անմիջապես կգտնեմ, ― ասաց Ուլենշպիգելը։ ― Ուզում եմ տեսնել քաղաքը․ եթե պատահեմ կնոջդ՝ անմիջապես կգամ մոտդ։ Չմոռանաս, որ պանդոկապանը պատվիրեց քեզ զգույշ լինել՝ եթե կաշիդ թանկ է քեզ համար։

― Լուռ կմնամ, ― ասաց Լամմեն։

Ուլենշպիգելը հաճությամբ դեգերում էր, արևը մայր մտավ, և երբ մութն արագ իջնում էր, նա հասավ Pierpotsraetje՝ Խեցե ամանի փողոցը։ Այդտեղ նա լսեց ջութակի թախծոտ նվագը․ մոտեցավ տեսավ, որ հեռվից մի սպիտակ կերպարանք կանչում է իրեն, փախչում և ջութակ նվագում։ Նա երգում էր մի երգ՝ քաղցրալուր ու դանդաղ, ինչպես սերոբե, հետ դառնում, կանչում ու նորից փախչում։

Բայց Ուլենշպիգելը արագ էր վազում․ հասավ նրան և ուզում էր խոսել հետը, երբ կինը նրա բերանի վրա դրեց խնկահոտ ձեռքը։

― Գեղջո՞ւկ ես, թե ազնվական, ― ասաց նա։

― Ուլենշպիգելն եմ։

― Հարո՞ւստ ես։

― Բավական հարուստ՝ հաճելի ժամանցի վճարելու համար, ոչ այնքան՝ հոգիս վերստին հետ գնելու համար։

― Ձի չունե՞ս, որ ոտքով ես գնում։

― Մի էշ ունեի, բայց թողեցի ախոռում։

― Ինչպե՞ս է որ մենակ ես, անընկեր՝ օտար քաղաքում։

― Որովհետև ընկերս դեգերում է իր հաշվին, ես՝ իմ հաշվին, գողտրիկ հետաքրքրասեր։

― Ես հետաքրքրասեր չեմ։ Ընկերդ հարո՞ւստ է։

― Ճարպով, ― ասաց Ուլենշպիգելը։ ― Հարցաքննությունդ շո՞ւտ կվերջացնես։

― Վերջացրի․ հիմա թող ինձ։

― Բաց թողնե՞մ քեզ։ Դա նույնն է, որ Լամմեին ասես, որ դրախտահավերի ափսեին ձեռք չտա՝ երբ քաղցած է։ Ուզում եմ քեզ ուտել։

― Դու ինձ դեռ չես տեսել, ― ասաց աղջիկը և բացեց մի լապտեր, որ հանկարծ շողշողալով լուսավորեց նրա դեմքը։

― Չքնաղ ես դու, ― ասաց Ուլենշպիգելը։ ― Է՜, է՜, ոսկեշող մորթ, քաղցր աչքեր, վարդե թշեր, գողտրիկ մարմին։ Այդ բոլորը կլինի իմը։

― Բոլորը, ― ասաց աղջիկը։

Եվ նրան տարավ Ստեվենի մոտ՝ Բրյուգգեի խճուղին, «Ծիածանը» (in den Reghenboogh)։ Ուլենշպիգելն այդտեղ տեսավ բազմաթիվ աղջիկներ, որոնք թևերի վրա կրում էին շրջանակաձև երիզներ՝ իրենց քաթանե զգեստի գույնից տարբեր գույնի։

Սա ուներ արծաթագույն շրջանակ՝ քաթանե ոսկեգույն շրջազգեստի հետ։ Եվ բոլոր աղջիկներն էլ նախանձով էին նայում նրան։ Ներս մտնելով նա նշան արեց տիրուհուն, բայց Ուլենշպիգելը այդ չտեսավ․ նրանք նստեցին և սկսեցին երկուսով խմել։

― Գիտե՞ս արդյոք, որ ինձ սիրողը դառնում է ընդմիշտ իմը, ― ասաց աղջիկը։

― Անուշաբույր գեղուհի, երանավետ խրախճանք կլիներ ինձ համար միշտ քո մսից ուտել։

Հանկարծ նա նկատեց Լամմեին, մի անկյունում, առջևը մի փոքրիկ սեղան, վրան մոմ, մի խոզաճուռ, մի աման գարեջուր, նա չգիտեր ինչպես պաշտպաներ իր խոզաճուռն ու գարեջուրը երկու աղջիկներից, որոնք ուզում էին ամեն գնով նրա հետ ուտել ու խմել։

Երբ Լամմեն Ուլենշպիգելին տեսավ՝ վեր կացավ կանգնեց և երեք ոտնաչափ վեր ցատկեց գոչելով․

― Օրհնյա՜լ լինի աստված, որ ինձ մոտ է ուղարկում Ուլենշպիգել բարեկամիս։ Գարեջո՜ւր, տիրուհի։

Ուլենշպիգելն իր քսակը հանելով՝ ասաց․

― Խմենք մինչև սրա վախճանը։

Եվ սկսեց զնգզնգացնել իր կառոլուսները։

― Փա՜ռք տեառն, ― ասաց Լամմեն՝ ճարպկորեն խլելով նրանից քսակը, ― ես եմ վճարում և ոչ թե դու․ սա իմ քսակն է։

Ուլենշպիգելն ուզում էր զոռով խլել նրանից քսակը, բայց Լամմեն պինդ էր պահել։ Երբ նրանք կռվում էին իրար հետ՝ մեկը քսակը պահելու, մյուսը հետ խլելու համար, Լամմեն կցկտուր խոսելով, կամացուկ ասաց Ուլենշպիգելին․

― Լսիր․ ներսը մարդորս․․․ չորս․․․ փոքր սրահում՝ երեք աղջկա հետ․․․ երկուսը դուրսը քեզ համար, ինձ համար․․․ Ուզեցի գնալ․․․ չթողին․․․ Դիպակազգեստ աղջիկը լրտեսում է․․․ Լրտեսո՜ւմ է Ստեվենը։

Եվ երբ կռվում էին՝ Ուլենշպիգելը ուշի ուշով լսում էր, ապա գոչեց․

― Քսա՛կս տուր, ստահա՛կ։

― Այլևս չես տեսնի, ― ասաց Լամմեն։

Եվ բռնելով իրար կոկորդը, ուսերը՝ թավալվում էին գետնի վրա, իսկ այդ միջոցին Լամմեն խորհուրդներ էր տալիս Ուլենշպիգելին։

Հանկարծ «Մեղուի» տերը ներս մտավ յոթ մարդու հետ, որոնց կարծես ամենևին չէր ճանաչում։ Նա աքլորի պես կանչեց, և Ուլենշպիգելը պատասխանեց արտույտի դայլայլով։ Տեսնելով, որ Ուլենշպիգելն ու Լամմեն կռվում են իրար հետ, պանդոկապանը հարցրեց տիրուհուն․

― Ո՞վքեր են այս երկուսը։

― Ստահակներ, ― պատասխանեց Ստեվենը, ― որոնց ավելի լավ կլիներ բաժանել, քան թե թողնել այստեղ, որ կախաղան հանվելուց առաջ այսպիսի մեծ ժխոր բարձրացնեն։

― Հապա թող համարձակվի բաժանել մեզ, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― սալարկի քարերը բերանը կկոխենք։

― Այո, սալարկի քարերը բերանը կկոխենք, ― ասաց Լամմեն։

― Պանդոկապանը կփրկի, ― ասաց Ուլենշպիգելը Լամմեի ականջին։

Այդ խոսքից պանդոկապանը որևէ բան կռահելով՝ գլուխը կախած նետվեց նրանց կռվի մեջ։ Լամմեն նրա ականջին հասցրեց հետևյալը․

― Դու կփրկե՞ս մեզ, ինչպե՞ս։

Պանդոկապանը ձևացավ, թե Ուլենշպիգելի ականջները ձիգ է տալիս, կամացուկ ասաց․

― Յոթ հոգի քեզ․․․ պինդ մարդիկ, մսագործ․․․ Գնում եմ․․․ խիստ եմ ճանաչված քաղաքում․․․ երբ գնամ՝ կգոռաս «T si van te beven de klinkaert...» ամեն ինչ փշրեցեք․․․

― Լավ, ― ասաց Ուլենշպիգելը վեր կենալով և մի քացի հասցնելով նրան։

Պանդոկապանն էլ իր հերթին հասցրեց։ Ուլենշպիգելն ասաց․

― Պինդ ես խփում, ցմփո՛ր։

― Կարկուտի պես, ― ասաց պանդոկապանը՝ ճարպկորեն խլելով Լամմեից քսակը և վերադարձնելով Ուլենշպիգելին։

― Սրիկա՛, դե հիմա վճարիր խմիչքի համար, քանի որ տիրացար քո ունեցվածքին։

― Լավ, կվճարեմ, անպիտա՛ն, աղմկարար։

― Տեսնո՞ւմ եք ինչ լիրբն է, ― ասաց Ստեվենը։

― Որքան որ դու գեղեցիկ ես, անուշիկս, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Մինչդեռ Ստեվենը ամենաքիչը վաթսուն տարեկան կլիներ և զկեռի պես թորշոմած ու մաղձոտ, բարկությունից բոլորովին դեղնած դեմքով, բուի կտուցի նման քթով։ Աչքերը նման էին անսեր ժլատի աչքերի։ Երկու երկար ժանիք ցցվում էին նրա նիհար բերանից։ Ձախ երեսի վրա գինեմրուրի գույնի մի խոշոր բիծ կար։

Աղջիկները ծիծաղում էին, ծաղրում նրան ու ասում․

― Անուշիկ, սիրունիկ, խմիչք հրամցրու նրան։ Նա քեզ կհամբուրի։ Վաղո՞ւց է, որ արել ես առաջին հարսանիքդ։ ― Զգույշ, Ուլենշպիգել, նա ուզում է քեզ ուտել։ ― Դրա աչքերին նայիր, փայլում են ոչ թե ատելությունից, այլ սիրուց։ Ասես ուզում է քեզ կրծել մեռցնելու աստիճան։ ― Մի՛ վախենար, նա միայն քո ունեցվածքն է ցանկանում։ Տեսնո՞ւմ ես ինչ լավ տրամադրության մեջ է, ծիծաղում է։

Եվ իրոք, Ստեվենը ծիծաղում էր և ակնարկներ անում Ժիլինին՝ դիպակազգեստ աղջկան։

Պանդոկապանը խմեց, վճարեց ու գնաց։ Յոթ մսագործները համամտության ծամածռություններ էին անում Ստեվենին ու մարդորսներին։

Մսագործներից մեկը ձեռքի շարժումով հասկացրեց, որ Ուլենշպիգելին համարում է տխմար մարդ և մի լավ խաղ կխաղա գլխին։ Եվ ծաղրաբար լեզու հանելով Ստիվենին, որ ծիծաղում էր, և ցույց տալով իր ճանկերը՝ ասաց Ուլենշպիգելի ականջին․

― 'T is van te beven de klinkaert (ժամանակն է զնգզնգացնել բաժակները)։ Ապա ավելի բարձրաձայն և ցույց տալով մարդորսներին, ավելացրեց․

― Սիրելի՛ ռեֆորմիստ, մենք ամենքս էլ քեզ հետ ենք․ քո հաշվին ենք ուտելու և խմելու։

Եվ Ստեվենը գոհունակությունից ծիծաղում էր, նույնպես լեզու հանում Ուլենշպիգելին, երբ սա մեջքը դարձնում էր նրան։ Եվ դիպակե շրջազգեստով Ժիլինն էլ լեզու էր հանում։

Իսկ աղջիկները կամացուկ ասում էին․ «Տեսնում եք այդ լրտեսուհուն, որ իր գեղեցկությամբ դաժան տանջանքի և է՛լ ավելի դաժան մահվան առաջնորդեց ավելի քան քսանյոթ ռեֆորմիստ։ Ժիլինը գոհունակությունից նվաղում է՝ մտածելով իր մատնության վարձատրության մասին, ― առաջին հարյուր կառոլուսը զոհերի ժառանգությունից։ Բայց չի ծիծաղում, որովհետև մտածում է, որ ստիպված է բաժանել Ստեվենի հետ»։

Եվ ամենքն էլ՝ մարդորս, մսագործ, աղջիկ, լեզու էին հանում Ուլենշպիգելին ծաղրելու համար։ Լամմեն ծածկված էր քրտինքի խոշոր կաթիլներով, բարկությունից կարմրել էր աքաղաղի կատարի պես, բայց չէր ուզում խոսել։

― Դե, հյուրասիրիր մեզ, ― ասացին մսագործներն ու մարդորսները։

― Հապա՛, ― գոչեց Ուլենշպիգելը նորից զնգզնգացնելով իր կառոլուսները, ― ուտելիք ու խմելիք տուր մեզ, ո՜վ գողտրիկ Ստեվեն, գինի՛ խմիչք, այդ զնգզնգացող բաժակներով։

Սրա վրա աղջիկները նորից սկսեցին ծիծաղել, իսկ պառավ Ստեվենը ցցեց իր ժանիքները։

Այնուամենայնիվ նա գնաց խոհանոց ու նկուղը, բերեց խոզապուխտ, երշիկներ, ձվածեղ՝ արնախառն երշիկներով, և զնգզնգուն բաժակներ, որոնք այդպես էին կոչվում, որովհետև հենակների վրա էին և իրար բախելիս զանգակների պես զնգում էին։

Այնժամ Ուլենշպիգելն ասաց․

― Ով քաղցած է՝ թո՛ղ ուտի, ով ծարավ է՝ թո՛ղ խմի։

Մարդորսները, աղջիկները, մսագործները, Ժիլինն ու պառավ Ստեվենը ուրախությունից դոփեցին ոտքերով և ծափահարեցին։ Հետո ամեն ոք տեղավորվեց ինչպես կարող էր՝ Ուլենշպիգելը, Լամմեն և յոթ մսագործները հյուրերի մեծ սեղանի շուրջը, մարդորսներն ու աղջիկները՝ երկու փոքր սեղանների շուրջը։ Եվ սկսեցին ուտել ու խմել ծնոտների մեծ աղմուկով, նույնիսկ դուրսը գտնվող երկու մարդորսները, որոնց իրենց ընկերները ներս բերին կերուխումին մասնակցելու համար։ Նրանց կախ գրպաններից երևում էին պարաններ ու շղթաներ։

Այնժամ Ստեվենը լեզուն հանելով սպառնագին ասաց․

― Ոչ ոք դուրս չի գա մինչև չվճարի։

Եվ գնաց փակեց բոլոր դռները ու բանալիները դրեց գրպանը։

Ապա Ժիլինը բարձրացնելով բաժակը ասաց․

― Թռչունը վանդակումն է․ խմե՛նք։

Դրա վրա երկու աղջիկ՝ անունները Ժենա և Մարգո՝ ասացին նրան․

― Սրա՞ն էլ մահվան ես մատնելու, չարասի՛րտ կին։

― Չգիտեմ, ― ասաց Ժիլինը, ― խմե՛նք։

Բայց երեք աղջիկ չուզեցին խմել նրա հետ։

Եվ Ժիլինը ջութակը վերցնելով սկսեց երգել ֆրանսերեն․

Վինի հետ ներդաշնակ
Երգում եմ օր գիշեր․
Անունս է անառակ,
Ծախում եմ ես ձեզ սեր։

Զիստերըս Աստարտեն
Դարձըրեց թեժ կրակ․
Մարմինս է դիցեղեն,
Ուսերս ըսպիտակ։

Պարպեցեք քսակների
Փայլփլուն դրամներ,
իմ ճերմակ ոտքերին
Հոսեցրեք ոսկիներ։

Ինձ ծնել է Եվան,
Իմ հայրն է սատանան․
Սրտիս մեջ կգտնես
Երազըդ դրախտանման։

Ես սառն եմ կամ այրող,
Քնքուշ եմ, տոչորող,
Խելահեղ, աննըման՝
Նայած քո ցանկության։

Ծախում եմ իմ հոգին,
Աչիկներս կապուտակ,
Եվ ծիծաղ, և՛ արցունք,
Մինչ իսկ մահ դըժընդակ։

Վինի հետ ներդաշնակ
Երգում եմ օր գիշեր․
Անունս է անառակ,
Ծախում եմ ես ձեզ սեր։

Եվ իր երգը երգելիս Ժիլինն այնքան գեղեցիկ էր, այնքան դյութիչ ու չքնաղ, որ բոլոր տղամարդիկ՝ մարդորսները, մսագործները, Ուելնշպիգելն ու Լամմեն մնացել էին համրացած, սրտազեղ, ժպտերես՝ նրա հրապույրից կաշկանդված։

Հանկարծ քրքջալի ծիծաղելով և Ուլենշպիգելին նայելով Ժիլինն ասաց․

― Ահա այսպես են թռչուններին գցում վանդակ։

Եվ նրա թովչանքը չքացավ։

Ուլենշպիգելը, Լամմեն և մսագործներն իրար նայեցին․

― Հը՛, ի՞նչ է, կվճարեք, թե ոչ, ― ասաց պառավ Ստեվենը, ― կվճարե՞ք, պարո՛ն Ուլենշպիգել, որ այնքան լավ ճարպ եք հանում քարոզիչների մսի վրայից։

Լամմեն ուզում էր խոսել, բայց Ուլենշպիգելը լռեցրեց նրան և դիմելով պառավ Ստեվենին՝ ասաց․

― Մենք առաջուց չենք վճարում։

― Ուրեմն ինձ կվճարեն հետո՝ ձեր ժառանգությունից, ― վրա բերեց Ստեվենը։

― Բորենիներն ապրում են դիակներով, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Այո, ― ասաց մարդորսներից մեկը, ― սրանք հափշտակել են քարոզիչների փողը՝ երեք հարյուր կառոլուսից ավելի։ Լավ եկամուտ է Ժիլինի համար։

Ժիլինը երգեց․

Ջերմ համբույր, սեր, հրճվանք,
Բոլորն ա՛ռ, սիրելի՛ս,
Ե՛վ թովչանք, և արցունք․
Նաև մահ՝ թե կամիս։

Ապա քամահրանքով ասաց․

― Խմե՛նք։

― Խմե՛նք, ― ասացի մարդորսները։

― Ամենազոր է աստված, ― ասաց պառավ Ստեվենը, ― խմե՛նք․ դռները փակ են, պատուհանների ձողերն ամուր, թռչնիկները վանդակումն են․ խմե՛նք։

― Խմե՛նք, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Խմե՛նք, ― ասաց Լամմեն։

― Խմե՛նք, ― ասացին յոթը։

― Խմե՛նք, ― ասացին մարդորսները։

― Խմե՛նք, ― ասաց Ժիլինը՝ նվագելով իր վինը։ ― Ես գեղեցիկ եմ, խմե՛նք։ Գաբրիել հրեշտակապետին էլ իմ իմ երգի ցանցը կգցեմ։

― Խմիչք տվեք ուրեմն, ― գոչեց Ուլենշպիգելը, ― գինի տվեք՝ տոնը պսակելու համար, և լավագո՛ւյնը․ ուզում եմ, որ հեղուկ կրակի մի կաթիլ լինի մեր ծարավ մարմինների ամեն մի աղվամազի մեջ։

― Խմե՛նք, ― ասաց Ժիլինը, ― ևս մի քսան քեզ պես խարակաձուկ, և գայլաձկները կդադարեն երգել։

Պառավ Ստեվենը գինի բերեց։ Ամենքն էլ խմում էին ու լափում, մարդորսներն ու աղջիկները միասին։ Յոթը, որ նստել էին Ուլենշպիգելի ու Լամմեի սեղանին, նետում էին աղջիկների սեղանին խոզապուխտ, երշիկներ, ձվածեղ ու շշեր, որ աղջիկները բռնում էին օդում, ինչպես ծածանն է որսում ճանճերը լճի երեսին։ Եվ Ստեվենը ծիծաղում էր և ցուցադրում իր ժանիքները՝ ցույց տալով մոմերի հինգ֊հինգ կապված ֆունտանոց տրցակները, որ ճոճվում էին հաշվեսեղանի վերևը։ Դրանք աղջիկների մոմերն էին։ Հետո նա ասաց Ուլենշպիգելին․

― Երբ գնում են դեպի խարույկը՝ մի ճենճե մոմ են տանում․ չե՞ս ուզում մի մոմ վերցնել հենց հիմիկվանից։

― Խմե՛նք, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Խմե՛նք, ― ասացին յոթը։

― Ուլենշպիգելի աչքերը փայլում են մահամերձ կարապի աչքերի պես, ― ասաց Ժիլինը։

― Լավ չէ՞ր լինի այդ աչքերը տային խոզերին ուտելու, ― ասաց պառավ Ստեվենը։

― Լապտերների խրախճանք կլիներ դա նրանց համար․ խմե՛նք, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Կուզենայի՞ր, որ կառափնարանի վրա լեզուդ հրաշեկ երկաթով ծակեին, ― ասաց պառավ Ստեվենը։

― Այդպես ավելի հարմար է սուլելու համար․ խմե՛նք, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Այդքան չէիր խոսի՝ եթե կախված լինեիր, ― ասաց Ստեվենը, ― և քո սիրուհին կգար դիտելու քեզ։

― Այո, բայց քաշս կավելանար և ես կընկնեի քո հրաշագեղ դնչի վրա, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― խմե՛նք։

― Ի՞նչ կասեիր, եթե ձաղկվեիր, խարանվեիր, խարանվեիր ճակատից և ուսերից։

― Կասեի, որ սխալվել եմ միսն ընտրելիս, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― փոխանակ խորովելու էգ խոզ Ստեվենին, խաշել են իմ խոճկոր Ուլենշպիգելին․ խմե՛նք։

― Քանի որ այս ամենից ոչ մեկն էլ չես սիրում, ապա քեզ կտանեն արքայի նավերը, որտեղ կապելով չորս ցռկանավի՝ չորս կտոր կանեն քեզ, ― ասաց Ստեվենը։

― Այն ժամանակ շնաձկները կստանան իմ չորս անդամները․ իսկ դու կուտես այն, ինչ նրանք չեն ուզենա․ խմե՛նք։

― Ինչո՞ւ այս մոմերից մեկը չես ուտում, ― ասաց Ստեվենը, ― դժոխքում դրանով կլուսավորես մշտնջենական դատապարտությունդ։

― Ես բավական լավ եմ տեսնում՝ քո լուսավոր կնճիթը դիտելու համար, ո՜վ հումխաշ մատակ խոզ․ խմե՛նք, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

Հանկարծ նա սկսեց իր բաժակի ոտքով խփել սեղանին՝ ձեռքերով արտաբերելով մի այնպիսի աղմուկ, որ կարծես կահագործը փայտե ձողերով համաչափ ծեծում է ներքնակի բուրդը անկողնու վրա՝ բայց կամացուկ ու կրկնելով։

― 'T is (tijdt) van te beven de klinkaert! Ժամանակն է զնգացնել բաժակները։

Ֆլանդրիայում դա խմողների բարկության և կարմիր լապտեր ունեցող տները ավերածության ենթարկելու նշան է։

Ուլենշպիգելը խմեց, ապա բաժակը զնգզնգացրեց սեղանի վրա՝ ասելով․

― 'T is van te beven de klinkaert, 't is te beven de klinkaert!

Եվ յոթնյակը հետևեց նրա օրինակին։

Ամենքն էլ լռել էին․ Ժիլինը գույնը գցեց, Ստեվենը զարմացած էր թվում։ Մարդորսներն ասում էին․

― Յոթնյակը նրանց հե՞տ է։

Բայց մսագործները ակնարկներ անելով միամտացնում էին նրանց, սակայն անընդհատ և գնալով ավելի բարձր կրկնելով Ուլենշպիգելի հետ․

― 'T is van te beven de klinkaert, 't is van te beven de klinkaert!

Պառավ Ստեվենը խմում էր սրտապնդվելու համար։

Այնժամ Ուլենշպիգելը բռունցքը խփեց սեղանին՝ ներքնակը ծեծող կահագործների համաչափությամբ․ յոթնյակն էլ նույնը արեց։ Եվ բաժակները, թասերը, պնակները, տկճորներն ու գավերը կամաց֊կամաց սկսեցին պար գալ՝ ընկնելով, ջարդվելով։ Եվ շարունակվում էր ավելի սպառնագին, ավելի ծանրաբար, մարտական ու միալար հնչել։

― 'T is van te beven de klinkaert!

― Ավա՜ղ, ― ասաց Ստեվենը, ― հիմա ամեն ինչ ջարդուփշուր կանեն։

Եվ սարսափից նրա զույգ ժանիքներն է՛լ ավելի դուրս եկան բերանից։

Եվ մոլեգնությունից ու բարկությունից եռում էր յոթի և Ուլենշպիգելի ու Լամմեի արյունը։

Այնժամ, առանց դադարեցնելու միօրինակ սպառնալից երգը, Ուլենշպիգելի սեղանի բոլոր մարդիկ վերցրին իրենց բաժակները և համաչափ ջարդելով սեղանի վրա՝ հեծան աթոռներին ու դուրս քաշեցին երկար դանակները։ Եվ իրենց երգով այնպիսի ժխոր բարձրացրին, որ տան բոլոր ապակիները ցնցվում էին։ Ապա որպես խելահեղ դևերի օղակ՝ նրանք պտույտ կատարեցին սրահում և բոլոր սեղանների շուրջը՝ անընդհատ կրկնելով․

― 'T is van te beven de klinkaert!

Եվ մարդորսներն այնժամ սարսափից դողալով վեր կացան, հանեցին իրենց շղթաներն ու պարանները։ Բայց մսագործները, Ուլենշպիգելը և Լամմեն դանակներն իրենց պատյանները դնելով վեր կացան, վերցրին աթոռները և ձեռնափայտի պես ճոճելով՝ աշխուժորեն սկսեցին պտույտներ գործել սենյակում և խփել աջ ու ձախ՝ խնայելով միայն աղջիկներին, ջարդելով մնացած ամեն ինչ՝ կահույք, ապակի, սնդուկ, սեղանի սպասքներ, տկճորներ, ամաններ, բաժակ ու շիշ, անողոքաբար խփելով մարդորսներին և շարունակ համաչափ երգել՝ ներքնակի բուրդ ծեծողի նմանությամբ․ T' is van te beven de klinkaert, 't is van te beven de Klinkaert, երբ Ուլենշպիգելը բռունցքի մի հարված հասցնելով Ստեվենի անճոռնի դեմքին՝ հանեց նրա կախգրպանից բանալիները և սկսեց զոռով ճենճե մոմեր ուտեցնել նրան։

Գեղանի Ժիլինն իր եղունգներով ճանկռելով դռները, պատուհանների կափույրները, ապակիները՝ վախեցած կատվի պես ուզում էր սողոսկելով դուրս գալ։ Ապա, ամբողջովին գույնը գցած, նա կծկվեց մի անկյունում, աչքերը տարտամ, ատամները բացած և վինը բռնած՝ ասես դա պետք է պաշտպաներ իրեն։

Յոթնյակն ու Լամմեն ասում էին աղջիկներին։ «Մենք ձեզ ոչ մի չարիք չենք անի», և նրանց օգնությամբ, պարաններով ու շղթաներով կապկպեցին դողդողացող մարդորսներին, որոնք չէին համարձակվում դիմադրել, որովհետև զգում էին, որ մսագործները, որոնց «Մեղուի» տերը ընտրել էր ամենաուժեղներից, դանակներով իրենց կտոր֊կտոր կանեին։

Ամեն մեկ մոմը Ստեվենին ուտացնելիս Ուլենշպիգելն ասում էր․

― Սա կախաղանի փոխարեն, սա ձաղկվելու փոխարեն, սա էլ խարանի փոխարեն, այս չորրորդը իմ ծակված լեզվի փոխարեն, այս երկու յուղալիներն ու պատվականները՝ արքայի նավերի և չորս ցռկանավով անդամահատվելու փոխարեն, սա էլ քո լրտեսական որջի փոխարեն, սա էլ քո դիպակազգեստ լրբուհու համար, իսկ մյուս բոլորն էլ իմ հաճույքի համար։

Եվ աղջիկները ծիծաղում էին՝ տեսնելով, թե ինչպես Ստեվենը փռշտում է բարկությունից և ուզում է թքել իր մոմերը։ Բայց իզուր, որովհետև բերանը մոմով լեցուն էր։

Ուլենշպիգելը, Լամմեն ու յոթնյակը չէին դադարում համաչափ երգել․

― 'T is van te beven de klinkaert!

Մեկ էլ Ուլենշպիգելը դադարեց երգել և նշան արեց, որ կամացուկ մրմնջան կրկներգը։ Այդպես էլ արին, երբ նա դիմեց մարդորսներին ու աղջիկներին հետևյալ նախազգուշացումով․

― Եթե ձեզնից մեկն ու մեկը օգնություն կանչի՝ տեղն ու տեղը կմեռնի։

― Տեղնուտեղը, ― ասացին մսագործները։

― Մենք ձայն չենք հանի, ― ասացին աղջիկները, ― մեզ մի՛ վնասի, Ուլենշպիգել։

Իսկ Ժիլինը կծկված իր անկյունում, աչքերը ակնապիշներից դուրս թռած, ատամները բերանից դուրս ցցված՝ չէր կարող խոսել և վինը սեղմում էր մարմնին։

Եվ յոթնյակը շարունակում էր համաչափ մրմնջալ՝ 'T is van te beveb de klinkaert!

Պառավ Ստեվենը, ցույց տալով բերանում եղած մոմերը, նշաններով հասկացնում էր, որ նույնպես կլռի։ Մարդորսներն էլ նրա պես խոստացան։

Ուլենշպիգելը շարունակեց իր խոսքը․

― Հիմա դուք մեր իշխանության տակ եք․ գիշերն իջել է խավար․ մենք Լիսի մոտ ենք․ այդտեղ շատ հեշտ են խեղդվում, երբ հրում են։ Կուրտրեի դարպասները փակ են։ Եթե գիշերապահները լսել են աղմուկ֊աղաղակը՝ չեն շարժվի, որովհետև խիստ ծույլ են և կարծում են, որ բարեսիրտ ֆլամանդացիներ են դրանք, խմում են, ուրախ֊զվարթ երգում տկճորների ու շշերի հնչյունների հետ։ Ուստի և լուռ ու մունջ կացեք ձեր տերերի առաջ։

Ապա խոսքն ուղղեց յոթին․

― Կգնա՞ք Պետեգեմ միանալու գյոզերին։

― Հենց որ քո գալն իմացանք՝ պատրաստվեցինք մեկնել։

― Այդտեղից կգնա՞ք դեպի ծով։

― Այո։

― Այս մարդորսների մեջ չեք ճանաչում մեկին կամ երկուսին, որոնց կարելի է արձակել, որպեսզի մեզ ծառայեն։

― Երկուսին՝ Նիկլասին և Յոսին, որոնք երբեք չեն հետապնդել խեղճ ռեֆորմիստներին։

― Մենք հավատարիմ ենք, ― ասացին Նիկլասն ու Յոսը։

Այնժամ Ուլենշպիգելն ասաց․

― Ահա ձեզ քսան ոսկի ֆլորին՝ երկու անգամ ավելի այն գումարից, որ կարող էիք ստանալ որպես վարձատրություն ձեր անարգ մատնության։

Հանկարծ մյուս հինգն էլ գոչեցին․

― Քսան ֆլորի՜ն։ Քսան ֆլորինով մենք էլ կծառայենք իշխանին։ Թագավորը քիչ է վճարում։ Դրա կեսը տուր ամեն մեկիս, և դատավորներին մենք կասենք այն, ինչ ուզենաս։

Մսագործներն ու Լամմեն խուլ մրմնջում էին․

― 'T is van te beven de klinkaert!

― Բայց, որպեսզի դուք լեզուներդ ձեզ պահեք, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― յոթը ձեզ կապկպած կտանի մինչև Պետեգեմ՝ գյոզերի մոտ։ Դուք կստանաք տաս ֆլորին՝ երբ ծովի վրա կլինեք, մինչ այդ մենք վստահ կլինենք, որ ճամբարային խոհանոցը ձեզ հավատարիմ կպահի հաց ու ապուրով։ Եթե քաջ լինեք՝ կստանաք ռազմավարի ձեր բաժինը։ Եթե միտեք դասալքել՝ կկախվեք։ Եթե թողնեք փախչեք և, այդպիսով, խուսափեք թոկից՝ կարժանանաք դաշույնի։

― Ով վճարի՝ նրան էլ կծառայենք, ― ասացին մարդորսները։

― 'T is van te beven de klinkaert! 'T is van te beven de klinkaert! ― ասում էին Լամմեն և յոթը՝ խփելով սեղաններին ամանների բեկորներով ու ջարդված բաժակներով։

― Ձեզ հետ կտանեք նմանապես Ժիլինին, Ստեվենին և երեք աղջիկներին, ― ասաց Ուլենշպիգելը։ ― Եթե դրանցից որևէ մեկը փորձի փախչել՝ կդնեք պարկի մեջ, բերանը կկարեք ու կգցեք գետը։

― Նա ինձ չի՞ սպանում, ― գոչեց Ժիլինը՝ ցատկելով իր անկյունից և ճոճելով օդում իր վինը։ Ապա երգեց․

Դըժնի էր երազը,
Երազն իմ հեգ սրտի․
Ինձ ծնել է Եվան,
Իմ հայրն է սատանան։

Ստեվենը ու մյուսները պատրաստվում էին լաց լինել։

― Ոչ մի բանից մի՛ վախենաք, անուշիկնե՛ր, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― դուք այնքան համով եք ու քաղցր, որ ամենուրեք ձեզ կսիրեն, կգուրգուրեն ու խրախճանք կկատարեն։ Ամեն մի մարտից հետո դուք կստանաք ավարի ձեր բաժինը։

― Իսկ ինձ ոչինչ չեն տա, քանի որ ես պառավ եմ, ― լացեց Ստեվենը։

― Օրական մեկ սու, կոկորդիլո՛ս, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― որովհետև դու կլինես այս չորս սիրուն աղջիկների ստրուկը, կլվաս նրանց շրջազգեստները, սավաններն ու շապիկները։

― Ե՞ս, տե՜ր իմ աստված, ― բացականչեց նա։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Դու շատ երկար էր կառավարել նրանց, ապրել ես նրանց մարմինների վաստակով՝ թողնելով նրանց աղքատ ու քաղցած։ Կարող ես հեծեծալ ու զռալ․ կլինի այնուամենայնիվ այն, ինչ ասացի։

Դրա վրա չորս աղջիկներն սկսեցին ծիծաղել ու ծաղրել Ստեվենին և լեզու ցույց տալով նրան՝ ասացին․

― Աշխարհում ամեն մեկի հերթը կգա։ Ո՞վ կարող էր ենթադրել ժլատ Ստեվենի այս վիճակը։ Նա ստրուկի պես ծառայելու է մեզ։ Օրհնյա՜լ լինի սինյոր Ուլենշպիգելը։

Ապա Ուլենշպիգելն ասաց մսագործներին ու Լամմեին․

― Դատարկեցեք գինու նկուղները, վերցրեք փողը․ դա կծառայի Ստեվենի ու չորս աղջիկների ապրուստի համար։

― Ատամներն է կրճտացնում Ստեվենը՝ ժլատը, ― ասացին աղջիկները։ ― Դու խստասիրտ ես եղել, և քեզ հետ նույնպես խիստ են վարվում։ Օրհնյա՜լ լինի սինյոր Ուլենշպիգելը։

Ապա երեքը դարձան դեպի Ժիլինը․

― Դու նրա աղջիկն էիր, նրա շահի աղբյուրը․ նրա հետ բաժանում էիր քո անարգ լրտեսության արդյունքը։ Կհամարձակվե՞ս դարձյալ մեզ ծեծել ու հայհոյել՝ քո այդ դիպակե հագուստով։ Մեզ արհամարհում էիր, որովհետև հասարակ շոր էինք հագնում։ Դու այդպես փարթամ ես հագնված զոհերի արյան շնորհիվ։ Հանենք նրա շրջազգեստը, որ նա էլ մեզ նման լինի։

― Համաձայն չեմ, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

Եվ Ժիլինը նետվելով նրա գիրկը, ասաց․

― Օրհնյա՜լ լինես, որ ինձ չսպանեցիր և չես ուզում, որ տգեղ երևամ։

Իսկ աղջիկները նախանձով նայում էին Ուլենշպիգելին և ասում․

― Սա էլ խելացնոր է նրա համար, ինչպես ամենքը։

Ժիլինը երգում էր ու վինը նվագում։

Յոթը մեկնեց դեպի Պետեգեմ՝ տանելով մարդորսներին ու աղջիկներին Լիսի երկայնքով։ Ճանապարհին նրանք մրմնջում էին․

― 'T is van te beven de klinkaert! 'T is van te beven de klinkaert!

Լույսը բացվելիս նրանք հասան ճամբարը, ճռվողեցին արտույտի պես և աքլորի կանչը պատասխանեց նրանց։ Աղջիկներն ու մարդորսները հսկողության տակ առնվեցին։ Այնուամենայնիվ երրորդ օրը Ժիլինին գտան սպանված, սիրտը խոցված մի մեծ մախաթով։ Երեք աղջիկները մեղադրեցին Ստեվենին, որը տարվեց խմբի՝ դատարանը կազմող կապիտանի, նրա տասնապետների և սերժանտների առաջ։ Այդտեղ նա խոստովանեց, որ սպանել է Ժիլինին՝ նախանձելով նրա գեղեցկությանը և կատաղելով, որ լիրբը իր հետ վարվում էր որպես աղախնի, անողոքաբար։ Եվ Ստեվենը կախաղան հանվեց, ապա թաղվեց անտառում։

Ժիլինն էլ թաղվեց, և մեռելոց աղոթքներ ասացին նրա չքնաղ մարմնի վրա։

Մինչ այդ Ուլենշպիգելից հրահանգված երկու մարդորսները գնացին Կուրտրեի դղյակատիրոջ մոտ, որովհետև Ստեվենի տանը տեղի ունեցած ժխորն ու անկարգությունը և ավերածությունը պետք է պատժվեր վերոհիշյալ դղյակատիրոջ ձեռքով, քանի որ Ստեվենի տունը նրա կալվածքի վրա էր, ուստի և ենթակա չէր Կուրտրե քաղաքի դատական մարմիններին։ Դղյակատեր սինյորին եղելությունը պատմելուց հետո խիստ համոզված շեշտով և խոնարհ անկեղծությամբ ասացին․

― Քարոզիչներին սպանողները ոչ Ուլենշպիգելն է, ոչ էլ նրա ընկեր և սիրելի Լամմե Գուդզակը, որոնք «Ծիածան» էին եկել միայն հանգստանալու համար։ Իսկական հանցավորները գենտցի երկու վաճառականներ են՝ մեկը նիհար, մյուսը խիստ գեր, նրանք փախան Ֆրանսիայի կողմը՝ Ստեվենի մոտ ամեն ինչ ջարդ ու փշուր անելուց հետո, տանելով իրենց հետ նրա չորս աղջիկներին՝ զվարճանալու համար։ Մենք նրանց, իհարկե, կճանկեինք, բայց այդտեղ էին նաև քաղաքի ամենաուժեղ մսագործներից յոթը, որոնք նրանց կողմն անցան։ Նրանք ամենքիս էլ կապկպեցին և բաց թողին միայն այն ժամանակ, երբ իրենք ֆրանսիական հողի վրա շատ առաջ էին գնացել։ Ահա, նայեցեք, պարանների հետքերը։ Չորս մարդորսները հետապնդում են՝ օժանդակ ուժ սպասելով, որպեսզի բռնեն նրանց։

Դղյակատերը ամեն մեկին երկու կառոլուս և մի նոր հագուստ տվեց՝ օրինավոր ծառայության համար։

Հետո նա գրություններ ուղարկեց Ֆլանդրիայի խորհրդին, Կուրտրեի ատենակալների դատարանին և արդարադատության ուրիշ ատյանների՝ հայտնելով, որ իսկական ոճրագործները հայտնաբերված են։

Եվ մանրամասն պատմեց եղելությունը։

Եվ դրանից ցնցվեցին Ֆլանդրիայի խորհուրդը և արդարադատության մյուս ատյանները։

Եվ դղյակատերը մեծ գովեստի արժանացավ իր խորամտության համար։

Իսկ Ուլենշպիգելն ու Լամմեն անխռով առաջանում էին Պետեգեմից Գենտ տանող ճանապարհով, Լիսի երկայնքով՝ ցանկանալով հասնել Բրյուգգե, ուր Լամմեն հույս ուներ գտնել իր կնոջը, և Դամմե, ուր Ուլենշպիգելը, խիստ մտազբաղ, կուզեր արդեն լինել տեսնելու համար Նելեին, որ վշտաբեկ ապրում էր խելացնոր Կատլինի հետ։

XXXVI

Բավական ժամանակից ի վեր Դամմեում ու նրա շրջակայքում բազմաթիվ խայտառակ ոճիրներ էին կատարվել։ Փոքր աղջիկներ, պատանիներ, ծեր մարդիկ, որոնք փողով գնացել էին դեպի Բրյուգգե, Գենտ կամ Ֆլանդրիայի մի այլ քաղաք ու գյուղ, գտնվել էին մահացած, որդի պես մերկացված և ծոծրակից խայթված այնքան երկար ու սուր ատամներով, որ ամենքի վզի ոսկորն էլ ջարդված էր լինում։

Բժիշկները և սափրիչ վիրաբույժները հայտարարել էին, որ դրանք գայլի ատամի հետքեր են։ «Ավազակներն, անկասկած, գայլից հետո էին գալիս ու կողոպտում զոհերին», ― ասել էին նրանք։

Չնայած բոլոր որոնումներին՝ ոչ ոք չկարողացավ իմանալ, թե ովքեր էին ավազակները։ Եվ շուտով գայլը մոռացության տրվեց։

Բազմաթիվ անվանի քաղաքացիներ, որ առանց պահակախմբի, հպարտ ճանապարհ էին ընկել, անհետացան և ոչ մի կերպ չիմացվեց, թե ինչ էին եղել նրանք, բացի մի քանի դեպքերից, երբ որևէ գեղջուկ առավոտյան արտը հերկելու գնալիս՝ գայլի հետքեր էր գտնում իր արտում, մինչդեռ իր շունը թաթերով ակոս փորելով՝ երևան էր բերում մի խեղճ մեռածի մարմին՝ գայլի ատամների հետքերը ծոծրակին կամ ականջի տակ, բազմաթիվ նույնպիսի հետքեր սրունքի վրա և միշտ հետևից։ Եվ ամեն անգամ ծոծրակի և սրունքի ոսկորը ջարդված էր լինում։

Եվ սարսափահար գյուղացին անմիջապես վազում էր դատավորին իմաց անելու, որը քրեական գրագրի, երկու ատենակալի և երկու վիրաբույժի հետ գալիս էր դեպքի վայրը։ Ուշի֊ուշով, մանրակրկիտ դիակը զննելուց, երբեմն էլ, երբ որդերը կերած էին լինում դեմքը, նրան անունով ու տոհմով ճանաչելուց հետո՝ այնուամենայնիվ խիստ զարմանում էին, որ գայլը, քաղցից մղված սպանելով՝ մահացածից ոչ մի կտոր չի պոկել։

Եվ Դամմեի բնակիչները խիստ ահաբեկվեցին, և ոչ ոք չէր համարձակվում գիշերն առանց պահակախմբի դուրս գալ։

Վերջապես բազմաթիվ քաջասիրտ գուգազներ ուղարկվեցին գայլին որոնելու՝ հրաման ունենալով գիշեր֊ցերեկ փնտրելու նրան, ծովի երկայնքին՝ ավազակույտերի մեջ։

Այդ ժամանակ նրանք Հեյստում էին՝ մեծ ավազակույտերի մեջ։ Գիշերն իջել էր։ Նրանցից մեկը վստահելով իր ուժին՝ ուզեց հեռանալ ընկերներից և հրահանով զինված՝ միայնակ որոնել նրան։ Մյուսները համաձայնեցին՝ վստահ լինելով, որ արիասիրտ ու զինված, ինչպիսին էր նա, կսպաներ գայլին, եթե գայլը համարձակվեր երևալ։

Ընկերն արդեն հեռացել էր, և նրանք խարույկ վառելով սկսեցին դամա խաղալ և միաժամանակ գինօղի խմել իրենց շշերից։

Եվ մերթ ընդ մերթ ձայն էին տալիս․

― Հե՛յ, ընկե՛ր, վերադարձիր, գայլը վախենում է․ ե՛կ խմենք։

Բայց նա չէր պատասխանում։

Հանկարծ լսելով մի սուր ճիչ, որ նման էր մեռնող մարդու աղաղակին, նրանք վազեցին այն կողմը, որտեղից լսվել էր ճիչը՝ գոռալով․

― Պի՛նդ կաց, օգնության ենք գալիս։

Բայց երկար ժամանակ անցավ, մինչև որ գտան իրենց ընկերոջը, որովհետև ոմանք ասում էին, որ ճիչը հովտից էր լսվել, ոմանք էլ՝ ամենաբարձր ավազակույտից։

Վերջապես իրենց լապտերներով ձոր ու ավազակույտ լավ փնտրելուց հետո գտան ընկերոջը՝ սրունքն ու բազուկը կծած հետևի կողմից և մյուս զոհերի պես վիզը փշրված։

Մեջքի վրա փռված՝ բռնել էր սուրը կծկած ձեռքում․ հրահանն ընկած էր ավազի վրա։ Նրա կողքին երեք կտրված մատ կար, որոնք նրանը չէին․ վերցրին դրանք իրենց հետ։ Նրա կախքսակը հափշտակել էին։

Ընկերոջ մարմինը ուսերի վրա բարձրացրին, վերցրին նրա պատվական սուրը ու պանծալի հրահանը, և վշտաբեկ ու զայրացած՝ դիակը տարան դատավորի մոտ։ Դատավորը քրեական գրագրի, երկու ատենակալի ու երկու վիրաբույժի ընկերակցությամբ ընդունեցին այն։

Կտրված մատները քննության ենթարկվեցին ու հաստատվեց, որ պատկանում էին մի ծերունու, որը ագարակում երբևէ բանվոր չէր եղել, քանի որ մատները նուրբ էին և եղունգները երկար, ինչպես պաշտոնյաների և հոգևորականների եղունգներն են լինում։

Հաջորդ օրը դատավորը, ատենակալները, գրագիրը, վիրաբույժները և գուգազները գնացին այն վայրը, որտեղ կծել ու մահացրել էին խեղճ գուգազին, և արյան կաթիլներ նկատեցին խոտերի վրա, ինչպես նաև ոտքի հետքեր, որ հասնում էին ծովին ու այդտեղ ընդհատվում։

XXXVII

Խաղողների հասնելու օրերն էին, գինու ամսի չորրորդ օրը, երբ Բրյուսել քաղաքում, սուրբ Նիկոլայի աշտարակի բարձրունքից, մեծ պատարագից հետո, ընկույզի տոպրակներ են նետում ժողովրդին։

Գիշերը Նելեն արթնացավ փողոցից եկող աղմուկներից։ Սենյակում որոնեց Կատլինին ու չգտավ։ Վազելով իջավ ներքև, բացեց դուռը, և Կատլինը ներս մտնելով՝ ասաց․

― Փրկի՜ր ինձ, փրկի՜ր ինձ։ Գա՜յլը, գա՜յլը։

Եվ Նելեն դաշտից հեռավոր ոռնոցներ լսեց։ Նա դողդողալով վառեց բոլոր լամպերը, մոմերն ու աշտանակները։

― Ի՞նչ է պատահել, Կատլի՛ն, ― ասում էր նա՝ բազուկների մեջ սեղմելով նրան։

Կատլինը նստեց, աչքերը տարտամ և նայելով մոմերին՝ ասաց․

― Արևն է դա, քշում է չար ոգիներին։ Գայլը, գայլը ոռնում է դաշտում։

― Բայց դու ինչո՞ւ ես դուրս եկել քո տաք անկողնից ու գնացել, որպեսզի սեպտեմբերյան խոնավ գիշերով տենդ ստանաս։

― Այս գիշեր Հանսկեն ոսկրկուլի պես ձայնեց, ― ասաց Կատլինը, ― ես էլ դուռը բացի։ Նա ինձ ասաց․ «Խմիր տեսիլքի դեղաջուրը», ես էլ խմեցի։ Հանսկեն գեղեցիկ է։ Վերցրե՜ք կրակը։ Այնժամ նա ինձ տարավ ջրանցքի մոտ և ասաց․ «Կատլի՛ն, ես քեզ կվերադարձնեմ յոթ հարյուր կառոլուսը, դու կտաս Ուլենշպիգելին՝ Կլաասի որդուն։ Այս երկուսն էլ քեզ, որ շրջազգեստ գնես․ շուտով հազար հատ կունենաս։ «Հազար հատ, ասացի ես, ուրեմն ես կհարստանամ»։ «Կստանաս, ― ասաց նա։ Բայց Դամմեում հիմա չկա՞ն այնպիսի կանայք ու աղջիկներ, որ նույնքան հարուստ են, որքան դու ես լինելու»։ «Չգիտեմ», պատասխանեցի, բայց չէի ուզում ասել նրանց անունը՝ վախենալով, որ նրանց կսիրի։ Նա էլ ասաց․ «Իմացիր նրանց անունը և, երբ նորից գամ, հայտնիր ինձ»։

Օդը զով էր, մառախուղը սահում էր մարգագետիններին քսվելով, չոր ոստերը ծառերից ընկնում էին ճանապարհի վրա։ Եվ լուսինը փայլում էր, ու ջրանցքի ջրի վրա կրակներ կային։ Հանսկեն ինձ ասաց․ «Այսօր մարդագելի գիշերն է․ բոլոր հանցապարտ հոգիները դուրս են գալիս դժոխքից։ Ձախ ձեռքով պետք է երեք անգամ խաչակնքել ու գոչել․ «Ա՜ղ, ա՜ղ, ա՜ղ, որ է անմահության խորհրդանիշը, և նրանք քեզ վնասել չեն կարող»։ Ես էլ ասացի․ «Կանեմ այն, ինչ դու ես ուզում, անուշիկս»։ Նա ինձ գրկեց ու ասաց․ «Դու իմ կինն ես»։ «Այո», ասացի ես։ Եվ նրա քաղցր խոսքի վրա մի երկնային երջանկություն բալասանի պես սահեց մարմնիս վրա։ Նա պսակեց ինձ վարդերով ու ասաց․ «Գեղեցիկ ես դու»։ Ես էլ նրան ասացի․ «Դու էլ գեղեցիկ ես, Հանսկե՛, անուշի՛կս, կանաչ թավշե, ոսկերիզ, նրբակար հագուստներովդ, ջայլամի երկար փետուրներովդ, որ ծածանվում է անեզր գլխարկիդ վրա, և ծովու հրաշող ալիքներին նմանող քո դժգույն դեմքով։ Եվ եթե Դամմեի աղջիկները տեսնեն քեզ՝ անվերջ հետևիցդ կվազեին, խնդրելով սիրտդ․ բայց միմիայն ինձ պետք է տաս այն, Հանսկե՛»։ Նա ասաց․ «Ջանա՛ իմանալ, թե ամենահարուստները որոնք են․ նրանց ունեցածը կլինի քոնը»։ Ապա ինձ թողեց ու գնաց՝ արգելելով, որ հետևեմ նրան։

Կանգնած մնացի այդտեղ՝ զնգզնգացնելով ձեռքիս մեջ երկու կառոլուսը, և մառախուղի պատճառով դողդողալով ու փետացած՝ երբ տեսա, թե ինչպես ջրանցքի դարպասից մագլցելով զառիվայրը՝ երևաց մի գայլ, որի դեմքը կանաչ էր և նրա սպիտակ ստևի մեջ երկար եղեգներ կային։ «Ա՜ղ, ա՜ղ, ա՜ղ», ― գոչեցի ես ու խաչակնքեցի․ բայց նա կարծես ամենևին չվախեցավ դրանից։ Ես սկսեցի ամենայն ուժով վազել․ ես ճչում էի, նա ոռնում էր․ ապա լսեցի նրա ատամների չոր կափկափումը այնքան մոտիկ, որ կարծեցի, թե ինձ կբռնի։ Բայց ես նրանից ավելի արագ էի վազում։ Բարեբախտաբար Արագիլի փողոցի անկյունում հանդիպեցի գիշերապահին՝ իր լապտերով․ «Գա՜յլը, գա՜յլը», ― գոռացի ես։ «Մի՛ վախենա, ― ասաց գիշերապահը, ― հիմա քեզ կտանեմ տունդ, գի՛ժ Կատլին»։ Եվ ես զգացի, որ այն ձեռքը, որով բռնել էր ինձ, դողում էր։ Նա նմանապես վախենում էր։

― Բայց նա արդեն սրտապնդվել է, ― ասաց Նելեն։ ― Լսո՞ւմ ես, թե ինչպես ծոր տալով երգում է հիմա՝ De clock is tien, tien aen de clock (ժամը տասն է զանգակատանը, զանգակատանը ժամը տասն է)։ Եվ ճկճկացնում է իր կոչնակը։

― Վերցրե՜ք կրակը, ― ասում էր Կատլինը, ― գլուխս այրվում է։ Վերադարձի՛ր, Հանսկե՛, անուշի՛կս։

Եվ Նելեն նայում էր Կատլինին ու աղոթում սուրբ կույսին, որ նրա գլխից հանի խելագարության կրակը, և լալիս էր նրա վրա։

XXXVIII

Բելեմում, Բրյուգգեի ջրանցքի ափերին, Ուլենշպիգելը և Լամմեն հանդիպեցին մի ձիավորի, որի թաղիքե գլխարկի վրա աքաղաղի երեք փետուր կար․ նա սանձը թուլացրած սլանում էր դեպի Գենտ։ Ուլենշպիգելը երգեց արտույտի պես, և ձիավորը կանգ առնելով պատասխանեց աքաղաղի կանչով։

― Ի՞նչ լուր ունես, անդադրում ձիավոր, ― հարցրեց Ուլենշպիգելը։

― Կարևոր լուրեր, ― ասաց ձիավորը։ ― Պարոն դը Շատիլյոնի խորհրդով, որ Ֆրանսիայի երկրում ծովերի ադմիրալն է, ազատության իշխանը կարգադրություն է արել ռազմանավեր սպառազինելու մասին, բացի այն նավերից, որոնք արդեն սպառազինված են Էմդենում ու Արևելյան Ֆրիսլանդիայում։ Նրա կարգադրություններն ստացած քաջարի մարդիկն են՝ Դոլհենի սեպուհ Ադրիեն դե Բերգենը, նրա եղբայր Լյուդվիգ Հեննաուն, Մոնֆոկոնի բարոնը, տյար Լուի Բրեդերոդեն, Ալբերտ Էգմոնտը՝ գլխավորած որդին և ոչ դավաճան, ինչպես իր եղբայրն է, Բերթել Էնթենս Մենթեդան՝ Ֆրիսլանդացին, Արդիեն Մենինգը, մոլեգին ու հպարտ գենտցի Հեմբիզը և Յան Բրոոկը։ Իշխանը տվել է իր ողջ ունեցվածքը՝ ավելի քան հիսուն հազար ֆլորին։

― Նրա համար հինգ հարյուր ֆլորին ունեմ, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Ծովը տար դրանք, ― ասաց ձիավորը։

Եվ քառատրոփ հեռացավ։

― Նա տալիս է իր ամբողջ ունեցվածքը, ― ասաց Ուլենշպիգելը։ ― Մինչդեռ մենք տալիս ենք սոսկ մեր կաշին։

― Ուրեմն դա քի՞չ է, ― ասաց Լամմեն, ― և երբևիցե ջարդ ու կոտորածից զատ այլ բան չե՞նք լսելու։ Օրանժի իշխանը ցած է ընկել։

― Ճիշտ է, ցած է ընկել, ինչպես կաղնին․ բայց կաղնու ծառից ազատության նավեր են շինում։

― Հօգուտ իշխանի, ― ասաց Լամմեն։ ― Բայց քանի որ այլևս ոչ մի վտանգ չկա՝ նորից էշ գնենք։ Սիրուն եմ նստած ընթանալ և ներբաններիս տակ մշտական խշրտոց չզգալ։

― Լավ, էշ գնենք, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― այդ անասունները հեշտ է առնել֊ծախել։

Նրանք գնացին շուկա և գնեցին երկու սիրուն էշ՝ իրենց թամբ ու սանձով։

XXXIX

Երբ նրանք մի ոտքն այս կողմ, մյուսն այն կողմ պարզած տրնգոզի անելով հասան Օստ֊Կամպ, ուր մի մեծ անտառ կար, որից այն կողմ ջրանցք կար։

Ստվեր ու հաճելի բուրմունք որոնելով՝ նրանք մտան անտառ և բացի ամեն ուղղությամբ՝ դեպի Բրյուգգե, Գենտ, Հյուսիսային ու Հարավային Վլաանդերեն տանող երկար ծառուղիներից՝ այլ բան չտեսան։

Հանկարծ Ուլենշպիգելն իր էշից ցած ցատկեց։

― Այնտեղ ոչինչ չե՞ս տեսնում։

― Այո, տեսնում եմ, ― ասաց Լամմեն և դողդողալով ավելացրեց․ ― կի՜նս, իմ բարի կինը։ Նա՜ է, որդյակ իմ։ Պա՛հ, ոտքերս ծալվում են, չեմ կարող մոտենալ նրան։ Ի՜նչ ձևով եմ նրան գտնում։

― Ինչի՞ց ես դժգոհում, ― ասաց Ուլենշպիգելը։ ― Գեղեցիկ է նա այսպես կիսամերկ, մեջընդմեջ կտրատած իր մուսլինե զգեստով, որ թույլ է տալիս տեսնել նրա թարմ մարմինը։ Շատ է սա ջահել․ չէ, քո կինը չէ։

― Որդյա՛կ իմ, նա է, ― ասաց Լամմեն, ― նա է, որդյա՛կ իմ․ ճանաչում եմ նրան։ Տա՛ր ինձ, այլևս չեմ կարող քայլել։ Ո՞վ կարող էր մտածել, որ նա այսպես կլինի․ գնչուհու պես հագնված ու առանց ամաչելու այդպես պարի՜։ Այո, նա է․ տե՛ս նրա բարակ սրունքները, մինչ ուսերը մերկ բազուկները, կլորիկ ու ոսկեզօծ ստինքները, որ ցայտում են մուսլինե զգեստի տակից։ Մի տես ինչպես է կարմիր լաթով կատաղեցնում իր մոտը ոստոստող խոշոր շանը։

― Եգիպտական շուն է, ― նկատեց Ուլենշպիգելը, ― Նիդեռլանդիան երբեք այս տեսակը չի արտադրում։

― Եգիպտակա՞ն․․․ չգիտեմ․․․ Բայց նա՜ է, որդյա՛կ իմ, այլևս ոչինչ չեմ տեսնում այդտեղ։ Նա շատ է վեր քաշում իր զստապանը, որպեսզի ավելի ցույց տա իր կլորիկ զիստերը։ Ծիծաղում է իր սպիտակ ատամները ցուցադրելու համար, ու քրքջում, որպեսզի լսեն իր քաղցր ձայնի հնչյունը։ Բաց է անում զգեստի վերնամասը ու հետ նետվում։ Պա՜հ, մի նայիր սիրահար կարապի այդ պարանոցին, մերկ ուսերին, ջինջ ու համարձակ աչքերին։ Վազում եմ նրա մոտ։

Եվ էշից վար ցատկեց։

Բայց Ուլենշպիգելը կանգնեցրեց նրան և ասաց․

― Այդ աղջնակը քո կինը չէ։ Մենք գնչուների մի ճամբարի մոտ ենք։ Զգո՜ւյշ։ Տեսնո՞ւմ ես ծառերի հետևից բարձրացող ծուխը։ Չե՞ս լսում շների հաչոցը։ Հապա՛ տե՛ս մի քանիսն են այնտեղ, որ գուցե պատրաստ են կծել մեզ։ Ավելի լավ է թաքնվենք թավուտում։

― Ես չեմ թաքնվի, ― ասաց Լամմեն։ ― Դա իմ կինն է, մեզ պես ֆլամանդացի։

― Խե՜նթ կույր, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Կո՞ւյր, ո՛չ։ Շատ լավ տեսնում եմ, թե ինչպես է կիսամերկ պարում, ծիծաղում ու գրգռում այդ խոշոր շանը։ Ձևանում է, թե մեզ չի տեսնում։ Բայց վստահեցնում եմ քեզ, մեզ տեսնում է։ Թի՛լ, Թի՛լ, տե՛ս, թե ինչպես է շունը նետվում նրա վրա ու ցած գցում՝ կարմիր լաթը խլելու համար։ Նա էլ ընկնում է՝ դժգոհ ճիչ արձակելով։

Եվ հանկարծ Լամմեն սլացավ նրա կողմը՝ գոչելով․

― Կի՛նս, կի՛նս։ Ո՞րտեղ ես վնասել քեզ, անուշի՛կս։ Ինչո՞ւ ես քրքրջալով ծիծաղում։ Աչքերդ մոլոր են։

Եվ գրկելով ու գուրգուրելով նրան՝ ասաց․

― Նայեմ ձախ ստինքիդ տակ եղած խալը։ Չեմ տեսնում։ Ո՞ւր է։ Չէ, իմ կինը չէս։ Տե՜ր իմ աստված։

Կինը չէր դադարում ծիծաղել։

Հանկարծ Ուլենշպիգելը կանչեց․

― Զգո՜ւյշ, Լամմե՛։

Եվ Լամմեն, շրջվելով, տեսավ իր առաջ մի բարձրահասակ, սևուկ գնչու, նիհար ու տգեղ դեմքով, գորշ՝ ինչպես peperkoek՝ համեմունքներով անուշված հաց։

Լամմեն քաշեց իր կարճ թուրը և պաշտպանողական դիրք բռնելով՝ գոչեց․

― Հասի՜ր, Ուլենշպիգել։

Ուլենշպիգելն այդտեղ էր իր հիանալի սրով։

Գնչուն վերին գերմաներենով ասաց նրան․

― Gibt mi Gheltm ein Richsthaler auf tsein (փող տուր ինձ․ մեկ ռայխսթալեր կամ տասը)։

― Տեսնում ես, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― աղջիկը քրքջալով գնում է ու շարունակ հետ նայում, որ տեսնի թե հետևո՞ւմ են իրեն։

― Gibt mi Ghelt, ― ասաց մարդը։ ― Վճարիր սիրավայելքիդ համար։ Աղքատ մարդիկ ենք մենք և ոչ մի վնաս չենք կամենում քեզ։

Լամմեն մեկ կառոլուս տվեց նրան։

― Ի՞նչ արհեստ ես բանեցնում, ― հարցրեց Ուլենշպիգելը։

― Ամեն արհեստ, ― պատասխանեց գնչուն։ ― Լինելով ճարպկության արվեստի վարպետ, հիանալի, կախարդական պտույտներ ենք գործում։ Թմբուկ ենք զարնում ու հունգարական պարեր պարում։ Մեր մեջ կան շատերը, որոնք վանդակներ և կասկարաներ են շինում ամենալավ ձևով միս խորովելու համար։ Բայց ամենքն էլ, թե՛ ֆլաման, թե՛ վալոն, վախենում են մեզնից ու վռնդում են մեզ։ Չկարողանալով արդար վաստակով ապրել՝ ապրում ենք ավարով, այսինքն բանջարեղենով, մսով ու թռչուններով, որ ստիպված ենք չանթել գյուղացուց, որովհետև նա չի ուզում ո՛չ տալ մեզ դրանք, ո՛չ էլ ծախել։

Լամմեն հարցրեց նրան․

― Ո՞վ է այդ աղջիկը, որ այնքան նման է իմ կնոջը։

― Մեր պարագլխի աղջիկն է, ― պատասխանեց սևուկը։

Ապա ահաբեկված իջեցնելով ձայնը՝ ասաց․

― Աստված պատժել է նրան սիրացավով, և նա չի իմանում, թե ինչ է կանացի ամոթխածությունը։ Հենց որ մի տղամարդ է տեսնում՝ սկսում է ուրախանալ ու ցնորվել, անընդհատ ծիծաղում է։ Շատ քիչ է խոսում․ երկար ժամանակ կարծում էինք, թե համր է։ Գիշերը վշտակոծ մնում է կրակի առաջ, երբեմն լաց լինելով կամ առանց պատճառի ծիծաղելով և ցուցադրելով իր փորը, ասում է, որ ցավում է։ Այդ ժամանակ նա գնում է, համարյա մերկ, պարելու ճամբարի շրջակայքում։ Միայն շղարշե ու մուսլինե շոր է ուզում հագնել, իսկ ձմռանը մեծ դժվարությամբ ենք այծի բրդե թիկնոցով ծածկում նրան։

― Բայղ մի՞թե որևէ բարեկամ չունի, որ արգելի նրան այդպես անձնատուր լինելու առաջին պատահածին, ― հարցրեց Լամմեն։

― Չունի, ― ասաց գնչուն, ― որովհետև ճանապարհորդները մոտենալով նրան ու զննելով խելագար աչքերը՝ ավելի շուտ վախ են զգում նրա նկատմամբ, քան թե սեր։ Այս խոշոր մարդը համարձակ գտնվեց, ― ասաց նա՝ ցույց տալով Լամմեին։

― Թող դուրս տա, որդյա՛կ իմ, ― միջամտեց Ուլենշպիգելը, ― խարակաձուկը չարախոսում է կետի մասին։ Այդ երկուսից ո՞րն է ավելի շատ յուղ տալիս։

― Այս առավոտ կծան լեզու ունես, ― ասաց Լամմեն։

Բայց Ուլենշպիգելն առանց մտիկ անելու նրան՝ հարցրեց գնչուին․

― Ի՞նչ է անում նա, երբ ուրիշներն էլ ընկերոջս՝ Լամմեի պես համարձակ են լինում։

― Այնժամ նա հաճույք և օգուտ է ստանում, ― տխուր պատասխանեց գնչուն։ ― Ովքեր տիրանում են նրան՝ վճարում են իրենց հաճույքի համար, իսկ դրամը ծախսվում է նրա հագուստի, ինչպես և ծերունիների ու կանանց կարիքների համար։

― Ուրեմն նա ոչ ոքի չի՞ հնազանդվում, ― հարցրեց Լամմեն։

― Չարգելենք, որ իրենց ուզածն անեն նրանք, ում հարվածում է աստված, ― պատասխանեց գնչուն։ ― Այդպես է նա ցույց տալիս իր կամքը։ Եվ այդպես է մեր օրենքը։

Ուլենշպիգելն ու Լամմեն հեռացան։ Գնչուն ծանրախոհ ու անխռով վերադարձավ իր ճամբարը։ Աղջիկը քահ֊քահ ծիծաղելով պարում էր բացատում։

XL

Բրյուգգեի ճանապարհին Ուլենշպիգելն ասաց Լամմեին․

― Մենք շատ խոշոր գումար ենք ծախսել գուգազներ վարձելու, մարդորսներին վճարելու, այդ գնչուհուն նվիրելու և այն անհաշիվ oliekoek֊ների համար, որ քեզ հաճելի էր ավելի շուտ անընդհատ ուտել, քան թե ծախել թեկուզ մեկ հատ։ Արդ, չնայած քո փորի ցանկության, ժամանակ է ավելի պարկեշտ ձևով ապրել։ Փողդ տուր ինձ․ ես կպահեմ ընդհանուր քսակը։

― Համաձայն եմ, ― ասաց Լամմեն՝ փողը հանձնելով նրան։ ― Միայն թե սովամահ չանես ինձ, որովհետև նկատի առ, որ ես գեր եմ ու հզոր, հետևաբար ինձ անհրաժեշտ է հիմնական ու առատ սնունդ։ Քեզ համար լավ է, նիհար ես ու վտիտ, կարող ես ապրել մի օր ուտելով, մյուս օրը ոչինչ չուտելով կամ ինչ որ պատահի, ինչպես նավամատույցների տախտակները, որ օդով ու անձրևով են ապրում։ Բայց ես, որին օդը դատարկում է և անձրևը քաղցածացնում, այլ կերուխումի կարիք ունեմ։

― Կունենաս՝ առաքինի կերուխում, ― ասաց Ուլենշպիգելը։ ― Ամենալիքը փորերն էլ չեն դիմանում դրան․ աստիճանաբար ուռուցքն իջեցնելով՝ ամենածանր մարդուն էլ թեթևացնում են։ Եվ շատ չանցած՝ ամենքը կտեսնեն, թե ինչպես բավականաչափ ճարպաթափված, գողտրիկ Լամմեն եղնիկի պես վազ է տալիս։

― Ավա՜ղ, ― ասաց Լամմեն, ― ի՞նչ կլինի հայսուհետև իմ նիհար վիճակը։ Քաղցած եմ, որդյա՛կ իմ, ուզում եմ ընթրել։

Իրիկունն իջնում էր։ Նրանք հասան Բրյուգգե՝ Գենտի դարպասը, ցույց տվին անցաթղթերը։ Պարտադիր վճարը անելուց հետո ― կես սու իրենց, երկու սու էշերի համար ― նրանք մտան քաղաք։ Լամմեն սրտամորմոք միտք էր անում Ուլենշպիգելի խոսքերի մասին։

― Շո՞ւտ ենք ընթրելու, ― հարցրեց նա։

― Այո։

Նրանք իջան in de Meermin («Սիրենա») պանդոկը, որի տանիքի աղավնատան վրա էլ հաստատված է մի ոսկեզօծ սիրանա։

Էշերը կապեցին ախոռը, և Ուլենշպիգելը իր ու Լամմեի համար ընթրիք պատվիրեց՝ հաց, պանիր, գարեջուր։

Պանդոկապանի դեմքի վրա արհամարհական ժպիտ էր խաղում այդ աղքատիկ ընթրիքը մատուցելիս։ Լամմեն ուտում էր առանց ոգևորության և հուսահատությամբ նայում Ուլենշպիգելին, որն այնպիսի ախորժակով էր ուտում խիստ հին հացն ու բոլորովին նոր պանիրը, ասես դրախտահավեր լինեին։ Լամմեն առանց հաճույքի էր խմում գարեջրի իր փոքրիկ բաժինը։ Ուլենշպիգելը ծիծաղում էր նրան այդպես վշտաբեկ տեսնելով։ Կար և մի ուրիշը, որ նույնպես ծիծաղում էր պանդոկի բակում և երբեմն գալիս էր լուսամուտից ցույց տալու իր դնչիկը։ Ուլնեշպիգելը նկատեց, որ կին է և դեմքը թաքցնում է։ Ենթադրելով, թե որևէ չարաճճի սպասուհի կլինի՝ այլևս չմտածեց դրա մասին և տեսնելով, որ Լամմեն գույնը գցել, տխրել է՝ խղճաց նրան ու մտածում էր ընկերոջ համար պատվիրել երշիկով ձվածեղ, բակլայով եզի միս և ամեն տեսակ այլ տաք կերակուրներ, երբ ներս մտավ պանդոկապանը և գլխարկը հանելով ասաց․

― Եթե պարոն ճանապարհորդները ցանկանում են ավելի լավ ընթրել՝ կարող են միայն ասել, թե ինչ են ուզում։

Լամմեն լայն բացեց աչքերը, է՛լ ավելի լայն՝ բերանը և անձկալի անհանգստությամբ նայեց Ուլենշպիգելին։

― Շրջագայող բանվորները երբեք հարուստ չեն լինում, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Պատահում է, սակայն, որ նրանք չեն իմանում, թե ի՛նչ ունեն, ― ասաց պանդոկապետը։ Եվ ցույց տալով Լամմեին՝ ավելացրեց․ ― Այս պատվական կզակը համարժեք է երկուսի։ Ի՞նչ կկամենային ձերդ ազնվություններն ուտել ու խմել․ չաղ խոզապուխտով ձվածե՞ղ, choesels (ռագու), որ հենց հիմա է եփվում, կռտած, չաղ աքլոր, որ հալչում է ատամի տակ, կասկարայի խորոված՝ չորս համեմունքով պատրաստված սոուսով հանդերձ, Անտվերպենի dobbelknol, Բրյուգգեի dobbelkuytm, Լյուվենի գինի՝ բուրգունդականի ձևով մշակված։ Եվ այդ բոլորն անվճար։

― Բոլորն էլ բերեք, ― գոչեց Լամմեն։

Քիչ հետո սեղանը զարդարվեց, և Ուլենշպիգելը հրճվանք զգաց՝ տեսնելով, թե ինչպես խեղճ Լամմեն, որ ավելի էր քաղցած, քան երբևէ, հարձակվում էր ձվածեղի, choesels֊ի, աքաղաղի, խոզապուխտի, խորովածների վրա, լիտրերով կոկորդն էր լցնում dobbelkuyt֊ը, բուրգունդական ձևով պատրաստված Լուվենի գինին։

Երբ այլևս չէր կարողանում ուտել, հաճույքից փնչաց կետի պես և նայեց սեղանի շուրջ բոլորը՝ տեսնելու, թե այլևս ոչինչ չկա՞ ատամի տակ դնելու համար։ Եվ սկսեց ուտել թխվածքների փշրանքները։

Ոչ Ուլենշպիգելը, ոչ էլ Լամմեն չէին տեսել այն սիրուն դնչիկը, որ ժպտալով նայում էր լուսամուտից, գնում գալիս էր բակում։ Պանդոկապանը կինամոնով ու շաքարով եփված մադերա բերեց, և նրանք շարունակեցին խմել։ Եվ երգեցին։

Լույսերը հանգցնելու ժամին նա հարցրեց, թե չե՞ն ուզում բարձրանալ ամեն մեկն իր ընդարձակ ու գեղեցիկ սենյակը։ Ուլենշպիգելը պատասխանեց, որ փոքրիկն էլ բավական է իրենց։ Պանդոկապանը պատասխանեց․

― Այդպիսին չունեմ․ ամեն մեկդ կունենաք մի իշխանական սենյակ, առանց վճարի։

Եվ իսկապես, առաջնորդեց նրանց կարասիներով ու գորգերով փարթամորեն կահավորված սենյակներ։ Լամմեի սենյակում մի մեծ մահճակալ կար։

Ուլենշպիգելը, որ լավ էր խմել ու սաստիկ քնել էր ուզում, թողեց, որ Լամմեն պառկի, ինքն էլ շտապեց նույնն անել։

Հաջորդ օրը, կեսօրին նա մտավ Լամմեի սենյակը և տեսավ նրան քնած ու խռմփալիս։ Նրա կողքին դրված էր դրամով լեցուն մի գեղեցիկ քսակ։ Նա բացեց ու տեսավ, որ ոսկե կառոլուսներ և արծաթ պատարներ են։

Նա թափահարեց Լամմեին արթնացնելու համար․ Լամմեն ուշքի եկավ, տրորեց աչքերը և նայելով շուրջը՝ անհանգիստ ասաց․

― Կի՜նս, ո՞ւր է կինս։

Եվ ցույց տալով դատարկ տեղը իր կողքին՝ անկողնում, ասաց․

― Հենց հիմա այստեղ էր։

Ապա ցատկելով անկողնից՝ դարձյալ նայեց ամեն կողմ, սկսեց որոնել սենյակի բոլոր ծակուծուկերը, անկողնախորշն ու դարակները և ոտքերը հատակին խփելով՝ գոչեց․

― Կի՜նս, ո՞ւր է կինս։

Պանդոկապանը աղմուկը լսելով վեր բարձրացավ։

― Անպիտա՛ն, ― ասաց Լամմեն՝ բռնելով նրա կոկորդը, ― ո՞ւր է իմ կինը։ Ի՞նչ ես արել իմ կինը։

― Անհամբեր արարա՛ծ, ― ասաց պանդոկապանը, ― ինչպես թե կինդ։ Ի՞նչ կին։ Դու մենակ ես եկել։ Ոչինչ չեմ իմանում։

― Պա՜հ, չես իմանո՜ւմ, ― ասաց Լամմեն՝ նորից բոլոր ծակուծուկերը նայելով։ ― Ավա՜ղ, նա այստեղ էր այս գիշեր, իմ անկողնում, ինչպես մեր ամենաջերմ սիրո օրերին։ Այո։ Ո՞ւր ես դու, անուշի՛կս։

Եվ քսակը խփելով գետնին՝ գոչեց․

― Քո փողը չէ, որ ինձ պետք է, դու ես ինձ պետք, քո քնքուշ մարմինը, քո բարի սիրտը, ո՜վ սիրեցյալ։ Ո՜վ երկնային հաճույքներ, այլևս չեք վերադառնալու։ Ես վարժվել էի այլևս քեզ չտեսնել, անսեր ապրել, իմ գողտրիկ գանձ։ Եվ ահա, նորից ընդունելուց հետո լքում ես հիմա։ Բայց ես ուզում եմ մեռնել։ Ա՜խ, կի՜նս, ո՞ւր է կինս։

Եվ աղեկտուր արցունք էր թափում հատակի վրա, ուր փռվել֊մնացել էր։ Ապա հանկարծ բացելով դուռը՝ սկսեց վազել ամբողջ պանդոկում և փողոցում, մի տակ շապկով, և գոռալ․

― Կի՜նս, ո՞ւր է կինս։

Բայց շուտով վերդարձավ․ որովհետև չար տղաները հայ֊հույ էին անում և քար շպրտում նրան։

Եվ Ուլենշպիգելը ստիպելով նրան, որ հագնվի, ասաց․

― Մի՛ վշտանա, կտեսնես նորից, քանի որ արդեն գտար։ Նա քեզ սիրում է դեռ, քանի որ վերադարձել է մոտդ, քանի որ, անկասկած, նա է վճարել մեր ընթրիքի ու իշխանական սենյակների համար և անկողնի վրա դրել է այս լեցուն քսակը։ Աճյունն ինձ ասում է, որ տեղի ունեցածը անհավատարիմ կնոջ դեպք չէ։ Մի՛ լաց լինի, և գնանք պաշտպանելու պապենական երկիրը։

― Մնանք դեռ Բրյուգգեում, ես ուզում եմ շրջել ամբողջ քաղաքը և կգտնեմ նրան։

― Երբեք էլ չես գտնի, քանի որ նա թաքնվում է քեզնից, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

Լամմեն բացատրություն պահանջեց պանդոկապանից, բայց սա չուզեց որևէ բան ասել։

Եվ նրանք մեկնեցին դեպի Դամմե։

Ճանպարհին Ուլենշպիգելն ասաց Լամմեին․

― Ինչո՞ւ չես ասում, թե ինչպես այդ գիշերը դու նրան գտար կողքիդ և ինչպես նա քեզ թողեց։

― Որդյա՛կ իմ, ― պատասխանեց Լամմեն, ― ինչպես գիտես մսով, գարեջրով ու գինով խրախճանք էինք արել, և ես հազիվ էի շունչ քաշում, երբ մենք գնացինք քնելու։ Լուսավորելու համար բռնել էի մի մեղրամոմ, ասես իշխանազուն լինեի, և մոմակալը դրել էի սնդուկի վրա, որ քնեմ, դուռը կիսաբաց էր, սնդուկը խիստ մոտ։ Շորերս հանելիս նայում էի անկողնիս՝ քնելու մեծ սիրով ու ցանկությամբ․ մեկ էլ մեղրամոմը հանկարծակի հանգավ։ Սենյակումս լսեցի թեթև ոտնաձայն, բայց որովհետև շատ ավելի քնելու ցանկություն ունեի, քան թե վախի զգացմունք, ծանր֊ծանր պառկեցի։ Եվ երբ քունս տանելու վրա էր՝ մի ձայն, նրա ձայնը, ո՜վ կինս, խե՜ղճ կինս ինձ ասաց, «Լավ ընթրեցի՞ր Լամմե՛», և նրա ձայնն ինձ մոտ էր, նմանապես՝ նրա դեմքը, նրա քնքուշ մարմինը։

XLI

Այդ օրը Ֆիլիպ արքան հրուշակեղեն շատ կերած լինելով՝ սովորականից ավելի տխուր էր։ Նա նվագել էր իր կենդանի կլավեսինը, որ մի արկղ էր՝ մեջը դրված կատուներ, որոնց գլուխները դուրս էին ցցված կլոր ծակերից՝ ստեղների վերևը։ Ամեն անգամ, երբ արքան խփում էր մի ստեղնին, սա էլ իր հերթին սլաքով խփում էր կատվին՝ խեղճ անասունը ցավից մլավում էր ու տրտնջում։

Բայց Ֆիլիպը չէր ծիծաղում։

Շարունակ մտքում միջոցներ էր որոնում հաղթելու մեծ թագուհի Էլիզաբեթին, որպեսզի անգլիական գահը բարձրացնի Մարիա Ստյուարտին։ Այդ նպատակով նա նամակ էր գրել նեղության ու պարտքերի մեջ ընկած պապին․ պապը պատասխանել էր, թե այդ ձեռնարկության համար հաճությամբ կծախի տաճարների սրբազան անոթները և Վատիկանի գանձերը։

Բայց Ֆիլիպը չէր ծիծաղում։

Ռիդոլֆին՝ Մարիա Ստյուարտի սիրեկանը, որ հույս ուներ թագուհուն ազատելուց հետո ամուսնանալ նրա հետ ու դառնալ Անգլիայի թագավոր, եկավ Ֆիլիպի մոտ՝ նրա հետ միասին նյութելու Էլիզաբեթի սպանությունը։ Բայց նա այնքան «բերանբաց» էր, ինչպես արքան էր նրա մասին գրել, որ Անտվերպենի բորսայում բարձրաձայն խոսել էին նրա մտադրության մասին․ և սպանությունը տեղի չունեցավ։

Ավելի ուշ արյունարբու դուքսը թագավորի հրամանով երկու զույգ մարդասպաններ ուղարկեց Անգլիա։ Նրանք հաջողություն ունեցան այնքան, որ կախվեցին։

Եվ Ֆիլիպը չէր ծիծաղում։

Եվ այսպես, աստված ի դերև էր հանում այս ճիվաղի փառասիրությունը, որ հույս ուներ Մարիա Ստյուարտից խլել որդուն և նրա փոխարեն պապի հետ թագավորել Անգլիայի վրա։ Եվ ջարդարարը զայրանում էր՝ տեսնելով այդ ազնվական երկիրը մեծ ու հզոր։ Նա չէր դադարում նրա կողմը հառել իր անգույն աչքերը և միջոցներ որոնել ջախջախելու նրան, որպեսզի հետո իշխի աշխարհին, բնաջնջի ռեֆորմիստներին, հատկապես հարուստներին, և ժառանգի զոհերի ունեցվածքը։

Բայց նա չէր ծիծաղում։

Եվ նրան բերին մկներ ու առնետներ՝ երկաթե մի արկղի մեջ, որ բարձր կողքեր ուներ և մի կողմից բաց էր․ և արկղի ցածի մասը նա դնել տվեց թեժ կրակի վրա ու հրճվանք զգաց՝ տեսնելով ու լսելով խեղճ անասունների ոստոստելը, ծվծվալը, նվաղն ու սատկելը։

Բայց նա չէր ծիծաղում։

Ապա գունատ ու դողդոջուն ձեռքերով գնում էր նետվելու տիկին Էբոլիի գիրկը՝ այդտեղ թափելու համար վավաշոտության կրակը, որ վառել էր դաժանության ջահից։

Եվ նա չէր ծիծաղում։

Եվ տիկին Էբոլին ընդունում էր նրան վախից և ոչ թե սիրուց։

XLII

Օդը տաք էր, խաղաղ ծովից քամու ոչ մի հևք չէր գալիս։ Ծառերի տերևները հազիվ էին երերում Դամմեի ջրանցքի ափերին, ճպուռները սնում էին դաշտերում, մինդեռ դաշտ էին գալիս եկեղեցիների ու աբբայարանների մարդիկ՝ հավաքելու բերքի տասներեքերորդ բաժինը՝ քահանաների ու աբբաների համար։ Կապույտ, շիկացած երկնքից արևը ջերմություն էր թափում, և բնությունը նիրհում էր նրա շողերի տակ որպես մի գեղեցիկ ու մերկ աղջիկ՝ իր սիրեկանի գուրգուրանքներից նվաղած։ Ծածանները ոստոստում էին ջրանցքի ջրի երեսին՝ որսալու համար դզզացող ճանճերին, մինչդեռ երկարամարմին, լայնաթև ծիծեռնակները վիճարկում էին նրանց որսը։ Գետնից բարձրանում էր տաք և լույսից փայլուն ու վետվետուն գոլորշի։ Դամմեի ժամկոչը կաթսայի ձայն հանող ճաքած զանգակով աշտարակի կատարից ազդարարում էր, որ կեսօր է և խոտհունձի վրա աշխատող շինականների ճաշելու ժամն է։ Կանայք ձեռքերը ձագարաձև դրած բերանին՝ ճչում էին՝ կանչելով իրենց տղամարդկանց՝ եղբորը կամ ամուսնուն նրանց անուններով ― Հանս, Պետեր, Յոս։ Եվ ցանկապատերի վրայից երևում էին նրանց կարմիր գդակները։

Հեռվից Ուլենշպիգելն ու Լամմեն տեսան Աստվածածնի տաճարի բարձրադիր, քառակուսի ու մեծանիստ աշտարակը․ և Լամմեն ասաց․

― Որդյա՛կ իմ, այդտեղ են քո վշտերը և քո սերը։

Բայց Ուլենշպիգելը չպատասխանեց։

― Շուտով կտեսնեմ իմ նախկին կացարանը և, գուցե, իմ կնոջը, ― ասաց Լամմեն։

Բայց Ուլենշպիգելը չպատասխանեց։

― Փայտե՛ մարդ, քարսի՛րտ, ― ասաց Լամմեն, ― ուրեմն ոչինչ չի կարող ազդել քեզ վրա, ո՛չ մոտակայությունն այն վայրերի, ուր դու անց ես կացրել քո մանկությունը, ո՛չ էլ խեղճ Կլաասի ու խեղճ Սոոտկինի՝ այդ երկու նահատակների թանկագին ստվերները։ Ի՜նչ․ դու ո՛չ տխուր ես, ո՛չ ուրախ, ո՞վ է, ուրեմն, այդպես չորացրել քո սիրտը։ Մի նայիր ինձ՝ տես, թե ինչպես եմ հուզված, անհանգիստ, տռզած փորս ինչպես է ցնցվում, նայիր ինձ․․․

Լամմեն նայեց Ուլենշպիգելին և տեսավ՝ գույնը գցած ու գլուխը խոնարհած, շրթները դողդոջուն, անխոս հեկեկալիս։

Եվ լռեց։

Եվ այդպես անխոս գնացին մինչև Դամմե և Արագիլի փողոցով մտան քաղաք, բայց շոգի պատճառով ոչ ոքի չտեսան։ Շները լեզուները դուրս գցած ու կողքի վրա պառկած՝ հորանջում էին դռների շեմքերի առաջ։ Լամմեն և Ուլենշպիգելը անցան ճիշտ համայնքի տան մոտից, որի առաջ վառել էին Կլաասին։ Ուլենշպիգելի շրթներն սկսեցին ավելի դողալ, բայց արցունքները չորացան։ Երբ հասավ Կլաասի տան առաջ, որն զբաղեցրել էր մի ածխավաճառ, նա ներս մտավ ու ասաց․

― Ճանաչո՞ւմ ես ինձ։ Ես ուզում եմ հանգստանալ այստեղ։

Ածխավաճառն ասաց․

― Ես քեզ ճանաչում եմ, դու զոհվածի որդին ես։ Այս տան մեջ ուր ուզես՝ կարող ես մտնել։

Ուլենշպիգելը գնաց խոհանոց, ապա Կլաասի և Սոոտկինի սենյակը և լաց եղավ այդտեղ։

Երբ իջավ այդտեղից՝ ածխավաճառն ասաց նրան․

― Ահավասիկ հաց, պանիր ու գարեջուր։ Եթե քաղցած ես՝ կեր, եթե ծարավ ես՝ խմիր։

Ուլենշպիգելը ձեռքով նշան արեց, թե ո՛չ քաղցած է, ո՛չ ծարավ։

Եվ այդպես գնաց Լամմեի հետ, որ նստած էր էշի վրա, մի ոտքն այս կողմը, մյուսն այն կողմը, իսկ Ուլենշպիգելն իր էշը քաշում էր կապից։

Նրանք հասան Կատլինի հյուղակը, կապեցին իրենց էշերը և ներս մտան։ Ճաշի ժամն էր։ Սեղանի վրա կար պատիճավոր լոբի՝ սպիտակ, խոշոր բակլայով խառն։ Կատլինն ուտում էր․ Նելեն կանգնած էր և պատրաստվում էր Կատլինի ափսեն լցնելու քացախով պատրաստված սոուս, որ նոր էր վերցրել կրակի վրայից։

Երբ Ուլենշպիգելը ներս մտավ՝ Նելեն այնպես շփոթվեց, որ ամանով ամբողջ սոուսը լցրեց Կատլինի ափսեն։ Կատլինը գլուխն օրորելով՝ գդալով հավաքում էր բակլաները սոուսի ամանի շուրջը և խփելով ճակատին՝ ասում էր․

― Վերցրե՛ք կրակը, գլուխս այրվո՜ւմ է։

Քացախի հոտը գրգռում էր Լամմեի քաղցը։

Ուլենշպիգելը մնացել էր կանգնած և իր ծանր տխրությամբ համակված նայում էր սիրուց ժպտացող Նելեին։

Եվ Նելեն առանց որևէ բան ասելու փաթաթվեց նրա վզին։ Նա էլ կարծես խելագար լիներ․ լալիս էր, ծիծաղում և մեծ ու քաղցր հրճվանքից կարմրած՝ կրկնում էր միայն՝ Թի՛լ, Թի՛լ։ Ուլենշպիգելը նայում էր նրան երջանիկ․ հետո Նելեն թողեց նրան, գնաց կանգնեց քիչ հեռու և ուրախ զննում էր նրան ու այդտեղից դարձյալ խոյանում նրա վրա, փաթաթվում վզին․ և այդպես շատ անգամ։ Ուլենշպիգելը երջանիկ՝ պահում էր նրան՝ չկարողանալով բաժանվել նրանից, մինչև որ նա ընկավ մի աթոռի վրա՝ նվաղուն ու կարծես անզգա։ Եվ առանց ամաչելու ասում էր․

― Թի՛լ, Թի՛լ, սիրելի՛ս, վերջապես վերադարձա՜ր։

Լամմեն կանգնած մնացել էր դռան մոտ։ Երբ Նելեն խաղաղվեց՝ մատնացույց անելով նրան ասաց․

― Ո՞ւր եմ ես տեսել այս խոշոր մարդուն։

― Իմ բարեկամն է, ― ասաց Ուլենշպիգելը։ ― Իմ ընկերակցությամբ փնտրում է իր կնոջը։

― Ես քեզ ճանաչում եմ, ― ասաց Նելեն՝ խոսքն ուղղելով Լամմեին, ― դու ապրում էիր ամենայն երկյուղածությամբ ու բարեպաշտությամբ։ Երբ հարցրի նրան, թե ինչու այդքան դաժանորեն փախավ իր մարդուց, նա պատասխանեց․ «Այդպես էր աստծու սուրբ կամքը և սուրբ ապաշխարության հրամանը, և ես այլևս չէի կարող ապրել նրա հետ»։

Լամմեն այս խոսքերից տխրեց և նայեց քացախած բակլային։ Եվ արտույտները ճռվողելով բարձրանում էին երկինք, իսկ նվաղուն բնությունը ընդունում էր արևի գգվանքը։ Եվ Կատլինը գդալով հավաքում էր ամանի կողերից ճերմակ բակլաները, կանաչ պատիճները ու սոուսը։

XLIII

Այդ օրերին տասնհինգամյա մի աղջիկ օրը ցերեկով ավազաբլուրների միջով Հեյստից գնում էր Կնոկկե։ Ոչ ոք չէր վախենում նրա համար, որովհետև գիտեին՝ մարդագելերը և դատապարտված չար ոգիները միայն գիշերներն են կծում։ Նրա մոտ կար մի փոքրիկ քսակ՝ մեջը քառասունութ արծաթ սու, որ հավասար է չորս ֆլորինի, և որ նրա մայրը՝ Հեյստում ապրող Տորիա Պետերսոնը, մի վաճառքի առթիվ պարտք էր Կնոկկեում ապրող իր հորեղբորը՝ Յան Ռապենին։ Աղջիկը, որ կոչվում էր Բետկին, հագել էր իր ամենալավ զգեստները և ուրախ֊զվարթ ճանապարհ էր ընկել։

Երեկոյան մայրն անհանգստացավ՝ տեսնելով, որ աղջիկը չի վերադառնում։ Այնուամենայնիվ մտածելով, որ գիշերած կլինի հորեղբոր մոտ՝ միամտվեց։

Հաջորդ առավոտ ձկնորսները վերադառնալով ծովից մի նավակ ձկնով՝ նավակը քաշեցին ափ և ձուկը դատարկեցին սայլակների մեջ՝ Հեյստի ձկնակայանում ամբողջ սայլակով, աճուրդով ծախելու համար։ Երբ նրանք բարձրանում էին խեցիներով ծածկված ճանապարհով, ավազաբլրի վրա գտան մի աղջիկ՝ ամբողջովին մերկացված, նույնիսկ շապիկը հանված, շուրջն էլ արյուն։ Մոտենալով նրան՝ տեսան խեղճի ջախջախված վզի վրա երկար ու սուր ատամների հետքերը։ Պառկած էր մեջքի վրա, աչքերը բաց, հառած երկնքին․ բաց էր նմանապես բերանը, կարծես մերձիմահ ճչալիս լիներ։

Ծածկելով աղջկա մարմինը թիկնոցով՝ վերցրին տարան Հեյստ, Համայնքի տունը։ Անմիջապես հավաքվեցին այդտեղ ատենակալներն ու վիրահատ֊սափրիչը, որը հայտարարեց, թե այդ երկար ատամները գայլի ատամներ չեն, ինչպես ստեղծում է բնությունը, այլ ինչ֊որ չարահոգի ու դժոխային weerwolfi֊ի՝ մարդագելի, և անհրաժեշտ է աղոթել աստծուն, որ Ֆլանդրիան ազատի դրանից։

Եվ ամբողջ կոմսության մեջ, առանձնապես Դամմեում, Հեյստում ու Կնոկկեում, հրամայվեց աղոթքներ ու մաղթանքներ անել։

Եվ ժողովուրդը եկեղեցում հավաքվելով հեծեծում էր։

Իսկ Հեյստի եկեղեցում, ուր ցուցադրված էր աղջկա մարմինը, տղամարդիկ ու կանայք լալիս էին՝ տեսնլով նրա արնաթաթավ ու պատառոտված վիզը։ Եվ մայրը հենց եկեղեցում գոռում էր․

― Ես կգնամ կգտնեմ weerwolf֊ին և իմ ատամներով կսպանեմ նրան։

Եվ կանայք լալով հրահրում էին նրան անելու այդ։ Իսկ ուրիշներ էլ ասում էին․

― Հետ չես գա։

Եվ իր մարդու ու երկու եղբայրների հետ, որոնք լավ զինված էին, նա գնաց փնտրելու գայլին ծովափի ավազաբլուրների վրա, հովիտների մեջ, բայց չգտավ։ Եվ մարդն ստիպված էր վերադարձնել նրան տուն, որովհետև գիշերվա ցրտից հիվանդացել էր տենդով։ Նրանք հսկում էին նրան և նորոգում ուռկանները մոտակա ձկնորսության համար։

Դամմեի դատավորը նկատի առնելով, որ weerwolf֊ը արյունով ապրող մի գազան է և մեռածներին չի թալանում, ասաց, որ նրան անկասկած հետևում են ավազաբլուրներում թափառող գողերը՝ իրենց չարանենգ օգուտի համար։ Ուստի հրամայեց, ահազանգ հնչեցնել և հայտարարեց ամենքին ու յուրաքանչյուրին, որ լավ զինված կամ մահակներ առած շտապեն ձերբակալելու բոլոր մուրացկաններին ու չնչին թափառաշրջիկներին և խուզարկեն նրանց՝ իմանալու համար, թե իրենց քսակներում ոսկի կառոլուսներ կամ զոհերի հագուստների որևէ կտոր չունե՞ն։ Եվ դրանից հետո առողջ մուրացկաններն ու թափառաշրջիկները տարվելու էին արքունի նավերը որպես թիապարտ։ Բաց էին թողնելու միայն ծերունիներին ու խեղանդամներին։

Բայց ոչինչ չգտան։

Ուլենշպիգելը գնաց դատավորի մոտ և ասաց․

― Ես ուզում եմ սպանել մարդագելին։

― Ո՞վ է քեզ վստահություն տալիս, ― հարցրեց դատավորը։

― Աճյունը բախում է սրտիս, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։ Խնդրում եմ թույլ տաք ինձ աշխատելու համայնքի դարբնոցում։

― Կարող ես, ― ասաց դատավորը։

Ուլենշպիգելն առանց ոչ մի բառ ասելու իր ծրագրի մասին Դամմեի որևէ մարդու ու կնոջ՝ գնաց դարբնոցը, ուր և գաղտնի շինեց մի գեղեցիկ ու խոշոր մեքենա գազան բռնելու համար։

Հաջորդ օրը, որ շաբաթ էր և weerwolf֊ի նախասիրած օրը, Ուլենշպիգելը, վերցնելով Հեյստի ավագերեցին հասցեագրված մի նամակ, մեքենան թիկնոցի տակ դրած և զինված մի լավ աղեղով ու սուր սրած դաշույնով՝ ճանապարհ ընկավ, Դամմեի բնակիչներին ասելով․

― Գնում եմ ամար որսալու, իսկ նրանց փետուրից բարձեր կշինեմ դատավորի կնոջ համար։

Հեյստ գնալիս նա հասավ ծովափին, լսեց ու տեսավ, թե ինչպես ծովը փաթաթում ու արձակում է որոտի պես մռնչացող խոշոր ալիքներ։ Քամին գալիս էր Անգլիայից և բախվելով խրված նավերի պարաններին՝ ոռնոց էր առաջացնում։ Մի ձկնորս ասաց նրան․

― Քանդում է մեր տունը այս քամին։ Գիշերը ծովը խաղաղ էր, բայց արևը ծագելուց հետո հանկարծ կատաղեց։ Չենք կարող ձկնորսության գնալ։

Ուլենշպիգելն ուրախացավ՝ մտածելով, որ գիշերը կարիք լինելու դեպքում օգնական կունենա։

Հեյստ հասնելուն պես գնաց ավագերեցի մոտ, հանձնեց դատավորի տված նամակը։ Ավագերեցն ասաց․

― Դու քաջասիրտ մարդ ես․ այնուամենայնիվ իմացիր, ով էլ որ երեկոյան միայնակ անցնի ավազաբլուրների մոտով, մանավանդ շաբաթ օրը, նրան կծոտված ու անշնչացած գտնում են ավազի վրա։ Ամբարտակների վրա աշխատող բանվորները և մյուսները խումբ֊խումբ են միայն գնում այդտեղ։ Երեկոն իջնում է։ Լսո՞ւմ ես մարդագելի ոռնոցը հովտից։ Գուցե և գա, ինչպես անցած գիշեր, զարհուրիկ ոռնալու գերեզմանատանը մինչև լուսաբաց։ Աստված քեզ հետ, զավա՛կս, բայց մի՛ գնա այնտեղ։ ― Եվ քահանան խաչակնքեց երեսը։

― Աճյունը բախում է սրտիս, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Քանի որ այդքան քաջակորով ես՝ ուզում եմ օգնել քեզ, ― ասաց ավագերեցը։

― Պարոն ավագերեց, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― դուք մեծ բարիք արած կլինեք ինձ և մեր վշտակոծ, թշվառ երկրին՝ եթե գնայիք Տորիայի՝ աղջկա մոր մոտ, ինչպես նաև նրա երկու եղբայրների մոտ և նրանց ասեիք, որ գայլը մոտ տեղ է, որ ես ուզում եմ սպասել նրան ու սպանել։

― Եթե չգիտես, թե որ ճանապարհի վրա կենաս, ապա սպասիր նրան գերեզմանատուն տանող ճանապարհի վրա, որը ձգվում է երկշար փշացանկապատի միջև։ Երկու մարդ կողք֊կողքի չեն կարող անցնել այդտեղից։

― Այդտեղ էլ կսպասեմ, ― ասաց Ուլենշպիգելը։ ― Իսկ դուք, պարո՛ն արիասիրտ ավագերեց, ազատագրման աջակից, հրամայեցեք ու կարգադրեցեք աղջկա մորը, նրա ամուսնուն ու եղբայրներին, որ լինեն եկեղեցում, լավ զինված, լույսերը հանգցնելու ժամից առաջ։ Եթե լսեն, որ սուլում եմ ամարի պես, նշանակում է տեսել եմ մարդագելին։ Այնժամ նրանք պետք է Wacharm` ահազանգ տան և շտապեն ինձ օգնության։ Իսկ եթե կան մի քանի ուրիշ քաջասիրտ մարդիկ․․․

― Չկան, որդյա՛կ իմ, ― պատասխանեց ավագերեցը։ ― Ձկնորսները մարդագելից ավելի են վախենում, քան թե ժանտախտից ու մահ տարաժամից։ Բայց և այնպես մի՛ գնա։

― Աճյունը բախում է իմ սրտին, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

Այնժամ ավագերեցն ասաց․

― Ինչպես ասում ես՝ այնպես էլ կանեմ․ օրհնյալ լինես։ Քաղցած կամ ծարավ չե՞ս։

― Ե՛վ մեկը, և՛ մյուսը, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Ավագերեցը տվեց գարեջուր, հաց ու պանիր։

Ուլենշպիգելը խմեց, կերավ ու գնաց։

Ճանապարհին նա բարձրացրեց աչքերը, տեսավ իր հորը՝ Կլաասին փառավորյալ, աստծու կողքին, երկնքում, ուր փայլում էր պայծառ լուսինը։ Նա նայում էր ծովին ու ամպերին և լսում էր Անգլիայից փչող փոթորկաշունչ քամին։

― Արագասահ սև ամպե՛ր, ― ասաց նա, ― դարձեք վրիժառություն մահաբերին հետապնդելիս։ Մռնչացո՛ղ ծով, երկի՛նք, որ դառնում ես դժոխքի երախի պես խավարչտին, հրափրփո՛ւր ալիքներ, որ վազում եք մթագնած ջրերի վայից՝ ցնցելով անհամար, անհամբեր, մոլեգնած հրեղեն կենդանիներին, եզներին, ոչխարներին, ձիերին, օձերին, թավալելով ալիքների վրա կամ ցրելով օդում՝ բոցավառ անձրև եք ժայթքում, սևախավա՛ր ծով, սգասև՛ երկինք, եկեք ինձ հետ մարտնչելու մարդագելի՝ փոքր աղջիկների ժանտ սպանողի դեմ։ Եվ դու, քամի՛, որ ողբագին մռնչում ես ավազաբլուրների տատասկների ու նավերի պարանների մեջ, դու ձայնն ես աստծուց վրեժխնդրություն հայցող զոհերի։ Աստվա՜ծ ինձ օգնական այս գործի մեջ։

Եվ նա իջավ հովիտը՝ օրորվելով իր բնական ցցերի վրա, կարծես թե խիստ գինով լիներ և կաղամբից ստամոքսի խանգարում ունենար։

Եվ սկսեց երգել՝ զկռտալով, զիգզագներ անելով, հորանջելով, թքելով ու կանգ առնելով, ձևացնելով, թե փսխում է, բայց իրականում լայն բացելով աչքը՝ ամեն բան իր շուրջը լավ զննելու համար, երբ հանկարծ մի սուր ոռնոց լսեց, կանգ առավ, շան պես ործկաց և պայծառափայլ լուսնի լույսով տեսավ դեպի գերեզմանատուն առաջացող մի գայլի երկար ստվերը։

Նորից օրորվելով նա մտավ փշացանկապատերի միջև ձգված արահետը և, ձևանալով, թե գլորվում է, թակարդը դրեց այն կողմը, որտեղից գալիս էր գայլը, նետ դրեց աղեղին և մի տասը քայլ հետ գնաց՝ կանգնած, բայց հարբածի դիրքով, շարունակ ձևանալով, թե օրորվում է, զկռտում, որկորն է մաքրում, սակայն իրականում աղեղի պես լարելով միտքը և աչքերն ու ականջները լայն բացած։

Եվ նա ոչինչ չէր տեսնում, եթե ոչ խելագարի պես վազող սև ամպեր և իր կողմը եկող մի լայն, տռզած ու կարճ պատկեր։ Նա ոչինչ չէր լսում, եթե ոչ ողբագին ոռնացող քամու, որոտի պես մռնչացող ծովի ձայնը և խեցապատ ճանապարհի խշրտոցը՝ ծանր ու ոստոստուն քայլվածքից։

Ձևանալով, թե ուզում է նստել՝ հարբածի պես ծանր֊ծանր ընկավ գետին։ Ապա թքեց։

Հետո իրենից մի երկու քայլ հեռու նա լսեց երկաթեղենի չխկոց, ապա փակվող թակարդի ձայն ու մարդկային մի ճիչ։

― Մարդագելի առաջի թաթերն ընկել են թակարդի մեջ։ Նա ոռնալով վեր է կենում, ցնցում մեքենան, ուզում է փախչել։ Բայց խույս տալ չի կարող, ― մտածեց նա։

― Եվ աղեղով մի նետ արձակեց, որ կպավ նրա ոտքին։

― Ահավասիկ վիրավոր ընկավ, ― ասաց նա և ամարի պես սուլեց։

Հանկարծ եկեղեցու զանգը ղողանջեց ահազանգ և պատանեկան մի սուր ձայն ճչաց գյուղում․

― Արթնացե՜ք, քնած մարդիկ, մարդագելը բռնված է։

― Փա՜ռք աստծո, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

Տորիան՝ Բետկինի մայրը, Լանսամը՝ նրա մարդը, Յոսեն ու Միխելը՝ նրա եղբայրները լապտերներ առած եկան ամենից առաջ։

― Բռնվա՞ծ է, ― հարցրին նրանք։

― Նայեցեք ճանապարհի վրա, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Փա՜ռք աստծո, ― ասացին նրանք։

Եվ խաչակնքեցին իրենց երեսը։

― Ո՞վ է տալիս զանգերը, ― հարցրեց Ուլենշպիգելը։

Լանսաամը պատասխանեց․

― Իմ անդրանիկն է․ փոքրը վազում է գյուղում, բախում դռները ու գոռում, թե գայլը բռնված է։ Փա՜ռք քեզ։

― Աճյունը բախում է սրտիս, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Հանկարծ մարդագելը խոսեց ու ասաց․

― Գթա՜ ինձ, Ուլենշպիգել, գթա՜ ինձ։

― Գայլը խոսում է, ― ասացին նրանք ու խաչ հանեցին երեսներին։ ― Սատանա է և արդեն գիտե Ուլենշպիգելի անունը։

― Գթա՜, գթա՜ ինձ, ― ասաց ձայնը, ― պահանջիր, որ զանգի ձայնը կտրեն։ Նա մեռելոց է ղողանջում, ողորմա՜ ինձ, ես գայլ չեմ։ Իմ ձեռքի թաթերը ծակված են թակարդից․ ես ծեր եմ և արյունաշաղախ․ գթացեք։ Այս ի՞նչ մանկական ձայն է, որ արթնացնում է գյուղը։ Գթացե՜ք։

― Ես քո ձայնից ճանաչեցի քեզ, ― գոչեց Ուլենշպիգելը։ ― Դու ձկնավաճառն ես՝ Կլաասին սպանողը, խեղճ աղջիկների արյուն ծծողը։ Հորեղբայրներ և հորաքույրնե՛ր, ամենևին մի՛ վախենաք։ Սա ձկնավաճառների համքարության պետն է, նա՛, որի ձեռքով Սոոտկինը վշտամեռ եղավ։

Եվ մի ձեռքով կզակի տակից բռնելով նրա վիզը՝ մյուս ձեռքով քաշեց դաշյունը։

Սակայն Տորիան՝ Բետկինի մայրը կասեցրեց նրան այդ դիրքով։

― Կենդանի բռնեցեք նրան, ―ասաց նա։

Եվ սկսեց փունջ֊փունջ պոկել նրա սպիտակ մազերը՝ եղունգներով պատառոտելով նրա դեմքը։

Մարդագելը ձեռքերը թակարդից բռնված և սաստիկ ցավից ոստոստելով արահետի վրա՝ կրկնում էր․

― Գթացե՜ք, խղճացե՜ք, հեռացրե՜ք այս կնոջը։ Երկու կառոլուս կտամ։ Ջարդեցեք այդ զանգերը։ Ո՞րտեղ են այդ ճչացող երեխաները։

― Կենդանի՜ պահեցեք դրան, ― գոռում էր Տորիան, ― կենդանի պահեցե՜ք․ թո՛ղ հատուցի։ Մեռելոց զանգ, մեռելոց զանգ քեզ համար, մարդասպանիդ համար։ Մարմանդ կրակով, շիկացած ակցաններով կմեռնես։ Կենդանի պահեցեք, թ՛ող հատուցի։

Տորիան արահետի վրա գտել ու վերցրել էր երկար կոթերով մի գոֆրիե։ Ջահերի լույսի տակ զննելով այդ գործիքը՝ նա տեսավ բրաբանտյան ձևով խորաքանդակ շեղանկյուններ ունեցող երկու երկաթաթերթի միջև հաստատված սուր, երկար ատամները։ Երբ տուփը բաց արեց՝ ստացվեց քերծե շան երախի պես մի բան։

Այնժամ Տորիեն գոֆրիեն սկսելով բաց ու խուփ անել և զնգացնել երկաթե մասերը՝ կարծես խելագարվեց, բռնվեց կատաղության մոլուցքով, սկսեց կրճտացնել ատամները, հոգևարքի մեջ եղողի պես խորդալ, վրիժառության դառն ծարավի առաջացրած ցավից հեծեծալ և այդ գործիքի ատամներով կծեց գերվածի ձեռքերը, ոտքերը, ամբողջ մարմինը, ուզում էր կծել մանավանդ նրա վիզը, և ամեն անգամ, որ կծում էր՝ ասում էր․

― Այսպես է արել Բետկինին երկաթե ատամներով։ Հատուցո՜ւմ է այժմ։ Արյո՞ւն է ծորում, մարդակե՛ր։ Աստված արդարադատ է։ Մեռելոց զանգն է․ Բետկինն ինձ վրեժխնդրության է կոչում։ Զգո՞ւմ ես ատամների ծակոցը։ Աստծու երախն է սա։

Եվ կծում էր նրան անդադար, անողոքաբար՝ խփելով գոֆրիերով, երբ չէր կարողանում դրանով կծել։ Եվ վրեժխնդրության մեծ ծարավի պատճառով չէր սպանում նրան։

― Ողորմացե՜ք ինձ, ― գոռում էր կաշկանդվածը։ ― Ուլենշպիգել, դանակով խփի՛ր ինձ, ավելի շուտ կմեռնեմ։ Հեռացրո՛ւ այս կնոջը։ Կտրի՛ր մեռելոցի զանգը, սպանի՛ր այդ ճվճվացող երեխաներին։

Եվ Տորիան շարունակ կծում էր նրան, մինչև որ մի ծեր մարդ խղճահարվելով վերցրեց նրա ձեռքից գոֆրիեն։

Բայց Տորիան այնժամ թքեց մարդագելի երեսին և պոկելով նրա մազերն՝ ասաց․

― Կհատուցե՛ս, մարմանդ կրակի վրա, շիկացած աքցաններով․ աչքերդ եղունգներիս բաժին դառնա՜ն։

Մինչ այս, մինչ այդ՝ հավաքվել էին բոլոր ձկնորսները, Հեյստի գեղջուկներն ու կանայք, հենց որ լսել էին, թե մարդագելը ոչ թե դև է, այլ մարդ։ Շատերը բռնած ունեին լապտերներ ու վառված ջահեր։ Եվ ամենքն էլ գոռում էին․

― Գո՛ղ մարդասպան, որտե՞ղ ես պահում խեղճ զոհերից հափշտակված ոսկին։ Վերադարձրո՛ւ բոլորը։

― Չունեմ, ոչինչ չունեմ, ― ասում էր գերին, ― խղճացե՜ք ինձ։

Եվ կանայք քար ու ավազ էին նետում նրա վրա։

― Հատուցո՜ւմ, հատուցո՜ւմ, ― գոռում էր Տորիան։

― Գթացե՜ք, ― հեծեծում էր նա, ― ես շաղախված եմ ինձնից հոսող արյունով։ Գթացե՜ք։

― Քո արյո՜ւնը․ այնքան կմնա, որ հատուցես, ― ասում էր Տորիան։ ― Սպեղանի դրեք նրա վերքերին։ Նա հատուցելու է մարմանդ կրակի վրա, երբ ձեռքերը կտրվեն շիկացած աքցաններով։ Կհատուցի՜, կհատուցի՜։

Եվ ուզեց խփել նրան, բայց գիտակցությունը կորցրած՝ մեռելի պես փռվեց ավազի վրա․ և այդպես էլ թողնվեց, մինչև որ ուշքի եկավ։

Այդ միջոցին Ուլենշպիգելը թակարդից հանելով գերու ձեռքերը՝ տեսավ, որ աջ ձեռքից պակաս են երեք մատ։

Եվ պահանջեց պինդ կապեն նրան ու դնեն ձկնորսական լայն կողովի մեջ։ Այնժամ մարդ, կին, երեխա ճանապարհ ընկան՝ հերթով տանելով կողովը և շարժվելով դեպի Դամմե՝ արդարադատությանը հանձնելու համար։ Նրանք բռնել էին ջահեր ու լապտերներ՝ լուսավորելով ճանապարհը։

Եվ ձկնավաճառն անվերջ կրկնում էր․

― Փշրեցե՜ք զանգերը, սպանեցե՛ք այդ ճվճվացող երեխաներին։

Իսկ Տորիան ասում էր․

― Թո՛ղ հատուցի, մարմանդ կրակի վրա, հրաշեկ աքցաններով․ թո՛ղ հատուցի։

Հետո երկուսն էլ լռեցին։ Եվ Ուլենշպիգելն այլևս ոչինչ չլսեց, եթե ոչ Տորիայի ընդհատ֊ընդհատ փնչոցը, մարդկանց ծանր ոտնաձայնը ավազի վրա և որոտի նմանվող ծովի մռնչոցը։

Տխուր սրտով նայում էր նա ամպերին, որ խելագարի պես վազում էին երկքում, ծովին, ուր տեսնում էր հրավառ ոչխարներ, իսկ ջահերի ու լապտերների լույսի տակ՝ գերու դեղնած դեմքը, որ դաժան հայացքով նայում էր իրեն։

Եվ աճյունը բախեց նրա սրտին։

Եվ չորս ժամ քայլելով հասան Դամմե, ուր խուռներամ հավաքվել էր ժողովուրդը, որ արդեն ամեն ինչ իմացել էր։ Ամենքն էլ ցանկանալով տեսնել կալանավորին՝ միացան ձկնորսների խմբին՝ աղաղակելով, երգելով, պարելով ու ասելով․

― Մարդագելը բռնվա՝ծ է, բռնվա՜ծ է մարդասպանը։ Օրհնյա՜լ լինի Ուլենշպիգելը։ Երկար կյա՜նք մեր եղբայր Ուլենշպիգելին՝ Lang leven onsen broeder Ulenspiegel:

Եվ դա ասես ժողովրդական ապստամբություն լիներ։

Երբ նրանք անցնում էին դատավորի տան առջևից, սա էլ աղմուկը լսելով դուրս եկավ և ասաց Ուլենշպիգելին.

― Հաղթական ես դու։ Փա՜ռք քեզ։

― Կլաասի աճյունը բախում է սրտիս, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Այնժամ դատավորն ասաց․

― Կստանաս մարդասպանի ժառանգության կեսը։

― Տվեք զոհվածների ընտանիքներին, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

Եկան Լամմեն ու Նելեն։ Նելեն հրճվանքից ծիծաղում էր, լալիս, համբուրում իր բարեկամ Ուլենշպիգելին։ Լամմեն ծանր֊ծանր թռչկոտելով խփում էր նրա փորին ու ասում․

― Օ՜, սա քաջ է, հավատարիմ ու անդավաճան․ իմ սիրեցյալ բարեկամն է․ դուք՝ հարթավայրի բնակիչներդ այսպիսին չունեք և ո՛չ մի հատ։

Եվ ձկնորսները ծիծաղում էին ու զվարճանում նրա հետ։

XLIV

Մյուս առավոտը ղողանջեց borgstorm կոչվող զանգակը՝ կանչելու համար դատավորին, ատենակալներին ու քարտուղարներին Vierschare֊ի դալարիքով ծածկված չորս նստարանի վրա, արդարադատության ծառի տակ, որ մի գեղեցիկ լորենի էր։ Շուրջ բոլոր հավաքված էր համայնքի ժողովուրդը։ Հարցաքննության միջոցին ձկնավաճառը չուզեց որևէ բան խոստովանել, երբ նույնիսկ ցույց տվին նրան երեք մատները, որ կտրել էր գուգազը, և որ պակասում էին նրա աջ ձեռքից։ Նա միայն մի բան էր ասում․

― Ես աղքատ եմ ու ծեր․ գթացեք ինձ։

Սակայն ժողովուրդը մռնչում էր ու ասում․

― Դու ծեր գայլ ես, երեխաներ սպանող։ Ո՛չ մի գթասրտություն, պարո՛նայք դատավորներ։

Կանայք ասում էին․

― Այդ սառն աչքերով մի՛ նայիր մեզ․ դու մարդ ես, և ոչ թե սատանա․ մենք քեզնից չենք վախենում։ Վայրա՛գ գազան, ավելի՛ վախկոտ, քան թե բույնի մեջ թռչնիկներին գզգզող կատուն․ դու սպանում էիր խեղճ աղջիկներին, որոնք ուզում էին ապրել իրենց անուշիկ կյանքն ամենայն ազնվությամբ։

― Թո՛ղ հատուցվի մարմանդ կրակի վրա, շիկացած աքցաններով, ― գոռում էր Տորիան։

Եվ չնայած համայնքի պահակազորքերին՝ կանայք գրգռում էին տղաներին քարեր նետել ձկնավաճառի վրա։ Եվ տղաները նետում էին հաճությամբ՝ հայ֊հույ անելով, երբ ամեն անգամ մեղադրյալը նայում էր նրանց, և շարունակ գոռում էին՝ Bloedzuyger` արյո՜ւն ծծող, Sla dood՝ սպանի՛ր, սպանի՛ր դրան։

Իսկ Տորիան անվերջ աղաղակում էր․

― Թո՛ղ հատուցի մարմանդ կրակի վրա, շիկացած աքցաններով․ թո՛ղ հատուցի։

Եվ ժողովուրդը մռնչում էր։

― Տեսեք, ― ասում էին կանայք, ― ինչպես է դողում երկնքում շողշողացող պայծառ արևի տակ, որ տաքացնում է նրա ալեհեր գլուխը և Տորիայի պատառոտած նրա դեմքը։

― Ցավից է դողում։

― Աստծու դատաստանն է։

― Ողբալի արտահայտությամբ է կանգնել։

― Նայեցեք դրա մարդասպան ձեռքերին, որ առջևից կապված են և թակարդի առաջացրած վերքերից արյուն են ծորում։

― Թո՛ղ հատուցի, թո՛ղ հատուցի, ― բղավում էր Տորիան։

Իսկ նա ողբաձայն ասաց․

― Ես աղքատ եմ, արձակեցեք ինձ։

Եվ ամեն ոք, մինչև իսկ դատավորները ծիծաղում էին նրան լսելիս։ Նա սկսեց կեղծավորաբար լաց լինել՝ ցանկանալով մեղմացնել նրանց, բայց կանայք ծիծաղում էին։

Նկատի առնելով, որ բավական նշաններ կան չարչարանքի համար, նա դատապարտվեց տանջանքի, մինչև որ խոստովանի, թե ինչպես էր սպանում, որտեղից էր գալիս, ո՛ւր են զոհերից կողոպտած իրերը և ո՛րտեղ է թաքցնում իր ոսկին։

Նրան տարան գեհենի սենյակը, հագցրին նոր, կաշվե խիստ նեղ սռնապաններ։ Դատավորը հարցրեց, թե այդ ինչպես էր սատանան ներշնչել նրան այդպիսի սև դիտավորություններ և այդքան զազրելի ոճրագործությունները։

― Սատանան ես եմ, ― պատասխանեց նա, ― իմ բնական էությունը։ ― Երբ փոքր երեխա էի, տգեղ արտաքինով, անընդունակ մարմնական բոլոր վարժություններին՝ ինձ ամեն ոք տխմարի տեղ էր դնում և շատ հաճախ ծեծում։ Ոչ տղաներն էին խղճում, ոչ աղջիկները։ Երիտասարդությանս շրջանում ոչ մի կին չէր ուզում ինձ՝ նույնիսկ երբ վճարում էի։ Այնժամ ես սկսեցի ատել կնոջից ծնված ամեն մի էակի։ Ահա թե ինչու մատնեցի Կլաասին, որին ամեն ոք սիրում էր։ Եվ ես սիրում էի միայն փողը, որ եղավ իմ ճերմակ կամ ոսկեզօծ սիրուհին։ Կլաասին սպանել տալով՝ ես հաճույք ու օգուտ էի ստանում։ Հետո ավելին ուզեցի՝ ապրել գայլի պես, ուստի երազեցի կծել։ Բրաբանտից անցնելիս տեսա այդտեղի գոֆրիեները և մտածեցի, որ դա կարող է մի լավ երկաթե երախ լինել ինձ համար։ Ինչո՞ւ չեմ բռնում ձեր վիզը, ո՜վ չարամիտ վագրեր, որ հրճվում եք ծերուկիս տանջանքը տեսնելով։ Ես ձեզ ավելի մեծ հաճույքով կկծեի, քան գուգազին ու աղջկանն արի, որովհետև երբ տեսա, որ այդ անուշիկ աղջիկը քնել է ավազի վրա, արևի տակ, փողի քսակը բռնած ձեռքին՝ սեր ու կարեկցություն զգացի․ բայց զգալով, որ շատ եմ ծեր ու չեմ կարող տիրանալ նրան՝ կծեցի․․․

Դատավորի հարցին, թե որտեղ է ապրում՝ ձկնավաճառը պատասխանեց․

― Ռամսկապելեում, որտեղից գնում են Բլանքենբերգե, Հեյստ, նույնիսկ մինչև Կնոկկե։ Կիրակիներն ու քերմեսի օրերը բրաբանտյան ձևի գոֆրիերը (վաֆլիներ) եմ շինում ահա այս գործիքով։ Սա միշտ էլ լավ մաքրված է ու յուղված։ Եվ այս օտարերկրյա նորույթը լավ ընդունվեց բոլոր գյուղերում։ Իսկ եթե ձեզ հաճո է ավելին իմանալ, թե ինչպես ոչ ոք չէր կարող ինձ ճանաչել, պետք է ասեմ ձեզ, որ ցերեկը շպարում էի դեմքս ու շեկ ներկում մազերս։ Գալով գայլի մորթին, որ դուք ցույց եք տալիս ձեր դժնի մատով, ինձ հարցաքննելիս, ապա պիտի ասեմ՝ ձեզ առ ոչինչ համարելով, որ դա մորթն է երկու գայլի, որ ես սպանել եմ Ռավեշոլի և Մալդեգեմի անտառներում։ Ինձ մնում էր միայն իրար կարել այդ մորթիները՝ որպեսզի ծածկվեմ դրանով։ Ես դա պահում էի Հեյստի ավազաթմբերից մեկում, արկղի մեջ․ այդտեղ են նաև իմ գողացած հագուստները, որպեսզի հետո հարմար առիթով ծախեմ։

― Մոտեցրեք դրան կրակին, ― ասաց դատավորը։

Դահիճը հնազանդվեց։

― Ո՞ւր է քո ոսկին, ― նորից հարցրեց դատավորը։

― Թագավորն այդ երբեք չի իմանա, ― պատասխանեց ձկնավաճառը։

― Ավելի մոտիկից այրեցեք՝ բոցավառ ջահերով, ― կարգադրեց դատավորը։ ― Ավելի մոտեցրեք կրակին։

Դահիճը հնազանդվեց և ձկնավաճառը գոռաց․

― Ոչինչ չեմ ուզում ասել։ Արդեն շատ բան ասացի․ ինձ վառելու եք։ Ես ամենևին էլ կախարդ չեմ, ինչո՞ւ եք ինձ կրակին դեմ անում։ Ոտքերս վառելուց արյուն են ծորում։ Ոչինչ չեմ ասի։ Ինչո՞ւ ուրեմն ավելի եք մոտեցնում։ Ասում եմ, որ ոտքերիցս արյուն է գնում։ Այս սռնապանները շիկացած երկաթե կոշիկներ են։ Իմ ոսկի՞ն։ Դե լավ, իմ միակ բարեկամն այս աշխարհում գտնվում է․․․ հեռացրե՜ք կրակը․․․ գտնվում է Ռամսկապելեի իմ նկուղում, տուփի մեջ․․․ թողեք այդ ինձ։ Գթացե՜ք, ողորմացե՜ք, պարոնա՛յք դատավորներ․ անիծյալ դահիճ, ետ քաշի՛ր մոմերը․․․ Ավելի սաստիկ է վառում․․․ Գտնվում է կրկնակի հատակ ունեցող տուփի մեջ, որ փաթաթված է բրդով, որպեսզի խլացնի ձայնը, եթե տուփը թափահարեն։ Հիմա ես ամեն բան ասացի․ արձակեցեք ինձ։

Երբ նրան հեռացրին կրակի առջևից՝ նա չարախինդ ժպտաց։ Եվ երբ դատավորը հարցրեց դրա պատճառը՝ նա ասաց․

― Ազատվելու հրճվանքը։

― Ոչ ոք չի՞ խնդրել քեզ, որ թույլ տաս նայի քո ատամնավոր գոֆրիեն, ― հարցրեց դատավորը։

Կալանավորը պատասխանեց․

― Տեսնում էին, որ նման է բոլոր մյուսներին, բացի ծակծկված լինելուց․ իսկ այդ ծակերի մեջ պտուտակում էի երկաթե ատամներ, որ լուսաբացին հանում էի։ Գյուղացիները գերադասում են իմ վաֆլիները մյուս մարդկանց ծախածներից և անվանում են waefels knoopen՝ բրաբանտյան կոճակավոր վաֆլիներ, որովհետև ատամները հանելուց հետո դատարկ խոռոչները կոճականման փոքրիկ շրջանակներ են առաջացնում։

― Իսկ ե՞րբ էիր դրանով կծում դու խեղճ զոհերին, ― հարցրեց դատավորը։

― Եվ ցերեկ, և գիշեր։ Ցերեկը դեգերում էի ավազաբլուրների և մեծ ճանապարհների վրա՝ գոֆրիեն հետս, դարան մտած, մանավանդ շաբաթ օրերը՝ Բրյուգգեի տոնավաճառի օրը։ Եթե տեսնեի, որ անցնում է տխրադեմ մի գեղջուկ՝ թողնում էի անցներ, մտածելով, որ նրա ցավը քսակի տեղատվությունից է։ Բայց քայլում էի այն մարդու կողքով, որը քայլում էր ուրախ֊զվարթ․ և երբ նա ամենևին չէր սպասում կծում էի նրա վիզը ու վերցնում քսակը։ Եվ դա ոչ միայն բոլոր ավազաբլուրների վրա, այլև հարթավայրի բոլոր արահետներում ու ճանապարհների վրա։

Այնժամ դատավորը ասաց․

― Զղջա և աղոթիր աստծուն։

Բայց ձկնավաճառը աստվածանարգ խոսքերով պատասխանեց․

― Աստված ինքն է, որ կամեցավ ես դառնամ այն, ինչ եմ։ Ես ամեն ինչ արի հակառակ ցանկությանս՝ դրդված բնության կամքից։ Չարագո՛րծ վագրեր, անարդարացի եք պատժելու ինձ։ Բայց մի՛ վառեք ինձ․․․ ես ամեն ինչ ակամա եմ արել․ գթացեք ինձ, ես խեղճ եմ ու ծեր, կմեռնեմ իմ վերքերից․ մի՛ վառեք ինձ։

Այնժամ նրան տարան Vierschare՝ Լորենու տակ, որպեսզի դատավճիռը կարդան ամբողջ հավաքված ժողովրդի առաջ։

Եվ որպես զարհուրելի մարդասպան, գող ու աստվածանարգ՝ նա դատապարտվեց լեզուն շիկացած երկաթով ծակվելու, աջ ձեռքը կտրելու և ողջ֊ողջ այրվելու մարմանդ կրակով՝ մինչև որ մահը վրա հասնի, համայնքի տան դարպասների առաջ։

Եվ Տորիան գոչեց․

― Արդարացի՜ է։ Նա հատուցում է։

Եվ ժողովուրդը գոռում էր․

― Lang leven de Heeren de wet՝ երկա՜ր կյա՜նք օրենքի պարոններին։

Նրան տարան բանտ և միս ու գինի տվին։ Եվ նա ուրախացավ՝ ասելով, որ մինչ այդ այդպես ոչ կերել էր, ոչ խմել, և թագավորը ժառանգելով իր ունեցվածքը՝ կարող էր մի վերջին ճաշ հրամցնել։

Եվ դառն ծիծաղում էր։

Հաջորդ օրը վաղ այգաբացին, երբ նրան տանում էին մահապատժի, նա տեսավ Ուլենշպիգելին՝ կանգնած խարույկի մոտ, և մատնացույց անելով նրան, գոչեց․

― Այդ, որ կանգնած է այդտեղ, ծերունի սպանող է և նմանապես պետք է մեռնի․ տասը տարի առաջ նա ինձ շպրտեց Դամմեի ջրանցքը, որովհետև ես մատնել էի նրա հորը։ Այդ խնդրում ես վարվեցի որպես նորին արքայական վսեմության հավատարիմ հպատակ։

Աստվածածնի եկեղեցու զանգերը մեռելոց էին ղողանջում։

― Նույնպես և քեզ համար են ղողանջում այս զանգերը, ― ասում էր նա Ուլենշպիգելին, ― դու կկախվես, քանի որ մարդ ես սպանել։

― Ձկնավաճառը ստում է, ― գոչեց ամբողջ ժողովուրդը, ― ստո՜ւմ է մարդասպան դահիճը։

Եվ Տորիան խելագարի պես ճչաց ու մի քար շպրտեղ նրան, որ վիրավորեց ճակատը։

― Եթե նա քեզ ջրահեղձ արած լիներ՝ դու կենդանի չէիր մնա և արյուն ծծող ճիվաղի պես չէիր հոշոտի իմ խեղճ աղջկան։

Եվ որովհետև Ուլենշպիգելը ձայն չէր հանում՝ Լամմեն ասաց․

― Որևէ մեկը տեսե՞լ է, որ նա ձկնավաճառին գցել է ջուրը։

Ուլենշպիգելը չպատասխանեց։

― Ոչ, ոչ, ― գոռաց ժողովուրդը, ― սուտ է ասում այդ դահիճը։

― Ոչ, չեմ ստում, ― գոչեց ձկնավաճառը, ― նա ինձ գցեց ջուրը, մինչդեռ ես աղաչում էի ներում շնորհել․ իբրև ապացույց ասեմ, որ ափին կապված մի մակույկով դուրս եկա ջրանցքից։ Թրջված ու դողդողալով՝ մեծ դժվարությամբ հասա իմ տխուր կացարանը։ Ջերմ ունեցա, ոչ ոք ինձ չէր խնամում և ես կարծում էի, թե կմեռնեմ։

― Ստում ես, ― ասաց Լամմեն, ― ոչ ոք չի տեսել։

― Ո՛չ ոք, ոչ ոք չի տեսել, ― գոռաց Տորիան։ ― Կրակին հանձնեցեք այդ գազանին։ Մեռնելուց առաջ մի անմեղ զոհ էլ է ցանկանում կրակին մատնել։ Թո՛ղ հատուցի։ Սուտ է ասում։ Եթե արել ես՝ մի՛ խոստովանիր, Ուլենշպիգե՛լ։ Ոչ մի վկա չկա։ Թող հատուցի մարմանդ կրակի վրա, շիկացած աքցաններով։

― Սպանություն կատարե՞լ ես, ― հարցրեց դատավորը Ուլենշպիգելին։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Ես գցել եմ ջուրը Կլաասին մատնողին ու սպանողին։ Հորս աճյունը բախում է սրտիս։

― Խոստովանում է, ― ասաց ձկնավաճառը, ― նա էլ կմեռնի։ Ո՞ւր է կախաղանը, ուզում եմ տեսնել։ Ո՞ւր է դահիճը՝ արդարադատության սուրը ձեռքին։ Մեռելոց զանգերը քեզ համար են ղողանջում, անպիտա՛ն ծերունասպան։

― Ես քեզ գցեցի ջուրը սպանելու համար․ աճյունը բախում էր սրտիս, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

Իսկ բազմության մեջ կանայք ասում էին․

― Ինչո՞ւ խոստովանեցիր, Ուլենշպիգել։ Ոչ ոք չի տեսել, իսկ այժմ կմեռնես։

Եվ ձկնավաճառը ծիծաղում էր՝ քինախնդությունից ոստոստելով, թափահարելով կապված արյունոտ լաթերով ծածկված ձեռքերը։

― Կմեռնի՜ նա, երկրից կգնա դժոխքը պարանը վզին, որպես ստահակ, գող, խաբեբա։ Կմեռնի նա։ Արդարադատ է աստված։

― Նա չի մեռնի, ― ասաց դատավորը, ― տասը տարի անց սպանությունը չի կարող պատժվել Ֆլանդրիայում։ Ուլենշպիգելը վատ բան է արել, բայց մղվել է որդիական սիրուց։ Այդ գործով Ուլենշպիգելն ամենևին չի հետապնդվելու։

― Կեցցե՜ օրենքը, ― գոչեց ժողովուրդը։ ― Lang leven de wet!

Եկեղեցու զանգերը մեռելոց էին ղողանջում։ Եվ ձկնավաճառը կրճտացրեց իր ատամները, խոնարհեց գլուխը և թափեց իր առաջին արցունքը։

Եվ նրա ձեռքը կտրեցին ու լեզուն ծակեցին շիկացած երկաթով։ Ապա ողջ֊ողջ այրեցին մարմանդ կրակի վրա՝ համայնքի տան դարպասների առաջ։

Մեռնելու մոտ նա գոչեց․

― Թագավորն իմ ոսկուն չի տիրանա․ ես ստեցի․․․ Կատղա՛ծ վագրեր, ես կվերադառնամ ձեզ կծելու։

Եվ Տորիան աղաղակեց․

― Հատուցո՜ւմ է, հատուցո՜ւմ է։ Գալարվում են մարդասպանության շտապող նրա ձեռքերն ու ոտքերը։ Ճերմակ մազերը՝ բորենու մազերը վառվում են նրա գունատ դնչի վրա։ Հատոցո՜ւմ է նա, հատուցո՜ւմ է։

Եվ ձկնավաճառը գայլի պես ոռնալով մեռավ։

Եվ աստվածածնի եկեղեցու զանգերը մեռելոց էին ղողանջում։

Եվ Լամմեն ու Ուլենշպիգելը նորից հեծան իրենց էշերը։

Եվ վշտակոծ Նելեն մնաց Կատլինի մոտ, որը շարունակ կրկնում էր․

― Վերցրե՜ք կրակը․ գլուխս այրվում է․ վերադարձի՛ր, Հանսկե՛, անուշիկս։

Գիրք չորրորդ

I

Երբ Ուլենշպիգելն ու Լամմեն Հեյստում էին, ավազաբլուրներից տեսան Օստենդեից, Բլաքենբերգից, Կնոկկեից եկող բազմաթիվ ձկնորսական նավեր՝ զինված մարդկանցով լեցուն, որոնք հետևում էի Զելանդիայի գյոզերին․ սրանց գլխարկների վրա կար արծաթե մի կիսալուսին՝ հետևյալ մակագրությամբ․ «Ավելի շուտ կծառայենք թուրքին, քան թե պապին»։

Ուլենշպիգելն ուրախ է, դայլայլում է արտույտի պես, և ամեն կողմից նրան պատասխանում են մարտաշունչ ծուղրուղույով։

Նավերը լողում են, ձուկ են որսում ու ծախելու համար իրար հետևից հասնում են Էմդեն։ Այդտեղ կաշկանդված մնացել է Գիյոմ դը Բլուան, որ Օրանժի իշխանի հանձնարարությամբ նավ է սպառազինում։

Ուլենշպիգելն ու Լամմեն գալիս են Էմդեն, իսկ Տրե֊Լոնի հրամանով գյոզերի նավերը գնում են բաց ծով։

Տասնմեկ շաբաթ Էմդենում մնալու պատճառով Տրե֊Լոնը սաստիկ ձանձրացել էր։ Նա շղթայված արջի պես նավից գնում էր ցամաք, ցամաքից՝ նավ։

Ուլենշպիգելն ու Լամմեն նավամատույցի վրա թափառելիս նկատեցին հաճելի արտաքինով մի սինյոր, որ թախծոտ էր թվում և զբաղված էր տեգով քարափի սալահատակի մի քարը պոկելով։ Թեև չէր կարողանում քարը պոկել, բայց և այնպես ճգնում էր ձեռնարկածն ավարտել, իսկ մի շուն էլ ոսկոր էր կրծում նրա հետևը։

Ուլենշպիգելը մոտեցավ շանը և ձևացավ, թե ուզում է խլել նրա ոսկորը։ Շունը գռմռաց։ Ուլենշպիգելը չդադարեց․ շունն սկսեց անասելի վայնասուն բարձրացնել։

Սինյորն այդ աղմուկի վրա հետ նայեց և ասաց Ուլենշպիգելին․

― Ի՞նչ օգուտ ունես, այդ շանը չարչարելով։

― Ի՞նչ օգուտ ունեք, տեր իմ, այդ սալը չարչարելով։

― Դրանք նույն բանը չեն, ― ասաց սինյորը։

― Տարբերությունը մեծ չէ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։ ― Եթե այս շունը կառչած է իր ոսկորին և ուզում է պահել, ապա այդ սալն էլ կառչած է քարափին և ուզում է մնալ այդտեղ։ Եվ շատ աննշան բան է, որ մեզ նման մարդիկ պտտվեն մի շան շուրջը, երբ ձեզ նման մարդիկ պտտվում են սալաքարի շուրջը։

Լամմեն կանգնել էր Ուլենշպիգելի հետևը և չէր համարձակվում խոսել։

― Ո՞վ ես դու, ― հարցրեց սինյորը։

― Թիլ Ուլենշպիգելն եմ՝ հավատի համար խարույկի դատապարտված Կլաասի որդին։

Եվ դայլայլեց արտույտի պես, իսկ սինյորը կանչեց աքաղաղի նման։

― Ես ծովակալ Տրե֊Լոնն եմ․ ի՞նչ ես ուզում ինձնից։

Ուլենշպիգելը պատմեց իր արկածները և հանձնեց նրան հինգ հարյուր կառոլուս։

― Ո՞վ է այն գեր մարդը, ― հարցրեց Տրե֊Լոնը՝ մատնացույց անելով Լամմեին։

― Իմ ընկերն է ու բարեկամը, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։ ― Նա էլ ուզում է ինձ պես երգել քո նավի վրա՝ հրահարի քաղցր ձայնով՝ պապենական երկրի ազատագրության երգը։

― Երկուսդ էլ քաջարի մարդիկ եք, ― ասաց ծովակալը, ― կճանապարհվեք իմ նավով։

Փետրվարին էր դա․ փչում էր ծակող քամի․ սաստիկ ցուրտ էր։ Երեք շաբաթվա սրտամաշ սպասումից հետո Տրե֊Լոնը դժգոհ հեռացավ Էմդենից։ Ցանկանալով մտնել Տեքսել՝ նա մեկնեց Վլիից, բայց հարկադրված եղավ մտնել Վիրինգեն, ուր նրա նավը սեղմ շրջապատվեց սառույցով։

Շատ չանցած նավի շուրջը զվարճալի տեսարան սկսվեց․ հավաքվեցին սահնակներ և թավշազգեստ չմուշկավորներ, ոսկեթելով, մարգարիտներով, շիկակարմիր ու երկնագույն ասեղնագործված շրջազգեստներով աղջիկներ՝ չմուշկ ու դահուկ քշելու։ Տղաներն ու փոքր աղջիկները գնում էին, գալիս, սահում, ծիծաղում, մի գծով մեկ֊մեկ կամ զույգ֊զույգ ընթանում, սիրո երգը երգում սառույցի վրա կամ գնում դրոշակազարդ կրպակները՝ ուտելու ու խմելու գինօղի, նարինջ, թուզ, peperkoek skol, եփած բանջարեղեն և heetekoeken, այսինքն գալեթ, իսկ նրանց շուրջը սահնակներն ու առագաստավոր բալխիրները ճռճռացնում էին սառույցը իրենց քթերով։

Լամմեն, փնտրելով իր կնոջը, թափառում էր ուրախ տղամարդկանց ու կանանց պես չմշկելով, բայց հաճախ ընկնում էր։

Երբեմն Ուլենշպիգելը գնում էր կոկորդը թրջելու և սնվելու քարափի վրա գտնվող մի փոքրիկ պանդոկում, ուր ստիպված չէր թանկ վճարել իր կերածի համար, և հաճությամբ զրուցում էր տիրուհու հետ։

Մի կիրակի նա մտավ պանդոկ և խնդրեց, որ ճաշ տան իրեն։

― Բայց, ― ասաց նա մի սիրունիկ կնոջ, որ առաջ եկավ մատուցելու, ― թարմացա՛ծ տիրուհիս, ի՞նչ ես արել քո նախկին կնճիռները։ Բերնումդ շարված են ջահելի սպիտակ լրիվ ատամներ, շրթներդ էլ կեռասի պես կարմիր են։ Ինձ համա՞ր է այդ անուշ ու չարաճճի ժպիտը։

― Չէ՜, է՜, ― ավելի լավ է ասես, թե ինչ մատուցեմ քեզ։

― Ինքդ քեզ։

Կինը պատասխանեց․

― Այդ չափազանց կլինի քեզ պես նիհար մարդու համար․ ուրիշ միս չե՞ս ուզում։

Ուլենշպիգելը ձայն չհանեց։

― Ի՞նչ ես արել այն գեղեցիկ, բարեկազմ ու մարմնեղ մարդուն, որին շատ հաճախ տեսել եմ քեզ հետ։

― Լամմեի՞ն, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Ի՞նչ ես արել նրան, որտե՞ղ է նա այժմ, ― կրկնեց կինը։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Կրպակներում ուտում է խաշած ձու, ապխտած օձաձուկ, աղի ձկներ, zuertje և այն ամենը, որ կարող է դրվել ատամի տակ․ այդ ամենը իր կնոջը փնտրելու համար։ Ինչո՞ւ իմը չես դու, անուշի՛կս։ Ուզո՞ւմ ես հիսուն ֆլորին տամ, ուզո՞ւմ ես ոսկե մանյակ տամ։

Բայց կինը խաչակնքելով ասաց․

― Ես ոչ ծախու եմ, ոչ էլ տրվելու։

― Ոչ ոքի չե՞ս սիրում։

― Սիրում եմ քեզ, որպես իմ մերձավորի, բայց ամենից առաջ սիրում եմ տերն մեր Հիսուս֊Քրիստոսին և սուրբ կույսին, որոնք հրամայում են ինձ անարատ կյանք վարել։ Ծանր ու դժվարին են այդ պարտականությունները, բայց աստված օգնում է մեզ՝ խեղճ կանանցս։ Սակայն շատերն էլ տեղի են տալիս։ Քո հաստլիկ բարեկամը ուրա՞խ է։

― Ուրախ է՝ երբ ուտում է, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― տխուր է՝ երբ ծոմ է պահում և միշտ էլ մտածկոտ է։ Իսկ դու ուրա՞խ ես, թե վշտոտ։

― Մենք՝ կանայքս գերի ենք նրան, ով կառավարում է մեզ։

― Լուսի՞նը։

― Այո։

― Գնամ ասեմ Լամմեին, որ գա քեզ տեսնի։

― Չանես այդպիսի բան, ― ասաց կինը, ― նա լաց կլինի, նմանապես և ես։

― Տեսե՞լ ես երբևէ նրա կնոջը, ― հարցրեց Ուլենշպիգելը։

Կինը հառաչելով պատասխանեց․

― Նա մեղանչեց Լամմեի հետ ու դատապարտվեց դաժան ապաշխարության։ Նա գիտե, որ Լամմեն գնում է ծովը՝ հերետիկոսության հաղթանակի համար։ Շատ ծանր է այդ միտքը քրիստոնեի սրտի համար։ Պաշտպանիր նրան՝ եթե հարձակման ենթարկվի նա․ խնամիր նրան՝ եթե վիրավորվի․ նրա կինն ինձ հրամայեց այս պատվերը տալ ձեզ։

― Լամմեն իմ եղբայրն է ու իմ բարեկամը, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Ա՜խ, ― ասաց կինը, ― ինչո՞ւ չեք վերադառնում մեր սուրբ եկեղեցու գիրկը։

― Նա ուտում է իր զավակներին, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը և գնաց։

Մարտի մի առավոտ, երբ ցուրտ քամին փչում էր ու շարունակում հաստացնել սառույցը, և Տրե֊Լոնի նավը չէր կարողանում մեկնել, նավի գուգազներն ու նավաստիները զվարճանում ուրախանում էին սահնակ ու չմուշկներ քշելով։

Ուլենշպիգելը պանդոկում էր, և գողտրիկ կինը խիստ վշտաբեկ ու կարծես իրեն կորցրած ասաց․

― Խե՜ղճ Լամմե, խե՜ղճ Ուլենշպիգել։

― Ինչո՞ւ ես խղճում, ― հարցրեց նա։

― Ավա՜ղ, ավա՜ղ, ― ասաց կինը, ― ինչո՞ւ չեք հավատում պատարագին։ Կգնայիք, անկասկած, արքայություն, և ես կկարողանայի օգնել ձեզ այս կյանքում։

Տեսնելով, որ կինը գնաց դեպի դուռը ուշադիր լսելու՝ Ուլենշպիգելն ասաց․

― Ձյան գալո՞ւն ես ականջ դնում։

― Ոչ։

― Մռնչացող քամո՞ւն ես ունկնդրում։

― Ոչ։

― Եվ ոչ էլ կողքի գինետան աղմուկին, որ բարձրացնում են մեր քաջարի նավաստիները։

― Մահն է գողի պես գալիս, ― ասաց կինը։

― Մա՞հը․ ես քեզ չեմ հասկանում․ ներս եկ ու խոսիր, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Այնտեղ են նրանք, ― ասաց նա։

― Ովքե՞ր։

― Ովքե՞ր, ― կրկնեց կինը։ ― Սիմոնսենռոլի զինվորները, որ գալու են հանուն դքսի խուժելու ձեզ վրա․ եթե այսպես լավ են վարվում ձեզ հետ այստեղ, ապա դա նման է մորթելու համար կանխորոշված եզներին։ Ա՜խ, ինչո՞ւ միայն քիչ առաջ իմացա այդ, ― ավելացրեց նա աղի արցունքներ թափելով։

― Ո՛չ լաց, ո՛չ ճչա, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― և կաց այստեղ։

― Չմատնես ինձ, ― ասաց կինը։

Ուլենշպիգելը դուրս եկավ տնից, վազելով այցելեց բոլոր կրպակներն ու գինետները՝ գուգազների ու նավաստիների ականջին փսփսալով․ «Իսպանացին գալիս է»։

Ամենքն էլ վազեցին նավը և խիստ շտապ պատրաստեցին այն ամենը, ինչ պետք է մարտի համար և սպասեցին թշնամուն։ Ուլենշպիգելն ասաց Լամմեին․

― Տեսնո՞ւմ ես քարափի վրա կանգնած այդ անուշիկ կնոջը՝ շիկակարմիր ասեղնագործված սև շրջազգեստով և դեմքը ճերմակ գլխանոցով ծածկած։

― Մեկ է, ով ուզում է լինի, ― պատասխանեց Լամմեն, ― մրսում եմ, ուզում եմ քնել։

Եվ գլուխը փաթաթեց թիկնոցով։ Նա այդպես նման էր խուլ մարդու։

Ուլենշպիգելն այնժամ ճանաչեց կնոջը և նավից ձայն տվեց նրան․

― Ուզո՞ւմ ես հետևել մեզ։

― Մինչև գերեզման, ― ասաց կինը, ― բայց չեմ կարող․․․

― Լավ կանեիր, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― այնուամենայնիվ մտածեիր դրա մասին․ երբ սոխակը մնում է անտառում՝ երջանիկ է ու երգում է․ բայց երբ հեռանում է այնտեղից և իր պստիկ թևերը ենթարկում է բաց ծովի քամուն՝ դրանք ջարդվում են, և նա մեռնում է։

― Ես երգում էի տանը և դուրսն էլ կերգեի՝ եթե կարողանայի, ― ասաց կինը։ Ապա մոտենալով նավին՝ ավելացրեց․ ― Առ այս բալասանը քեզ և քո ընկերոջ համար, որը քնում է, երբ պետք է արթուն լինել։ Լամմե՛, Լամմե՛, աստված քեզ փորձանքից ազատ պահի, վերադարձիր ողջ֊առողջ։

Եվ դեմքը բացեց։

― Կի՛նս, կի՛նս, ― գոչեց Լամմեն և ուզեց ցատկել սառույցի վրա։

― Քո հավատարիմ կի՜նը, ― ասաց ն և արագաքայլ փախավ։

Լամմեն ուզում էր տախտակամածից թռչել սառույցի վրա, բայց մի գուգազ կասեցրեց նրան՝ բռնելով թիկունքից։ Նա սկսեց գոռգոռալ, լաց լինել, աղաչել, որ իրեն թույլ տան գնա։ Սակայն ավագ սպան ասաց․

― Եթե նավից հեռանաս՝ կկախվես։

Լամմեն նորից փորձեց նետվել սառույցի վրա, բայց մի գյոզ բռնեց նրան և ասաց․

― Հատակը խոնավ է, ոտքերդ կարող են թրջվել։

Եվ Լամմեն ընկավ իր նստուկի վրա՝ լալով և շարունակ կրկնելով․

― Կի՛նս, կի՛նս, թողեք գնամ կնոջս մոտ։

― Կտեսնես դու նրան, ― ասաց Ուլենշպիգելը։ ― Նա քեզ սիրում է, բայց աստծուն քեզնից ավելի է սիրում։

― Սատանի աղջիկ, ― գոչեց Լամմեն, ― եթե աստծուն ավելի է սիրում իր մարդուց, էլ ինչո՞ւ է երևում ինձ գողտրիկ ու ցանկալի։ Եվ եթե ինձ սիրում է՝ հապա ինչո՞ւ է հեռանում ինձնից։

― Հորերի խորքը կարո՞ղ ես հստակ տեսնել, ― հարցրեց Ուլենշպիգելը։

― Ավա՜ղ, շուտով կմեռնեմ, ― ասաց Լամմեն։

Եվ գունատ ու հուսահատ՝ մնաց նավի տախտակամածի վրա։

Մինչ այս, մինչ այն՝ հասան Սիմոնսենռոլի մարդիկ՝ մեծաթիվ հրետանիով։

Նրանք կրակեցին նավի վրա, որը պատասխանեց նրանց։ Եվ սրանց արկերը փշրում էին շրջապատող սառույցը։ Երեկոյան կողմ գաղջ անձրև եկավ։

Արևմուտքից սկսեց քամի փչել, ծովը բարկացավ սառույցի տակ և հսկայական կտորներով բարձրացրեց այն։ Բեկորները ցցվում էին, ընկնում, բախվում իրար, միմյանց վրա անցնում՝ վտանգ առաջացնելով, իհարկե, նավի համար, սակայն երբ լուսաբացը պատառոտեց գիշերվա ամպերը՝ առագաստանավը բացեց իր քաթանե թևերը ազատության թռչունի պես և ընթացավ դեպի ազատ ծովը։

Այդտեղ նրանք միացան տյար Լյումե դը լա Մարշին՝ Հոլանդիայի և Զելանդիայի ծովակալին, որ և պարագլուխն էր ու ընդհանուր հրամանատարը, և իբրև այդպիսին մի լապտեր ուներ իր նավի կատարի վրա։

― Լավ նայիր սրան, որդյա՛կ իմ, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― այս մարդը չի խնայի քեզ՝ եթե ուզես ուժով հեռանալ նավից։ Լսո՞ւմ ես որոտի պես պայթող նրա ձայնը։ Մի տես ի՜նչ թիկնեղ է և հուժկու՝ բարձր հասակով հանդերձ։ Նայիր նրա կեռ եղունգներով երկար ձեռքերին, կլոր աչքերին՝ արծվենի ու սառն աչքերին, նրա սրածայր, երկար մորուքին, որ թողնելու է աճի՝ մինչև որ կախաղան հանի բոլոր վանականներին ու քահանաներին՝ երկու կոմսերի մահվան վրեժը լուծելու համար։ Նայիր նրան, ահարկու ու դաժան, նա քեզ կախել կտա բարձրից՝ առանց երկար֊բարակ մտածելու, եթե շարունակես նվալ և շարունակ կրկնել կի՜նս։

― Որդյա՛կ իմ, ― ասաց Լամմեն, ― մերձավորին կախելու մասին այդպես է խոսում նա, ով արդեն կանեփի ոլորը զգացել է իր վզի վրա։

― Դու առաջինը կկրես այդ պարանը։ Այդ է իմ բարեկամական փափագը, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Ես քեզ կտեսնեմ կախաղանի վրա՝ թունավոր լեզուդ կտուցիցդ մեկ գազ դուրս գցած, ― վրա բերեց Լամմեն։

Եվ երկուսն էլ կարծում էին, թե կատակում են։

Այդ օրը Տրե֊Լոնի նավը բռնեց բիսկայան մի նավ, որ բարձված էր սնդիկով, ոսկով, գինով ու համեմունքներով։ Եվ նավը դատարկվեց իր ուղնուծուծից՝ մարդկանցից ու ավարից, ինչպես եզան ոսկորը առյուծի ատամի տակ։

Այդ ժամանակ էր, որ Ալբայի դուքսը հրամայեց Նիդեռլանդիայում ծանր ու խայտառակ հարկեր դնել՝ ստիպելով, որ ամեն մի բնակիչ շարժուն կամ անշարժ գույք կամ կալվածք ծախելիս հազար ֆլորին վճարի տասը հազարից։ Եվ այս սակը դարձավ մշտական։ Բոլոր վաճառականներն ու մանր առևտրականները ստիպված եղան վճարել արքային վաճառքի մեկ տասներորդականը, և ժողովուրդն սկսեց ասել, որ շաբաթվա մեջ տասն անգամ ծախվելով նույն ապրանքը՝ թագավորը կստանար ամբողջ գինը։

Եվ այսպես, առևտուրն ու ճարտարվեստը դիմում էին դեպի մահ ու կործանում։

Եվ գյոզերը գրավեցին Բրիլը՝ ծովափնյա ամրոցը, որ կոչվեց ազատության անդաստան։

II

Մայիսի առաջին օրերին, երբ երկինքը պայծառ էր, և նավը հպարտ առաջանում էր կոհակների վրայով, Ուլենշպիգելը երգեց․

Աճյունն է տրոփում իմ սրտի վրա։
Եկան դահիճներն ու հարվածեցին
Դաշույնով, հրով, ուժով ու սրով։
Եվ վարձատրեցին լիրբ լրտեսներին։
Սիրո, հավատի, առաքինությանց
Տեղը դըրեցին ուխտադրժություն։
Ջա՛րդ ու կոտորած մարդասպաններին․
Զարկեցե՛ք թմբուկը մարտի։

Կեցցե՜ն գյոզերը։ Զարկի՛ր թմբուկը։
Արդեն գրավված է ամուր Բրիլը,
Շելդի բանալին՝ սեգ Ֆլիսինգենը․
Արդար է աստված, Կամպ֊Վերն է առնված։
Ո՞ւր է հրետանին մեր Զելանդիայի։
Ունենք մենք գնդակ, սուր, վառոդ ու արկ,
Եվ երկաթե արկ, և ձուլված թեժ արկ։
Մեզ հետ է աստված, իսկ ո՞վ է մեր դեմ։
Զարկեցե՛ք թմբուկը մարտի ու փառքի։

Կեցցե՜ն գյոզերը։ Զարկի՛ր թմբուկը։
Սուրը հանված է, բազուկներդ հզոր։
Չի՛ք տասանորդը՝ կործանման դուռը․
Մա՛հ դահիճներին, կեղեքիչներին։
Ըմբոստ ամբոխի անեծքն արքային։
Սուրը հանված է հանուն մեր կայքի,
Տան, իրավունքի, կին ու մանուկի։
Սուրը հանված է, զարկի՛ր թմբուկը։
Մեր սրտերը սեգ, բազուկներն ամուր։
Չի՛ք տասանորդը, անարգ ներումը։
Զարկեցե՛ք թմբուկը մարտի ու փառքի։

― Այո, ընկերներ ու բարեկամներ, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― այո, Անտվերպենում, համայնքի տան առջև, հաստատել են նրանք մի փարթամ գահույք՝ ծածկված կարմիր մահուդով․ այդտեղ արքայի պես նստել է դուքսը իր գահի վրա՝ շրջապատված իր սպասավորներով ու գուգազներով։ Ցանկանալով բարյացակամ ժպտալ՝ թթու ծամածռություն է միայն անում։ Զարկեցե՛ք թմբուկը մարտի։

Նա ներում է շնորհել․ այժմ լռեցեք․ նրա ոսկեզօծ զրահը փայլում է արևի տակ, գլխավոր զորապետը ձիու վրա կանգնած է ամպհովանու մոտ․ ահա մունետիկը իր թմբկահարների հետ․ նա կարդում է․ ներում է ամենքին, որոնք չեն մեղանչել․ մյուսները դաժանորեն պատժվելու են։

Ականջ դրեք, ընկերնե՛ր․ նա կարդում է հրովարտակը, որը հրամայում է՝ ըմբոստության մեղադրանքի պատժով վճարել տասանորդն ու քսաներորդը։

Եվ Ուլենշպիգելը երգեց․

Ո՜վ դուքս, լսո՞ւմ ես բազմության ձայնը,
Ուժգին ժխորը։ Դա ուռչող ծովն է
Ահեղ ծփանքի սպառնալի պահին։
Բավ է դըրամ տաք․ բավ է արյուն տաք,
Սուրը հանված է․ վե՛րջ ավերումին։
Զարկեցեք թմբուկը սուգի։

Եղունգ ես խրում արնածոր վերքին,
Թողնում ես փախչում՝ մորթելուց հետո։
Ուզում ես խառնել մեր ոսկիներին
Ջինջ արյունը մեր՝ որպեսզի խմես։
Մենք հնազանդ էինք մեր թագավորին։
Բայց արքան դրժեց։ Չի՛ք այլևս երդում։
Զարկեցե՛ք թմբուկը մարտի։
Ո՛վ Ալբայի դուքս, արյունարբու դուքս,
Տե՛ս խանութ, կրպակ փակված են ահա,
Հաց, օղի, նպար վաճառողները
Չեն ուզում ծախել, որ չվճարեն քեզ։
Ո՞վ է ողջունում՝ երբ դու անցնում ես․
Եվ ո՛չ մի էակ։ Զգո՞ւմ ես արդյոք,
Որ ատելության, արհամարհանքի
Մըուշն է միայն քեզ շրջապատել։

Մեր գեղեցիկ Ֆլանդրիան,
Ուրախ երկիրը բրաբանտյան,
Տըխուր են հանց գերեզման։
Ուր որ ազատ այն օրերին
Ջութակներն էին գեղգեղում,
Եվ սրինգներն էին նվագում,
Այժմ լռություն է մահի։
Զարկեցե՛ք թմբուկը մարտի։

Ուրախ֊զվարթ տղաների,
Սիրահար երգիչների,
Կոնծաբան ջահելների
Դեմքերի տեղ այժմ գունատ
Կերպարանքներն են նրանց,
Ովքեր հըլու, հընազանդ
Սպասում են ժանտ թրին
Արյունարբու Ալբայի։
Զարկեցե՛ք թմբուկը մարտի։

Պանդոկներում է՛լ չես լսում
Չխկչխկոցը բաժակների,
Ոչ էլ խմբով փողոցներում
Երգող դայլայլն աղջիկների։
Եվ Բրաբանտը, և Ֆլանդրիան,
Այդ օրրաներն ուրախության,
Երկիրներն են այժմ արցունքի։
Զարկեցե՛ք թմբուկը սուգի։

Հայրերի՛ երկիր, տանջված սիրուհի,
Գըլուխդ մի՛ ծռիր դահճի ոտքի տակ․
Ժրաջան մեղուներ, հույլ֊հույլ խոյացեք
Իսպանական ժանտ բոռերի վըրա։
Կանայք դիակնացած, կուսանք ողջաթաղ,
Հիսուս Քրիստոսին գոչեցեք Վրե՜ժ։

Գիշերը դաշտերում միշտ դեգերեցեք,
Թշվա՜ռ հոգիներ, աստված կանչեցեք։
Խփելու համար բազուկը լարված է,
Արյունարբու դուքս, սուրը հանված է։
Հիմա աղիքներդ փորիցդ կթափենք
Եվ իբրև մտրակ դեմքիդ կզարնենք։
Զարկի՛ր թմբուկը։ Սուրը հանված է։
Զարկի՛ր թմբուկը։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

Եվ Ուլենշպիգելի նավի, նմանապես և մյուս նավերի բոլոր նավաստիներն ու գուգազները երգում էին։

Սուրը հանված է։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

Եվ նրանց ձայնը թնդում էր որպես ազատության որոտ։

III

Հունվար ամիսն էր, այն դաժան ամիսը, որ սառեցնում է հորթին կովի փորում։ Ձյունն ու սառույցը բռնել էին ամեն տեղ։ Փոքրիկ տղաները սոսնձով բռնում էին կարծրացած ձյան վրա որևէ խղճուկ սնունդ փնտրող ճնճղուկներին և որպես որս բերում էին տուն։ Գորշ ու պայծառ երկնքի վրա գծագրվում էին անշարժ կմախքները ծառերի, որոնք ճյուղերը ծածկված էին ձյունե բարձերով․ դրանցով ծածկված էին հյուղակներն ու պատերի կատարները, ուր երևում էին նույնպես ձյունի վրա ճնճղուկներ որսացող կատուների թաթերի հետքերը։ Հեռվում մարգագետինները թաքնվել էին այս սքանչելի բրդյա վերմակի տակ, որ տաք պահում էր հողը ձմեռվա սաստիկ ցրտի դեմ։ Տներից ու հյուղակներից մի սև ծուխ բարձրանում էր երկինք, և ոչ մի աղմուկ չէր լսվում։

Կատլինն ու Նելեն միայնակ էին իրենց կացարանում․ և Կատլինն օրորելով գլուխը ասում էր․

― Հա՛նս, սիրտս մղվում է դեպի քեզ։ Դու պետք է վերադարձնես յոթ հարյուր կառոլուսը Ուլենշպիգելին՝ Սոոտկինի որդուն։ Եթե գործով ես զբաղված, այնուամենայնիվ եկ, որ տեսնեմ քո պայծառ դեմքը։ Վերցրու կրակը, գլուխս այրվում է։ Ավա՜ղ, ո՞ւր են ձյունաշունչ համբյուրները, ո՞ւր է սառցե մարմինդ, Հա՛նս, սիրելիս։

Եվ նա կանգնում էր պատուհանի առաջ։ Հանկարծ արագաքայլ վազելով անցավ մի voetlooper՝ սուրհանդակ, որի գոտուց զանգուլակներ էին կախված։

― Ահա գալիս է բայլը՝ Դամմեի ավագ դատավորը, ― գոռում էր նա։

Եվ վազելով հասավ համայնքի տանը, որպեսզի հավաքի քաղաքապետներին ու ատենակալներին։

Ապա թանձր լռության մեջ Նելեն լսեց շեփորի երկու սուլոց։ Դամմեի բոլոր բնակիչները թափվեցին դուրս՝ կարծելով, որ Նորին արքայական վսեմությունն է և այդ ձևով է իր գալուստն ազդարարում։

Կատլինն ու Նելեն էլ դուրս ելան։ Հեռվում նրանք տեսան խայտաճամուկ հեծելայկներ, որ խումբ֊խումբ առաջանում էին նժույգներով, իսկ նրանց առջևից՝ նույնպես ձիու վրա, կզաքիսի մորթով եզերված սև թավշե թիկնոցով մի անձնավորություն, որի թավշե բաճկոնակը սփռված էր նուրբ ոսկեկարով, իսկ ոտքերին նույնպես կզաքիսի մորթով մուշտակված շիկագույն կոշիկներ էին։ Եվ նրանք ճանաչեցին ավագ դատավորին։

Նրա հետևից ձիավարում էին երիտասարդ սինյորներ, որոնք, չնայած հանգուցյալ նորին կայսերական վսեմության հրամանին, իրենց թավշե զգեստների վրա կրում էին ասեղնագործ զարդեր, ոսկե, արծաթե ու մետաքսե տրեզներ, ժապավեններ, ծոպեր։ Նրանց թիկնոցներն էլ երիզված էին կզաքիսով, ինչպես ավագ դատավորինը։ Նրանք երիվարում էին ուրախ՝ քամուց ցնցելով ջայլամի երկար փետուրները, որ զարդարում էին նրանց կոճակազարդ ոսկետրեզ գլխարկները։

Եվ նրանք կարծես ավագ դատավորի լավ բարեկամներն ու ընկերներն էին, հատկապես անախորժ դեմքով մի սինյոր, որ կանաչ թավշե, ոսկեզարդ հագուստ ուներ, սև թավշե թիկնոց, ինչպես և երկար փետուրներով զարդարված գլխարկ։ Նրա քիթը նման էր անգղի կտուցի, բերանը նուրբ էր, աղվամազը շեկ, դեմքը դժգույն, կեցվածքը հպարտ։

Երբ այդ իշխանների խումբն անցավ Կատլինի դռան առջևից, Կատլինը հանկարծ խոյացավ դժգույն սինյորի ձիու սանձի վրա և հրճվանքից խելահեղ գոչեց․

― Հա՛նս, սիրելի՛ս, ես գիտեի, որ դու կվերադառնաս։ Դու գեղեցիկ ես այդպես ամբողջովին թավշով ու ոսկով պատված, ինչպես արևը ձյան վրա։ Բերե՞լ ես յոթ հարյուր կառոլուսը։ Նորից կլսե՞մ ոսկրակուլի քո ճիչը։

Ավագ դատավորը կանգնեցրեց սեպուհների խումբը, և դժգույն սինյորը ասաց․

― Ի՞նչ է ուզում ինձնից այս մուրացիկը։

Բայց Կատլինը շարունակելով ձիու սանձը բռնել՝ ասում էր․

― Այլևս մի՛ գնա այստեղից․ ես շատ եմ լացել քեզ համար։ Քաղցր գիշերներ, սիրելի՛ս, ձյունանման համբույրներ և սառույցե մարմին։ Երեխան այստե՜ղ է։

Եվ ցույց տվեց Նելեին, որ բարկացած նայում էր այդ մարդուն, որովհետև սա մտրակը բարձրացրել էր Կատլինի վրա։ Բայց Կատլինը լալիս էր ու ասում․

― Ա՜խ, մի՞թե ամենևին չես հիշում։ Խղճա քո աղախնին։ Տար նրան քեզ հետ՝ ուր որ ուզում ես։ Վերցրու կրակը, Հա՛նս, գթա՛։

― Կորի՛ր, ― ասաց սինյորը և ձին այնպես ուժգին առաջ մղեց, որ Կատլինը սանձը բաց թողնելով ընկավ, և ձին կոխելով նրան, վիրավորեց ճակատը։

Այն ժամ դատավորն ասաց դժգույն սինյորին․

― Տյա՛ր, ճանաչո՞ւմ եք այս կնոջը։

― Ամենևին չեմ ճանաչում, ― ասաց նա, ― անկասկած խենթ կլինի։

Բայց Նելեն Կատլինին բարձրացնելով ասաց․

― Եթե այս կինը խենթ է, ապա ես խենթ չեմ, տե՛ր իմ, և թող ես մեռնեմ այստեղ այս ձյունից, որ ահա ուտում եմ (և մատներով ձյուն վերցրեց) եթե այս մարդը չի ճանաչել իմ մորը, եթե նրանից փոխ չի վերցրել նրա ամբողջ դրամը, եթե նա չի սատկեցրել Կլաասի շանը, որպեսզի մեր տան ջրհորի պատի միջից վերցնի խեղճ հանգուցյալին պատկանող յոթ հարյուր կառոլուսը։

― Հա՛նս, անուշիկս, ― լալով ասում էր արնոտ ու ծնկաչոք Կատլինը, ― Հա՛նս, սիրելի՛ս, տո՛ւր հաշտության համբույրը․ տես ինչպես է արյունը հոսում․ հոգին ծակ է բացել և ուզում է դուրս գալ․ ես շուտով կմեռնեմ․ ինձ մի՛ լքիր։ ― Ապա ցածրաձայն շարունակեց։ ― Մի ժամանակ խանդից սպանեցիր ընկերոջդ՝ ամբարտակի հետևը։ Եվ նա մատը պարզեց դեպի Դուդզեելե։ Այդ օրերին դու սիրո՜ւմ էիր ինձ։

Եվ գրկելով սինյորի ծունկը՝ համբուրում էր նրա կոշիկը։

― Ո՞վ է այդ սպանված մարդը, ― հարցրեց ավագ դատավորը։

― Չգիտեմ, տե՛ր իմ, ― ասաց սինյորը։ ― Այս մուրացիկի ասածները մեզ բնավ չեն մտահոգում։ Գնանք։

Ժողովուրդը հավաքվում էր նրանց շուրջը․ աղքատ ու հարուստ քաղքենիներ, արհեստավորներ ու գեղջուկներ Կատլինի կողմը բռնելով գոչեցին․

― Արդարությո՜ւն, տե՛ր դատավոր, արդարություն։

Եվ դատավորն ասաց Նելեին․

― Ո՞վ է այդ սպանված մարդը։ Խոսիր ըստ աստծու պատվերի և ճշմարտության։

Նելեն ցույց տալով դժգույն սինյորին՝ ասաց․

― Այս մարդն ամեն շաբաթ օր գալիս էր keet տեսնելու մորս ու փող վերցնելու նրանից։ Նա սպանել է իր բարեկամին՝ անունը Հիլբերտ, Սերվաս վան դեր Վիխտեի արտում, ոչ թե սիրո պատճառով, ինչպես կարծում է այս անմեղ խելագարը, այլ յոթ հարյուր կառոլուսը միայն իրեն պահելու համար։

Եվ Նելեն պատմեց Կատլինի սիրային կապը, և թե ինչպես Կատլինը լսել էր ամեն ինչ, երբ թաքնվել էր այն ամբարտակի հետևը, որ անցնում է Սերվաս վան դեր Վիտեի արտի միջով։

― Նելեն չար է, ― ասում էր Կատլինը, ― խիստ է խոսում Հանսի՝ իր հոր մասին։

― Երդվում եմ, ― ասաց Նելեն, ― որ սա ոսկրկուլի ճիչ էր արձակում իր ներկայությունն ազդարարելու համար։

― Ստում ես, ― ասաց ազնվականը։

― Օ՜, ո՛չ, ― ասաց Նելեն, ― և տյար դատավորը, և այս բոլոր բարձրաստիճան սինյորները, որ ներկա են այժմ, տեսնում են այդ․ դու գունատ ես ոչ թե ցրտից, այլ վախից։ Ինչո՞ւ համար դեմքդ այլևս չի փայլում․ ուրեմն կորցրել ես քո կախարդական լուծույթը, որով շփում էիր երեսդ, որպեսզի պայծառ երևա, ինչպես կոհակներն ամռանը, որոտման պահին։ Բայց անիծյա՛լ կախարդ, դու վառվելու ես համայնքի տան դարպասների առաջ։ Դու եղար Սոոտկինի մահվան պատճառը, դու նրա որբ որդուն գցեցիր աղքատության մեջ․ դու, որ անկասկած ազնվական ես, մեր տուն էիր գալիս իբրև քաղքենի, և մեկ անգամ միայն փող տվեցիր իմ մորը՝ որպեսզի հետո վերցնես նրա ողջ ունեցվածքը։

― Հա՛նս, ― ասում էր Կատլինը, ― դու ինձ դարձյալ շաբաթահանդես կտանես և նորից դեմքս կշփես բալասանով։ Մի՛ լսիր Նելեին, նա չար է։ Տեսնո՞ւմ ես արյունը․ հոգին ծակ է բացել և ուզում է դուրս գալ․ ես շուտով կմեռնեմ ու կգնամ լիմբոս, ուր կրակ չկա։

― Լռի՛ր, խելագար կախարդ, ես քեզ ամենևին չեմ ճանաչում, ― ասաց սինյորը, ― և չգիտեմ, թե ինչ ես ուզում ասել։

― Բայց և այնպես դու էիր, որ եկար մի ընկերոջ հետ և ուզեցիր ինձ կնության տալ նրան, ― նորից խոսեց Նելեն, ― դու լավ գիտես, որ ես չուզեցի այդ։ Ի՞նչ արեց քո բարեկամ Հիլբերտը, ի՞նչ արեց նա հետո, երբ եղունգներս կոխեցի նրա աչքերը։

― Նելեն չար է, ― ասում էր Կատլինը, ― մի՛ հավատա նրան, Հա՛նս, անուշի՛կս․ նա բարկացած է Հիլբերտի դեմ, որ ուզում էր բռնի տիրանալ նրան․ բայց Հիլբերտը հիմա այլևս չի կարող այդ անել․ ճանճերը կերել են նրան։ Եվ Հիլբերտը տգեղ էր, Հա՛նս, ջանի՛կս, միայն դու ես գեղեցիկ, Նելեն չար է։

Դրա վրա դատավորն ասաց․

― Կանա՛յք, գնացեք խաղաղությամբ։

Բայց Կատլինը չէր ուզում հեռանալ այն տեղից, ուր իր բարեկամն էր։ Եվ հարկ եղավ ուժով նրան տանել իր կացարանը։

Եվ ամբողջ հավաքված ժողովուրդը գոչում էր․

― Արդարությո՜ւն, տե՛ր դատավոր, արդարությո՜ւն։

Աղմուկի վրա համայնքի պահակազորքը եկել էր այդտեղ․ դատավորը կարգադրեց, որ մնան և դառնալով սինյորներին ու սեպուհներին՝ ասաց․

― Տյարք և պարոնայք, չնայած այն բոլոր մենաշնորհներին, որ պաշտպանում են ազնվականության պանծալի դասը Ֆլանդրիայում, ես պարտավոր եմ մեղադրանքների, հատկապես կախարդության մեղադրանքի հիման վրա, որ արվեց տյար Յոս Դամանի դեմ, ձերբակալել նրան, մինչև որ նա դատվի ըստ կայսրության օրենքների ու հրամանների։ Հանձնեցեք ինձ ձեր սուրը, տյա՛ր Յոս։

― Տե՛ր բայլ, ― ասաց Յոս Դամանը մեծամտությամբ և ազնվական հպարտությամբ, ― ինձ ձերբակալելով՝ դուք մեղանչում եք Ֆլանդրիայի օրենքի դեմ, որովհետև ինքներդ դատավոր չեք։ Արդ, դուք գիտեք, որ առանց դատավորի կարգադրության կարելի է ձերբակալել միայն դրամանենգներին, ճանապարհների և հանրային ուղիների վրա կողոպուտ անողներին, հրձիգներին, կին բռնաբարողներին, իրենց զորապետին լքող ժանդարմներին, թույն գործածելով ջրերը թունավորող վհուկներին, կրոնի սպասավորությունից փախած վանականներին ու միանձնուհիներին, նաև՝ տարագրյալներին։ Ուստի և, տյա՛րք և պարոնա՛յք, պաշտպանեցեք ինձ։

Մի քանիսն ուզեցին հնազանդվել, բայց բայլն ասաց․

― Տյա՛րք և պարոնա՛յք, լինելով այստեղ ներկայացուցիչը մեր արքայի, լինելով կոմս ու իշխան, որին վերապահված է դժվարին խնդիրները լուծելու իրավունքը, ես ձեզ կարգադրում ու հրամայում եմ, ըմբոստ հայտարարվելու մեղադրանքով, ձեր սուրը պատյան դնել։

Ազնվականները հնազանդվեցին․ բայց որովհետև տյար Յոս Դամանը դեռ վարանում էր՝ ժողովուրդն աղաղակեց․

― Արդարությո՜ւն, տե՛ր դատավոր, արդարությո՜ւն, թո՛ղ հանձնի իր սուրը։

Այնժամ Յոսը հակառակ իր ցանկության հանձնեց սուրը և ձիուց իջնելով, երկու պահակազորի ուղեկցությամբ տարվեց համայնքի բանտը։

Այնուամենայնիվ նա զնդան չնետվեց, այլ ճաղացանց պատուհաններով մի սենյակ, և վճարելով՝ ստացավ վառարանում կրակ, լավ անկողին, լավ սնունդ, որի կեսը բանտապահն էր վերցնում։

IV

Հաջորդ օրը դատավորը, երկու քրեական քարտուղարները, երկու ատենակալ և վիրաբույժ սափրիչը գնացին Դուդզեելեի կողմը՝ տեսնելու, թե Սերվաս վան դեր Վիխտեի արտում չե՞ն գտնի ադյոք մարդու դիակ՝ արտը կտրող ամբարտակի երկայնքին։

Նելեն ասել էր Կատլինին․ «Հանսը՝ քո սիրականը ուզում է Հիլբերտի կտրված ձեռքը․ այս երեկո նա ոսկրկուլի ձայն կհանի․ կգա մեր հյուղակը և կբերի յոթ հարյուր կառոլուսը։

Կատլինը պատասխանել էր․ «Կգնամ, կկտրեմ»։ Եվ, իսկապես, մի դանակ վերցնելով գնաց՝ Նելեի ու արդարադատության պաշտոնյաների ուղեկցությամբ։

Նա քայլում էր առույգ ու հպարտ՝ Նելեի հետ, որի գողտրիկ դեմքը խիստ կարմրել էր ցուրտ օդից։

Արդարադատության ծեր, հազացող պաշտոնյաները վախվխելով հետևում էին նրան։ Ամենքն էլ նման էին սև ստվերների՝ սպիտակ հարթավայրի վրա։ Նելեն բահ էր վերցրել։

Երբ նրանք հասան Սերվաս վան դեր Վիխտեի արտը և ելան ամբարտակը՝ Կատլինը հասնելով կեսին, ասաց՝ ցույց տալով աջ կողմը փռված մարգագետինը․

― Հա՛նս, դու չգիտեիր, որ ես թաքնված էի այստեղ ու դողում էի սրերի շաչյունը լսելով։ Եվ Հիլբերտը գոչեց․ «Այս երկաթը սառն է»։ Հիլբերտը տգեղ էր, Հանսը գեղեցիկ է։ Դու կստանաս նրա ձեռքը, ինձ մենակ թող։

Ապա նա իջավ դեպի ձախ, չոքեց ձյան վրա և երեք անգամ աղաղակեց օդում՝ ոգեկոչելու համար։

Այնժամ Նելեն տվեց նրան բահը, որը Կատլինը երեք անգամ խաչակնքեց, ապա սառույցի վրա գծեց դագաղի պատկեր և երեք շրջած խաչ՝ մեկը դեպի արևելք, մյուսը՝ դեպի արևմուտք և երրորդը՝ դեպի հյուսիս, և ասաց․

― Երեքը Հրատն է Երևակի մոտ, և երեքը՝ ենթակա Փայլածուին, շողշողուն աստղին։ ― Ապա մի խոշոր շրջանակ գծեց դագաղի շուրջը և ասաց․ ― Չքացի՛ր, չար սատանա, որ պահպանում ես մարմինը։ ― Ապա ծունկ չոքեց ու աղոթեց․ ― Դև՛ բարեկամ, Հիլբե՛րտ, Հանսը՝ իմ տերն ու իշխանը, ինձ հրամայում է գալ այստեղ կտրելու քո ձեռքը և տանելու նրան․ ես պարտավոր եմ հնազանդվել նրան․ մի՛ ժայթքեցնի իմ դեմ երկրի հուրը, որ խռովում եմ քո ազնվական շիրիմը․ և ներիր ինձ աստծու ու սուրբերի կողմից։

Ապա, հետևելով դագաղի շրջագծին, ջարդեց սառույցը, հասավ խոնավ սեզերին, ապա ավազին, և տյար դատավորը, պաշտոնյաները, Նելեն ու Կատլինը տեսան մի երիտասարդ տղամարդու մարմին՝ ավազի պատճառով կրի պես ճերմակ։ Նրա հագին գորշ մահուդե բաճկոնակ, նույնպիսի թիկնոց․ սուրը դրված էր կողքին։ Գոտուց կախված էր մի օղակաքսակ և մի լայն դաշույն էր խրված սրտի տակ։ Բաճկոնակի մահուդի վրա արյուն կար և արյունը հոսել էր կռնակը։ Եվ մարդը երիտասարդ էր։

Կատլինը կտրեց նրա ձեռքը և դրեց իր կախ գրպանը։ Դատավորը չարգելեց այդ, ապա պահանջեց, որ դիակի վրայից հանի բոլոր հագուստներն ու իրերը։ Կատլինն ուզեց իմանալ, թե Հա՞նսն էր այդպես հրամայել իրեն, և դատավորը պատասխանեց, թե ինքը գործում է միայն նրա հրամաններով։ Դրանից հետո Կատլինն արեց այն ամենը, ինչ դատավորն ուզեց։

Երբ դիակը մերկացվեց, տեսան որ փայտի պես չոր է և փտած չի։ Եվ նորից ավազով ծածկել տալով՝ դատավորը և համայնքի պաշտոնյաները գնացին, իսկ պահակազորքերը տանում էին հագուստները։

Համայնքի բանտի առջևից անցնելիս դատավորը Կատլինին ասաց, որ Հանսը սպասում է նրան այդտեղ։ Կատլինն ուրախ֊ուրախ մտավ բանտ։

Նելեն ուզում էր արգելել, բայց Կատլինը շարունակ կրկնում էր․

― Ուզում եմ տեսնել Հանսին՝ իմ իշխանին։

Եվ Նելեն լալիս էր դռան մոտ՝ իմանալով, որ Կատլինը ձերբակալվում է որպես կախարդ՝ ձյան վրա արած նշանների և կախարդախոսությունների համար։

Եվ Դամմեում ասում էին, որ նրա համար ոչ մի ներում չի լինի։

Եվ Կատլինը տարվեց բանտի արևմտյան զնդանը։

V

Մյուս օրը քամի փչեց Բրաբանտից, ձյունը հալվեց, և մարգագետինները հեղեղվեցին։

Եվ borgstorm կոչվող զանգը դատավորներին նիստի հրավիրեց Vierschare՝ ծածկի տակ, որովհետև դալարիքով ծածկված նստարանները խոնավ էին։

Ժողովուրդը շրջապատել էր դատարանը։

Յոս Դամանն այդտեղ բերվեց առանց որևէ կապանքի, իր ազնվական պճնազարդությամբ․ Կատլինն էլ այստեղ բերվեց՝ ձեռքերը առջևից կապված և գորշ քաթանե շրջազգեստով, որ կալանավորական տարազն է։

Յոս Դամանը հարցաքննվելով՝ խոստովանեց, որ սպանել է իր բարեկամ Հիլբերտին սրով՝ դեմառդեմ մենամարտում։ Երբ նրան ասացին, թե նա խփված է դաշույնով, Յոս Դամանը պատասխանեց․

― Ես նրան զարկի գետնի վրա, որովհետև արագ չէր մեռնում։ Ես կամավ խոստովանում եմ այդ սպանությունը, քանի որ Ֆլանդրիայի օրենքների պաշտպանության տակ եմ, որոնք արգելում են տասնամյա վաղեմությունից հետո հետապնդել մարդասպանին։

Դատավորը հարց տվեց․

― Կախարդ չե՞ս դու։

― Ոչ։

― Ապացուցիր։

― Կապացուցեմ ժամանակին ու տեղին, ― ասաց Յոս Դամանը, ― իսկ հիմա ինձ հաճո չէ այդ անել։

Այնժամ դատավորը հարցաքննեց Կատլինին, որը չէր լսում և նայում էր Հանսին։

― Դու իմ կանաչ իշխանն ես, արևի պես գեղեցիկ։ Վերցրու կրակը, անուշի՛կս։

Այնժամ Նելեն խոսելով Կատլինի փոխարեն՝ ասաց․

― Նա չի կարող ոչինչ խոստովանել, բացի այն ամենից, ինչ դուք արդեն գիտեք, տյա՛րք և պարոնա՛յք․ նա կախարդ չէ, այլ միայն խելագար։

Այնժամ խոսեց դատավորը և ասաց․

― Կախարդ է նա, ով գիտակցված դիվական միջոցներով ջանում է հասնել որևէ բանի։ Արդ, այս երկուսը՝ տղամարդն ու կինը՝ կախարդ են ըստ դիտավորության ու արարքի․ տղամարդը շաբաթահանդեսի օծանակ տալու և իր դեմքը Լյուցիֆերի պես պայծառացնելու համար, որպեսզի ստանա դրամ և շնական բավարարություն, կինը՝ նրան ենթարկվելու, դևի տեղ ընդունելու և նրա ցանկություններին անձնատուր լինելու համար․ մեկը չարագործ է, մյուսը՝ բացահայտ մեղսակից։ Ուրեմն ոչ մի գթասրտություն չպետք է ունենալ․ և ես պետք է ասեմ դա, քանի որ, տեսնում եմ, ատենակալներն ու ժողովուրդը խիստ բայրացակամ են կնոջ նկատմամբ։ Ճիշտ է, որ նա ոչ գողություն է արել, ոչ սպանություն, ոչ էլ չար բախտ գցել անասունների ու մարդկանց վրա, և ոչ էլ արտակարգ դեղերով բուժել որևէ հիվանդի, այլ միայն պարզ ու հանրածանոթ դեղերով, որպես ազնիվ ու քրիստոնյա դարմանող․ բայց նա ուզեցել է իր աղջիկը հանձնել դևին, և եթե այդ աղջիկը, չնայած իր մանկահասակ տարիքին, այդպիսի քաջարի ու անվեհեր կորովով չդիմադրեր ու զիջեր Հիլբերտին՝ կդառնար սրա պես մի կախարդ։ Ուստի հարցնում եմ դատարանի պարոն անդամներին, թե համամիտ չե՞ն երկուսին էլ տանջանքի ենթարկելու։

Ատենակալները չպատասխանեցին՝ ցույց տալով այդպես, որ Կատլինի նկատմամբ այդ ցանկությունը չունեն։

Այնժամ դատավորն իր խոսքը շարունակելով՝ ասաց․

― Ես էլ ձեզ պես հուզված եմ նրա նկատմամբ կարեկցություն ու գթասրտություն տածելով, բայց այս խելագար կախարդը այդպես հնազանդվելով սատանային՝ կարո՞ղ էր, եթե իր ցոփ մեղադրակիցը հրամայեր, հատոցով կտրել իր աղջկա գլուխը, ինչպես Կատալինե Դարյուն Ֆրանսիայի երկրում կտրեց իր երկու աղջիկների գլուխը՝ սատանայի դրդմամբ։ Չէ՞ր կարող նա, եթե իր սև ամուսինը հրամայեր, սատկեցնել կենդանիներին, կաթը կտրել խնոցու մեջ՝ շաքար գցելով այնտեղ․ անձամբ ներկա լինել ամեն մի սատանամեծար հանդեսի, կախարդների պարերին, խայտառակություններին ու զուգավորություններին։ Չէ՞ր կարող նա մարդու միս ուտել, երեխաներ սպանել՝ նրանցից կարկանդակ պատրաստելու ու ծախելու համար, ինչպես մի հրուշակագործ արեց Փարիզում․ կտրել կախվածների զիստերը և տանել՝ ատամները մեջը խրելու համար և այդպիսով լինել անարգ գող ու սրբախիղծ։ Եվ ես խնդրում եմ դատարանին, որ երկուսն էլ չարչարանքի ենթարկվեն, որպեսզի իմացվի, թե Կատլինն ու Յոս Դամանը այլ հանցագործություն չե՞ն կատարել, բացի արդեն իմացված ու հետաքննվածներից։ Յոս Դամանը հրաժարվում է խոստովանել ավելի, քան այդ սպանությունը, և Կատլինը ամեն բան չի ասել, ուստի կայսրության օրենքները մեզնից պահանջում են վարվել այնպես, ինչպես ես նշեցի։

Եվ ատենակալները որոշեցին տանջանքի վճիռն իրագործել ուրբաթ օրը, այսինքն վաղը չէ մյուսը։

Եվ Նելեն գոչում էր․ «Գթացե՜ք, տյարք իմ»․ նրա հետ գոռում էր և ժողովուրդը։ Բայց ապարդյուն։

Եվ Կատլինը նայելով Յոս Դամանին՝ ասում էր․

― Հիլբերտի ձեռքն արդեն մոտս է, ե՛կ այս գիշեր վերցրու, ջանի՛կս։

Եվ նրանք նորից բանտ տարվեցին։

Դատարանի կարգադրությամբ բանտապահին հրամայվեց ամեն մեկի վրա երկուական պահակ նշանակել, որոնք պետք է ծեծեին նրանց՝ հենց որ նրանք ուզենային քնել։ Բայց Կատլինի երկու պահակները թողին, որ նա գիշերը քնի, իսկ Յոս Դամանի պահակները սաստիկ ծեծում էին նրան՝ հենց որ նա փակում էր աչքերը կամ թե թեքում գլուխը։

Երկուսին էլ չորեքշաբթի օրը քաղցած պահեցին, ինչպես նաև գիշերը և հինգշաբթին մինչև երեկո, երբ նրանց ուտելիք ու խմելիք տվին՝ աղած ու բորակած միս, նմանապես աղի ու բորակած ջուր։ Դա նրանց չարչարման սկիզբն էր։ Եվ առավոտյան, երբ երկուսն էլ գոռում էին ծարավից, տարան նրանց գեհենի սենյակը։

Այդտեղ նրանց տեղավորեցին իրար դեմ և ամեն մեկին կապեցին հանգուցավոր պարաններով ծածկված նստարանի վրա, որից նրանք խիստ տանջվում էին։

Եվ նրանք ստիպված եղան խմել մի֊մի բաժակ աղի ու բորակած ջուր։

Յոս Դամեն սկսեց քնել նստարանի վրա, բայց պահակներն իսկույն ծեծեցին։

Եվ Կատլինն ասում էր․

― Մի՛ ծեծեք, պարոնա՛յք, նրա խեղճ մարմինը կջարդվի։ Նա միայն մի ոճիր է կատարել, սիրուց մղված սպանել է Հիլբերտին։ Ծարավ եմ, դու էլ, Հա՛նս, անուշի՛կս։ Նախ և առաջ նրան ջուր տվեք։ Ջո՜ւր, ջո՜ւր, մարմինս այրվում է։ Խղճացե՜ք նրան․ հիմա ես կմեռնեմ նրա համար։ Ջո՜ւր։

Յոսը նրան ասաց․

― Այլանդա՛կ կախարդ, մեռի՛ր ու տրաքիր շան քածի պես։ Գցեցե՛ք դրան կրակը, պարոնա՛յք դատավորներ։ Ծարա՜վ եմ։

Գրագիրները գրում էին նրա բոլոր խոսքերը։

Այնժամ դատավորն ասաց․

― Ոչինչ չունե՞ս խոստովանելու։

― Այլևս ասելիք չունեմ, ― պատասխանեց Դամանը, ― դուք ամեն ինչ գիտեք։

― Քանի որ նա համառում է իր բացասումների մեջ, ― ասաց դատավորը, ― մինչև նոր ու կատարյալ խոստովանությունը մնալու է այս նստարանի ու պարանների վրա․ նա թողնվելու է ծարավ և արգելվելու է նրան քնել։

― Կմնամ, ― ասաց Յոս Դամանը, ― և կհրճվեմ դիտելով այս վհուկի չարչարվելն այդ նստարանի վրա։ Ինչպե՞ս է հարսանեկան անկողինդ, սիրեցյա՛լդ իմ։

Եվ Կատլինը հեծեծալով պատասխանեց․

― Սառն բազուկներ ու ջերմ սիրտ, Հա՛նս, սիրելի՛ս։ Ծարավ եմ, գլուխս այրվում է։

― Իսկ դու, կի՛ն, այլևս ասելիք չունե՞ս, ― հարցրեց դատավորը։

― Լսում եմ մահվան կառքի դղրդոցը և ոսկորների չոր չխկչխկոցը։ Ծարա՜վ եմ։ Այդ կառքն ինձ տանում է դեպի մի մեծ գետ, ուր ջուր կա, սառն ու ջինջ ջուր․ իսկ այս ջուրը կրակ է։ Հա՜նս, բարեկա՛մս, ազատիր ինձ այս պարաններից։ Այո, ես քավարանում եմ և վերևում տեսնում եմ տերն մեր Հիսուսին՝ իր արքայության մեջ և սուրբ կույսին այնքա՜ն ողորմած։ Ո՜վ սուրբ մայր, մի կաթիլ ջուր տուր ինձ․ մենակ֊մենակ մի՛ ուտեք հիանալի պտուղները։

― Այս կինը անհույս խելագար է, ― ասաց ատենակալներից մեկը։ ― Նրան պետք է ազատել չարչարանքի աթոռից։

― Ինձնից ավելի խելագար չէ նա, ― ասաց Յոս Դամանը, ― դերասանություն է անում։ ― Ապա սպառնալի ձայնով ավելացրեց, ― ես քեզ կտեսնեմ կրակի վրա, որ հիմա այսքան լավ ես կատարում խենթի դերը։

Եվ կրճտացնելով ատամները՝ նա ծիծաղեց իր ահավոր ստի վրա։

― Ծարավ եմ, ― ասաց Կատլինը, ― խղճացե՜ք, ծարա՜վ եմ։ ― Հա՛նս․ սիրելի՛ս, ջուր տուր ինձ։ Որքա՜ն սպիտակ է քո դեմքը։ Թողեք մոտենամ նրան, պարոնա՛յք դատավորներ։ ― Եվ բերանը լայն բանալով գոչեց։ ― Այո, այո, հիմա կրակը կրծքիս մեջ են դնում, իսկ սատանաներն ինձ կապում են այս սարսափելի անկողնին։ Հա՛նս, վերցրու սուրդ ու սպանի՛ր նրանց, չէ՞ որ դու այնքան զորեղ ես։ Ջո՜ւր, ջո՜ւր, ջո՜ւր տվեք։

― Տրաքվի՛ր վհո՛ւկ, ― ասաց Յոս Դամանը, ― մի խոշոր տտիպ տանձ պետք է խցկել դրա բերանը, որպեսզի նա՝ այդ գեղջկուհին չկարողանա այսպես ծառանալ ինձ պես ազնվական մարդու դեմ։

Այս խոսքի վրա մի ատենակալ, որ թշնամի էր ազնվականներին, պատասխանեց․

― Տյա՛րք դատավոր, կայսրության օրենքներին ու սովորություններին հակառակ է տտիպ տանձ դնել հարցաքննվողների բերանը, որովհետև նրանք այստեղ են բերվում ճշմարտությունն ասելու համար՝ որպեսզի մենք՝ կարողանանք նրանց խոսքերի հիման վրա դատել։ Դա թույլ է տրվում միայն այն ժամանակ, երբ մեղադրյալը դատապարտվելուց հետո, կառափնարանի վրա կարող է դիմել ժողովրդին, կարեկից դարձնել նրան և ժողովրդական հուզումներ հրահրել։

― Ծարավ եմ, ― ասաց Կատլինը, ― ջուր տուր ինձ Հա՛նս, սիրունի՛կս։

― Ա՜, տանջվո՞ւմ ես, անիծյալ կախարդ, իմ այս քաշած չարչարանքների միակ պատճառ, ― ասաց նա։ ― Բայց գեհենի այս սենյակում դու դեռ կրելու ես մոմերի, վեր ու վար նետվելու, ոտքի ու ձեռքի եղունգների միջև փայտի կտորներ դնելու չարչարանքը։ Քեզ մերկ կհեծեցնեն դագաղի վրա, որի վերնամասը շեղփի պես բարակ է լինելու․ այնժամ դու կխոստովանես, որ խելագար չես, այլ մի խայտառակ վհուկ, որին սատանան հրամայել է չարիք հասցնել ազնվական մարդկանց։ Ջո՜ւր։

― Հա՜նս, սիրեցյա՛լդ իմ, ― ասաց Կատլինը, ― մի՛ բարկանար քո աղախնի վրա։ Հազար տանջանք եմ կրում քեզ համար, իշխա՛ն իմ։ Խղճացե՜ք նրան, պարոնա՛յք դատավորներ․ մի լիքը փարչ տվեք նրան և միայն մի կաթիլ թողեք ինձ։ Հա՛նս, ոսկրկուլի ժամը չէ՞ դեռ։

Այնժամ դատավորն ասաց Յոս Դամանին․

― Ի՞նչն էր մենամարտի պատճառը, երբ դու սպանեցիր Հիլբերտին։

― Հեյստցի մի աղջկա համար էր, որին երկուսս էլ ուզում էինք տիրանալ, ― ասաց Յոսը։

― Հեյստցի մի աղջի՞կ, ― աղաղակեց Կատլինը՝ ջանալով ամեն կերպ վեր կենալ նստարանից, ― ուրեմն դու ինձ խաբում էիր մի ուրիշի համա՞ր, դավաճա՛ն դև։ Գիտեի՞ր, արդյոք, որ ես քեզ լսում էի ամբարտակի հետևը, երբ դու ասում էիր, թե ուզում ես ունենալ Կլաասին պատկանած ամբողջ դրամը։ Դա անշուշտ նրա համար, որ գնայիր ծախսելու այդ աղջկա հետ կերուխում անելով։ Ավա՜ղ։ Եվ ես պատրաստ էի արյունս տալ նրան, եթե նա կարողանար ոսկի դարձնել դա։ Եվ այդ ամենը մի ուրիշի՜ համար։ Անիծյալ լինես։

Բայց հանկարծ լալով և փորձելով հետ շրջվել չարչարանքի նստարանի վրա՝ ասաց․

― Ոչ, Հա՛նս, ասա, որ նորից կսիրես քո խեղճ աղախնին, և ես մատներովս կփորեմ գետինը ու գանձ կգտնեմ․ այո, կա մի գանձ․ ես կգնամ կաղնու ճիպոտով, որ թեքվում է դեպի այն կողմը, ուր մետաղներ կան․ և կգտնեմ գանձը ու կբերեմ քեզ․ համբուրիր ինձ, անուշի՛կս, և դու կհարստանաս․ և մենք ամեն օր կուտենք միս, կխմենք գարեջուր․ այո, այո, ովքեր այստեղ են՝ նույնպես գարեջուր են խմում, սառն, փրփրուն գարեջուր։ Օ՜, պարոնա՛յք, միայն մի կաթիլ տվեք ինձ, կրակի մեջ եմ։ Հա՛նս, ես գիտեմ, թե որտեղ կաղնու թփեր կան․ բայց պետք է սպասել մինչև գարուն։

― Ձայնդ կտրի՛ր, վհուկ, ― ասաց Յոս Դամանը, ― ես քեզ բնավ չեմ ճանաչում։ Դու Հիլբերտին ընդունել ես իմ տեղ․ նա էր քեզ այցելության գալիս։ Եվ քո չարանենգ մտքում դու նրան անվանում էիր Հանս։ Իմացիր, որ ես ամենևին էլ Հանս չեմ կոչվում, այլ Յոս։ Հիլբերտն ու ես նույն հասակն ունեինք։ Ես քեզ բնավ չեմ ճանաչում։ Անպատճառ Հիլբերտը գողացած կլինի յոթ հարյուր կառոլուսը։ Ջո՜ւր։ Հայրս հարյուր ֆլորին կվճարի մի պստիկ փարչ ջրի համար, իսկ այս կնոջը չեմ ճանաչում։

― Տյա՛րք ու պարոնա՛յք, ― գոչեց Կատլինը, ― սա ասում է, թե ինձ չի ճանաչում, բայց ես նրան լավ եմ ճանաչում, ես գիտեմ, որ նրա կռնակի վրա մի գորշ, մազոտ, բակլայի մեծությամբ խալ կա։ Ի՞նչ, դու սիրում էիր հեյտցի մի աղջկա՞։ Լավ սիրահարը շիկնո՞ւմ է իր սիրուհուց։ Հա՛նս, մի՞թե ես դեռ գեղեցիկ չեմ։

― Գեղեցի՞կ, ― ասաց Յոսը, ― դեմքդ նման է զկեռի, իսկ մարմինդ՝ չոր խռիվի խուրձի։ Մի տեսեք ինչպե՜ս է այս գջլոտն ուզում սիրվել ազնվական մարդկանցից։ Ջո՜ւր։

― Այդպես չէիր խոսում երբեք, Հա՛նս, քաղցրիկ իշխա՛նս, ― ասաց Կատլինը, ― երբ ես տասնվեց տարով ավելի երիտասարդ էի, քան հիմա։ ― Ապա գլուխն ու կուրծքը ծեծելով ասաց․ ― Այստեղ եղած կրակն է, որ չորացնում է սիրտս ու դեմքս․ դրա համար մի՛ կշտամբիր ինձ։ Հիշո՞ւմ ես՝ աղի բան էինք ուտում, որ լավ խմենք, ինչպես ասում էիր դու․ հիմա աղը մեր ներսն է, սիրելիս, իսկ տյար դատավորը Ռոմանիայի գինի է խմում։ Մենք գինի չենք ուզում, մեզ ջուր տվեք։ Խոտերի միջով առվակ է վազում և դառնում է հսջուրն է այս։ ― Եվ Կատլինը լաց եղավ ու ասաց․ ― Ոչ ոքի վատ բան չեմ արել, մինչդեռ ամենքն էլ ինձ գցում են կրակը։ Ջո՜ւր․ անտեր շներին էլ ջուր են տալիս․ իսկ ես քրիստոնյա եմ, ջուր տվեք ինձ։ Ոչ ոքի վատ բան չեմ արել։ Ջո՜ւր։

Այնժամ մի ատենակալ ասաց․

― Այս վհուկը խելագար է միայն այն ժամանակ, երբ խոսում է իր գլուխն այրող կրակի մասին, բայց մյուս բաների նկատմամբ խելագար չէ, քանի որ իր պայծառամտությամբ մեզ օգնեց հայտնաբերելու մեռածի դիակը։ Եթե մազոտ խալը գտնվի Յոս Դամանի մարմնի վրա, այդ նշանը բավական է հաստատելու նրա նույնությունը դև Հանսի հետ, որի համար Կատլինը ցնորվել է։ Դահի՛ճ, ցույց տուր մեզ խալը։

― Օ՜, ― գոչեց Կատլինը, ― որքա՜ն ճերմակ է քո մորթը, ասես աղջկա ուսեր լինեն։ Գեղեցիկ ես դու, Հա՛նս, սիրելի՛դ իմ։ Ջո՜ւր։

Այնժամ դահիճը մի երկար ասեղ մտցրեց խալի մեջ, բայց արյուն չեկավ։

Եվ ատենակալներն իրար ասացին․

― Սա դև է․ նա սպանած կլինի Յոս Դամանին ու ընդունած նրա կերպարանքը՝ ավելի վստահ կերպով խեղճ մարդկանց խաբելու համար։

Եվ դատավորն ու ատենակալները համակվեցին ահով։

― Դև է նա և չարադյութանք է արել։

Իսկ Յոս Դամանն ասաց․

― Դուք գիտեք, որ ոչ մի չարադյութանք չկա, որ դա այն մսեղ աճուկներից է, որ կարելի է խոցել՝ առանց արյուն բերելու։ Եթե Հիլբերտը փող է վերցրել այս կախարդից, որպիսին է սա, քանի որ խոստովանում է, թե կենակցել է սատանայի հետ, ապա նա կարողացել է ստանալ այս խայտառակ կնոջ սեփական ցանկությամբ միայն, և այդպես ազնվական մարդը վարձատրություն է ստացել իր գգվանքների համար, ինչպես անառակ աղջիկներն են անում ամեն օր։ Միթե այս աշխարհում չկա՞ն խենթ տղաներ, որ, աղջիկների պես, կանանց վճարել են տալիս իրենց ուժի և գեղեցկության համար։

― Տեսնո՞ւմ եք դրա դիվային ինքնավստահությունը, ― ասացին իրար ատենակալները։ ― Նրա մազոտ խալից արյուն չեկավ․ լինելով մարդասպան, դև ու դյութող՝ ուզում է ներկայանալ որպես սոսկական մենամարտող, իր մյուս հանցագործությունները նետելով դև բարեկամի վրա, որին մարմնով սպանել է, բայց ոչ հոգով․․․ Եվ նկատի առեք նրա դեմքի դժգույնությունը։ Այդպիսի տեսք ունեն բոլոր սատանաները՝ դժոխքում կարմիր, երկրի վրա՝ գունատ, որովհետև չունեն կյանքի հուրը, որ դեմքին կարմրություն է տալիս, և ներսից մոխրե են։ Պետք է սրան նետել կրակ, որպեսզի կարմրի և վառվի։

Այնժամ Կատլինն ասաց․

― Այո, նա դև է, բայց բարի, մեղմ դև։ Եվ սուրբ Հակոբը՝ նրա հովանավորը, թույլ է տվել նրան դժոխքից դուրս գալ։ Նա ամեն օր Հիսուսին աղոթում է սրա համար։ Նա միայն յոթ հազար տարի է մնալու քավարանում․ սուրբ կույսն այսպես է ուզում, բայց պարոն սատանան հակառակում է։ Այնուամենայնիվ սուրբ կույսն անում է այն, ինչ ուզում է։ Դեմ կգնա՞ք կույսին։ Եթե դուք լավ զննեք սրան, կտեսնեք, որ իր դիվային վիճակից ոչինչ չի պահել, եթե ոչ մարմնի սառնությունը, ինչպես նաև դեմքի փայլունությունը, ինչպես ծովի ալիքներն են լինում ամռանը՝ որոտումից առաջ։

Եվ Յոս Դամանն ասաց․

― Լռի՛ր, վհո՛ւկ, դու ինձ այրում ես։ ― Ապա դիմելով դատավորին ու ատենակալներին՝ ասաց․ ― Նայեցեք և տեսեք, ես ամենևին էլ դև չեմ, կազմված եմ մսից ու ոսկորից, արյունից ու ջրից։ Ուտում եմ և խմում, մարսում և դուրս հանում՝ ինչպես դուք․ իմ մորթը նման է ձերին, նմանապես և իմ ոտքերը։ Դահիճ, հանիր իմ կոշիկները, որովհետև չեմ կարող կապված ոտքերով շարժվել։

Դահիճը հանեց՝ ոչ առանց վախի։

― Նայեցեք, ― ասաց Յոսը՝ ցույց տալով սպիտակ ոտքերը, ― մի՞թե սրանք երկկճղակ ոտքեր են, ինչպես սատանայինն է։ Ինչ վերաբերում է իմ դժգունությանը՝ միթե ձեր մեջ չկա՞ մեկը, որ ինձ պես գունատ լինի։ Երեքից ավելին եմ ձեր մեջ այդպես գունատ տեսնում։ Բայց մեղանչողը ես չեմ, այլ այս այլանդակ վհուկը և նրա աղջիկը՝ չարահոգի մեղադրողը։ Որտեղի՞ց է այն փողը, որ նա փոխ է տվել Հիլբերտին, ո՞րտեղից են այն ֆլորինները, որ տվել է նրան։ Արդյոք սատանան չէ՞, որ տալիս է նրան՝ ազվածին ու անմեղ մարդկանց ամբաստանելու և մեռցնելու համար։ Հենց այդ երկուսին պետք է հարցնել, թե ո՞վ սպանեց շանը բակում, ո՞վ փորեց ծակը ու փախավ՝ այն դատարկ թողնելով, կողոպտած գանձն անկասկած մի այլ տեղ թաքցնելու համար։ Այրի Սոոտկինը ամենևին չէր վստահում ինձ, քանի որ ինձ չէր ճանաչում, այլ նրանց էր վստահում և ամեն օր տեսնում էր։ Նրանք երկուսն են գողացել կայսեր պատկանելիքը։

Գրագիրը գրեց, և դատավորն ասաց Կատլինին․

― Կի՛ն, ի՞նչ ունես ասելու քո պաշտպանության համար։

Կատլինը նայելով Յոս Դամանին՝ սիրագորով շեշտով ասաց․

― Ոսկրկուլի ժամն է արդեն։ Ես վերցրել եմ Հիլբերտի ձեռքը, Հա՛նս, սիրելի՛ս։ Սրանք ասում են, որ դու կվերադարձնես յոթ հարյուր կառոլուսը։ Վերցրե՛ք կրակը, վերցրե՛ք կրակը, գլուխս այրվում է։ Աստված և հրեշտակները խնձոր են ուտում երկնքում։

Եվ ուշքը կորցրեց։

― Արձակեցեք դրան տանջանքի նստարանից, ― ասաց դատավորը։

Դահիճն ու նրա օգնականները հնազանդվեցին։ Կատլինն օրորվում էր, նրա ոտքերն ուռած էին, որովհետև դահիճը շատ ամուր էր ձգել պարանները։

― Ջուր տվեք դրան, ― կարգադրեց դատավորը։

Նրան սառը ջուր տվին․ նա ագահաբար խմեց՝ փարչը պահած ատամների մեջ, ինչպես շունն է ոսկորը բռնում, և չէր ուզում բաց թողնել։ Հետո նորից ջուր տվին նրան, և նա ուզեց տանել Յոս Դամանին, բայց դահիճը ձեռքից քաշեց փարչը։ Եվ Կատլինը քնած ցած գլորվեց արճիճե զանգվածի պես։

Այնժամ Յոս Դամանը մոլեգնաբար գոչեց․

― Ես էլ ծարավ եմ և քունս տանում է։ Ինչո՞ւ նրան ջուր եք տալիս, ինչո՞ւ եք թողնում քնի։

― Նա թույլ է, կին է և խելագար, ― պատասխանեց դատավորը։

― Նրա խելագարությունը շինծու է, ― ասաց Յոս Դամանը, ― նա կախարդ է։ Ծարա՜վ եմ, քնե՜լ եմ ուզում։

Եվ աչքերը փակեց, սակայն դահճի knecht֊ները խփեցին նրա դեմքին։

― Մի դանակ տվեք ինձ, որ այս գեղջուկներին կտոր֊կտոր անեմ․ ես ազնվական եմ և երբեք չեն խփել իմ դեմքին։ Ջո՜ւր, թողեք քնեմ։ Ես անմեղ եմ։ Ես չեմ յոթ հարյուր կառոլուսը վերցրել, Հիլբերտն է վերցրել։ Ջո՜ւր։ Ես երբեք կախարդություն չեմ արել, ոչ էլ դյութակոչել։ Ես անմեղ եմ․ թողեք ինձ։ Ջո՜ւր։

Այնժամ դատավորն ասաց․

― Կատլինից բաժանվելուց հետո ժամանակդ ինչպե՞ս էիր անցկացնում։

― Ես ամենևին չեմ ճանաչում Կատլինին և նրանից չեմ բաժանվել, ― ասաց Յոսը։ ― Դուք ինձ տալիս եք գործի հետ առնչություն չունեցող հարցեր։ Պարտավոր չեմ պատասխանել։ Ջո՜ւր։ Թողեք քնեմ։ Ձեզ ասում եմ, որ Հիլբերտն է ամեն ինչ արել։

― Արձակեցեք սրան, ― ասաց դատավորը։ Տարեք դարձյալ իր խուցը։ Բայց թող մնա ծարավ ու անքուն՝ մինչև որ խոստովանի իր կախարդություններն ու դյութակոչումները։

Եվ Դամանի համար մի զարհուրելի չարչարանք սկսվեց։ Նա գոռում էր իր խցում՝ «Ջո՜ւր, ջո՜ւր», այնքան բարձրաձայն, որ ժողովուրդը լսում էր, բայց՝ առանց որևէ կարեկցության։ Եվ հենց որ քնում էր, պահակները խփում էին նրա դեմքին, նա վագրի պես մռնչում էր․

― Ես ազնվական եմ և կսպանեմ ձեզ, գեղջուկնե՛ր։ Կգնամ թագավորի մոտ, որ մեր մեծավորն է։ Ջո՜ւր։

Բայց նա այդպես էլ ոչինչ չխոստովանեց։

VI

Մայիս ամիսն էր․ արդարադատության լորենին կանաչ էր․ կանաչ էին նաև սիզախոտե նստարանները, որոնց վրա նստեցին դատավորները։ Նելեն կանչվեց որպես վկա։ Այդ օրը պետք է արձակվեր դատավճիռը։

Եվ ժողովուրդը՝ տղամարդ, կին, քաղքենի ու արհեստավոր, շրջան կազմած կանգնել էր հրապարակում։ Պայծառ փայլում էր արևը։

Կատլինին ու Յոս Դամանին բերին ատյանը։ Դամանն ավելի գունատ էր թվում՝ ծարավի տանջանքից և անքուն գիշերներից։

Կատլինը, որ չէր կարող կանգնել իր երերուն ոտքերի վրա, ցույց էր տալիս արևը և ասում․

― Վերցրե՜ք կրակը․ գլուխս այրվո՜ւմ է։

Եվ քնքշագին սիրով նայում էր Յոս Դամանին։

Իսկ սա նայում էր նրան ատելությամբ և արհամարհանքով։

Եվ նրա բարեկամները՝ սինյորներ ու սեպուհներ, կանչված լինելով Դամմե որպես վկա, բոլորն էլ ներկա էին։

Այնժամ խոսեց դատավորն ու ասաց․

― Նելե աղջիկը, որ պաշտպանում է իր մորը՝ Կատլինին այնքան մեծ ու անվեհեր սիրով, գտել է հիշյալի շրջազգեստի՝ տոնական շրջազգեստի գրպանում մի գրություն, որ ստորագրված է Յոս Դաման։ Հիլբերտ Ռիվիշի դիակապուտի մեջ, հանգուցյալի քսակում ես գտա մի ուրիշ նամակ, որ հասցեագրել է նրան մեղադրյալը՝ հիշյալ Յոս Դամանը։ Ես երկուսն էլ պահել եմ ինձ մոտ, որպեսզի պատեհ ժամին, և սա է այդ ժամը, դուք կարողանայիք դատել այդ մարդու համառության վերաբերյալ և արձակել կամ դատապարտել նրան ըստ օրենքի ու արդարության։ Ահա քսակում գտնված մագաղաթը․ ես ձեռք չեմ տվել դրան և չգիտեմ՝ ընթեռնելի է, թ՞ե ոչ։

Դատավորները դրա վրա մեծ վարանման մեջ ընկան։

Ավագ դատավորը փորձեց բացել մագաղաթի գնդիկը՝ բայց իզուր։ Յոս Դամանը ծիծաղում էր։

Ատենակալներից մեկն ասաց․

― Գնդիկը գցենք ջրի մեջ, հետո պահենք կրակի վրա։ Եթե կծկվելու որևէ գաղտնիք կա, ապա ջուրն ու կրակը կլուծեն։

Ջուր բերեցին, դահիճը մի մեծ խարույկ վառեց բացաստանում․ կապույտ ծուխը բարձրանում էր ջինջ երկինքը՝ արդարադատության կանաչազարդ ճյուղերի միջից։

― Նամակն ավազանի մեջ մի՛ դնեք, ― ասաց մի ատենակալ, ― որովհետև եթե ջրի մեջ լուծված ամոնիակի աղով է գրված՝ տառերը կջնջվեն։

― Ոչ, ― ասաց վիրաբույժը, որ այդտեղ էր, ― տառերն ամենևին չեն ջնջվի․ ջուրը կփափկացնի միայն այն ծեփը, որ արգելում է բանալ այս մոգական գնդիկը։

Մագաղաթը գցեցին ջուրը, և փափկանալուց հետո բացվեց։

― Իսկ հիմա պահենք կրակի վրա, ― ասաց վիրաբույժը։

― Այո, այո, ― ասաց Նելեն, ― թուղթը պահեք կրակի վրա․ տյար վիրաբույժը ճշմարտության ուղու վրա է, որովհետև մարդասպանը գույնը գցում է, ու ոտքերը դողում են։

Դրա վրա տյար Յոս Դամանն ասաց․

― Ես ո՛չ գունատվում եմ, ո՛չ էլ դողում, ռամկի պստիկ ճիվաղ, որ ցանկանում ես ազնվական մարդու մահը․ դա չի հաջողվի քեզ․ մագաղաթը պետք է փտած լինի տասնվեց տարի հողի մեջ մնալուց։

― Մագաղաթն ամենևին էլ չի փտել, ― ասաց ատենակալը, ― քսակը մետաքսե աստառ ունի․ մետաքսը հողի մեջ չի քայքայվում, որդերն էլ չեն կրծել մագաղաթը։

Մագաղաթը բռնեցին կրակի առաջ։

― Պարո՛ն ավագ֊դատավոր, պարո՛ն ավագ֊դատավոր, ― գոչեց Նելեն, ― ահա կրակի առաջ թանաքը երևում է․ հրամայեցեք, որ կարդան գրությունը։

Երբ վիրաբույժն ուզում էր կարդալ՝ տյար Յոս Դամանը ուզեց պարզել ձեռքը ու բռնել մագաղաթը․ բայց Նելեն քամու պես արագ նետվեց նրա ձեռքի վրա ու ասաց․

― Դու չես դիպչելու դրան, որովհետև այդտեղ գրված է քո կամ Կատլինի մահը։ Եթե հիմա քո սիրտը մղկտում է, մարդասպա՛ն, ապա տասնհինգ տարի է, որ մերն է մղկտում, տասնհինգ տարի է, որ Կատլինը տառապում է, տասնհինգ տարի է, որ նրա ուղեղը գլխի մեջ վառվում է քո պատճառով, տասնհինգ տարի է, որ Սոոտկինը մեռել է չարչարանքների հետևանքներից․ տասնհինգ տարի է, որ չքավոր ենք, գջլոտ, թշվառ, բայց ապրում ենք հպարտ։ Կարդացեք մագաղաթը։ Դատավորները աստված են երկրի վրա, որովհետև արդարադատությունն են։ Կարդացե՛ք թուղթը։

― Կարդացե՛ք թուղթը, ― աղաղակում էին մարդիկ ու կանայք արտասվելով։ ― Նելեն քաջ է․ կարդացեք թուղթը․ Կատլինը կախարդ չէ։

― Եվ գրագիրը կարդաց․

«Հիլբերտին՝ որդի Վիլլեմ Ռիվիշի, ասպետին, Յոս Դամանը՝ ասպետ, հղում է ողջույն․

Օրհնյալ բարեկամ, այլևս փողդ մի՛ վատնիր խաղատներում՝ զար գցելու և այլ մեծ, կործանարար խաղերի վրա։ Ես քեզ հիմա կսովորեցնեմ, թե ինչպես կարելի է ապահով կերպով փող վաստակել։ Դառնանք սատանա, սիրուն սատանա՝ կանանցից ու աղջիկներից սիրված։ Ընտրենք գեղեցիկներին ու հարուստներին, հանգիստ թողնենք տգեղներին ու աղքատներին․ նրանք թող իրենք վճարեն իրենց հաճույքի համար։ Այս ձևով վեց ամսվա մեջ հինգ հազար ռիքսդելդեր վաստակեցի Գերմանիայում։ Կանայք իրենց շորերն ու շապիկներն էլ տալիս են իրենց մարդուն, երբ սիրում են նրան։ Հեռու կաց ձեռքը փակ ժլատներից, որոնք ուշ են վճարում իրենց հաճույքի համար։ Ինչ վերաբերում է քեզ՝ գեղեցիկ ու իսկական դև երևալու համար, եթե կանայք ընդունեն քեզ գիշերով, գալդ իմաց տուր որևէ գիշերային թռչունի պես սուլելով։ Եվ, որպեսզի իսկական դևի, ահարկու դևի կերպարանք ունենաս, դեմքիդ ֆոսֆոր քսիր, որը խոնավ ժամանակ փայլփլում է։ Նրա հոտը անախորժ է, բայց նրանք կկարծեն, թե դա դժոխքի հոտն է։ Ով որ քեզ խոչընդոտի՝ սպանիր, լինի դա տղամարդ, կին կամ անասուն։

Շուտով մենք միասին կգնանք Կատլինի մոտ, որ հեզաբարո ու գեղեցիկ կին է․ նրա աղջիկը՝ Նելեն, իմ զավակն է, եթե Կատլինն ինձ հավատարիմ է եղել․ նա հրապուրիչ է ու գողտրիկ։ Առանց դժվարության կտիրանաս նրան․ քեզ եմ տալիս նրան, որովհետև պետք չունեմ այդ ապօրինի զավակների, որոնց չես կարող վստահ ճանաչել որպես քո պտուղը։ Նրա մայրն արդեն տվել է ինձ ավելի, քան քսաներեք կառոլուս՝ իր ամբողջ ունեցածը։ Բայց նա թաքցնում է մի գանձ, որ եթե ես հիմար չեմ, ժառանգությունն է Դամմեում որպես հերետիկոս ողջակիզված Կլաասի․ յոթ հարյուր կառոլուս՝ ենթակա բռնագրավման։ Բայց բարի արքա Ֆիլիպը, որ իր հպատակներից այնքան մարդ խարույկի մատնեց նրանց ժառանգությունն ստանալու համար, չկարողացավ թաթը դնել այդ համեղ պատառի վրա։ Դա իմ քսակում ավելի կշիռ կունենա, քան նրա դրամարկղում։ Կատլինն ինձ կասի, թե ուր է այն․ և մենք կբաժանենք մեր մեջ։ Միայն թե մեծ մասը ես կստանամ հայտնաբերելու համար։

Գալով կանանց, քանի որ նրանք մեր խոնարհ ստրուկներն են և սիրահար ճորտերը, ապա կտանենք նրանց Գերմանիա, կսովորեցնենք դառնալ դևուի և սիրաթովել բոլոր հարուստ քաղքենիներին ու ազնվականներին։ Այդտեղ նրանց հետ կապրենք նրանց սիրո վճարով՝ գեղեցիկ ռիքսդելդերներ, թավիշ, մետաքս, ոսկի, մարգարիտ ու գոհարեղեն։ Եվ այդպես առանց նեղություն քաշելու կհարստանանք և այդ դևուհիներից ծածուկ կվայելենք ամենագեղեցիկ կանանց սերը և, ի վերջո, վարձատրություն էլ կստանանք դրա համար։ Բոլոր կանայք էլ հիմար են ու անխելք այն տղամարդու նկատմամբ, որը կարող է վառել սիրո հուրը, որ աստված դրել է նրանց գոտու մեջ։ Կատլինն ու Նելեն մյուսներից ավելի հիմար կլինեն և, հավատալով, որ մենք դև ենք՝ ամեն բանում կհնազանդվեն մեզ։ Քո անունը պահիր, բայց ամենևին չասես՝ հորդ անունը՝ Ռիվիշ։ Եթե դատավորը բռնի կանանց՝ մենք կթողնենք կհեռանանք, և կանայք, չիմանալով մեր ազգանունները՝ չպիտի կարողանան մատնել մեզ։ Դե հիմա դեպի համատեղ գործ, բարեկա՛մս։ Բախտը ժպտում է երիտասարդներին, ինչպես ասում էր հանգուցյալ նորին վսեմություն Կառլոս Հինգերորդը՝ սիրային և պատերազմական գործերի գերազանց վարպետը»։

Գրագիրն ընթերցումն ավարտեց ու ասաց․

― Այս է նամակը և ստորագրված է՝ «Յոս Դաման, ասպետ»։

Եվ ժողովուրդը աղաղակեց․

― Մա՛հ մարդասպանին։ Մա՛հ կախարդին։ Խարո՜ւյկ հանեցեք կանանց գայթակղողին։ Կախե՜լ ավազակին։

Այնժամ ավագ դատավորն ասաց․

― Լռություն, ժողովո՛ւրդ, թողեք, որ ամենայն անկաշկանդությամբ դատենք այս մարդուն։ ― Եվ դառնալով ատենակալներին՝ ասաց․

― Ես ուզում եմ ձեզ կարդալ երկրորդ նամակը, որ Նելեն գտել է Կատլինի տոնական զգեստի գրպանում։ Ահավասիկ․

«Անուշի՛կ վհուկ, ահա դեղատոմսը մի լուծույթի, որ ուղարկել է ինձ նույն ինքը՝ Լյուցիֆերի կինը։ Այդ լուծույթի օգնությամբ դու կարող ես փոխադրվել արևի, լուսնի և այլ աստղերի վրա, զրուցել նախնական ոգիների հետ, որոնք աստծուն են տանում մարդկանց աղոթքներ, և շրջել ողջ տիեզերքի բոլոր քաղաքները, ավանները, գետերը, մարգագետինները։ Հավասար քանակությամբ իրար խառնելով կխմես՝ stramonium, solanum somniferum, jusquiame, opium, թարմ կանեփի գագաթներ, beladonna և datura.

Եթե ցանկանաս՝ այս երեկո մենք կգնանք ոգիների շաբաթահանդես․ բայց պետք է ինձ ավելի սիրես և այլևս գծուծ չլինես, ինչպես անցած երեկոյան, երբ մերժեցիր ինձ տալ տաս ֆլորին՝ ասելով, թե չունես։ Ես գիտեմ, որ դու թաքցնում ես մի գանձ և չես ուզում ինձ ասել։ Ուրեմն ինձ այլևս չե՞ս սիրում, ջանի՛կս։

Քո սառն դև՝

Հանսկե»

― Մա՛հ կախարդին, ― աղաղակեց ժողովուրդը։

― Պետք է համեմատել երկու գրությունները, ― ասաց դատավորը։

Համեմատելուց հետո միանման հայտարարվեցին ձեռագրերը։

Այնժամ դատավորն ասաց ներկա եղող սինյորներին ու սեպուհներին․

― Ճանաչո՞ւմ եք այս մարդուն որպես տյար Յոս Դամանի՝ որդի Գենտի ատենակալի։

― Այո։

― Ճանաչեցի՞ք տյար Հիլբերտին՝ որդի Վիլլեմ Ռիվիշի, ասպետ։

Ազնվականներից մեկը, որ կոչվում էր վան դեր Զիքելեն, ասաց․

― Ես գենտցի եմ, իմ դաստակերտը սուրբ Միքայելի հրապարակի վրա է։ Ես ճանաչում եմ Վիլլեմ Ռիվիշին՝ ասպետ, Գենտի ատենակալ։ Տասնհինգ տարի առաջ նա կորցրեց իր քսաներեք տարեկան որդուն, որ անառակ էր, խաղամոլ, անբան։ Բայց ամեն ոք ներում էր նրան՝ իր երիտասարդության պատճառով։ Այդ օրվանից հետո ոչ ոք լուր չունի նրանից։ Ես ուզում եմ տեսնել հանգուցյալի սուրը, դաշույնը, քսակը։

Եվ երբ տեսավ դրանք՝ ասաց․

― Սուրը և դաշույնը կոթի ագուցիչի վրա կրում են Ռիվիշների տոհմանշանը՝ երեք արծաթագույն ձուկ կապուտակ ֆոնի վրա՝ քսակի օղացանցերի մեջ։ Այս մյուսն ի՞նչ դաշույն է։

― Սա այն դաշույնն է, ― ասաց դատավորը, որ գտնվեց Հիլբերտ Ռիվիշի՝ Վիլլեմի որդու սրտի մեջ խրված։

― Դրա վրա ես տեսնում եմ, ― ասաց սինյորը, ― Դամանների տոհմանշանը՝ վարդագույն աշտարակ արծաթագույն ֆոնի վրա։ Աստված ու բոլոր սրբերն ինձ օգնական։

Մյուս ազնվականներն էլ ասացին․

― Մենք ճանաչում ենք հիշյալ տոհմանշանները որպես Ռիվիշի ու Դամանների։ Աստված և բոլոր սրբերը մեզ օգնական։

Այնժամ դատավորն ասաց․

― Ըստ ատենակալների դատարանի լսած ու կարդացած ապացույցները, տյար Յոս Դամանը կախարդ է, մարդասպան, կանանց ցնորեցնող, արքայի ունեցվածքը հափշտակող, և որպես այդպիսին՝ հանցագործ՝ նորին աստվածային և մարդկային վսեմությունների հանդեպ կատարած ոճիրների։

― Դուք այդ ասում եք, տյա՛ր դատավոր, ― առարկեց Յոսը, ― բայց չեք կարող ինձ դատապարտել՝ բավականաչափ ապացույցներ չլինելու պատճառով․ ես երբեք կախարդ չեմ և չեմ եղել, այլ միայն դև եմ ձևացել։ Գալով իմ փայլուն դեմքին՝ դուք արդեն գիտեք դրա և օծանակի դեղգիրը, որը թեև jusquiame՝ թունավոր բույսն է պարունակում, բայց պարզապես թմրեցուցիչ է։ Երբ այս կինը, որ իսկական կախարդ է, խմում էր դրանից, քունը տանում էր և նրան թվում էր, թե գնում է դևերի գիշերաժողով, շաբաթահանդես, շուրջպար էր բռնում այնտեղ՝ դեմքը դարձրած շրջանից դուրս, և պաշտում է խորանի վրա կանգնած և նոխազի կերպարանք ունեցող մի սատանայի։ Երբ շրջապտույտը վերջանում էր՝ նրան թվում էր, թե գնում ու համբուրում է նոխազի պոչի տակը, ինչպես կախարդներն են անում, որպեսզի դրանից հետո ինձ՝ իր բարեկամի հետ անձնատուր լիներ տարօրինակ մերձավորությունների, որ հաճո էին նրա արտառոց մտքին։ Եթե, ինչպես նա է ասում, իմ թևերն ու մարմինը սառն էին, ապա դա երիտասարդության, և ոչ թե կախարդանքի նշան է։ Սիրո գործերում թարմությունը տևական չէ։ Բայց Կատլինը ցանկացավ հավատալ այն բանին, ինչ ցանկանում էր, և ինձ ընդունել սատանայի տեղ, թեև ես կազմված եմ մսից ու ոսկորից, մարդ եմ՝ բոլորիդ պես, որ նայում եք ինձ։ Միայն նա է հանցավոր․ ինձ դնելով սատանայի տեղ և ընդունելով իր ծոցը՝ նա դիտմամբ ու գործով մեղանչեց աստծու և սուրբ հոգու դեմ։ Ուրեմն նա է, և ոչ թե ես, որ կախարդանքի հանցանք է գործել, ուստի նա ենթակա է կրակ նետվելու որպես կատաղած ու չարամիտ կախարդ, որն ուզում է խելագար ցույց տալ իրեն, որպեսզի իր չարամտությունը սքողի։

― Լսո՞ւմ եք այդ մարդասպանին, ― գոչեց Նելեն։ ― Նա վարվել է ծախու աղջկա պես, որ թևի վրա կրում է իր արհեստի և սիրո ապրանքի նշանը՝ շրջանակը։ Լսո՞ւմ եք դրան․ իր գլուխն ազատելու համար ուզում է վառել տալ այն կնոջը, որն իր ամբողջ ունեցածն է տվել նրան։

― Նելեն չարասիրտ է, նրան մի՛ լսի, Հա՛նս, սիրելիս, ― ասաց Կատլինը։

― Ոչ, ― ասաց Նելեն, ― դու մարդ չես, դու դաժան ու երկչոտ սատանա ես։ ― Եվ գրկելով Կատլինին՝ գոչեց․ ― Պարոնայք դատավորներ, մի՛ լսեք այդ դժգույն սատանային․ նա միայն մի ցանկություն ունի՝ տեսնել իմ մոր վառվելը, մի կին, որ այլ հանցանք չունի, եթե ոչ աստծու տված խելագարության պատիժը և իր երազների ուրվականներն իրական կարծելը։ Նա արդեն շատ է տառապել թե՛ մարմնով, թե՛ հոգով։ Մի՛ մեռցնեք նրան, պարոնայք դատավորներ։ Թողեք, որ այդ անմեղ արարածը խաղաղ ապրի իր տխուր օրերը։

Իսկ Կատլինն ասում էր․

― Նելեն չար է, չպետք է հավատալ նրան, Հա՛նս, անուշի՛կս։

Իսկ բազմության մեջ լալիս էին կանայք, տղամարդիկ ասում․

― Ներո՜ւմ Կատլինին։

Դատավորն ու ատենակալները վճիռ արձակեցին Յոս Դամանի վերաբերյալ՝ ըստ նրա խոստովանության, որ նա արեց նոր չարչարանքներից հետո։ Նա դատապարտվեց ազնվականությունից զրկվելու և ողջ֊ողջ այրվելու մարմանդ կրակի վրա՝ մինչև մահը վրա հասնի, և մահապատիժը կրեց հաջորդ օրը, համայնքի տան դարպասների առաջ՝ շարունակ կրկնելով․ «Մեռցրեք կախարդ Կատլինին, միայն նա է հանցավոր․ անիծյալ լինի աստված․ հայրս կսպանի դատավորներին»։ Եվ հոգին փչեց։

Եվ ժողովուրդն ասում էր․

― Նայեցեք այդ անիծողին ու աստվածանարգին․ շան պես է մեռնում։

Հաջորդ օրը դատավորն ու ատենակալները վճիռ արձակեցին Կատլինի վերաբերյալ՝ դատապարտելով ենթարկել ջրի փորձին, Բրյուգգեի ջրանցքի մեջ։ Եթե մնար ջրի երեսը՝ պետք է վառվեր որպես կախարդ, եթե սուզվեր ու մեռներ՝ դիտվելու էր որպես քրիստոնեաբար մահացած, և իբրև այդպիսին՝ թաղվելու էր եկեղեցու այգում, որ գերեզմանատունն է։

Մյուս օրը մոմ բռնած, ոտաբոբիկ և սև քաթանե շապիկ հագած՝ Կատլինին տարան մինչև ջրանցքի ափը, ծառերի շարքի միջով, մեծ թափորով։ Նրա առջևից մեռելոց աղոթքներ երգելով գնում էին Աստվածամոր տաճարի ավագերեցը, նրա փոքրավորները, ժամհարը՝ խաչը բռնած, համայնքի պահակազորը, Դամմեի ավագ դատավորը, ատենակալները, գրագիրները, ավագ սպան, դահիճն ու նրա երկու օգնականները։ Ջրանցքի զույգ ափին լացող կանանց և փնթփնթացող տղամարդկանց մեծ բազմություն կար․ նրանք կարեկցում էին Կատլինին, որ քայլում էր այն գառնուկի պես, որ թույլ է տալիս տանեն իրեն՝ չիմանալով ո՛ւր է գնում, և շարունակ կրկնում էր․

― Հանեցեք կրակը, գլուխս վառվում է։ Հա՛նս, ուր ես դու։

Նելեն կանգնած կանանց մեջ գոչում էր․

― Ուզում եմ, որ ինձ էլ գցեն նրա հետ։

Բայց կանայք չէին թողնում, որ նա մոտենա Կատլինին։

Սուր քամի էր փչում ծովից․ գորշ երկնքից մանր կարկուտ էր թափվում ջրանցքի ջրերի մեջ․ այդտեղ մի նավակ կար, որը դահիճն ու օգնականները վերցրին հանուն նորին արքայական վսեմության։ Նրանց հրամանի վրա Կատլինն իջավ նավակը։ Դահիճը կանգնած էր նավակի մեջ և բռնել էր Կատլինին։ Ավագ սպան արդարադատության իր ձողը բարձրացնելով նշան տվեց և դահիճը Կատլինին շպրտեց ջրանցքը․ նա սկսեց պայքարել, բայց դա երկար չտևեց, և սուզվեց գոչելով․ «Հա՛նս, Հա՛նս, օգնի՜ր»։

Եվ բազմությունն ասում էր․

― Այս կինը կախարդ չէ։

Մարդիկ նետվեցին ջրանցքը և հանեցին Կատլինին՝ ուշքը կորցրած և մեռելի պես փետացած։ Ապա նրան տարան մի գինետուն ու դրին թեժ օջախի առաջ․ Նելեն հանեց նրա շորերը և թրջված սպիտակեղենը՝ չորը հագցնելու համար։ Երբ նա ուշքի եկավ, դողդողալով ու ատամները կափկափելով ասաց․

― Հա՛նս, մի բրդե վերարկու տուր ինձ։

Եվ Կատլինը չկարողացավ տաքանալ։ Երրորդ օրը նա մեռավ։ Նրան թաղեցին եկեղեցու այգում։

Եվ որբացած Նելեն գնաց Հոլանդիա՝ Ռոզա վան Աուվեգեմի մոտ։

VII

Զելանդական առագաստանավերի, այլ մեծ ու փոքր նավերի վրա ընթանում է Թիլ Կլաաս Ուլենշպիգելը։

Ազատ ծովի վրա սուրում են աներկյուղ նավերը, որոնց վրա կա ութ, տասը կամ քսան չուգունե թնդանոթ՝ սրանք մահ ու կոտորած են ժայթքում իսպանական դավաճանների վրա։

Նա փորձված թնդանոթաձիգ է՝ Թիլ Ուլենշպիգելը, Կլաասի որդին։ Պետք է տեսնել, թե ինչպես է նա ճիշտ ուղղում, ստույգ նշան բռնելով ծակում դահիճների նավերը՝ կարագե պատի պես։

Նրա թաղիքե գլխարկի վրա արծաթե կիսալուսին կա՝ հետևյալ մակագրությամբ․ Liever den Turc den Paus ― Ավելի շուտ թուրքին կծառայեմ, քան թե պապին։

Նավաստիները տեսնելով, թե ինչպես է նա բարձրանում իրենց նավերը՝ կատվի պես թեթևաշարժ, սկյուռի պես ճկուն, որևէ երգ երգելով, որևէ զվարճալի բան ասելով՝ հետաքրքրությամբ հարցնում են․

― Ինչի՞ց է, փոքրիկ մարդ, որ դու այդքան երիտասարդ տեսք ունես, քանի որ ասում են, թե վաղուց է, ինչ ծնվել ես Դամմեում։

― Ես մարմին չեմ, այլ ոգի, ― ասում է նա, ― և Նելեն իմ բարեկամուհին նման է ինձ։ Ֆլանդրիայի ոգին, Ֆլանդրիայի սերը․ մենք երբեք չենք մեռնի։

― Այնուամենայնիվ, երբ կտրվում է մարմինդ, արյուն է գալիս, ― ասացին նրանք։

― Ձեզ է այդպես երևում, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։ ― Դա գինի է, և ոչ թե արյուն։

― Շամփուր կխրենք փորիդ մեջ։

― Դատարկվելիս ես մենակ կմնամ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Ծիծաղում ես մեզ վրա։

― Դափ ածողը թմբուկի ձայն կլսի, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

Եվ կաթոլիկական թափորների ասեղնակար խաչվառները փողփողում էին նավերի կայմերի վրա։ Եվ գյոզերը՝ հագած թավիշ, դիպակ, մետաքս, ոսկեկար ու արծաթակար մահուդներ, ինչպես աբբաներն են զգեստավորում հանդիսավոր պատարագների ժամանակ, գլուխներին խույր դրած և ցուպ բռնած՝ խմում էին վանականների գինին ու պահակում նավերի վրա։

Եվ տարօրինակ տեսարան էր բացվում, երբ այդ փարթամ հագուստների միջից դուրս էին գալիս կոշտ ձեռքեր՝ բռնած հրահար կամ աղեղ, սակր կամ տեգ, և բոլորն էր խիստ կերպարանքով, դրսից կապած ատրճանակներ և արևից շողշողացող դաշույններ, ոսկե սկիհներով խմելով աբբայական գինին, որ դարձել էր ազատության գինի։

Եվ նրանք երգում էին ու աղաղակում․ «Կեցցե՜ն գյոզերը»․ և այդպես չափչփում էին օվկիանոսն ու Շելդան։

VIII

Այդ ժամանակ գյոզերի այն խումբը, որոնց հետ էին Լամմեն և Ուլենշպիգելը, գրավեց Գորկումը։ Նրանց հրամանատարն էր կապիտան Մարինը։ Այս Մարինը, որ առաջ ամբարտակ շինող բանվոր էր, սիգում էր մեծամիտ ու ինքնագոհ։ Գորկումը պաշտպանող Գասպար Թուրքի հետ նա ստորագրեց անձնատվության պայմանագիրը, ըստ որի Թուրքը, վանականները, քաղաքացիները և միջնաբերդում փակված զինվորները կարող էին ազատ դուրս գալ հրացանն ուսին, գնդակը փողին, և այն ամենով, ինչ կարող էին կրել, բացի եկեղեցիների գույքից, որ մնալու էր պաշարողներին։

Բայց կապիտան Մարինը տյար դը Լյումենից ստացած մի հրամանով գերի պահեց տասներեք վանականներին և ազատ թողեց քաղաքացիներին ու գուգազներին։

Եվ Ուլենշպիգելն ասաց․

― Զինվորի խոսքը ոսկի խոսք պետք է լինի։ Ինչո՞ւ սա չի հարգում իր խոսքը։

Մի ծեր գյոզ պատասխանեց Ուլենշպիգելին․

― Վանականները սատանայի որդիներն են, ազգերի բորը, երկրների ամոթը։ Ալբայի դքսի գալուց հետո սրանք քթները տնկել են Գորկոմում։ Դրանց մեջ կա մեկը՝ տեր Նիկոլան, որ սիրամարգից ավելի պարծենկոտ է, վագրից ավելի վայրագ։ Ամեն անգամ, որ անցնում էր փողոցից իր մասնատուփով, որի մեջ պահում էր շան ճարպով պատրաստած հաղորդը, զայրալից աչքերով նայում էր այն տներին, որտեղից կանայք չէին դուրս գալիս ծունկ չոքելու, և դատավորին մատնում էր այն մարդկանց անունները, որոնք ծունկ չէին ծալում խյուսից և ոսկեզօծ պղնձից շինված իր կուռքի առաջ։ Մյուս վանականները նմանվում էին սրան։ Դա պատճառ դարձավ բազմաթիվ ծանր թշվառությունների և դաժան պատիժների Գորկում քաղաքում։ Կապիտան Մարինը լավ է անում, որ վանականներին գերի է պահում, ապա թե ոչ իրենց նմանների հետ կգնային գյուղերը, քաղաքները, ավաններն ու գյուղաքաղաքները՝ քարոզելու մեր դեմ՝ գրգռելով ժողովրդին և վառել տալով խեղճ ռեֆորմիստներին։ Շներին շղթայակապում են, մինչև որ տրաքվեն․ շղթայե՛լ վանականներին, շղթայե՛լ bloedhonde֊ներին՝ դքսի արյունռուշտ շներին, վանդակե՛լ դահիճներին։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

― Բայց, ― առարկեց Ուլենշպիգելը, ― Օրանժի տերը, ազատության մեր իշխանը ուզում է, որ հարգենք անձնատուր եղողների անձնական գույքը և խղճի ազատությունը։

Ծեր գյոզերը պատասխանեցին․

― Ծովակալն այդ բանը չի վերապահում վանականներին․ նա էլ իշխան է, գրավել է Բրիլը։ Վանդա՛կ կոխել վանականներին։

― Զինվորի խոսքը ոսկի խոսք է․ ինչո՞ւ է դրժում իր խոսքը, ― վրա բերեց Ուլենշպիգելը։ ― Բանտում արգելափակված վանականները ծաղրուծանակի են ենթարկվում։

― Աճյունն այլևս չի բախում սրտիդ, ― ասացին նրանք։ ― Հարյուր հազարավոր ընտանիքներ հրովարտակների պատճառով տարել են այնտեղ՝ հյուսիս֊արևմուտք, Անգլիա, նույնպես մեր արհեստները, ճարտարարվեստը, մեր երկրի հարստությունը։ Դե ե՛կ ու խղճա նրանց, որոնք ավերման մատնեցին մեր երկիրը։ Կառլոս V կայսրից՝ Դահիճ I֊ից սկսած մինչև այս արյունարբու թագավորի՝ Դահիճ II֊ի օրերը հարյուր տասնութ հազար մարդ է զոհվել տանջարաններում։ Ո՞վ է հուղարկավորության մոմերը տարել մահացման ու արցունքների միջով․ ― իսպանական գուգազներն ու վանականները։ Միթե չե՞ս լսում մահացածների հոգիների տրտունջը։

― Աճյունը բախում է սրտիս, ― ասաց Ուլենշպիգելը։ ― Բայց զինվորի խոսքը ոսկի խոսք է։

― Ո՞վ, ուրեմն, բանադրանքի միջոցով ուզեց մեր երկիրը վտարել ազգերի շարքից, ― ասացին նրանք։ ― Ո՞վ մեր դեմ կզիներ, եթե կարողանար, երկիրն ու երկինքը, աստծուն ու սատանային, և սրբերի ու սրբուհիների նրանց խիտ հրոսախմբերը։ Ո՞վ եզան արյունով շաղախեց հաղորդը, ո՞վ ստիպեց փայտե արձաններին լաց լինել։ Ով De profundis երգել տվեց մեր հայրերի երկրում, եթե ոչ այդ անիծյալ կղերականությունը, պարապ֊սարապ վանականների այդ հորդաները՝ պահպանելու համար իրենց հարստութունը, իրենց ազդեցությունը կուռքեր պաշտողների վրա, և ավերածության, արյան ու կրակի միջոցով իշխելու մեր խեղճ երկրի վրա։ Վանդա՛կ գցել մարդկանց վրա խոյացող գայլերին, վանդա՛կ գցել բորենիներին։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

― Զինվորի խոսքը ոսկի խոսք է, ― կրկնեց Ուլենշպիգելը։

Հետևյալ օրը տյար դը Լյումենի կողմից սուրհանդակ եկավ և բերեց հրաման՝ տասնինը գերի վանականներին Գորկումից տեղափոխել Բրիլ, ուր գտնվում էր ծովակալը։

― Կկախեն նրանց, ― ասաց կապիտան Մարինն Ուլենշպիգելին։

― Քանի ես կենդանի եմ՝ ոչ, ― պատասխանեց նա։

― Որդյա՛կս, ― ասաց Լամմեն, ― այդպես մի՛ խոսիր տյար դը Լյումենի հետ։ Նա վայրագ է և քեզ նրանց հետ կախել կտա առանց գթալու։

― Ես կխոսեմ այն, ինչ ճշմարտությունն է պահանջում, ― ասաց Ուլենշպիգելը։ ― Զինվորի խոսքը ոսկի խոսք է։

― Եթե կարող ես փրկել նրանց, ― ասաց Մարինը, ― դրանց նավը տար մինչև Բրիլ։ Վերցրու քեզ հետ ղեկակալ Ռոխուսին և քո բարեկամ Լամմեին՝ եթե ուզում ես։

― Ուզում եմ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Նավը քաշվեց կապվեց Կանաչ քարափին և տասնինը վանականները նստեցին մեջը․ Ռոխոս երկչոտը նշանակվեց ղեկի մոտ, իսկ Ուլենշպիգելն ու Լամմեն՝ լավ զինված՝ տեղավորվեցին առաջամասում։ Մի քանի անպիտան գուգազ, որ մտել էին գյոզերի շարքերը կողոպուտի համար, գտնվում էին վանականների մոտ, որոնք քաղցած էին։ Ուլենշպիգելը ուտելիք ու խմիչք տվեց նրանց։ «Սա դավաճանելու է», ― ասում էին անպիտան գուգազները։ Տասնինը վանականները, որ նստած էին մեջտեղը, սրբակրոն տեսք ունեին և դողդողում էին, թեև հուլիս ամիսն էր, պայծառ և տաք արև կար, և մեղմ քամին ուռեցնում էր կանաչ այլակների վրա սահող տռզած նավի առագաստները։

Այնժամ հայր Նիկոլան ասաց ղեկակալին․

― Ռոխո՛ւս, մեզ Կախաղանների դա՞շտն են տանում։ ― Ապա դառնալով դեպի Գորկում և կանգնելով ու ձեռքերը տարածելով ասաց․ ― Ո՜վ Գորկում քաղաք, որքա՜ն աղետներ ես կրելու․ անիծյալ կլինես ի միջի քաղաքոց, քանի որ պատերիդ մեջ աճեցրիր հերետիկոսության հատիկը։ Ո՜վ Գորկում քաղաք, աստծու հրեշտակն այլևս չի հսկի քո դարպասների վրա։ Այլևս նա չի պահպանի քո կույսերի անարատությունը, քո մարդկանց մղի քաջության, քո վաճառականներին՝ բարգավաճման։ Ո՜վ Գորկում քաղաք, անիծյալ ես դու, դժբա՛խտ։

― Անիծյալ, անիծյալ, ― վրա բերեց Ուլենշպիգելը, ― անիծյալ այն սանրի պես, որ սանրեց ու դուրս բերեց իսպանական ոջիլներին, անիծյալ՝ շղթան փշրող շան նման, իր վրայից խստաբարո հեծելակին ցած գցող հպարտ ձիու պես։ Անիծյալը հենց ինքդ ես, տխմա՛ր քարոզիչ, որ վատ ես համարում, երբ տեսնում ես, որ ձողը թեկուզ երկաթից լինի, ջարդում են բռնակալների մեջքի վրա։

Վանականը լռեց և խոնարհելով աչքերը՝ ասես թաղվեց բարեպաշտական ատելության մեջ։

Կողոպուտի համար գյոզերի շարքերը մտած գուգազները վանականների մոտ էին, որոնք քիչ անց քաղցածացան։ Ուլենշպիգելը պաքսիմտ ու տառեխ պահանջեց նրանց համար․ նավի տերը պատասխանեց․

― Թող դրանց գցեն Մաասը․ թարմ տառեխ կուտեն այնտեղ։

Այնժամ Ուլենշպիգելը վանականներին տվեց իր և Լամմեի համար ունեցած ամբողջ հացը և երշիկը։ Նավի տերը և անպիտան գուգազներն իրար ասացին․

― Դավաճան է սա, սնուցանում է վանականներին․ պետք է հայտնել այդ մասին։

Դորդրեխտում նավը կանգ առավ Bloemenkey֊ի Ծաղիկների քարափի կայանում․ մարդ, կին, տղա ու աղջիկ խուռներամ վազեցին եկան՝ տեսնելու վանականներին, և մատնացույց անելով կամ բռունցք թափ տալով ասում էին․

― Մի տեսեք այդ աստվածաշեն բռիներին, որոնք մարմինն առաջնորդում են դեպի խարույկը, իսկ հոգին՝ դեպի հավիտենական հուրը։ Մի տեսեք այդ չաղ վագրերին և ցմփոր շնագայլերին։

Վանականները խոնարհում էին գլուխները և չէին համարձակվում խոսել։ Ուլենշպիգելը տեսավ, որ նրանք նորից դողում են։

― Մենք դարձյալ քաղցածացանք, ― ասացին նրանք, ― ո՜վ կարեկից գուգազ։

Բայց նավի տերը վրա բերեց․

― Ո՞ւմ ծարավն է անհագ։ Մրկած ավազի։ Ո՞վ է անվերջ ուտում։ Վանականը։

Ուլենշպիգելը գնաց քաղաք և հաց, խոզապուխտ ու մի մեծ աման գարեջուր բերեց նրանց։

― Կերեք ու խմեք, ― ասաց նա։ ― Դուք մեր գերիներն եք։ Եթե կարողացա՝ ձեզ կփրկեմ։ Զինվորի խոսքը ոսկի խոսք է։

― Ինչո՞ւ ես ուտելիք տալիս դրանց։ Մեկ է՝ քեզ չեն վճարի, ― ասացին անպիտան գյոզերը և կամացուկ իրար ականջի փսփսացին․ ― Խոստացել է ազատել դրանց․ լավ պահպանեք սրան։

Լուսաբացին հասան Բրիլ։ Երբ դարպասները բացին նրանց առաջ, մի voetlooper (լրատար) գնաց հայտնելու տյար Լյումեին նրանց ժամանումը։

Հենց որ նա ստացավ այդ լուրը, հազիվ մի կերպ հագնված՝ նստեց ձին ու մի քանի ձիավորների ու զինված հետևակների հետ նավ եկավ։

Եվ Ուլենշպիգելը կարողացավ նորից տեսնել վայրագ ծովակալին՝ առատության մեջ ապրող հպարտ սինյորի պես հագնված։

― Ողջույն, ― ասաց նա, ― տյա՛րք վանականներ։ Բարձրացրեք ձեռքներդ։ Ո՞ւր է պարոնայք Էգմոնտի և Հոորնի արյունը։ Սպիտակ թաթեր եք ցույց տալիս ինձ․ այդ նման է ձեզ։

Լեոնար անունով մի վանական պատասխանեց․

― Ինչ ուզում ես մեզ արա։ Մենք վանական ենք․ ոչ ոք մեզ օգնության չի գա։

― Ճիշտ ասաց, ― նկատեց Ուլենշպիգելը, ― որովհետև երբ վանականը կապը խզում է աշխարհից, որը հայր ու մայր, քույր է ու եղբայր, կին է ու բարեկամուհի, աստծու ժամին ոչ ոք չի գտնում, որ օգնի նրան։ Այնուամենայնիվ, Ձերդ գերազանցություն, ես ուզում եմ օգնել սրանց։ Կապիտան Մարինը Գորկումի անձնատվության պայմաններն ստորագրելիս համաձայնեց, որ վանականները ազատ կլինեն, ինչպես այն ամենքը, որոնց բռնեցին միջնաբերդում և որոնք դուրս եկան այդտեղից։ Այնուամենայնիվ նրանց առանց պատճառի պահեցին այդտեղ որպես գերի, ուզում եմ ասել, որ դրանց կկախեն։ Տե՛ր իմ, խոնարհաբար դիմում եմ ձեզ և խնդրում գթալ նրանց, որովհետև գիտեմ, որ զինվորի խոսքը ոսկի խոսք է։

― Ո՞վ ես դու, ― հարցրեց դը Լյումեն։

― Տեր իմ, ես ֆլամանդացի եմ՝ Ֆլանդրիայի գեղեցիկ երկրից, գեղջուկ, ազնվական, բոլորը միասին, և այսպես ման եմ գալիս աշխարհում՝ գովելով լավ ու բարի բաները և ամբողջ կոկորդով ծիծաղելով հիմարությունների վրա։ Եվ ուզում եմ ձեզ էլ գովել՝ եթե դուք հարգեք կապիտանի տված խոստումը։ Զինվորի խոսքը ոսկի խոսք է։

Բայց նավում եղած անպիտան գյոզերն ասացին․

― Տե՛ր, սա դավաճան է․ խոստացել է նրանց ազատել․ հաց, խոզապուխտ, երշիկ, գարեջուր է տվել նրանց, իսկ մեզ՝ ոչինչ։

Այնժամ տյար դը Լյումեն ասաց Ուլենշպիգելին․

― Զբոսնող և վանականներին կերակրող ֆլամանդացի՛, դու էլ կկախվես նրանց հետ։

― Ամենևին չեմ վախենում, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― զինվորի խոսքը ոսկի խոսք է։

― Այս էլ քո աքլորանալու հետևանքը, ― ասաց դը Լյումեն։

― Աճյունը բախում է սրտին, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

Վանականներին տարան մի մարագ՝ Ուլենշպիգելին էլ նրանց հետ․ այդտեղ նրանք փորձեցին Ուլենշպիգելին դարձի բերել աստվածաբանական փաստարկումներով, բայց նրանց լսելիս Ուլենշպիգելի քունը տարավ և քնեց։

Տյար դը Լյումեն նստել էր գինով ու մսով լեցուն սեղանի առաջ, երբ Գորկումից կապիտան Մարինի կողմից մի սուրհանդակ եկավ Լռակյացի՝ Օրանժի իշխանի, նամակի պատճենով․ իշխանը հրամայում էր «քաղաքների և այլ վայրերի բոլոր կառավարիչներին՝ եկեղեցականներին պահել նույնպիսի անվտանգության, ապահովության և առանձնաշնորհման մեջ, ինչպես որ մնացած ժողովրդին»։

Սուրհանդակը խնդրեց, որ իրեն տանեն դը Լյումենի մոտ, որպեսզի նրա սեփական ձեռքը հանձնի նամակի պատճենը։

― Ո՞ւր է բնագիրը, ― հարցրեց դը Լյումեն։

― Իմ տիրոջ՝ Մարինի մոտ է, ― պատասխանեց սուրհանդակը։

― Եվ այդ գեղջուկն ինձ ուղարկում է պատճե՛նը, ― գոչեց դը Լյումեն։ ― Ո՞ւր է քո անցագիրը։

― Հրամեցեք, տե՛ր իմ, ― ասաց սուրհանդակը։

Տյար դը Լյումեն կարդաց բարձրաձայն․

«Տյար և պարոն Մարին Բրանդը կարգադրում է հանրապետության բոլոր պաշտոնատարներին, կառավարիչներին ու սպաներին, որ թույլ տան ապահով անցնելու․․․»

Դը Լյումեն բռունցքը խփելով սեղանին և պատառոտելով անցագիրը՝ ասաց․

― Տե՜ր աստված, ինչի՞ է խառնվում այդ Մարինը, այդ գջլոտը, որ Բրիլի գրավումից առաջ չէր կարող անգամ ձկան փուշ գտնել ատամի տակ դնելու համար։ Իրեն մեծարում է տյար և պարոն, ինձ էլ հրամաններ է ուղարկում, կարգադրո՜ւմ է ու հրամայո՜ւմ։ Ասա քո տիրոջը՝ քանի որ նա այդքան կապիտան է ու տեր, կարգադրող ու հրամայող, հենց դրա համար էլ վանականները անմիջապես կարճ ու կտրուկ կկախվեն՝ դու էլ նրանց հետ, եթե փասափուսեդ իսկուն չհավաքես։

Եվ ոտքի մի հարված շնորհելով նրան՝ սրահից դուրս հանել տվեց։

― Գինի՜, ― գոռաց նա։ ― Տեսա՞ք այդ Մարինի հանձնապաստանությունը։ Այնքան կատաղել եմ, որ կերածս հիմա հետ կտամ։ Անմիջապես կախել վանականներին իրենց մարագում և թափառիկ ֆլամանդացուն բերել ինձ մոտ՝ նրանց մահապատիժը տեսնելուց հետո։ Գրո՛ղը տանի, ի՞նչ գործ ունեն այստեղ ամաններն ու բաժակները։

Եվ ահագին աղմուկով ջարդեց թասերն ու պնակները, և ոչ ոք չէր համարձակվում մի խոսք ասել նրան։ Սպասավորներն ուզեցին հավաքել կտորտանքը, բայց նա թույլ չտվեց և սկսեց խմել առանց չափ ու սահմանի, է՛լ ավելի մոլեգնեց, սկսեց մեծաքայլ գնալ ու գալ, փշրել բեկորները, ոտքով տրորել։

Ուլենշպիգելին բերեցին նրա հրամանով․

― Հը՛, վանական բարեկամներիցդ ի՞նչ լուր ես բերել, ― ասաց նա։

― Կախեցին նրանց, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― և մի ցածոգի դահիճ, որ շահախնդրաբար է սպանում, մեռնելուց հետո բացեց նրանցից մեկի փորն ու կողերը, ինչպես մի մորթված խոզի, որպեսզի ճարպը ծախի դեղագործին։ Զինվորի խոսքն այլևս ոսկի խոսք չէ։

Դը Լյումեն տրորելով պնակների կտորտանքները՝ ասաց․

― Դու հոխորտում ես իմ առաջ, անպիտան չորքոտանի, բայց դու էլ կկախվես՝ ո՛չ թե մարագում, այլ խայտառակ կերպով, հրապարակում, ամբողջ ժողովրդի առջև։

― Ամոթը ձեզ, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― զինվորի խոսքն այլևս ոսկի չէ։ Ավելի շուտ պատժիր անպիտաններին, մարդու ճարպ ծախողներին։

Դրա վրա դը Լյումեն հարձակվելով նրա վրա՝ ձեռքը բարձրացրեց խփելու համար։

― Զա՛րկ, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― ես քո գերին եմ, բայց երբեք չեմ վախենում քեզնից։ Զինվորի խոսքն այլևս ոսկի խոսք չէ։

Այնժամ տյար դը Լյումեն քաշեց իր սուրը և անկասկած կսպաներ Ուլենշպիգելին, եթե տյար Լողլողը բռնելով նրա բազուկը չասեր․

― Խղճա՛․ նա քաջ է ու արիասիրտ և ոչ մի հանցանք չի գործել։

Դը Լյումեն միտքը փոխեց և ասաց․

― Թող ներողություն խնդրի ինձնից։

Բայց Ուլենշպիգելը մնալով կանգնած՝ ասաց․

― Չեմ խնդրի։

― Գոնե թող ասի, որ չեմ սխալվել, ― գոչեց դը Լյումեն կատաղելով։

― Ես երբեք չեմ լիզում մեծատունների ոտքերը։ Զինվորի խոսքն այլևս ոսկի խոսք չէ։

― Անմիջապես կախաղան կանգնեցրեք և տարեք դրան․ դա նրա համար կլինի կանեփի խոսք, ― ասաց դը Լյումեն։

― Այո, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― և ամբողջ ժողովրդի առջև ես կգոռամ քո երեսին, որ զինվորի խոսքն այլևս ոսկի խոսք չէ։

Կախաղանը կանգնեցվեց Մեծ շուկայում։ Իսկույն լուր տարածվեց քաղաքում, որ կախելու են Ուլենշպիգելին՝ արիասիրտ գյոզին։ Եվ ժողովուրդը հուզվեց կարեկցությունից ու գթասրտությունից։ Եվ խառներամ վազեց Մեծ շուկան։ Տյար դը Լյումեն էլ ձիով եկավ այնտեղ՝ ուզում էր անձամբ մահապատժի նշան անել։

Անհամբույր հայացքով նա նայեց ելարանի վրա կանգնած Ուլենշպիգելին, որ սպիտակեղենով էր, ձեռքերը կապված էին մարմնին, պարանը վզին, կողքին էլ դահիճը՝ պատրաստ կատարելու իր գործը։

Լողլողը մոտեցավ դը Լյումեին․

― Տե՛ր իմ, ներեցեք նրան։ Նա դավաճան չէ։ Եվ ոչ ոք երբևէ չի տեսել, որ կախեն մի մարդու միայն անկեղծ ու կարեկից լինելու համար։

Եվ ժողովուրդը, տղամարդ, թե կին, լսելով Լողլողի խոսքերը գոչեցին․

― Գթացե՜ք տե՛ր, ներեզե՜ք Ուլենշպիգելին։

― Այս հաստագլուխը հոխորտաց ինձ վրա, ― ասաց դը Լյումեն, ― թող ուրեմն, զղջա և ասի, որ լավ արի։

― Ուզո՞ւմ ես զղջալ և ասել, որ նա լավ է արել, ― հարցրեց Լողլողը Ուլենշպիգելին։

― Զինվորի խոսքն այլևս ոսկի խոսք չէ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Գցե՛ք պարանը, ― գոչեց դը Լյումեն։

Դահիճը պատրաստվում էր հնազանդվել, երբ մի մանկահասակ աղջիկ՝ ամբողջովին սպիտակ հագած և ծաղկեպսակ ձեռքին՝ խենթի պես բարձրացավ կառափնարանի աստիճանները, փաթաթվեց Ուլենշպիգելի վզին ու ասաց․

― Այս մարդն իմն է․ առնում եմ ինձ ամուսին։

Ժողովուրդն սկսեց ծափ տալ, կանայք բացականչեցին․

― Կեցցե՜, կեցցե՜ աղջիկը, որ փրկեց Ուլենշպիգելին։

― Այս ի՞նչ բան է, ― հարցրեց դը Լյումեն։

Լողլողը պատասխանեց․

― Ըստ այս քաղաքի ավանդական սովորության՝ իրավունք և օրենք է, որ որևէ կույս կամ չամուսնացած աղջիկ տղամարդուն փրկի կախաղանից՝ նրան վերցնելով որպես ամուսին։

― Աստված նրա հետ է, արձակեցե՛ք ուրեմն, ― ասաց դը Լյումեն։

Ձիավարելով այնժամ կառափնարանի մոտից՝ նա տեսավ, որ աղջիկն զբաղված է կտրատելով Ուլենշպիգելի կապանքները, իսկ դահիճը հակառակում է նրան ու ասում․

― Եթե կտրատեք, հապա ո՞վ փողը կտա։

Բայց աղջիկը չէր լսում նրան։

Տեսնելով նրան այդքան սիրաբաղձ ու արագաշարժ՝ դը Լյումեն մեղմացավ։

― Ո՞վ ես դու, ― հարցրեց նա։

― Նելեն եմ՝ նրա հարսնացուն․ Ֆլանդրիայից եմ եկել նրան փնտրելու։

― Լավ ես արել, ― ասաց դը Լյումեն ամբարտավան շեշտով և թողեց գնաց։

Այնժամ մոտեցավ Լողլողը․

― Լսի՛ր, ֆլամանդացի՛, ամուսնանալուց հետո նորից գուգազ կլինե՞ս մեր նավերում։

― Այո, տյա՛ր, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Իսկ դո՞ւ, աղջի՛կս, ինչ կանես առանց քո մարդուն։

― Եթե թույլ տաք, տյա՛ր, սրնգահար կլինեմ նրա նավում։

― Համաձայն եմ, ― ասաց Լողլողը։

Եվ երկու ֆլորին տվեց նրան հարսանիքի համար։

Իսկ Լամմեն հրճվանքից ծիծաղելով ու լալով՝ ասաց․

― Ահավասիկ ևս երեք ֆլորին․ ամբողջն էլ կուտենք։ Ես եմ վճարում։ Գնանք «Ոսկե սանը»։ Չմեռա՜վ նա՝ բարեկա՜մս։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

Ժողովուրդը շարունակում էր ծափահարել․ նրանք գնացին «Ոսկե սանը» և մի փառավոր սեղան պատվիրեցին։ Լամմեն պատուհանից մանր փող էր նետում ժողովրդին։

Եվ Ուլենշպիգելն ասում էր Նելեին․

― Անուշի՛կս, ջանի՛կս, ուրեմն դու ինձ մո՜տ ես։ Փա՜ռք աստծո, նա այստե՜ղ է, սիրտս ու հոգիս, քաղցրիկ ընկերուհիս։ Օ՜, անուշիկ աչքեր, գեղեցիկ, կարմիր շրթներ, որոնցից միայն բարի խոսքեր են դուրս եկել։ Նա փրկեց իմ կյանքը, քնքուշ սիրեցյալս։ Մեր նավերի վրա դու ազատագրության սրինգը կնվագես։ Հիշո՞ւմ ես․․․ բայց ոչ․․․ Մեզ է պատկանում այս ցնծալի ժամը, իսկ ինձ համար է հունիսյան ծաղկի պես անուշ դեմքդ։ Բայց դու լալիս ես․․․

― Սպանեցին նրան, ― ասաց Նելեն։

Եվ պատմեց սգալի պատմությունը։

Եվ իրար նայելով նրանք լաց եղան սիրուց ու վշտից։

Իսկ խնջույքի միջոցին կերան ու խմեցին, և Լամմեն ցավատանջ նայելով նրանց՝ ասաց․

― Ավա՜ղ, ո՜վ կին, ո՞ւր ես դու։

Ելավ քահանան և պսակեց Նելեին ու Ուլենշպիգելին։

Եվ առավոտյան արևը նրանց գտավ իրար կողքի՝ ամուսնական անկողնում։

Նելեն գլուխը դրել էր Ուլենշպիգելի ուսին։ Եվ երբ արևից Նելեն արթնացավ՝ Ուլենշպիգելն ասաց․

― Պայծա՛ռ դեմք և քնքուշ սիրտ, մենք կլինենք Ֆլանդրիայի վրիժառուները։

Նելեն համբուրելով նրա շուրթերը՝ ասաց․

― Խոլ գլուխ և զորեղ բազուկներ․ աստված կօրհնի սրինգն ու սուրը։

― Ես քեզ գուգազի համազգեստ կարել կտամ։

― Իսկո՞ւյն։

― Իսկույն, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։ ― Բայց ո՞վ է ասում, թե առավոտյան արքայամորին շատ է համեղ։ Քո շուրթերն ավելի քաղցր են։

IX

Ուլենշպիգելը, Լամմեն և Նելեն, ինչպես նաև նրանց բարեկամներն ու ընկերները, վերցրել էին վանքերից այն հարստությունը, որ սրանք թափորների, կեղծ հրաշքների և կաթոլիկական այլ միմոսությունների միջոցով գռփել էին ժողովրդից։ Դա հակառակ էր Լռակյացի՝ ազատության իշխանի հրամանին, բայց փողը ծախսվում էր պատերազմի կարիքների համար։ Լամմե Գուդզակը դրամական ապահովությամբ չբավականանալով՝ վանքերում կողոպտում էր խոզապուխտ, երշիկ, գարեջուր ու գինով լեցուն շշեր և վերադառնալով կողոպուտից հաճությամբ կրում էր կրծքի վրա ուսնդանուտ մի թրակապ, զարդարված զանազան թռչուններով՝ սագ, հնդկահավ, կրտած աքլոր, հավ, վառյակ և մի պարանով էլ հետևից քաշելով վանապատկան մի քանի հորթ ու խոզ։ ― Պատերազմի իրավունքով, ― ասում էր նա։

Ամեն մի վայր գրավելուց խիստ գոհ՝ նա կողոպուտը բերում էր նավ՝ կերուխում ու խրախճանք անելու համար, բայց և այնպես գանգատվում էր, որ խոհարարն այդքան տգետ է սոուսների ու տապակածների գիտության մեջ։

Մի օր էլ գյոզերը հաղթականորեն գինին ըմպելուց հետո ասացին Ուլենշպիգելին․

― Դու շարունակ քիթդ տվել ես քամուն, որպեսզի հոտոտես հաստատուն հողից եկող լուրերը։ Դու գիտես պատերազմի բոլոր դեպքերը․ ուստի և երգիր դրանք՝ լսենք։ Լամմեն թմբուկ կզարնի, գողտրիկ սրնգահարն էլ քո երգին համաչափ կծլնգացնի։

Եվ Ուլենշպիգելն ասաց․

― Մայիսյան մի ջինջ ու զով օր Լյուդովիգ Նասաուն կարծելով, թե կմտնի Մոնս՝ ոչ իր հետևակներին է գտնում, ոչ հեծյալներին։ Մի քանի հավատարիմ մարդիկ դարպասը բաց և կամուրջն իջեցրած էին պահում, որպեսզի նա կարողանա տիրանալ քաղաքին․ բայց քաղաքացիները տիրանում են դարպասին ու կամուրջին։ Ո՞ւր են Լյուդովիգ կոմսի գուգազները։ Քաղաքացիները կամուրջը բարձրացնելու վրա են։ Կոմս Լյուդովիգը փչում է գալարափողը։

Եվ Ուլենշպիգելը երգեց․

Ո՞ւր են զինվորներդ կամ թե հեծյալներդ, ―
Անտառում մոլորված՝ տրորում են ամեն բան,
Չոր խըռիվ, դալարիք ու հովտաշուշան,
Արև արքան փայլեցնում է
Վառ դեմքերը մարտիկների,
Պայծառ գավակն նժույգների։
Գալարափողն իր փչում է
Կոմս Լյուդվիգը Նասաուի․
Եվ այրուձին այդ լսում է։
Կամաց զարկեցեք թմբուկը մարտի։

Արշավասույր, սանձակոտոր,
Քամուց արագ, կայծականման
Հանց երկաթե հողմապտույտ
Թռչում են ծանր հեծյալներ։
Շտապեցե՜ք, տեղը հասե՜ք․
Բարձրացընում են կամուրջը։
Խթանեցեք նըժույգները,
Ձեռքից կերթա Մոնս քաղաքը։

Այժմ առջևն են։ Ո՞ւշ է միթե։
Դե սըլացե՜ք, տեղը հասե՜ք։
Գիտուա Շոմոնն իր նժույգով
Ցատկում է և կամուրջն իջնում։
Մե՜րն է Մոնսը։ Լսո՞ւմ եք դուք
Դըղըրդոցը սալաքարի
Կայծականման ձայնն արշավի․
Ասես հողմ է դա երկաթի։

Փա՜ռք Շոմոնին, իր նժույգին։
Հնչեցեք փողն ազատության,
Զարկեք թմբուկը ցնծության։
Խոտ են հնձում բուրումնավետ
Մեր դաշտերում։ Արտույտն ահա
Քաղցր երգում է և վեր սլանում։
Կեցցե՜ թռչունն ազատության։
Փառք Շոմոնին, իր նժույգին։
Գինի լցրե՜ք, մերն է Մոնսը,
Կեցցե՜ն, կեցցե՜ն քաջ գյոզերը։

Եվ նավերի վրա գյոզերը երգում էին․ Քրիստո՛ս, տես քո զինվորներին։

Սրիր զենքերը նրանց, տե՜ր։
Կեցցե՜ն, կեցցե՜ն քաջ գյոզերը։

Եվ Նելեն ժպտագին ծլնգացնում էր իր սրինգը, Լամմեն թմբուկ զարնում, և դեպի վեր, դեպի երկինք՝ դեպի աստծու տաճարն էին բարձրանում ոսկեզօծ սկահակների զրնգոցի հետ ազատության հիմները։ Եվ ալիքները, ասես սիրենաներ, ջինջ ու զովաշունչ, ներդաշնակ մրմնջում էին նավի շուրջը։

X

Մի օր, օգոստոսյան մի շոգ ու ծանր օր Լամմեն խիստ տխուր էր։ Նրա ուրախ թմբուկը լռել էր, ու փայտե զույգ ձողիկները խրել էր նա իր կախքսակի մեջ։ Ուլենշպիգելն ու Նելեն սիրագոհ ժպտալով տաքանում էին արևի տակ։ Նավաշտարակների վրա կանգնած դետքերը սուլում էին կամ երգում՝ լայն ծովի վրա աչալուրջ որոնելով, թե հորիզոնում որևէ որս չի՞ երևում։ Լողլողը ժամանակ առ ժամանակ նրանց հարցնում էր․ նրանք պատասխանում էին՝ Niets (ոչ)։

Եվ Լամմեն գունատ ու ընկճված՝ խեղճ֊խեղճ հառաչում էր։ Նելեն նրան հարցրեց․

― Ինչո՞ւ ես այդքան վշտաբեկ, Լամմե։

Իսկ Ուլենշպիգելն ասաց․

― Նիհարում ես, որդյա՛կ իմ։

― Այո, վշտաբեկ եմ և նիհար։ Սիրտս կորցնում է ուրախությունը, քաղցրաժպիտ դեմքս՝ թարմությունը։ Ինչու չէ, ծիծաղեցեք ինձ վրա, դուք, որ հազարավոր վտանգներից հետո գտաք իրար։ Ծիծաղեցեք խեղճ Լամմեի վրա, որ ամուսնացած լինելով՝ այրիի պես է ապրում, մինչդեռ սա, ― ասաց նա ցույց տալով Նելեին, ― խլեց իր մարդուն պարանի գգվանքներից և լինելու է նրա վերջին սիրահարը։ Եվ լավ արեց․ օրհնյալ է աստված, բայց թող չծիծաղի ինձ վրա։ Այո, դու չպետք է ծաղրես խեղճ Լամմեին, Նելե՛, բարեկա՛մս։ Իմ կինը ծիծաղում է տասը հոգու տեղ։ Ավա՜ղ, դուք՝ կնիկարմատներդ անսիրտ եք ուրիշի վշտի հանդեպ։ Այո, սիրտս կոտրված է, լքումի սրով զարնված է։ Եվ ոչ մի բան չի բուժի այն, եթե ոչ նա ինքը։

― Կամ մի որևէ տապակած, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Այո, ― ասաց Լամմեն, ― որտեղի՞ց միս լինի այս տխուր նավում։ Թագավորի նավերում շաբաթը չորս անգամ միս են տալիս, եթե պահք չէ, և երեք անգամ ձուկ։ Գալով ձկան՝ աստված հոգիս առնի, թե թելի կաժը, ուզում եմ ասել նրա միսը որևէ օգուտ է տալիս, եթե ոչ ապարդյուն կերպով վառելով արյունս, խեղճ արյունս, որ շուտով ջուր է դառնալու։ Նրանք ստանում են գարեջուր, պանիր, ապուր և լավ խմիչք։ Այո, նրանք ամեն ինչ ունեն իրենց ստամոքսային հաճույքի համար՝ պաքսիմատ, հաճարի հաց, գարեջուր, կարագ, ապխտած միս, այո, ամեն ինչ՝ չորացած ձուկ, պանիր, մանանեխ, աղ, բակլա, լոբի, ձավար, քացախ, ձեթ, ճարպ, փայտ ու ածուխ։ Իսկ մեզ արգելել են անասուն վերցնել ումից էլ որ լինի՝ քաղքենի, աբբա կամ ազնվական։ Մենք ուտում ենք տառեխ, խմում ենք թույլ գարեջուր։ Ավա՜ղ, այլևս ոչինչ չունեմ, ոչ կնոջ սեր, ոչ ընտիր գինի, ոչ կրկնակ գարեջուր, ոչ էլ լավ ուտելիք։ Միթե հաճույք ունե՞նք մենք այստեղ։

― Հիմա քեզ ասեմ, Լամմե՛, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։ ― Ակն ընդ ական և ատամ ընդ ատաման․ Փարիզում, սուրբ Բարթուղիմեոսի գիշերը նրանք սպանեցին տասը հազար ազատասեր սիրտ միայն Փարիզ քաղաքում․ նույնիսկ թագավորը կրակում էր իր ժողովրդի վրա։ Արթնացի՛ր, ֆլամանդացի՛, ա՛ռ կացինդ անողոք․ դրա մեջ է մեր ուրախությունը․ խփի՛ր թշնամի իսպանացուն և կաթոլիկին՝ ո՛ւր էլ նրան գտնես։ Թո՛ղ քո ուտելիքները։ Նրանք մեռած կամ կենդանի զոհերին տարել են դեպի գետը և լեփլեցուն սայլերով գցել են ջուրը։ Մեռած կամ կենդանի ― լսո՞ւմ ես, Լամմե՛։ Ութ օր շարունակ Սենի ջուրը կարմիր էր, և ագռավները երամներով խոյանում էին քաղաքի վրա։ Սոսկալի եղավ կոտորածը և Շառիտեում, Ռուանում, Թուլուզում, Լիոնում, Բորդոյում, Բուրժում, Մոյում։ Տեսնո՞ւմ ես դիակների մոտ պառկած կուշտ շներին։ Նրանց ատամները հոգնած են։ Ագռավները ծանր են թռչում, այնքան փորերը բեռնավորել են զոհերի մսով։

Լսո՞ւմ ես Լամմե՛, վրեժ ու կարեկցանք հայցող հոգիների ճիչը։ Արթնացի՛ր, ֆլամանդացի։ Խոսում ես քո կնոջ մասին։ Ես երբեք չեմ կարծում, որ նա անհավատարիմ է, այլ ցնորվել է, քեզ էլ դեռ սիրում է, խե՛ղճ բարեկամս։ Նա այն պալատական տիկնանց հետ չէր, որոնք կոտորածի գիշերը իրենց նուրբ մատներով կապտեցին սպանված տղամարդկանց հագուստը, որ տեսնեն նրանց մարմնական առնականության մեծությունն ու փոքրությունը։ Եվ ծիծաղում էին նրանք՝ ցոփությամբ մեծ այդ տիկնայք։ Հրճվի՛ր, որդյա՛կ իմ, չնայած տառեխին ու թույլ գարեջրին։ Եթե տառեխի հետնահամը անախորժ է, ավելի անախորժ է այդ խայտառակության հոտը։ Ջարդարարները խրախճանք են անում և լավ չլվացած ձեռքերով մորթում են գեր սագերին, որպեսզի նրանց թևերը, տոտիկներն ու հետույքը ընծայեն Փարիզի սիրունիկ օրիորդներին։ Վաղուց չէ, որ սրանք այլ միս էին շոշափում, սառն միս։

― Այլևս չեմ գանգատվի, որդյա՛կ իմ, ― ասաց Լամմեն վեր կենալով։ ― Տառեխը դրախտահավ է, թույլ գարեջուրը՝ մալվուազի գինի ազատ սրտերի համար։

Եվ Ուլենշպիգելը երգեց․

Կեցցե՜ն գյոզերը։ Չի լա՜նք, եղբայրնե՛ր։
Ծաղկում է վարդը վառ ազատության
Արյան, արցունքի ու կործանման մեջ։
Մեզ հետ է աստված, էլ ո՞վ է մեր դեմ։

Այժմ բորենին է հաղթանակ տանում,
Բայց մոտեցել է առյուծի հերթը։
Թաթի մի հարված, և ժանտ բորենին
Պատռված փորով գետին է փռված։
Ակըն ընդ ական, ատամն ընդ ատաման։
Կեցցե՜ն գյոզերը։

Եվ նավերի վրա գյոզերը երգում էին․

Նույն դժխեմ բախտը մեզ էլ է սպասում։
Ակըն ընդ ական, ատամն ընդ ատաման։
Վերքի տեղ նոր վերք։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

XI

Մի խավար գիշեր, երբ մրրիկը մռնչում էր ամպերի խոր անդունդներից, Ուլենշպիգելը Նելեի հետ կանգնած էր նավի տախտակամածի վրա։

― Մեր բոլոր լույսերը մարել են։ Մենք աղվեսներ ենք և գիշերով սպասում ենք իսպանական նավաճուվին, այսինքն քսաներկու իսպանական հարուստ նավերին, որոնց վրա շողշողում են լապտերները, որոնք նրանց համար չարաբախտության աստղեր կլինեն։ Եվ մենք գրոհում ենք նրանց վրա, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Այս գիշերը կախարդների գիշեր է։ Գիշերը սև է դժոխքի երախի պես․ այս կայծակները փայլատակում են սատանայի ժպիտի պես․ մրրիկը խուլ մռնչում է հեռվում․ ամարները թռչում են սուր ճիչեր արձակելով․ ծովն արծաթե իժերի պես թավալում է իր ֆոսֆորափայլ կոհակները։ Թի՛լ, սիրելի՛ս, եկ գնանք ոգիների աշխարհը։ Կուլ տուր տեսիլքի դաղահատը․․․

― Կտեսնե՞մ Յոթնյակը, ջանի՛կս։

Եվ նրանք կուլ տվին տեսիլքի դեղահատը։

Եվ Նելեն գոցեց Ուլենշպիգելի աչքերը, իսկ Ուլենշպիգելը գոցեց Նելեի աչքերը։ Եվ քստմնելի պատկեր տեսան նրանք։

Երկինք, երկիր, ծով լի էին աշխատող, թափառող, ճամփորդող ու երազող մարդկանցով, կանանցով, երեխաներով։ Ծովն օրորում էր նրանց, երկիրը՝ դեսուդեն տանում։ Եվ նրանք վխտում էին ինչպես օձաձկները կողովի մեջ։

Յոթ մարդ ու կին երկնքի կենտրոնումն էին՝ գահերի վրա նստած, ճակատներին կապած մի փայլուն աստղ․ բայց իրենք այնքան տարտամ էին, որ Նելեն և Ուլենշպիգելը հստակ տեսնում էին միայն նրանց աստղերը։

Ծովը բարձրացավ, հասավ երկնքին՝ թավալելով իր փրփուրների մեջ անթիվ֊անհամար նավեր, որոնց կայմերն ու պարանները բախվում էին իրար, խճճվում, ջարդվում, փշրվում՝ նայած ալիքների հախուռն շարժումներին։ Ապա մի նավ հեռացավ մյուս բոլորից։ Նրա գոզը շիկացած երկաթից էր, ողնափայտը դանակի պես սուր պողպատից։ Երբ նա անցավ՝ ջուրը մռնչաց, տնքաց։ Նավի հետնամասում նստել էր Մահը և հռհռում էր․ մեկ ձեռքով բռնել էր իր գերանդին, մյուսով՝ մի մտրակ, որով խփում էր յոթ անձերին։ Մեկը մի վշտակոծ, նիհար, մեծամիտ ու լռակյաց մարդ էր․ մեկ ձեռքով բռնել էր գայիսոն, մյուսով՝ սուր։ Նրա կողքին, այծ հեծած, կանգնել էր մի կարմրադեմ աղջիկ՝ մերկալանջ, շրջազգեստը բաց և ժրահայաց։ Նա ցանկասիրաբար պարզվում էր դեպի ծեր հրեա, որ մեխեր էր հավաքում, և մի խոշոր, ուռած մարդ, որ ամեն անգամ ընկնում էր, երբ աղջիկը կանգնեցնում էր, իսկ մի նիհար ու կատաղած կին երկուսին էլ խփում էր։ Գեր մարդը ամենևին չէր փորձում հատուցել, ոչ էլ նրա կարմրերես ընկերուհին։ Նրանց միջև մի վանական երշիկ էր ուտում։ Գետնատարած մի կին օձի պես սողոսկում էր մյուսների միջև, կծում էր ծեր հրեային՝ ժանգոտ մեխերի համար, ուռած մարդուն՝ խիստ գոհ լինելու համար, կարմրաթշիկ կնոջը՝ աչքերի խոնավ փայլի համար, վանականին՝ երշիկների, և նիհար մարդուն՝ գայիսոնի համար։ Եվ քիչ հետո ամենքն էլ սկսեցին կռվել իրար հետ։

Երբ նրանք անցան՝ մարտը ահեղացավ ծովի վրա, երկնքում ու երկրում։ Արյուն անձրևեց։ Նավերը ջարդվեցին կացինների հարվածներից, հրահարներից ու թնդանոթներից։ Նրանց բեկորները թռչում էին օդ՝ վառոդի ծխի միջից։ Երկրի վրա բանակներն իրար էին բախվում արույրե պատերի պես։ Գյուղ, քաղաք, հունձք այրվում էին ճիչերի ու արցունքների հետ միախառնված։ Բարձրաբերձ զանգակատները, քարե ժանյակները կրակի միջից շրջագծում էին իրենց հպարտ ստվերապատկերը, ապա դղրդաձայն ընկնում արմատախիլ կաղնիների պես։ Սևադեմ ձիավորներ՝ մրջներամի պես ստվարաթիվ ու սեղմ՝ սուրը ձեռքին, ատրճանակը բռունցքի մեջ խփում էին մարդկանց, կանանց, երեխաներին։ Ոմանք ծակ էին բացում սառույցի մեջ և կենդանի ծերունիներին թաղում այդտեղ․ ուրիշներ էլ կտրտում էին կանանց ստինքները և պղպեղ ցանում տեղը․ ոմանք էլ բուխարիների մեջ կախում էին երեխաներին։ Ովքեր խփելուց հոգնել էին՝ բռնաբարում էին որևէ աղջիկ կամ կին, խմում էին, զառ խաղում և փլեցնելով ոսկու սյուները՝ իրենց կողոպուտի արդյունքը, խրում էին շեղջի մեջ արյունոտ մատները։

Աստղապսակ յոթ մարդիկ ճչում էին․

― Խղճացե՜ք թշվառ աշխարհին։

Եվ ուրվականները քրքջում էին։ Եվ նրանց ձայնը նման էր միասին ճչացող հազար ոսկրկուլների ձայնին։

― Լսո՞ւմ ես դրանց, ― ասաց Ուլենշպիգելը։ ― Սրանք խեղճ մարդկանց որսացող թռչուններն են, ապրում են պստիկ թռչուններով, որոնք բարի են ու պարզունակ։

Յոթ աստեղակիր մարդիկ գոռում էին․

― Սե՜ր, արդարությո՜ւն, կարեկցությո՜ւն։

Իսկ յոթ ուրվականները հռհռում էին։ Եվ նրանց ձայնը նման էր միասին ճչացող հազար ոսկրկուլների ձայնին։ Եվ Մահն իր մտրակով խարազանում էր նրանց։

Եվ նավն անցնում էր կոհակների վրայով՝ երկու կտոր անելով ամենայն նավ, մարդ, կին, երեխա։ Ծովի վրա թնդում էր «Գթությո՜ւն» կանչող զոհերի տրտունջը։

Եվ կարմիր նավն անցնում էր նրանց վրայից, մինչդեռ ուրվականները ծիծաղում, ճչում էին ոսկրկուլների պես։

Իսկ Մահը հռհռում էր՝ խմելով արնախառն ջուրը։

Երբ նավն անհետացավ մշուշի մեջ՝ ճակատամարտը դադարեց, յոթ աստղակիրները չքվեցին։

Եվ Ուլենշպիգելն ու Նելեն այլևս ոչինչ չտեսան, բացի սև երկնքից, ալեծուփ ծովից, փոսֆորափայլ ջրի վրա առաջացող մռայլ ամպերից և խիստ մոտիկ՝ կարմիր աստղերից։

Դրանք քսաներկու նավերի լապտերներն էին։ Ծովն ու որոտը խուլ մռնչում էին։

Եվ Ուլենշպիգելը կամացուկ հնչեցրեց Wacharm զանգը և գոչեց․

― Իսպանացի՜ն, իսպանացի՜ն․ Ֆլիսինգեն է դիմում նա։

Եվ գոչյունը կրկնեց ամբողջ նավատորմիղը։

Եվ Ուլենշպիգելն ասաց Նելեին․

― Մի գորշ վրան է տարածվում երկնքում ու ծովի վրա։ Լապտերները խիստ աղոտ են փայլում, լուսաբացն սկսվում է, քամին զովանում է, ալիքներն իրենց փրփուրը ցայտում են նավերի տախտակամածների վրայով, ուժգին անձրև է գալիս և շուտով դադարում, արևը ծագում է խնդուն՝ ոսկեզօծելով այլակների կատարները․ այդ քո ժպիտն է, Նելե՛, առավոտյան պես թարմ, ճառագայթի պես քնքուշ։

Քսաներկու նավերն անց են կենում։ Գյոզերի նավերի վրա թնդում են թմբուկները, ծլնգում են սրինգները, դը Լյումեն գոչում է․ «Հանո՛ւն իշխանի՝ ելե՛ք հետապնդման»․ փոխ֊ծովակալ Էվոնտ Պետերսեն Վորտը գոչում է․ «Հանո՜ւն Օրանժի իշխանի և տյար ծովակալի՝ ելե՛ք հետապնդության»։ Բոլոր նավերի՝ «Հովնաննայի», «Կարապի», «Աննա֊Մարիայի», «Գյոզի», «Մաքառումի», Էգմոնտի», «Հոորնի», «Վիլլեմ Զվեյհերի», «Վիլհելմ Լռակյացի» վրա բոլոր նավապետները գոռում էին․ «Հանո՜ւն Օրանժի իշխանի և տյար ծովակալի՝ ելե՛ք հետապնդման»։

― Հետապնդմա՜ն․ կեցցե՜ն գյոզերը, ― աղաղակում էին գուգազներն ու նավաստիները։

Տրե֊Լոնի նավը, որի վրա են Լամմեն և Ուլենշպիգելը, և որ կոչվում է «Բրիլ», «Հովնաննայի», «Կարապի» և «Գյոզի» ուղեկցությամբ գրավում է չորս իսպանական նավ։ Գյոզերը ծովն են նետում այն ամնեը, ինչ իսպանական է, գերում են Նիդեռլանդիայի բնակիչներին, դատարկում են նավերը ձվի կճեպների պես և թողնում, որ անկայմ ու անառագաստ ծփան ծովածոցում։ Ապա հետապնդում են մյուս տասնութին։ Անտվերպենից եկող ուժեղ քամին է փչում, արագընթաց նավերի պատը կռանում է գետի ջրի մեջ՝ ուռած առագաստների ծանրության տակ, ինչպես վանականների երեսները խոհանոցներից եկող քամուց։ Իսպանական նավերն արագ են գնում, գյոզերը հետապնդում են նրանց մինչև Միդելբուրգի նավակայանը՝ ամրոցների կրակի տակ։ Այդտեղ արյունահեղ մարտ է սկսվում․ գյոզերը կացիններով խոյանում են նավերի տախտակամածների վրա, որ քիչ անց ծածկվում է կտրված բազուկներով, սրունքներով, որոնք մարտից հետո պետք է կողովներով ծովը նետել։ Ամրոցները կրակում են նրանց վրա․ նրանք ծիծաղում են և «Կեցցե՜ն գյոզերը» գոչելով վերցնում են իսպանական նավերից վառոդ, հրետանի, գնդակ ու ցորեն, դատարկելուց հետո վառում են ու գնում Ֆլեսինգեն՝ թողնելով դրանք նավակայանում՝ ծխակալած ու բացավառված։

Այդտեղից նրանք ջոկատներ կուղարկեն ճեղքելու Զելանդիայի և Հոլանդիայի ամբարտակները, օգնելու նոր նավեր շինելուն, հատկապես հարյուր քառասուն տոննանոց նավերը, որոնք մինչև քսան երկաթաձույլ թնդանոթ ունեն։

XII

Ձյունն իջնում է նավերի վրա։ Օդն սպիտակ է ամեն կողմ, և անընդհատ թափվում է ձյունը, թափվում սև ջրի մեջ ու հալչում։

Ձյունն իջնում է երկրի վրա։ Ամբողջովին սպիտակ են ճանապարհները, բոլորովին սպիտակ՝ տերևազուրկ ծառերի սև ուրվագծերը։ Ոչ մի շշուկ, բացի ժամը նշող Հաառլենի հեռավոր զանգերի հնչյունները և իր խեղդված ղողանջներն օդի մեջ արձակող զվարթ զանգակախումբը։

Զանգե՛ր, մի հնչեք․ զանգե՛ր, մի նվագեք ձեր պարզ ու քաղցրիկ եղանակները․ մոտենում է դոն Ֆրեդերիկը՝ արյունարբու դքսիկը։ Նա քեզ վրա է

հարյուր իսպանացի հօդս են ցնդում։ Դա հավիտենական բոցերի ուղին չէ։ Օ՜, հրաշալի պար՝ մեր զանգերի արծաթյա հնչյունների, մեր զանգախմբի զվարթ երաժշտության նվագակցությամբ։

Նրանք չեն իմանում, որ իշխանը հոգում է մեր մասին, որ ամեն օր լավ պահպանված անցքերից մեզ են հասնում ցորենով, վառոդով բեռնված սահնակներ․ ցորենը մեզ համար, վառոդը՝ նրանց։ Ո՞ւր են նրանց վեց հարյուր գերմանացիները, որոնց սպանեցինք ու խեղդեցինք Հաառլեմի անտառում։ Ո՞ւր են տասնմեկ դրոշները, որ խլեցինք նրանցից, վեց հրանոթները և հիսուն եզները։ Մենք պարիսպների մի գոտի ունեինք, հիմա երկուսն ունենք։ Կանայք անգամ կռվում են, և Կենանը նրանց քաջարի զորամասի առաջնորդն է։ Եկե՛ք դահիճնե՛ր, քայլեցեք մեր փողոցներում․ երեխաներն իրենց փոքրիկ դանակներով կկտրեն ձեր ծունկերը։ Ղողանչեցե՛ք, զանգեր, զվարթ եղանակներդ նետի՛ր թանձր օդի մեջ, զանգախո՛ւմբ։

Բայց բախտը մեզ հետ չէ։ Գյոզերի տորմիղը ջարդված է լճում։ Ջարդված են նաև այն զորագնդերը, որ Օրանժն ուղարկել էր մեզ օգնության։ Սառնամանիք է, սաստիկ սառնամանիք։ Այլևս օգնություն չի գալիս։ Հետո հինգ ամիս շարունակ հազար հոգի տասը հազարի դեմ․ մենք դիմադրում ենք։ Հիմա պետք է բանակցել դահիճների հետ։ Որևէ բանակցություն կուզենա՞ լսել այդ արյունարբու դքսիկը, որ երդվել է մեզ սրի քաշել։ Դուրս հանենք բոլոր զինվորներին իրենց զենքերով․ նրանք կծակծկեն թշնամու ոհմակները։ Բայց կանայք դարպասների վրա են և վախենում են, որ քաղաքի պաշտպանությունը միայն իրենց կթողնեն։ Զանգե՛ր, այլևս մի՛ ղողանջեք․ զանգախումբ, այլևս օդ մի՛ նետիր զվարթ եղանակներդ։

Ահա հունիսը․ խոտերը հոտավետանում են, ցորենները ոսկեշողում են արևի տակ, թռչունները ճռվողում․ հինգ ամիս քաղցած էինք․ քաղաքը սգի մեջ է․ ամենքս էլ դուրս կգանք Հաառլեմից՝ հրացանավորների գլխավորությամբ ճանապարհ բանալու համար, կանայք, երեխաները և պաշտոնյաները հետևից՝ հետևազորի պաշտպանությամբ, որ հսկում է ճեղքվածքի վրա։ Ահա մի նամակ, մի նամակ արյունարբու դքսիկից։ Մա՛հ է նա ազդարարում։ Ոչ․ կյանք է շնորհում ամենքին, ով քաղաքում է։ Ո՜վ անսպասելի ողորմություն, գուցե և խաբեությո՞ւն։ Երգելո՞ւ ես նորից, զվարթ զանգախումբ։ Նրանք մտնում են քաղաք։

Ուլենշպիգելը, Լամմեն ու Նելեն հագել են գերմանական գուգազների համազգեստը և նրանց հետ՝ թվով վեց հարյուր հոգի՝ փակվել էին ավգուստինյան միաբանների մենաստանում։

― Մենք այսօր մեռնելու ենք, ― ասաց կամացուկ Ուլենշպիգելը Լամմեին։

Եվ սեղմեց իր կրծքին վախից դողդողացող Նելեի քնքուշ մարմինը։

― Ավա՝ղ, կինս․ նրան այլևս չեմ տեսնի, ― ասաց Լամմեն։ ― Բայց թերևս գերմանական գուգազի մեր համազգեստը փրկի մեր կյանքը։

Ուլենշպիգելը օրորեց գլուխը՝ ցույց տալու համար, որ ոչ մի ներման հույս չունի։

― Կողոպուտի աղմուկ չեմ լսում, ― ասաց Լամմեն։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Ըստ համաձայնության՝ քաղաքացիները կողոպուտի ու կյանքի համար վճարելու են երկու հարյուր հիսուն հազար ֆլորին փրկագին, որից հարյուր հազարը տասներկու օրվա մեջ, մնացածը՝ երեք ամիս հետո։ Կանանց հրամայված է քաշվել եկեղեցիները։ Նրանք անկասկած կսկսեն կոտորածը։ Լսո՞ւմ ես կառափնարանները գամելու և կախաղաններ հաստատելու աղմուկը։

― Ա՜խ, մեռնելո՜ւ ենք, ― ասաց Նելեն, ― քաղցա՜ծ եմ։

― Այո, ― ասաց կամացուկ Լամմեն Ուլենշպիգելին, ― արյունարբու դքսիկն ասել է, որ քաղցած լինելով ավելի հլու կլինենք, երբ մեզ տանեն սպանելու։

― Քաղցա՜ծ եմ, ― ասաց Նելեն։

Երեկոյան զինվորներ եկան և հաց բաժանեցին՝ վեց հոգուն մի հատ։

― Երեք հարյուր վալոն զինվոր կախել են շուկայում, ― ասացին նրանք։ ― Շուտով ձեր հերթը կգա։ Միշտ էլ գյոզերի ու կախաղանի ամուսնություն է տեղի ունեցել։

Հաջորդ երեկոյան նրանք նորից եկան՝ բերելով մեկական հաց վեց հոգու համար։

― Չորս անվանի քաղաքացի գլխատել են, ― ասացին նրանք։ ― Երկու հարյուր քառասունինը զույգ֊զույգ կապել են և ծովն են շպրտել։ Այս տարի խեցգետինները չաղ կլինեն։ Դուք էլ մի լավ կերպարանք չունեք հուլիսի յոթից հետո, ինչ այստեղ եք։ Նրանք որկրամոլ են ու հարբեցող՝ Նիդեռլանդիայի բնակիչները․ իսկ մենք՝ իսպանացիներս, երկու թուզով ենք մեր ընթրիքն անում։

― Դրա համար է, ուրեմն, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― որ ամենուրեք՝ քաղաքացիների տներում դուք չորս ճաշ եք ուտում՝ մսից, թռչնեղենից, գինուց և անուշեղենից։ Ձեզ պետք է կաթ՝ ձեր mistacho-ների մարմինները լվալու և ձեր ձիերի սմբակները փափկացնելու համար։

Հունիսի տասնութին Նելեն ասաց․

― Ոտքերս թրջվել են․ այս ի՞նչ բան է։

― Արյո՛ւն, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

Երեկոյան էլ գուգազները եկան և մեկական հաց տվին վեց հոգու։

― Ուր որ պարանը չի հերիքում՝ սուրն է գործ տեսնում, ― ասացին նրանք։ Երեք հարյուր գուգազ ու քսանյոթ քաղաքացի, որ ուզեցել էին փախչել քաղաքից, զբոսնում են հիմա դժոխքում՝ գլուխները ձեռքին։

Մյուս օրը արյունը նորից մուտք գործեց մենաստան․ գուգազներ հաց բերելու չեկան, այլ միայն գերիներին դիտելու և ասացին․

― Երեկ գլխատված հինգ հարյուր վալոնները, անգլիացիներն ու սկովտիացիները ավելի լավ կերպարանք ունեին։ Սրանք իհարկե քաղցած են, բայց ո՞վ քաղցից կմահանա, եթե ոչ գյոզը։

Եվ իսկապես, ամենքն էլ գույնը գցած, վտիտ, ցրտից ու տենդից դողում էին, ասես ուրվականներ լինեին։

Օգոստոսի տասնվեցին, երեկոյան ժամը հինգին ներս մտան գուգազները և ծիծաղելով հաց, պանիր ու գարեջուր տվին նրանց։ Լամմեն ասաց․

― Մահվան կերուխումն է սա։

Ժամը տասին չորս գումարտակ եկավ, կապիտանները բանալ տվին մենաստանի դռները և հրամայեցին գերիներին չորս֊չորս քայլել սրինգների ու թմբուկների հետևողությամբ՝ մինչև այնտեղ, ուր կկարգադրեն կանգ առնել։ Որոշ փողոցներ կարմիր էին։ Եվ նրանք քայլեցին դեպի կախաղանների դաշտը։

Արյան լճակներ էին երևում մարգագետիններում․ արյուն կար և պարիսպների շուրջը։ Ամեն կողմից ագռավների երամներ էին գալիս․ արևը թաքնվում էր գոլորշիների անկողնի մեջ․ երկինքը դեռ ջինջ էր, և նրա խորքերում ամոթխած զարթնում էին աստղերը։ Հանկարծ նրանք աղեկտուր ճիչեր լսեցին։

― Քաղաքից դուրս գտնվող Ֆույկե ամրոցի գյոզերն են վայնասուն բարձրացրել․ նրանք սովամահ են լինելու։

― Մենք էլ շուտով մեռնելու ենք, ― ասաց Նելեն և լաց եղավ։

― Աճյունը բախում է իմ սրտին, ― ասաց Ոլենշպիգելը։

― Ա՜խ, ― ասաց Լամմեն ֆլամանդերեն (ուղեկցող զինվորները չէին հասկանում այս խրոխտ լեզուն), ― ա՜խ, եթե կարողանայի բռնել այդ արյունարբու դքսին և ուտեցնել նրան՝ մինչև որ մաշկը տրաքեր՝ ամեն տեսակ պարան, կախաղան, նստարան, հենարան, տանջաքար․ եթե կարողանայի խմեցնել նրան իր թափած արյունը, որ նրա ճաքաց մորթից ու պատառոտված աղիքներից փայտ ու երկաթի կտորտանք ժայթքեր, բայց նա դեռ հոգին չփչեր, պոկեի նրա թունոտ սիրտը կրծքից և հում տայի նրան ուտեր։ Այնժամ, անկասկած, շունչը փչելով կգլորվեր ծծմբի վիհը, ուր սատանան կկարողանար անընդհատ ուտեցնել նրան դրանից։ Եվ այդպես անվախճան հավիտենականության ընթացքում։

― Ամե՜ն, ― ասացին Ուլենշպիգելն ու Նելեն։

― Ոչ։

― Արևմուտքում տեսնում եմ հինգ մարդ և երկու կին՝ շուրջանակի նստած։ Մեկը ծիրանի է հագել և ոսկե թագ ունի գլխին։ Նա կարծես մյուսների (բոլորն էլ գջլոտ) պարագլուխն է։ Տեսնում եմ, արևելքից էլ յոթ հոգի են գալիս․ մեկը, որ ծիրանի է հագել, բայց թագ չունի, նրանց հրամանատարն է։ Եվ նրանք առաջանում են արևմուտքից եկողների դեմ։ Եվ իրար հետ կռվում են ամպերի մեջ։ Այժմ այլևս ոչինչ չեմ տեսնում։

― Յոթնյակը, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Լսում եմ մեզ մոտիկ, սաղարթների միջից, հևքի նման մի ձայն, որ ասում է․

Ռազմով ու հրով,
Տեգով ու սրով՝
Փնտրի՛ր

Մահվան ու արյան մեջ,
Ավերի, արդունքի մեջ՝
Գտի՛ր։

― Մեզնից տարբեր մարդիկ են ազատագրելու Ֆլանդրիայի երկիրը, ― վրա բերեց Ոլենշպիգելը։ ― Գիշերը սևանում է, գուգազները ջահեր են վառում։ Մենք մոտ ենք կախաղանների դաշտին։ Ո՜վ, սիրեցյալ ընկերուհիս, ինչո՞ւ հետևեցիր ինձ։ Այլևս ոչինչ չե՞ս լսում, Նելե՛։

― Լսում եմ, զենքերի շաչյուն ցորենի արտերում։ Եվ այնտեղ, մեր այս ճանապարհի վրա գերիշխող բլրակի վրա տեսնում եմ ջահերի կարմիր լույսի փայլերը պողպատի վրա։ Տեսնում եմ հրահարների պատրույգի վառված ծայրերը։ Լսո՞ւմ ես այս որոտը։ Տեսնո՞ւմ ես գնդակներից խոցված իսպանացիների ընկնելը։ Լսո՞ւմ ես «Կեցցե՜ն գյոզերը»։ Նրանք վազելով բարձրանում են արահետը՝ նիզակն առաջ պարզած․ կացինները ձեռքին իջնում են սարալանջից։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

― Կեցցե՜ն գյոզերը, ― գոչեցին Լամմեն ու Ուլենշպիգելը։

― Տե՛ս, ― ասաց Նելեն, ― զինվորները մեզ, ահա, զենք են տալիս։ Վերցրո՛ւ, Լամմե՛, վերցրո՛ւ, սիրեցյա՛լս։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

― Կեցցե՜ն գյոզերը, ― աղաղակում է գերիների ամբողջ խումբը։

― Հրահարներն անընդհատ կրակում են, ― ասաց Նելեն, ― ճանճի պես ընկնում են նրանք՝ ջահերի լույսով լուսավորված։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

― Կեցցե՜ն գյոզերը, ― աղաղակում է փրկողների խումբը։

― Կեցցե՜ն գյոզերը, ― աղաղակում են Ուլենշպիգելը և գերիները։ ― Իսպանացիները երկաթե օղակի մեջ են։ Զա՛րկ, Ջարդի՛ր։ Այլևս ոչ ոք չի մնա ոտքի վրա։ Զա՛րկ, առանց խղճալու, անողոք է մարդը։ Իսկ հիմա ծլկենք ու հասնենք Էնքհյուզե։ Ո՞վ է ուզում դահիճների մահուդե ու մետաքսե հանդերձները։ Ամե՞նքն են վերցրել նրանց զենքերը։

― Ամե՜նքը, ամե՜նքը, ― գոչում են նրանք։ ― Կեցցե՜ն գյոզերը։

Եվ, իրոք, նավով գնում են դեպի Էնքհյուզե, ուր մնացին նրանց հետ ազատված գերմանացիները՝ քաղաքը պահպանելու համար։

Եվ Լամմեն, Նելեն, Ուլենշպիգելը նորից գտնում են իրենց նավերը։ Եվ նորից նրանք երգում են ազատ ծովի վրա՝ «Կեցցե՜ն գյոզերը»։

Եվ հածում են Ֆլեսինգենի նավակայանում։

XIII

Այդտեղ նորից Լամմեի ուրախությունը վերադարձավ։ Նա հաճությամբ իջնում էր ցամաք և նապաստակի, եղնիկի ու դրախտահավի պես որսում էր եզներ, ոչխարներ, հավ ու ճիվ։

Եվ նա մենակ չէր անում այդ կազդուրիչ որսը։ Հաճելի էր այդ ժամանակ տեսնել որսորդների վերադարձը՝ Լամմեի գլխավորությամբ․ նրանք եղջյուրներից կապած քաշում էին խոշոր անասուններին, քշում մանրերին, ճիպոտով մղում սագերի երամը և կարթնաձողերից կախած՝ բերում հավ, վառյակ կռտած աքլոր՝ չնայած արգելքին։

Այնժամ խրախճանք էր սկսվում նավերի վրա։ Եվ Լամմեն ասում էր․

― Սոուսների հոտը երկինք է հասնում, և պարոն հրեշտակները հրճվանքով ասում են․ «Սա լավագույն միսն է»։

Երբ նրանք հածում էին՝ Լիսաբոնից եկավ մի առևտրական տորմիղ, որի հրամանատարը չգիտեր, թե Ֆլեսինգենն ընկել է գյոզերի ձեռքը։ Նրան հրամայում են խարիսխ գցել, ապա շրջապատում են։ Կեցցե՜ն գյոզերը։ Թմբուկ ու սրինգ նավագրոհի են կոչում։ Վաճառականներն ունեն թնդանոթ, տեգ, կացին ու հրահար։

Գյոզերի նավերից արկ ու գնդակ է տեղում։ Նրանց հրահարավորները ամրանալով մեծ կայմի շուրջը, փայտե հրակնատների հետևը՝ կրակում են անվրեպ, աներկյուղ։ Վաճառականները ճանճի պես ցած են թափվում։

― Հասե՛ք, ― ասում է Ուլենշպիգելը Լամմեին ու Նելեին, ― հասե՜ք։ Ահավասիկ համեմունքներ, գոհարներ, թանկարժեք հատիկներ, շաքար, մուշկ, մեխակ, հնդկապղպղեղ, ռեալներ, դուկատներ, փայլուն, ոսկե ոչխարներ։ Հինգ հարյուր հազար հատից ավել կլինի։ Իսպանացին կվճարի պատերազմի ծախսերը։ Խմե՜նք։ Երգենք գյոզերի պատարագը․ պատերազմ է։

Եվ Ուլենշպիգելն ու Լամմեն առյուծի պես վազում էին ամեն տեղ։ Նելեն սրինգ էր փչում՝ փայտե մի հրակնատի հետև ապստամբած։ Ամբողջ նավատորմը գրավվեց։

Սպանվածներին համրելուց հետո պարզվեց՝ հազար հոգի իսպանացիներից, երեք հարյուր՝ գյոզերից․ սրանց մեջ էր «Բրիլ» նավի խոհարարը։

Ուլենշպիգելը խնդրեց, որ իրեն թույլ տրվի խոսել Տրե֊Լոնի և նավաստիների առջև․ Տրե֊Լոնը հաճությամբ համաձայնեց։ Եվ նա այս ճառն ասաց․

― Տյար կապիտան և դուք՝ ախպերացուներ․ մենք այսօր ժառանգեցինք մեծաքանակ համեմունք, և ահա Լամմեն իր պատվական փորով․ նա կարծում է, որ այդտեղ պառկած խեղճ հանգուցյալը, աստված հոգին լուսավորի, բավական մեծ դոկտոր չէր տապակագիտության արվեստի մեջ։ Նշանակենք նրան հանգուցյալի տեղը․ նա ձեզ համար երկնային բորանիներ և դրախտային ապուրներ կեփի։

― Համաձայն ենք, ― ասացին Տրե֊Լոնը և մյուսները, ― Լամմեն կլինի նավի խոհարարը։ Նա կկրի փայտե մեծ քափկիրը՝ հեռացնելու համար իր սոուսների քափը։

― Տյա՛ր կապիտան, ախպերացուներ և բարեկամներ, ― ասաց Լամմեն, ― դուք տեսնում եք, որ հրճվանքից լաց եմ լինում, որովհետև այդպիսի մեծ պատվի արժանի չեմ։ Այնուամենայնիվ, քանի որ բարեհաճում եք դիմել ինձ, անարժանիս, ես ընդունում եմ տապակագիտության արվեստի վարպետի վսեմ պաշտոնը «Բրիլ» քաջահռչակ նավում, բայց խոնարհաբար խնդրելով ձեզ ինձ տալ խոհանոցի գերագույն հրամանատարի կոչումը, այնպես որ ձեր խոհարարապետը ես կլինեմ և կկարողանամ իրավունքով, օրենքով և ուժով արգելել որևէ մեկի՝ գալ ուտել ուրիշների բաժինը։

Տրե֊Լոնը և մյուսները գոչեցին․

― Կեցցե՛ս, Լամմե՛․ դու կունենաս իրավունք, օրենք և ուժ։

― Բայց մի ուրիշ բան էլ պիտի խոնարհաբար խնդրեմ ձեզնից, ― ասաց նա, ― ես գեր եմ, խոշոր և մարմնեղ․ խոր է իմ փորը, խոր է և իմ ստամոքսը։ Իմ խեղճ կինը ― աստված նրան վերադարձնի ինձ ― միշտ էլ ինձ երկու բաժին էր տալիս՝ փոխանակ մեկի։ Այդ շնորհն արեք ինձ։

Տրե֊Լոնը, Ուլենշպիգելը և նավաստիներն ասացին․

― Կստանաս երկու բաժին, Լամմե՛։

Եվ Լամմեն հանկարծ տխրելով ասաց․

― Կի՜նս, գողտրի՛կ, անուշիկ կինս, եթե քո բացակայության ժամանակ որևէ բան կարող է ինձ մխիթարել՝ դա այն է, որ իմ պաշտոնը կատարելիս հիշեմ մեր քաղցրիկ օթևանի քո երկնային խոհանոցը։

― Պետք է երդում տալ․ որդյա՛կ իմ, ― ասաց Ուլենշպիգելը։ ― Բերեք փայտե մեծ քափկիրը և պղնձե մեծ կաթսան։

― Երդվում եմ աստուծով, ― ասաց Լամմեն, ― որ ինձ օգնական լինի այս գործում, երդվում եմ հավատարիմ լինել տյար դը Լյումենին՝ մեր ազնիվ նավատորմի հրամանատար ծովակալին, և տյար Տրե֊Լոնին՝ փոխ֊ծովակալին և «Բրիլի» նավապետին․ երդվում եմ կարյացս չափով սնուցանել ըստ սովորությանց և ավանդույթների վաղեմի մեծ խոհարարների, որոնք խոհարարության վսեմ արվեստի մասին հիանալի, պատկերազարդ գրքեր են մեզ թողել ― մսով ու թռչուններով, որ կշնորհի մեզ բախտը, երդվում եմ սնուցանել վերոհիշյալ կապիտան տյար Տրե֊Լոնին, նրա տեղակալին, որ իմ բարեկամ Ուլենշպիգելն է, և ձեզ՝ գլխավոր նավաստուն, ուղղորդողին, օգնականին, գուգազներին, թնդանոթաձիգերին, տակառապետին, կապիտանի մանկլավիկին, վիրաբույժին, շեփորահարին և մյուս բոլոր նավաստիներին։ Եթե խորովածը շատ է արնալի, թռչնեղենը քիչ է կարմրացրած, եթե ապուրից անախորժ հոտ է գալիս, որ հակառակ է ամենայն լավ մարսողության, եթե սոուսների գոլորշին ձեզ չի մղում խուժելու խոհանոցը՝ հակառակ իմ ցանկությանն ու կամքին, ես կհրաժարվեմ իմ վսեմ պաշտոնից՝ այլևս ինձ անընդունակ համարելով գրավելու խոհարարական գահը։ Այսպիսով, օգնական լինի ինձ աստված այս ու այն կյանքում։

― Կեցցե՜ խոհարարապետը, խոհանոցի արքան, տապակածների կայսրը, ― գոչեցին նրանք։ ― Կիրակի օրերը երկուսի փոխարեն երեք բաժին թող ստանա։

Եվ Լամմեն դարձավ «Բրիլ» նավի խոհարարը։ Եվ երբ հյութեղ ապուրները եփվում էին կաթսաների մեջ՝ նա հպարտ կանգնում էր խոհանոցի դռան առաջ՝ գայիսոնի պես բռնած իր փայտե խոշոր քափկիրը։

Եվ կիրակի օրերը նա ստանում էր երեք բաժին։

Երբ գյոզերը բախում էին ունենում թշնամու հետ, նա հաճությամբ մնում էր սոուսների իր լաբորատորիայում, բայց երբեմն դուրս էր գալիս տախտակամած՝ մի քանի հատ կրակելու, ապա անմիջապես իջնում էր հսկելու իր սոուսներին։

Եվ այսպես, լինելով հավատարիմ խոհարար ու խիզախ գուգազ, ամենքի սիրելին դարձավ։

Բայց ոչ ոք չպիտի մտներ նրա խոհանոցը, որովհետև այդժամ նա դառնում էր դև և իր փայտե շերեփի ծայրով ու կոթով անողոքաբար ծեծում էր։

XIV

Արևին ու անձրևին, ձյուն ու կարկուտին, ամառ թե ձմեռ սահում էին գյոզերի նավերը օվկիանոսի, Շելդայի վրա։

Բոլոր առագաստները պարզված են կարապների՝ սպիտակ ազատության կարապների պես։

Ազատության համար սպիտակ, մեծության համար կապույտ, իշխանի համար նարնջագույն ― ահա հպարտ նավերի դրոշը։

Բոլոր առագաստները պարզած, բոլոր առագաստները պարզած են խիզախ նավերի․ ալիքները զարկվում են նրանց, կոհակները ցողում են փրփուրով։

Անցնում են նրանք, վազում, թռչում գետի վրա՝ առագաստները ջրին հպելով, հյուսիսային քամուց քշվող ամպերի պես արագ՝ գյոզերի հպարտ նավերը։ Լսո՞ւմ եք ինչպես է նրանց ցռուկը ճեղքում ալիքը։ Ազատների՜ աստված։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

Մեծ ու փոքր, լայն ու նեղ նավերը փոթորիկ պարունակող քամու պես, շանթով լեցուն ամպի պես սլանում են արագ։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

Մեծ ու փոքր, լայն ու նեղ նավերը սահում են գետի վրա։ Հեծեծում են ճեղքված ալիքները, երբ շեշտակի գնում են նավերի դեմ, որոնց առաջամասի վրա ցցված է նրանց երկար հրանոթի մահաբեր կտուցը։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

Բոլոր առագաստները պարզած, բոլոր առագաստները պարզած, քաջանո՛ւն նավեր, ալիքները զարկում են ձեզ, ցողում են փրփուրով։

Գիշեր ու ցերեկ, անձրևին, ձյուն ու կարկուտին գնում են նրանք։ Քրիստոսը ժպտում է նրանց ամպերի, արևի և աստղերի միջից։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

XV

Արյունարբու արքան իմացավ նրանց հաղթանակները։ Մահն արդեն կրծում էր դահճին, նրա մարմինը լի էր որդերով։ Քայլում էր նա Վալադոլիդի միջանցքներում՝ ցավագար ու ահարկու, քարշ տալով ուռած ոտքերը և կապարե ոտքերը։ Նա երբեք չէր երգում՝ այդ դժնի բռնակալը։ Երբ լույսը բացվում էր՝ նա երբեք չէր ծիծաղում, և երբ արեգակը լուսավորում էր նրա կայսրությունը աստծու ժպիտի պես՝ նա ոչ մի հրճվանք չէր զգում սրտում։

Իսկ Ուլենշպիգելը, Լամմեն ու Նելեն երգում էին թռչունների պես․ վտանգում էին իրենց կաշին Ուլենշպիգելն ու Լամմեն, ճերմակ մորթը՝ Նելեն, ապրում էին օրավուր և գյոզերի հանգցրած մեկ խարույկից ավելի էին հրճվում, քան սևահոգի արքան մեկ քաղաք հրկիզելուց։

Այդ օրերին Վիլհելմ Լռակյացը՝ Օրանժի իշխանը, ծովակալի կոչումից զրկեց տյար Լյումե դը լա Մարկին՝ նրա ծայրահեղ դաժանությունների պատճառով, և նրա տեղը նշանակեց տյար Բոուվեն Էվոուստեն Վուրստին։ Նա ազդարարեց նաև, որ գյոզեր՝ գյուղացիներից վերցրած ցորենի համար վճարվելու է, վերադարձվելու է նրանցից բռնի գանձված պատերազմական տուգանքը և կաթոլիկներին, ինչպես և ամենքին, շնորհվելու է իրենց կրոնը պաշտելու ազատություն՝ առանց հալածանքի ու թշնամանքի։

XVI

Գյոզերի նավերի վրա, պայծառ երկնքի տակ, ջինջ այլաքների վրա ծլնգում են սրինգներ, ծվում պարկապզուկներ, կլթկլթում շշեր, զնգում բաժակներ, փայլում է զենքերի պողպատը։

― Հապա՛, զարկե՛նք թմբուկը փառքի, ― ասում է Ուլենշպիգելը, ― զարկե՛նք թմբուկը ցնծության։ Կեցցե՜ն գյոզերը։ Իսպանիան պարտված է, ճիվաղը սանձահարված։ Մերն է ծովը, Բրիլը գրավված է։ Մերն է ծովեզրը Նյուպորտից սկսած ու դենը՝ դեպի Օստենդ, Բլանքենբերգ, Զելանդիայի կղզիները, Շելդայի գետաբերանը, Հռենոսի գետաբերանը՝ մինչև Հելդեր։ Մերն են Տեքսելը, Վիլիանդը, Տերշելլինգը, Ամելանդը, Ռոտտոմը, Բորկումը։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

Մե՛րն են Դելֆտը, Դորդրեխտը։ Վառոդի տողան է դա։ Աստծու ձեռքին է հրանոթների վառված պատրույգը։ Դահիճները թողնում են Ռոտերդամը։ Ազատ խիղճը արդարության ճիրան ու ժանիք ունեցող առյուծի պես գրավում է Զուտֆենի կոմսությունը, Դյոտեկում, Դոեսբուրգ, Գոոր, Օլդենզեել, իսկ Վելնյուիրի վրա՝ Հաթեմ, Էլբուրգ և Հարդերվիք քաղաքները։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

Դա կայծակ է ու շանթ․ Կամպենը, Զվոլը, Հասելը, Ստենվիքը ընկնում են մեր ձեռքը Ուդեվաթերի, Գուգայի, Լեյդեի հետ։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

Մե՛րն են Բուերենը, Էնքյուզեն։ Բայց դեռ չենք գրավել Ամստերդամը, Շռոնհովենը և Միդելբուրգը։ Բայց ամեն ինչ ժամանակին է գալիս համբերատար սուսերահարների համար։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

Խմե՛նք իսպանական գինին, խմենք սկիհներով, որոնցով խմեցին նրանք զոհերի արյունը։ Մենք կերթանք Զյուդերզեեով, մեծ ու փոքր գետերով, ջրանցքներով․ մերն են Հյուսիսային Հոլանդիան, Հարավային Հոլանդիան և Զելանդիան․ մենք կնվաճենք Արևելյան և Արևմտյան Ֆրիսլանդիան․ Բրիլը կլինի մեր նավերի ապաստարանը, ազատության թխսկանների բույնը։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

Լսեցե՛ք վրեժխնդրության ճիչի պայթելը Ֆլանդրիայում՝ մեր սիրելի հայրենիքում։ Մաքրում են զենքերը, սրում են թրերը։ Ամենքը շարժման մեջ են, թրթռում են ինչպես տավիղի լարերը ջերմ շունչից․ հոգիների հևքից, որ ելնում է համայնական գերեզմանափոսերից, զոհերի արյունաշաղախ դիակներից։ Բոլորն էլ Հենաուն, Բրաբանտը, Լյուքսեմբուրգը, Լիմբուրգը, Նամյուռը, Լիեժը՝ ազատ ոստանը, բոլո՜րը։ Արյունը ծլեցնում է և բեղմնավորում։ Հունձը հասած է գերանդու համար։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

Մերն է Noord Zee֊ի Հյուսիսի ընդարձակ ծովը։ Մերն են լավ թնդանոթները, հպարտ նավերը, ահարկու ծովայինների խիզախ զորագունդը՝ հետապնդությունից փախչող ստահակներ, գողեր, գուգազ֊տերտերներ, ազնվականներ, քաղաքացիներ և արհեստավորներ։ Մերն են ամենքը՝ ազատության գործի համար միաբանածները։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

Ֆիլի՛պ, արյունռուշտ արքա, ո՞ւր ես դու։ Ալբա՛, ո՞ւր ես դու։ Դու գոռում ես և աստվածանարգում սրբազան պապի ընծան՝ սուրբ գլխարկը գլխիդ։ Զարկեցե՛ք թմբուկը ցնծության։ Կեցցե՜ն գյոզերը։ Խմե՛նք։

Գինին հոսում է ոսկե սկիհների մեջ։ Զվարթագին ըմպեցեք գինին։ Կոպիտ մարդկանց ծածկող քահանայական զգեստները թրջված են կարմիր խմիչքով․ եկեղեցական կաթոլիկական խաչվառները ծածանում են քամուց։ Հավե՜րժ երաժշտություն․ ձեր կենաց՝ ծլնգան սրինգներ, հեծեծո՛ղ պարկապզուկներ, փառքի առաջընթացը ազդարարող թմբուկներ։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

XVII

Աշխարհն ամենայն թևակոխել էր գայլի ամիսը, որ է դեկտեմբեր։ Անախորժ անձրևը ասեղի պես թափվում էր ալիքների վրա։ Գյոզերը հածում էին Զյուդերզեեում։ Տյար ծովակալը շեփորականչով իր մոտ հրավիրեց նավապետներին, նրանց հետ նաև Ուլենշպիգելին։

― Արդ, ― ասաց նա՝ նախ Ուլենշպիգելին դիմելով, ― իշխանն ուզում է գնահատել քո հավատարիմ ծառայությունը և կատարած լավ գործերը, ուստի և քեզ նշանակում է «Բրիլի» նավապետ։ Այժմ հանձնում եմ քեզ այդ նշանակումը մագաղաթի վրա։

― Աստծուց շնորհ գտնեք, տյա՛ր ծովակալ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։ ― Ես կնավապետեմ իմ ամբողջ համեստ կարողությամբ և այդպես նավապետելով՝ մեծ հույս ունեմ, եթե աստված օգնի ինձ, նավապետազրկել Իսպանիան Ֆլանդրիայից և Հոլանդիայից՝ ուզում եմ ասել Zoid և Noord-Neerland֊ից։

― Շատ լավ, ― ասաց ծովակալը։ Ապա դիմելով ամենքին՝ ավելացրեց․ ― ես պետք է հայտնեմ ձեզ, որ կաթոլիկ Ամստերդամի ուժերը պատրաստվում են պաշարել Էնքյուզեն։ Նրանք դեռ չեն դուրս եկել Y ջրանցքից։ Հածենք նրանց ընդառաջ, որպեսզի այդտեղ էլ մնան, և վրա տանք նրանց յուրաքանչյուր նավին, հենց որ իր բռնակալական մարմինը ցույց տա Զյուգերզեեում։

― Կծակծկե՛նք նրանց։ Կեցցե՜ն գյոզերը, ― պատասխանեցին նրանք։

Ուլենշպիգելը վերադառնալով իր նավը՝ նավաստիներին ու գուգազներին հավաքեց տախտակամածի վրա և հայտնեց ծովակալի որոշումը։

Նրանք պատասխանեցին։

― Մենք ունենք թևեր, այդ մեր առագաստներն են․ դահուկներ, այդ մեր նավերի ողնափայտն է․ հսկայի ձեռքեր, այդ մեր նավագրոհման կեռերն են։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

Նավատորմը մեկնեց և հածեց Ամստերդամի առաջ՝ մեկ լիյո քաղաքից հեռու, այնպես որ առանց նրա թույլտվության ոչ ոք չէր կարող ելումուտ անել։

Հինգերորդ օրը անձրևը դադարեց․ քամին ավելի խիստ էր փչում ջինջ երկնքում․ Ամստերդամից որևէ շարժում չէր արվում։

Հանկարծ Ուլենշպիգելը տեսավ, որ Լամմեն դուրս եկավ տախտակամած՝ փայտե շերեփի ուժգին հարվածներով քշելով նավի truxman֊ին՝ թարգմանչին․ մի պատանի, որ գիտակ էր ֆրանսերեն և ֆլամանդերեն լեզուներին, բայց ավելի գիտակ էր որկորի գիտությանը։

― Անպիտա՛ն, ― ասում էր Լամմեն ծեծելով նրան, ― կարծում էիր, թե անպատիժ կուտես տապակածներն առաջուց։ Ելի՛ր կայմի ծայրը և տես, թե որևէ բան չի՞ շարժվում Ամստերդամի նավերի վրա։ Այդ անելով՝ լավ բան արած կլինես։

― Ի՞նչ կտաս ինձ, ― հարցրեց truxman֊ը։

― Կարծո՞ւմ ես, թե վարձատրություն կստանաս առանց գործդ կատարելու։ Գողի ճո՛ւտ, եթե չբարձրանաս՝ մտրակով կաշիդ կպլոկեմ։ Եվ քո ֆրանսերենը քեզ չի փրկի։

― Գեղեցիկ լեզու է դա, ― ասաց truxman֊ը, ― սիրային և մարտական լեզու։

Եվ բարձրացավ։

― Հը՛, փո՛ւչ, ի՞նչ կա, ― հարցրեց Լամմեն։

― Որևէ բան չեմ տեսնում ոչ քաղաքում, ոչ էլ նավերի վրա, ― պատասխանեց պատանին և իջավ։

― Դե հիմս վարձատրիր, ― ասաց նա։

― Պահիր այն, ինչ գողացել ես, ― պատասխանեց Լամմեն, ― բայց այդպիսի բարիքը օգուտ չի տա, անկասկած հետ կտաս։

Truxman֊ը նորից բարձրանալով կայմի ծայրը՝ հանկարծ գոռաց․

― Լամմե՛, Լամմե՛, գող է մտնում քո խոհանոցը։

― Բանալին քսակիս մեջ է, ― պատասխանեց Լամմեն։

Այնժամ Ուլենշպիգելը Լամմեին մի կողմ քաշելով՝ ասաց․

― Որդյակ իմ, Ամստերդամի այս կատարյալ խաղաղությունը վախեցնում է ինձ։ Նրանք որևէ գաղտնի ծրագիր կունենան։

― Ես էլ այդ մասին եմ մտածում։ ― Ջուրը սառում է թասերի, տաշտերի մեջ, թռչնեղենը փետացել է, եղյամը սպիտակացնում է երշիկները, յուղն ասես քար լինի, ձեթը բոլորովին սպիտակել է, աղը չոր է, ինչպես արևի տակի ավազը։

― Ուրեմն շուտով ծովը սառչելու է, ― ասաց Ուլենշպիգելը։ ― Նրանք կգան մեծ ուժով և հրետանիով։

Գնալով ծովակալական նավը՝ հայտնեց ծովակալին իր երկյուղը։ Ծովակալը պատասխանեց նրան․

― Քամին Անգլիայից է փչում․ ձյուն է գալու, և ծովը չի սառչի։ Վերադարձիր քո նավը։

Ուլենշպիգելը գնաց։

Գիշերը ահագին ձյուն եկավ, քիչ անց քամին փչեց Նորվեգիայից, ծովը սառեց, դարձավ տախտակամածի պես։ Ծովակալը տեսավ այդ պատկերը։

Եվ վախենալով, որ ամստերդամցիք կարող են գալ սառույցների վրայով և վառել իրենց նավերը, նա հրամայեց գուգազներին՝ պատրաստել դահուկները, որպեսզի անհրաժեշտության դեպքում կռվեն նավերից դուրս՝ սառույցի վրա, պողպատե և ձուլված հրանոթների թնդանոթաձիգներին՝ արկերը շեղջերով դիզել հաստոցների մոտ, լցնել հրանոթները և բոցատուները միշտ վառված պահել։

Բայց Ամստերդամցիք չեկան։

Եվ այդպես յոթ օր։

Ութերորդ օրվա երեկոյան Ուլենշպիգելը կարգադրեց, որ մի լավ ճաշկերույթ տրվի նավաստիներին ու գուգազներին, որպեսզի դա զրահ դառնա նրանց համար՝ փչող սուր քամու դեմ։

Բայց Լամմեն ասաց․

― Այլևս ոչինչ չի մնացել, բացի պաքսիմատից ու թույլ գարեջրից։

― Կեցցե՜ն գյոզերը, ― գոչեցին նրանք։ ― Պաս օրվա խրախճանք կանենք՝ սպասելով մարտի ժամին։

― Որը շուտով չի հնչելու, ― ասաց Լամմեն։ ― Ամստերդամից կգան վառելու մեր նավերը, բայց ոչ այս գիշեր։ Նրանք նախապես պետք է հավաքվեն կրակի շուրջը և բազում գավաթներ պիտի պարպեն Մադերայի շաքարով եփված գինուց ― աստված ձեզ շնորհի դրանից ― ապա մինչև կես գիշերը համբերությամբ, խոհականությամբ ու գավերը լցրած՝ կորոշեն, թե կարելի է վաղը որոշել՝ եկող շաբաթ հարձակվե՞ն մեզ վրա, թե ոչ։ Վաղը դարձյալ Մադերայի շաքարով եփված գինի խմելով ― աստված ձեզ էլ շնորհի դրանից ― նորից հանգիստ, համբերությամբ ու գավերը լցրած կորոշեն, որ պետք է հավաքվեն մի ուրիշ օր՝ իմանալու համար, թե սառույցը կարո՞ղ է մեծաթիվ մարդկանց դիմանալ, թե ոչ։ Եվ այդ փորձել կտան հմուտ մարդկանց, որոնք մագաղաթի վրա կդրոշմեն իրենց եզրակացությունը։ Այդ ստանալուց հետո նրանք կիմանան, որ սառույցը կես կանգուն հաստություն ունի, որ դա բավական ամուր է՝ դիմանալու համար մի քանի հարյուր մարդու՝ դաշտային թնդանոթներով հանդերձ։ Հետո կրկին հավաքվելով, նրանք հանգիստ, համբերությամբ ու գինու բազում գավեր դատարկելով կեզրակացնեն, թե քանի որ Լիսաբոնից եկած նավերից մենք խլել ենք գանձը, հարմար է մեր նավերը գրոհով գրավե՞լ, թե՞ հրկիզել։ Եվ այսպես վարանամիտ, բայց և ձգձգիչ՝ նրանք այնուամենայնիվ կորոշեն, որ պետք է գրավել, և ոչ թե հրկիզել մեր նավերը՝ չնայած այն մեծ վնասին, որ այդպես կհասցնեն մեզ։

― Լավ ես խոսում, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― բայց չե՞ս տեսնում քաղաքում վառվող այդ լույսերը և լապտերակիրների բազմազբաղ վազվզելը։

― Դա նրանից է, որ մրսում են, ― ասաց Լամմեն և հառաչելով ավելացրեց․ ― Ամեն ինչ կերված է։ Այլևս ոչ տավարի միս կա, ոչ խոզի, ոչ էլ թռչնեղեն, ոչ էլ գինի, ափսո՜ս․ ոչ ևս կրկնակ գարեջուր․ պաքսիմատից ու թույլ գարեջրից բացի՝ ոչինչ։ Ով սիրում է ինձ՝ թո՛ղ հետևիցս գա։

― Ո՞ւր ես գնում, ― հարցրեց Ուլենշպիգելը։ ― Ոչ ոք չի կարող դուրս գալ նավից։

― Որդյա՛կ իմ, ― ասաց Լամմեն, ― այժմ դու նավապետ ես ու տեր։ Եթե չուզենաս՝ դուրս չեմ գա։ Բարեհաճիր այնուամենայնիվ մտածել, որ նախընթաց օրը մենք կերանք վերջին երշիկը․ իսկ այս դաժան եղանակին օջախի կրակը տաքացնում է լոկ, այսինքն լավ ընկերների արևն է։ Ո՞վ չէր ուզենա հիմա զգալ սոուսների բույրը, ըմպել աստվածային գինու հոտավետ փունջը, որ կազմված է ցնծալի ծաղիկներից, որ յուրաքանչյուր մարդու համար ուրախություն են, ծիծաղ ու բարի կամեցողություն։ Արդ, նավապե՛տ և հավատարիմ բարեկա՛մ, համարձակվում եմ ասել ― հոգիս կրծում եմ, երբ բան չեմ ուտում, ես, որ միայն հանգիստ եմ սիրում, որ երբեք հաճությամբ չեմ սպանում, բացի փամփլիկ սագից, չալ հավից կամ հյութեղ հնդկահավից, հետևում եմ քեզ դժվարությունների ու մարտի մարտերի մեջ։ Այստեղից մի նայիր այն հարուստ ագարակին, որ լեցուն է մանր ու խոշոր անասունով։ Գիտե՞ս ով է այդտեղ ապրում։ Ֆրիսլանդցի նավավարն է, որ դավաճանեց տյար դ'Անդլոյին և տարավ Էնքյուզե, որ դեռ ալբայական էր, տասնութ խեղճ սինյորներին ու բարեկամներին, որոնք նրա պատճառով գլխատվեցին Բրյուսելի Ձիերի շուկայում․ դա Մանրիկ Ավազ մականվանյալն է։ Այդ դավաճանը, որի անունը Սլոսե է, դքսից երկու հազար ֆլորին ստացավ իր դավաճանության համար։ Արյան գնով այդ իսկական Հուդան գնեց այդ ագարակը, որ տեսնում ես․ և նրա տավարը և շրջակա արտերը պտուղ տալով ու աճելով, ուզում եմ ասել, և՛ հողը, և՛ անասունները, նրան այժմ հարստացրել են։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Աճյունը բաբախում է սրտիս։ Դու հնչեցնում ես աստծու ժամը։

― Նմանապես և սննդառության ժամը, ― վրա բերեց Լամմեն։ ― Տուր ինձ մի քսան տղա՝ սրտոտ գուգազներ ու նավաստիներ, գնամ բռնեմ այդ դավաճանին։

― Ես եմ ուզում լինել նրանց պարագլուխը, ― ասաց Ուլենշպիգելը։ ― Ով սիրում է արդարությունը՝ թող հետևի ինձ։ Բայց ոչ ամենքդ, սիրելիներս ու բարեկամներս․ պետք է միայն քսան հոգի, ապա թե ոչ ո՞վ կպահպանի նավը։ Զառով վիճակ գցեցեք։ Քսան եք արդեն, եկե՛ք։ Զառը լավ է ասում։ Ամրացրեք ձեր չմուշկները և սահեցեք դեպի Արուսյակը, որ փայլում է դավաճանի ագարակի վերև։

Դիմելով դեպի շողշողուն լուսատուն՝ եկե՛ք, քսանդ չմշկելով ու սահելով, կացիններդ ուսերիդ։

Քամին փչում է և իր առջևից, սառույցի վրայից քշում ձյունի սպիտակ հողմապտույտներ։ Եկե՛ք․ քա՛ջ մարդիկ։

Ոչ խոսեցեք, ոչ երգեցեք․ գնացեք շիփ շիտակ, լուռ ու մունջ, դեպի աստղը։ Ձեր չմուշկները ճռճռացնում են սառույցը։

Ով ընկնում է, անմիջապես վեր է կենում։ Հասնում ենք ափին․ ո՛չ մի մարդկային ստվեր սպիտակ ձյան վրա, ո՛չ մի թռչուն սառն օդի մեջ։ Հանեցե՛ք չմուշկները։

Արդեն հողի վրա ենք․ ահա մարգագետինները, դարձյալ ամրացրեք սահնակները։ Ագարակի շուրջն ենք՝ մեր շունչը պահած։

Ուլենշպիգելը ծեծում է դուռը, շները հաչում են։ Նորից է ծեծում, բացվում է մի լուսամուտ, և տերը գլուխը դուրս հանելով ասում է․

― Ո՞վ ես դու։

Նա միայն Ուլենշպիգելին է տեսնում․ մյուսները թաքնված են keet֊ի՝ լվացատան հետևը։

Ուլենշպիգելը պատասխանում է․

― Տյար դը Բոսյուն հրամայում է քեզ՝ անմիջապես ներկայանալ իրեն, Ամստերդամ։

― Ո՞ւր է քո անցաթուղթը, ― հարցնում է մարդը՝ իջնելով և դուռը բանալով։

― Այստեղ է, ― պատասխանում է Ուլենշպիգելը ցույց տալով քսան գյոզերին, որոնք շտապում են նրա հետևից դեպի դռան բացվածքը։

Այնժամ Ուլենշպիգելն ասում է․

― Դու Սլոսեն ես, դավաճան նավավարը, որ ծուղակի մեջ գցեցիր տյարք դ'Անդրոյին, Բաթեմբուրգին և այլ սինյորների։ Ո՞ւր է նրանց արյան գինը։

Ագարակատերը դողդողալով պատասխանեց․

― Գյոզեր եք դուք, ներում շնորհեցեք․ չէի իմանում, թե ինչ եմ անում։ Այստեղ ամենևին փող չունեմ։ Ամեն ինչ կտամ։

― Մութ է, ― ասաց Լամմեն, ― մոմ տուր՝ ճրագե կամ մեղրամոմե։

Տանտերը պատասխանեց․

― Ճրագուե մոմերը կախված են այնտեղ։

Վառեցին մոմը․ բուխարու մոտ կանգնած մի գյոզ ասաց․

― Ցուրտ է․ վառենք օջախը։ Ահա հիանալի խռիվներ։

Եվ մատնացույց արեց տախտակների վրա շարված ծաղիկների թաղարները, որոնց մեջ չորացած բույսեր կային։ Նա բռնեց մեկի ոստիկներից և թաղարի հետ ցնցեց․ թաղարն ընկավ, ու հատակի վրա սփռվեցին դուկատներ, ֆլորիններ ու ռեալներ։

― Գանձն այստեղ է, ― ասաց նա՝ ցույց տալով մյուս թաղարները։

Եվ իսկապես, դրանք դատարկելուց հետո գտան տասը հազար ֆլորին։

Եվ այդ տեսնելով, տերը վայնասուն բարձրացրեց ու լաց եղավ։

Աղաղակները լսելով, հավաքվեցին ագարակի ծառաներն ու աղախինները՝ շապիկ֊վարտիքով։ Տղամարդիկ փորձեցին պաշտպանել իրենց տիրոջը, ուստի և կապկպվեցին։ Շուտով կանայք, հատկապես մանկահասակները, ամաչելով թաքնվեցին տղամարդկանց հետևը։

Այնժամ առաջացավ Լամմեն ու ասաց․

― Դավաճա՛ն ագարակապան, ո՞ւր են մառանի, ախոռի, գոմերի ու փարախների բանալիները։

― Խայտառա՛կ թալանչիներ, ― ասաց տերը, ― ձեր մահով չեք մեռնի, կախաղանի վրա ձեր շունչը կփչեք։

― Աստծու ժամն է սա․ տո՛ւր բանալիները։

― Աստված էլ իմ վրեժը կլուծի, ― ասաց դավաճանը բանալիները տալով։

Ագարակն ամայացնելուց հետո գյոզերը չմշկելով վերադառնում են նավերը՝ ազատության թեթև օթևանները։

― Ես խոհարար եմ, ― ասում էր Լամմեն առաջնորդելով նրանց, ― ես խոհարար եմ։ Քշեցեք գինով ու գարեջրով բեռնավորված խիզախ սահնակները․ կոտոշներից կամ այլ կերպ քաշեցեք ձիերը, եզները, խոզերը, ոչխարներն ու իր բնական երգը երգող հոտը։ Հացի միջուկն ուտելուց տռզած որձատ աքլորները զարմանում են իրենց փայտե վանդակներում, ուր չեն կարողանում շարժվել։ Ես խոհարար եմ։ Սառույցը ճռռում է չմուշկների երկաթից։ Մենք նավերի մոտ ենք։ Վաղը խոհանոցային երաժշտություն է լինելու։ Իջեցրեք վերամբարձները։ Գոտիներ գցեցեք ձիերին, կովերին ու եզներին։ Հաճելի է տեսնել նրանց այսպես փորից կախված։ Վաղը մենք կախված կլինենք մեր լեզվից՝ ճարպոտ տապակածներ ճաշակելիս։ Վերամբարձը քաշում է դրանք նավը։ Ի՜նչ խորովածացուներ։ Խառնիխուռն գցեցեք ամբարը՝ հավ, սագ, բադ, աքաղաղ։ Ո՞վ է դրանց վիզը ոլորելու։ Խոհարարը։ Դուռը փակվեց, բանալին քսակիս մեջ է։ Օրհնյա՜լ լինի աստված խոհանոցում։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

Հետո Ուլենշպիգելը գնաց ծովակալի նավը՝ իր հետ տանելով Դիրիկ Սլոսեին և մյուս գերիներին, որոնք կախվելու ահից լաց ու կական էին բարձրացրել։

Աղմուկը լսելով դուրս եկավ տյար Վորստը և նկատելով Ուլենշպիգելին ու նրա ընկերներին ջահերի կարմիր լույսով լուսավորված՝ ասաց․

― Ի՞նչ եք ուզում։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Այս գիշեր մենք իր ագարակում բռնեցինք դավաճան Դիրիկ Սլոսեին, որը տասնութին ծուղակը գցեց։ Այս մարդն է այդ։ Մյուսներն անմեղ ծառաներ ու աղախիններ են։

Ապա մի կախքսակ հանձնելով նրան ավելացրեց․

― Այս ֆլորինները ծաղկում էին դավաճանի տանը, ծաղկի թաղարներում․ ընդամենը տասը հազար հատ է։

Տյար Որստը պատասխանեց․

― Լավ բան չեք արել, որ հեռացել եք նավերից։ Բայց հաջող վախճանի պատճառով ներում է շնորհվում ձեզ։ Բարի գալուստ գերիներին ու ֆլորինների քսակին, և ձեզ՝ քաջ մարդիկ, որոնց նվիրում եմ ավարի մեկ երրորդը՝ ըստ ծովի օրենքների ու սովորությունների․ երկրորդ մասը կգնա նավատորմին, իսկ մյուսը Օրանժի իշխանին։ Դավաճանին անմիջապես կախեցեք։

Գյոզերը հնազանդվեցին, ապա մի ծակ բացին սառույցի մեջ և Դիրիկ Սլոսեի մարմինը նետեցին այնտեղ։

Այնժամ տյար Վորստն ասաց․

― Այս ի՞նչ է, խո՞տ է բուսել նավերի շուրջը, որ հավի կտկտոց, ոչխարների մայուն, կովերի ու եզների բառաչ եմ լսում։

― Դրանք էլ մեր որկորների գերին են, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։ ― Նրանք կվճարեն տապակածների փրկագինը։ Տյար ծովակալը կստանա դրանց լավագույնը։

Գալով սրանց՝ ծառաներին ու աղախիններին, որոնց մեջ կան հեզաբարո և սիրունիկ մորաքույրներ, կտանեմ իմ նավը։

Եվ տանելով այնտեղ՝ հետևյալ ճառն ասաց նրանց․

― Մորեղբայրնե՛ր և մորաքույներ, դուք հիմա ամենալավ նավի վրա եք։ Մենք այստեղ ժամանակն անց ենք կացնում անընդհատ ուրախության ու կերուխումի մեջ։ Եթե ուզում եք հեռանալ այստեղից՝ փրկագին վճարեցեք․ իսկ եթե հաճո է ձեզ մնալ այստեղ՝ կապրեք մեզ պես, լավ աշխատելով և լավ ուտելով։ Գալով այս քույրիկներին՝ որպես նավապետ թույլ եմ տալիս մարմնի կատարյալ ազատություն․ ուզում եմ ասել, որ ինձ համար մեկ է, թե նրանք ուզում են պահել իրենց հետ նավը եկած բարեկամներին, թե՞ ընտրել աստ ներկա քաջարի գյոզերից որևէ մեկին՝ ամուսնական կյանք վարելու համար։

Բայց բոլոր անուշիկ քույրիկները հավատարիմ մնացին իրենց բարեկամներին, բացի մեկից, որ ժպտալով ու նայելով Լամմեին՝ հարցրեց, թե չի՞ ուզում իրեն։

― Է՛լ ավելի շնորհքի արժանանաս, անուշի՛կս, ― ասաց Լամմեն, ― բայց ես զբաղված մարդ եմ։

― Ամուսնացած է նա, ― ասացին գյոզերը՝ տեսնելով, որ աղջկա սիրտը կոտրվեց։

Բայց սա մեջքը դարձնելով Լամմեին՝ ընտրեց մի ուրիշի, որ նույնպես լավ փոր ուներ և բարեմիտ դեմք։

Այդ և հաջորդ օրերը նավերի վրա մեծ ուրախություն և կերուխում տեղի ունեցավ՝ գինով, թռչնեղենով ու մսով։ Եվ Ուլենշպիգելն ասաց․

― Կեցցե՜ն գյոզերը։ Փչի՛ր, կծո՛ղ քամի, մեր արտաշնչումով կտաքացնենք օդը։ Մեր սիրտը կրակ է ազատ խղճի համար․ կրակ է մեր ստամոքսը թշնամու մսերի համար։ Խմե՛նք գինին՝ արուների կաթը։ Կեցցե՛ն գյոզերը։

Նելեն էլ խմում էր մի մեծ գավաթով և քամուց կարմրած՝ ծլնգացնում էր սրինգը։ Եվ չնայած ցրտին՝ գյոզերն ուրախ֊զվարթ ուտում֊խմում էին տախտակամածի վրա։

XVIII

Հանկարծ ամբողջ նավատորմը ափի վրա տեսավ մի սև ամբոխ, որի մեջ փայլում էին ջահեր, շողշողում էին զենքեր։ Ապա ջահերը հանգցրին և կատարյալ խավար տիրեց։

Ծովակալի հրամանը փոխանցվելու պես՝ տագնապի ազդանշան տրվեց նավերի վրա․ բոլոր լույսերը հանգցրին․ նավաստիներն ու գուգազները կացիններով զինված՝ պառկեցին տախտակամածների վրա։ Խիզախ թնդանոթաձիգները բոցատուները բռնած՝ աչալուրջ սպասում էին գնդակի տոպրակներով ու իրար շղթայված արկերով լցված թնդանոթների մոտ։ Հենց որ ծովակալը և նավապետները գոչեցին «Հարյուր քայլ» ― որը նշում էր թշնամու դիրքը ― նրան պետք է կրակ բացեին առջևից, հետևից կամ կողերից՝ նայած սառույցի վրա ունեցած նրանց դիրքին։

Լսվեց տյար Վորստի ձայնը․

― Մահապատի՛ժ բարձրաձայն խոսողին։

Նավապետները կրկնեցին նրանից հետո․

― Մահապատի՛ժ բարձրաձայն խոսողին։

Անլուսին գիշեր էր, աստղազարդ։

― Լսո՞ւմ ես, ― ասում էր Լամմեին Ուլենշպիգելը՝ ուրվականի հևքի պես խոսելով։ ― Լսո՞ւմ ես ամստերդամցիների ձայնը և սառույցը ճռճռացնող նրանց չմուշկների երկաթե աղմուկը։ Արագ են գալիս։ Լսվում է նրանց խոսակցությունը։ Ասում են․ «Դատարկապորտ գյոզերը քնած են։ Լիսաբոնի գանձը մեր ձեռքը կընկնի»։ Վառում են ջահերը։ Տեսնո՞ւմ ես գրոհելու նրանց ելարանները, նրանց այլանդակ դեմքերը և հարձակվող խմբի երկար գիծը։ Հազարից ավելի են։

― Հարյո՛ւր քայլ, ― գոչեց տյար Վորստը։

― Հարյուր քայլ, ― գոչեցին նավապետները։

Երկնային որոտի պես թնդյուն պայթեց սառույցի վրա, ապա սրտակեղեք ոռնոցներ լսվեցին։

― Ութսուն թնդանոթ միասին կրակում են, ― ասաց Ուլենշպիգելը։ ― Նրանք փախչում են։ Տեսնո՞ւմ ես ջահերի հեռանալը։

― Հետապնդեցե՜ք նրանց, ― հրամայեց ծովակալ Վորստը։

― Հետապնդեցե՜ք, ― կրկնեցին նավապետները։

Բայց հետապնդումը քիչ տևեց, որովհետև փախչողները հարյուր քայլ առաջ էին և օժտված էին ահաբեկված նապաստակի ոտքերով։

Եվ սառույցի վրա աղաղակող ու մեռնող մարդկանց մոտ գտան ոսկի, գոհար և պարաններ՝ գյոզերին կապոտելու համար։

Այս հաղթությունից հետո գյոզերն ասում էին իրար․ Als Got met ons ism wic tegen ons zal zijn? (Եթե աստված մեզ հետ է՝ էլ ո՞վ դեմ կլինի մեզ)։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

Երրորդ օրվա առավոտյան տյար Վորստը անհանգիստ սպասում էր մի նոր հարձակման, երբ Լամմեն ցատկեց տախտակամածը և ասաց Ուլենշպիգելին․

― Տա՛ր ինձ այդ ծովակալի մոտ, որ չուզեց անսալ քեզ, երբ դու գուշակեցիր ծովի սառելը։

― Գնա առանց առաջնորդվելու, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

Լամմեն բանալիով փակեց խոհանոցի դուռը և գնաց։ Ծովակալը տախտակամածի վրա էր և աչքերը հառած քաղաքին՝ որևէ շարժում էր որոնում։

Լամմեն մոտեցավ նրան և ասաց․

― Տե՛ր ծովակալ, մի խոնարհ խոհարար կարո՞ղ է ձեզ մի կարծիք հայտնել։

― Խոսի՛ր, որդյա՛կ իմ, ― ասաց ծովակալը։

― Տե՛ր իմ, ― ասաց Լամմեն, ― ջուրը հալչում է ամանների մեջ, թռչնեղենը դարձյալ փափկում է, երշիկը կորցնում է իր եղյամե բորբոսը, յուղը կակղել է, ձեթը հեղուկացել, աղը արտասվում է։ Շուտով անձրև է գալու, և մենք կփրկվենք, տե՛ր իմ։

― Ո՞վ ես դու, ― հարցրեց տյար Վորստը։

― Ես Լամմե Գուդզակն եմ՝ «Բրիլ» նավի խոհարարը։ Եվ եթե այդ բոլոր մեծ գիտնականները հավակնում են, թե աստղաբաշխ են և կարող են կարդալ աստղերը նույնքան լավ, որքան ես իմ սոուսները, ապա նրանք կարող էին ասել, որ այս գիշեր սկսվելու է հալչոցը՝ փոթորկի ու կարկուտի մեծ ժխորով․ բայց հալոցը երկար չի տևելու։

Եվ Լամմեն վերադարձավ Ուլենշպիգելի մոտ, որին կեսօրվա կողմն ասաց․

― Ես դարձյալ մարգարե եմ․ երկինքը սևանում է, քամին փոթորկաշունչ է փչում․ տաք անձրև է գալու, արդեն մի ոտնաչափ ջուր կա սառույցի վրա։

Երեկոյան նա ուրախ բացականչեց․

― Հյուսիսային ծովն ուռած է․ տեղատվության ժամն է, Զյուդերզեն մտնող բարձր ալիքները պատառոտում են սառույցը, որ խոշոր կտորներով պայթում ու թռչում է նավերի վրա, լույսի շողեր է արձակում։ Այս էլ կարկուտը։ Ծովակալը մեզ հրահանգում է քաշվել Ամստերդամի առջևից, և ահա այնքան ջուր կա, որ մեր ամենամեծ նավն էլ կարող է շարժվել։ Ահա Էնքհյուզեի նավակայանը։ Ծովը նորից է սառչում։ Ես մարգարե եմ և դա աստծու հրաշքն է։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Խմենք նրա կենացը և օրհնենք նրան։

Եվ ձմեռն անցավ, եկավ ամառը։

XIX

Օգոստոսի կեսին, երբ հացահատիկից հագեցած հավերը խուլ են մնում սեր շեփորող աքլորի կանչին՝ Ուլենշպիգելն իր նավաստիներին ու գուգազներին ասաց․

― Արնախում դուքսը Ուտրեխտ գալով՝ համարձակվել է արձակել մի օրհնյալ հրովարտակ, խոստանալով ի միջի այլ գթառատ պարգևների, նաև քաղց, մահ, ավերածություն Նիդեռլանդիայի այն բնակիչներին, որոնք չեն ուզենա ենթարկվել իրեն։ Այն բոլորը, ինչ դեռ ամբողջ է, պիտի բնաջնջվի, ասում է նա, և Նորին արքայական վսեմությունը երկրում օտարականներ է բնակեցնելու։ Կծի՛ր դուքս, կծի՛ր։ Խարտոցը փշրում է ճիվաղների ատամները․ մենք խարտոց ենք։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

Ալբա՛, արյունը գինովցնում է քեզ։ Կարծում ես, որ վախենո՛ւմ ենք քո սպառնալիքներից կամ հավատում ենք քո գթասրտության։ Քո պանծալի գնդերը, որոնց գովքն էիր երգում արար աշխարհքում, քո Անպարտելիները, քո Մնայունները, Անմահները յոթ ամիս զբաղված էին ռմբակոծելով, լոկ քաղաքացիներով պաշտպանվող Հաառլեմ թույլ քաղաքը, սովորական մահկանացուների պես պարում էին օդում՝ պայթող ականների պարը։ Քաղաքացիները նրանց կպրածեծ արին։ Ի վերջո դրանք հաղթանակի փառքով սկսեցին կոտորել անզեն մարդկանց։ Լսո՞ւմ ես, դահի՛ճ, աստծու ժամը հնչել է։

Հաառլեմը կորցրեց իր պանծալի պաշտպաններին, նրա քարերից արյուն է կաթում։ Պաշարման ընթացքում քաղաքը կորցրեց ու ծախսեց մեկ միլիոն երկու հարյուր ութսուն հազար ֆլորին։ Եպիսկոպոսը վերահաստատված է այդտեղ․ նա ճարտար ձեռքով և զվարթ դեմքով օծում է եկեղեցիները․ դոն Ֆրեդերիկը ներկա է լինում այդ օծումներին։ Եպիսկոպոսը լվանում է նրա ձեռքերը, որ աստված արյունոտ է տեսնում, և հաղորդություն է տալիս երկու ձևով էլ, որը սակայն թույլ չի տրված խեղճ ժողովրդին։ Եվ զանգերը ղողանջում են և զանգախումբը օդ է սփռում խաղաղ, ներդաշնակ եղանակներ․ դա նման է հրեշտակերի երգին՝ գերեզմանատան վրա։ Ակն ընդ ական և ատամն ընդ ատաման։ Կեցցե՜ն գյոզերը։

XX

Այդ ժամանակ գյոզերը Ֆլեսինգենում էին և Նելեն հիվանդացավ տենդով։ Նա ստիպված էր հեռանալ նավից, ուստի գնաց ապրելու Տուրվեն֊Կեյում՝ ռեֆորմիստ Պետերսի մոտ։

Դրանից տխրած Ուլենշպիգելն այնուամենայնիվ ուրախ էր, մտածելով, որ այդ անկողնում, ուր նա, անկասկած, առողջանալու էր, իսպանական գնդակները չպիտի կարողանան հասնել նրան։

Եվ շարունակ Լամմեի հետ գնում էր նրա մոտ, խնամում նրան և ավելի սիրում։ Եվ այդտեղ նրանք զրուցում էին։

― Բարեկա՛մ և ընկեր, ― ասաց մի օր Ուլենշպիգելը, ― գիտե՞ս ինչ լուր կա։

― Չէ, որդյա՛կ իմ, ― ասաց Լամմեն։

― Տեսե՞լ ես այն նավը, որ վերջերս եկավ միանալու մեր նավատորմին․ գիտե՞ս ո՛վ է ամեն օր վին նվագում այնտեղ։

― Վերջին ցրտերի պատճառով ասես երկու ականջս էլ խլացել են։ Բայց ինչո՞ւ ես ծիծաղում, որդյա՛կ իմ։

Ուլենշպիգելը շարունակեց իր խոսքը․

― Մեկ անգամ լսեցի ֆլամանդական lied էր երգում և ձայնը շատ քաղցր էր։

― Ավա՜ղ, ― ասաց Լամմեն, ― նա էլ էր երգում ու վին նվագում։

― Մյուս լուրն էլ գիտե՞ս, ― շարունակեց Ուլենշպիգելը։

― Չգիտեմ, որդյա՛կ իմ, ― պատասխանեց Լամմեն։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Մեզ հրաման է տրված մեր նավերով իջնել Շելդան մինչև Անտվերպեն, որպեսզի թշնամու նավեր գտնենք այնտեղ, բռնենք կամ այրենք։ Գալով մարդկանց՝ ո՛չ մի գթություն։ Ի՞նչ ես կարծում սրա մասին, ցմփո՛ր։

― Ավա՜ղ, ― ասաց Լամմեն, ― մի՞թե այս ցավատանջ երկրում լսելու ենք միայն հրկիզումների, կախաղանների, ջրահեղձումների և խեղճ մարդկանց այլ բնաջնջումների խոսքեր։ Ե՞րբ է, հապա, գալու օրհնյալ խաղաղությունը, որպեսզի առանց իրարանցման կարողանանք կաքավ խորովել, հավ կարմրացնել և հավկիթներով շրջապատված արնաշաղախ երշիկի երգը լսել վառարանի վրա։ Ես սևերն եմ գերադասում, սպիտակները շատ են ճարպոտ։

― Այդ անուշ ժամանակը կգա, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, ― երբ Ֆլանդրիայի այգեստանների խնձորենիներից, սալորենիներից ու կեռասենիներից կախված տեսնենք ոչ թե խնձորներ, սալորներ ու կեռասներ, այլ ամեն մի ճյուղից մի իսպանացի։

― Ա՜խ, ― ասում էր Լամմեն, ― եթե միայն կարողանայի գտնել կնոջս, իմ այնքա՜ն սիրելի, անուշիկ, քաղցրիկ ու գողտրիկ, հավատարիմ կնոջը։ Որովհետև, լա՛վ իմացիր, որդյա՛կ իմ, ես ոչ եղել եմ, ոչ էլ կլինեմ կոտոշակիր․ նա շատ զուսպ էր դրա համար և խաղաղ խառնվածք ուներ․ խուսափում էր այլ տղամարդկանց ընկերությունից․ իսկ եթե պճնազարդվել սիրում էր՝ ապա միայն կանացի պահանջից մղված։ Ես նրա խոհարարն էի, ամաններ լվացողը․ և ասում եմ հաճությամբ՝ ինչո՞ւ հիմա էլ չեմ։ Բայց և նրա տերն էի ու ամուսինը։

― Վերջ տանք այս խոսակցությանը։ Լսո՞ւմ ես ծովակալի ձայնը․ «Քաշե՜ք խարիսխները», և նավապետներն էլ նրանից հետո նույնն են անում։ Հարկ կլինի առագաստները պարզել։

― Ինչո՞ւ այսպես շուտ ես գնում, ― հարցրեց Նելեն Ուլենշպիգելին։

― Գնում ենք մեր նավերը, ― ասաց նա։

― Առանց ի՞նձ։

― Այո։

― Չե՞ս մտածում, որ խիստ կանհանգստանամ այստեղ քեզ համար։

― Ջանի՛կս, իմ կաշին երկաթե է։

― Ծիծաղում ես, ― ասաց Նելեն։ ― Ես միայն քո բաճկոնակն եմ տեսնում, և դա մահուդե է, ոչ թե երկաթե․ դրա տակը մարմինդ է՝ ոսկորից ու մսից, ինչպես իմը։ Եթե քեզ վիրավորեն՝ ո՞վ կբուժի։ Մեն֊մենակ պիտի մեռնե՞ս մարտիկների մեջ։ Ես էլ կգամ քեզ հետ։

― Ավա՜ղ, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― իսկ եթե նիզակները, արկերը, սրերը, կացինները, գուրզերը ինձ խնայեն և իջնեն քո քնքուշ մարմնի վրա, ի՞նչ պիտի անեմ ես առանց քեզ այս ունայն աշխարհում։

Բայց Նելեն ասաց․

― Ուզում եմ քեզ հետ լինել․ ոչ մի վտանգ չի լինի․ կթաքնվեմ փայտե հրակնատների հետևը, ուր քո հրահարավորներն են։

― Եթե դու մեկնես՝ ես կմնամ, և վախկոտ ու դավաճան կհայտարարեն քո բարեկամ Ուլենշպիգելին։ Հիմա լսիր երգս․

Մազս երկաթ է՝ իմ սաղավարտն է․
Բնությունն ամբողջ իմ կուռ զրահն է։
Առաջին մորթըս կաշի է։
Իսկ երկրորդը՝ պողպատե։

Զուր է տգեղ ծաղրածուն՝
Մահը ուզում ինձ ճամփել։
Առաջին մորթըս կաշի է,
Իսկ երկրորդը՝ պողպատե։

Դրոշիս վրա գրեցի «Ապրել»,
Ապրել ընդմիշտ լույսի տակ․
Առաջին մորթըս կաշի է,
Իսկ երկրորդը՝ պողպատե։

Եվ երգելով էլ մեկնեց համբուրելով, իհարկե, դողդողացող շրթներն ու չքնաղ աչքերը Նելեի, որ տենդի մեջ և՛ ժպտում էր, և՛ լալիս։

Գյոզերը Անտվերպենում են․ նրանք ալբայական նավեր են բռնում մինչև իսկ նավահանգստում։ Օրը ցերեկով մտնելով քաղաք՝ նրանք ազատում են կալանավորներին, ուրիշների են կալանավորում՝ փրկագին ստանալու համար։ Նրանք առևանգում են քաղաքացիների, շատերին էլ ստիպում հետևել դրանց՝ անխոս ու անշշուկ, մահապատժի սպառնալիքով։

Ուլենշպիգելն ասում է Լամմեին․

― Ծովակալի որդին ձերբակալված է կանոնիկոսի մոտ․ պետք է ազատել նրան․

Մտնելով կանոնիկոսի տունը՝ տեսնում են որդուն մի գեր, տռուզ փորով վանականի մոտ, որը զայրացած քարոզ է կարդում նրա գլխին՝ ճգնելով վերադարձնել նրան կաթոլիկական մայր եկեղեցու սուրբ գիրկը։ Բայց պատանին չէր ուզում։ Եվ նա գնաց Ուլենշպիգելի հետ։ Այդ միջոցին Լամմեն ճանկերով վանականի կնգուղը՝ ստիպեց իր առջևից քայլել Անտվերպենի փողոցներով, ասելով․

― Քո փրկագինը հարյուր ֆլորին է․ փասա֊փուսեդ հավաքի՛ր և առա՛ջ ընկիր։ Ի՞նչ ես մլուլ տալիս․ արճի՞ճ կա սանդալներիդ մեջ։ Դե՛ քայլիր, ճենճի՛ տիկ, ուտելիքի՛ սնդուկ, ապուրի՛ փոր։

Վանականը սաստիկ ահաբեկված՝ ասում էր․

― Քայլում եմ, պարո՛ն գյոզ, քայլում եմ․ սակայն բացի այն պատկառանքից, որ պարտավորված եմ տածել դեպի ձեր հրահարը, դուք էլ ինձ պես ցմփոր եք, տռզած ու գեր։

Բայց Լամմեն քշելով նրան՝ ասաց․

― Ինչպե՞ս ես համարձակվում, խայտառա՛կ վանական, համեմատել քո անօգուտ, անշահ, կղերական ճենճը ֆլամանդական իմ ճարպի հետ, որ ազնվաբար ձեռք է բերված աշխատանքով, հոգնությամբ ու մարտերով։ Վազի՛ր, թե չէ շան պես քայլել կտամ քեզ իմ կրունկի խթանով։

Բայց վանականը չէր կարող վազել, սաստիկ հևում էր, նմանապես և Լամմեն։ Եվ այդպես հասան նավ։

XXI

Գրավելով Ռամեկենսը, Գերտրուտենբերգը, Ալքմաարը՝ գյոզերը նորից են մտնում Ֆլեսինգեն։

Առողջացած Նելեն սպասում էր Ուլենշպիգելին նավահանգստում։

― Թի՛լ, սիրելի՛ բարեկամ Թիլ, վիրավորված չե՞ս, ― ասաց նա, տեսնելով նրան։

Ուլենշպիգելը երգեց․

Դրոշիս վրա գրեցի «Ապրել»․
Ապրել ընդմիշտ լույսի տակ․
Առաջին մորթս կաշի է,
Իսկ երկրորդը՝ պողպատե։

― Ավա՜ղ, ― ասաց Լամմեն ոտքը քարշ տալով․ գնդակները, նռնակները, ռումբերը տեղում են նրա շուրջը․ նա միայն դրանց քամին է զգում։ Դու, անկասկած, ոգի ես, Ուլենշպիգե՛լ, և դու, Նելե՛, որովհետև տեսնում եմ, որ միշտ զվարթ ես ու ջահել։

― Ինչո՞ւ ես ոտքդ քարշ տալիս, ― հարցրեց Նելեն Լամմեին։

― Ես ոգի չեմ և երբեք էլ չեմ լինի, ― պատասխանեց նա։ ― Ուստի կացնի մի հարված ստացա ազդրիս վրա ― կնոջս ազդրը այնպես կլորիկ էր և այնպես ճերմակ ― տեսնո՞ւմ ես, արյուն է ծորում։ Ավա՜ղ, ինչո՞ւ նա այստեղ չի, որ ինձ խնամի։

Սակայն Նելեն բարկացած պատասխանեց․

― Ինչի՞դ է պետք երդմնազանց կինը։

― Վատ բան մի՛ ասի նրա մասին, ― պատասխանեց Լամմեն։

― Ահավասիկ քեզ բալասան, ― ասաց Նելեն, ― պահել էի Ուլենշպիգելի համար։ Դի՛ր վերքիդ վրա։

Վերքը դեղելուց հետո Լամմեն զվարթացավ, որովհետև բալասանը դադարեցրեց սաստիկ ցավը։ Եվ երեքով բարձրացան նավը։

Տեսնելով ձեռքերը կապված զբոսնող վանականին՝ Նելեն ասաց․

― Սա ո՞վ է․ ես սրան տեսել եմ և կարծես ճանաչում եմ։

― Դրա փրկագինը հարյուր ֆլորին է, ― պատասխանեց Լամմեն։

XXII

Այդ օրը ամբողջ նավատորմը տոնի մեջ էր։ Չնայած դեկտեմբերյան կծող քամուն, չնայած անձրևին ու ձյունին, նավատորմի բոլոր գյոզերը նավերի տախտակամածների վրա էին։ Կիսալուսինները շիկափայլ պսպղում էին զելանդական գդակների վրա։

Եվ Ուլենշպիգելը երգեց․

Լեյդեն հանձնված է․ արնախում դուքսը
Արագ փախչում է Նիդեռլանդիայից։
Ղողանջեցե՛ք, թնդո՛ւն զանգեր,
Օդ սփռեցե՛ք զվարթ երգեր,
Զրնգացե՛ք, թաս ու շշեր։

Շունը մի լավ ծեծ կերած,
Պոչն ոտքերի մեջ քաշած,
Աչքերը արյունախում
Հետ է դառնում ու նայում՝
Նոր հարվածներ է ուտում։
Տե՛ս երախը պատռված՝

Դեռ ցնցվում է կախ ընկած։
Փախա՜վ դուքսը արյունոտ․
Շիշն ու թասը բերե՛ք մոտ։
Կեցցե՜ն գյոզերը։

Կուզենար նա մեզ խածել,
Բայց ջարդված են ատամները։
Գլուխը այժմ կախ գցած՝
Հիշում է նա հին օրերը
Կերուխումի ու ջարդի։

Փախավ դուքսը արյունոտ։
Զարկե՛ք թմբուկը փառքի,
Զարկեք թմբուկը ռազմի։
Կեցցե՜ն գյոզերը։

Ասում է նա սատանային․
«Քեզ կծախեմ ես իմ հոգին՝
Թե մեկ ժամ ուժ տաս փոխարեն»։
Իսկ սատանան՝ «Մեկ հաշիվ է,
Թե քո հոգին, թե տառեխի»։
Ատամներըդ էլ չե՜ն բուսնի,
Պինդ մսերից դու ձեռք քաշի։
Փախավ դուքսը արյունոտ։
Կեցցե՜ն գյոզերը։

Փողոցների մանր շները,
Ծուռտիկ, քոսոտ լակոտները,
Որ ապրում են, կամ թե սատկում
Են թաթերը նըրա վըրա,
Ով սպանում էր ու կոտրում
Ի սեր ջարդի ժանտ արհեստի․․․
Կեցցե՜ն գյոզերը։

Նա չսիրեց կին ու ընկեր
Հրճվանք, արև, ոչ իսկ իր տերն․
Միայն մահն է նրա հարսը,
Որ ջարդում է նրա թաթը
Իբրև նախերգ հարսանեկան։
Քանի որ դուքսը շնական
Չէր սիրում մարդն ամբողջական։
Զարկե՛ք թմբուկը ցնծության։
Կեցցե՜ն գյոզերը։

Եվ փողոցի մանր շները,
Կաղ ու քոսոտ լակոտները
Նորից են թաթը վեր ցցում՝
Տաքացրած, ապականած․
Իսկ նրանց հետ Հունգարիայի,
Բըրաբանտի ու Նամյուռի,
Ինչպես նաև Լյուքսեմբուրգի
Քերծեները և գամփռերը։
Կեցցե՜ն գյոզերը։

Եվ տխրագին, փրփուրն բերնին
Գնում է այժմ, որ սատակի
Իր տիրոջ մոտ և ըստանա
Մի լավ քացի իր հետույքին․
― Թե ինչո՞ւ ես դու քիչ կծել։
Կերթա դժոխք, կամուսնանա
Մահվան հետ նա։ Մահը նրան՝
«Դո՛ւքս իմ»։ Իսկ սա Մահին՝
«Իմ անուշիկ ինկվիզիցիա»։
Կեցցե՜ն գյոզերը։

Ղողանջեցե՛ք, թնդուն զանգեր,
Սդ սփռեցեք զվարթ երգեր,
Զրնգացե՛ք, թա՛ս ու շշեր։
Կեցցե՜ն գյոզերը։

Գիրք հինգերորդ

I

Լամմեի բռնած վանականը նկատելով, որ գյոզերը չեն ուզում սպանել իրեն, այլ՝ փրկագին ստանալ, սկսեց քիթը տնկել նավի վրա։

― Մի նայեցեք, ― ասում էր նա քայլելով և գլուխը կատաղաբար օրորելով, ― նայեցե՛ք, ինչպիսի՛ կեղտոտ, սև և նողկալի խայտառակությունների մեջ եմ ընկել՝ ոտքս այս փայտե կարասը դնելով։ Եթե այստեղ չլինեի, ես, որին տերն օծել է․․․

― Շան ճրագուո՞վ, ― հարցնում էին գյոզերը։

― Շունը հենց դուք եք, ― պատասխանում էր վանականը և խոսքը շարունակում, ― այո, քոսոտ, անտեր, քնձռոտ շներ, լղար ողնաշարով, որ փախել եք մեր կաթոլիկ մայր եկեղեցու պարարտ արահետից, որպեսզի մտնեք ձեր ռեֆորմիստական գջլոտ եկեղեցու ցամաք ճանապարհները։ Եթե ես այստեղ չլինեի, ձեր տաշտակում, ձեր այս կարասի մեջ, աստված վաղուց ծովի ամենախոր վիհերը կուղարկեր այն՝ ձեզ էլ, ձեր անիծյալ զենքերը, ձեր սատանայական թնդանոթները, ձեր երգասաց նավապետը, ձեր աստվածապիղծ կիսալուսիններն էլ հետը, այո, մինչև սատանայի թագավորության անչափելի խորխորատները, որտեղ դուք չեք այրվելու, ո՛չ այլ սառչելու եք, դողդողալու և սառնամանիքից մեռնելու եք ամբողջ ու անվախճան հավիտենականության ընթացքում։ Այո, երկնից աստված այսպիսով հանգցնելու է մեր կաթոլիկական սուրբ, մայր եկեղեցու հանդեպ, սրբերի հանդեպ, արժանապատիվ եպիսկոպոսների հանդեպ, այնքան մեղմությամբ և խելամտությամբ մտածված օրհնյալ հրովարտակների հանդեպ ունեցած ձեր կրակը։ Այո, և արքայության բարձրունքից ես ձեզ կտեսնեմ ճակնդեղի պես մանուշակագույն կամ շաղգամի պես սպիտակած՝ այնքան օր սառչելու եք Tsy! T sy! T sy! (Եղիցի՛ այսպես, եղիցի՛, եցիցի՛, եղիցի՛)։

Նավաստիները, գուգազները և պատանի ծովայինները ծաղրում էին նրան և փչափողերով չոր սիսեռ նետում։ Նա էլ ձեռքերով ծածկում էր դեմքը այդ ռմբակոծության դեմ։

II

Արյունարբու դքսի մեկնելուց հետո երկիրը կառավարեցին տյարք Մեդինա Ցյոլին և Ռեքուենեսը՝ նվազ դաժանությամբ։ Ապա կառավարել սկսեցին Գլխավոր շտատները արքայի անունից։

Այդ միջոցին Զելանդիայի և Հոլանդիայի բնակիչները, խիստ երջանիկ ծովի ու ամբարտակների շնորհիվ, որոնք նրանց համար բնական պատնեշ ու ամրոց են, ազատ տաճարներ բացեցին ազատ մարդկանց աստծուն․ և դահիճ պապականները կարողացան նրանց կողքին երգել իրենց օրհներգները․ և Օրանժի իշխանը զբաղվեց հիմնելու շտատհալտերյան և արքայական մի դինաստիա։

Բելգիան ավերվեց վալոններից, որոնք դժգոհ էին Գենտի հաշտությունից, որը, ասում էին, պետք է վերջ դներ ամենայն ատելության։ Եվ այս վալոնները՝ paternosterknecht-ները, վզներին գցած խոշոր, սև համրիչներ (որոնցից երկու հազար հատ գտնվեց Սպիենում՝ Հենաու), գողանում էին հազար երկու հարյուր, երկու հազար գլուխ եզ ու ձի՝ լավագույններն ընտրելով դաշտերում ու արոտներում, տանում էին կանայք ու աղջիկներ, ուտում էին ու չէին վճարում, մարագներում վառում էին այն զինված գյուղացիներին, որոնք փորձում էին չթողնել, որ տանեն իրենց ծանր աշխատանքի պտուղը։

Ժողովրդի մեջ շատերն ասում էին․ «Դոն Ժուանը գալու է իսպանացիների հետ, իսկ Նորին բարձրությունն էլ գալու է իր ֆրանսիացիների՝ ոչ թե գուգենոտների, այլ պապականների հետ։ Եվ Լռակյացն ուզենալով խաղաղ կառավարել Հոլանդիան, Զելանդիան, Գելդրը, Ուտրեխտը և Օվերիսելը՝ գաղտնի դաշնագրով զիջում է Բելգիան, որպեսզի Անժուի իշխանն այնտեղ թագավոր դառնա։

Ժողովրդի մի մասն էլ, սակայն, վստահություն էր տածում։ «Գլխավոր շտատների պարոնները, ասում էին, քսան հազար մարդ ունեն՝ լավ զինված, բազմաթիվ թնդանոթներով և լավ հեծելազորով։ Նրանք կդիմադրեն ամեն տեսակ օտարական գուգազների»։

Բայց ամենաիրազեկներն ասում էին․ «Գլխավոր շտատների պարոնները քսան հազար մարդ ունեն թղթի վրա և ոչ թե դաշտում․ նրանք չունեն հեծելազոր և իրենց ճամբարից մեկ մղոնի վրա թողնում են, որ paternosterknecht֊ները գողանան ձիերը։ Նրանք ամենևին հրետանի չունեն, որովհետև մեզ մոտ կարիք ունենալով հանդերձ՝ որոշել են հարյուր թնդանոթ վառոդով ու արկով ուղարկել Փորթուգալիայի դոն Սեբաստիանին։ Եվ չգիտես, թե ո՛ւր են գնում այն երկու միլիոն էքյուն, որ չորս նվագով վճարեցինք իբրև հարկ ու տուգանք։ Գենտի և Բրյուսելի քաղաքացիները զինվում են՝ Գենտը ռեֆորմացիայի համար, Բրյուսելն էլ Գենտի պես։ Բրյուսելում կանայք դափ են զարկում, երբ նրանց ամուսիններն աշխատում են պատնեշների վրա։ Եվ հանդուգն Գենտը թնդանոթ ու վառոդ է ուղարկում Ուրախ Բրյուսելին, իսկ դա պակասում էր նրանց պաշտպանվելու Դժգոհների ու իսպանացիների դեմ»։

Եվ յուրաքանչյուր ոք քաղաքներում ու in' plat landt հարթավայրում տեսնում է, որ ամենևին չպետք է վստահել ո՛չ ավագանիին, ո՛չ էլ որևէ ուրիշի։ Եվ մենք՝ քաղաքացիներս և հասարակ ժողովրդի զավակներս բարկանում ենք մեր ներսում, որ տալով մեր փողը և պատրաստ լինելով տալ նաև մեր արյունը՝ տեսնում ենք, որ ոչ մի բան առաջ չի շարժվում պապենական երկրի բարօրության համար։ Եվ Բելգիան երկնչած է ու զայրացած, որ չունի հավատարիմ պարագլուխներ, որպեսզնի նրան մարտնչելու առաջնորդեն ու հաղթանակ տանեն ազատության թշնամիների դեմ՝ բայց ջանք չի խնայի թշնամուն ոչնչացնելու համար։

Եվ ամենաիրազեկներն ասում էին․

«Գենտի դաշնադրությամբ Հոլանդիայի և Բելգիայի սինյորները երդվեցին ատելությունների վախճան, փոխադարձ օգնություն բելգիական և հոլանդական Գլխավոր շտատների միջև․ հայտարարեցին հրովարտակները չեղյալ, բռնագրավումների վերացում, խաղաղություն երկու կրոնական դավանանքների միջև․ խոստացան կործանել ամենայն սյուն, հուշարձան, մակագրություն և քանդակապատկեր, որ Ալբայի դուքսը կանգնեցրել է հանպատվություն մեզ։ Բայց պարագլուխների սրտի մեջ ատելությունները չեն մարել․ ազնվականներն ու կղերը հրահրում են Միության շտատների պառակտումը․ նրանք փող են ստանում զիվորներին վճարելու, բայց պահում են իրենց՝ հղփանալու համար․ բռնագրավված գույքերի վերադարձման վերաբերյալ հարուցված տասնհինգ հազար դատական գործ միշտ հետաձգվում է․ լյութերականներն ու կաթոլիկները միանում են կալվինիստների դեմ․ օրինական ժառանգորդները չեն կարողանում իրենց կալվածքներից հափշտակիչներին վռնդելու իրավունք ձեռք բերել․ դքսի արձանը կործանված է, սակայն ինկվիզիցիայի պատկերը նրանց սրտի մեջ է։

Եվ խեղճ ժողովուրդն ու վշտաբեկ քաղաքացիները շարունակում էին սպասել քաջարի ու հավատարիմ պարագլխին, որը նրանց ուզենար տանել ազատության ճակատամարտին։

Եվ նրանք ասում էին իրար․ «Ո՞ւր են կոմպրոմիսի պանծալի ստորագրողները, որոնք ի մի խմբվեցին հայրենիքի բարօրության համար։ Ինչո՞ւ այդ երկերեսանի մարդիկ այդպիսի «սուրբ դաշնակցություն» կնքեցին, եթե անմիջապես քայքայելու էին։ Ի՞նչ կարիք կար այդքան աղմուկ֊աղաղակով հավաքվել․ գրգռել արքայի բարկությունը, որպեսզի հետո երկչոտեն ու դավաճանաբար պառակտվեն։ Հինգ հարյուր հոգի էին նրանք՝ եղբայրաբար միացած մեծ ու փոքր սինյորները և կարող էին մեզ փրկել իսպանական ցասումից․ բայց նրանք զոհաբերեցին բելգիական երկրի շահը իրենց մասնավոր շահին, ինչպես արին Էգմոնտն ու Հոորնը»։

«Ավա՜ղ, ― ասում էին նրանք, ― դե հիմա տեսեք, գալիս է Դոն Ժուանը՝ գեղատեսիլ փառասերը, որը թշնամի է Ֆիլիպին, բայց ավելի մեծ թշնամի է մեր երկրին։ Նա գալիս է պապի և իր համար։ Ազնվականներն ու հոգևորականները դավաճանում են»։

Եվ սրանք մի թվացող պատերազմ են սկսում։ Գենտի ու Բրյուսելի մեծ ու փոքր փողոցների պատերի վրա, նույնիսկ գյոզերի նավերի կայմերի վրա երևացին դավաճանների՝ բանակի հրամանատարների և ամրոցների պետերի անունները ― կոմս Լիդենկերնեն, որ իր դղյակը չպաշտպանեց Դոն Ժուանից․ Լիեժի բերդապետը, որ ուզեց քաղաքը ծախել Դոն Ժուանին․ պարոնայք Աարշոտը, Մանսֆելդը, Բեռլեյմոնը, Ռասինգիենը, Պետական խորհրդի անդամ Ժորժ դը Ռոսինյոլը՝ Դոն Ժուանի էմիսարը, Ֆիլիպի ու Ժորեգիի միջև կնքված սպանության միջնորդը, Օրանժի իշխանի ձախողակ մահափորձը։ Կար և Կամբրեի արքեպիսկոպոսի անունը, որ փորձեց իսպանացիներին քաղաք մտցնել․ Անտվերպենի ճիզվիտների անունները, որոնք երեք տակառ ոսկի, այսինքն երկու միլիոն ֆլորին, առաջարկեցին գլխավոր շտատներին, որպեսզի դղյակը չկործանեն և պահեն Դոն Ժուանի համար․ Լիեժի եպիսկոպոսի, հայրենասերներին անվանարկող կաթոլիկ քարոզիչների անունները․ Ուտրեխտի եպիսկոպոսի անունը, որին հայրենասեր քաղաքացիներն ուղարկեցին այլ տեղ արածելու դավաճանության խոտը․ մուրացիկների միաբանության եղբայրների անունները, որոնք Գենտում դավում էին հօգուտ Դոն Ժուանի։ Բուալը֊Դյուքի (Հերցոգենբուշի) բնակիչները անարգանքի սյունին գամեցին կարմելյան միաբան Պետրոսի անունը, որ նրա եպիսկոպոսի և սրա կղերի օգնությամբ խոստանում էր քաղաքը հանձնել Դոն Ժուանին։

Դուեում, սակայն, չկախեցին համալսարանի նույնպես իսպանական դարձած ռեկտորի պատկերը․ բայց գյոզերի նավերի վրա խրտվիլակների վզից կախված կրծքատախտակի վրա կարդացվում էին վանականների, աբբաների և թեմական առաջնորդների անունները, ինչպես նաև Մալինի կուսանոց վանքի հազար ութ հարյուր հարուստ կանանց ու աղջիկների անունները, որոնք իրենց միջոցներով սնուցանում, ոսկեզօծում ու պճնազարդում էին հայրենիքի դավաճաններին։

Եվ այդ խրտվիլակների, դավաճանների անարգասյուների վրա կարդացվում էր Հարոյի մարքիզի՝ Ֆիլիպվիլ բերդաքաղաքի հրամանատարի անունը, որ անօգուտ կերպով վատնելով ռազմամթերքն ու պարենը, մթերքի պակասի պատրվակով բերդը հանձնեց թշնամուն․ Բելվերի անունը, որ հանձնեց Լեմբուրգը, մինչդեռ քաղաքը կարող էր ութ ամիս ևս դիմադրել, Ֆլանդրիայի խորհրդի նախագահի, Բրյուգգեի և Մալինի մագիստրատների անունները, որոնք իրենց քաղաքները պահել էին Դոն Ժուանի համար․ դավաճանության պատճառով փակված Գելդրի հաշվային գրասենյակի պաշտոնյաների անունները․ Բրաբանտի խորհրդի, դքսության կառավարչության, հատուկ և ֆինանսների խորհրդի մարդկանց անունները․ Մենինի մեծ դատավորի ու քաղաքապետի անունները, ինչպես և Արտուայի վատահամբավ հարևանների անունները, որոնք թողին ասպատակության համար եկող երկու հազար ֆրանսիացիներն անարգել անցնեն։

― Ավա՜ղ, ― ասում էին քաղաքացիները, ― ահա Անժուի դուքսը ոտքը դրել է մեր երկիրը․ ուզում է թագավոր դառնալ այստեղ․ տեսա՞ք որ նա մտավ Մոնս՝ կարճահասակ, հաստ ազդրերով, խոշոր քթով, դեղին կերպարանքով, ծաղրական բերանով։ Մեծ իշխան է դա, սիրում է արտասովոր սերեր, և որպեսզի իր անվան մեջ կանացի շնորհագեղություն և առնական ուժ ունենա՝ նրան անվանում են Նորին բարձրություն տյար դուքս Անժուի։

Ուլենշպիգելը մտախոհ էր։ Եվ նա երգեց․

Կապուտակ երկինք, արև շողշողուն,
Սև քող քաշեցեք մեր դըրոշներին,
Սև քող քաշեցեք սըրակոթերին։
Այժմ պետք չեն մեզ թանկ գոհարներ,
Շրջեցեք ձեր հայելիներ։
Երգում եմ երգը Մահի՝
Երգը դավաճանների։

Ոտքը դըրին մեր հպարտ
Բրաբանտի ու Ֆլանդրիայի,
Անտվերպենի, Հենոյի,
Լյուքսեմբուրգի, Արտուայի
Փորի վրա, կոկորդի։
Դավաճան է կղերը,
Դավաճան է սեպուհը,
Փորն է նրանց մղողը։
Երգում եմ երգը Մահի՝
Երգը դավաճանների։

Երբ թշնամին ամենուրեք
Կողոպտում է, և Անտվերպեն
Մտնում է նենգ իսպանացին՝
Հրամանատար, աբբա, տերտեր
Մետաքսազարդ ու ոսկեհուռ
Սիգաճեմում են քաղաքում,
Ընտիր գինուց դեմքը փայլուն՝
Անարգ հոգին են ցուցադրում։

Եվ նրանց շնորհիվ ինկվիզիցիան
Հաղթանակով նոր կարթնանա․
Տիտելմանները վերըստին
Կը կալանեն խուլ համրին՝
Անվանելով հերետիկոս։
Երգում եմ երգը Մահի՝
Երգը դավաճանների։

«Կոմպրոմիսը» ստորագրող
Երկչոտ, անարգ մեծավորնե՛ր,
Նզովյալ լինի անունը ձեր։
Ո՞ւր եք դուք այս մարտի ժամին։
Քայլում եք հանց սև ագռավներ՝
Հետևն ընկած իսպանացու։
Զարկեցե՛ք թմբուկը սգի։

Ո՞վ Բելգիա, գալոց օրերն
Քեզ կանիծեն, որ լավ զինված՝
Թույլ տվիր քեզ կողոպտեն։
Ո՜վ ապագա, մի ըշտապիր,
Դավաճաններն՝ տե՛ս, բանում են,
Քըսան էին, այժմ հազար են։
Ամեն պաշտոն գըրավելով՝
Մեծերն այդ մեծ ունեցվածքից
Փոքրերին էլ մաս են տալիս։

Համաձայնել են իրար հետ
Խորտակել մեր դիմադրությունն
Պառակտումով ու մեղկությամբ․
Այս է դեվիզը մատնիչների։
Սև քաշեցեք հայելիին․
Սև քաշեցեք սըրի կոթին։
Երգն եմ երգում դավաճանի։

Ապըստամբ են հայտարարել
Իսպանացուն, դժգոհներին․
Արգելել են նըրանց օգնել
Հաց ու ջրով, ապաստանով։
Բայց թե բռնես այդպիսիին,
Որ կախաղան բարձրացնես՝
Անմիջապես նրանք կազատեն։

Ելե՛ք, ասում են բրյուսելցիք,
Ելե՛ք, ասում են գենտցիկ,
Եվ ժողովուրդը մեր բելգիկ։
Բայց խե՜ղճ մարդիկ, ձեզ ուզում են
Ճզմել արքան ու նենգ պապը․
Որ խաչակրաց արշավանք է
Նյութում ընդդեմ Ֆլանդրիայի։

Արյան հոտ են առել ահա
Վարձկանները և գալիս են
Շան ոհմակով, բորենիի,
Մարդ ու օձի կերպարանքով։
Քաղցած են նրանք ու ծարավի։
Դժբա՜խտ երկիր պապենական,
Որ հասուն ես վասըն մահվան,
Կողոպուտի ու ավերման։

Իմացիր, որ Դոն Ժուանը չէ
Սարքում գործը Ֆարնեզեի՝
Պապի սիրած մանկլավիկի․
Այլ նրանք են, որոնց տվիր
Առատ ոսկի ու տիտղոսներ,
Որոնք քո հեզ զավակների,
Կին, աղջկա, եղբայրների
Խոստովանանքն են ընդունում։

Նրանք քեզ գետին են գըլորել,
Եվ քո բկին իսպանացին
Իր արյունոտ սուրն է դրել։
Ծիծաղեցին նրանք քեզ վրա,
Երբ Բրյուսելում տոն սարքեցին
Լըռակյացի ժամանումին։

Երբ երկայնքին մեծ ջրանցքի
Այնքան հըրթիռ շողշողացին,
Հրճվանքն իրենց հանդեպ բերին
Թնդանոթներ արձակելով՝
Այդ նույն բանն էր, ո՜վ Բելգիա,
Երբ Հովսեփին եղբայրները
Եգիպտացուն վաճառեցին։

III

Վանականը տեսնելով, որ իրեն չեն արգելում խոսել՝ քիթը տնկում էր նավի վրա, և որպեսզի նա ավելի մեծ եռանդով քարոզ կարդա՝ նավաստիներն ու գուգազները վատաբանում էին սուրբ կույսին և կաթոլիկ եկեղեցու մյուս սրբերին ու սրբուհիներին։

Այնժամ նա մոլեգնելով հազար լուտանք էր տեղում նրանց վրա։

― Այո, այո, ահավասիկ ընկել եմ ես գյոզերի քաղաքը, ― գոչում էր նա։ ― Հենց դուք եք երկրի անիծյալ կրծողները, այո։ Եվ դեռ ասում են, որ ինկվիզիտորը՝ այդ սուրբ մարդը, դրանցից քիչ է խարույկի մատնել։ Ո՛չ։ Այդ կեղտոտ զեռուներից դեռ շատ է մնացել։ Այո, մեր տեր արքայի այս պատվական ու խիզախ նավերի վրա, որոնք առաջ այնքան մաքուր էին ու լավ լվացված, հիմա տեսնում եմ գյոզ ճիճուներին, այո, գարշահոտ ճիճուներին։ Այո, ճիճու են, կեղտոտ, գարշահոտ, պիղծ ճիճու են և՛ երգասաց նավապետը, և՛ աղտեղություններով տռզած փորը լցրած խոհարարը, և՛ մնացած բոլորը՝ իրենց աստվածապիղծ կիսալուսիններով։ Երբ արքան հրետանային լվացումով մաքրի իր նավերը, պետք կլինի հարյուր հազար ֆլորինից ավելի վառոդ ու արկ՝ այս աղտոտ ու գարշ վարակը վերացնելու համար։ Այո, դուք ամենքդ էլ ծնված եք անկողնախորշում տիկին Լյուցիֆերի, որ դատապարտված է ապրելու Սատանայի հետ՝ որդնակեր պատերի մեջ, որդնաշեն վարագույրների տակ, որդե ներքնակի վրա։ Այո, հենց այդտեղ էլ իրենց պիղծ կենակցությամբ նրանք աշխարհ բերին գյոզերին։ Այո, թքել եմ ես ձեզ վրա։

Այս խոսքերի վրա գյոզերն ասացին․

― Ի՞նչ եք այս դատարկապորտին պահել այստեղ, որ միայն հայհոյանքներ դուրս տալ գիտե։ Եկեք կախենք։

Եվ սկսեցին կախելու պատրաստություն տեսնել։

Երբ վանականը տեսավ պարանը պատրաստ, ելարանը կայմին դրած և մոտենում էին իր ձեռքերը կապելու՝ ողբագին ասաց․

― Խղճացե՜ք ինձ, պարո՛ն գյոզեր, զայրույթի դևն է խոսում իմ սրտում և ոչ թե ձեր խոնարհ գերին՝ մի խեղճ վանական, որ միայն մի պարանոց ունի այս աշխարհում․ շնորհագեղ սինյորնե՛ր, գթացե՜ք ինձ․ եթե ուզում եք՝ բերանս խցկեցեք ժանտատանձով․ դա զզվելի պտուղ է, բայց մի՛կախեք ինձ։

Սակայն գյոզերը առանց նրան լսելու և չնայած նրա կատաղի դիմադրության՝ քաշում էին դեպի ելարանը։ Նա այնպես սուր ճիչ արձակեց, որ Լամմեն ասաց խոհանոցում գտնվող և իր վերքը կապող Ուլենշպիգելին․

― Որդյա՛կ իմ, որդյա՛կ իմ, խոզ են գողացել ախոռից և մորթում են։ Ա՜խ ավազակնե՜ր, եթե կարողանայի վեր կենա՜լ։

Ուլենշպիգելը տախտակամած բարձրացավ և միայն վանականին տեսավ։ Հենց որ սա տեսավ նրան՝ ծունկ չոքեց ու ձեռքերը պարզելով նրան՝ ասաց․

― Տյա՛ր նավապետ, կապիտան քաջարի գյոզերի, որ ահեղ ես ծովի ու ցամաքի վրա, ձեր գուգազներն ուզում են կախել ինձ՝ որովհետև լեզվով մեղանչել եմ։ Անարդար պատիժ է դա, տյա՛ր նավապետ, որովհետև այդպես որ դատեն՝ հարկ կլիներ կանեփե փողկապ հագցնել բոլոր փաստաբաններին, դատախազներին, քարոզիչներին ու կանանց, և աշխարհը կամայանար։ Փրկեցե՜ք ինձ, տե՛ր իմ, պարանից․ ես կաղոթեմ ձեզ համար, դուք կազատվեք մշտնջենական դատապարտումից․ ներում շնորհեցե՜ք ինձ։ Շաղակրատության դևը հրապուրեց ինձ և անդադրում խոսեցրեց։ Շատ մեծ դժբախտություն է դա։ Այնժամ մաղձս թթվում է և ինձ ասել է տալիս անթիվ բաներ, որ երբեք չեմ մտածում։ Շնո՜րհք արեք, տյա՛ր նավապետ, և դուք ամենքդ էլ, պարոնա՛յք, խնդրեցե՜ք ինձ համար։

Հանկարծ Լամմեն միայն շապիկ֊վարտիքով հայտնվեց տախտակամածի վրա և ասաց․

― Նավապե՛տ և բարեկամնե՛ր․ ուրեմն խոզը չէ՞ր, որ ճչաց, այլ վանակա՞նը․ շատ գոհ եմ դրանից։ Ուլենշպիգե՛լ, որդյա՛կ իմ․ ես մի լավ ծրագիր եմ հղացել հայր սուրբի համար․ շնորհի՛ր նրա կյանքը, բայց ազատ մի՛ թող, ապա թե ոչ որևէ վատ բան կանի նավի վրա։ Մի նեղ, օդասուն վանդակ շինել տուր նրա համար, տախտակամածի վրա, ուր նա կարողանա միայն նստել ու քնել, ինչպես կռտած աքլորների համար են անում։ Թող, որ ես կերակրեմ նրան, իսկ եթե ամբողջ տվածս չուտի՝ թող կախվի։

― Թող կախվի՝ եթե չուտի, ― վրա բերին Ուլենշպիգելը և գյոզերը։

― Ի՞նչ ես ուզում անել ինձ, չա՛ղ մարդ, ― հարցրեց վանականը։

― Կտեսնես, ― պատասխանեց Լամմեն։

Եվ Ուլենշպիգելը կատարեց Լամմեի ուզածը, և վանականը վանդակ դրվեց, և ամեն ոք կարող էր ցանկացածի չափ դիտել նրան այնտեղ։

Լամմեն իջել էր խոհանոց․ Ուլենշպիգելը գնաց այնտեղ ու տեսավ, որ նա վիճում է Նելեի հետ։

― Չեմ պառկի, չէ, ― ասում էր Լամմեն, ― չէ՛, չեմ պառկի․ որ ուրիշնե՞րը քչփորեն իմ սոուսները․ ո՛չ, ես հորթի պես չեմ մնա անկողնի մեջ։

― Մի՛ բարկանա, Լամմե՛, ― ասում էր Նելեն, ― ապա թե ոչ վերքդ նորից կբացվի, և դու կմեռնես։

― Շատ լավ, կմեռնեմ, ― ասաց Լամմեն, ― հոգնել եմ առանց իմ կնոջ ապրելուց։ Բավական չէ, որ կորցրել եմ նրան, հիմա էլ դու ես ուզում արգելել ինձ՝ այստեղի խոհարարապետիս, որ անձամբ հսկեմ ապուրներին։ Միթե չգիտես, որ բնատուր առողջություն կա սոուսների ու տապակածների գոլորշու մեջ։ Դրանք սնուցանում են նույնիսկ իմ ոգին և զրահապատում են ինձ դժբախտության դեմ։

― Լամմե՛, ― ասաց Նելեն, ― պետք է լսես մեր խորհուրդները և թույլ տաս, որ քեզ բժշկենք։

― Ուզում եմ, որ ինձ բժշկեք, ― վրա բերեց Լամմեն, ― բայց որ մի ուրիշը մտնի այստեղ, որևէ տգետ, գարշահոտ, թարախոտ, ճպռոտ, խլնքոտ դատարկապորտ, որ նա գա ու իմ տեղը գահակալի որպես խոհարարապետ և իր կեղտոտ մատներով դիպչի իմ սոուսներին ― ավելի շուտ կսպանեմ նրան իմ փայտե շերեփով, որ այդ պահին երկաթ կդառնա։

― Այնուամենայնիվ քեզ մի օգնական է պետք․ դու հիվանդ ես, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Ի՞նձ օգնական, ― գոչեց Լամմեն, ― ի՞նձ օգնական։ Ուրեմն դու էլ լցված ես ապերախտությամբ, ինչպես երշիկը մանրած մսով։ Օգնակա՞ն, որդյակ իմ, և այդ ասում ես դու՝ քո բարեկամին, որ քեզ կերակրել է այսքա՜ն ժամանակ և այնքան յուղալի։ Ա՜յ, հիմա վերքս կբացվի։ Վա՛տ բարեկամ, ո՞վ կարող է ինձ պես քեզ համար կերակուր պատրաստել։ Ի՞նչ կանեիք դուք՝ երկուսդ էլ, եթե ես այստեղ չլինեի և որևէ համեղ բորանի չտայի ձեզ՝ քեզ, նավապե՛տ, և քեզ՝ Նելե՛։

― Մենք ինքներս կաշխատենք խոհանոցում, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

― Խոհանոցը, ― ասաց Լամմեն, ― նա քեզ համար լավ է միմիայն այնտեղից ուտելու, հոտ քաշելու, ճաշակելու համար, բայց ոչ նրանով զբաղվելու համար․ խեղճ բարեկամ և նավապե՛տ․ եթե կաշեքսակներ կտրատեի շերտ֊շերտ և, հեռու քեզնից, ուտեցնեի քեզ՝ դու կընդունեիր որպես կարծր աղիք։ Ուրեմն թո՛ղ, որդյա՛կ իմ, որ մնամ այստեղի խոհարարը, ապա թե ոչ ձողի պես կչորանամ։

― Լավ, ուրեմն, կաց որպես խոհարար, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― իսկ եթե չառողջանաս կփակեմ խոհանոցը և ամենքս էլ միայն պաքսիմատ կուտենք։

― Ա՜խ, որդյա՛կ իմ, ― ասաց Լամմեն գոհունակությունից լաց լինելով, ― աստվածածնի պես բարի ես դու։

IV

Այնուամենայնիվ նա սկսեց առողջանալ։

Ամեն շաբաթ օրերը գյոզերը տեսնում էին, թե ինչպես նա չափում է վանականի մեջքը կաշե մի երկար փոկով։

Առաջին շաբաթ օրը նա ասաց․

― Չորս ոտնաչափ։

Ապա իրեն չափելով՝ ավելացրեց․

― Չորս ու կես ոտնաչափ։

Եվ կարծես տխրեց։

Բայց ութերորդ շաբաթ օրը վանականի մասին խոսելով՝ ուրախացավ․

― Չորս ու երեք քառորդ ոտնաչափ։

Եվ մեջքը չափելուց բարկացած վանականն ասաց․

― Ի՞նչ ես ուզում, չա՛ղ մարդ։

Բայց Լամմեն լեզու ցույց տալով նրան՝ ձայն չէր հանում։

Եվ օրական յոթ անգամ նավաստիներն ու գուգազները տեսնում էին, որ Լամմեն գալիս է մի նոր կերակուրով և ասում է վանականին․

― Ահավասիկ ֆլամանդական յուղով եփված բակլա․ այսպիսի բան կերե՞լ ես քո մենաստանում։ Տեսքդ շատ լավ է, չես նիհարում այս նավի վրա։ Չե՞ս զգում, որ ճարպե բարձեր են բուսնում կռնակիդ վրա։ Շատ չանցած պառկելու համար այլևս ներքնակի կարիք չես ունենա։

Երկրորդ ճաշը բերելիս ասում էր․

― Հրամմե՛, բրյուսելյան ձևով պատրաստված koekebakk, որ ֆրանսիացիները crepe են անվանում, որովհետև գլխարկի վրա են քաշում իբրև սուգի նշան։ Սրանք թուխ չեն, այլ շեկ և փռի մեջ կարմրացված․ տեսնո՞ւմ ես ինչպես է յուղը ծորում։ Քո փորն էլ այսպես կլինի։

― Կուշտ եմ, ― ասում է վանականը։

― Պետք է ուտես, ― ասում էր Լամմեն, ― կարծում ես, թե սա սև ցորենի՞ց է պատրաստված․ ոչ, հա՛յր սուրբ, մաքուր ալյուրից է, ճարպակալա՛ծ հայր սուրբ, ալյուրի ծաղկից, քառակզա՛կ հայր սուրբ․ տեսնում եմ արդեն հինգերորդի բուսնելը և հրճվում է սիրտս։ Կե՛ր։

― Հանգիստ թող ինձ, խոշո՛ր մարդ, ― ասում էր վանականը։

Լամմեն բարկանում էր ու ասում․

― Ես քո կայնքի տերն եմ․ պարա՞նն ես ուզում, թե հացի չոր կեղևներով ու լոբիով պատրաստված պյուրեն, որից մի պատվական պնակ կբերեմ քիչ հետո։

Եվ երբ պնակն առած գալիս էր, ասում էր․

― Լոբու պյուրեն մենակ ուտվել չի սիրում, ուստի գերմանական knoedel եմ ավելացրել դրան՝ կորնթական ալյուրե սիրունիկ գնդիկներ, որ ողջ֊ողջ նետում են եռացրած ջրի մեջ․ ծանր են դրանք, բայց ճարպ են կապում։ Կե՛ր, որքան կարող ես․ ինչքան շատ ուտես՝ այնքան ավելի կուրախանամ ես։ Քիթ֊մռութդ մի՛ խառնիր իբր թե զզվանքից և այդքան սաստիկ մի՛ փնչա, իբր թե շատ են տվել․ կե՛ր։ Ավելի լավ չէ՞ ուտել, քան թե կախվել։ Մի տեսնեմ քո զիստը․ հա՜, դա էլ է ճարպակալում, երկու ոտնաչափ, յոթ մատնաչափ շրջագի՜ծ։ Ո՞ր խոզաճուռը դրա չափն ունի։

Մեկ ժամ հետո նորից էր գալիս վանականի մոտ․

― Հրամմե՛, ասում էր նա, ― ահա քեզ ինը աղավնի․ քեզ համար են սպանել այդ անմեղ արարածներին, որ աներկյուղ թռչում էին նավերի վրա։ Մի՛ արհամարհիր դրանց, փորի մեջ դրել եմ մի գունդ յուղ, հացի միջուկ, տրորած մշկընկույզ և քո մորթի պես փայլող պղնձե հավանքի մեջ ծեծված մեխակի սերմեր։ Արև արքան խիստ գոհ է, որ կարող է իր դեմքը տեսնել մի այնպիսի փայլուն հայելու մեջ, ինչպես քո երեսն է, իսկ դրա պատճառը այն ճարպն է, այն պատվական ճարպն է, որով ես օժտեցի քեզ։

Հինգերորդ ճաշին բերում էր waterzoey:

― Ի՞նչ կարծիք ունես այս ձկնապուրի մասին։ Ծովը քեզ կրում է իր վրա և սնուցանում․ ավելին չէր անի Նորին արքայական վսեմության համար։ Այո, այո, ակներևաբար տեսնում եմ հինգերորդ կզակի բուսնելը՝ մի քիչ դեպի ձախ, քան թե աջ․ պետք է ուրեմն գերացնել այս շնորհազուրկ մնացած կողմը, որովհետև աստված պատվիրել է մեզ․ «Արդար եղեք ամեն մեկի հանդեպ»։ Էլ ո՛րտեղ է արդարությունը, եթե ոչ ճարպի հավասարաչափ բաժանման մեջ։ Վեցերորդ ճաշի համար քեզ կբերեմ ձկնականջ՝ աղքատ մարդկանց այդ ոստրեները, որպիսին երբեք չեմ մատուցել քեզ քո մենաստանում։ Տգետ մարդիկ խաշում և այդպես են ուտում դրանք․ մինչդեռ դա տապակածի նախաբանն է․ պետք է հետո հանել խեցիներից, նուրբ մարմինները դնել խեցիների մեջ, ապա կարոսով, մշկընկույզով ու մեխակով համեմելուց հետո գցել մարմանդ փուռը, իսկ սոուսը խառնել գարեջրով ու ալյուրով և մատուցել տապակած մսի հետ։ Հենց այսպես էլ պատրաստել եմ քեզ համար։ Ինչո՞ւ երեխաները պետք է մեծ երախտիք տածեն դեպի իրենց քույրերն ու մայրերը․ որովհետև նրանց տալիս են ապաստան, սեր, մանավանդ սնունդ․ ուրեմն դու պետք է սիրես ինձ որպես քո հոր ու մոր, և որպես այդպիսիների՝ պետք է խիստ երախտապարտ լինե ինձ որկորիդ համար։ Աչքերդ այդպես կատաղի մի՛ ոլորի՛ր վրաս։

Շուտով քեզ կբերեմ գարեջրով ու ալյուրով պատրաստված մի ապուր՝ լավ քաղցրացված և կինամոնով համեմված։ Գիտե՞ս ինչու․ որպեսզի քո ճարպը թափանցիկ դառնա և մորթիդ տակ թրթռա․ հիմա էլ այդպես է, երբ շարժվում ես։ Հիմա արդեն լույսերը հանգցնելու նշան են տալիս․ քնիր խաղաղությամբ, առանց վաղվա մասին մտահոգվելու, վստահ, որ կունենաս յուղալի ճաշ և քո բարեկամ Լամմեն անթերի կմատուցի քեզ։

― Հեռացի՛ր և թող, որ աղոթեմ աստծուն, ― ասաց վանականը։

― Աղոթի՛ր, ― ասաց Լամմեն, ― աղոթի՛ր խռմփոցի զվարթ նվագակցությամբ․ գարեջուրն ու քունը կավելացնեն ճարպդ, պատվական ճարպդ։ Ես գոհ եմ։

Եվ Լամմեն գնաց անկողին մտնելու։

Եվ նավաստիներն ու գուգազներն ասում էին․

― Ինչո՞ւ ես այդքան չաղացնում այդ վանականին, որ ոչ մի լավություն չի կամենում քեզ։

― Թողեք, ես իմ բանը գիտեմ․ մի վսեմ գործ եմ կատարում։

V

Դեկտեմբերը եկել էր՝ երկարատև թուխպերի ամիսը։ Ուլենշպիգելը երգեց․

Նորին մեծություն
Մեծ դուքսն Անժուի
Հանեց դիմակը,
Որպեսզի իշխի
Երկրին Բելգիայի։
Նահանգներն իսպանացած,
Բայց ոչ անժուացած՝
Տե՛րն են հարկերի։
Զարկեցեք թմբուկը
Կործանման Անժուի։
Նրանց ձեռքի տակ են
Եկամուտներ, կալվածներ,
Պաշտոնի ստեղծումներ։
Նորին բարձր մեծությունը
Ատում է ռեֆորմատին,
Թեև նա իր բուն երկրում
Աթեիստ է համարվում։
Թո՛ղ կործանվի այդ Անժուն։
Այդ նորին մեծությունը
Հրով, սրով ու ուժով
Արքա դառնալ է ուզում,
Մի խոսքով՝ բացարձակ տեր։
Ուզում է նա մատնությամբ
Ձեռք բերել շատ քաղաքներ,
Մինչև անգամ Անտվերպեն։
Զգա՛ստ եղեք, տոհմիկներ,
Զգա՛ստ, քաղաքացիներ։
Թո՛ղ կործանվի այդ Անժուն։

Քեզ վրա չէ, ո՜վ Ֆրանսիա,
Խոյանում մեր մոլեգնած
Ժողովուրդը խոլացած։
Նրա զենքերը մահաբեր
Ազնվազարմ քո մարմինն
Ամենևին չեն խոցել։
Եվ Կիպ֊Դորսի դարպասում
Դիակները կուտակված՝
Մարմինները չեն զավակացդ։
Թո՛ղ կործանվի այդ Անժուն։
Ո՛չ, չի նետում զավակներիդ
Ժողովուրդը պատնեշներից,
Այլ Անժուին, ո՜վ Ֆրանսիա,
Արվամոլ այդ անառակին,
Որ ապրում է քո արյունով,
Այժմ էլ մերն է ուզում խմել,
Բայց թասի ու շրթանց միջև։
Թո՛ղ կործանվի այդ Անժուն։

Անպաշտպան մի քաղաքում,
Այդ Նորին մեծությունը
Եվ սիրունիկ դրանիկները,
Որոնց աչքում շողշողում է
Անառակ, խենթ ու անհանգիստ
Հուրը անսեր վավաշության՝
Գոռում էին․ «Զա՛րկ, սպանի՛ր,
Թող կեցցե՛ պատարագը»։
Կործանվի՛ թող այդ Անժուն։
Այդ նրանց ենք մենք հարվածում,
Եվ ոչ թե քեզ, խե՜ղճ ժողովուրդ,
Որ ճզմում են բարձր հարկերով,
Կոռ֊բեգարով, կույս աղջիկներ
Բռնաբարելով․ քեզ, որ հայրս ես
Եղել նրանց, անգոսնելով,
Բայց քո հացը, երիվարներն
Ու կառքերը հարկադրաբար
Հանձնել տալով։
Թո՛ղ կործանվի այդ Անժուն։

Դու, որ մայր ես եղել նրանց,
Կաթ ես տվել այդ հայրասպան
Վիժվածքներին, որոնք անունդ,
Ո՜վ Ֆրանսիա, կեղտոտում են
Տար աշխարհում, իսկ դու ինքնին
Պարուրում ես նրանց ծըխից,
Երբ ժանտ, վայրագ արշավներով
Մի գոհար են ավելացնում
Քո ռազմական փառքի թագին,
Կամ մի նահանգ՝ քո հողերին։
Արդ, ժողովո՛ւրդ ֆրանսիական և առնական
Դե՛ն շպրտիր «ցոփությունն ու պատերազմը»,
Ոտքդ սեղմիր նրանց կրծքին և տրորիր։
Եվ կըդառնաս դու սիրելին
Թե՛ մեծ, թե՛ փոքր ժողովրդին։
Թո՛ղ կործանվի այդ Անժուն։

VI

Մայիսին, երբ Ֆլանդրիայի գյուղացիները գիշերը դանդաղ երեք հատ սև բակլա են նետում իրենց գլխի վերև ու հետև՝ զերծ մնալու համար հիվանդությունից ու մահից, Լամմեի վերքը նորից բացվեց։ Նա սաստիկ ջերմեց և խնդրեց, որ պառկեցնեն իրեն տախտակամածի վրա վանականի վանդակի դեմուդեմը։

Ուլենշպիգելը հաճությամբ համաձայնեց, բայց վախենալով, որ իր բարեկամը նոպայի մեջ կարող է ընկնել ծովը՝ նրան պինդ կապել տվեց մահճակալին։

Ուշքը վրա եղած ժամանակ Լամմեն շարունակ պատվիրում էր, որ վանականին չմոռանան․ և լեզու էր ցույց տալիս նրան։

Եվ վանականն ասում էր․

― Վիրավորում ես դու ինձ, գե՛ր մարդ։

― Ո՛չ, քեզ չաղացնում եմ, ― պատասխանում էր Լամմեն։

Փչում էր մեղմ քամի, գաղջ փայլում էր արևը։ Ջերմից տանջվող Լամմեն պինդ կապված էր մահճակալին, որպեսզի ցնորքի ընդոստումների միջոցին տախտակամածի վրայից ցած չցատկի, և կարծելով, որ դեռ խոհանոցումն է՝ ասում էր․

― Այս հնոցը բոցաշող է այսօր։ Շուտով դրախտահավեր կտեղան։ Ա՛յ կին, ծուղակներ դիր մեր այգում։ Գեղեցիկ ես դու այդպես՝ թևերդ մինչև արմունկները քշտած։ Բազուկդ ճերմակ է, ուզում եմ կծել, կծել շրթներով, որոնք թավշե ատամներ են։ Ո՞ւմն է այս գեղեցիկ մարմինը, ո՞ւմն են այդ գեղեցիկ ստինքները, որ ընդնշմարվում են նուրբ, սպիտակ քաթանե բլուզի տակից։ Իմն են, անուշի՛կ գանձ։ Ո՞վ աքլորի կատարից ու վառյակի հետույքներից տապակած կպատրաստի։ Մշկընկույզ շատ մի՛ գցիր, ջերմ կառաջացնի։ Սպիտակ սոուս, ուրց ու դափնի․ ո՞ւր են դեղնուցները։

Ապա նշան անելով Ուլենշպիգելին, որ ականջը մոտեցնի իր բերանին՝ կամացուկ ասաց․

― Շուտով երևի միս է տեղալու․ ես քեզ չորս դրախտահավ ավելի կպահեմ, քան մյուսներին։ Դու նավապետ ես, ինձ մի՛ դավաճանիր։

Հետո լսելով նավի կողերին մեղմիկ բախվող այլակների ճողփյունը՝ ավեկացրեց․

― Ապուրը եռում է, որդյա՛կ իմ, ապուրը եռում է։ Բայց ինչքան դանդաղ է արծածվում այս հնոցը։

Հենց որ միտքը պայծառանում էր՝ սկսում էր խոսել վանականի մասին․

― Ո՞ւր է նա․ ճարպն ավելանո՞ւմ է։

Եվ երբ տեսնում էր նրան՝ լեզու էր ցույց տալիս և ասում․

― Վեհ գործը կատարվում է․ ես գոհ եմ։

Մեկ օր էլ նա խնդրեց, որ մեծ կշեռքը բերեն հաստատեն նավի տախտակամածի վրա, մի նժարում դնեն իրեն, իսկ մյուսի մեջ՝ վանականին։ Հազիվ էին վանականին դրել նժարի մեջ, երբ Լամմեն նետի պես վեր սլացավ և խիստ ուրախ նայեց նրան։

― Նա ծանրաքա՜շ է․ ես մի թեթև ոգի եմ նրա համեմատությամբ, հիմա ծտի պես կթռչեմ օդում։ Ես մի նպատակ ունեմ․ վերցրեք դրան, որ կարողանամ իջնել․ հիմա կշռաքարեր դրեք, նորից նժարը դրեք նրան։ Ինչքա՞ն է քաշում։ Երեք հարյուր տասչորս ֆո՞ւնտ։ Իսկ ե՞ս։ Երկու հարյուր քսան։

VII

Հաջորդ գիշերը, լուսաբացի մոտ Ուլենշպիգելն արթնացավ Լամմեի աղաղակներից․

― Ուլենշպիգե՛լ, Ուլենշպիգե՛լ, հասի՜ր, մի՛ թող, որ կինը գնա։ Կտրեցե՜ք պարանները, կտրեցե՜ք պարանները։

Ուլենշպիգելը դուրս եկավ տախտակամած և ասաց․

― Ինչո՞ւ ես ճչում․ ոչինչ չեմ տեսնում։

― Նա՜ է, ― պատասխանեց Լամմեն, ― նա՜ է, իմ կի՜նը, այնտեղ, այն մակույկի մեջ, որ պտտվում է այդ նավի շուրջը, որտեղից լսվում էին երգեր և վինի նվագը։

Նելեն էր եկել տախտակամածը։

― Կտրի՛ր պարանները, Նելե՛, սիրելիս, ― ասաց Լամմեն։ ― Չե՞ս տեսնում, որ իմ վերքը լավացել է, նրա գողտրիկ ձեռքը բուժեց, այո, նա, նա։ Տեսնո՞ւմ ես նրան մակույկի մեջ կանգնած։ Լսո՞ւմ ես, դեռ երգում է։ Ե՛կ, սիրեցյա՛լս, եկ, մի՛ փախչիր քո խեղճ Լամմեից, որ այնքան մենակ է աշխարհում առանց քեզ։

Նելեն բռնեց նրա ձեռքը, շոշափեց դեմքը։

― Դեռ ջերմ ունի, ― ասաց։

― Կտրեցեք պարանները, ― ասաց Լամմեն, ― մի մակույկ տվեք ինձ։ Ես կենդանի եմ, ես երջանիկ եմ, առողջացել եմ։

Ուլենշպիգելը կտրեց պարանները․ Լամմեն դուրս ցատկեց մահճակալից սպիտակ կտավե վարտիքով, առանց բաճկոնակի, և սկսեց մակույկը ծովն իջեցնել։

― Տեսնում ես, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― աշխատելիս ձեռքերը անհամբերությունից դողում են։

Մակույկը պատրաստ էր․ Ուլենշպիգելը, Նելեն ու Լամմեն նստեցին մեջը մի թիավարի հետ և դիմեցին դեպի նավը, որ ծփում էր հեռվում, նավակայանում։

― Ինչ գեղեցիկ նավ է, ― ասաց Լամմեն՝ օգնելով թիավարին։

Առավոտյան զով երկնքի վրա, որ նորածագ արևի ճառագայթներից ասես ոսկեբյուրեղ էր ներկված, նավը ուրվագծում էր իր գոգը և պերճասլաց կայմերը։

Երբ Լամմեն թիավարում էր՝ Ուլենպիգելը հարցրեց․

― Դե հիմա ասա տեսնենք՝ ինչպե՞ս գտար նրան։

Լամմեն առանց կակազելու պատասխանեց․

― Ես քնած էի՝ արդեն լավ զգալով ինձ։ Հանկարծ մի խուլ աղմուկ լսվեց։ Փայտի մի կտոր դիպավ նավին։ Մակույկ էր։ Աղմուկի վրա մի նավաստի վազեց֊եկավ․ «Ո՞վ է այդ»։ Մի անուշիկ ձայն, նրա՜նը, որդյա՛կ իմ, նրա ձայնը, նրա քաղցր ձայնը․ «Բարեկամներ են»։ Ապա մի հաստ ձայն․ «Կեցցե՜ն գյոզերը»։ «Հովնաննա» նավի հրամանատարն ուզում է խոսել Լամմե Գուդզակի հետ»։ Նավաստին իջեցնում է կամրջակը։ Պայծառ լուսին էր։ Տեսա մարդկային մի կերպարանք բարձրացավ տախտակամածը․ ամուր ազդրեր, կլորիկ ծունկեր, լայն կոնք․ ասում եմ ինքս ինձ․ «կեղծ տղամարդ է»․ ապա զգացի, որ վարդի պես բացվեց ու դիպավ իմ երեսին ― նրա բերա՜նը, որդյա՛կ իմ, և լսեցի նրան, հասկանո՞ւմ ես, նրան, որ ծածկելով ինձ համբույրներով ու արցունքներով (դա հոտավետ ու հեղուկ կրակ էր, որ թափվում էր իմ մարմնի վրա), ասաց․ «Գիտեմ, որ վատ բան եմ անում, բայց քեզ սիրում եմ, ամուսի՛նս, ուխտ եմ արել աստծուն․ երդումս դրժում եմ, ամուսի՛նս, խե՜ղճ ամուսինս։ Հաճախ եմ եկել՝ առանց համարձակվելու քեզ մոտենալ․ վերջապես նավաստին թույլ տվեց․ ես դեղում էի քո վերքը, դու ինձ չէիր ճանաչում․ բայց ես քեզ առողջացրի, մի՛ բարկանար, ամուսի՛նս․ ես հետևել եմ քեզ, սակայն վախենում եմ․ նա այս նավի վրա է․ թող գնամ․ եթե ինձ տեսնի՝ կանիծի, և ես կվառվեմ հավիտենական կրակի մեջ»։ Նա լալով ու երջանիկ նորից համբուրեց ինձ և մեկնեց հակառակ իմ ցանկության, հակառակ իմ արցունքներին․ դու էլ ձեռք ու ոտքս կապել էիր, որդյա՛կ իմ, բայց հիմա․․․

Եվ այդ ամենի հետ թիակի հուժկու հարվածներ էր տալիս․ դա նման էր աղեղի պրկված լարին, որ նետը առաջ է մղում։

Ինչքան ավելի էին մոտենում նավին՝ Լամմեն ասում էր․

Ահա նա կանգնել է տախտակամածի վրա, վին է նվագում իմ գողտրիկ կինը՝ թուխ֊ոսկեգույն մազերով, թուխ աչքերով, տակավին թարմ այտերով, մերկ ու կլոր բազուկներով, ճերմակ ձեռքերով։ Թռի՛ր, մակո՛ւյկ, ալյակների վրայից։

Նավի կապիտանը տեսնելով մակույկի առաջանալը և Լամմեի դևի պես թիավարելը, տախտակամածից կամրջակ կախել տվեց։ Երբ Լամմեն մոտեցավ, մակույկից ոստնեց կամրջակի վրա և կատվի պես մագլցելով տախտակամածը վազեց դեպի իր կինը, որ հրճվանքից նվաղուն՝ գրեկեց նրան, համբուրեց, ասաց․

― Լամմե՛, մի՛ գա ինձ տանելու․ երդվել եմ ես աստծուն․ բայց քեզ սիրում եմ։ Օ՜, սիրելիդ իմ Լամմե՛։

― Կալելեն Հուիբրեխտսն է սա՝ սիրուն Կալեկենը, ― գոչեց Նելեն։

― Այո, ես եմ, ― ասաց նա, ― բայց ավա՜ղ, կեսօրն անցել է իմ գեղեցկության համար։

Եվ կարծես թե տխրություն իջավ նրա վրա։

― Ի՞նչ ես արել դու, ի՞նչ ես դարձել․ ինչո՞ւ թողիր ինձ, ինչո՞ւ հիմա էլ ուզում ես ինձ թողնել, ― հարցնում էր Լամմեն։

― Լսիր, ― ասաց կինը, ― մի՛ բարկանա․ ամեն ինչ ուզում եմ ասել քեզ․ իմանալով, որ բոլոր վանականները աստծու մարդիկ են՝ ես ապավինեցի դրանցից մեկին, որի անունը Բրոեր (եղբայր) Կոռնելիս Ադրիանսեն էր։

Այս խոսքը լսելուն պես Լամմեն գոչեց․

― Ի՞նչ, այդ անպիտան կեղծ֊բարեպա՞շտն է՝ կոյուղու բերանով, որ լեցուն է ամենայն աղտեղությամբ ու աղբով, և որ միմիայն ռեֆորմատների արյունը թափելուց էր խոսում․ ի՜նչ, ինկվիզիցիայի ու հրովարտակների այդ ջատագո՞վը։ Վա՜խ, ուրեմն այդ անպիտան թշվաչակա՜նն է․․․

― Մի՛ հայհոյիր աստծու մարդուն, ― ասաց Կալեկենը։

― Աստծու մա՜րդը, ― ասաց Լամմեն, ― ես ճանաչում եմ դրան․ դա կեղտի ու խայտառակության մարդ է։ Դժխե՜մ ճակատագիր, իմ գեղանի Կալեկենը այդ ցոփ վանականի ձեռքն ընկած։ Մի՛ մոտենար, կսպանեմ քեզ։ Եվ ես, որ այնքա՜ն սիրում էի նրան, խեղճ, խաբված սիրտս, որ համակ նրան էր պատկանում։ Հիմա ի՞նչ ես ասնում այստեղ, ինչո՞ւ էիր խնամում ինձ․ պետք է թողնեիր մեռնեմ։ Չքվի՛ր, այլևս չեմ ուզում քեզ տեսնել, հեռացիր, թե չէ քեզ ծովը կնետեմ։ Իմ դանա՜կը․․․

Իսկ Կալեկենը գրկելով նրան՝ ասաց․

― Լամմե՛, ամուսի՛նս, լաց մի՛ լինի․ ես այն չեմ, ինչ դու կարծում ես․ ես ամենևին չեմ պատկանել այդ վանականին։

― Ստում ես, ― ասաց Լամմեն լալով և միաժամանակ ատամները կրճտելով։ Վա՜խ, ես երբեք խանդոտ չեմ եղել, բայց հիմա եմ։ Տխուր կիրք, զայրույթ ու սեր, սպանելու և խեղդելու պահանջ։ Կորի՛ր, չէ՛, կա՛ց։ Այնքա՜ն բարի էի նրա նկատմամբ։ Սպանելու ցանկությունն է հիմա տիրակալել ինձ։ Դանա՜կս։ Օ՜, դա այրո՜ւմ է, լափում, կրծում․ դու ծիծաղում ես ինձ վրա։

Կալեկենը լալով, քնքշանքով ու հեզացած գրկում էր նրան։

― Այո, ― ասում էր Լամմեն, ― ես տխմար եմ իմ զայրույթի միջոցին․ այո, դու պահում էիր իմ պատիվը, այն պատիվը, որ հիմարաբար կախում են կնոջ կողերից։ Ուրեմն դրա համար էր, որ քո ամենաքաղցր ժպիտները երևան էիր բերում այն ժամանակ, երբ թույլտվություն էիր խնդրում ինձնից՝ բաեկամուհիներիդ հետ քարոզի գնալու․․․

― Թող խոսքս ասեմ, ― ասում էր կինը գրկելով նրան, ― թո՛ղ իսկույն ևեթ մեռնեմ, եթե սուտ եմ խոսում։

― Դե մեռիր, որովհետև սուտ ես ասելու։

― Ինձ լսիր։

― Ուզում ես խոսիր, ուզում ես մի՛ խոսիր․ ինձ համար մեկ է։

― Բրոեր Ադրիանսենը համարվում էր լավ քարոզիչ․ ես էլ գնում էի նրան լսելու․ նա եկեղեցական վիճակն ու ամուրիությունը շատ բարձր էր դասում բոլոր մյուս վիճակներից, որպես դրախտին արժանանալու ամենալավը հավատարիմների համար։ Նրա պերճախոսությունը մեծ էր ու հրայրքով լի․ բազմաթիվ պարկեշտ կանայք, մեկն էլ ես, մանավանդ մեծաթիվ այրի կանայք ու աղջիկներ, նրա պատճառով մտախռով եղան։ Ամուրիությունը լինելով խիստ կատարյալ վիճակ՝ նա մեզ պատվիրեց այդպես էլ մնալ․ մենք էլ ուխտ արինք այլևս երբեք չամուսնանալ․․․

― Անշուշտ միայն իր հետ, ― ասաց Լամմեն լալով։

― Լռիր, ― ասաց կինը բարկությամբ։

― Դե լավ, վերջացրու, դու ինձ այնպիսի ուժգին հարված հասցրիր, որ ես երբեք չեմ բուժվի։

― Կբուժվես, երբ ես ընդմիշտ կլինեմ կողքիդ, ― ասաց կինը և ուզեց գրկել ու համբուրել նրան, բայց նա հետ մղեց։

― Այրի կանայք երդվեցին նրան նորից չամուսնանալ, ― ասաց Կալեկենը։

Եվ Լամմեն իր խանդոտ երևակայությունից խելակորույս՝ լսում էր նրան։

Կալեկենը ամոթխած շարունակեց իր խոսքը․

― Որպես ապաշխարող նա ուզում էր ունենալ միմիայն գեղեցիկ ու մանկահասակ կանայք կամ աղջիկներ, իսկ մյուսներին ուղարկում էր իրենց խոստովանահոր մոտ։ Նախ բարեպաշտ կանանց միաբանություն հիմնեց՝ մեզնից բոլորիցս երդում առնելով, որ բացի իրենից ուրիշ խոստովանահայր չենք ընտրի։ Ես էլ երդվեցի։ Իմ ընկերուհիները, որ ինձնից ավելի ուսյալ էին, ինձ հարցրին, թե ուզո՞ւմ եմ դաստիարակվել սուրբ հնազանդության և ապաշխարության ոգով․ ես համաձայնեցի։ Նա Բրյուգգեումն էր, Քարտաշների գետափում, Մինորիտյան եղբայրների մենաստանի մոտ, մի տան մեջ, ուր ապրում էր Կալե դե Նաժաժ անունով մի կին, որը փոքր աղջիկներին կրթություն ու սնունդ էր տալիս՝ ամսական մեկ ոսկի կառոլուս ստանալով։ Բրոեր Կոռնելիսը կարող էր մտնել Կալե դե Նաժաժի տունը՝ առանց նկատվելու, թե դուրս է գալիս մենաստանից։ Ահա այդ տունն էի գնում ես, մի փոքրիկ սենյակ, որտեղ նա մենակ էր լինում։ Այդտեղ նա հրամայեց ինձ, որ ասեմ իմ բոլոր բնական և մարմնական հակումները․ նախ չէի համարձակվում, բայց ի վերջո զիջեցի և լալով ամեն ինչ ասացի։

― Ավա՜ղ, ― հեկեկաց Լամմեն, ― և այդ խոզ վանականն, այդպիսով, ընդունեց քո անուշիկ խոստովանությունը։

― Նա շարունակ ասում էր, ամուսի՛նս, և դա ճիշտ է, որ երկրային ամոթխածությունից վեր կա և երկնային ամոթխածություն, որով մենք աստծուն ենք մատուցում մեր աշխարհիկ ամոթանքի զոհը, որ այդպիսով հայտնում ենք մեր խոստովանահորը մեր բոլոր ծածուկ ցանկությունները, որից հետո արժանի ենք լինում ընդունելու սուրբ հնազանդությունն ու ապաշխարությունը։

Ի վերջո նա ստիպեց, որ մերկ կանգնեմ նրա առաջ, որպեսզի իմ մեղապարտ մարմնի վրա կրեմ իմ հանցանքների ամենաթեթև պատիժը։ Մի անգամ նա ինձ հարկադրեց հանվել և երբ ստիպված էի իջեցնել շապիկս՝ ուշաթափվեցի։ Նա ինձ սթափեցրեց զանազան աղերով ու սրվակներով։ «Այս անգամ այսքանը բավական է, աղջի՛կս, ասաց նա, կգաս երկու օրից և հետդ մի ձող կբերես»։ Դա երկար տևեց և ես ամենևին․․․ երդվում եմ աստուծո և բոլոր սրբերի առաջ․․․ Լամմե․․․ հասկացիր․․․ նայիր ինձ․․․ տես՝ խաբո՞ւմ եմ․ ես մնացի անպարտ ու հավատարիմ․․․ սիրում էի քեզ։

― Խե՜ղճ քնքուշ մարմին, ― ասաց Լամմեն։ ― Ամոթի բիծ կա քո ամուսնական զգեստի վրա։

― Լամմե՛, ― ասաց Կալեկենը, ― նա խոսում էր աստուծո և մեր սուրբ մոր՝ եկեղեցու անունից․ պարտավոր չէի՞ միթե անսալ նրան։ Ես քեզ միշտ էլ սիրում էի, բայց ահավոր երդումներով երդվել էի սուրբ կույսին հրաժարվել քեզնից․ սակայն թույլ գտնվեցի, թույլ գտնվեցի քո հանդեպ։ Հիշո՞ւմ ես Բրյուգգեի հյուրանոցը։ Ես Կալե Նաժաժի մոտ էի, երբ դու Ուլենշպիգելի հետ էշով անցար այնտեղից։ Ես հետևեցի քեզ․ բավական խոշոր գումար ունեի․ ինձ համար երբեք չէի ծախսում․ տեսա, որ քաղցած ես․ սիրտս մղվեց դեպի քեզ և կարեկցանքով ու սիրով համակվեցի։

― Որտե՞ղ է նա հիմա, ― հարցրեց Ուլենշպիգելը։

Կալեկենը պատասխանեց․

― Մագիստրատի հրամանով կատարված հարցաքննությունից և չար մարդկանց հետաքննությունից հետո Բրոեր Ադրիանսենն ստիպված եղավ հեռանալ Բրյուգգեից և ապաստանեց Անտվերպեն։ Այս նավի վրա ինձ ասացին, որ իմ մարդը գերի է բռնել նրան։

― Ի՜նչ, ― գոչեց Լամմեն, ― այդ վանականը, որին չաղացնում եմ, նա՞ ․․․

― Այո, ― պատասխանեց Կալեկենը դեմքը ծածկելով։

― Կացի՜ն, մի կացին տվե՜ք, ― գոռաց Լամմեն, ― որ դրան սպանեմ, աճուրդով ծախեմ այդ վավաշոտ այծի ճրագուն։ Շո՜ւտ․ վերադառնանք մեր նավը։ Մակո՜ւյկը, ո՞ւր է մակույկը։

― Խայտառակ դաժանություն է սպանել կամ վիրավորել որևէ գերու, ― ասաց Նելեն։

― Ահարկու հայացքով ես նայում ինձ․ կարգելե՞ս ուրեմն ինձ, ― ասաց Լամմեն։

― Այո, ― պատասխանեց Նելեն։

― Դե լավ․ ոչ մի վնաս չեմ հասցնի նրան․ միայն թույլ տուր նրան հանել տամ վանդակից։ Մակո՛ւյկը, ո՞ւր է մակույկը։

Եվ անմիջապես իջան։ Լամմեն եռանդագին թիավարում էր և միաժամանակ լաց լինում։

― Տխուր ես, Լամմե՛, ― ասաց Կալեկենը։

― Ոչ, գոհ եմ․ դու, իհարկե, ինձնից այլևս չե՞ս հեռանա։

― Երբե՛ք։

― Ասում ես, որ անարատ ու հավատարիմ ես եղել․ չէ՞ որ, անուշի՛կս, այդ վանականի պատճառով մեր ամբողջ երջանկության մեջ թույն է լինելու, խանդի թույնը․․․ Հենց որ ես տխուր կամ ձանձրացած լինեմ՝ քեզ կտեսնեմ մերկացած, գեղեցիկ մարմինդ այդ պիղծ ձաղկանքին ենթարկած։ Մեր սիրո գարունն ինձ պատկանեց, իսկ ամառը՝ նրան․ աշունը գորշ կլինի, դրան շուտով կհաջորդի ձմեռը, որպեսզի թաղի իմ հավատարիմ սերը։

― Լա՞ց ես լինում, ― հարցրեց Կալեկենը։

― Այո, ինչ որ անցել է՝ այլևս չի վերադառնա։

Այնժամ Նելեն ասաց․

― Եթե Կալեկենը հավատարիմ է եղել, ապա լոկ այդ քո չար խոսքերի համար քեզ պետք է թողներ։

― Նա չի իմանում, թե որքա՜ն էի սիրում նրան, ― ասաց Կալեկենը։

― Ճի՞շտ ես ասում, ― գոչեց Լամմեն, ― ե՛կ անուշիկս, ե՛կ, կինս․ այլևս գորշ աշուն չկա, ոչ էլ գերեզմանափոր ձմեռ։

Եվ նա զվարթացավ․ և նրանք հասան նավը։

Ուլենշպիգելը վանդակի բանալիները հանձնեց Լամմեին, որը և բացեց․ նա ուզեց վանականի մի ականջը բռնած հանել նրան տախտակամածը, բայց չկարողացավ․ ուզեց կողքից հանել՝ նույնպես չկարողացավ։

― Պետք է ամեն ինչ ջարդել․ կռտած աքլորը շատ չաղ է, ― ասաց նա։

Դրանից հետո վանականը դուրս եկավ այնտեղից՝ աչքերը լայն ու ապշած պտտեցնելով, զույգ ձեռքով փորը բռնած և նավի տակից անցած մի մեծ ալիքի պատճառով ընկնելով հետքույքի վրա։

Լամմեն դիմեց վանականին․

― Էլ «չաղ մարդ» կասե՞ս։ Դու ինձնից ավելի չաղ ես։ Ո՞վ քեզ օրական յոթ ճաշ կերակրեց․ ես։ Ինչի՞ց է, որ դու, բոռբռա՛ն, հիմա ավելի սուսիկ֊փուսիկ ես, ավելի մեղմ ես խեղճ գյոզերի հանդեպ։

Եվ խոսքը շարունակելով ասաց․

― Եթե մի տարի ևս մնաս վանդակի մեջ՝ այլևս չես կարողանա այդտեղից դուրս գալ․ թշերդ խոզի դոնդողի պես թրթռում են, երբ շարժվում ես․ այլևս չես գոռգոռում․ շուտով շնչել էլ չպիտի կարողանաս։

― Սո՛ւս արա, չա՛ղ մարդ, ― ասում էր վանականը։

― Չաղ մա՞րդ, ― ասաց Լամմեն՝ մոլեգնելով, ― ես Լամմե Գուդզակ եմ, իսկ դու Բրոեր Դիկզակ, Վետզակ, Լյոգենզակ, Սլոկենզակ, Վուլպազակ՝ այսինքն եղբայր տռուզ պարկ, ճենճի պարկ, ստի պարկ, որկրամոլության պարկ, լրբության պարկ։ Չորս մատ ճարպ կա քո մորթի տակ, աչքերդ այլևս չեն երևում․ ես և Ուլենշպիգելը հեշտ կտեղավորվենք քո փորի տաճարում։ Դու ինձ անվանում ես ցմփոր․ ուզո՞ւմ ես մի հայելի տամ որովայնդ զննելու համար։ Ես եմ քեզ կերակրել, մսի ու ոսկորի հուշարձա՛ն։ Ես երդվել էի, որ դու ճարպ թքես և հետևիցդ ճենճի հետք թողնես՝ արևից հալչող մոմի պես։ Ասում են, որ կաթվածը յոթերորդ կզակից հետո է գալիս։ Հիմա հինգ ու կես ունես։

Ապա դիմելով գյոզերին՝ ասաց․

― Մի նայեցեք այս շվայտին․ սա եղբայր Կոռնելիս Ադրիանսեն֊Անպիտանսենն է՝ բրյուգգեցի․ նա մի նոր ամոթխածություն է քարոզել։ Նրա ճրագուն իր պատիժն է և իմ աշխատանքի արդյունքը։ Արդ, լսեցե՛ք ամենքդ էլ, նավաստինե՛ր և գուգազնե՛ր․ ես հեռանալու եմ ձեզնից, հեռանալու եմ քեզնից, Ուլենշպի՛գել, հեռանալու եմ և քեզնից, փոքրիկ Նելե, որպեսզի գնամ Ֆլեսինգեն, որտեղ կայք ունեմ, և ապրեմ իմ վերագտյալ խեղճ կնոջ հետ։ Ժամանակին դուք երդվեցիք ինձ շնորհել այն ամենը, ինչ ես կխնդրեմ ձեզնից․․․

― Գյոզի խոսքը խոսք է, ― ասացին նրանք։

― Ուրեմն, ― ասաց Լամմեն, ― մի նայեցեք այս ցոփին՝ բրյուգգեցի եղբայր Ադրիանսեն֊Անպիտանսենին․ ես երդվել եմ նրան մեռցնել ճարպից՝ ինչպես խոզի․ շինեցեք ավելի լայն մի վանդակ, ստիպեցեք նրան, որ օրական յոթի փոխարեն տասներկու ճաշ ուտի․ յուղալի ու քաղցր սնունդ տվեք նրան․ արդեն եզի նման է նա, այնպես արեք, որ դառնա փղի պես և կտեսնեք, թե ինչպես նա կլցնի վանդակը։

― Կչաղացնենք, ― ասացին գյոզերը։

― Իսկ հիմա, ― շարունակեց Լամմեն՝ դիմելով վանականին, ― քեզ էլ հրաժեշտ եմ տալիս, անպիտա՛ն, որին սնուցել եմ վանականորեն՝ փոխանակ կախաղան հանելու․ աճեցրու ճարպդ հանուն կաթվածի։

Ապա գրկելով Կալեկենին՝ ավելացրեց․

― Նայի՛ր, գռմռա կամ բառաչի՛ր, վերցնում եմ նրան քեզնից, այլևս նրան չես մտրակահարի։

Վանականը կատաղեց և ասաց Կալեկենին․

― Գնում ես, ուրեմն, մարմնապա՛շտ կին, դեպի անառակության անկողինը։ Այո, գնում ես՝ առանց կարեկցելու աստծու խոսքի խեղճ նահատակին, որ քեզ սովորեցրեց երկնային սուրբ ու երանելի հնազանդությունը։ Անիծյա՛լ լինես։ Թող ո՛չ մի քահանա քեզ չների, հողը այրի ոտքերդ, շաքարը քեզ աղ թվա, եզան միսը շան լեշ լինի, արևը քեզ համար սառույց լինի, իսկ ձյունը՝ դժոխքի հուր․ անիծյալ լինի քո բեղմնավորությունը, երեխաներդ ատելի լինեն, կապկի մարմին ունենան և խոզի գլուխ՝ իրենց փորից ավելի խոշոր․ թող տանջվես, լաս, հեծեծես թե՛ այս, թե՛ մյուս աշխարհում, դժոխքում, որ սպասում է քեզ, վառված ծծումբի ու կուպրի դժոխքում, որ քեզ նման էգերի համար է։ Դու մերժում ես իմ հայրական սերը, ուրեմն երիցս անիծյալ լինես սուրբ երրորդության կողմից, խոստովանությունը նզովք լինի քեզ համար, հաղորդը՝ մահացու թույն, և եկեղեցում լինելիս ամեն մի սալը բարձրանա քեզ ճխլելու և ասելու․ «Այս կինը պոռնիկ է, այս կինը անիծված է, այս կինը նզովված է»։

Իսկ Լամմեն ուրախ, հրճվանքից ցատկելով ասաց․

― Նա հավատարիմ է եղել, ինքն ասաց՝ վանականը․ կեցցե՜ Կալեկենը։

Բայց Կալեկենը լալով ու դողալով ասաց․

― Հանի՛ր, Լամմե՛, հանի՛ր այս անեծքն իմ վրայից։ Ես տեսնում եմ դժոխքը։ Հանեցե՜ք անեծքը։

― Հանի՛ր անեծքը, ― ասաց Լամմեն։

― Չե՛մ հանի, չա՛ղ մարդ, ― վրա բերեց վանականը։

Եվ գույնը գցած ու նվաղուն, ծնկաչոք ու ձեռքերը կցած աղերսում էր կինը Բրեոր Ադրիանսենին։

Եվ Լամմեն ասաց վանականին․

― Հանի՛ր անեծքդ, ապա թե ոչ կկախվես, և եթե պարանը քո ծանրության պատճառով կտրվի, այնքան անգամ կկախվես, մինչև որ շունչդ փչես։

― Կկախվես և կվերակախվես, ― գոչեցին գյոզերը։

― Դե գնա՛, ցո՛փ կին, քո ցմփոր մարդու հետ, ― ասաց վանականը Կալեկենին, ― գնա՛, հանում եմ իմ անեծքը, բայց աստծու և բոլոր սուրբերի աչքը վրադ կլինի։ Գնա այս չաղ մարդու հետ, գնա՛։

Եվ քրտնաթոր ու հևասպառ լռեց։

Հանկարծ Լամմեն աղաղակեց․

― Ուռչո՜ւմ է նա, ուռչո՜ւմ է։ Տեսնո՜ւմ եմ վեցերորդ կզակը․ յոթերորդին կաթվածահա՜ր կլինի։

― Իսկ հիմա, ― ասաց նա դիմելով գյոզերին, ― ես ձեզ հանձնում եմ աստծուն, քեզ՝ Ուլենշպիգե՛լ, աստծուն, ձեզ բոլորիդ՝ սիրելի՛ բարեկամներ, աստծուն, և քեզ, Նելե՛, աստծուն եմ հանձնարարում նաև ազատության սուրբ գործը․ դրա համար ես այլևս ոչինչ չեմ կարող անել։

Ապա ամենքի հետ ողջագուրվելով ու հրաժեշտ տալով՝ ասաց Կալեկենին․

― Ե՛կ, օրինական սիրո ժամը հնչեց։

Երբ նավակը սահում էր ջրի վրա՝ տանելով Լամմեին և նրա սիրեցյալին, կինն առջևը, Լամմեն հետևը նստած՝ բոլոր նավաստիները, գուգազները և պատանի ծովայինները գոչում էին «Երթաս բարո՜վ, եղբա՛յր, երթաս բարո՜վ, Լամմե՛, մնաս բարո՜վ, եղբա՛յր, եղբայր ու ընկեր»։

VIII

Այդ օրերին գլխավոր շտատների անդամները հավաքվեցին Հաագա՝ դատելու Իսպանիայի թագավոր, կոմս Ֆլանդրիայի, Հոլանդիայի և այլն՝ Ֆիլիպին, ըստ նրա հաստատած խարտիաների ու արտոնությունների։

Եվ գրագիրը խոսեց այսպես․

― Հայտնի է ամեն ոքի, որ որևէ երկրի իշխան հաստատված է աստծու կողմից որպես իր հպատակների ինքնակալ ու պետ, որպեսզի պաշտպանի նրանց և զերծ պահի ամենայն վիրավորանքից, ճնշումից ու բռնությունից, ինչպես որ հովիվը կարգված է պաշտպանելու ու պահպանելու իր ոչխարները։ Հայտնի է նաև, որ աստված հպատակներին չի ստեղծել նրա համար, որ ծառայեն իշխանի կարիքներին, հնազանդ լինեն նրան, ինչ էլ որ նա հրամայի՝ լինի դա բարի կամ պիղծ, արդար կամ անարդար գործ, և ոչ էլ ճորտի պես նրան ծառայելու համար։ Բայց իշխանը իշխան է իր հպատակների համար, առանց որոնց նա չի կարող լինել, որպեսզի կառավարի ըստ օրենքի և իրավունքի․ որպեսզի նեցուկ լինի նրանց ու սիրի, ինչպես հայրն իր որդիներին, հովիվն իր ոչխարներին՝ վտանգելով իր կյանքը նրանց պաշտպանելու համար․ իսկ եթե նա այդ չի անում՝ պետք է համարվի ոչ թե իշխան, այլ բռնապետ։ Ֆիլիպ արքան զորակոչելով, խաչակրաց արշավանքի և բանադրության հրովարտակներ արձակելով՝ մեզ վրա նետեց օտարերկրյա չորս բանակ։ Ինչպիսի՞ պատիժ պետք է նա կրի՝ ըստ մեր երկրի օրենքների ու սովորությունների։

― Թո՛ղ աստիճանազուրկ լինի, ― պատասխանեցին շտատերի անդամները։

― Ֆիլիպը չարադրժել է իր երդումները, մոռացել է այն ծառայությունները, որ մատուցել ենք նրան, այն հաղթանակները, որ տարել է մեր օգնությամբ։ Տեսնելով, որ հարուստ էինք՝ թույլ տվեց, որ իսպանական խորհրդի անդամները կողոպտեն մեզ, փրկագիններ կորզեն։

― Թո՛ղ աստիճանազուրկ լինի որպես ապերախտ ու ավազակ, ― վրա բերին շտատների անդամները։

― Ֆիլիպը, ― շարունակեց գրագիրը, ― երկրի ամենահարուստ քաղաքներում նշանակեց նոր եպիսկոպոսներ՝ օժտելով ու բարերարելով նրանց ամենախոշոր աբբայարանների ունեցվածքով․ դրանց աջակցությամբ էլ իսպանական ինկվիզիցիան մտցրեց մեր երկիրը։

― Թո՛ղ աստիճանազուրկ լինի նա որպես դահիճ, որպես ուրիշի ունեցվածքը վատնող, ― ասացին շտատների անդամները։

― Երկրի ազնվականները տեսնելով այդ բռնակալությունը՝ 1566 թվականին մատուցեցին մի աղերսագիր, որով խնդրում էին ինքնակալին չափավորել խստապահանջ հրովարտակները և հատկապես ինկվիզիցիային վերաբերողները։ Նա միշտ մերժեց։

― Թո՛ղ աստիճանազուրկ լինի նա որպես իր դաժանության մեջ համառած վագր, ― ասացին շտատների անդամները։

Գրագիրը շարունակեց․

Ֆիլիպը խստորեն կասկածվում է, որ իսպանական խորհրդի անդամների միջոցով հրահրել է սրբապատկերների փշրելը և եկեղեցական գանձարկղերի կողոպուտը, որպեսզի կարողանա ոճրագործության և անկարգությունների պատրվակով՝ օտարերկրյա բանակները մեզ վրա շարժել։

― Թո՛ղ աստիճանազուրկ լինի որպես մահվան գործիք, ― ասացին շտատների անդամները։

― Անտվերպենում Ֆիլիպը կոտորել տվեց բնակիչներին, տնտեսապես քայքայեց ֆլամանդական և օտարերկրացի վաճառականներին։ Նա և նրա իսպանական խորհուրդը ոմն Ռոդայի, որ նշանավոր խաբեբա է, գաղտնի հրահանգներով իրավունք են տվել հայտարարել իրեն որպես կողոպտիչների պարագլուխ, հնձել ավարը, օգտագործել նրա՝ Ֆիլիպ արքայի անունը, կեղծել նրա կնիքները և վարվել որպես նրա տեղակալ ու կառավարիչ։ Բռնված և այժմ մեր ձեռքը գտնվող արքայական նամակները ապացուցում են այդ փաստը։ Ամեն ինչ եղել է նրա համաձայնությամբ և իսպանական խորհրդի որոշմամբ։ Կարդացեք այդ նամակները, որոնց մեջ նա գովում է Անտվերպենի դեպքերը, խոստովանում է, որ դրանով նշանակալի ծառայություն է մատուցված իրեն, խոստանում է վարձատրել նրան, հորդորում է Ռոդային և մյուս իսպանացիներին ընթանալ այդ փառավոր ուղիով։

― Թո՛ղ աստիճանազրկվի նա որպես ավազակ, կողոպտիչ ու ջարդարար, ― պատասխանեցին շտատների անդամները։

― Մենք ուզում ենք միայն պահպանումը մեր արտոնությունների, ազնիվ ու ապահով խաղաղություն, չափավորված ազատություն՝ հատկապես կրոնի մասին, որ գլխավորապես վերաբերում է աստծուն և խղճին։ Իսկ Ֆիլիպից մենք այլ բան չենք ստացել, եթե ոչ խաբեական դաշնագրեր, որոնք ծառայել են նահանգների մեջ պառակտում սերմանելուն, որպեսզի դրանք իրար հետևից նվաճեն կողոպուտով, բռնագրավմամբ, մահապատիժներով, ինկվիզիցիայով, և վարվեն նրանց հետ այնպես, ինչպես Հնսկաստանի հետ։

― Թո՛ղ նա աստիճանազրկվի որպես երկրի բնաջնջումը մտորող մարդասպան, ― ասացին շտատների անդամները։

― Նա արյուն է հոսեցրել երկրում Ալբայի դքսի և նրա մարդորսների, Մեդինա֊Ցյոլիի, Ռեքուեսենսի, պետական և նահանգների խորհուրդների դավաճանների ձեռքով։ Նա պատվիրել է Դոն Ժուանին և Ալեքսանդր Ֆարնեզեին՝ Պարմի իշխանին, դաժան և արյունահեղ խստություն ցուցաբերել՝ ինչպես երևում է նրա բռնված նամակներից։ Նա իրավազրկեց Օրանժի իշխանին, երեք անգամ մարդասպան վարձեց՝ սպասելով չորրորդին, մեր երկրում դղյակներ ու ամրոցներ հիմնեց, մարդկանց ողջ֊ողջ այրել տվեց, կանանց ու աղջիկներին՝ ողջ֊ողջ թաղել, ժառանգեց նրանց ունեցվածքը, խեղդամահ արեց Մոնտինյիին, Բերգեսին և այլ սինյորների, չնայած տված արքայական խոսքին, սպանեց իր Կառլոս որդուն, թունավորեց Ասկոլիի իշխանին, որին կնության տվեց իր իսկ հղիացրած դոնյա Եֆրասիային, որպեսզի իշխանի ունեցվածքով հարստացնի ծնվելիք ապօրինի որդուն, մեր դեմ հրատարակեց մի հրովարտակ, որով մեզ բոլորիս դավաճան են հռչակում՝ անձն ու կայքը կորցրած, և կատարեց անմեղներին ու հանցավորներին իրար խառնելու ոճիրը, որ անլուր բան է քրիստոնյա մի երկրում։

― Թո՛ղ զրկվի նա բոլոր օրենքներից, իրավունքներից ու արտոնություններից, ― հայտարարեցին շտատների անդամները։

Եվ արքայի կնիքները ջարդուփշուր արվեցին։

Եվ արևը փայլում էր երկրի ու ծովի վրա՝ ոսկեզօծելով հասուն հասկերը, հասցնելով խաղողը, ամեն մի ալիքի վրա սփռելով մարգարիտներ՝ Նիդեռլանդիայի հարսի զարդարանքը՝ Ազատությունը։

Հետո Օրանժի իշխանը Դելֆտում եղած ժամանակ խփվեց չորրորդ մարդասպանի ձեռքով, կրծքին դիպած երեք գնդակով։ Եվ նա մեռավ՝ ըստ իր նշանաբանի․ «Հանդարտ՝ դաժան ալիքների մեջ»։

Նրա թշնամիներն ասացին, թե Ֆիլիպ արքայի գլխին խաղ խաղալու համար և հույս չունենալով իշխել հարավային կաթոլիկական Նիդեռլանդիայի վրա՝ նա գաղտնի դաշնագրով այդ ընծայել էր Նորին մեծ բարձրություն Անժուի դքսին։ Բայց սա ծնված չէր ծնունդ տալու մանուկ Բելգիային հանդերձ Ազատությամբ, որը արտասովոր սեր չի սիրում։

Եվ Ուլենշպիգելը Նելեի հետ հեռացավ նավատորմից։

Եվ Բելգիական հայրենիքը դավաճաններից կապկապված՝ հեծեծում էր լծի տակ։

IX

Այնժամ հասուն ցորենների ամիսն էր, օդը ծանր էր, քամին տաք․ հնձվոր տղամարդիկ ու կանայք կարող էին արտերում, ազատ երկնքի տակ գոհունակությամբ հնձել իրենց ցանած ցորենը։

Ֆրիսլանդիան, Դրենթը, Օվերսիլը, Գելդրը, Ուտրեխտը, Հյուսիսային Բրաբանտը, Հարավային Հոլանդիան, Վալխերենը, Հյուսիսային ու Հարավային Բավելանդը, Դուիվերլանդը և Սխովենը, որ կազմում են Զելանդիան, Հյուսիսային ծովի բոլոր ափերը Կնոկկեից մինչև Հելդեր, Տեքսել, Վիլանդ, Շիրմոնիկ֊Օգը՝ Շելդայից սկսած մինչև Օստ֊Էմսը շուտով ազատվելու էին իսպանական լծից․ Մորիսը՝ Լռակյացի որդին, շարունակում էր պատերազմը։

Ուլենշպիգելն ու Նելեն օժտված երիտասարդությամբ, ուժով ու գեղեցկությամբ, որովհետև Ֆլանդրիայի սերն ու ոգին երբեք չեն ծերանում, անխռով ապրում էին Նեեր աշտարակում՝ սպասելով, որ բազում դժնի փորձություններից հետո կարողանան գալ և ազատության քամին փչել Բելգիական հայրենիքի վրա։

Ուլենշպիգելը խնդրել էր իրեն նշանակել աշտարակի հրամանատար ու պահապան՝ ասելով, որ ունենալով արծվի աչքեր ու նապաստակի ականջներ՝ կարող էր տեսնել, թե իսպանացին չի՞ փորձի հայտնվել ազատված նահանգներում, և այնժամ կհնչեցնի wacharm֊մը, որ ֆլամանդերեն նշանակում է տագնապ։

Մագիստրատը նրա ուզածը կատարեց․ լավ ծառայության համար օրական մեկ ֆլորին էին տալիս նրան, երկու փարչ գարեջուր, բակլա, պանիր, պաքսիմատ և շաբաթական երեք ֆունտ տավարի միս։

Այսպիսով Ուլենշպիգելն ու Նելեն շատ լավ ապրում էին երկուսով հեռվից ուրախությամբ տեսնելով Զելանդիայի ազատ կղզիները ― մարգագետիններ, անտառներ, դղյակներ ու ամրոցներ, ծովափը պաշտպանող գյոզերի զինված նավերը։

Գիշերները շատ հաճախ բարձրանում էին աշտարակի ծայրը և նստելով հարթակին՝ զրուցում էին անագորույն ճակատամարտերից, անցած ու գալիք գեղեցիկ սերերից։ Այդտեղից նրանք տեսնում էին ծովը, որ այդ շոգ օրերին ափի վրա փաթաթում ու արձակում էր լուսավոր ալիքներ՝ հրեղեն ուրվականների պես նետելով դրանք կղզիների վրա։ Եվ Նելեն սարսափում էր տեսնելով հարթավայրերում թափառիկ կրակներ, որոնք, ասում էր նա, խեղճ մեռելների հոգիներն են։ Եվ այդ բոլոր վայրերը պատերազմի դաշտեր էին եղել։

Երկու թափառիկ կրակ սլանում էին հարթավայրերից, վազում ամբարտակների երկայնքով, ապա վերադառնում հարթավայրերը՝ կարծես չուզելով լքել այն մարմինները, որոնցից դուրս էին եկել։

Մի գիշեր Նելեն ասաց Ուլենշպիգելին․

― Տե՛ս ինչքան շատ են դրանք Դրեյվելանդում և բարձրից են թռչում․ ամենից շատ թռչունների կղզիների կողմից են գալիս։ Ուզո՞ւմ ես այդտեղ գնալ, Թի՛լ։ Մենք բալասան կխմենք, և դա ցույց կտա մահկանացու աչքերին անտեսանելի բաները։

Ուլենշպիգելը պատասխանեց․

― Եթե դա այն բալասանն է, որ ինձ տարավ այն մեծ շաբաթահանդեսին, ապա ես դրան ավելի չեմ հավատում, քան մի ունայն երազի։

― Չպետք է բացասել դյութանքի ուժը, ― ասաց Նելեն։ ― Ե՛կ, Ուլենշպիգել։

― Կգամ։

― Մյուս օրը նա խնդրեց մագիստրոսին, որ մի սրատես ու հավատարիմ գուգազ փոխարինի իրեն՝ աշտարակը պահպանելու, շրջակայքին հետևելու համար։

Եվ Նելեի հետ գնաց դեպի թռչունների կղզիները։

Քայլելով դաշտերի ու ամբարտակների միջով՝ նրանք տեսան փոքրիկ, կանաչազարդ կղզյակներ, որոնց արանքով վազում էր ծովի ջուրը, իսկ մինչև ամբարտակները հասնող դալարագեղ բլրակների վրա՝ անթիվ քանակությամբ աղջկահավեր, ամարներ և ծովային ծիծեռնակներ, որոնք անշարժ կեցած իրենց մարմիններով բոլորովին սպիտակացնում էին կղզյակներր․ օդում թռչում էին հազարավոր այդպիսի թռչուններ։ Գետինը ծածկված էր բույներով։ Երբ Ուլենշպիգելը կռացավ ճանապարհից վերցնելու մի ձու՝ թևերը թափահարելով մոտեցավ և սուր ճիչ արձակեց մի ամար։ Այդ կոչի վրա հավաքվեց հարյուրից ավելի ամար՝ անձկությամբ ճվճվալով, սավառնելով Ուլենշպիգելի գլխի և մոտակա բույների վրա, բայց չհամարձակվելով մոտենալ նրան։

― Ուլենշպի՛գել, այս թռչունները խնդրում են խնայել իրենց ձվերը, ― ասաց Նելեն։

Ապա դողալով ավելացրեց․

― Վախենում եմ, արևն ահա մայր է մտնում, երկինքը ճերմակ է, աստղերը ծագում են․ ոգիների ժամն է սա։ Տե՛ս այդ կարմիր, գետնաքեր գոլորշիները։ Թի՛լ, սիրելի՛ս, դժոխքի ո՞ր ճիվաղն է, որ այսպես երախը բաց է անում ամպի մեջ։ Նայիր Ֆիլիպսլանդի կողմը, ուր դահիճ արքան իր դաժան փառասիրության համար երկու անգամ այնքան խեղճ մարդիկ սպանել տվեց, տե՛ս ինչպես են պարում թափառիկ կրակները․ այս այն գիշերն է, երբ մարտում սպանված խեղճ մարդկանց հոգիները ելնում են քավարանի ցուրտ լիմբոսից, որպեսզի գան տաքանալու երկրի գաղջ օդում․ սա այն ժամն է, երբ դու կարող ես ամեն ինչ խնդրել Քրիստոսից, որ բարի կախարդների աստվածն է։

― Աճյունը բախում է սրտիս, ― ասաց Ուլենշպիգելը։ ― Իցի՜վ թե Քրիստոս կարողանար ցույց տալ այդ Յոթնյակը, որոնց քամուն տրված աճյունը կերջանկացներ Ֆլանդրիան և համայն աշխարհը։

― Անհավա՛տ մարդ, ― ասաց Նելեն, ― դու բալասանով կտեսնես դրանց։

― Գուցե, ― ասաց Ուլենշպիգելը՝ մատնացույց անելով Շնիկը, ― եթե որևէ ոգի իջնի այդ սառն աստղից։

Այդ շարժման վրա մի թափառիկ կրակ թռչկոտելով նրա շուրջը՝ փակչեց նրա մատին, և ինչքան ավելի էր նա ուզում պոկել դա, այնքան ավելի թափառիկը պինդ էր կառչում։

Նելեն ջանալով ազատել Ուլենշպիգելլին, նույնպես ձեռքի ծայրին թափառիկ կրակ ունեցավ։

Ուլենշպիգելը խփելով իր կրակին՝ ասաց․

― Պատասխանի՛ր, գյոզի հոգի ես դու, թե՞ իսպանացու։ Եթե գյոզի հոգի ես՝ գնա արքայություն․ իսկ եթե իսպանացու ես՝ վերադարձիր դժոխք, որտեղից եկել ես։

― Մի՛ անարգիր հոգիները, ― ասաց Նելեն, ― եթե անգամ դահիճներինը լինեն։

Եվ իր թափառիկ կրակը պարեցնելով մատի ծայրի վրա՝ ասաց․

― Թափառի՛կ, սիրալի՛ր թափառիկ, ի՞նչ լուրեր ես բերել հոգիների աշխարհից։ Ինչո՞վ են նրանք զբաղված այնտեղ։ Առանց բերանի ուտո՞ւմ են, խմո՞ւմ են, քանի որ դու էլ չունես, պստի՛կ թափառիկ, կամ թե մարդկային ձև են ընդունում նրանք միա՛յն օրհնյալ արքայության մեջ։

― Ինչպե՞ս կարող ես այդպես ժամավաճառ լինել, խոսելով այդ վշտակոծ կրակի հետ, որ ոչ ականջ ունի քեզ լսելու, ոչ էլ բերան՝ պատասխանելու համար։

Բայց Նելեն առանց լսելու նրան՝ ասում էր․

― Թափառի՛կ, պատասխանիր պարելով, որովհետև երեք անգամ հարցնելու եմ քեզ, մեկ անգամ աստծու, մեկ անգամ սուրբ կույսի, մեկ անգամ էլ նախնական ոգիների անունից, որոնք աստուծո և մարդկանց միջև բանբերություն են անում։

Այդպես էլ արեց և թափառիկը երեք անգամ պարեց։

Այնժամ Նելեն ասաց Ուլենշպիգելին․

― Հագուստներդ հանի՛ր, ես էլ նույնը կանեմ։ Ահա արծաթե տուփիկը․ դրա մեջ է տեսիլքի բալասանը։

― Ինձ համար մեկ է, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

Ապա հագուստները հանելով և օծվելով տեսիլքի բալասանով, կողք կողքի մերկ պառկեցին խոտի վրա։

Ճանճերը դժգոհ տզզում էին․ որոտը խուլ դղրդում էր ամպերի մեջ, որտեղ փայլատակում էր կայծակը․ լուսինը հազիվ էր կարողանում երկու ամպի միջև ցույց տալ իր մահիկի ոսկեղջյուրները։ Ուլենշպիգելի ու Նելեի թափառիկ կրակները թողին գնացին պարելու մարգագետնում մյուսների հետ։

Հանկարծ Նելեին ու նրա ընկերոջը բռնեց մի հսկայի ձեռքը և մանկական գնդակների պես նետեց օդը, նորից բռնեց, իրար վրա գլորեց, ճմլեց իր ձեռքերի մեջ, շպրտեց ջրափոսերի մեջ ու ծովային խոտերով ծածկված հանեց այտեղից։ Ապա ման ածելով այսպես տարածության մեջ՝ նա երգեց այնպիսի մի ձայնով, որից ահաբեկ արթնացան կղզու բոլոր ամարները։

Այդ լղարիկ լվերը
Ուզում են շիլ աչքերով
Կարդալ մեր սուրբ տառերը,
Որ պահում ենք փականքով։
Կարդա՛, ոջի՛լ, սուրբ խոսքը,
Որ երկընքում ու երկրում
Յոթ գամի տակ է պահվում։

Եվ, իսկապես, Ուլենշպիգելն ու Նելեն դալարիքի վրա, օդում և երկնքում տեսան յոթ թուջե, լուսավոր տախտակ, որոնք ամրացված էին յոթ բոցավառ գամով։ Տախտակների վրա գրված էր․

Աղբի մեջ է ծլում սերմը։
Յոթը վատ է, բայց և լավ է։
Ադամանդն էլ ածուխից է։
Ուսուցիչները հիմար են,
Աշակերտները՝ իմաստուն։
Յոթը վատ է, բայց և լավ է։

Եվ հսկան քայլում էր բոլոր թափառիկ կրակների ուղեկցությամբ, որոնք ճպուռների պես ոստոստելով՝ ասում էին․

Ուշով նայեցեք, սա նըրանց պետն է,
Պապերի պապը, արքայից արքան․
Սա է Կեսարին արածել տանում,
Ուշով նայեցեք, սա լոկ փայտ է։

Հանկարծ նրա դիմագծերն աղավաղվեցին, նա ավելի նիհար, տխուր ու խոշոր երևաց։ Մեկ ձեռքով նա բռնել էր մականը, մյուսով՝ մի սուր։ Նրա անունն էր Պարծենկոտություն։

Եվ Ուլենշպիգելին ու Նելեին շպրտելով գետնին՝ նա ասաց․

― Ես աստված եմ։

Հետո նրա կողքին, այծի վրա հեծած, երևաց մի կարմրաթշիկ աղջիկ՝ ստինքները մերկ, շրջազգեստը բաց և աչքերը աշխույժ։ Նրա անունը Անառակություն էր։ Այնժամ ամարի ձվերի կճեպներ հավաքելով՝ առաջացավ մի պառավ հրեուհի։ Նրա անունն էր Ընչաքաղցություն։ Այնուհետև մի անհագ ու որկրամոլ վանական, որ խփշտելով ուտում էր զանազան երշիկներ և անընդհատ ծամում էր մատակ խոզի պես, որի վրա էլ նստել էր․ Դա Որկրամոլությունն էր։ Հետո ոտքը քարշ տալով եկավ Ծուլությունը՝ գունատ և փքված, աչքը մարած։ Նրան քշում էր Զայրույթը՝ սուր ասեղներով ծակծկելով։ Ծուլությունը տխրագին ողբում էր, առատ արցունք թափում և հոգնությունից ոտքերը ծալում։ Ապա եկավ նիհար Նախանձը՝ օձի գլխով, գայլաձկան ատամներով, կծելով Ծուլությանը, որովհետև նա շատ էր անհոգ, Բարկությանը, որովհետև սա շատ էր աշխույժ, Որկրամոլությունը, որովհետև շատ էր հղփացած, Անառակությանը, որովհետև շատ էր կարմրերես, Ընչաքաղցությանը՝ նրա կճեպների համար, Պարծենկոտությանը, որովհետև ծիրանի զգեստ ուներ ու թագ։ Եվ թափառիկ կրակները պարում էին նրա շուրջը։

Եվ առնական, կանացի, աղջկային ու մանկական լացակումած ձայնով ասացին հեծեծագին։

― Պարծենկոտությո՛ւն, փառասիրությա՛ն հայր, Զայրո՛ւյթ, դաժանությա՛ն աղբյուր, դուք մեզ սպանեցիք ռազմի դաշտերում, որպեսզի պահեք ձեր մականներն ու թագերը։ Նախա՛նձ, դու սաղմի մեջ ոչնչացրիր բազում վեհ ու օգտակար մտքեր․ մենք հալածված գյուտարարների ոգիներն ենք։ Ընչաքաղցությո՛ւն, սպանության քո՛ւյր և ընկերուհի, որ ծնեցիր Ներոն, Մեսալինա և Ֆիլիպ՝ թագավոր Իսպանիայի, դու գնում ես առաքինություն և վճարում ես ապականությամբ․ մենք մեռյալների հոգիներն ենք։ Ծուլությո՛ւն և Որկրամոլո՛ւթյուն, դուք կեղտոտում եք աշխարհը․ ձեզ պետք է սրբել այնտեղից․ մենք մեռյալների հոգիներն ենք։

Լսվեց մի ձայն, որ ասում էր․

Աղբի մեջ է սերմը ծլում․
Յոթը վատ է, բայց և լավ է։
Ուսուցիչները հիմար են,
Աշակերտները՝ իմաստուն։
Ինչ կանի այս թափառիկ լուն,
Որ ունենա անծուխ աճյուն։

Թափառիկ կրակները ասացին․

― Կրակը մենք ենք՝ հին արցունքների, ժողովրդի ցավերի վրիժառությունը․ վրիժառություն այն իշխաններից, որոնք մարդ են որսում իրենց հողերի վրա․ վրիժառություն անօգուտ մարտերի, բանտերում թափված արյան, խարույկի մատնված մարդկանց և ողջ֊ողջ թաղված կանանց ու աղջիկների համար․ վրիժառություն կաշկանդված ու արյունոտ անցյալի համար։ Կրակը մենք ենք․ մենք մեռյալների հոգիներն ենք։

Այս խոսքերի վրա Յոթը դարձան փայտե արձաններ՝ առանց իրենց առաջին ձևից որևէ բան կորցնելու։

Մի ձայն ասաց․

― Ուլենշպիգե՛լ, վառի՛ր փայտը։

Եվ Ուլենշպիգելը դառնալով դեպի թափառիկները՝ ասաց․

― Դուք, որ կրակ եք, կատարեցեք ձեր պաշտոնը։

Եվ թափառիկները խուռներամ շրջապատեցին Յոթին, որոնք վառվեցին, դարձան մոխիր։

Եվ արյան մի գետ հորդեց։

Մոխիրներից դուրս եկան յոթ այլ կերպարանքներ․ առաջինն ասաց․

― Իմ անունը Պարծենկոտություն էր, հիմա վեհ Հպարտություն է։

Մյուսներն էլ խոսեցին, և Ուլենշպիգելն ու Նելեն տեսան, որ Ընչաքաղցությունից դուրս եկավ Խնայողությունը, Զայրույթից՝ Աշխուժությունը, Որկրամոլությունից՝ Ախորժակը, Նախանձից՝ Մրցակցությունը, իսկ Ծուլությունից՝ բանաստեղծների և գիտնականների Անրջանքը։ Եվ այծի վրա նստած Անառակությունը դարձավ մի գեղեցիկ կին, որի անունը Սեր էր։

Եվ թափառիկներն սկսեցին մի ուրախ շուրջպար կազմել նրանց շուրջը։

Այնժամ Ուլենշպիգելն ու Նելեն լսեցին հազարավոր թաքնված մարդկանց և կանանց ձայնը՝ հնչեղ ու քևքևուն։ Նրանք չխկչխկիկի նմանությամբ երգում էին․

Երբ ցամաքի ու ծովի վրա
Փոխված Յոթնյակը իշխի,
Այնժամ, մարդի՛կ, ձեր խոնարհած
Ճակատն հըպարտ կուղըղվի։
Այդ կլինի ըսկիզբը վեհ՝
Երջանկության աշխարհի։

Եվ Ուլենշպիգելն ասաց․

― Ոգիները ծիծաղում են մեզ վրա։

Եվ մի հուժկու ձեռք բռնեց Նելեին ու նետեց տարածության մեջ։

Եվ ոգիները երգեցին․

Երբ որ հյուսիսը
Եվ մայրամուտը
Համբուրեն միմյանց՝
Այդ կլինի վախճանն
Ավերածության։
Այժմ փնտրիր գոտին։

― Ավա՜ղ, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― հյուսիս, մայրամուտ և գոտի։ Շատ մութ եք խոսում, պարո՛ն ոգիներ։

Եվ ոգիները երգեցին․

Հյուսիսը Նիդեռլանդն է,
Բելգիան՝ մայրամուտը,
Գոտին դաշինքն է,
Գոտին միությունը։

― Դուք բնավ անխելք չեք, պարո՛ն ոգիներ, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

Ապա նրանք քևքևելով շարունակեցին երգել․

Գոտին, ո՜վ խղճուկ,
Կլինի կապը վսեմ դաշինքի
Նիդեռլանդիայի և Բելգիայի։

Med raedt
En daedt,
Met doodt
En bloodt.

Դաշինք խորհրդի
Ու գործողության,
Մահվան ու արյան։
Թե այդպես լիներ՝
Չէր լինի Շելդան,
Խղճո՛ւկ,
Չէր լինի Շելդան։

― Ավա՜ղ, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― այդպես է, ուրեմն, մեր խռովահույզ կյանքը՝ մարդկանց լաց և ճակատագրի ծիծաղ։

Դաշինք մահվան ու արյան,
Չէր լինի Շելդան․

քեքևելով վրա բերին ոգիները։

Եվ մի հուժկու ձեռք բռնեց Ուլենշպիգելին ու շպրտեց տարածության մեջ։

X

Ընկնելուց հետո Նելեն շփեց աչքերը և ոչինչ չտեսավ բացի արևից, որ ծագում էր ոսկեզօծ գոլորշիների միջից։ Խոտերի ծայրերը նույնպես ամբողջովին ոսկեզօծ էին և ճառագայթներից դեղնել էին քնած ամարների փետուրները․ բայց շատ չանցած նրանք արթնացան։

Ապա Նելեն նայեց իրեն, տեսավ որ մերկ է և արագ֊արագ հագնվեց․ հետո տեսավ, որ Ուլենշպիգելն էլ մերկ է, և ծածկեց նրան։ Կարծելով, որ քնած է՝ ցնցեց նրան, բայց նա շարժվեց ոչ ավելի, քան մեռելը։ Նելեին երկյուղ պատեց․ « Չլինի բարեկամիս մեռցրի այդ տեսիլքի բալասանով, ― մտածեց նա։ ― Ես էլ եմ ուզում մեռնել։ Ա՛խ, Թի՛լ, արթնացի՛ր։ Նա սառն է մարմարի պես»։

Ուլենշպիգելը չէր արթնանում։ Անցավ երկու գիշեր ու մեկ ցերեկ, և Նելեն կսկծից տագնապահար՝ հսկեց իր բարեկամ Ուլենշպիգելին։

Երբ սկսվում էր երկրորդ օրը, Նելեն զանգի ձայն լսեց և տեսավ, որ բահը ուսին գալիս է մի գյուղացի։ Նրա հետևից մոմ բռնած գալիս էին մի բուրգոմիստր և երկու ատենակալ, Ստավենիսի քահանան և մի ժամկոչ, որ նրա վրա հովանոց էր բռնել։

Նրանք ասում էին, թե գնում են հաղորդություն տալու քաջարի Յակոբսենին, որ վախից դարձել էր գյոզ․ բայց վտանգն անցնելուն պես՝ վերադարձել էր մեռնելու կաթոլիկ սուրբ եկեղեցու գիրկը։

Շուտով նրանք դեմ֊դեմի եկան լացող Նելեի հետ և տեսան սիզախոտի վրա տարածված և հագուստներով ծածկված Ուլենշպիգելի մարմինը։ Նելեն ծունկ չոքեց։

― Աղջի՛կս, ― ասաց բուրգոմիստրը, ― ի՞նչ ես անում այդ մեռելի մոտ։

Չհամարձակվելով գլուխը բարձրացնել՝ նա պատասխանեց․

― Աղոթում եմ բարեկամիս համար, որ կարծես շանթահար ընկել է այստեղ։ Ես միայնակ եմ հիմա և ուզում եմ նույնպես մեռնել։

Այնժամ քահանան գոհունակությունից փնչալով՝ ասաց․

― Ուլենշպիգել գյոզը մեռե՜լ է․ փառավորյա՜լ լինի աստված։ Գեղջո՛ւկ, շտապ մի գերեզման փորիր։ Թաղելուց առաջ շորերը հանիր։

― Ոչ, ― ասաց Նելեն կանգնելով, ― նրա շորերը չպետք է հանել․ կմրսի հողի մեջ։

― Փորի՛ր փոսը, ― ասաց քահանան բահը բռնած գյուղացուն։

― Թո՛ղ փորի, ― ասաց Նելեն՝ հորդառատ արցունք թափելով, ― կրախառն ավազի մեջ ճիճու չկա, և նա անվթար ու գեղեցիկ կմնա, իմ սիրեցյալը։

Եվ խելացնոր կռացավ նա Ուլենշպիգելի մարմնի վրա, արտասվելով ու հեկեկալով համբուրեց նրան։

Բուրգոմիստրը, ատենակալները և գյուղացին խղճացին, բայց քահանան անդադար կրկնում էր հրճվանքով․

― Մեծ գյոզը մեռե՜լ է․ փառավորյա՜լ լինի աստված։

Հետո գյուղացին փորեց փոսը, Ուլենշպիգելին դրեց մեջը և ծածկեց ավազով։

Եվ քահանան թաղման աղոթքներ ասաց գերեզմանի վրա․ ամենքն էլ չոքեցին շուրջը։ Հանկարծ ավազի տակ մի մեծ խլրտում առաջացավ, և Ուլենշպիգելը փռշտալով և մազերի վրայից ավազը թափ տալով բռնեց քահանայի կոկորդը։

― Ինկվիզիտո՛ր, ― ասաց նա, դու ինձ ողջ֊ողջ դնում ես հողը, երբ ես քնած էի։ Ո՞ւր է Նելեն․ նրա՞ն էլ ես թաղել։ Ո՞վ ես դու։

Քահանան գոչեց․

― Մեծ գյոզը վերադառնո՜ւմ է այս աշխարհը։ Տե՜ր աստված, հոգիս առ։

Եվ փախավ, ինչպես եղնիկը շների առջևից։

Նելեն մոտեցավ Ուլենշպիգելին։

― Համբուրի՛ր ինձ, ջանիկս, ― ասաց Ուլենշպիգելը։

Ապա դարձյալ նայեց իր շուրջը․ երկու գյուղացիները փախել էին, ինչպես քահանան, և ավելի արագ վազելու համար գցել էին բահը, մոմն ու հովանոցը․ բուրգոմիստրը և ատենակալները սարսափից ականջները բռնած՝ տնքում էին խոտի վրա։

Ուլենշպիգելը գնաց այնտեղ և նրանց ասաց․

― Մի՞թե կարելի է թաղել Ուլենշպիգելին՝ հոգուն, Նելեին՝ սիրտը մայր Ֆլանդրիայի։ Նա էլ կարող է քնել, բայց մեռնել՝ երբեք։ Ե՛կ, Նելե՛։

Եվ նրա հետ ճանապարհ ընկավ՝ երգելով վեցերորդ երգը, բայց ոչ ոք չգիտե, թե ո՛րտեղ նա երգեց վերջինը։