Հեքլբերի Ֆիննի արկածները

Դուք ինձ չեք ճանաչի, եթե չեք կարդացել «Թոմ Սոյերի արկածները»։ Բայց դա կարևոր չէ։ Գիրքը գրել է միստր Մարկ Տվենը և ընդհանրապես ասել է ճշմարտությունը։ Փչոց էլ կա, բայց թե իրողությունն ավելի շատ է։ Ոչինչ։ Ես երբևէ չեմ տեսել մի մարդ, որն այս կամ այն դեպքում սուտ խոսած չլինի, բացի մորաքույր Պոլիից և այրուց, մեկ էլ գուցե Մերիից։ Մորաքույր Պոլիի՝ Թոմի մորաքրոջ, Մերիի, այրի Դուգլասի մասին ամեն ինչ ասված է այս գրքում, և մեծ մասամբ ճիշտ, միայն թե որոշ չափով փչոց կա, ինչպես ասացի վերևում։

Գիրքը վերջանում է այսպես։ Թոմն ու ես գտանք այն դրամը, որ ավազակները պահել էին քարանձավում, և հարստացանք։ Ամեն մեկիս բաժին ընկավ վեց հազար դոլար, զուտ ոսկի։ Երբ դրամը կիտեցինք, ահագին բան ստացվեց։ Դատավոր Թեչըրը վերցրեց ամբողջը, բանկում պահ տվեց, և դա կլոր տարին ամեն մեկիս բերում էր օրը մեկ դոլար եկամուտ, ավելին, քան մեզ պետք էր։ Այրի Դուգլասը որդեգրեց ինձ և խոստացավ դաստիարակել։ Բայց տաժանելի էր ամբողջ ժամանակ տանը մնալ, մանավանդ, երբ տեսնում էի, թե այրին որքան խստաբարո և ճշտապահ էր ամեն բանում։ Այդ պատճառով էլ հենց որ զգացի՝ այլևս չեմ դիմանա, ծլկեցի։ Նորից նախկին ցնցոտիների մեջ էի, նորից սողոսկում էի շաքարի տակառի մեջ, ազատ էի ու գոհ։ Բայց Թոմ Սոյերն ինձ գտավ, ասաց, որ ավազակախումբ է կազմում, և որ կարող եմ միանալ այդ խմբին, եթե վերադառնամ այրու մոտ ու ինձ լավ պահեմ։ Եվ ես ետ եկա։

Այրին հուզմունքից լաց եղավ։ Ինձ անվանեց խեղճ, կորած գառնուկ և ուրիշ շատ անուններ տվեց, բայց առանց հիշաչարության։ Նա ինձ դարձյալ նոր շորեր հագցրեց, և ես, քրտնելուց բացի, ուրիշ ոչինչ չէի կարող անել։ Կարծես կաղապարի մեջ լինեի։ Նորից սկսվեց հին կյանքը։ Այրին տալիս էր ընթրիքի զանգը։ Ուշանալ չէր կարելի։ Սեղանին մոտենալիս չէր թույլատրվում անմիջապես ուտել․ պետք էր սպասել այրուն, որը կախում էր գլուխն ու մի փոքր մրթմրթում ուտելիքի վրա, թեև, իհարկե, ոչ մի պատճառ չկար։ Այսինքն՝ կերակուրը վատ չէր, միայն թե ամեն ինչ առանձին֊առանձին էր եփած։ Կերակրի մնացորդների ու տարօրինակ կտորտանքների տակառիկում դրությունը այլ է․ այնտեղ ամեն ինչ խառնվում է իրար, հյութանման բաները միանում են, և լավ է ստացվում։

Ընթրիքից հետո նա վերցրեց գիրքը, սկսեց ինձ համար կարդալ Մովսեսի ու եղեգնուտի մասին, և ես, այդ բոլորը լսելով, հետաքրքրությունից քրտնեցի։ Բայց շուտով նա անուշադրությամբ ասաց, որ Մովսեսը վաղուց, շատ վաղուց մեռել է։ Ես այլևս չմտահոգվեցի նրանով, քանի որ մեռած մարդիկ ինձ չեն հետաքրքրում։

Շուտով ծխելու ցանկություն զգացի և այրուց թույլտվություն խնդրեցի։ Բայց նա արգելեց։ Ասաց, թե դա վատ է, կեղտոտ սովորություն է, և ես պետք է աշխատեմ նման բաներ այլևս չանել։ Ա՛յ թե ինչպիսի մարդիկ են լինում։ Խառնվում են մի գործի, որից ոչինչ չեն հասկանում։ Ահա այս այրին․ մարդկանց ձանձրացնում է Մովսեսից խոսելով, երբ Մովսեսը^[1] ազգակցական ոչ մի կապ չունի իր հետ և ոչ ոքի էլ պետք չէ, քանի որ այլևս չկա, ինչպես տեսնում եք։ Ծխելն իմ կողմից հանցանք է համարում, չնայած դա ինձ դուր է գալիս։ Այնինչ ինքը քթախոտ է քաշում, և դա, իհարկե, միանգամայն ճիշտ է, որովհետև ինքն է քաշողը։

Նրա քույրը՝ միսս Ուոթսոնը, չոր ու ցամաք, ակնոցավոր մի լեդի, հենց այդ ժամանակ տեղափոոխվեց այրու մոտ՝ միասին ապրելու։ Ինչ֊որ այբբենարան ձեռքին՝ նա անմիջապես մոտեցավ ինձ ու մի ամբողջ ժամ բաց չթողեց, մինչև, ի վերջո, այրին ասաց, թե պետք է հանգստանալ։ Ես չէի էլ կարող ավելի երկար դիմանալ։ Ապա մի ամբողջ ժամ տիրեց սպանիչ տաղտկություն, և ես սկսեցի անհանգիստ շարժումներ անել։ Միսս Ուոթսոնը շարունակ ասում էր․ «Ոտքդ այդտեղ մի՛ դիր, Հեքլբերի» կամ «Այդպես մի՛ ճռճռացնի աթոռը, Հեքլբերի, ուղիղ նստիր»։ Կամ «Մի՛ հորանջիր և այդպես մի՛ ձգվիր», «Հեքլբերի, ինչո՞ւ չես կարողանում քեզ կարգին պահել։

Նա ինձ պատմեց դժոխքի մասին, ես էլ ասացի, թե երանի՜ այնտեղ լինեի։ Այս խոսքի վրա նա կատաղեց, թեև ոչ մի վատ բան մտքովս չէր անցնում․ միայն ուզում էի պրծնել այդտեղից, միայն թե փոփոխություն կատարվեր իմ կյանքում։ Իսկ թե ուր կգնայի, միևնույն էր։ Միսս Ուոթսոնն ասաց, որ անզգամություն է այդպես խոսելը, որ ինքն այդպիսի բան երբեք չէր ասի, եթե նույնիսկ ամբողջ աշխարհն իրեն տային։ Իր ասելով՝ ինքն այնպիսի կյանք է վարելու, որ դրախտ գնա։ Բայց ես մտածում էի, թե ի՞նչ նպատակ ունի գնալ այնտեղ, ուր նա է գնալու։ Ուստի ինձուինձ որոշեցի իզուր չչարչարվել։ Բայց ոչինչ չասացի․ ոչ մի լավ բան չէր կարելի սպասել, բացի անախորժությունից։

Հետո նա սկսեց իր խրատները, խոսեց, խոսեց, երկար֊բարակ պատմեց դրախտի մասին, ասաց, որ այնտեղ ոչ մի անելիք չկա, մնում է, որ ամբողջ օրը անցկացնես զբոսնելով, տավիղ նվագելով ու երգելով, և այդպես հավիտյան։ Ինձ այդ բաները շատ չէին մտահոգում, բայց ոչինչ չասացի։ Միայն հարցրի, թե իր հաշվով Թոմ Սոյերն էլ այնտեղ կգնա՞, և նա որոշակիորեն ասաց․ «Ոչ, երբե՛ք»։ Այդ պատասխանն ինձ շատ ուրախացրեց․ ուզում էի, որ ես ու Թոմը միասին լինենք։

Միսս Ուոտթսոնը շարունակեց ինձ կտցահարել, և դա ավելի ու ավելի էր ձանձրացնում։ Ինձ զգում էի մենակ ու տխուր։ Շուտով ներս կանչեցին նեգրերին և աղոթեցին։ Այնուհետև բոլորը գնացին քնելու։ Ես, մի կտոր մոմ բռնած, գնացի իմ սենյակը, մոմը դրի սեղանին։ Ապա նստեցի աթոռին, պատուհանի դիմաց և փորձեցի մտածել ուրախ բաների մասին, բայց իզուր։ Ինձ այնպես մենակ ու տխուր էի զգում, որ ուզում էի մեռնել։ Աստղերը շողում էին, անտառում ողբաձայն սոսափում էին տերևները։ Ես լսում էի հեռվից եկող բվի կռինչը․ վայում էր ինչ֊որ մեկի՝ գուցե արդեն մեռածի համար։ Խոլոմուկ թռչունը ճչում էր, իսկ մի շուն ոռնում էր կյանքի վերջին ժամերն ապրող ինչ֊որ մեկի համար։ Քամին ականջիս ինչ֊որ բան էր շշնջում․ թե ինչ, ես չէի կարող հասկանալ, բայց սառը դող էր անցնում մարմնովս։ Ապա հեռվից, անտառի խորքից, լսեցի այնպիսի մի ձայն, որը ուրվականն է հանում, երբ ուզում է հայտնել իր մտադրությունը, բայց չի կարողանում խոսել։ Այդ է պատճառը, որ չի կարողանում հանգիստ ննջել գերեզմանում և ամեն գիշեր այդպես դուրս է գալիս, թափառում ու ողբում։ Այնպե՜ս հուսալքված էի ու ահաբեկված, այնպե՜ս էի ուզում, որ մեկը մոտս լիներ, մի ընկեր ունենայի։ Հանկարծ մի սարդ վազեց ուսիս վրայով։ Ես մատներով բռնեցի ու այրեցի մոմի բոցի վրա։ Մինչև կարողացա ուշքի գալ, սարդն ամբողջությամբ կուչ եկավ, կնճռոտվեց։ Առանց մեկ ուրիշի ասելու էլ գիտեի, որ դա սարսափելի վատ նշան է և գլխիս փորձանք կբերի։ Այնպես զարհուրեցի, որ շորերս հանեցի ու դեն շպրտեցի։ Վեր կացա և երեք անգամ կրունկներիս վրա պտտվեցի, ամեն անգամ երեսս խաչակնքելով։ Մազերիցս մի փունջ կապեցի թելով՝ կախարդներին ինձնից հեռու պահելու համար, թեև դրան չէի հավատում։ Այդ կարելի է անել, երբ մեկը գտած պայտը դռան վրա ամրացնելու փոխարեն կորցնում է։ Բայց երբեք չէի լսել, թե սարդը սպանելը դժբախտությունից հեռու մնալու միջոց է։

Նորից նստեցի։ Ամբողջ մարմնով ցնցվում էի։ Վերցրի ծխամորճս․ տանը մեռելային լռություն էր տիրում, և այրին ոչինչ չէր իմանա։ Անցավ երկար ժամանակ, ապա լսեցի հեռվում քաղաքային ժամացույցի զարկերը՝ բո՛ւմ, բո՛ւմ, բո՛ւմ։ Տասներկու անգամ։ Նորից ամեն ինչ խաղաղվեց, ավելի քան երբևէ։ Շուտով մթության միջից լսեցի ներքևի ծառերից մեկի կոտրվող ճյուղի ձայնը։ Լուռ նստած՝ ունկնդրում էի։ Շուտով ականջիս հասավ հազիվ լսելի մի ձայն «մյաո՜ւ մյաո՜ւ»։ Կարծես կատու էր մլավում։ Լավ է, ասացի ու ինքս էլ կրկնեցի նույն «մյաու, մյաուն», որքան կարող էի մեղմ։ Այնուհետև հանգցրի մոմը, պատուհանից սողոսկեցի մարագը, սահեցի դուրս և սողալով հաստ ծառերին։ Անկասկած, դա Թոմ Սոյերն էր, որ ինձ էր սպասում։

Ծառերի միջով անցնող շավղով, ոտքներիս ծայրերին հենված՝ գնացինք այրու պարտեզի ծայրը։ Շարժվում էինք կռացած, որպեսզի ճյուղերը մեր գլուխները չճանկռեն։ Խոհանոցի մոտով անցնելիս ոտքս դեմ առավ մի արմատի, և վայր ընկա։ Թխկոց լսվեց։ Կուչ եկանք ու լուռ նստեցինք։ Միսս Ուոթսոնի հաղթանդամ նեգրը, որի անունը Ջիմ էր, նստած էր խոհանոցի դռանը․ մենք նրան բավական պարզ տեսնում էինք, որովհետև դռան հետևում լույս կար։ Նա վեր կացավ ու վիզը երկարացնելով՝ լարեց լսողությունը․

― Ո՞վ է։

Նա մի քիչ էլ ականջ դրեց, ապա ոտքերի մատներին հենված՝ մոտեցավ, կանգնեց ուղիղ մեր արանքում։ Մենք գրեթե կարող էինք նրան շոշափել։ Այսպես երևի րոպեներ անցան, և ոչ մի ձայն չլսվեց, թեև իրար այնքան մոտ էինք կանգնած։ Ոտքիս կոճի մոտ սկսեց քոր գալ, բայց ես չհամարձակվեցի քորել։ Շուտով ականջս էլ քոր եկավ, թիկունքս էլ՝ ուսերիս մեջտեղը։ Այնպիսի վիճակում էի, որ եթե չքորեի, կմեռնեի։ Հետագայում էլ այդ բանը մի քանի անգամ նկատել եմ։ Եթե դուք հարգարժան մարդկանց շրջապատում եք կամ հուղարկավորության եք գնացել, կամ փորձում եք քնել, երբ ձեր քունը չի գալիս, մի խոսքով, եթե այնպիսի մի տեղում եք, որ քորել հնարավոր չէ, միանգամից հազար տեղ քոր կգա։

Շուտով Ջիմն ասաց․

― Ասացեք, ովքե՞ր եք։ Որտե՞ղ եք։ Անիծվեմ, եթե ձայն չեմ լսել։ Լավ, ես գիտեմ, թե ինչ կանեմ, կնստեմ այստեղ, մինչև նորից լսեմ։

Եվ նա նստեց գետնին, իմ ու Թոմի արանքում, մեջքը հենեց մի ծառի և ոտքերը պարզեց այնքան, որ մի ոտքը հասավ իմ ոտքին։ Քիթս էլ սկսեց քոր գալ՝ այնպես, որ աչքերս լցվեցին արտասուքով։ Բայց չքորեցի։ Հետո քթիս մեջ սկսեց քոր գալ, հետո էլ՝ քթիս տակը։ Չգիտեի, թե ինչ անեմ, որ հանգիստ նստեմ։ Այս դժբախտությունը շարունակվեց վեց֊յոթ րոպե, բայց ինձ ավելի երկար թվաց։ Այժմ քոր էր գալիս տասնմեկ տեղ։ Թվում էր, թե այլևս ոչ մի րոպե չեմ կարող դիմանալ։ Ատամներս սեղմել էի իրար և փորձում էի զսպել ինձ։ Հենց այդ ժամանակ Ջիմի շնչառությունը ծանրացավ, նա խռմփաց, քորն էլ շուտով անցավ։ Թոմը հազիվ լսելի ձայնով ինձ նշան արեց, և մենք թաթերի ու ծնկների վրա սողալով՝ հեռացանք։ Երբ արդեն տասը ոտնաչափ հեռացել էինք, Թոմը շշնջաց ականջիս, թե կատակի համար Ջիմին ուզում է կապել ծառից։ Բայց ես առարկեցի․ նա կարող էր արթնանալ, աղմուկ բարձրացնել և կիմանային, որ ես ներսում չեմ։ Հետո Թոմն ասաց, որ իր մոտ շատ մոմ չկա, ուզում է մտնել խոհանոց և մի քանի հատ վերցնել։ Ես չէի ուզում, որ նա այդպիսի փորձ կատարեր․ ասացի, թե Ջիմը կարող է արթնանալ և ներս գալ։ Թոմը չուզեց այդ վտանգավոր քայլից հրաժարվել։ Մտանք խոհանոց և վերցրինք երեք մոմ։ Թոմը, որպես վճար, սեղանին դրեց հինգ ցենք։ Դուրս եկանք։ Ես անհամբեր ուզում էի հեռանալ, բայց ոչ մի կերպ հնարավոր չեղավ Թոմին ետ պահել իր կատակից։ Նա ուզում էր թաթերի ու ծնկների վրա սողալով մոտենալ Ջիմին և գլխին մի խաղ խաղալ։ Սպասեցի, և դա ինձ շատ երկար թվաց։ Ամեն ինչ խաղաղ էր, լուռ ու տխուր։

Հենց որ Թոմը վերադարձավ, մենք շարժվեցինք այգու ցանկապատի երկարությամբ անցնող շավղով և շուտով հասանք տան հետևի զառիթափ բլրի գագաթը։ Թոմն ասաց, որ ինքը Ջիմի գլխարկը հանել է և կախել նրա գլխավերևի ոստից։ Այդ ժամանակ Ջիմը մի փոքր շարժվել է, բայց չի արթնացել։

Հաջորդ օրը Ջիմը պատմում էր, թե վհուկներն իրեն կախարդել են, հեծած շրջել նահանգով մեկ և ապա նորից բերել ծառի տակ, գլխարկն էլ ոստից կախել, որպեսզի ցույց տան, թե ով է այդ արել։ Մի այլ անգամ նա պատմեց, թե իրեն հեծած՝ քշել են Նոր Օռլեան։ Այնուհետև, ամեն անգամ նորից պատմելիս, հեռավորությունն ավելի ու ավելի մեծացնում էր, մինչև ասաց, թե իրեն հեծած՝ շրջել են ամբողջ աշխարհը և մեռցնելու չափ հոգնեցրել, իսկ մեջքը թամբից ամբողջովին ծածկվել է բշտիկներով։ Ջիմն անչափ հպարտանում էր դրանով և այնպիսի տրամադրության մեջ էր, որ հազիվ թե մյուս նեգրերին նկատեր։ Նեգրերը մղոններ անցնելով, գալիս էին մոտը, լսում այդ պատմությունը, և այժմ նրան ավելի էին հարգում, քան այդ կողմերում բնակվող որևէ այլ նեգրի։ Անծանոթ նեգրերը բերանները բաց կանգնում ու վերից֊վար նայում էին Ջիմին, կարծես նա հրաշք լիներ։ Նեգրերը միշտ խոհանոցի կրակի առջև նստած՝ մթության մեջ կախարդների մասին էին խոսում։ Հենց որ մեկը խոսեր և անդրադառնար այս հարցերին, Ջիմը պատահաբար ներս կմտներ ու կասեր․ «Հը՛մ, դուք ի՞նչ գիտեք կախարդների մասին», և խոսող նեգրը սսկվում էր ու մի կողմ քաշվում։ Ջիմի վզից միշտ թելով կախած էր լինում այն հինգ սենտանոց դրամը, որ Թոմն էր թողել խոհանոցում։ Նա ասում էր, թե դա թալիսման է․ սատանան իրեն տվել է սեփական ձեռքով և ասել, որ ինքը՝ Ջիմը, դրանով կարող է բուժել ամեն մեկին, ինչպես նաև այդ դրամին դիմելով՝ կարող է կախարդներին հավաքել իր շուրջը։ Բայց երբեք չէր հայտնում, թե ինչ էր ասում թալիսմանին։ Նեգրերն ամեն կողմից գալիս էին ու իրենց վերջին ունեցվածքը տալիս Ջիմին, միայն թե տեսնեին այդ հինգ ցենտանոց դրամը, բայց նրանք դա շոշափելու իրավունք չունեին, որովհետև սատանայի ձեռք էր դիպել դրան։ Ջիմն այժմ որպես ծառա անպետքացել էր․ շատ էր գոռոզացել, որ սատանա էր տեսել, և կախարդները հեծել էին իրեն ու քշել աշխարհով մեկ։

Այսպես, երբ Թոմն ու ես հասանք բլրի գագաթը և նայեցինք ներքև՝ գյուղին, պատուհաններից կարողացանք միայն տեսնել երեք֊չորս լույս։ Հավանորեն այդ տներում հիվանդ կար։ Մեր վերևում պայծառ շողում էին աստղերը։ Գյուղի տակով անցնում էր գետը՝ մեկ մղոն լայնությամբ, հոյակապ և միաժամանակ երկյուղալի։ Բլրից ցած իջանք և գտանք Ջո Հարպըրին, Բեն Ռոջերսին ու երկու֊երեք այլ տղաների, որ թաքնվել էին հին կաշեգործարանում։ Մենք արձակեցինք մի նավակ, գետով երկու և կես մղոն իջանք ներքև, մինչև բլրի ստորոտի գետեզրյա մեծ փլվածքն ու դուրս եկանք ափ։

Շարժվեցինք դեպի թփուտները։ Թոմը բոլորիս ստիպեց երդվել, որ գաղտնապահ կլինենք, ապա ցույց տվեց բլրի մեջ, թփուտների ամենախիտ մասում բացված մի անցք։ Վառեցինք մոմերը և թաթերի ու ծնկների վրա սողացինք ներս։ Այսպես գնացինք երկու հարյուր յարդ։^[2] Հետո քարանձավի անցքը լայնացավ։ Թոմն այդ անցքերում ինչ֊որ բան էր որոնում և շուտով մտավ մի պատի տակ, որտեղ եղած անցքը ոչ ոք չէր նկատի։ Մենք սողեսող շարժվեցինք նեղ անցքով և հասանք մի խուց՝ ամբողջովին խոնավ, թաց ու ցուրտ։ Այդտեղ էլ կանգ առանք։ Թոմն ասաց․

― Այժմ կհիմնենք մի ավազակախումբ, որը կանվանենք «Թոմ Սոյերի հրոսախումբ»։ Ամեն ոք, եթե ուզում է միանալ մեզ, պետք է երդվի և իր անունը գրի արյունով։

Բոլորն էլ ուզում էին։ Թոմը բերեց մի թերթիկ, որի վրա գրել էր երդումը, և կարդաց։ Պահանջվում էր, որ յուրաքանչյուր տղա սերտորեն կապված լինի խմբի հետ և ոչ մի գաղտնիք ուրիշի չհայտնի։ Եթե մեկը վնաս տա խմբի տղաներից մեկին, ապա այն տղան, որին կհանձնարավի սպանել այդ վնաս տվողին ու նրա ընտանիքի անդամներին, պետք է ո՛չ ուտի, ո՛չ քնի, քանի դեռ չի սպանել բոլրորին և նրանց կրծքին խաչ չի քաշել իբրև խմբի նշան։ Ոչ ոք իրավունք չուներ օգտագործելու այդ նշանը, եթե Թոմի խմբին չէր պատկանում։ Եթե մեկնումեկը համարձակվեր այդ բանն անել, նրան պետք է հետապնդեին, իսկ եթե կրկներ՝ սպանեին։ Եթե խմբի անդամներից մեկնումեկը որևէ գաղտնիք հայտներ, նրա վիզը պետք է կտրեին, մարմինն այրեին ու մոխիրը շաղ տային, անունը արյունով ջնջեին ցուցակից և երբեք չհիշեին նրան, անիծեին ու ընդմիշտ մոռանային։

Բոլորն ասացին, որ դա իսկական, գեղեցիկ երդում է, և Թոմին հարցրին, թե դա ի՞նքն է հորինել։ Թոմը պատասխանեց, թե մի մասը իրենն է, մնացածը վերցրել է ծովահենների ու ավազակների մասին գրված գրքերից․ չէ՞ որ կանոնավոր գործող ամեն խումբ ունի նման երդմնագիր։

Մի քանիսին թվում էր, թե լավ կլինի սպանել այն տղաների ընտանիքի անդամներին, որոնք գաղտնիքը կհայտնեն։ Թոմն ասաց, որ դա վատ միտք չէ, մատիտը վերցրեց և դա էլ ավելացրեց։

Ապա Բեն Ռոջերսն ասաց․

― Բա որ Հեք Ֆիննը ընտանիք չունի՞, այս դեպքում ի՞նչ ենք անելու։

― Չէ՞ որ նա հայր ունի, ― ասաց Թոմ Սոյերը։

― Այո, հայր ունի, բայց այս օրերին նրան երբեք չեք կարող գտնել։ Նա սովորաբար հարբած թավալվում էր կաշեգործարանի բակում, խոզերի հետ, բայց մեկ տարուց ավելի է, ինչ այս կողմերում չի երևացել։

Նրանք քննարկեցին այս հարցը և պատրաստվում էին ջնջել իմ անունը, որովհետև ասում էին, թե ամեն մի տղա պետք է ծնող կամ որևէ մերձավոր ունենա, որին հարկ եղած դեպքում սպանեն, այլապես դա մյուսների նկատմամբ արդարացի չի լինի։ Բայց նրանցից ոչ մեկը չէր կարողանում ասել, թե ինչ որոշեն։ Բոլորն էլ կոճղերի պես լուռ ու մունջ կանգնած էին։ Քիչ էր մնում լաց լինեի, բայց հանկարծ մի բան հիշեցի։ Տվեցի միսս Ուոթսոնի անունը․ հարկ եղած դեպքում կարող էին նրան սպանել։ Բոլորն ասացին․

― Օ՜, հարմար է։ Շա՜տ հարմար է։ Կարելի է Հեքին ընդունել։

Այնուհետև բոլորն ասեղով ծակեցին իրենց մատները, որպեսզի արյունով ստորագրեն երդմնագիրը։ Ես էլ իմ նշանը դրի թղթի վրա։

― Այժմ, ― ասաց Բեն Ռոջերսը, ― ի՞նչ է լինելու այս խմբի անելիքը։

― Ոչինչ, միայն կողոպուտ և սպանություն, ― պատասխանեց Թոմը։

― Բայց ո՞ւմ ենք կողոպտելու, տնե՞ր, թե՞ անասուններ ենք գողանալու, թե՞․․․

― Ի՞նչ դատարկ բան ես ասում․ անասուն գողանալը ու նման բաները կողոպուտ չեն։ Դրանք գողություններ են, ― ասաց Թոմը, ― իսկ մենք գողեր չենք։ Մեր գործունեության ոճը այդ չէ։ Մենք ավազակներ ենք։ Մենք դիմակներ հագած կանգնեցնում ենք մեծ ճանապարհի փոխադրակառքերն ու ուղեկառքերը, սպանում մարդկանց և վերցնում նրանց ժամացույցներն ու դրամը։

― Միշտ պետք է մարդկանց սպանե՞լ։

― Այո, իհարկե, ամենալավն այդ է։ Մի քանի հեղինակավոր մարդիկ այլ կերպ են մտածում, բայց մեծ մասամբ ամենից հարմարը սպանելն է, բացի այն սակավաթիվ դեպքերից, երբ նրանց կարելի է քարանձավ բերել և պահել այնքան, մինչև փրկագին կստանանք։

― Փրկագի՞ն, ի՞նչ բան է փրկագինը։

― Չգիտեմ, բայց այդպես են անում։ Կարդացել եմ գրքերում, և մենք էլ, իհարկե, պետք է այդպես վարվենք։

― Բայց դա ինչպե՞ս կարող ենք անել, երբ չգիտենք, թե ինչ է։

― Է՛հ, գրողը տանի։ Գիտենանք էլ, չգիտենանք էլ, անելու ենք։ Չասացի՞, թե այդ մասին գրված է գրքերում։ Մի՞թե ուզում ես այնպիսի բան անել, որը տարբերվի գրքում գրածից և ամեն ինչ խառնվի։

― Է՛հ, լավ է այդպես խոսելը, Թոմ Սոյեր, բայց ինչպե՞ս են փրկագնով ազատվելու, եթե մենք չգիտենք, թե դա ինչպես է արվում։ Ես հենց այդ եմ ուզում իմանալ։ Դու ի՞նչ ես կարծում, ի՞նչ բան է դա։

― Ճիշտն ասած, ես էլ չգիտեմ։ Բայց, գուցե, պահել նրանց մինչև փրկագին ստանալը նշանակում է պահել մինչև նրանք մեռնեն։

― Այժմ ասածդ մի բանի նման է․ մեր օգտին է։ Բայց ինչո՞ւ սկզբից այդպես չէիր բացատրում։ Դա նշանակում է, մենք նրանց պահելու ենք այնքան, մինչև փրկվեն մեռնելով։ Թե չէ նրանք մեզ նեղություն կտան, ամեն ինչ կուտեն և միշտ կաշխտեն փախչել։

― Ինչե՜ր ես ասում, Բեն Ռոջերս։ Ինչպե՞ս կփախչեն, եթե հսկի պահակը։ Կգնդակահարի, եթե նրանք համարձակվեն տեղից շարժվել։

― Պահա՞կ։ Լա՜վ է։ Ուրեմն՝ մեկը պետք է ամբողջ գիշերը նստի ու չքնի, որպեսզի նրանց հսկի։ Իմ կարծիքով դա հիմարություն է։ Ինչո՞ւ մեկնումեկը չի կարող մի լախտ վերցնել և փրկել նրանց, երբ նրանք կարողանան այստեղ հասնել։

― Որովհետև գրքերում այդպիսի կարգ չկա։ Ահա թե ինչու։ Այժմ, Բեն Ռոջերս, ուզո՞ւմ ես գործը կանոնավոր անել, թե՞ ոչ, հարցն այս է։ Չե՞ս ընդունում, որ այդ գրքերը գրող մարդիկ գիտեն, թե ինչն է ճիշտ։ Կարծում ես, թե դու կարո՞ղ ես նրանց որևէ բան սովորեցնել։ Շատ բան չես կարող։ Ոչ, սըր, մենք պետք է ճիշտ վարվենք և մարդկանց փրկենք ցույց տված օրինավոր ճանապարհով։

― Լավ, դա ինձ չի վերաբերում, միայն ասում եմ, թե դա հիմար ճանապարհ է։ Ասա, եթե ես քո չափ անգիտակ լինեի, էլի ինձ թույլ չէի տա նման բան ասել։ Կանանց սպանե՞լ։ Ոչ։ Դեռ ոչ ոք գրքերում նման բան չի ասել։ Կանանց կբերես քարանձավ և միշտ հնարավորության չափ քաղաքավարի կվարվես նրանց հետ։ Նրանք էլ կարճ ժամանակում կսիրահարվեն քեզ և այլևս չեն ցանկանա տուն գնալ։

― Եթե այդպես է, համաձայն եմ, բայց ես դրանում լավ բան չեմ տեսնում։ Շուտով քարանձավը այնպես կլցվի կանանցով ու փրկության սպասող տղամարդկանցով, որ ավազակներին տեղ չի մնա։ Բայց շարունակիր, ոչինչ չունեմ ասելու։

Փոքրիկ Թոմի Բարնսն այդ ժամանակ քնած էր, և երբ նրան արթնացրին, վախեցած ճչաց ու ասաց, որ ուզում է գնալ տուն, մայրիկի մոտ, այլևս չի ուզում ավազակ դառնալ։

Բոլորն սկսեցին նրան ծաղրել և անվանեցին լալկան երեխա։ Դրանից նա ավելի կատաղեց ու ասաց, որ իսկույն կգնա և բոլոր գաղտնիքները կհայտնի։ Թոմը նրան հինգ ցենտ տվեց, որպեսզի լռի և ասաց, որ շուտով բոլորս ենք տուն գնալու։ Կհանդիպենք հաջորդ շաբաթ, կկողոպտենք մեկնումեկին ու մի քանիսին էլ կսպանենք։

Բեն Ռոջերսն ասաց, որ ինքը չի կարող հաճախակի դուրս գալ, բացի կիրակի օրերից, և ուզում է հաջորդ կիրակի օրն սկսել։ Բայց բոլոր տղաներն ասացին, թե կիրակի օրը ոճիր գործելը չար բան է։ Դրանով էլ հարցը լուծվեց։ Նրանք համաձայնեցին հնարավորության չափ շուտ հավաքվել և նշանակել օրը։ Թոմ Սոյերին ընտրեցին ավազակապետ, Ջո Հարպըրին՝ տեղակալ, ապա բոլորս գնացինք տուն։

Ես մագլցելով բարձրացա փայտանոցի տանիքը և իմ պատուհանից սողացի ներս։ Արդեն լուսադեմ էր։ Նոր շորերս ճարպոտվել ու փոշոտվել էին, իսկ ինքս շան պես հոգնել էի։

Առավոտյան պառավ միսս Ուոթսոնը մի լավ դաս տվեց ինձ՝ շորերս կեղտոտելու համար։ Այրին հանդիմանական ոչ մի խոսք չասաց, միայն մաքրեց մոմի ճարպն ու կավը, բայց նա այնպես տխուր էր, որ մտածեցի, այսուհետև ավելի լավ կվարվեն հետը, եթե կարողանամ։ Միսս Ուոթսոնն ինձ տարավ մառան ու աղոթեց, բայց բանը դրանով չվերջացավ։ Նա ինձ ասաց, որ ես եթե ամեն օր աղոթեմ, ապա ինչ ուզենամ կստանամ։ Իհարկե, դա այդպես չէր։ Փորձեցի։ Մի անգամ ստացա ձուկ որսալու կարթի թել, բայց ծայրին կարթ չկար։ Ինչի՞ս էր դա պետք։ Երեք֊չորս անգամ փորձեցի դրա համար էլ աղոթել, բայց բան դուրս չեկավ։ Շուտով խնդրեցի միսս Ուոթսոնին, որ ինձ համար աղոթի, բայց նա ասաց, որ ես հիմար եմ, նույնիսկ չասաց, թե ինչու, և այդպես էլ ես ոչինչ չհասկացա։

Մի անգամ անտառում նստած՝ երկար մտածեցի այդ մասին։ Ինքս ինձ ասում էի․ եթե մարդ աղոթելով կարող է ստանալ ուզածդ բանը, ապա ինչո՞ւ սարկավագ Վինը չի կարողանում վերադարձնել այն դրամը, որ կորցրեց խոզի միսը վաճառելուց հետո։ Ինչո՞ւ այրին չի կարողանում ետ ստանալ քթախոտի արծաթե տուփը, որ գողացել էին։ Ինչո՞ւ միսս Ուոթսոնը չի գիրանում։ Ոչ, ասացի ինքնս ինձ, դրա մեջ ոչինչ չկա։ Գնացի և այրուն պատմեցի այդ մասին, բայց նա ասաց, որ աղոթելով մարմինը ստանում է «հոգևոր բարիքներ»։ Դա հասկանալն իմ կարողությունից վեր էր, բայց նա բացատրեց, թե ինչ է ուզում ասել։ Ասաց, որ ես պետք է օգնեմ ուրիշներին, նրանց համար անեմ այն, ինչ կարող եմ, շարունակ հոգատար լինեմ նրանց նկատմամբ և երբեք իմ մասին չմտածեմ։ Ինչպես հասկացա, այդ ուրիշների մեջ մտնում էր և միսս Ուոթսոնը։ Գնացի անտառ և երկար ժամանակ մտքումս շուռումուռ տվի նրա ասածները, բայց չկարողացա հասկանալ, թե ուրիշներին օգտակար լինելուց ինձ ի՞նչ օգուտ։ Ի վերջո, որոշեցի այլևս այդ առթիվ չանհանգստանալ, հրաժարվել դրանից։ Երբեմն այրին ինձ մի կողմ էր տանում ու աստծո նախախնամության մասին այնպես էր խոսում, որ բերանիս ջուրը վազում էր, բայց պատահում էր, որ հենց մյուս օրը միսս Ուոթսոնն ամբողջովին շուռ էր տալիս իր ասածը։ Նրա ասածներից եկա այն համոզման, որ երկու աստված կա։ Մի խեղճ մեղավոր այրու աստծո առջև թերևս մի կերպ կարողանար արդարանալ, բայց եթե միսս Ուոթսոնի աստծո ճանկն ընկներ, այլևս չէր ազատվի։ Երկար մտածեցի և վճռեցի, որ ավելի լավ է այրու աստծուն ապավինել, երբ նա իմ կարիքն զգա, թեև չէի հասկանում, թե ես նրա ինչի՞ն եմ պետք, և ինձնից ի՞նչ օգուտ, երբ ոչինչ չգիտեմ, այնքան լավ վարք չունեմ, ծագումս էլ հասարակ է։

Ավելի քան մեկ տարի հայրս քաղաքում չէր երևում, և դա ինձ համար լավ էր, քանի որ այլևս չէի ուզում նրան տեսնել։ Նա սովորություն ուներ ինձ միշտ ծեծել, երբ զգաստ էր լինում, և երբ ես էլ ձեռքն էի ընկնում։ Այդ պատճառով էլ փախչում էի անտառ, երբ նա մոտակայքում էր լինում։ Վերջերս մարդիկ խոսում էին, թե նրան գտել են գետում խեղդված, քաղաքից տասներկու մղոն վերև։ Ենթադրում էին, թե դա հայրս է։ Ասում էին, որ խեղդվածը հասակով ճիշտ հորս չափ է, հագին՝ ցնցոտիներ, անսովոր երկար մազեր ունի, հորս շատ է նման։ Բայց դեմքից ոչինչ չէին կարողացել եզրակացնել․ հորս այնքան ուշ էին ջրի տակից հանել, որ դեմքից գրեթե ոչինչ չէր մնացել։ Մարդիկ նրան ջրից դուրս էին բերել և թաղել գետափին։ Բայց իմ հանգիստ վիճակը երկար չտևեց․ հարկ եղավ ինչ֊որ բանի մասին մտածել։ Ես շատ լավ գիտեի, որ խեղդված տղամարդը մեջքի վրա չի լողում, այլ բերանսքսիվայր։ Ուստի եզրակացրի, որ դա հայրս լինել չի կարող․ տղամարդու շոր հագած կին է եղել։ Նորից անհանգիստ էի, թվում էր, թե ծերունին շուտով ուր որ է կհայտնվի, թեև չէի ուզում, որ աչքիս երևա։

Մոտ մեկ ամիս ավազակ֊ավազակ էինք խաղում։ Հետո ես հրաժարական տվի։ Հրաժարվեցին և մյուս բոլոր տղաները։ Մենք ոչ ոքի չկողոպտեցինք, ոչ մեկին չսպանեցինք, միայն ձևացնում էինք։ Սովորաբար դուրս էինք վազում անտառից և գրոհում խոզարածների, ինչպես և կանանց վրա, որոնք սայլերով բանջարեղեն էին տանում շուկա։ Բայց մենք նրանցից ոչ մեկին ձեռք չէինք տալիս։ Թոմ Սոյերը խոզերն անվանում էր «ոսկու գնդեր», իսկ բողկերն ու մյուս բանջարեղենը՝ «գոհարներ»։ Մենք քարանձավ էինք գնում և աղմկում մեր արածների առթիվ, թե քանի մարդ ենք սպանել և քանիսին վիրավորել։ Բայց ես այդ գործի մեջ օգուտ չէի տեսնում։

Մի անգամ Թոմը տղաներից մեկին ուղարկեց քաղաք՝ վառվող փայտը ձեռքին, որը նա անվանում էր պայմանանշան (դրանով խմբի անդմներին իմաց էին տալիս, որ հավաքվեն), ապա ասաց, թե իր լրտեսները գաղտնի տեղեկություններ են բերել, որ հաջորդ օրը իսպանացի վաճառականների և հարուստ արաբների մի ամբողջ քարավան ադամանդներով բեռնված երկու հարյուր փղերով, վեց հարյուր ուղտերով և ավելի քան հազար «բեռնատար» ջորիներով իջևանելու է քարանձավի մոտ։ Նրանց պաշտպաններն ընդամենը չորս հարյուր զինվոր են, ուստի մենք պետք է դարան պատրաստենք, սպանենք բոլորին ու հափշտակենք հարստությունը։ Թոմն ասաց, որ մենք պետք է սրենք թրերը, մաքրենք հրացանները և պատրաստ լինենք։ Նա երբեք չէր հարձակվում նույնիսկ բողկի սայլի վրա, մինչև թրերն ու հրացանները սրած ու մաքրած չլինեին, թեև մեր ունեցածը միայն տախտակի բարակ ձողեր էին և հատակ մաքրելու խոզանակի փայտեր։ Դրանք ինչքան էլ մաքրես ու տանջվես, մազաչափ անգամ չեն փոխվի։

Ես չէի հավատում, թե մենք կկարողանանք ջարդել այդքան մեծաթիվ իսպանացիների ու արաբների, բայց ուզում էի ուղտեր ու փղեր տեսնել։ Հաջորդ օրը, որը շաբաթ էր, ես դարանում էի։ Հենց որ ազդանշան տրվեց, խառնիխուռն դուրս սուրացինք անտառից ու վազեցինք բլուրն ի վար։ Բայց այնտեղ ո՛չ իսպանացիներ կային, ո՛չ արաբներ, ո՛չ էլ ուղտ կամ փիղ։ Ոչինչ չկար, բացի դպրոցականների կիրակնօրյա դաշտային ճաշկերույթից, որին մասնակցում էին միայն առաջին դասարանի աշակերտները։ Մենք գրոհեցինք դրանց վրա և հալածեցինք ամբողջ հովտի երկայնքով։ Բայց ոչ մի ավար ձեռք չբերեցինք, եթե նկատի չունենանք մի քանի մեղրաբլիթ ու քիչ մուրաբա, թեև Բեն Ռոջերսի ձեռքն ընկավ նաև ցնցոտիներով մի տիկնիկ, իսկ Ջո Հարպըը գտավ եկեղեցական մի երգարան և մի կրոնաճառ։ Ապա մեզ վրա հարձակվեց ուսուցչուհին և ստիպեց գցել ամեն ինչ ու փախչել։ Ես ոչ մի ադամանդ չտեսա և այդ մասին ասացի Թոմ Սոյերին: Բայց նա պնդեց, թե այնուամենայնիվ, բեռներով ադամանդ կար, կային արաբներ, փղեր և շատ այլ բաներ։

― Իսկ ինչո՞ւ մենք դրանք չտեսանք, ― հարցրի ես։

Նա պատասխանեց․

― Եթե դու այդքան անգիտակ չլինեիր և կարդացած լինեիր մի գիրք, որը կոչվում է «Դոն֊Քիշոտ», այդ բանը կիմանայիր առանց հարցնելու։ Այդ ամենը մարդ կարող է տեսնել կախարդանքի ուժով։

Այնուհետև ասաց, որ այնտեղ կային հարյուրավոր զինվորներ, փղեր, գանձեր և այլն, բայց մենք ունեիք թշնամիներ, որոնց անվանեց մոգեր, և նրանք չարամտորեն ամեն ինչ կերպարանափոխեցին, դարձրին երեխաների կիրակնօրյա դպրոց։

Ես ասացի․

― Շատ լավ, այդ դեպքում մեզ մնում է հարձակվել այդ մոգերի վրա։

Բայց Թոմ Սոյերը պատասխանեց, որ ես ապուշ եմ։

― Ինչե՜ր ես խոսում, ― ասաց նա, ― չէ՞ որ մոգը կարող է հազարավոր ոգիներ կանչել, և նրանք քեզ մեկ ակնթարթում կհոշոտեն, ժամանակ չտալով, որ «մայրիկ» կանչես։ Նրանք ծառի չափ բարձր հասակ ունեն և եկեղեցու չափ լայնք։

― Լավ, ― ասացի ես, ― ենթադրենք, թե մենք մի քանի ոգի կանչեցինք մեզ օգնելու, այդ դեպքում չե՞նք կարող դրանց ծեծել։

― Իսկ ինչպե՞ս կկանչես։

― Չգիտեմ։ Իսկ նրան ինչպե՞ս են կանչում։

― Ինչպե՞ս։ Թիթեղյա մի հին լապտեր կամ երկաթե մանյակ են շփում, և ոգիները կատաղի շարժումներով, որոտ, կայծակ, քուլա֊քուլա ծուխ արձակելով, ամեն կողմից թափվում են, անմիջապես կատարում, ինչ նրանց ասվի։ Նրանց համար չնչին բան է միաձույլ աշտարակը հիմքից դուրս քաշել ու դրանով հարվածել կիրակնօրյա դպրոցի վարիչի կամ ուրիշի ճակատին։

― Իսկ ո՞վ է դրանց այդքան կատաղի շարժման մեջ դնում։

― Նա, որ շփում է լապտերը կամ մանյակը։ Ոգիները պատկանում են այդ անձնավորությանը և պարտավոր են անել այն, ինչ նա հրամայի։ Եթե ասի, որ պետք է ադամանդից քառասուն մղոն երկարությամբ պալատ կառուցել ու լիքը լցնել ծամոնով կամ ցանկացած որևէ այլ բանով, եթե ասի, որ Չինաստանի կայսեր դստերը բերեն կնության, ապա նրանք պարտավոր են անել և դա պետք է կատարեն մինչև հաջորդ արևածագը։ Բացի այդ, նրանք պարտավոր են պալարը տեղափոխել աշխարհի բոլոր կողմերը, ուր ուզում ես։ Հասկանո՞ւմ ես։

― Լավ, ― ասացի ես, ― կարծում եմ, որ դրանց կարելի է անվանել տափակ, ապուշ արարածների ոհմակ, եթե պալատը իրենց պահելու փոխարեն, այդքան հիմար դեր են կատարում։ Դեռ ավելին։ Եթե ես այդ ոգիներից մեկը լինեի, ավելի շուտ կգնայի Երիքո,^[3] քան թե բան ու գործ թողած՝ կգնայի ինչ֊որ մեկի մոտ, որը թիթեղե մի հին լապտեր է շփել։

― Ինչե՞ր ես ասում, Հեք Ֆինն։ Երբ նա լապտեր շփեր, դու ուզեիր, չուզեիր, պիտի ներկայանայիր։

― Ի՞նչ։ Իսկ եթե ես լինեմ ծառի չափ բարձր և եկեղեցու չափ մե՞ծ։ Լավ, այդ դեպքում կգայի, բայց, հավատացնում եմ, որ դրան կստիպեի բարձրանալ այդ երկրի ամենաբարձր ծառի կատարը։

― Դատարկ բան ես ասում, Հեկ Ֆինն։ Չարժե քեզ հետ խոսել։ Դու ոչինչ չգիտես, կատարյալ տխմար ես։

Երկու֊երեք օր ես մտածում էի այս մասին։ Այնուհետև որոշեցի տեսնել, թե իսկապես դրա մեջ որևէ բան կա՞։ Վերցրի թիթեղե մի հին լապտեր, երկաթե մի մանյակ, գնացի անտառ և սկսեցի շփել ու շփել մինչև քրտնքի մեջ կորա, ինչպես հնդիկ։ Մտադիր էի մի պալատ կառուցել տալ ու վաճառել։ Բայց ապարդյուն․ ոչ մի ոգի չհայտնվեց։ Սկսեցի մտածել, որ դա Թոմ Սոյերի ստերից մեկն է։ Ինձ թվում էր, թե նա հավատում է արաբների ու փղերի պատմությանը, բայց ինչ վերաբերում է ինձ, ես այլ կերպ էի մտածում։ Իմ տեսածը բոլոր նշաններով դպրոց էր։

Այսպես անցավ երեք֊չորս ամիս։ Արդեն խոր ձմեռ էր։ Ես ժամանակի մեծ մասն անցկացնում էի դպրոցում։ Մի փոքր սովորել էի բառեր հեգել, կարդալ ու գրել, անգիր էի արել բազմապատկման աղյուսակը՝ մինչև վեց անգամ յոթը, որը հավասար է երեսունհինգի։ Իմ կարծիքով դրանից ավելին չէի կարող իմանալ, եթե նույնիսկ հավիտյան ապրեի․ մաթեմատիկան ոչ մի կերպ գլուխս չէր մտնում։

Սկզբում ատում էի դպրոցը, բայց շուտով այնքան վարժվեցի, որ կարող էի դիմանալ։ Երբ շատ էի ձանձրանում, փախչում էի, իսկ հաջորդ օրվա ծեծն ու հանդիմանություններն ինձ համար օգտակար էին․ զգաստացնում էին։ Այսպիսով, որքան շատ գնացի դպրոց, այնքան դա հեշտացավ ինձ համար։ Վարժվում էի նաև այրու կարգ ու կանոնին, և նրա վարվելակերպն ինձ համար անքան տանջալից չէր։ Ընդհանրապես շատ էի նեղվում տանն ապրելուց ու մահճակալին քնելուց։ Քանի դեռ ձմեռ չէր, երբեմն դուրս էի ծլկում ու քնում տակառում։ Դա բավականություն էր ինձ համար։ Ինձ ավելի շատ դուր էր գալիս իմ նախկին ապրելաձևը, բայց նորին էլ սկսում էի վարժվել․ որչափով դա նույնպես սրտովս էր։ Այրին ասում էր, որ ես դանդաղ, բայց հաստատապես ուղղվում եմ, և գոհ էր իմ վարքից։ Ասում էր, որ այլևս իմ պատճառով չի ամաչի։

Մի առավոտ նախաճաշին պատահմամբ շուռ տվեցի աղամանը։ Ես հնարավորին չափ արագ վերցրի մի քիչ աղ, որպեսզի ձախ ուսիս վրայով դեն գցեմ և դրանով ինձնից հեռացնեմ դժբախտությունը, բայց միսս Ուոթսոնն առաջ եկավ ու կանգնեցրեց ինձ։ Նա ասաց․ «Ձեռքերդ հեռո՛ւ, Հե՛քլբերի, ի՜նչ անշնորհք բաներ ես միշտ անում»։ Այրին իմ օգտին խոսեց, բայց դրանով դժբախտությունը չէր հեռանա․ ես այդ լավ գիտեի։

Նախաճաշից հետո տնից դուրս եկա հոգնած ու անտրամադիր, ինքս ինձ հարցնելով, թե տեսնես ի՛նչ է գլխիս գալու, ի՛նչ է պատահելու։ Կան միջոցներ, որոնց շնորհիվ որոշ աղետներ կանխվում են, բայց այս մեկը դրանցից չէր, և ես երբեք չփորձեցի որևէ բան անել․ հոգեպես ընկճված քարշ էի գալիս, սպասելով դաժան ճակատագրի վճռին։

Ես շարժվեցի դեպի դիմացի պարտեզը և վեր մագլցեցի բարձր ցանկապատի այն մասով, որտեղ մուտքն էր․ ճանապարհս դա էր։ Գետինը ծածկված էր մեկ մատնաչափ ձյան շերտով, որի վրա տեսա ինչ֊որ ոտնահետքեր։ Մեկը եկել էր քարհանքից, մի պահ կանգ առել ցանկապատի այդ մասի մոտ և ապա պտտվել շուրջը։ Զարմանալին այն էր, որ ցանկապատի մոտ այդքան մնալուց հետո ներս չէր մտել։ Ես չէի կարողանում հասկանալ, թե ինչ էր նշանակում այդ։ Այնուամենայնիվ շատ հետաքրքիր էր։ Ուզում էի հետևել, բայց կանգ առա, որ դիտեմ հետքերը։ Սկզբում ոչինչ չնշմարեցի, բայց հետո ուրիշ բան ընկավ աչքովս։ Ձախ ոտքի կոշիկի կրնկի տակ մեխից պատրաստած խաչ կար, որի նպատակը չար ոգուն հեռու պահելն էր։

Մի վայրկյանում վեր կացա ու վազելով իջա բլրից։ Անընդհատ ուսիս վրայով ետ էի նայում, բայց ոչ ոքի չտեսա։ Արագ վազեցի դատավոր Թեչըրի մոտ։

― Ի՞նչ է պատահել, տղաս, շունչդ կտրվում է։ Տոկոսներիդ համա՞ր ես եկել։

― Ոչ, սըր, ― ասացի ես, ― իսկ ինձ համար որևէ բան կա՞։

― Այո, երեկ երեկոյան կես տարվա համար ստացա ավելի քան հարյուր հիսուն դոլար։ Դա քեզ համար կատարյալ հարստություն է։ Լավ կլինի՝ թույլ տաս դա էլ վեց հազար դոլարի հետ բանկը դնեմ․ եթե վերցնես, կծախսես։

― Ոչ, սըր, ― ասացի ես, ― չեմ ուզում ծախսել, բոլորովին չեմ ուզում վերցնել, ոչ էլ վեց հազար դոլարն եմ ուզում։ Ես ուզում եմ, որ դուք դրանք վերցնեք ձեզ, ուզում եմ ձեզ տալ․․․ վեց հազար դոլարը, բոլորը։

Թեչըրը զարմացած նայեց ինձ։ Թվում էր, թե չի հասկանում իմ ասածները։

― Ինչպե՞ս թե, տղաս, ի՞նչ ես ուզում դրանով ասել։

― Ինձ ոչինչ մի՛ հարցրեք, խնդրում եմ։ Դուք կվերցնեք այդ դրամը, չէ՞։

Թեչըրն ասաց․

― Ինձ համար դա հանելուկ է։ Բա՞ն է պատահել։

― Խնդրում եմ, վերցրեք, ― ասացի ես, ― և ինձ ոչինչ մի՛ հարցրեք․ այդ դեպքում ես ստիպված չեմ լինի սուտ խոսել։

Մի պահ Թեչըրը խորասուզվեց մտքերի մեջ և ասաց․

― Օ՜, կարծում եմ, որ հասկացա։ Ուզում ես ամբողջ ունեցվածքդ ինձ ծախել և ոչ թե տալ։ Այդ միանգամայն ճիշտ միտք է։

Ապա նա ինչ֊որ բան գրեց թղթի վրա, կարդաց և ասաց․

― Ահա, տեսնո՞ւմ ես, այստեղ ասված է․ «Ի նշան հարգանքի»։ Այդ նշանակում է, որ ես դա գնել եմ և փոխարենը վճարել։ Ահա քեզ մեկ դոլար։ Այժմ ստորագրիր։

Ես ստորագրեցի և դուրս եկա։

Միսս Ուոթսոնի նեգր Ջիմը բռունցքի մեծությամբ մազե գնդակ ուներ, որը դուրս էր բերել եզան ստամոքսից և դրանով կախարդություն էր անում։ Նա ասում էր, թե նրա մեջ ոգի կա, որն ամեն ինչ գիտե։ Ուստի այդ երեկո գնացի նրա մոտ և ասացի, որ հայրս նորից այստեղ է․ հետքը տեսել եմ ձյան վրա։ Ուզում էի իմանալ, թե ի՛նչ է անելու․ մնալո՞ւ է այստեղ, թե՞ ոչ։ Ջիմը դուրս բերեց մազե գնդակը, ինչ֊որ բան շշնջաց վրան, ապա բարձրացրեց վերև ու բաց թողեց։ Գնդակը բավական հաստատուն ընկավ ցած և հազիվ մեկ մատնաչափ գլորվեց։ Ջիմը փորձեց երկրորդ անգամ, բայց արդյունքը նույնն էր։ Ջիմը ծունկ չոքեց, ականջը դրեց գնդակի վրա, լսողությունը լարեց, բայց անօգուտ։ Նա ասաց, որ գնդակը չի ուզում խոսել․ երբեմն առանց դրամի չի խոսում։ Ես ասացի, որ հին, մաշված, կեղծ քառորդ դոլարանոց ունեմ, որը ոչ մի բանի պետք չէ․ արծաթի տակից արույրը երևում է և ոչ մի տեղ չեն վերցնի, նույնիսկ եթե արույրը չերևա, որովհետև շատ մաշված է, կարծես ճարպոտած լինի և անմիջապես կերևա կեղծ լինելը։ (Որոշեցի ոչինչ չասել դատավորից ստացածս դոլարի մասին)։ Ես ասացի, որ վատ դրամ է, բայց գուցե մազե գնդակը վերցնի, գուցե չհասկանա լավն ու վատը։ Ջիմը նախ հոտոտեց դրամը, ապա կծեց և այնուհետև շոշափեց ու հայտնեց, թե ինքն այնպես կանի, որ մազե գնդակը դա իսկական դրամ կարծի․ ասաց, որ մի կարտոֆիլ կճեղքի, դրամը կդնի երկու շերտերի միջև ու այդպես կպահի ամբողջ գիշերը։ Հաջորդ առավոտյան արույրը այլևս չի երևա և ճարպոտությունը չի զգացվի, քաղաքում ամեն մարդ կվերցնի այն, ո՜ւր մնաց թե մազե գնդակը։ Ես գիտեի, որ կարտոֆիլով կարելի է այդ անել, բայց մոռացել էի։

Ջիմը քառորդ դոլարը մազե գնդակի մեջ դրեց, կռացավ ու նորից ականջ դրեց։ Այս անգամ ասաց, որ ամեն ինչ կարգին է․ մազե գնդակն իմ ամբողջ բախտը կգուշակի ու կասի, եթե ցանկանամ։ Ես ասացի, որ ուզում եմ։ Եվ մազե գնդակը խոսեց Ջիմի հետ, Ջիմն էլ ինձ պատմեց։ Նա ասաց․

― Քո ծեր հայրը ինքն էլ դեռ չգիտե իր անելիքը։ Երբեմն կարծում է, թե գնալու է, երբեմն էլ մնալու։ Ամենալավն այն կլինի, որ դու հանգիստ լինես, իսկ ծերուկը թող ինքը որոշի իր ճանապարհը։ Երկու հրեշտակ սավառնում են նրա շուրջը։ Մեկը ամբողջովին սպիտակ է ու շողշողուն, իսկ մյուսը՝ ամբողջովին սև։ Սպիտակը նրան որոշ ժամանակ ճիշտ ճանապարհ է ցույց տալիս, բայց շուտով վրա է հասնում սևը և ամեն ինչ փչացնում։ Դեռ ոչ ոք չի կարող ասել, թե ո՛ր մեկն ի վերջո կկարողանա հաղթանակ տանել։ Բայց քո գործը լավ է։ Դու կյանքում շատ նեղություններ կկրես, թեև ուրախությունն էլ չի պակասի։ Երբեմն կվնասվես, երբեմն էլ կհիվանդանաս, բայց միշտ վերջը լավ կլինի։ Կյանքումդ երկու աղջկա կհանդիպես։ Մեկը շիկահեր է, մյուսը՝ սևահեր։ Մեկը հարուստ է, մյուսը՝ աղքատ։ Նախ կամուսնանաս աղքատի հետ և ապա՝ հարուստի հետ։ Դու պետք է հնարավորին չափ հեռու մնաս ջրից և ոչ մի վտանգավոր քայլի չդիմես․ ճակատիդ գրված է, որ քեզ կախելու են»։

Երեկոյան, երբ մոմը վառեցի ու մտա իմ սենյակը, այնտեղ նստած էր ինքը՝ հայրս։

Դուռն արդեն փակել էի։ Շուռ եկա, և ահա հայրս։ Ես նրանից միշտ վախենում էի․ ինձ շատ էր ծեծում։ Թվում էր, թե այժմ էլ վախենում եմ, բայց հետո հասկացա, որ սխալվում եմ։ Առաջին ցնցումից հետո, ինչպես կասեիք դուք, երբ նրա անսպասելի հայտնվելուց շունչս կտրվեց, անմիջապես ուշքի եկա և զգացի, որ այնքան էլ չեմ վախենում ու դրա համար չարժե այդչափ նեղվել։

Նա կլիներ մոտ հիսուն տարեկան։ Դեմքից այդպես էլ երևում էր։ Մազերը երկար էին, խճճված, ճարպոտած ու կախված։ Դրանց արանքից փայլում էին աչքերը․ կարծես նա թփերի հետևում լիներ։ Նրա մազերը սև էին, ոչ մի սպիտակ մազ չուներ։ Սև էր նաև երկար, խառնիճաղանջ կիսամորուքը։ Դեմքը, որքան հնարավոր էր դա նշմարել, դժգույն էր, ամբողջովին սպիտակ։ Դա, իհարկե, մարդկային դեմքի սովորական սպիտակություն չէր, այլ այնպիսին, որ նայելիս մարդ սարսափում է ու փշաքաղվում։ Դա ծառադոդոշի և ձկան փորի սպիտակություն էր։ Ինչ վերաբերում է հագուստներին, դրանք միայն ցնցոտիներ էին, ուրիշ ոչինչ։ Նա մի ոտքը դրել էր մյուսի ծնկի վրա։ Այդ ոտքի կոշիկը պատռվել էր, մատներից երկուսը դուրս էին ցցվել, և նա դրանք երբեմն֊երբեմն շարժում էր։ Գլխարկն ընկած էր հատակին՝ հին, սև, տձև, գագաթը ներս ընկած․ կարծես ամանի կափարիչ լիներ։

Ես կանգնած նայում էի։ Նա էլ նստած ինձ էր նայում, աթոռը մի փոքր ետ թեքած։ Մոմն ամրացրի հատակին։ Նկատեցի, որ պատուհանը բաց է։ Այդ նշանակում էր, որ նա արդեն բարձրացել է փայտանոցը և ապա ներս մտել։ Նայեց ինձ ոտքից֊գլուխ և ասաց․

― Սքանչելի՜ շորեր, հիանալի՜ է։ Երևի կարծում ես, թե նախշուն բզեզ ես դարձել, չէ՞։

― Գուցե դարձել եմ, գուցե՝ ոչ, ― ասացի ես։

― Լեզու չդարձնե՛ս ինձ, ― գոռաց հայրս, ― իմ հեռանալուց հետո դու շատ հիմարություններով ես լցրել գլուխդ։ Ես քեզ ցույց կտամ, քո այդ գոռոզությունը կկոտրեմ։ Կրթվա՜ծ ես, ասում են․ կարող ես կարդալ, գրել։ Կարծում ես, թե այժմ հորիցդ լավն ես, որովհետև նա գրագետ չէ, հա՞։ Ես այդ միտքը կհանեմ գլխիցդ։ Ո՞վ ասաց, թե դու քեզ պիտի տաս նման հիմարությունների, հը՞, ո՞վ ասաց։

― Այրին։

― Այրի՞ն։ Ա՛յ թե ինչ։ Իսկ ո՞վ ասաց նրան, թե կարող է քիթը խոթել այնպիսի գործի մեջ, որն իրեն չի վերաբերում։

― Ոչ ոք։

― Լավ, ես դրանց ցույց կտամ, թե ինչ է նշանակում տղային սովորեցնել սեփական հոր դեմ ընդվզել և մեծամտանալ։ Դեհ, թող մեկ էլ քեզ տեսնեմ այդ դպրոցի շուրջը խեղկատակություն անելիս։ Քո մայրը մինչև կյանքի վերջը ոչ կարդալ գիտեր, ոչ էլ գրել։ Քո բոլոր հարազատները գրել֊կարդալ չեն իմացել և այդպես էլ մեռել են։ Ես էլ չգիտեմ, իսկ դու ահա պճնամո՜լ ես դարձել։ Ես այդ բանը տանել չեմ կարող, լսո՞ւմ ես։ Դե՛, կարդա՛ լսեմ։

Ես վերցրի ինչ֊որ գեներալ Վաշինգտոնի և պատերազմների մասին գրված մի գիրք ու սկսեցի կարդալ։ Կես րոպե էլ չէի կարդացել, երբ նա վրա պրծավ, խլեց գիրքն ու շպրտեց սենյակի մյուս ծայրը, ասելով․

― Ճիշտ է, կարող ես կարդալ։ Ես կասկածում էի, երբ դու այդ մասին ասացիր։ Այժմ ինձ նայիր, վե՛րջ տուր այդ ցուցամոլությանդ․ տանել չեմ կարող։ Ես կհետևեմ քեզ, իմ պճնամոլ տղա, և եթե քեզ բռնեմ այդ դպրոցի դռանը, կաշիդ կքերթեմ։ Ջարդ կտամ, խելքդ գլուխդ կգա։ Լա՜վ որդի ես, խոսք չունեմ։

Հայրս վերցրեց կապույտ֊դեղնավուն մի նկար, որտեղ կային մի քանի կով և մի տղա․

― Սա ի՞նչ է։

― Դա ինձ տվել են դասերս լավ սովորելու համար։

Նա պատռեց նկարը և ասաց․

― Ես քեզ ավելի լավ բան կտամ․ մի լավ մտրակ։

Նա այդպես մի րոպե նստեց, քրթմնջալով ու մռմռալով, ապա ասաց․

― Ա՛յ թե ինչ․ փափկասուն դենդի ես դառել, չէ՞․ մահճակալ, սավան, հայելի, հատակին կապերտը փռած․․․ Իսկ քո հայրը ստիպված է քնել խոզերի հետ՝ կաշեգործարանի բակում։ Ես քեզ նման որդի չեմ տեսել։ Ես այդ պճնամոլությանդ վերջ կտամ նախքան քեզ հետ հաշիվս փակելը։ Քո այդ խրոխտանալուն վերջ չկա․ ասում են, որ հարուստ ես, հա՞։ Ինչպե՞ս պատահեց։

― Բոլորը ստում են, ա՛յ թե ինչպես։

― Այս կողմը նայիր։ Այդ ինչպե՞ս ես խոսում ինձ հետ։ Ես ինչքան համբերել եմ, բավական է, էլ չեմ դիմանում, այնպես որ ինձ լեզու մի՛ դարձնի։ Երկու օր է քաղաքում եմ և ոչինչ չեմ լսել, բացի քո հարստանալուց։ Այդ մասին լսեցի նաև գետով իջնելիս։ Ահա թե ինչու եմ եկել։ Վաղն այդ փողերը կբերես․ ինձ պետք են։

― Ես փող չունեմ։

― Սուտ ես ասում։ Դատավոր Թեչըրի մոտ է։ Բե՛ր։ Պետք է։

― Փող չունեմ, ասում եմ։ Հարցրեք դատավոր Թեչըրին։ Նույնը կասի և նա։

― Լավ, կհարցնեմ։ Ես նրան կստիպեմ ճիշտն ասել։ Այժմ ասա, գրպանումդ ինչքա՞ն կա։ Տուր ինձ։

― Ընդամենը մեկ դոլար, և ինձ պետք է։

― Ի՞նչ նշանակություն ունի ինձ համար, թե քեզ պետք է։ Հանիր, ուրիշ ոչինչ։

Նա վերցրեց դոլարը և կծեց, որպեսզի ստուգի, իսկակա՞ն է, թե ոչ։ Ապա ասաց, թե գնում է քաղաք մի քիչ վիսկի գնելու․ ամբողջ օրը չի խմել։ Երբ բարձրացավ փայտանոցի տանիքը, նորից գլուխը ներս մտցրեց ու սկսեց նախատել ինձ պճնամոլության համար, նախատեց, որ ես փորձում եմ իրենից լավ լինել։ Երբ կարծում էի, թե նա արդեն գնացել է, հանկարծ վերադարձավ ու ասաց, որ դպրոցի մասին իր ասածները չմոռանամ, և եթե չթողնեմ դպրոցը, ինձ կհետապնդի, կբռնի ու կջարդի։

Հաջորդ օրը նա գնացել էր դատավոր Թեչըրի մոտ ու հոխորտալով փորձել էր ստիպել, որ սա իրեն զիջի դրամը, բայց Թեչըրը այդ անել չէր կարող։ Հայրս սպառնացել էր, թե օրենքով կստիպի նրան դրամը հանձնել իրեն։

Դատավոր Թեչըրը և այրին գնացին դատարան խնդրելու, որ ինձ հորիցս բաժանեն և իրենցից մեկնումեկին թույլ տան դառնալ իմ խնամակալը։ Բայց դատավորը նոր մարդ էր և չէր ճանաչում ծերուկին։ Ասել էր, թե դատարանը առանց հատուկ անհրաժեշտության չի կարող ընտանեկան գործերի միջամտել և ծնողներին բաժանել երեխաներից․ և հետո չի ուզենա երեխային հորից բաժանել։ Թեչըրն ու այրին ստիպված՝ ձեռ քաշեցին այդ մտադրությունից։

Ծերուկին այնքան էր դուր եկել այդ պատասխանը, որ չէր կարողանում հանգստանալ։ Նա ասաց, թե այնքան կմտրակի ինձ, որ ամբողջ մարմինս սևանա ու կապտի, եթե ես իր համար փող չճարեմ։ Ես դատավոր Թեչըրից երեք դոլար փոխ առա, և ծերուկը վերցրեց այն, հարբեց և երերալով սկսեց չափչփել քաղաքի փողոցները, թիթեղյա մի փոքրիկ տապակ ծեծելով գոռալ, հայհոյել մինչև կեսգիշեր, այնքան, մինչև նրան բանտարկեցին։ Հաջորդ օրը հորս կանգնեցրին դատարանի առաջ ու նորից բանտարկեցին մեկ շաբաթով։ Բայց նա ասաց, թե ինքը շատ գոհ է, որ իր որդու խնամակալն է և ցույց կտա, թե ինչն ինչոց է։

Դրանից հետո, երբ նա դուրս եկավ բանտից, նոր դատավորն ասաց, թե ինքն ուզում է նրան մարդ դարձնել։ Ծերուկին տարավ իր տունը և մաքուր, գեղեցիկ շորեր հագցրեց։ Հայրս նախաճաշը, ճաշը և ընթրիքը ուտում էր ընտանիքի հետ նույն սեղանից, կարծես ընտանիքի հարազատներից մեկը լիներ։ Ընթրիքից հետո նա ծերուկի հետ խոսում էր չափավոր խմելու և նման բաների մասին, մինչև հայրս լաց եղավ և խոստովանեց, որ ինքը հիմար է եղել ու իր կյանքը հիմարաբար է անցկացրել, բայց այժմ ուզում է բացել կյանքի մի նոր էջ, այնպիսի մարդ դառնալ, որ ոչ ոք չամաչի իրեն ծանոթ լինելուց, և հույս ունի, թե դատավորը կօգնի իրեն ու վերևից չի նայի։ Դատավորն ասաց, որ ինքը պատրաստ է նրան իր կրծքին սեղմել այդ խոսքերի համար։ Դատավորը նույնպես արտասվեց, ինչպես և նրա կինը։ Հայրս ասաց, որ մինչև հիմա ոչ ոք չի հասկացել, թե ինքն ինչ մարդ է։ Դատավորը պատասխանեց, թե ինքը հավատում է նրա ասածներին։ Ծերուկը ասաց, որ ընկած մարդը կարիք ունի կարեկցության, և դատավորը կրկնեց, որ այդ միանգամայն ճիշտ է։ Նրանք նորից լաց եղան։ Երբ քնելու ժամանակը եկավ, ծերուկը վեր կացավ, պարզեց ձեռքն ու ասաց․

― Նայեցեք սրան, ջենտլմեններ և լեդիներ։ Բռնեցեք այս ձեռքը և սեղմեցեք։ Ահա մի ձեռք, որ խոզի թաթ էր, բայց այլևս այն չի լինի, ինչ եղել է․ դա ձեռքն է մի մարդու, որը նոր կյանք է սկսել, և այդ մարդն ավելի շուտ կմեռնի, քան թե կվերադառնա հնին։ Լավ լսեք ասածներս, չմոռանաք, որ այդ բառերը ես եմ ասել։ Այժմ սա մաքուր ձեռք է․ սեղմեցե՛ք, մի՛ վախեցեք։

Բոլորը հերթով սեղմեցին նրա ձեռքը և լաց եղան։ Դատավորի կինը նույնիսկ համբուրեց հորս ձեռքը։ Ապա ծերունին ուխտ արեց չխմել և ստորագրեց, թղթին սեղմելով բութ մատը։ Դատավորն ասաց, թե դա իր կյանքի ամենասրբազան պահն է կամ նման մի բան։ Այնուհետև նրանք ծերունուն տարան մի գեղեցիկ սենյակ, որ առանձնաացված էր հյուրերի համար։

Գիշերը հայրս խմելու սարսափելի ցանկություն զգաց։ Նա դուրս սողաց, բարձրացավ գավթի տանիքը, արտաքին սանդուղքով ցած սահեց և իր նոր բաճկոնը փոխանակեց մի շիշ քառասուն տոկոսանոց խմիչքի հետ, նորից ետ մագլցեց ու կրկնեց իր նախորդ քեֆը։ Լուսադեմին նորից հարբած՝ գավթի տանիքից խեցգետնի պես սողալով իջավ և վայր ընկնելով, ձախ թևը երկու տեղից ջարդեց։ Նա մեռնելու աստիճան սառել էր, երբ ինչ֊որ մեկը, արևածագին, գտավ նրան փողոցում։ Երբ առավոտյան եկան հյուրասենյակ, բանը բանից անցել էր․ հատակին ծով էր գոյացել։

Դատավորը անչափ վշտացած էր։ Նա ասաց, որ այդ ծերունուն կարելի է ուղղել գուցե միայն հրացանով․ այլ ճանապարհ չէր տեսնում։

Շատ չանցած, ծերուկը ոտքի կանգնեց և սկսեց նորից դեսուդեն ընկնել։ Դիմեց դատարան, պահանջելով, որ դատավոր Թըչերը զիջի դրամը։ Այնուհետև սկսեց հետապնդել և ինձ՝ դպրոցից չհրաժարվելու համար։ Մեկ֊երկու անգամ բռնեց ինձ ու մի կավ ծեծեց, բայց, միևնույն է, ես շարունակեցի դպրոց հաճախել։ Մեծ մասամբ խույս էի տալիս կամ այնպես փախչում, որ չէր կարողանում բռնել։ Առաջ այնքան էլ չէի ուզում դպրոց գնալ, բայց այժմ մտածում էի, որ, ի հեճուկս նրա, պետք է գնամ։ Դատը շարունակ հետաձգվում էր․ կարծես չէին էլ ուզում սկսել, և ես երբեմն ստիպված էի լինում երկու֊երեք դոլար վերցնել Թեչըրից, տալ հորս, որ ազատվեի մտրակի հարվածներից։ Ամեն անգամ, ստանալով դրամը, նա հարբում էր, ամեն հարբելիս քաղաքի փողոցներում ահավոր աղմուկ բարձրացնում և ամեն անգամ աղմուկ բարձրացնելու համար բանտ ընկնում։ Այդ կյանքը միանգամայն համապատասխանում էր հորս էությանը․ նա դրանից դժգոհ չէր։

Նա շատ էր պտտվում այրու տան շուրջը, մինչև այրին ի վերջո սպառնաց, որ եթե վերջ չտա տունը հոտոտելուն, ինքը ստիպված կլինի խելքի բերել նրան։ Մի՞թե հայրս չէր խելագարվել։ Նա ասաց, որ ինքը ցույց կտա, թե ով է Հեք Ֆիննի խնամակալը։ Գարնան մի օր ճանապարհս պահելով՝ բռնեց ինձ, մակույկով մոտ երեք մղոն տարավ գետի հոսանքն ի վեր և դուրս եկավ Իլինոյսի առափնյա անտառոտ մի վայր։ Այստեղ ոչ մի տուն չկար, եթե նկատի չունենանք փայտաշեն մի խրճիթ, որի շուրջն անտառը չափազանց խիտ էր և տեղին անծանոթ մարդը հազիվ թե կարողանար գտնել այն։

Հայրս ինձ ոչ մի րոպե մենակ չէր թողնում, և ես հնարավորություն չունեի փախչելու։ Մենք ապրում էինք այդ հին խրճիթում։ Գիշերը քնելուց առաջ հայրս փակում էր դուռը և բանալին դնում գլխի տակ։ Նա մի հրացան ուներ, որը, իմ կարծիքով, գողացել էր։ Զբաղվում էինք ձուկ բռնելով ու որսորդությամբ․ դրանով էլ ապրում էինք։ Հաճախ նա փակում էր ինձ սենյակում ու գնում խանութ կամ գետանավ, ձուկն ու որսը փոխանակում վիսկիով, բերում տուն, հարբում, լավ ժամանակ անցկացնում ու ինձ ծեծում։ Շուտով այրին իմացավ իմ տեղը և մարդ ուղարկեց ինձ տանելու, բայց հայրս նրան հրացանով ետ դարձրեց։ Կարճ ժամանակից հետո ես ընտելացա այդ նոր վայրին, որն ինձ դուր էր գալիս․ ամեն ինչ լավ էր, բացի մտրակից։

Ապրում էի մի տեսակ ծույլ, անհոգ կյանքով, ամբողջ օրը հանգիստ փռված․ ուզում ես ծխիր, ուզում ես ձուկ բռնիր, ո՛չ գիրք, ո՛չ դաս։ Այդպես անցավ ավելի քան երկու ամիս։ Շորերս ամբողջովին պատառոտվեցին ու կեղտոտվեցին, և ես չէի հասկանում, թե ինչպես կարող եմ երբևէ սիրել այրու մոտ անցկացրած իմ կյանքը, որտեղ ստիպված էի լվացվել, ճաշ ուտել ամանով, սանրվել և պառկել քնելու, առավոտյան, իբրև կանոն, վեր կենալ նույն ժամին, շարունակ ձեռքը առնել ձանձրալի մի գիրք, տեսնել, թե ինչպես է պառավ միսս Ուոթսոնն անընդհատ կտցահարում քեզ։ Այլևս չէի ուզում վերադառնալ նախկին տեղս։ Եվ վերջ էի տվել հայհոյելուն, որովհետև այրին չէր հանդուրժում։ Իսկ այժմ նորից սկսեցի հայհոյել․ հայրս դրան դեմ չէր։ Այստեղ, անտառում, առհասարակ լավ կյանք էինք քաշում։

Հայրս շուտով սկսեց չափից ավելի դիմել գավազանին, և ես չէի կարողանում դրան դիմանալ։ Ամբողջ մարմնիս վրա երևում էին հարվածների հետքեր։ Նա հաճախ էր դուրս գնում և ինձ փակում ներսում։ Մի անգամ դուռը կողպեց ինձ վրա և երեք օր չվերադարձավ։ Սարսափելի մենակություն էի զգում։ Կարծում էի, թե խեղդվել է, և ես այլևս դուրս չեմ գա այդ տնակից։ Ահաբեկված սպասում էի։ Մտքումս որոշեցի հեռանալու միջոց գտնել։ Շատ անգամ էի փորձել հեռանալ, բայց ելք չէի գտնում։ Պատուհանն այնպիսին էր, որ շունն էլ չէր կարողանա դուրս գալ։ Ծխնելույզով բարձրանալն էլ հնարավոր չէր․ շատ նեղ էր։ Դուռը հաստ էր, կաղնու ամուր փայտից պատրաստած։ Հայրս շատ զգույշ էր․ դուրս գնալիս ոչ մի դանակ կամ նման բան չէր թողնում խրճիթում։ Երևի մի հարյուր անգամ խուզարկած կլինեի խրճիթը։ Գրեթե ամբողջ գործս այդ էր, ժամանակն անցկացնելու միակ միջոցը։ Բայց այս անգամ, վերջապես, մի բան գտա։ Գտա ժանգոտած, առանց բռնակի մի սղոց, որը խրված էր տանիքի գերանի ու տախտակների արանքը։ Յուղեցի սղոցը և գործի անցա։ Խրճիթի հեռավոր ծայրին, սեղանից փոքր֊ինչ այն կողմ, պատին մեխել էին ձիու մի հին ծածկոց, որպեսզի քամին ճեղքերից չփչեր և չհանգցներ մոմերը։ Մտա սեղանի տակ, բարձրացրի ծածկոցն ու սկսեցի սղոցել ներքևի մեծ կոճղի մի մասը, այնպես, որ հնարավոր լիներ դուս սողոսկել։ Դա բավական երկար աշխատանք էր պահանջում, բայց ես արդեն վերջացնելու վրա էի, երբ անտառից լսեցի հորս հրացանի կրակոցը։ Քողարկեցի աշխատանքիս հետքերը, ցած իջեցրի ծածկոցը և թաքցրի սղոցը։ Շուտով ներս մտավ հայրս։

Հորս տրամադրությունը սովորականի նման լավ չէր։ Ասաց, որ եղել է քաղաքում, և հայտնի չէ, թե գործն ինչով կվերջանա։ Փաստաբանը ասել էր, թե իր կարծիքով հայրս պետք է շահեր դատը և տիրանար փողին, եթե երբևէ դատավարություն սկսեր, բայց պատճառներ կային, որոնք երկար ժամանակ կարող էին հետաձգել դատը, իսկ դատավոր Թեչըրը գիտեր, թե ինչպես պետք է դասավորել այդ գործը։ Ասաց նաև, որ լուրեր են պտտվում, թե մի նոր դատ է լսվելու, որպեսզի հորիցս ինձ բաժանեն և հանձնեն այրուն որպես խնամակալի, և կարծում են, թե այս անգամ իրենք կշահեն դատը։ Այդ լուրն ինձ բավականին ցնցեց, որովհետև ես չէի ուզում վերադառնալ այրու մոտ և կաղապարի մեջ մտնել ու քաղաքակրթվել, ինչպես նրանք իրենց դաստիարակությունն էին անվանում։ Ծերուկն այնուհետև սկսեց հայհոյել։ Հայհոյում էր ամեն ինչ և ամենքին, ով միտքն էր գալիս։ Քիչ հետո նորից սկսեց բոլորին հայհոյել, որպեսզի վստահ լիներ, թե ոչ ոքի չի մոռացել։ Դրանից հետո ամեն ինչ հարդարեց ընդհանուր մի հայհոյանքով, որը վերաբերում էր և այնպիսի մարդկանց, որոնց անունները չգիտեր․ ստիպված՝ այսինչ, այնինչ ասելով էր բավարարվում։ Ապա հայհոյելով շարունակեց ետ ու առաջ քայլել։

Նա ասաց, որ դեռ կտեսնի, թե այրին ինձ ինչպես կխլի։ Ասաց, որ ինքը կհետևի, իսկ եթե նրանք փորձեն իր գլխին այդպիսի խաղ խաղալ, ապա ինքը մի տեղ գիտե վեց֊յոթ մղոն հեռու, ու և ինձ կթաքցնի։ Ինչքան էլ որոնեն, չեն գտնի։ Այդ բանը նորից անհանգստացրեց ինձ։ Մտածեցի, որ չպետք է այնքան սպասել, մինչև նա այդ միջոցին դիմի։

Ծերուկն ինձ ստիպեց մակույկով փոխադրել իր բերած մթերքներն ու իրերը։ Այնտեղ կար հիսուն ֆունտանոց պարկով եգիպտացորենի այլուր, մի մեծ կտոր ապխտած միս, վառոդ, մանրագնդակ, չորս գալլոնանոց մի շիշ վիսկի, մի հին գիրք և երկու լրագիր՝ հրացանը խցելու համար, ինչպես և մակույկը քաշելու պարան։ Ես այդ բեռը փոխադրեցի ափ, վերադարձա մակույկ ու նստեցի ետնամասին՝ հանգստանալու։ Ծանրութեթև արի բոլոր հարցերը և որոշեցի, որ հեռանալիս հետս կվերցնեմ հրացանը, ձկնորսական կարթեր ու կփախչեմ անտառներով։ Ենթադրում էի, թե նույն տեղում չեմ մնա, այլ կթափառեմ ամբողջ երկրով մեկ, մեծ մասամբ գիշերները։ Գոյությունս պահպանելու համար կզբաղվեմ որսորդությամբ և այնքան կհեռանամ, որ ինձ այլևս չեն կարողանա գտնել ո՛չ ծերուկը, ո՛չ էլ այրին։ Որոշեցի սղոցել կոճղը և հեռանալ հենց այդ գիշեր, եթե հայրս լավ հարբած լինի, իսկ նա անպայման կհարբի։ Եվ այնպես էի տարվել այդ մտքերով, որ չէի զգացել, թե որքան ժամանակ եմ նստած եղել այնտեղ, մինչև ծերուկը կանչեց ինձ, հարցնելով՝ քնե՞լ եմ, թե խեղդվել։

Ես ամեն ինչ փոխադրեցի խրճիթ։ Երբ վերջացրի, գրեթե մութ էր։ Մինչ ընթրիքն էի պատրաստում, ծերուկը մեկ֊երկու անգամ շշից խմեց, տաքացավ և նորից սկսեց կատաղել։ Քաղաքում հարբել էր, ամբողջ գիշերն ընկած էր եղել առվի մեջ, և հետաքրքիր էր նրան նայել։ Տեսնողը կկարծեր, թե Ադամն է, ցեխի մեջ կորած։ Հենց որ խմիչքը ներգործում էր, նա սկսում էր հայհոյել կառավարությանը։ Այս անգամ էլ․

― Եվ սա կառավարությո՞ւն է։ Նայեցեք և տեսեք, թե ինչի՜ է նման։ Ահա քեզ օրենք․ պատրաստ սպասում է, որ մարդուց խլի սեփական որդուն, սեփական որդուն, որին մեծացնելու համար ինչպիսի՜ նեղություններ ու հոգսեր են քաշում, ինչպիսի՜ ծախսեր են անում։ Այո, և հենց որ մարդ վերջապես որդուն մեծացնում է, ուզում է գործի տալ, որ հոր նման մի բան անի, մխիթարի նրան, օրենքը դեմ է կանգնում։ Եվ մարդիկ դա անվանում են կառավարություն։ Դա բոլորովին էլ կառավարություն չէ։ Օրենքը կանգնած է այդ ծերուկ դատավոր Թեչըրի մեջքին և օգնում է նրան, որպեսզի ինձ զրկի իմ սեփականությունից։ Ահա թե ինչ է ասում օրենքը։ Օրենքը վերցնում է վեց հազար դոլարից ավելի կարողության տեր մարդու ու խցկում մի հին ծուղակի մեջ, ինչպիսին այս խրճիթն է, և ստիպում դուրս գալ մարդամեջ այնպիսի շորով, որը չի սազի նույնիսկ խոզին։ Եվ դա անվանում են կառավարություն։ Նման կառավարության օրոք ոչ ոք չի կարող իր իրավունքների տերը լինել։ Երբեմն սքանչելի մի միտք թելադրում է ինձ ընդմիշտ հեռանալ այս երկրից։ Այո, այդպես էլ ասացի նրանց․ ծերուկ Թեչըրի երեսին ասացի։ Ասում եմ, հանուն երկու ցենտի կթողնեի այս անիծված երկիրը և այլևս ետ չէի գա։ Ահա իմ խոսքերը։ Ասում եմ․ «Նայեցեք իմ գլխարկին, եթե դուք սա գլխարկ կհամարեք։ Գագաթը վեր է բարձրացել, մնացած մասը իջել է ներքև մինչև ծնոտս և վերջին հաշվով դա իսկի էլ գլխարկ չէ․ ոնց որ գլուխս վառարանի խողովակի մեջ մտցրած լինեմ։ Նայեցեք, ասում եմ, թե ինչ գլխարկ եմ դնում այն ժամանակ, երբ այս քաղաքի ամենահարուստ մարդկանցից եմ, եթե իրավունքներիս տերը լինեմ»։ Այո, զարմանալի կառավարություն է, զարմանալի։ Հապա այս կողմը նայիր։ Այնտեղ կար Օհայոյից եկած մի ազատ նեգր, մի խառնածին, գրեթե նույնքան սպիտակ, որքան սպիտակամորթը։ Նա հագել էր այնպիսի մի սպիտակ վերնաշապիկ, որի նմանը հազիվ թե տեսած լինես, գլխարկը՝ չափազանց շողշողուն։ Քաղաքում չկա մեկը, որ այդքան գեղեցիկ հագնված լինի։ Ժամացույցը՝ ոսկի, շղթան՝ ոսկի, գավազանի գլուխը արծաթապատ, մի խոսքով՝ նահանգի ալեխառն մազերով ամենասարսափելի ծեր նաբոբը։^[4] Եվ ի՞նչ ես կարծում։ Ասում էին, թե նա ինչ֊որ քոլեջում պրոֆեսոր է, կարող է խոսել ամեն լեզվով, գիտե ամեն ինչ։ Եվ դա դեռ բոլորը չէ։ Ասում էին, որ նա կարող է քվեարկել, եթե հայրենիքում է։ Էհ, դա արդեն ինձ համբերությունից հանեց։ Ես մտածում եմ, թե ո՞ւր է գնում մեր երկիրը։ Ընտրության օր էր, և ես կգնայի քվեարկության, եթե շատ հարբած չլինեի ու կարողանայի տեղ հասնել, բայց երբ ինձ ասացին, թե այս երկրում կա մի նահանգ, որտեղ նեգրին թույլ են տալիս քվեարկել, ես ետ քաշվեցի։

Ես ասացի, որ այլևս չեմ քվեարկի։ Ահա իմ խոսքերը։ Բոլորն ինձ լսեցին։ Եթե ամբողջ երկիրն էլ քանդվի, ես մինչև կյանքիս վերջը այլևս չեմ քվեարկի։ Մի տեսնեի՜ր, այդ նեգրի սառը վերաբերմունքը։ Նա ինձ ճանապարհ էլ չէր տա, եթե ես նրան մի կողմ չհրեի։ Մարդկանց ասում եմ․ ուզում եմ իմանալ, թե ինչո՞ւ այս նեգրին աճուրդի չեն հանում ու վաճառում։ Ի՞նչ ես կարծում, ի՞նչ պատասխանեցին։ Ասացին, թե նրան չի կարելի վաճառել, քանի դեռ նա այս նահանգում վեց ամիս չի ապրել, իսկ վեցը ամիսը չի լրացել։ Ահա քեզ օրինակ։ Եվ սա կոչվում է կառավարություն, որը չի կարող մի ազատ նեգրի վաճառել, եթե նա վեց ամիս չի ապրել նահանգում։ Ահա քեզ մի կառավարություն, որն իրեն կառավարություն է անվանում և իրեն ներկայացնում է որպես կառավարություն և կարծում է, թե կառավարություն է, միաժամանակ ստիպված է կոճղի նման ամբողջ վեց ամիս հանգիստ սպասել մինչև կկարողանա ձեռք տալ թափառաշրջիկ մի ավազակի, դիվային, սպիտակ վերնաշապիկով ազատ մի նեգրի և․․․

Հայրս այնքան շատախոսեց, որ բոլորովին չզգաց, թե իրեն ուր են տանում փայտացած ոտքերը։ Դեմ առնելով խոզի աղած մսի տակառիկին, գլխիվայր ընկավ վրան, և երկու սրունքներն էլ քերծվեցին։ Նրա վերջին խոսքերը ամենաբորբոքված մարդու բառերի մի տեղատարափ էր, ուղղված աշխարհում գոյություն ունեցող ամեն ինչի, հատկապես նեգրին ու կառավարությանը, թեև տակառիկին էլ որոշ բաժին հասավ։ Նա բավական ոստոստեց խրճիթում, նախ մեկ սրունքի վրա, ապա մյուս և հանկարծ ձախ ոտքը բարձրացրեց, ուժեղ հարվածեց տակառիկին։ Բայց անտեղի, քանի որ այդ ոտքի կոշիկի ծայրից դուրս էին ցցվել նրա երկու մատները։ Նա ցավից այնպես գոռաց, որ լսողի մազերը բիզ֊բիզ կկանգնեին։ Այնուհետև ոտքի մատները բռնած՝ ընկավ հատակին ու սկսեց թավալվել փոշու մեջ, իսկ հայհոյանքները գերազանցեցին նախորդ բոլոր հայհոյանքներին։ Վերջում դա ինքն էլ էր դա ասում։ Նա Սոուբերի Հեգանի հայհոյանքերը լսել էր իր լավ օրերին և պնդում էր, թե ինքը նրան էլ է գերազանցել, բայց, իմ կարծիքով, դա գուցե, չափազանցություն էր։

Ընթրիքից հետո հայրս վերցրեց շիշը և ասաց, թե ինքը այնքան վիսկի ունի, որ կարող է երկու անգամ խմել ու զառանցելու չափ հարբել։ Նրա ասածը միշտ այդ էր։ Ինձ թվում էր, թե նա մոտավորապես մեկ ժամ հետո այնպես կհարբի, որ աչքերը կփակվեն, և ես այն ժամանակ կգողանամ բանալին կամ սղոցելով անցք կբացեմ ու դուրս կգամ։ Կամ մեկը կանեմ, կամ մյուսը։

Նա խմեց, խմեց և շուտով գլորվեց իր բարակ վերմակի վրա։ Սակայն բախտս չէր բերում․ նա խորը չքնեց, անհանգիստ էր։ Երկար ժամանակ նա հեծում ու տնքում էր։ Վերջապես այնպես քունս տարավ, որ չէի կարող աչքերս բաց պահել։ Դեռ չէի վճռել անելիքս, երբ խորը քնեցի, մոմն էլ թողեցի վառած։

Չգիտեմ որքան էի քնել, երբ հանկարծ սարսափելի մի ճչոց լսեցի ու վեր թռա։ Հայրս վայրագ կերպարանքով դես ու դեն էր թռչկոտում, գոռգոռում օձերի մասին։ Ասում էր, թե օձերը սողում են սրունքներն ի վեր, ապա ցատկոտում էր ու ճչում, թե մեկը կծել է իր այտը։ Բայց ես ոչ մի օձ չէի տեսնում։ Նա վեր թռավ և այս ու այն կողմ վազվզեց, բղավելով․ «Հեռացրե՛ք դրան, հեռացրե՛ք դրան, կծո՜ւմ է վիզս»։ Ես դեռ չէի տեսել այդքան վայրագ աչքեր։ Շուտով նա ուժասպառ հևալով ընկավ հատակին։ Այստեղ էլ սկսեց արագ թավալվել, ոտքի հարվածներով իրերը գցել դեսուդեն և բռունցքներով հարվածել օդը, ճչալով, թե իրեն սատանա է հեծնել։ Շուտով նա սպառեց իր վերջին ուժերը և մի պահ հանդարտվեց՝ տնքալով։ Հետո բոլորովին խաղաղվեց, ոչ մի ձայն չէր հանում։ Ես լսում էի բվերի կռինչն ու գայլերի ոռնոցը, որ գալիս էր հեռավոր անտառից և ավելի սոսկալի դարձնում գիշերը։

Հայրս ընկած էր անկյունում։ Շուտով փոքր֊ինչ բարձրացավ արմունկի վրա, գլուխը մի կողմ թեքած՝ լարեց լսողությունը և հազիվ լսելի ձայնով ասաց․

― Թը՛փ, թը՛փ, թը՛փ․․․ Մեռածի ոտնաձայն է․․․ Թը՛փ, թը՛փ, թը՛փ․․․ Իմ հետևից են գալիս, բայց չեմ գնա։ Ա՛հ, արդեն այստեղ են։ Ինձ չմոտենա՛ք, չմոտենա՛ք․ ձեռքներդ հեռո՛ւ, սառն են, գնացե՛ք։ Ինձ՝ ողորմելի թշվառիս, հանգիստ թողեք։

Նա չորեքթաթ առաջ սողաց, աղերսելով, որ իրեն հանգիստ թողնեն, փաթաթվեց վերմակի մեջ ու սկսեց թավալվել սոճեփայտից պատրաստած սեղանի տակ, շարունակելով աղերսել ու լաց լինել։ Վերմակի տակից լսվում էր նրա հեկեկանքը։

Կարճ ժամանակից հետո հայրս դուրս սողաց ու վեր ցատկեց, կանգնեց, վայրագ հայացքով նայեց շուրջը։ Ինձ նկատելով, վրա պրծավ։ Նա, դանակը ձեռքին, իմ հետևից վազում էր անկյունից անկյուն, ինձ անվանելով հոգեառ հրեշտակ և ասելով, որ կսպանի ինձ, և ես այլևս չեմ կարողանա իրեն հետապնդել։ Ես խնդրեցի նրան, ասացի, որ այդ ես եմ՝ Հեքը։ Բայց նա ճիչ հիշեցնող քրքիջ արձակեց, գոռգոռաց, հայհոյանքներ չխնայելով և շարունակեց հալածել։ Մի անգամ շուռ եկա, որ խույս տամ։ Նա բռնեց բաճկոնակիս ուսերից․ մի պահ թվաց, թե վերջս եկավ։ Բայց կայծակի արագությամբ դուրս սահեցի, բաճկոնակը թողնելով նրա ձեռքին։ Դրանով փրկեցի կյանքս։ Շուտով ծերուկը բոլորովին հոգնեց և վայր ընկավ, մեջքով հենվեց դռանը, սպառնալով, որ մի փոքր հանգստանալուց հետո կսպանի ինձ։ Դանակը դրեց տակը։ Ասաց, որ քիչ կքնի, ուժ կառնի և ապա ինձ ցույց կտա։

Շուտով նա մրափեց։ Անմիջապես վերցրի հին աթոռը, որի նստատեղը ջարդված էր, կարողացածիս չափ հանգիստ բարձրացա վրան, անաղմուկ իջեցրի հրացանը։ Մխաձողը ցած քաշեցի, որպեսզի ստուգեի, լիցքավորվա՞ծ է, թե՞ ոչ, և ապա այն դրեցի բողկի տակառի հետևը, ծայրն ուղղեցի հորս կողմը, ինքս էլ տեղավորվեցի այդտեղ, սպասելով նրա շարժվելուն։ Որքա՜ն դանդաղ ու լուռ էր անցնում ժամանակը։

― Վե՛ր կաց։ Ի՞նչ բանի ես։

Ես բաց արեցի աչքերս և նայեցի շուրջս, ջանալով հասկանալ թե որտեղ եմ։ Արևն արդեն ծագել էր, իսկ ես դեռ խոր քնած էի։ Հայրս կանգնել էր գլխավերևս դեմքի թթված, հիվանդագին արտահայտությամբ։

― Ի՞նչ էիր մտադիր անել այս հրացանով։

Ենթադրելով, որ նա չի հիշում գիշերվա իր արածից, ասացի․

― Ինչ֊որ մեկը փորձում էր ներս մտնել․ դարան մտա, որ դիմադրեմ։

― Իսկ ինչո՞ւ ինձ չարթնացրիր։

― Փորձեցի, բայց բան դուրս չեկավ, չկարողացա ձեզ տեղից շարժել։

― Դե լավ։ Այդտեղ մի՛ կանգնիր ու ամբողջ օրը վիճիր։ Գնա, աչք տուր կարթին, տես՝ նախաճաշի համար ձուկ ընկե՞լ է։ Մի րոպեից կգամ։

Նա բաց արեց դուռը, և ես վազեցի գետափ։ Նկատեցի ճյուղեր ու նման բաներ, որ հոսանքն ի վայր լողում էին ջրի երեսին, ինչպես և ծառի կեղևի կտորներ։ Ասել կուզի՝ գետը սկսել է վարարել։ Մտքովս անցավ, որ եթե այժմ քաղաքում լինեի, կապրեի ուզածիս պես։ Հունիսյան վարարումները սովորաբար բարեբախտություն էին ինձ համար, որովհետև հենց որ ջուրը բարձրանում է, իր հետ բերում է համաչափ, կապկպած գերաններ ու լաստափայտեր, երբեմն մեկ դյուժին գերան՝ իրար կապած։ Այնպես որ մնում է բռնել դրանք և վաճառել փայտի պահեստներին կամ սղոցարաններին։

Գետափով քայլում էի՝ մի աչքս ուղղած հորս, իսկ մյուսը՝ գետի կողմը, որ տեսնեի, թե այս վարարումն ի՛նչ կբերի իր հետ։ Ահա, հանկարծ գալիս է մի մակույկ, սքանչելի մի բան, տասներեք֊տասնչորս ոտնաչափ երկարությամբ, որը ջրի երեսին լողում է, ինչպես բադ։ Ես շորերով գլխիվայր նետվեցի ջուրը, ինչպես գորտ, և լողացի դեպի նավակը։ Կարծում էի, թե մեկնումեկը պառկած է այնտեղ, քանի որ մարդիկ կատակի համար հաճախ այդպիսի բաներ են անում, և երբ մեկը լողալով մոտենում է, վեր են կենում, վրան ծիծաղում։ Այդ անգամ այդպես չէր։ Դա, անկասկած, ջրի քշած֊բերած մակույկ էր։ Բարձրացա, նստեցի ու թիավարեցի դեպի գետափ։ Կարծում էի, թե ծերուկը կուրախանա, երբ տեսնի նավակը, որը տասը դոլար կարժենար։ Բայց երբ հասա ափ, հայրս դեռ չէր երևում։ Մինչ ես մակույկն ուղղում էի դեպի հեղեղատ հիշեցնող և չորս կողմից վազերով ու ուռենիներով ծածկված մի փոքրիկ խորշ, գլխումս մի այլ միտք ծագեց։ Մտածեցի, թե պետք է մակույկը լավ թաքցնեմ մի տեղ և անտառ փախչելու փոխարեն գետով իջնեմ ներքև, մոտ հիսուն մղոն, այնուհետև դուրս գամ ու ազատվեմ ոտքով ճամփորդելու դժվարությունից։

Այդտեղից շատ մոտ էր մեր հյուղակը, և ամբողջ ժամանակ ինձ թվում էր, թե լսում եմ իմ կողմը եկող ծերուկի ոտնաձայնը։ Բայց ես կարողացա թաքցնել նավակը, դուրս եկա և ուռենու թփուտների հետևից նայեցի շուրջս։ Ծերուկը շավղով իջել էր գետափ և հրացանով նշան էր բռնել մի թռչունի։ Այդ նշանակում էր, որ նա ոչինչ չի տեսել։

Երբ մոտեցավ, ես եռանդով դուրս քաշեցի կարթաթելը։ Նա ինձ մի փոքր նախատեց այդքան դանդաղելու համար, բայց ես ասացի, որ գետն եմ ընկել և ուշանալուս պատճառն այդ է։ Գիտեի, որ նա կտեսնի իմ թաց շորերը և կհարցնի, թե ինչ է պատահել։ Մենք կարթերի վրայից հավաքեցինք հինգ լոքո և գնացինք տուն։

Նախաճաշից հետո, երբ երկուսս էլ հոգնած՝ պառկեցինք քնելու, ես սկսեցի մտածել, թե ինչ հնար գտնեմ, որ հայրս ու այրին ինձ հետևելու փորձ այլևս չանեն։ Դա ավելի ճիշտ կլիներ, քան հավատալ բախտին, թե մինչև նրանք իմ բացակայությունը նկատեն, ես շատ հեռացած կլինեմ։ Ո՞վ գիտե․ ամեն ինչ էլ հնարավոր է։ Էհ, առայժմ ոչ մի ելք չէի գտնում։ Շուտով հայրս վեր կացավ ջուր խմելու և ասաց․

― Եթե որևէ մեկը գա թափառի տան շուրջը, կարթնացես ինձ, լսո՞ւմ ես։

Ապա փռվեց ու նորից քնեց։ Իմ ուզածն էլ հենց դա էր։ Գլխի ընկա, թե ինչ անեմ։ Գործն այնպես գլուխ կբերեմ, որ ոչ ոք չմտածի ինձ հետևելու մասին։

Ժամը մոտավորապես տասներկուսին մենք վեր կացանք ու գնացինք գետափ։ Գետը բավական արագ էր հոսում և վարարելիս շատ փայտ էր բերում իր հետ։ Շուտով երևաց լաստի մի մասը՝ իրար կապած հինգ լաստափայտ։ Մենք մակույկով մոտեցանք և փայտը քաշեցինք դեպի գետափ։ Այնուհետև եկանք տուն ճաշելու։ Հորիցս բացի, ով էլ լիներ, ամբողջ օրը կսպասեր այնտեղ՝ ավելի շատ փայտ հավաքելու համար, բայց դա նրա աշխատանքի ոճը չէր։ Մեկ անգամվա համար ինը գերան բավական էր։ Նա պետք է գնար քաղաք և վաճառեր դրանք։ Ինձ փակեց հյուղակում, վերցրեց մակույկը, ժամը երեքն անց կեսին լաստը քշեց դեպի քաղաք։ Ինձ թվում էր, թե նա այդ գիշեր չի վերադառնա։ Սպասեցի մինչև իմ հաշվով բավականաչափ հեռանար, ապա վերցրի սղոցն ու նորից սկսեցի աշխատել նույն կոճղի վրա։

Հայրս դեռ գետի մյուս կողմը չէր հասել, երբ ես իմ բացած ճեղքից դուրս եկա։ Նա և իր լաստը հեռվում ջրի երեսին երևում էին որպես մի փոքրիկ կետ։

Շալակեցի եգիպտացորենի ալյուրով լցված պարկը, տարա այնտեղ, ուր թաքցրել էի մակույկը և, մի կողմ քաշելով վազերն ու ճյուղերը, բեռս ցած դրեցի։ Նույն ձևով այնտեղ տարա ապուխտն ու վիսկիի սրվակը։ Ինձ հետ վերցրի ամբողջ սուրճը, շաքարը, վառոդն ու գնդակները։ Վերցրի հրացանի խծուծը, դույլն ու ջրդդումը, վերցրի մի շերեփ, թիթեղյա մի բաժակ, հին սղոցս, երկու վերմակ, փոքրիկ կաթսան ու սրճամանը։ Վերցրի նաև ձկան կարթաթելեր, լուցկի և այլ բաներ, մի խոսքով՝ ամեն ինչ, որը թեկուզ մեկ ցենտ կարժենար։ Կատարելապես սրբեցի հյուղակը։ Ինձ պետք էր կացին, բայց չունեինք։ Միակ կացինը փայտի դեզի վրա էր, և ես գիտեի, թե ինչու պետք է դա այնտեղ թողնել։ Վերցրի նաև հրացանը։ Այժմ ամեն ինչ պատրաստ էր։

Այդքան ներս սողոսկելուց և իրերը տեղափոխելուց հյուղակի պատը բավական քանդվեց։ Կարողացածիս չափ դրսի կողմից քանդվածը կարգի բերեցի․ վրան հող լցրի, ծածկեցի սղոցածս տեղն ու փայտի թեփը։ Ապա կտրած կոճղը նորից իր տեղը գցեցի, տակը դրեցի երկու քար և մի քար էր՝ կողքին, որպեսզի վայր չընկնի․ գերանի այդ մասը ծռվել էր և հենարանին չէր հասնում։ Եթե չորս կամ հինգ ոտնաչափ հեռու կանգնեիք և նախապես իմացած չլինեիք, թե գերանը սղոցված է, ոչինչ չէիք նկատի։ Բացի այդ, դա հյուղակի հետևում էր, և հազիվ թե որևէ մեկը գար այն կողմն ու տեսներ։

Դեպի նավակը գնալիս քայլում էի կանաչ խոտի վրայով և գետնին ոչ մի հետք չէր մնում։ Դիտեցի շուրջս, կանգնեցի ու նայեցի գետին։ Ամեն ինչ խաղաղ էր։ Հրացանը վերցրի և մի փոքր գնացի անտառի խորքը։ Ուզում էի թռչուն որսալ, երբ աչքովս ընկավ վայրենացած մի խոզուկ։ Այդ հարթավայրերի ագարակներից փախած խոզերը շատ շուտ վայրենանում են։ Սպանեցի և տարա հյուղակի մոտ։

Կացինը վերցրի և խորտակեցի դուռը, որը և բավականին ջարդոտվեց։ Ապա ներս բերեցի խոզուկը, մոտեցրի սեղանին, կացնով վիզը կտրեցի և գցեցի գետին, որ արյունը հոսի։ Գետին եմ ասում, որովհետև հյուղակի հատակը հող էր, առանց տախտակի։ Այնուհետև վերցրի մի հին տոպրակ, մեջը լցրի մեծ քարեր, որքան կարող էի տանել և սպանված խոզուկի մոտով քաշեցի դուրս, անտառի միջով տարա գետափ ու գցեցի ջուրը։ Ծանրությունից տոպրակն իսկույն սուզվեց, անհայտացավ։ Դժվար չէր նկատել, որ գետնի վրայով բան է քարշ տված։ Երանի՜ Թոմ Սոյերն այստեղ լիներ․ գիտեմ, որ կհետաքրքրվեր նման բաներով և երևակայությամբ մի զարմանալի բան կհնարեր։ Ոչ ոք այնպես հնարագետ չէ, ինչպես Թոմ Սոյերը։

Վերջում գլխիցս մի քանի մազ քաշեցի, կացինը լավ արնոտեցի, մազերը կպցրի վրան և շպրտեցի անկյունը։ Ապա վերցրի խոզուկը, փաթաթեցի բաճկոնակիս մեջ, որպեսզի արյուն չկաթեր, գրկած տարա գետափ ու գցեցի ջուրը։ Մի ուրիշ բան էլ մտածեցի։ Գնացի, մակույկից վերցրի եգիպտացորենի ալրով լցված պարկն ու իմ հին սղոցը, բերեցի տուն։ Պարկը դրեցի այնտեղ, ուր սովորաբար դրված էր լինում, և տակը մի փոքր պատռեցի սղոցով, որովհետև դանակ կամ պատառաքաղ չունեինք։ Հայրս որևէ բան պատրաստելիս կամ եփելիս ամեն ինչ անում էր գրպանի դանակով։ Տան արևելյան կողմի խոտերի և ուռենու թփուտների միջով պարկը տարա մոտ հարյուր յարդ, մինչև ծանծաղ մի լիճ։ Դա ուներ մոտ հինգ մղոն լայնություն։ Ջրում ամենուրեք առատորեն աճում էր եղեգը։ Այդ սեզոնին շրջակայքում շատ առատ էին նաև բադերը։ Լճից դուրս էր գալիս ճահճոտ չգիտեմ գետակ ասեմ, թե առու, որը մղոններով հոսում էր դեպի հեռուները, հայտնի չէ, թե ուր։ Միայն գիտեի, որ գետի մեջ չէր թափվում։ Ալյուրը շաղ էր գալիս, ամբողջ ճանապարհին հետք թողնելով մինչև լիճը։ Հորս հեսանն էլ գցեցի այնտեղ․ թող թվար, թե պատահաբար է ընկել։ Ապա թելով կապեցի պարկի տակի անցքը, որ այլևս ալյուր չթափվի, և սղոցի հետ նորից տարա նավակը։

Այժմ գրեթե մթնել էր։ Նավակը տարա, կանգնեցրի գետի վրա թեքված ուռենիների տակ և սպասեցի մինչև լուսինը ծագի։ Ապա մի բան դրեցի բերանս, պառկեցի մակույկի մեջ ծխամորճ ծխելու և ծրագիր կազմելու։ Ինձ ու ինձ միտք էի անում․ քարով լցրած տոպրակի հետքով կգան, կհասնեն գետափ, հետո էլ դիակս կսկսեն որոնել գետում։ Պարկից թափված ալրի հետքով կգան մինչև լիճը և կշարունակեն որոնումները լճից սկիզբ առնող առվում, նպատակ ունենալով գտնել ավազակներին, որոնք ինձ սպանել էին ու կողոպտել տունը։ Նրանք գետում, իմ անշնչացած մարմնից բացի, ոչինչ չեն որոնի։ Շուտով կհոգնեն և այլևս չեն անհանգստանա։ Իմ ուզածն էլ հենց այդ է։ Ջեքսոնի կղզին ինձ համար բավական հարմար է․ այդ կղզուն լավ ծանոթ եմ։ Ոչ ոք երբևէ այնտեղ չի գալիս։ Գիշերները մակույկով այնտեղից կարող եմ իջնել քաղաք, աննկատ շրջել և վերցնել անհրաժեշտ բաներ։ Ջեքսոնի կղզին լավ տեղ է։

Բավական հոգնել էի և դեռ ոչինչ չարած՝ ընկա և քնեցի։ Երբ արթնացա, մի պահ չգիտեի, թե որտեղ եմ։ Նստեցի ու մի փոքր վախեցած սկսեցի դիտել շուրջս։ Ապա հիշեցի։ Թվում էր, թե գետի լայնությունը մղոնների է հասնում։ Լուսինն այնքան պայծառ էր, որ կարող էի հաշվել սև և գրեթե անշարժ լաստագերանները, որ մեղմորեն սահելով անցնում էին ափից հարյուրավոր յարդ հեռու։ Ամենուրեք տիրում էր մեռելային լռություն։ Դուք պետք է հասկանաք, թե ինչ եմ ուզում ասել․․․ Չգիտեմ՝ ինչպե՞ս արտահայտեմ բառերով։

Մի լավ հորանջեցի, ձգվեցի և պատրաստ էի արձակել մակույկն ու առաջ շարժվել, երբ հեռվում գետի վրայից մի ձայն լսեցի։ Ականջ դրի։ Քիչ հետո իմացա, թե ինչն ինչոց է։ Դա խուլ, կանոնավոր ձայն էր, որ առաջանում է մակույկի թիակալներում թիակների պոչերը պտտելիս և լավ լսվում է խաղաղ գիշերին։ Ուռենիների ճյուղերի արանքից գաղտագոցի նայեցի։ Նկատեցի մի մակույկ, որ շարժվում էր հեռվում, գետի մյուս ափի երկայնքով։ Չէր երևում, թե քանի հոգի կա մեջը։ Մակույկը շարունակում էր մոտենալ և երբ հավասարվեց ինձ, տեսա, որ միայն մի մարդ կա մեջը։ Մտածեցի, թե գուցե հայրս է, թեև չէի սպսում։ Ինձնից մի քիչ ներքև նա դադարեց շարժվել հոսանքի ուղղությամբ և խաղաղ ջրում թիավարելով՝ մոտեցավ ափին։ Նա այնքան մոտ էր ինձ, որ եթե հրացանը պարզեի, ծայրը նրան կհասներ։ Այո, դա հայրս էր, այլևս կասկած չէր մնում, այն էլ զգաստ․ դա երևում էր նրա թիավարելու ձևից։

Այլևս ժամանակ չկորցրի։ Հաջորդ րոպեին արդեն գետափի ստվերով սահում էի հոսանքն ի վար՝ առանց ճողփյունի, բայց արագ։ Անցա երկու և կես մղոն, քառորդ մղոնի չափ կամ փոքր֊ինչ ավելի հեռացա ափից, որովհետև շուտով կհասնեի գետանավերի կայանի, և մարդիկ կնկատեին ու ձայն կտային։ Նավակը կանգնեցրի լողացող գերանների արանքում, պառկեցի հատակին ու թողեցի, որ ինքն իրեն լողա հոսանքի հետ։ Լավ հանգստացա, ծխամորճ ծխեցի, դիտեցի հեռուները։ Երկնքում ոչ մի ամպ չկար։ Երբ լուսնյակ գիշերով մեջքիդ պառկած՝ նայում ես վեր, երկինքն անսահմանորեն խորն է թվում։ Մինչ այդ ես դա երբեք չէի նկատել։ Եվ այսպիսի գիշերներին հեռվից որքա՜ն պարզ են լսվում ձայները։ Ես լսում էի մարդկանց խոսակցությունը գետանավերի կայաններից, լսում էի նրանց յուրաքանչյուր բառը։ Մեկն ասաց, թե օրերն արդեն սկսում են երկարել, իսկ գիշերները՝ կարճանալ։ Մյուսն ասաց, թե այս գիշերը կարճերից չէ, և բոլորը ծիծաղեցին։ Նա կրկնեց նույն բառերը, և նորից ծիծաղեցին։ Այնուհետև արթնացրին մի այլ ընկերոջ, նույն բանն ասացին նրան ու ծիծաղեցին։ Բայց վերջինս չծիծաղեց․ զայրացած բղավեց և ասաց, որ իրեն հանգիստ թողնեն։ Առաջին մարդն ասաց, որ ինքը դա անպայման կհաղորդի իր պառավ կնոջը։ Ըստ երևույթին, դա նրան դուր կգա։ Ապա ավելացրեց, որ դա ոչինչ է անցյալում արած իր մի կատակի համեմատությամբ։ Ես լսեցի, թե ինչպես մեկն ասաց, որ ժամը մոտավորապես երեքն է, բայց հույս ունի, որ լուսաբացը մեկ շաբաթից ավելի չի ուշանա։ Այնուհետև խոսակցությունն ավելի ու ավելի հեռացավ, և ես այլևս չէի կարողանում բառերը ջոկել, թեև լսվում էր մռմռոց, ծիծաղ, բայց թվում էր, թե նրանք արդեն բավական հեռու են ինձնից։

Այժմ հեռու էի գետանավերի կայանից։ Վեր կացա։ Եվ ահա երևաց Ջեքսոնի կղզին, մոտ երկու և կես մղոն ամբողջովին ծածկված անտառով։ Կղզին ցցված էր գետի մեջտեղում, մեծ, մռայլ ու հաստատւն, ինչպես շոգենավ առանց լույսերի։ Ավազոտ եզրագիծը չէր երևում։ Տարվա այդ շրջանում դա ջրի տակ էր։

Շատ չանցած հասա կղզու ափերին։ Ճեղքելով հոսանքը, հասա վերին մասը (այնպես ուժեղ էր ջրի հոսանքը), մտա կանգնած ջրի շերտը և ափ դուրս եկա Իլինոյսի կողմի վրա։ Մակույկը մղեցի ինձ ծանոթ խոր խորշի մեջ․ այնտեղ մտնելու համար ստիպված եղա ուռենու ճյուղերը բաժանել իրարից, և երբ նավակը ամրացրել էի իր տեղում, ոչ ոք դրսից չէր կարող նկատել, թե այնտեղ բան կա։

Բարձրացա կղզին, նստեցի մի կոճղի, նայեցի մեծ գետին, սև ու խիտ անտառին, ապա հայացքս ուղղեցի դեպի քաղաք, երեք մղոն հեռու, որտեղ շողում էին երեք֊չորս լույս։ Գետի հոսանքով, մեկ մղոն վերևից, շարժվում էր ահռելի մեծությամբ ինչ֊որ լաստ։ Կենտրոնում վառվում էր մի լապտեր։ Ես դիտում էի, թե ինչպես է լաստը սողալով իջնում ցած։ Երբ այն մոտեցավ կղզուն և արդեն իմ դիմաց էր, լսեցի ինչ֊որ մեկի խոսքերը․ «Հե՜յ, նավախելի վրա, ա՛ջ ընդունեք»։ Ես այդ բառերն այնքան պարզ լսեցի, կարծես ասողը կողքիս լիներ։

Երկնքում երևացին արշալույսի նշանները, և ես մտա անտառ ու նախաճաշից առաջ պառկեցի քնելու։

Երբ արթնացա, արեգակն այնքան էր բարձրացել, որ կարծեցի, թե ժամը ութն անց է։ Պառկեցի զով ստվերում, կանաչ խոտերին, մտածելով ամեն ինչի մասին, ինձ զգալով հանգիստ ու գոհ։ Ճյուղերի արանքում եղած մեկ֊երկու անցքից կարողանում էի տեսնել արևը, բայց ամենուրեք վեր էին ձգվում հսկա ծառեր, և ներքևում, իմ շրջապատում, ամեն ինչ մռայլ էր։ Տերևների արանքից թափանցած ու գետնին հասած ճառագայթները պեպեններ էին գոյացնում գետնի երեսին, և այդ պեպենոտ տեղերի թրթռումը ցույց էր տաիս, որ վերևում թեթև զեփյուռ կա։ Երկու սկյուռ, նստած ծառի ճյուղին, շատ բարեկամաբար խոսում էին ինձ հետ անհասկանալի լեզվով։

Ես կատարելապես ծուլացել էի․ ինձ շատ լավ էի զգում, բայց չէի ուզում վեր կենալ, նախաճաշ պատրաստել։ Նորից էի մրափել, երբ ինձ թվաց, թե գետի վրայից լսում եմ ինչ֊որ խուլ մի «բո՜ւմ»։ Վեր կացա և, արմունկներիս հենված՝ ականջ դրի։ Շուտով նորից լսեցի նույն ձայնը։ Իսկույն վեր թռա, տերևների միջից նայեցի այն կողմը և գետի վրա, բավական հեռու, մոտավորապես գետանավերի կայանի դիմաց, տեսա ծխի մի սև քուլա։ Գետով իջնում էր մարդկանցով լի մի գետանավ։ Այժմ հասկացա, թե ինչն ինչոց է։ «Բո՜ւմ»։ Ես տեսա սպիտակ ծուխը, որ ժայթքելով տարածվեց գետանավի կողքին։ Այդ նրանք էին կրակում ջրի երեսին, հասկանո՞ւմ եք, որպեսզի իմ դիակը բարձրանար վեր։

Ես շատ էի սոված, բայց չէի կարող կրակ վառել, որովհետև ծուխը կնկատեին։ Նստած դիտում էի թնդանոթի ծուխն ու ականջ դնում կրակոցներին։ Այդ մասում գետի լայնությունը կլիներ մեկ մղոն։ Ամառային առավոտները միշտ էլ հաճելի է նայել գետին։ Ինձ համար հետաքրքիր ժամանց կլիներ նայել, թե ինչպես են որոնում իմ մարմինը, եթե միայն ուտելու բան ունենայի։ Հանկարծ հիշեցի, որ միշտ սնդիկը դնում են հացի կտորի մեջ և գցում ջուրը։ Նման դեպքերում հացն ուղիղ շարժվում է դեպի խեղդվածի մարմինը և կանգ առնում։ Մտածեցի, որ պետք է հետևել, և եթե հացի կտորը լողալով իմ կողմը գա, ես դրանց ցույց կտամ։ Տեղափոխվեցի կղզու այն մասը, որտեղ Իլինոյսն է։ Ուզում էի իմանալ, թե ինչ է կատարվելու։ Եվ չհուսախաբվեցի։ Հացի մի մեծ կտոր եկավ իմ կողմը, և քիչ մնաց, որ բռնեի երկար ձողով, բայց ոտքս սահեց, հացը շարունակեց իր ճանապարհը։ Իհարկե, ես սպասում էի այնտեղ, ուր հոսանքն ավելի էր ափին մոտենում։ Դա լավ էի հասկանում։ Շուտով հացի մի այլ կտոր եկավ, և այս անգամ շահեցի։ Դուրս քաշեցի խցանը, դեն գցեցի սնդիկի փոքրիկ գնդիկը և ատամներս խրեցի հացի մեջ։ Դա ընտիր հաց էր, բարձր որակի, և ոչ թե եգիպտացորենի անհամ բոքոն։

Ընտրեցի մի հարմար տեղ, խիտ տերևների մեջ, հացը լիաբերան ծամելով նստեցի մի կոճղի, և միանգամայն գոհ սկսեցի դիտել գետանավը։ Հանկարծ գլխումս մի միտք ծագեց։ Ինքս ինձ ասացի, թե այժմ հավանորեն այրին կամ քահանան, գուցեև մի այլ անձնավորություն աղոթում են, որ այս հացն ինձ գտնի, և ահա նրանց աղոթքը իր նպատակին հասավ։ Կասկած չէր մնում, որ մի բան կար այդ աղոթքի մեջ, երբ այրու կամ քահանայի նման մեկն է աղոթում, բայց իմ աղոթքը ոչինչ չի անի, ճիշտ նպատակին չի հասնի։ Հավանորեն միայն արդար մարդկանց աղոթքն է տեղ հասնում։

Վառեցի ծխամորճս, երկար ծխեցի և շարունակեցի դիտել։ Գետանավը լողում էր հոսանքի ուղղությամբ։ Մտածեցի, որ երբ շատ մոտենա, ես հնարավորություն կունենամ տեսնելու, թե ով կա այնտեղ, քանի որ այն շարժվելու էր հացի ուղղությմաբ։ Երբ նավը բավական իջավ իմ կողմը, դատարկեցի ծխամորճը, գնացի այնտեղ, որտեղ որսացել էի հացը և պառկեցի փոքրիկ բացատում, գետափին ընկած մի կոճղի ետևում։ Կոճղի վրայից կարողանում էի տեսնել մարդկանց։

Շուտով գետանավն այնքան մոտեցավ ինձ, որ նրանք կարող էին կամրջակ դնել և գալ ափ։ Գրեթե բոլոր ծանոթներս նավի վրա էին՝ հայրս, դատավոր Թեչըրը, Բեքի Թեչըրը, Ջո Հարպըրը, Թոմ Սոյերը, սրա պառավ հորաքույր Պոլին, Սիդն ու Մերին և շատ ուրիշներ։ Բոլորը խոսում էին սպանության մասին։ Նավապետը ընդհատեց նրանց ու ասաց․

― Այժմ լավ նայեք․ այստեղ հոսանքն ամենից շատ է մոտենում ափին։ Գուցե այստեղ նրան ջուրը դուրս է նետել և խճճել առափնյա թփուտների մեջ։ Հույս ունեմ, որ դա այդպես է։

Ես, իհարկե, այդպիսի հույս չունեի։ Նրանք բոլորը հավաքվեցին և հենվեցին վանդակաձողերին, գրեթե իմ դիմաց, և կռացած՝ լուռ նայում էին ափին։ Ես նրանց շատ լավ էի տեսնում, բայց ինձ տեսնել չէին կարող։ Ապա նավապետը հրամայեց․ «Հեռո՜ւ կանգնեցեք», և թնդանոթն այնպես որոտաց հենց իմ դիմաց, որ ձայնից խլացա ու քիչ մնաց՝ ծխից կուրանայի։ Մի պահ թվաց, թե հաշիվս փակվեց։ Եթե լիցքի մեջ գնդակներ լինեին, ապա մարդիկ կգտնեին այն դիակը, որ որոնում էին։ Ինչ որ է, զգացի, որ ինձ ոչինչ չի պատահել, փա՜ռք աստծո։ Նավը շարունակեց իր ճանապարհը և շուտով, մեկ ժամ հետո ես այլևս ոչինչ չլսեցի։

Կղզին ուներ երեք մղոն երկարություն։ Ենթադրեցի, թե նրանք հասել են կղզու ծայրը և ձեռ քաշել որոնումից։ Բայց, ինչպես պարզվեց, դա շարունակեցին որոշ ժամանակ։ Նրանք կղզու ծայրին շուռ եկան և գնացին հոսանքն ի վեր, Միսսուրիի կողմը։ Նավը շարժվում էր շոգիով, ճանապարհին երբեմն֊երբեմն թնդանոթ կրակում։ Ես էլ անցա կղզու այդ կողմը և շարունակեցի դիտել նրանց։ Երբ հասան կղզու ծայրը, դադարեցին կրակը, ուղղվեցին դեպի Միսսուրիի ափը և վերադարձան քաղաք։

Այժմ ինձ համար պարզ էր, որ վախենալու բան չկա։ Այլևս ոչ ոք չէր հետապնդի ինձ։ Մակույկի միջից դուրս բերեցի իրերս և խիտ անտառում ինձ համար մի գեղեցիկ ճամբար կառուցեցի։ Վերմակներից պատրաստեցի մի տեսակ վրան իրերս պահելու համար, որպեսզի անձրևի տակ չմնայի։ Որսացի մի փոքրիկ լոքո, սղոցովս կտրատեցի, մաքրեցի, իրիկնադեմին խարույկ վառեցի և ընթրեցի։ Ապա նորից մի կարթ գցեցի ջուրը, որ նախաճաշի համար ձուկ որսամ։

Երբ մթնեց, նստեցի խարույկի առաջ ու սկսեցի ծխել՝ միանգամայն գոհ իմ վիճակից։ Բայց շուտով մի տեսակ տխրություն համակեց ինձ, և ես գնացի, նստեցի գետափին, ունկնդրելով ափերին փարվող ալիքների ձայնը, հաշվեցի աստղերն ու այն գերանները, որ ջուրը բերում էր հոսքով, ապա պառկեցի քնելու։ Ժամանակն արագ անցկացնելու ավելի լավ միջոց չկա, քան քնելը․ երբ մարդ տխրում է, երկար մնալ մենակ հնարավոր չէ։ Քնելով շատ շուտ ազատվում ես այդ նեղությունից։

Այդպես անցավ երեք օր ու երեք գիշեր։ Ոչ մի փոփոխություն։ Միևնույն վիճակը։ Չորրորդ օրը հետազոտեցի ամբողջ կղզին։ Ես կղզու տերն էի․ կարելի էր ասել, որ դա ամբողջովին ինձ էր պատկանում, և ուզում էի ամեն ինչ իմանալ։ Բայց ամենագլխավորն այն էր, որ ուզում էի ժամանակ սպանել։ Գտա առատ քանակությամբ հասած ելակ, ինչպես և խակ խաղող։ Կանաչ մորին նոր էր սկսել երևալ։ Դրանք բոլորը շուտով պիտանի կլինեին ուտելու, մտածեցի ես։

Ինչևէ։ Աննպատակ գնացի անտառի խորքը, մինչև իմ կարծիքով, հասա կղզու ստորին վերջվորության մոտերքը։ Ինձ հետ հրացան էի վերցրել, բայց ոչինչ չխփեցի, քանի որ դա ինքնապաշտպանության համար էի բերել։ Մտադիր էի որս ճարել տանս մոտակայքում։ Հենց այդ ժամանակ քիչ էր մնում մի մեծ օձ տրորեի։ Օձը սողալով անցնում էր կանաչ խոտի ու ծաղիկների միջով։ Փորձեցի կրակել վրան։ Արագ վազեցի հետևից և հանկարծ ոտքս դրի խարույկի մոխրի վրա, որը դեռ ծխում էր։

Սիրտս թպրտում էր կրծքիս տակ։ Այլևս կանգ չառա, իջեցրի հրացանի հրահանը, շուռ եկա և թաքնվելով ու մատներիս ծայրերի վրա կարողացածիս չափ արագ վազելով, վերադարձա տեղս։ Հաճախ մի ակնթարթ կանգ էի առնում խիտ տերևների մեջ և ականջս ձայնի պահում, բայց այնպես ծանր էի շնչում, որ ուրիշ ոչինչ լսել չէի կարողանում։ Մի քիչ էլ առաջ նետվեցի և նորից լարեցի լսողությունս, հետո նորից ու նորից։ Դիմացս ցցված կոճղերը աչքիս մարդիկ էին երևում։ Երբ ոտքերիս տակ մի չոր ճյուղ էր կոտրվում, ինձ թվում էր, թե մեկը շունչս երկու մասի է բաժանել և ինձ թողել է կեսը, այն էլ փոքր մասը։

Երբ հասա իմ ճամբարը, ինձ այնքան լավ չէի զգում, ուղղակի լեղապատառ էի եղել։ Այժմ ժամանակը չէր հիմարությունների հետևից ընկնելու։ Վերցրի բոլոր իրերս և տարա մակույկ․ թող աչքից հեռու լինեն։ Այնուհետև հանգցրի կրակը, ցրիվ տվեցի մոխիրը, որ ոչ ոք չմտածեր, թե նոր է վառած, և մոխիրը մեկ տարուց ավելի հին թվար։ Այդ բոլորից հետո մագլցեցի ծառն ի վեր։

Իմ հաշվով ծառի վրա մնացի երկու ժամ, բայց ոչինչ չտեսա, ոչինչ չլսեցի։ Ինձ միայն թվում էր, թե հազարավոր բաներ եմ տեսնում ու լսում։ Ինչևիցե, չէի կարող հավիտյան մնալ ծառի վրա․ վերջապես ցած իջա, բայց ամբողջ ժամանակ թաքնված մնացի խիտ անտառում՝ և միշտ պահակություն էի անում։ Ուտելիքի պաշարը ունեցածս հատապտուղներն էին և այն, ինչ մնացել էր նախաճաշից։

Երբ մութն ընկավ, սոսկալի քաղցած էի, իսկ երբ խավարը թանձրացավ, նախքան լուսնի ծագելը դուրս եկա գետափ և մակույկս թիավարեցի դեպի Իլինոյսի ափը, կղզուց քառորդ մղոն հեռու։ Մտա անտառ և ընթրիք պատրաստեցի։ Ուզում էի ամբողջ գիշերը մնալ այնտեղ, երբ լսեցի տը՛ք֊տը՛ք, տը՛ք֊տը՛ք և ինքս ինձ ասացի․ «Ձիեր են գալիս»։ Այնուհետև լսեցի մարդկանց ձայներ։ Ես հնարավորին չափ արագ ամեն ինչ բերեցի մակույկ և սողալով մտա անտառ տեսնելու, թե ի՛նչ կարելի է իմանալ։ Դեռ շատ չէի հեռացել, երբ լսեցի ինչ֊որ մեկի խոսքերը․

― Ավելի լավ է այստեղ իջնենք, եթե մի լավ տեղ գտնենք, ձիերը բոլորովին ուժասպառ են եղել։ Մի նայենք մեր շուրջը։

Ես այլևս չսպասեցի։ Մակույկը մղեցի դեպի ջուրը և հանգիստ թիավարելով հեռացա։ Պարանը կապեցի նախկին տեղում և որոշեցի գիշերել մակույկիս մեջ։

Շատ չքնեցի։ Չէի կարող քնել․ անընդհատ մտածում էի։ Եվ ամեն անգամ արթնանալիս ինձ թվում էր, թե մեկը բռնել է կոկորդս։ Այնպես որ քունն ինձ ոչ մի լավ բան չէր խոստանում։ Վերջապես ասացի ինքս ինձ․ «Այս ձևով ապրել չեմ կարող․ պետք է իմանալ, թե ով է այն մարդը, որ ինձ հետ ապրում է կղզու վրա։ Պետք է իմանալ, թե չէ կպայթեմ»։ Դրանից հետո ինձ ավելի թեթևացած զգացի։

Վերցրի թիակս, մեկ֊երկու քայլ ափից հեռացա ու մակույկը տարա ներքև, միշտ շարժվելով ստվերի միջով։ Լուսինը շողում էր, և ստվերից դուրս այնպես լույս էր, ինչպես ցերեկը։ Հաջող թիավարեցի մոտ մեկ ժամ։ Ամեն ինչ խաղաղ էր և ժայռի պես խորը քնած։ Ես արդեն հասել էի կղզու ծայրը։ Սկսեց փչել մեղմ, ծփծփուն, զով զեփյուռը, և դա լավ էր նրանով, որ ցույց էր տալիս, թե գիշերը վերջանալու վրա է։ Ես թիակով թեքեցի մակույկը, քիթն ուղղեցի դեպի ափ, վերցրի հրացանս և դուրս եկա անտառի եզրը։ Նստեցի մի կոճղի, տերևների արանքից դիտեցի շուրջս։ Նայում էի, թե ինչպես է լուսինը հեռանում, ավարտելով իր պահակությունը, և մութն սկսում է պատել գետը։ Շուտով ծառերի գագաթին նկատեցի լույսի դալուկ մի երիզ։ Հասկացա, որ օրը բացվում է։ Վերցրի հրացանս, շարժվեցի դեպի այն վայրը, ուր խարույկ էի տեսել։ Յուրաքանչյուր երկու֊երեք րոպեն կանգ էի առնում, ականջս ձայնի պահում։ Բայց բախտ չունեի․ չէի կարողանում տեղը գտնել։ Շուտով ծառերի արանքից կրակ նշմարեցի։ Շարժվեցի այն կողմը՝ զգուշորեն ու դանդաղ։ Արդեն այնքան էի մոտեցել, որ հնարավոր էր ամեն ինչ տեսնել։ Գետնին մի մարդ էր պառկած։ Այդ բանն ինձ անչափ մտահոգեց։ Նա իր գլուխը փաթաթել էր բարակ վերմակով, իսկ գլուխը գրեթե հասնում էր կրակին։ Նստեցի թփուտների հետևը, մոտ վեց ոտնաչափ հեռու և աչքերս հառեցի նրան։ Լույսը գրեթե բացվել էր։ Շուտով այդ մարդը հորանջեց, ձգվեց ու դեն գցեց վերմակը։ Դա միսս Ուոթսոնի Ջիմն էր։ Շատ ուրախացա, երբ ճանաչեցի։ Ձայն տվի․

― Բարև՜, Ջիմ, ― իմ թաքստոցից դուրս թռա։

Նա վեր ցատկեց ու վայրագորեն նայեց ինձ։ Ապա ծունկի եկավ, ձեռքերը միացրեց ու ասաց․

― Ինձ մի վնասիր, մի՛ վնասիր։ Ես երբեք ոչ մի ուրվականի վնաս չեմ տվել։ Միշտ սիրել եմ մեռած մարդկանց և նրանց համար արել, ինչ կարողացել եմ։ Նորից գնա գետը, որտեղից եկար, և ծեր Ջիմին ոչինչ մի՛ արա․ նա միշտ քո բարեկամն է եղել։

Երկար ժամանակ պետք չէր, որ համոզեի, թե մեռած չեմ։ Անչափ ուրախ էի, որ տեսնում եմ նրան։ Այժմ այլևս մենակ չէի։ Ասացի, որ չեմ վախենում, թե նա մարդկանց կհայտնի իմ տեղը։ Ես խոսում էի, իսկ նա նստած՝ նայում էր ինձ ու ոչ մի բառ չէր արտասանում։ Այնուհետև ասացի․

― Այժմ բոլորովին լուսացել է, պետք է նախաճաշել։ Մի լավ խարույկ վառիր։

― Ի՞նչ միտք ունի խարույկ վառելը․ ելակ կամ նման բա՞ն պիտի եփենք։ Բայց դու հրացան ունես, չէ՞։ Այդ դեպքում ելակից ավելի լավ բան կարող ենք բերել։

― Ելակ կամ նման բան, հա՞, ― ասացի ես, ― մի՞թե դու միայն դրանցով ես ապրում։

― Ուրիշ ոչինչ չէի կարողանում ճարել, ― պատասխանեց նա։

― Ինչո՞ւ, որքա՞ն ժամանակ է, ինչ կղզում ես, Ջիմ։

― Ես այստեղ եկա քո սպանվելուց հետո, երեկոյան։

― Եվ այդ ամբողջ ժամանակ այստե՞ղ ես։

― Այո։

― Եվ դու ոչինչ չե՞ս ունեցել ուտելու, բացի այդ անպետք բաներից։

― Ոչ, սըր, ուրիշ ոչինչ։

― Դու այդպես սովամահ կարող էիր լինել, չէ՞։

― Ձի կուտեի։ Կարծում եմ, կարող էի ուտել։ Իսկ դու որքա՞ն ժամանակ է, որ կղզում ես։

― Իմ սպանելու երեկոյից։

― Չէ՜, ինչպե՞ս, իսկ ինչո՞վ ես ապրել։ Բայց դու հրացան ունես։ Օ՜, հրացան ունես։ Դա լավ է։ Այժմ դու մի բան խփիր, ես էլ կրակ կվառեմ։

Գնացինք մակույկի մոտ, և մինչև նա ծառերի արանքում ընկած կանաչ, բաց տեղում խարույկ էր պատրաստում, ես բերեցի ալյուր, ապուխտ ու սուրճ, ինչպես և սրճաման, տապակ, շաքար, թիթեղյա բաժակներ։ Նեգրն ապշեց զարմանքից։ Կարծում էր, թե այս ամենը կատարվեց կախարդությամբ։ Ես բավական մի մեծ լոքո էլ բռնեցի։ Ջիմը մաքրեց դանակով ու տապակեց։

Երբ նախաճաշը պատրաստ էր, մենք ծուլորեն պառկեցինք խոտերին և կրակի վրայից վերցնելով՝ տաք֊տաք կերանք։ Ջիմն ուտում էր ամբողջ թափով, որովհետև նա գրեթե սովամահ էր եղել։ Լավ լցնելով ստամոքսներս, փռվեցինք կանաչներին։

Շուտով Ջիմն ասա․

― Լսիր, Հեք, ո՞ւմ էին սպանել այն հյուղակում, եթե դա դու չէիր։

Ես պատմեցի ամեն ինչ, և նա ասաց, որ շատ խելացի է մտածված։ Ասաց, որ Թոմ Սոյերն ավելի լավ չէր ծրագրի։

Այնուհետև ես հարցրի․

― Ինչպե՞ս պատահեց, որ այստեղ ընկար, Ջիմ, և ինչպե՞ս եկար։

Նա, ինչպես երևում էր, անհանգստացավ հարցից և մի պահ ոչինչ չասաց, ապա պատասխանեց․

― Գուցե ավելի լավ է՝ ոչինչ չասեմ։

― Ինչո՞ւ, Ջիմ։

― Դե, պատճառներ կան։ Բայց իմ մասին ոչինչ չե՞ս հայտնի, եթե պատմեմ, Հեք։

― Անիծվեմ, եթե հայտնեմ, Ջիմ։

― Լավ, հավատում եմ քեզ, Հեք։ Ես․․․ ես փախա։

― Ջիմ։

― Բայց լսիր․ խոսք տվիր, որ չասես։ Գիտե՞ս, խոսք տվիր, որ չասես, Հեք։

― Այո, խոստացա, չեմ հայտնի։ Հնդկացու ազնիվ խոսք, չեմ հայտնի։ Թող մարդիկ ինձ ստոր աբոլիցիոնիստ^[5] անվանեն և արհամարհեն լուռ մնալուս համար, դա ոչ մի նշանակություն չունի։ Ես ոչ ոքի չեմ ասի, ոչ էլ կվերադառնամ նրանց մոտ։ Այնպես որ կարող ես ամեն ինչ պատմել։

― Լավ, ասեմ, թե ինչպես եղավ։ Պառավ տիրուհին, այսինքն՝ միսս Ուոթսոնը, միշտ կտցահարում էր ինձ։ Ինձ հետ շատ կոպիտ էր վարվում, թեև միշտ ասում էր, թե ինձ չի վաճառի Օռլեանում։ Բայց ես նկատում էի, որ մի նեգրավաճառ վերջին ժամանակներն անընդհատ պտույտ էր գալիս տան շուրջը։ Սկսեցի անհանգստանալ։ Մի անգամ ուշ երեկոյան թաքուն մոտեցա դռանը։ Դուռը լրիվ փակված չէր, և լսեցի, թե ինչպես պառավ տիրուհին ասում է այրուն, որ ուզում է ինձ Օռլեանում վաճառել։ Ինքը այդ բանը չի ուզում, բայց իմ դիմաց կարող է ստանալ ութ հարյուր դոլար, և դա այնքան մեծ գումար է, որ ինքը չի կարող դիմադրել ինձ վաճառելու ցանկությանը։ Այրին սկսեց նրան համոզել, որ ինձ չվաճառի, բայց ես այնքան չմնացի, որ լսեի նրա բոլոր ասածները, արագ դուրս թռա ու ծլկեցի։

Բլրից ցած իջա, մտածելով, թե գետափին, քաղաքի վերևում, մի նավակ կգողանամ, բայց այնտեղ դեռևս անցորդներ կային։ Թաքնվեցի գետափին, տակառագործի խարխուլ արհեստանոցում և սպասեցի մինչև բոլորը գնան։ Գիշերը մնացի այնտեղ։ Ամբողջ ժամանակ ինչ֊որ մեկը պտտվում էր շրջակայքում։ Առավոտյան մոտ ժամը վեցին սկսվեց մակույկների շարժումը․ գալիս֊անցնում էին իմ կողքով։ Ժամը մոտ ութին֊իննին նավակներում մարդիկ խոսում էին, թե ինչպես հայրդ եկել է քաղաք և պատմել, որ քեզ սպանել են։ Այս վերջին նավակները լցված էին պարոններով ու տիկիններով, որոնք գնում էին տեսնելու այդ վայրը։ Երբեմն նրանք նավակները քշում էին ափ՝ հանգստանալու, նախքան գետի մյուս կողմն անցնելը, և ես նրանց զրույցից իմացա սպանության մանրամասնությունները։ Ինձ շատ էր տխրեցրել քո սպանությունը, Հեք, բայց հիմա էլ չեմ տխրի։

Ամբողջ օրը քաղցած պառկեցի տաշեղների մեջ, արհեստանոցում։ Չէի վախենում․ գիտեի, որ պառավ տիրուհին և այրին նախաճաշից հետո անմիջապես գնում են ժողովարան և ամբողջ օրն անցկացնում այնտեղ։ Բացի այդ, նրանք գիտեն, որ լույսը բացվելուն պես ես կովերը տանում եմ արոտ։ Նրանց մտքով երբեք չի անցնի, թե ցերեկը ինձ տանը կգտնեն։ Մինչև երեկո, քանի դեռ չի մթնել, չեն զգա իմ բացակայությունը։ Մյուս ծառաներն էլ չեն զգա․ հենց որ պառավները տնից դուրս են գալիս, նրանք ծլկում են, գնում զբոսանքի։

Ինչ որ է։ Երբ մթնեց, դուրս եկա թաքստոցից և երկու մղոն կամ ավելի քայլեցի գետափն ի վեր, որտեղ ոչ մի տուն չկար։ Մտքումս որոշեցի, թե ինչ եմ անելու։ Հասկանալի էր․ եթե փորձեի ոտքով ավելի հեռու գնալ, միևնույն է, շները հետքս կգտնեին։ Եթե մի մակույկ գողանայի և անցնեի գետը, կիմանային, թե որտեղ եմ ցամաք դուրս եկել, և կգտնեին իմ հետքերը։ Ուստի մտածեցի, որ ինձ համար ամենահարմարը լաստն է․ հետք չի թողնի։

Տեսա ինչ֊որ լույս, որը շարժվում է գետի ոլորաններից, նետվեցի ջուրը, առջևիցս մղելով մի գերան, և լողացի մինչև գետի մեջտեղը, թաքնվեցի ջրի բերած գերանների միջև, գլուխս ցած պահելով և լողալով հոսանքին հակառակ, մինչև լաստը հասներ ինձ։ Լողացի մինչև լաստի ետնամասը և բռնեցի։ Երկինքն ամպոտ էր, և որոշ ժամանակ կատարյալ մութ էր։ Բարձրացա, պառկեցի հաստ տախտակներին։ Բոլոր մարդիկ ինձնից հեռու էին, լաստի մեջտեղում, որտեղ լապտերն էր կախված։ Գետը բարձրանում էր, և հոսանքն ուժեղ էր։ Իմ հաշվով, մինչև առավոտյան ժամը չորսը, կանցնեի քսանհինգ մղոն, կծլկեի նախքան լուսանալը, լողալով դուրս կգայի ափ ու կթաքնվեի Իլինոյսի կողմի անտառներում։

Բայց բախտս չբերեց։ Երբ մոտեցա կղզուն, մի մարդ, լապտերը ձեռքին, եկավ լաստի ետնամասը։ Ես տեսա, որ սպասելու ժամանակը չէ, և նետվեցի ջուրն ու լողացի դեպի կղզին։ Ուզում էի մի հարմար տեղ դուրս գալ ափ, բայց չէի կարողանում․ գետափը չափից ավելի գահավեժ էր։ Ստիպված լողացի մինչև կղզու ծայրը և մի լավ տեղ գտա։ Մտա անտառ, մտածելով, որ այլևս լաստի հետ խաղ անել չի կարելի, քանի դեռ մարդիկ լապտերներ առած՝ կարող են ետ ու առաջ քայլել։ Գլխարկիս մեջ պահել էի ծխամորճս, մի քիչ ծխախոտ և լուցկի։ Դրանք չէին թրջվել․ այնպես որ ամեն ինչ կարգին էր։

― Եվ այդ ամբողջ ժամանակ ո՛չ միս ունեիր, ո՛չ հաց, այնպես չէ՞։ Իսկ ինչո՞ւ ջրային կրիա չէիր բռնում։

― Ինչպե՞ս կարող ես բռնել։ Դրանց չես կարող ո՛չ բռնել, ո՛չ քարով խփել։ Ո՞վ կարող է գիշերով դրանց ճարել, իսկ ցերեկը կարո՞ղ էի գետափին երևալ։

― Այո, ճիշտ ես ասում։ Դու, իհարկե, պետք է ամբողջ ժամանակ թաքնվեիր անտառում։ Լսեցի՞ր թնդանոթի ձայնը, երբ կրակում էին գետանավից։

― Այո։ Գիտեի, որ քեզ են որոնում։ Տեսա, թե ինչպես անցան այստեղով․ թփուտների միջից նայում էի։

Այդ ժամանակ մեր մոտով մի քանի փոքրիկ թռչուն թռան։ Մեկ֊երկու յարդ թռչում էին ու իջնում։ Ջիմն ասաց, թե դա անձրև գալու նշան է։ Ասաց, որ երբ դրանք այդպես են թռչում, նշանակում է անձրև է գալու, և իր կարծիքով նույնը կարելի է ասել, երբ թռչունների ճտերն են այդպես թռչում։ Ուզում էի մի քանիսը բռնել, բայց Ջիմը թույլ չտվեց։ Ասաց, որ դա մահվան պատճառ կդառնա։ Պատմեց, որ իր հայրը մի անգամ սաստիկ հիվանդացել է․ այդ ժամանակ երեխաներից մեկը թռչուն է բռնել, և մեծ մայրը ասել է, թե հայրը կմեռնի։ Եվ իսկապես մեռել է։

Այնուհետև Ջիմն ասաց, թե եփելիս ուտելիքը չպետք է հաշվել․ դրանից դժբախտություն է գալիս։ Դժբախտություն է բերում նաև մայրամուտից հետո սեղանի սփռոց թափ տալը։ Նա ասաց նաև, որ եթե մեկը մեղվի փեթակ ունի և մեռնում է, պետք է մեղուներին այդ մասին հայտնել հաջորդ առավոտը արևածագից առաջ, այլապես մեղուները կթուլանան, կթողնեն աշխատանքն ու կսատկեն։ Ջիմի կարծիքով, մեղուները հիմարներին չեն խայթում, բայց ես չեմ հավատում, որովհետև շատ անգամ եմ փորձել, և նրանք ինձ չեն խայթել։

Մինչ այդ նման բաներ լսել էի, բայց ամեն ինչի տեղյակ չէի, իսկ Ջիմը բոլոր նշանները գիտեր։ Նա ասում էր, թե ինքը գրեթե ամեն ինչ գիտե։ Այնպես էր դուրս գալիս, որ բոլոր նշանները դժբախտության հետ են կապված։ Ես հարցրի, թե չկա՞ն բարի նշաններ։ Նա պատասխանեց․

― Շատ քիչ, և դրանք էլ մարդուն ոչ մի օգուտ չեն տալիս։ Ի՞նչ կարիք կա, որ մարդ իմանա, թե երբ է հաջողություն գալու։ Պետք է հեռու մնալ նման բաներից։

Նա ասաց նաև․

― Եթե թևերդ ու կուրծքդ մազոտ են, դա հարստանալու նշան է։ Այդ նշանի մեջ դեռ օգուտ կա, որովհետև մի օր դա կկատարվի։ Հասկանո՞ւմ ես։ Միգուցե սկզբում երկար ժամանակ աղքատ լինես, եթե այդ նշանից չիմանաս, որ հետագայում հարստանալու ես։

― Իսկ քո թևերն ու կուրծքն մազո՞տ են։ Ջիմ։

― Ի՞նչ միտք ունի այդպիսի հարց տալ։ Չե՞ս տեսնում, որ մազոտ են։

― Լավ, իսկ դու հարո՞ւստ ես։

― Ոչ, բայց մի ժամանակ հարուստ էի և նորից կհարստանամ։ Մի անգամ տասնչորս դոլար ունեի, բայց սկսեցի առևտուր անել և սնանկացա։

― Ինչի՞ առևտուր էիր անում, Ջիմ։

― Շարժական ապրանքի։

― Ի՞նչ տեսակի շարժական ապրանք էր։

― Դե, անասուն, կով, հասկանո՞ւմ ես։ Տասը դոլարով մի կով առա։ Այլևս փող չեմ ծախսի անասունների վրա։ Կովն առա թե չէ, սատկեց։

― Ուրեմն՝ կորցրիր տասը դոլար։

― Ո՛չ, ո՛չ ամբողջովին։ Կորցրի միայն մոտ ինը դոլար, վաճառեցի մորթին ու ճարպը մեկ դոլար տասը ցենտով։

― Ուրեմն քեզ մոտ մնաց հինգ դոլար և տասը ցենտ։ Այնուհետև շարունակեցի՞ր փողդ շրջանառության մեջ դնել։

― Այո։ Դու ճանաչում ես ծեր միստր Բրեդիշին պատկանող միոտանի նեգրին։ Այդ նեգրը մի բանկ հիմնեց և ասաց, որ եթե որևէ մարդ մեկ դոլար դնի իր բանկը, տարվա վերջին կստանա չորս դոլարի եկամուտ։ Բոլոր նեգրերը դրեցին իրենց ավանդը, բայց նրանք շատ փող չունեին։ Ես միակն էի, որ շատ ունեի։ Չորս դոլար ավելի էի ստանալու և ասացի, որ եթե նա ինձ այդքան չտա, ես ինքս բանկ հիմնեմ։ Դեհ, այդ նեգրը, իհարկե, ուզում էր ինձ գործից հեռու պահել․ ասաց, որ երկու բանկի համար գործ չկա։ Առաջարկեց իմ հինգ դոլարն էլ բանկը դնել, տարվա վերջին ինձ երեսունհինգ դոլար վճարելու պայմանով։

Այսպես էլ արեցի։ Կարծում էի, թե այդ երեսունհինգ դոլարն անմիջապես շրջանառության մեջ կդնեմ և գործս առաջ կգնա։ Բոբ անունով մի նեգր կար։ Գետում բռնել էր հարթ հատակով մի նավակ, և նրա տերն այդ մասին ոչինչ չգիտեր։ Ես գնեցի դա և ասացի, որ տարվա վերջին կտամ երեսունհինգ դոլար։ Բայց նույն գիշերը ինչ֊որ մեկը գողացավ նավակը, իսկ հաջորդ օրը միոտանի նեգրը հայտարարեց, որ բանկը պայթել է։ Այնպես որ մեզնից ոչ մեկը ոչ մի ցենտ չստացավ։

― Իսկ ի՞նչ արեցիր տասը ցենտը, Ջիմ։

― Դե, ուզում էի ծախսել, բայց երազ տեսա, և ինչ֊որ ձայն ինձ ասաց, թե դրամը պետք է տամ Բալում անունով մի նեգրի, որի մականունը Բալումի էշ էր։ Պետք է ասել, որ նա իսկապես հիմար է։ Բայց ասում են, թե բախտավոր է, իսկ ես բախտ չունեմ։ Երազումս ասացին, թե Բալումը պետք է տասը ցենտը շրջանառության մեջ դնի, իսկ եկամուտը տա ինձ։ Բալումը վերցրեց փողը և եկեղեցում քարոզչից լսեց, որ ով աղքատին մի բան է բաշխում, աստծուն է տալիս և դիմացը կստանա հարյուր անգամ ավելի։ Ուստի Բալումը տասը ցենտն էլ տվեց աղքատին, սպասելով, թե ինչ դուրս կգա դրանից։

― Լավ, ի՞նչ դուրս եկավ, Ջիմ։

― Ոչինչ դուրս չեկավ։ Ո՛չ ես կարողացա փողը ետ ստանալ, ո՛չ էլ Բալումը։ Սրանից հետո առանց գրավականի ոչ ոքի փող պարտք չեմ տա։ Քարոզիչն ասում էր, թե Բալումը փողս կվերադարձնի հարյուրապատիկ չափով։ Եթե ես կարողանայի ետ ստանալ իմ տասը ցենտը, շատ ուրախ կլինեի․ այդ էլ բավական էր։

― Համենայն դեպս շատ լավ կլինի, Ջիմ, եթե հետագայում մի օր նորից հարստանաս։

― Այո, այժմ էլ հարուստ եմ, եթե լավ մտածեմ։ Չէ՞ որ ես ինձ եմ պատկանում, և իմ անձը գնահատված է ութ հարյուր դոլար։ Եթե այդ գումարն ունենամ, ավելին չեմ ցանկանա։

Ուզում էի գնալ կղզու կենտրոնը, տեսնել այն վայրը, որ հայտնաբերել էի կղզին հետազոտելիս։ Ճանապարհ ընկանք և շուտով տեղ հասանք։ Կղզին ընդամենը երեք մղոն երկարություն ուներ, քառորդ մղոն լայնություն։

Դա բավական երկար, զառիթափ կողերով բլուր կամ լեռնագագաթ էր՝ մոտ քառասուն ոտնաչափ բարձրությամբ։ Մինչև հասանք գագաթը, բավական տանջվեցինք։ Լանջերը չափազանց թեք էին, մացառները՝ շատ խիտ։ Վեր մագլցելով և այս ու այն կողմ թափառելով, շուտով գտանք մի լավ, մեծ քարանձավ, որը գրեթե գագաթի վրա էր և Իլինոյսի կողմը։ Քարանձավը կլիներ երկու֊երեք սենյակի չափ, և Ջիմը կարող էր ուղիղ դիրքով կանգնել։ Ներսում զով էր։ Ջիմն ուզում էր, որ մեր իրերն անմիջապես փոխադրենք այնտեղ, բայց ես ասացի, որ կարիք չկա միշտ մագլցել վեր ու վար։

Ջիմն ասում էր, որ եթե մենք մեր մակույկը մի լավ տեղ թաքցնեինք և մեր իրերն էլ բերեինք քարանձավ, կարող էինք փախչել, թաքնվել այնտեղ։ Եթե մեկնումեկը գար կղզի, մեզ չէր գտնի առանց շների։ Բացի այդ, նա պնդեց, թե փոքրիկ թռչուններն իրեն ասել են, որ շուտով անձրև է գալու, իսկ կուզենայի՞, որ մեր իրերը թրջվեն։

Վերադարձանք, վերցրինք մակույկն ու թիավարեցինք դեպի քարանձավը։ Իրերը ներս տարանք։ Մոտակայքում որոնեցինք մի տեղ, որ ուռենու խիտ թփերի մեջ թաքցնենք մակույկը։ Կարթերից դուրս քաշեցինք մի քանի ձուկ, նորից կարթերը գցեցինք ջուրը և սկսեցինք ճաշ եփել։

Քարանձավի դուռն այնքան մեծ էր, որ կարելի էր գինու տակառը գլորելով ներս տանել։ Մուտքի մոտ հատակը մի փոքր վեր էր բարձրացած և հարթ էր ու հարմար՝ օջախի համար։ Հենց այդտեղ էլ կրակ արեցինք ու ճաշ եփեցինք։

Ներսում կապերտի փոխարեն փռեցինք մեր վերմակները և ճաշեցինք։ Մյուս բոլոր իրերը տեղավորեցինք քարանձավի խորքում։ Շուտով մթնեց։ Սկսվեց ամպրոպը։ Ուրեմն՝ թռչուններն իրավացի էին։ Վրա տվեց անձրևը, որը թափվում էր, ինչպես հեղեղ։ Ես երբեք չէի տեսել, որ քամին այդպես փչեր։ Դա ամառային իսկական փոթորիկ էր։ Այնպես մթնեց, որ դրսում ամեն ինչ կապտասև գույն ստացավ, և դա գեղեցիկ էր։ Անձրևն այնպես էր տեղում, որ մոտակա ծառերը հազիվ էին երևում․ կարծես ծածկված էին սարդոստայնով։ Քամին սաստկացավ․ կորացնում էր ծառերի կատարները և տերևները շուռ տալիս։ Ծառերի ճյուղերն այնպես էին այս ու այն կողմ նետվում, որ կարծես խելագարվել էին։ Այնուհետև, երբ ամենուրեք սև խավարն ավելի թանձրացավ, հանկարծ ամեն ինչ լուսավորվեց․ շրջակայքն այժմ պայծառ էր, ինչպես ցերեկը․ հարյուրավոր յարդերի վրա կարելի էր տեսնել ծառերի ընկղմվող ու բարձրացող գագաթները, որ քիչ առաջ բոլորովին չէին երևում։ Մի վայրկյան հետո նորից մթնեց, ինչպես վիհը։ Լսվում էր որոտի ձայնը՝ ահավոր շառաչ, ապա մռնչյուն, դղրդյուն։ Երկինքը գահավիժում էր ցած, դեպի երկրի խորքը։ Կարծես երկար սանդղաշարով դատարկ տակառներ էին գլորվում ներքև, թռչելով վեր ու վար։

― Լավ է, չէ՞, Ջիմ, ― ասացի ես, ― այստեղից ուրիշ ոչ մի տեղ չեմ ուզում գնալ։ Ինձ էլի մի կտոր ձուկ տուր և եգիպտացորենի մեկ֊երկու բլիթ։

― Դե, իմացիր, եթե Ջեկը չլիներ, դու այստեղ չէիր լինի։ Կլինեիր ներքևի անտառում, առանց ճաշի, լավ էլ կթրջվեիր մինչև ոսկորներդ, քաղցրիկս։ Վառեկները գիտեն, թե երբ է անձրև գալու, ինչպես մյուս բոլոր թռչունները։

Տասը֊տասներկու օր գետն անընդհատ բարձրանում էր, մինչև վերջապես դուրս եկավ ափերից։ Կղզու ցածրադիր մասերը երեք֊չորս ոտնաչափ խորությամբ ծածկված էին ջրով։ Նույն ձևով ծածկվել էր և Իլինոյսի ափը։ Այդ կողմերում դեպի լայնությունը այժմ մի քանի մղոն էր, բայց Միսսուրիի կողմի վրա նույնն էր մնացել՝ կես մղոն, որովհետև Միսսուրիի մոտ ափը բարձր է և զառիթափ, ինչպես պատ։

Ցերեկները մենք մակույկով պտտվում էինք կղզու շուրջը։ Անտառի խորքը շատ զով և ստվերոտ էր նույնիսկ այն ժամերին, երբ երկնքից կրակ էր թափվում։ Մենք ոլորապտույտ թափառում էինք ծառերի արանքում։ Երբեմն վազերն այնպես խիտ էին կախված լինում, որ ստիպված ետ էինք դառնում և այլ ճանապարհով գնում։ Յուրաքանչյուր տապալված մեծ ծառի վրա կարելի էր տեսնել ճագարներ, օձեր և այլ կենդանիներ։ Կղզին հեղեղվելուց մեկ֊երկու օր հետո այդ կենդանիները սովածությունից այնքան հեզ էին դարձել, որ նավակով ուղղակի կարելի էր մոտենալ և ձեռքով բռնել։ Բայց ո՛չ օձերին ու կրիաներին։ Դրանք սողալով մտնում էին ջուրը։ Այն բլրի վրա, որտեղ մեր քարանձավն էր, վխտում էին այդ կենդանիները։ Կարող էինք մեր ուզածի չափ բռնել ու բերել։

Մի երեկո բռնեցինք տախտակներից պատրաստած լաստի մի մաս՝ սոճու գեղեցիկ, հաստ տախտակներ։ Դա ուներ տասներկու ոտնաչափ լայնություն և ջրից դուրս էր մնում վեց֊յոթ մատնաչափ։ Դա հաստատուն, հարթ տախտակամած էր։ Երբեմն ցերեկը տեսնում էինք սղոցած գերաններ, բայց չէինք բռնում․ ցերեկները դուրս չէինք գալիս։

Մի անգամ գիշերը, լուսադեմին, երբ կղզու վերին ծայրում էինք, տեսանք փայտաշեն մի տուն, որ ջրի հետ գալիս էր արևմտյան կողմից։ Տունը երկհարկանի էր և զգալիորեն թեքված։ Նավակով մոտեցանք և պատուհանից մտանք երկրորդ հարկը։ Բայց շատ մութ էր և ոչինչ չէր երևում։ Մակույկն ամուր կապեցինք տնից ու նստեցինք մեջը, սպասելով լուսանալուն։

Դեռ կղզու ստորին մասը չէինք հասել, երբ լույսը բացվեց։ Պատուհանից ներս նայեցինք։ Տեսանք մի մահճակալ, մի սեղան, երկու հին աթոռ և նման բազմաթիվ այլ իրեր, որ թափված էին հատակին։ Պատից կախված էին հագուստներ։ Ինչ֊որ մի բան հեռավոր անկյունում ընկած էր հատակին և նման էր մարդու։ Ջիմը բացականչեց․

― Էյ, ո՞վ ես։

Բայց մարդը տեղից չշարժվեց։ Ես էլ ձայն տվի։ Ջիմն ասաց․

― Այս մարդը քնած չէ, մեռած է։ Դու հանգիստ սպասիր, ես մտնեմ ներս, տեսնեմ։

Նա պատուհանից ներս մտավ, թեքվեց պառկած մարդու վրա և ասաց․

― Մեռքծ է, այո, և մերկ է։ Խփված է թիկունքից․ իմ կարծիքով, երկու֊երեք օրվա սպանված է։ Ներս արի, Հեք, բայց դեմքին մի՛ նայիր, շա՜տ սարսափելի է։

Ես բոլորովին չնայեցի։ Ջիմը մի քանի հին շորով ծածկեց նրան, բայց դրա կարիքը չկար։ Առանց այն էլ ես չէի ուզում նայել։ Հատակին ցրված էին ճարպոտ խաղաթղթեր, վիսկիի հին շշեր, սև կտորից պատրաստած երկու դիմակ, իսկ պատերին ամենուրեք գրված էին չափազանց գռեհիկ բառեր ու փայտածխով նկարներ էին արված։ Պատից կախված էին երկու կեղտոտ, հին, չթե զգեստ, ծղոտե մի գլխարկ, կանացի ներքնազգեստներ, ինչպես և տղամարդու շորեր։ Մենք շատ բաներ իջեցրինք մակույկի մեջ․ կարող էին պետք գալ։ Հատակին ընկած էր տղայի մի հին, ծղոտե գլխարկ։ Ես դա էլ վերցրի։ Կար և մի շիշ, որի մեջ կաթ էր լցված եղել․ բերանը խցել էին շորով, որպեսզի երեխան կարողանար ծծել։ Մենք այդ շիշը կվերցնեինք, բայց կոտրված էր։ Կար մի հին, փոշոտված արկղ և կաշվե մաշված մի ճամպրուկ՝ ճարմանդները կոտրած։ Երկուսն էլ բաց էին, բայց դրանց մեջ ուշադրության արժանի ոչ մի բան չկար։ Նկատի ունենալով, որ իրերը թափված են ցանուցիր, եզրակացրինք, որ տերերը շտապ հեռացել են տնից և չեն կարողացել տանել իրենց ունեցվածքի մեծ մասը։

Մենք վերցրինք նաև թիթեղյա մի հին լապտեր, մսագործի անկոթ մի դանակ, «Բարլո» ֆիրմայի արտադրած գրպանի մի նոր դանակ, որը խանութում կես դոլարից էժան չէին վաճառի, մեծ քանակությամբ ճարպամոմ, թիթեղյա մի մոմակալ, մի ջրդդում, թիթեղյա մի բաժակ, բամբակե մաշված վերմակներ, կանացի մի ձեռնաքսակ՝ մեջը ասեղներ, գնդասեղներ, մեղրամոմ, թել և նման այլ բաներ։ Վերցրինք մի կացին, մեխեր, ձկնորսական մի կարթաթել, որն իմ ճկույթի հաստությունն ուներ և որի վրա կար ահռելի մեծության մի քանի կարթ, այծամի մորթու մի փաթեթ, շան կաշվե վզկապ, ձիու պայտ և մանր շշերով մի քանի դեղորայք, որոնց վրա պիտակ չկար։ Երբ պատրաստվում էինք դուրս գալ, ես գտա բավական լավ մի քերոց՝ ձիերի համար, իսկ Ջիմը գտավ ջութակի մի հին աղեղ և փայտե մի ոտք։ Փոկերը կտրել էին, բայց ընդհանրապես լավ ոտք էր, թեև ինձ համար շատ երկար էր, իսկ Ջիմի համար՝ կարճ։ Մյուս ոտքը չգտանք, չնայած շատ նայեցինք այս ու այն կողմ։

Եվ այսպես, մեր որսը վատ չէր։ Երբ պատրաստ էինք հեռանալու, կղզուց քառորդ մղոն ներքև էինք, և օրը լավ լուսացել էր։ Ջիմին պառկեցրի մակույկի մեջ և ծածկեցի վերմակով։ Եթե նստեր, տեսնողները կիմանային, որ նա փախստական նեգր է։ Թիավարեցի դեպի Իլինոյսի ափը, և ջրի հոսանքը մեզ կես մղոն տարավ ներքև։ Կանգ առանք ափի մոտ, անշարժ ջրում, առանց պատահարի և որևէ մեկին տեսնելու։ Ապահով տեղ հասանք։

Նախաճաշից հետո ուզում էի խոսել մեռած մարդու մասին և գուշակություն անել, թե ինչպես է սպանվել, բայց Ջիմը խուսափում էր։ Նա ասաց, որ դա դժբախտություն կբերի։ Բացի այդ ասաց, որ մեռածը կարող է շրջել և այցելել մեզ․ չթաղված մարդը ավելի շատ է շրջում, քան նա, ով հանգիստ մնում է իր գերեզմանում։ Դա ինձ շատ հավանական թվաց, և ես այլևս ոչինչ չասացի, բայց չդադարեցի այդ մասին մտածել․ ուզում էի իմանալ, թե ով է սպանել նրան և ինչու։

Տնտղեցինք մեր բերած շորերը և մի հին վերարկուի աստառի մեջ գտանք արծաթե ութ դոլար։ Ջիմն ասաց, որ իր կարծիքով վերարկուն այդ տան բնակիչները գողացել են, որովհետև եթե իմանային փողի մասին, այնտեղ չէին թողնի։ Ես ավելացրի, որ հավանորեն հենց նրանք են սպանել այդ մարդուն, բայց Ջիմը չէր ուզում այդ մասին խոսել։ Ես ասացի․

― Այժմ քեզ թվում է, թե դա դժբախտություն կբերի, բայց ի՞նչ ասացիր, երբ ես ցույց տվի օձի մաշկը, որ գտել էի երեկ չէ մյուս օրը բլրի գագաթին։ Դու ասացիր, որ օձի մաշկին ձեռք տալը ամենասոսկալի աղետի նշանն է։ Ահա քո աղետը։ Մենք այսքան բան ձեռք բերինք, դրան ավելացրած ութ դոլար։ Ես կցանկանայի, որ ամեն օր այսպիսի դժբախտություն գար մեր գլխին, Ջիմ։

― Դա ոչինչ չի նշանակում, քաղցրիկս, ոչինչ չի նշանակում։ Շատ մի՛ ոգևորվիր։ Փորձանք դեռ կգա, հիշիր ասածս, դեռ կգա։

Եվ, իսկապես եկավ։ Այդ մասին խոսում էինք երեքշաբթի օրը։ Ուրբաթ օրը պառկած էինք կանաչ խոտերին, բլրի վերին ծայրում։ Մեր ծխախոտը վերջացավ։ Գնացի քարանձավ ծխախոտ բերելու և այնտեղ տեսա մի բոժոժավոր օձ։ Սպանեցի և գալարելով դրեցի Ջիմի վերմակի ծայրին, իբրև կենդանի օձ, կարծելով թե լավ կատակ կլինի, երբ Ջիմը տեսնի։ Երեկոյան բոլորովին մոռացել էի օձի մասին և, մինչ վառում էի լույսը, Ջիմը փռվեց վերմակի վրա։ Օձն այնտեղ էր և խայթեց նրան։

Ջիմը գոռալով վեր թռավ։ Առաջին բանը, որ տեսա լույսը վառելիս, այն էր, որ այդ գարշելի սողունը գալարվելով բարձրացավ և պատրաստվում էր նորից ցատկել Ջիմի վրա։ Մի վայրկյանում փայտի հարվածով փակեցի օձի հաշիվը։ Ջիմն իսկույն վերցրեց հորս վիսկիի սրվակը և դատարկեց։

Նա բոբիկ էր, և օձը կծել էր հենց կրունկը։ Այդ բոլորի պատճառն այն էր, որ ես հիմարաբար մոռացել էի մի բան․ որտեղ սատկած օձ թողնես, ընկերը միշտ կգա և կփաթաթվի շուրջը։ Ջիմն ինձ ասաց, որ կտրեմ օձի գլուխը, դեն գցեմ, ապա մաշկեմ ու մարմնից մի կտոր խորովեմ։ Ես կատարեցի այդ պատվերը։ Նա կերավ խորովածը, ասելով, թե դա կօգնի իր բուժմանը։ Նա խնդրեց նաև բոժոժները պոկել ու կապել իր բազուկին․ ասաց, թե դա էլ կօգնի։ Ապա ես լուռ դուրս եկա քարանձավից և օձերը շպրտեցի թփուտների մեջ․ չէի ուզում Ջիմն իմանար, որ դա ամբողջապես իմ հանցանքն է։

Ջիմն անընդհատ ծծում էր սրվակից, երբեմն կորցնում իրեն, վեր նետվում ու գոռում, բայց ամեն անգամ, երբ խելքը գլուխն էր գալիս, նորից սկսում էր սրվակից ծծել։ Նրա ոտքը բավական ուռեց, ուռուցքը բարձրացավ վեր, դեպի սրունքը։ Շուտով խմիչքը ցույց տվեց իր զորությունը, և ես զգում էի, որ նա իրավացի էր, չնայած մտածում էի, թե ավելի լավ էր՝ օձն ինձ խայթեր, քան հորս վիսկին նա այդպես խմեր։

Ջիմը չորս օր պառկեց։ Այնուհետև ուռուցքն իջավ, և նա իրեն նորից լավ զգաց։ Մտքումս որոշեցի այլևս ձեռք չտալ օձի մաշկի, մանավանդ երբ տեսա, թե դրանից ինչեր են դուրս գալիս։ Ջիմն ասաց, թե իր կարծիքով այսուհետև պետք է հավատամ իր խոսքերին։ Օձի մաշկին ձեռք տալը, ասաց նա, այնպիսի ահավոր փորձանք կբերի, որ գուցե չարիքի վերջը միայն խայթելը չէ։ Նրա կարծիքով հազար անգամ ավելի լավ է ձախ ուսի վրայից նայել նորալուսնին, քան ձեռք տալ օձի մաշկին։ Դե, ինքս էլ սկսեցի այդպես մտածել, չնայած միշտ կարծում էի, թե ձախ ուսի վրայից նորալուսնին նայելը ամենահիմար բանն է։ Ծերուկ Հենք Բանքերը մի անգամ այդպես ամբարտավանացել էր և դեռ երկու տարի էլ չանցած հարբել ու վայր էր ընկել մանրագնդակ ձուլող գործարանի աշտարակից։ Այնպես էր ջարդվել, որ մակույկ էր դարձել։ Նրան դրել էին ոչ թե դագաղի մեջ, այլ մարագի երկու դռան արանքը և այդպես թաղել։ Դա, իհարկե, լսել էի, չէի տեսել։ Հայրս էր պատմել։ Այնուամենայնիվ, այդ ամենը եղել էր լուսնին հիմարաբար նայելուց։

Օրերն անցնում էին։ Գետը նորից քաշվեց իր ափերի մեջ։ Մեր առաջին գործն այն եղավ, որ մեծ կարթերից մեկին որպես խայծ կպցրինք մաշկած մի ճագար և գցեցինք ջուրը։ Բռնեցինք մի մեծ լոքո՝ մարդու չափ, վեց ոտնաչափ երկու մատնաչափ երկարությամբ։ Կշռում էր մոտ երկու հարյուր ֆունտ։ Մենք, իհարկե, չէինք կարող ջրից հանել․ նա մեզ կքաշեր Իլինոյսի մեջ։ Նստեցինք և նայեցինք, թե ինչպես է ձուկը թպրտում ու պատառոտում ինքն իրեն մինչև սատկելը։

Լոքոյի ստամոքսում գտանք արույրե մի կոճակ, մի կլոր գնդակ և շատ ուրիշ զիզի֊բիզի բաներ։ Կացնով պատռեցինք գնդակը և մեջը գտանք թելի մի կոճ։ Ջիմն ասաց, թե կոճը երկար ժամանակ պետք է այնտեղ եղած լինի, քանի որ այդպես ծածկվել է այլ նյութերով, գնդակ դարձել։ Այնքան մեծ էր ձուկը, որ դժվար թե դրա նմանը Միսսիսիպիում երբևէ բռնած լինեին։ Ջիմն ասաց, թե դրանից մեծ ձուկ կյանքում դեռ չի տեսել։ Դա գյուղում պետք է որ մեծ արժեք ունենար։ Այդ ձուկը կտրատում և շուկայում վաճառում են ֆունտերով։ Բոլորն էլ մի քիչ գնում են։ Այդ ձկան միսը ձյան պես սպիտակ է և շատ լավ է տապակվում։

Հաջորդ առավոտյան ես ասացի, թե մեր կյանքն այստեղ ծանր ու տաղտկալի է դառնում, և ուզում եմ տեղափոխվել։ Ասացի, թե մտադիր եմ անցնել գետի մյուս ափը և իմանալ, թե ինչ կա, ինչ չկա։ Ջիմին դուր եկավ այդ միտքը, բայց ասաց, թե պետք է գիշերը գնալ և շրջահայաց, զգույշ լինել։ Նա նորից ծանր ու թեթև արեց այս հարցը և ասաց, թե արդյոք հնարավոր չէ՞ կանացի հին շորեր հագնել։ Դա նույնպես լավ առաջարկություն էր։ Կարճացրինք չթե զգեստներից մեկը, շալվարիս ծայրերը ծալեցի մինչև ծնկներս, մտա զգեստի մեջ։ Ջիմը ետևից կարթերով ամրացրեց։ Շատ լավ ստացվեց։ Գլխիս դրեցի ծղոտե գլխարկը, թելով կապեցի ծնոտիս տակ, որից հետո իմ դեմքին նայելը հավասար էր վառարանի խողովակի մեջ նայելուն։ Ջիմն ասաց, որ հազիվ թե ինձ ճանաչեն, նույնիսկ ցերեկով։

Ամբողջ օրը վարժություններ էի կատարում, որ ընտելանամ կանացի զգեստներին։ Շուտով սովորեցի բավական հաջող շարժվել դրանց մեջ։ Միայն Ջիմն ասաց, թե աղջկա նման չեմ քայլում։ Ասաց, որ վերջ տամ զգեստս քաշելու և ձեռքերս շալվարիս գրպանները դնելու սովորությանը։ Ես հաշվի առա նրա դիտողությունը, և գործն ավելի հաջող գնաց։

Մութն ընկնելուն պես մակույկով շարժվեցի դեպի Իլինոյսի ափը։

Գետն անցա քաղաքի ուղղությամբ և դիմացի ափը հասա գետանավերի կայանից մի քիչ ներքև։ Հոսանքն ինձ քշեց քաղաքի ծայրամասը։ Կապեցի մակույկը և բարձրացա գետափն ի վեր։ Մի փոքրիկ հյուղակում, որտեղ երկար ժամանակ ոչ ոք չէր ապրում, լույս էր վառվում։ Հարցրի ինքս ինձ, թե ով կարող է լինել։ Մոտեցա և պատուհանից գաղտագողի նայեցի։ Ներսում կար մի կին, մոտ քառասուն տարեկան։ Եղևնափայտե սեղանին դրված մոմի լույսի տակ ինչ֊որ բան էր հյուսում։ Դեմքն ինձ ծանոթ չէր։ Նա պետք է ուրիշ տեղից եկած լիներ, որովհետև քաղաքում չկար մի մարդ, որն ինձ անծանոթ լիներ։ Բախտս բերեց, թե չէ սկսում էի տատանվել, վախենում էի գալուս համար։ Մարդիկ կարող էին ձայնիցս ճանաչել, հայտնաբերել ինձ։ Բայց եթե այս կինը նման փոքրիկ քաղաքում արդեն երկու օր ապրել է, ապա կարող է պատմել այն ամենը, ինչ ուզում եմ իմանալ։ Բախեցի դուռը, նորից մտքումս կրկնելով, թե չպետք է մոռանամ, որ ներկայանում եմ որպես աղջիկ։

― Ներս եկեք, ― ասաց կինը, և ես մտա սենյակ։ ― Նստիր, ― ասաց նա։

Նստեցի։ Նա վերից֊վար նայեց ինձ իր մանրիկ, շողշողուն աչքերով ու հարցրեց․

― Ի՞նչ է անունդ։

― Սառա Ուիլյմաս։

― Որտե՞ղ ես ապրում, այստեղ մոտակայքո՞ւմ։

― Ոչ, տիկին, Հուքըրվիլում, յոթ մղոն ներքև։ Ամբողջ ճանապարհը ոտքով եմ անցել և շատ հոգնած եմ։

― Ինչպես և քաղցած ես, կարծում եմ։ Հիմա ուտելու մի բան կբերեմ քեզ համար։

― Ոչ, տիկին, քաղցած չեմ։ Այնքան քաղցած էի, որ ստիպված եղա կանգ առնել մոտակա ագարակում, երկու մղոն ներքև․ այլևս քաղցած չեմ։ Ուշանալու պատճառը սա է։ Մայրս հիվանդ պառկած է, դրամ չունի, ոչինչ չունի, և եկել եմ այդ մասին հայտնելու հորեղբայր Աբներ Մուրին։ Մայրս ասում է, որ նա ապրում է քաղաքի վերին մասում։ Ես երբեք նրա մոտ չեմ եղել։ Դուք ճանաչո՞ւմ եք հորեղբորս։

― Ոչ, ես ոչ ոքի չեմ ճանաչում։ Երկու շաբաթ էլ չկա, որ այստեղ եմ։ Քաղաքի վերին ծայրը այստեղից բավական հեռու է։ Ավելի լավ է՝ գիշերը մնաս մեր տանը։ Հանիր գլխարկդ։

― Ոչ, ― պատասխանեցի ես, ― մի քիչ կհանգստանամ ու կշարունակեմ ճանապարհս․ խավարից չեմ վախենում։

Նա ասաց, որ չի թողնի մենակ գնամ։ Շուտով ամուսինը տուն կգա, երևի մեկուկես ժամ հետո, և նա ինձ կուղեկցի։ Այնուհետև սկսեց խոսել իր ամուսնու, ազգականների մասին, որոնք ապրում են գետի վերին հոսանքի մոտ, ինչպես և այն ազգականների մասին, որ ապրում են ներքևում։ Պատմեց, թե ինչպես առաջ ինքն ու ամուսինը լավ են ապրել և ինչպես չեն իմացել, որ սխալվում են մեր քաղաքը տեղափոխվելով․ թող երկուսով լինեին։ Եվ այլն և այլն։ Ես արդեն սկսեցի մտածել, թե արդյոք չե՞մ սխալվել, որ այստեղ եմ եկել քաղաքի անցուդարձը իմանալու։ Բայց նա շուտով անցավ հորս և իմ սպանվելու հարցին։ Ես արդեն հաճույքով թողեցի, որ այդ մասին նա երկար խոսի։ Պատմեց իմ ու Թոմ Սոյերի գտած տասներկու հազար դոլարի մասին (միայն թե նրա ասած թիվը քսան հազար դոլար էր), ամեն ինչ պատմեց հորս մասին, հայտնելով, թե նա ինչ դառը ճակատագիր է ունեցել, ինչպես և ես։ Վերջապես հասավ այնտեղ, թե ինչպես են սպանել ինձ։ Ես ասացի․

― Ո՞վ է արել այդ։ Հուքըրվիլում շատ բան եմ լսել այդ դեպքի մասին, միայն չգիտենք, թե ով է այն մարդը, որ սպանել է Հեք Ֆիննին։

― Դե, կարծում եմ այստեղ էլ շատ մարդիկ կան, որոնք կուզենային իմանալ, թե ով է սպանել։ Որոշ մարդիկ կարծում են, թե ծերուկ Ֆիննը ինքն է արել։

― Ո՜չ, մի՞թե։

― Սկզբում մեծամասնությունը այդ կարծիքին էր։ Ծերուկ Ֆիննը երբեք չի իմանա, թե ինքը որքան մոտեցել էր Լինչի դատաստանին։ Բայց դեռ գիշերը չանցած կարծիքը փոխվեց․ սկսեցին մտածել, թե այդ բանը կատարել է փախած մի նեգր, անունը՝ Ջիմ։

― Բայց նա․․․

― Ես կանգ առա։ Մտածեցի, թե ավելի լավ է լռեմ։ Նա շարունակեց և չնկատեց, թե ես ինչ֊որ բան ասացի։

― Նեգրը փախել է հենց այն երեկո, երբ սպանվել է Ֆիննը։ Գտնողին խոստացել են երեք հարյուր դոլարի պարգև։ Երկու հարյուր դոլար էլ խոստացել են ծերուկ Ֆիննին գտնելու համար։ Սա, գիտե՞ք, սպանությունից հետո առավոտյան եկել է քաղաք, հայտնել դեպքի մասին, եղել է գետանավով մարմինը որոնող խմբի հետ և դրանից անմիջապես հետո փախել։ Իրիկնադեմին ուզել են նրան Լինչի դատաստանի ենթարկել, բայց արդեն փախած է եղել։ Հաջորդ առավոտյան փախած է լինում և նեգրը։ Սպանության երեկոյան ժամը տասից հետո ոչ ոք նրան չի տեսել։ Ոճրագործությունը վերագրում են նրան։ Հաջորդ առավոտյան, երբ ամենուրեք այդ մասին էին խոսում, հանկարծ վերադառնում է ծերուկ Ֆիննը, գնում դատավոր Թըչերի մոտ և աղմկում, պահանջում փողը, որպեսզի ինքը Իլինոյսով գնա որոնի նեգրին։ Դատավորը որոշ գումար տալիս է, և նույն երեկո ծերուկը հարբում է, սարսափելի դեմքով երկու անծանոթ մարդկանց հետ թափառում փողոցներում, ապա նրանց հետ անհետանում։ Ահա, մինչև այժմ նա չի վերադարձել, և այստեղ մտածում են, թե նա չի վերադառնա մինչև հարցը որոշ չափով խաղաղվի։ Այժմ մարդիկ կարծում են, թե նա է իր որդուն սպանել և այնպես սարքել, որ ժողովուրդը մտածի, թե ավազակներն են արել։ Այնուհետև նա Հեքի փողը կստանա առանց դատական երկար ու բարակ գլխացավանքի։ Մարդիկ ասում են, թե նա ընդունակ չէ այդպիսի գործի, բայց իմ կարծիքով նա, օ՜, ինչ խորամանկ է։ Եթե մեկ տարի չվերադառնա, այլևս ոչ մի վատ բան չի լինի նրա համար, և ոչ մի բան հնարավոր չի լինի հաստատել․ ամեն ինչ խաղաղված կլինի, և ծերուկը վրա կտա Հեքի փողերին, առանց որևէ դժվարության։

― Այո, տիկին, ես էլ եմ այդպես կարծում։ Ես ոչ մի արգելք չեմ տեսնում նրա ճանապարհին։ Ոչ ոք արդեն չի մտածում, թե նեգրն է այդ արել, չէ՞։

― Ոչ, ո՛չ բոլորը։ Շատ մարդիկ կան, որ կարծում են, թե նեգրն է արել։ Բայց շուտով այդ նեգրին կբռնեն և նրանից ճշմարտությունը կիմանան։

― Ինչպե՞ս, մի՞թե այժմ էլ հետևում են նրան։

― Է՜, շա՜տ միամիտն ես։ Երեք հարյուր դոլարը հո փողոցում ընկած չէ՞, որ մարդիկ վերցնեն։ Ոմանք կարծում են, թե նեգրը այստեղից շատ հեռու չէ։ Ես էլ դրանցից մեկն եմ, թեև այդ մասին ոչինչ չեմ ասում։ Մի քանի օր առաջ խոսում էի մի ծերունու ու նրա կնոջ հետ, որոնք ապրում են մեր կողքի փայտաշեն խրճիթում։ Ի միջի այլոց հայտնեցին, որ հազիվ թե որևէ մեկը գնացած լինի դիմացի կղզին՝ Ջեքսոնի կղզին։ Ես հարցրի, թե այնտեղ ոչ ոք չի՞ ապրում։ Ոչ, ոչ ոք, ― պատասխանեցին նրանք։ Ես այլևս ոչինչ չասացի, բայց սկսեցի այդ մասին մտածել։ Դրանից երկու֊երեք օր առաջ ես որոշակիորեն ծուխ նկատեցի, որ բարձրանում էր կղզու վերին ծայրից, և ինքս ինձ ասացի, թե արդյոք դա այնտեղ թաքնված նեգրը չէ՞։ Այնուամենայնիվ, մտածեցի, արժե նեղություն կրել և հետախուզել այդ վայրը։ Դրանից հետո էլ ծուխ չեմ նկատել․ կարծում եմ, որ այնտեղից գնացած կլինի, եթե իսկապես դա նա էր։ Բայց ամուսինս մեկի հետ գնալու է այնտեղ։ Նա գետով բարձրացել էր վեր, այսօր է վերադարձել։ Երկու ժամ առաջ, երբ եկավ, ես ամեն ինչ պատմեցի։

Ես այնքան էի հուզվել, որ հանգիստ նստել չէի կարողանում։ Որոշեցի ձեռքերս մի բանով զբաղեցնել։ Սեղանից վերցրի ասեղը, սկսեցի թել անցկացնել, բայց ձեռքերս դողում էին, ոչինչ չէր ստացվում։ Երբ կինը դադարեց խոսելուց, ես վեր նայեցի։ Նա բավական ուշադիր նայեց ինձ ու մի փոքր ժպտաց։ Ասեղն ու թելը ցած դրեցի, իբր թե շատ էի հետաքրքրվում նրա խոսքերով (և իսկապես հետաքրքրվում էի), ապա ասացի․

― Երեք հարյուր դոլար․ մեծ փող է։ Ի՜նչ լավ կլիներ, եթե այդ գումարը մորս ձեռքն ընկներ։ Ձեր ամուսինը այս գիշե՞ր է գնալու։

― Այո, իհարկե։ Նա գետով վեր է բարձրացել այն մարդու հետ, որի մասին խոսեցի, որպեսզի մակույկ ձեռք բերի և տեսնի, թե հնարավոր չէ՞ փոխարինաբար հրացան վերցնել։ Նրանք կղզին կգնան, երբ կեսգիշերն անցնի։

― Ավելի լավ չէի՞ն տեսնի, եթե սպասեին մինչև լուսաբաց։

― Այո, բայց չէ՞ որ այդ դեպքում նեգրն էլ լավ կտեսնի։ Կեսգիշերից հետո հավանորեն քնած կլինի, և նրանք կարող են անտառի միջով գաղտագողի մոտենալ, մթության մեջ ավելի լավ նկատել կրակը, եթե նեգրը խարույկ վառած լինի։

― Ես այդ մասին չէի մտածել։

Կինը շարունակեց հետաքրքրությամբ նայել ինձ, և ես շատ անհանգիստ էի զգում։ Շուտով նա ասաց․

― Ասացիր, ինչպես էր անո՞ւնդ, հոգյակ։

― Մ․․․ Մերի Ուիլյամս։

― Ինձ թվաց, թե սկզբում «Մերի» չէի ասել, ուստի գլուխս չբարձրացրի։ Թվում էր, թե «Սառա» էի ասել։ Ինձ պատին դեմ արածի պես էի զգում։ Վախենում էի, թե այդ բանը կերևա իմ աչքերից։ Ուզում էի, որ այդ կինը ուրիշ բաներից խոսեր։ Որքան նա լռում էր, այնքան ավելի էի անհանգստանում։ Վերջապես նա ասաց․

― Հոգյակս, կարծես ասացիր «Սառա», երբ նոր եկար։

― Օ՜, այո, տիկին, այդպես ասացի․ Սառա֊Մերի Ուիլյամս, իմ անունը Սառա է։ Ոմանք Սառա են ասում, ոմանք էլ Մերի։

― Ա՜, ուրեմն այդպես։

― Այո, տիկին։

Այժմ ինձ ավելի լավ էի զգում, բայց ուզում էի այդտեղից դուրս պրծնել։ Վերև նայել դեռևս չէի կարող։

Այնուհետև կինն սկսեց խոսել իրենց մասին, թե որքան ժամանակը ծանր է անցնում և որքան աղքատ են ապրում, թե ինչպես առնետներն իրենց ազատ են զգում․ կարծես տան տերերը նրանք լինեն։ Եվ այլն, և այլն։ Այնպես որ ես ինձ նորից հանգիստ էի զգում։ Առնետների մասին նրա ասածը ճիշտ էր։ Անկյունում հաճախ երևում էին առնետները, քթները բներից դուրս ցցած։ Կինն ասում էր, թե ինքը մենակ ժամանակ իր մոտ պատրաստ քարեր, ձողեր է պահում, որպեսզի շպրտի նրանց վրա, այլապես դրանք իրեն հանգիստ չեն թողնի։ Նա ինձ ցույց տվեց կապարի մի ձող, որ ոլորել, հանգույց էր դարձրել, և ասաց, որ ինքը դրանով լավ նշան է բռնում, բայց մի երկու ժամ առաջ ձեռքը ոլորվել է և չգիտե՝ էլի կարո՞ղ է ճիշտ նշան բռնել։ Սպասում էր առիթի։ Շուտով այդ ձողը շպրտեց առնետի վրա, բայց նպատակին չհասավ և բացականչեց «ա՜խ»։ Թևը ցավեց։ Ապա ասաց, որ հաջորդ անգամ ես փորձեմ։ Ուզում էի հեռանալ, նախքան ամուսնու գալը, բայց, իհարկե, իմ անհանգստությունը արտաքուստ ցույց չէի տալիս։ Ես վերցրի կապարը, շպրտեցի առաջին առնետի վրա, որը ցույց տվեց իր քիթը։ Եթե առնետը իր տեղում մնար, լավ հարված կստանար։ Կինն ասաց, թե հրաշալի նետեցի և երևի հաջորդ անգամ անպայման կխփեմ նպատակին։ Նա գնաց կապար բերեց և մի կծիկ էլ թել։ Ուզում էր, որ իրեն օգնեմ։ Ես պարզեցի ձեռքերս, նա կծիկը տվեց իմ ձեռքը, շարունակեց խոսել իր ամուսնու և գործերի մասին։ Բայց շուտով ընդհատեց խոսակցությունն ու ասաց․

― Աչքդ առնետների վրա պահիր։ Ավելի լավ է կապարը գոգդ դնես, որ պատրաստ լինի։

Եվ նա կապարը անմիջապես գցեց գոգս։ Ես այն բռնեցի ծնկներովս։ Կինը շարունակեց խոսել, բայց րոպե էլ չէր անցել, երբ թելը վերցրեց ձեռքիցս, ուղիղ նայեց իմ դեմքին և սիրալիր ասաց․

― Դե, այժմ քո իսկական անունն ի՞նչ է։

― Ի֊ի՞նչ տիկին։

― Իսկական անունդ ի՞նչ է։ Բի՞լ է, Թո՞մ, թե՞ Բոբ, վերջապես ի՞նչ է։

Խոստովանում եմ, որ տերևի պես դողում էի, մոռացել էի անելիքս, բայց ասացի․

― Խնդրում եմ, ես խեղճ աղջիկ եմ և ինձ հետ կատակ մի՛արեք, տիկին։ Եթե ես խանգարում եմ, կարող եմ․․․

― Ոչ, չես խանգրում։ Նստիր և մնա տեղումդ։ Ես չեմ պատրաստվում ո՛չ քեզ վնասել, ո՛չ էլ քո մասին որևէ տեղ հայտնել։ Դու միայն ասա քո գաղտնիքը և վստահ եղիր ինձ վրա։ Ես քո գաղտնիքը չեմ հայտնի։ Դեռ ավելին․ կօգնեմ քեզ, նույնը և իմ ամուսինը, եթե օգնության կարիք լինի։ Տեսնում եմ, որ վարպետի աշակերտ ես և փախել ես, ուրիշ ոչինչ։ Քեզ հետ վատ են վարվել, դու որոշել ես փախչել։ Աստված քեզ հետ, որդիս, ես քո մասին ոչինչ չեմ ասի։ Այժմ ամեն ինչ պատմիր ինձ, դու լավ տղա ես։

Ասացի, որ կեղծելն այլևս իմաստ չունի, և բաց սրտով ամեն ինչ կպատմեմ, միայն թե նա էլ իր խոստումը չպետք է դրժի։ Պատմեցի, որ իմ հայրն ու մայրը մեռել են, որից հետո ինձ օրինական կերպով հանձնել են մի ագարակատիրոջ, գետից երեսուն մղոն այն կողմ։ Ագարակատերն այնքան վատ է վարվել ինձ հետ, որ այլևս չեմ կարողացել դիմանալ։ Իմ տերը երկու օրով տեղ է գնացել, և ես, օգտվելով առիթից, գողացել եմ նրա աղջկա հին շորերի մի մասն ու փախել։ Երեսուն մղոնն անցել եմ երեք գիշեր։ Ճանապարհորդել եմ գիշերով, թաքնվել ու ամբողջ ցերեկը քնել։ Օգտագործել եմ տնից վերցրած մի տոպրակ հացն ու միսը, և դա լի ու լի ինձ բավարարել է ամբողջ ճանապարհին։ Ասացի, ահա թե ինչու եկա այստեղ՝ Գոշեն։

― Գոշե՞ն, որդիս։ Սա Գոշեն չէ։ Սա Սանկտ֊Պետերբուրգն է։ Գոշենը գետից դեպի վեր տասը մղոն այն կողմն է։ Ո՞վ ասաց, թե սա Գոշենն է։

― Լուսաբացին մի մարդ հանդիպեցի։ Նա այդպես ասաց, երբ ես պատրաստվում էի մտնել անտառ՝ սովորականի նման քնելու։ Նա ասաց, թե որտեղ ճանապարհները հատվում են, ես պետք է աջ թեքվեմ և հինգ մղոն անցնելուց հետո կհասնեմ Գոշեն։

― Հավանաբար հարբած է եղել։ Նա բոլորովին սխալ է ասել։

― Դե, վարվել է հարբածի պես, բայց այդ մասին խոսելն այժմ միտք չունի։ Պետք է շարունակեմ ճանապարհս։ Մինչև լուսաբացը պետք է հասնեմ Գոշեն։

― Մի րոպե սպասիր, քիչ ուտելու բան տամ։ Գուցե դրա կարիքն ունենաս։

Նա մի քիչ ուտելիք տվեց ու ասաց․

― Ասա ինձ, երբ կովերը նստած են լինում, ինչպե՞ս են վեր կենում․ նախ ետևի ոտքերի վրա՞ են բարձրանում, թե՞ առջևի։

― Ետևի, տիկին։

― Իսկ ձիե՞րը։

― Առջևի, տիկին։

Ծառերի ո՞ր կողմի վրա է մամուռն աճում։

― Հյուսիսային։

― Եթե բլրի կողքին տասնհինգ կով են արածում, դրանցից քանի՞սն են արածում գլուխները միևնույն ուղղությամբ պահած։

― Բոլորն էլ նույն ուղղությամբ են պահում, տիկին։

― Հիմա հավատում եմ, որ գյուղական վայրում ես ապրել։ Կարծում էի, թե գուցե նորից ես փորձում ինձ խաբել, ի՞նչ է իսկական անունդ։

― Ջորջ Պիտերս, տիկին։

― Լավ, աշխատիր մտքումդ պահել այդ անունը, Ջորջ։ Քանի այստեղ ես, չասես, թե անունդ Ալեքսանդր է։ Բռնվելիս էլ չասես, թե Ջորջ Ալեքսանդրն ես։ Չթե այդ հին զգեստով կանանց աչքին չերևաս։ Բավական անհաջող ես աղջկա դեր կատարում, բայց գուցե տղամարդկանց կարողանաս խաբել։ Աստված քեզ հետ, որդիս։ Երբ ուզում ես ասեղի մեջ թել անցկացնել, թելը անշարժ մի՛ բռնիր ու ասեղը մի՛ մոտեցրու թելին․ ասեղն անշարժ պահիր ու թելը մտցրու անցքով։ Կանայք մեծ մասամբ այդպես են անում, բայց տղամարդիկ՝ հակառակը։ Երբ առնետի կամ որևէ բանի վրա իր ես գցում, մի քիչ ձգվիր, կանգնիր ոտքերիդ մատներին, ձեռքդ դիր գլխիդ, հնարավորին չափ անճարակ ձևով, և այնպես արա, որ վեց֊յոթ ոտնաչափ հարվածդ վրիպի, առնետից հեռու դիպչի։ Նետիր թևդ ամբողջ երկարությամբ պարզած, այնպես որ կարծես առանցք կա, որի շուրջը դառնում է ամբողջ թևը։ Աղջիկներն այդպես են գցում և ոչ թե դաստակի ու արմունկի շարժումով, ինչպես տղաները։ Հիշիր, որ երբ մի աղջիկ փորձում է բան պահել իր գոգում, ծնկները հեռացնում է իրարից, չի խփում իրար, ինչպես դու արեցիր, երբ կապարի կտորը բռնեցիր։ Ես քո տղա լինելը նկատեցի դեռ ավելի առաջ, երբ ասեղի մեջ թել էիր անցկացնում, իսկ մյուս բաները դիտմամբ անել տվեցի, որպեսզի լրիվ համոզվեմ։ Այժմ վազիր քո հորեղբոր մոտ, Սառա Մերի Ուիլյամս Ջորջ Ալեքսանդր Պիտերս։ Իսկ եթե նեղության մեջ ընկնես, տեղյակ պահիր միսիս Ջութիդ Լոֆթսին, այսինքն՝ ինձ, և ես կանեմ այն ամենը, ինչ կարող եմ, քեզ նեղությունից դուրս բերելու համար։ Մինչև Գոշեն երբեք գետափնյա ճանապարհից դուրս չգաս և եթե երբևէ փախչես, քեզ հետ կոշիկ ու գուլպա վերցրու։ Ճանապարհը քարքարոտ է, և ես կարծում եմ, որ ոտքերիդ բանը բուրդ կլինի, մինչև հասնես Գոշեն։

Մոտ հիսուն յարդ ես քայլեցի գետափն ի վեր, ապա ետ դարձա, կրկնապատկելով իմ ոտնահետքերը և վազեցի այն վայրը, ուր պահել էի մակույկս, այդ տնից բավական հեռու, ներքևում։ Ցատկեցի մակույկիս մեջ և շտապ հեռացա։ Թիավարեցի հոսանքին հակառակ ուղղությամբ այնքան, մինչև հասա կղզու վերին ծայրը և սկսեցի կտրել֊անցնել գետը։ Հանեցի գլխարկս․ այլևս չէի ուզում աչքերս քողարկել։ Երբ հասա գետի մեջտեղը, լսեցի ժամացույցի զարկերի ձայնը։ Կանգ առա ականջ դնելու։ Ձայնը ջրի վրա թույլ էր, բայց պարզ էր լսվում․ ժամը տասնմեկն էր։ Երբ հասա կղզու վերին ծայրը, կանգ չառա հանգստանալու, թեև ուժասպառ էի եղել։ Վազեցի անտառ, որտեղ իմ նախկին ապաստարանն էր, և բարձր, չոր տեղում մի լավ խարույկ վառեցի։ Ապա ցատկեցի մակույկի մեջ և ամբողջ ուժով շտապեցի դեպի մեր նոր ապաստարնաը, որը մեկևկես մղոն ներքև էր։ Դուրս եկա գետափ, անտառով բարձրացա բլուրը, հասա մեր քարանձավը։ Ջիմն այնտեղ, գետնին պառկած՝ խորը քնել էր։ Արթնացրի ու ասացի․

― Վե՛ր կաց գնանք, Ջիմ։ Ոչ մի րոպե չպետք է կորցնել։ Մեզ որոնում են։

Ջիմը ոչ մի հարց չտվեց, ոչ մի բառ չարտասանեց, բայց հաջորդ կես ժամվա աշխատանքի եղանակը ցույց էր տալիս, թե որքան է վախեցել։ Շուտով մեր ամբողջ ունեցվածն արդեն լաստի վրա էր, և մենք պատրաստ էինք դուրս գալ թաքստոցից՝ ուռենիներով ծածկված խորշիկից։ Ամենից առաջ հանգցրինք քարանձավի կրակը, որից հետո նույնիսկ մոմ չվառեցինք։

Ես մակույկով ափից քիչ հեռացա դիտումներ կատարելու։ Եթե գետի վրա այլ նավակ լիներ, միևնույն է, չէի կարող տեսնել, որովհետև այդ խավար ժամին միայն աստղերի լույսով լավ տեսնել հնարավոր չէ։ Դուրս բերինք լաստը, ափի ստվերով սահեցինք և մեռելային լռության մեջ, առանց մի բառ ասելու, անցանք կղզու ներքին ծայրը։

Պետք է գիշերվա ժամը մեկը լիներ, երբ վերջապես կղզին թողեցինք հյուսիսում՝ մեր ետևում, բայց թվում էր, թե լաստը շատ դանդաղ է գնում։ Եթե նավակ պատահեր, կնստեինք մեր մակույկը և կթիավարեինք դեպի Իլինոյսի ափը։ Բայց լավ էր, որ նավակ չհանդիպեցինք, թե չէ մենք մոռացել էինք մակույկի մեջ դնել հրացան, ձկորսական կարթ կամ ուտելիք։ Մենք առանց այն էլ շատ էինք քրտնել և չէինք կարող ամեն ինչի մասին մտածել։ Իհարկե, խելոք չէինք վարվել, որ ամեն ինչ լաստի վրա էինք դրել։

Եթե մարդիկ գնային կղզի՝ Ջիմին որոնելու, հավանորեն կգտնեին իմ պատրաստած խարույկը և ամբողջ գիշերը կսպասեին, որ Ջիմը գա այնտեղ։ Այդ ձևով նրանք մեզնից հեռու կլինեին, իսկ եթե իմ սարքած խարույկը չխաբեր նրանց, ապա դրա համար ես հանցավոր չէի․ նրանց մոլորեցնելու համար այդ խաղը կարողացածիս չափ լավ էի խաղացել։

Երբ լուսանալու առաջին նշույլները երևացին, մենք Իլինոյսի ափին, գետի մեծ ոլորանում, լաստը կապեցինք մի ցամաքալեզվից, կացնով կտրեցինք կաղամախու ճյուղերը և դրանցով ծածկեցինք լաստը, որն այնպես էր երևում, կարծես ափին ծածկված խոռոչ լիներ։ Ցամաքալեզուն ավազաթումբ էր, որտեղ աճում էր կաղամախի անտառ՝ խիտ, ինչպես ցաքանի ատամները։

Միսսուրիի ափին բարձրանում էին լեռներ, իսկ Իլինոյսի կողմը ծածկված էր խիտ անտառով, և նեղուցն այստեղ Միսսուրիի ափից ցած էր։ Այնպես որ մենք չէինք վախենում, թե որևէ մեկը մեզ կհանդիպի։ Ամբողջ օրը մնացինք այնտեղ և դիտում էինք լաստեր ու շոգենավեր, որ Միսսուրիի ափերի մոտ իջնում էին ջրի հոսանքն ի վար։ Նայում էինք, թե ինչպես են հոսանքի դեմ պայքարում գետն ի վեր շարժվող այդ մեծ շոգենավերը։ Ես Ջիմին հաղորդեցի այն ամբողջ զրույցը, որ ժամերով ունեցա անծանոթ կնոջ հետ։ Ջիմն ասաց, որ դա պետք է խելքը գլխին կին եղած լինի, և եթե անձամբ հետևեր մեզ, ապա չէր նստի ու նայի ճամբարային խարույկին։ «Ոչ, սըր, շուն կբերի իր հետ»։ ― «Լավ, ― ասացի ես, ― ինչո՞ւ չէր կարող ամուսնուն ասել, որ շուն բերի իր հետ»։

Ջիմն ասաց, թե ինքը գրազ կգա, որ կինն այդ մասին մտածած կլիներ, երբ մարդիկ պատրաստ լինեին ճանապարհ ընկնելու, և իր կարծիքով նրանք քաղաք են գնացել շուն ճարելու, ժամանակ են կորցրել, այլապես մենք չէինք լինի այստեղ, այս ցամաքալեզվի վրա, քաղաքից տասնվեց֊տասնյոթ մղոն ներքև։ Ոչ, անկասկած, նորից կընկնեինք այդ հին քաղաքը։ Իսկ ես ասացի․ «Կարևոր չէ, թե ինչ պատճառներով նրանք չկարողացան մեզ բռնել․ կարևորն այն է, որ չեն բռնել»։

Երբ սկսեց մթնել, գլուխներս դուրս հանեցինք թփուտների տակից ու նայեցինք վեր, վար, մեր առջև և ոչինչ չտեսանք։ Ջիմը լաստի վրայից մի քանի տախտակ վերցրեց, մի փոքրիկ հաճելի հյուղակ պատրաստեց, որպեսզի կիզիչ արևի, ինչպես և անձրևի ժամանակ պատսպարվեինք, մեր իրերն էլ չթրջվեն։ Ջիմը տախտակե հատակ էլ շինեց՝ լաստից մեկ ոտնաչափ բարձր, այնպես որ այժմ մեր վերմակներին և մյուս իրերին այլևս չէին հասնի շոգենավերի առաջացրած ալիքները։ Հյուղակի մեջտեղը հինգ֊վեց ոտնաչափ խորությամբ պատրաստեցինք կավաշերտ, շրջանակի մեջ առանք, որպեսզի նավը իր տեղում մնա։ Դա նրա համար էր, որ վատ և ցուրտ եղանակին կրակ անեինք։ Հյուղակից կրակը չէր երևում։ Մենք պատրաստեցինք նաև ավելորդ թիակ, որովհետև եղածներից մեկնումեկը թիավարելիս կարող էր մի բանի դեմ առնել կամ այլ պատճառով ջարդվել։ Պատրաստեցինք և կեռանման մի ձող, որ դրանից կախեինք հին լապտերը։ Այդպես է կարգը․ պետք է լապտերը վառել, երբ գետի հոսանքն ի վար շոգենավ է անցնում։ Թե չէ տակով կանի։ Բայց գետով բարձրացող նավերի համար լապտեր վառել պետք չէր, բացի այն դեպքերից, երբ նկատեինք, որ դրանք կարող են մեզ դիպչել․ գետի մակարդակը դեռ բավական բարձր էր, ափի շատ ցածրադիր մասերը դեռ ջրի տակ էին, այնպես որ դեպի վեր շարժվող նավերը միշտ չէ, որ նավուղիով էին գնում․ ընտրում էին ավելի խոր տեղեր։

Այս երկրորդ գիշերը մենք նավարկեցինք յոթ֊ութ ժամ, երբ հոսանքի արագությունը ժամում չորս մղոնից ավելի էր։ Մենք ձուկ էինք որսում ու խոսում, երբեմն էլ լողանում էինք՝ մեր քունը փախցնելու համար։ Ի՜նչ փառահեղ բան է նավարկել խաղաղ գետում՝ պառկած մեջքի վրա և հայացքը հառած աստղերին։ Չէինք ուզում նույնիսկ բարձր խոսել, ոչ էլ հաճախ էինք ծիծաղում, միայն երբեմն, այն էլ ցածրաձայն։ Ընդհանրապես եղանակը բավական լավն էր, և մեզ ոչինչ չպատահեց այդ գիշեր, ոչ էլ երկրորդ կամ հաջորդ գիշեր։

Ամեն գիշեր մենք անցնում էինք քաղաքների մոտով, որոնցից մի քանիսը փռված էին հեռվում՝ բլուրների լանջերին։ Ոչինչ չէինք կարող տեսնել, բացի լույսերի շողշողուն ածուներից։ Հինգերորդ գիշերն անցանք Սեն֊Լուիի առջևով։ Դա կարծես մի ամբողջ լուսավորված աշխարհ էր։ Սանկտ֊Պետերբուրգում ասում էին, որ Սեն֊Լուիսում քսան֊երեսուն հազար մարդ է ապրում, բայց ես չէի հավատում, մինչև այդ խաղաղ գիշերը չտեսա լույսերի զարմանալի տարածությունը։ Ոչ մի ձայն չէր լսվում, բոլոր մարդիկ քնած էին։

Այժմ ամեն գիշեր մոտավորապես ժամը տասին ես ափ էի դուրս գալիս, մտնում փոքրիկ մի գյուղ, տասը֊տասնհինգ ցենտով գնում ալյուր, ապուխտ կամ որևէ այլ ուտելիք։ Երբեմն թռցնում էի մի հավ, որը հանգիստ չէր թառում, և տանում էի հետս։ Հայրս միշտ ասում էր․ «Երբ առիթ լինի, վերցրու հավը, որովհետև եթե քեզ պետք չէ այն, հեշտությամբ կարող ես գտնել մեկին, որին պետք կլինի, և բարի գործը երբեք չի մոռացվի»։ Ես երբեք չտեսա, որ հայրս ինքը հավ չուզենար, բայց և այնպես սովորաբար այդպես էր ասում։

Առավոտները, լուսադեմին մտնում էի բանջարանոցները և «փոխարինաբար» վերցնում ձմերուկ, սեխ, դդում, կիսահաս եգիպտացորեն կամ նման մի բան։ Հայրս միշտ ասում էր, թե վատ չէ փոխարինաբար բան վերցնելը, եթե մտադիր ես հետագայում վերադարձնել։ Բայց այրին ասում էր, որ դա ոչ այլ ինչ է, քան գողության մեղմ ձևը և ոչ մի օրինավոր մարդ այդպիսի բան չի անի։ Ըստ Ջիմի, այրին էլ մասամբ իրավացի էր, հայրս էլ։ Ուստի մեզ համար ամենալավն այն կլիներ, որ ցուցակից հանեինք փոխարինաբար վերցվող բաներից երկու֊երեքը և դրանք այլևս չբերեինք, իսկ մյուս բաներ բերելը նրա կարծիքով վնասակար չէր։ Եվ մենք մի ամբողջ գիշեր, գետն ի վար նավարկելով, խոսեցինք այդ մասին, աշխատելով որոշել, թե ինչը դուրս թողնեինք՝ ձմերո՞ւկը, սե՞խը, կանտալո՞ւպը,<rer>Սեխի մի տեսակ։</ref> թե որևէ այլ բան։ Բայց արշալույսին հարցը լրիվ լուծեցինք և որոշեցինք դուրս թողնել վայրի խնձորն ու փյունիկյան սալորը։ Մինչև այս եզրակացության գալը այնքան լավ չէինք զգում մեզ, բայց այժմ շատ ավելի թեթևացած էինք։ Ես էլ ուրախ էի խնդրի այդպես լուծման համար, որովհետև վայրի խնձորներն այնքան էլ լավ չեն, իսկ փյունիկյան սալորը հազիվ երկու֊երեք ամսում հասներ։

Երբեմն սպանում էինք ծովային որևէ թռչուն, որն առավոտյան շատ կանուխ էր արթնանում կամ երեկոյան շուտ էր թառում։ Ընդհանրապես մենք բավական լավ էինք ապրում։

Սեն֊Լուիից ներքև հինգերորդ գիշերը ուժեղ փոթորիկ բարձրացավ։ Որոտ էր, կայծակ։ Անձրևը թափվում էր հեղեղի պես։ Մենք մտանք լաստի վրա սարքված հյուղակը, թողնելով, որ լաստն ինքը տնօրինի իր ընթացքը։ Երբ կայծակը փայլատակեց, մեր առջև բացվեց լայնահուն, ուղիղ գետը, որի երկու կողմերից բարձրանում էին գահավեժ ժայռեր։ Հանկարծ ես բացականչեցի․

― Հե՜յ, Ջի՛մ, այն կո՛ղմը նայիր։

Երևաց մի շոգենավ, որ զարնվել էր ժայռերին։ Հոսանքը մեզ տանում էր այն կողմը։ Կայծակի փայլատակումից ավելի պարզ էր երևում։ Նավը կողքի էր թեքվել, և վերին տախտակամածի մի մասը ջրից բարձր էր։ Երբ կայծակը կրկնվում էր, պարզ տեսնում էինք ծխնելույզների ամեն մի փոքրիկ ուղղալար, ինչպես և մեծ զանգի կողքին դրված մի աթոռ և այս աթոռի թիկունքից կախած մի հին, անճոռնի գլխարկ։

Գիշերը փոթորկալից էր, ամեն ինչ՝ այնքան խորհրդավոր, և ես զգում էի այն, ինչ կզգար որևէ այլ տղա, տեսնելով խորտակված, գետի մեջտեղում այդպես ողբալի տեսքով ընկած ու լքված մի նավ։ Ուզում էի բարձրանալ և մի փոքր հետախուզել, տեսնել, թե ինչ կա այնտեղ։

― Բարձրանանք նավը, Ջիմ, ― ասացի ես։

Ջիմն սկզբում դեմ էր։ Նա առարկեց․

― Ես չեմ ուզում խորտակված նավի վրա հիմարություններ անել․ այստեղ էլ մեզ համար վատ չէ։ Ավելի լավ է հեռու մնանք, ինչպես ասում է լավ գիրքը․ թող դա իր տեղը մնա։ Գուցեև վրան պահակ կա։

― Տատիդ է պահակը, ― ասացի ես։ ― Այնտեղ պահպանելու բան չկա, բացի նավաստիների սենյակից ու լոցմանի խցիկից։ Կարծում ես, որևէ մեկը վտանգի կենթարկի իր կյանքը այդ սենյակի ու խցիկի համար, երբ ամեն րոպե դրանք կարող են ջարդվել ու ջրի հետ գնալ։

Ջիմը դրան ոչինչ չէր կարող ասել, նույնիսկ չփորձեց։

― Բացի այդ, ― ասացի ես, ― մենք կարող ենք նավապետի սենյակից փոխարինաբար վերցնել որոշ բան, որ արժե ունենալ։ Սիգար անպայման կլինի՝ հատը հինգ ցենտ արժե, կանխիկ։ Նավապետները միշտ հարուստ են լինում, ամիսը վաթսուն դոլար են ստանում, և իմացիր, որ նրանք բոլորովին կանգ չեն առնում գնի առջև, բավական է որ մի բան նրանց դուր գա։ Գրպանդ մոմ դիր, Ջիմ, մինչև նավը չխուզարկեմ, չեմ հանգստանա։ Ի՞նչ ես կարծում, Թոմ Սոյերը երբևիցե ձեռքից բաց կթողնե՞ր այսպիսի մի առիթ։ Երբեք բաց չէր թողնի։ Նա այդ կանվաներ արկած, ահա թե ինչ, և կբարձրանար խորտակված նավը, թեկուզ դա նրա վերջին գործունեությունը լիներ։ Եվ մի՞թե նա դրա մեջ չէր մտցնի իր նորաձևությունները, ինչպե՜ս նա կզարգացներ այդ արշավանքը։ Ոչ ավել, ոչ պակաս, Քրիստոփոր Կոլումբոսը հայտնաբերում է երկնային թագավորությունը։ Ի՜նչ լավ կլիներ, եթե Թոմ Սոյերն այստեղ լիներ։

Ջիմը մի քիչ քրթմնջաց, բայց վերջիվերջո տեղի տվեց։ Նա ասաց, որ մենք պետք է հնարավորության չափ չխոսենք, խոսելիս էլ՝ շատ ցածր։ Կայծակը ճիշտ ժամանակին նորից ցույց տվեց մեզ խորտակված նավը, մենք մոտեցանք տախտակամածի աջակողմյան բեռնաբարձին ու լաստը կապեցինք դրանից։

Այստեղ նավի տախտակամածը բարձր էր։ Մենք մթության մեջ դրա կողքով մի կերպ սողալով անցանք դեպի ձախ եզրը, նավաստիների սենյակը։ Մեր ճանապարհը զգուշորեն շոշափում էինք ոտքերով և ձեռքներս տարածում դուրս, պաշտպանվելով ճախարակներից, որովհետև այնքան մութ էր, որ ոչինչ չէր երևում։ Շուտով գտանք լուսամուտը և բարձրացանք։ Հաջորդ քայլը մեզ հասցրեց նավապետի դռանը, որը բաց էր և ահա նավաստիների սրահի միջով հեռվում նկատեցինք լույս և միևնույն վայրկյանին թվաց, թե լսում ենք խուլ ձայներ։

Ջիմը շշուկով ասաց, թե իրեն շատ վատ է զգում, և ավելի լավ է հեռանանք այստեղից։ Ես ասացի․ «լավ», և պատրաստվում էինք վերադառնալ լաստը, բայց հենց այդ պահին լսեցի ինչ֊որ ձայն․ մեկը ողբաձայն աղերսում էր․

― Ա՜խ, տղե՜րք, մի՛ արեք այդ բանը, երդվում եմ, ոչ ոքի չեմ ասի։

Մի այլ ձայն բավական բարձրաձայն պատասխանեց․

― Ստում ես, Ջիմ Թըրներ։ Դու շատ անգամ ես այդպես վարվել։ Միշտ ուզում ես, որ քո բաժինն ավելի լինի, և միշտ ստացել ես, որովհետև երդվել ես, որ եթե չստանաս, կհայտնես։ Այլևս բավական է։ Դու ամենաստոր, ամենադավաճան շունն ես այս երկրում։

Այդ ժամանակ Ջիմն արդեն վերադարձել էր լաստ։ Ես հետաքրքրությունից ճաքում էի և ինքս ինձ ասացի, որ եթե այժմ իմ տեղը Թոմ Սոյերը լիներ, չէր նահանջի։ Ես էլ չպիտի նահանջեմ, պետք է տեսնեմ, թե ինչ է կատարվելու այստեղ։ Փոքրիկ, մութ միջանցքով չորեքթաթ սողացի առաջ։ Իմ և նավաստիների սրահի միջև մնաց միայն մի նավասենյակ։ Ես տեսա մի մարդ հատակին փռված, ձեռքերն ու ոտքերը կապած։ Նրա մոտ կանգնած էին երկու մարդ, որոնցից մեկի ձեռքին կար լապտեր, իսկ մյուսի ձեռքին՝ ատրճանակ։ Վերջինս ատրճանակն ուղղել էր հատակին ընկած մարդու ճակատին և ասում էր․

― Ուզում եմ և պետք է վերջացնեմ քո հաշիվը, ստո՛ր արարած։

Հատակին ընկած մարդը կուչ եկած խնդրում էր․

― Ա՜խ, Բիլ, այդպիսի բան մի՛ արա։ Ես երբեք ոչ ոքչ չեմ հայտնի․․․

Ամեն անգամ, երբ նա արտասանում էր այդ բառերը, լապտերը բռնած մարդը ծիծաղում էր ու պատասխանում․

― Ճիշտ է, չես հայտնի․ կյանքումդ ավելի ճիշտ բան երբեք չես արել, կարելի է երաշխավորել, ― և ապա ասաց, ― լսո՞ւմ ես, թե ինչպես է աղերսում, իսկ եթե մենք սրան այս օրը չգցեինք, չկապոտեինք, սա երկուսիս էլ կսպաներ։ Եվ հանուն ինչի՞։ Ոչ մի բանի։ Միայն նրա համար, որ մենք մեր իրավունքներն ենք պաշտպանում։ Բայց հիմա արդեն ենթադրում եմ, որ դու այլևս ոչ ոքի չես սպառնա, Ջիմ Թըրներ։ Մի կողմ դիր ատրճանակդ, Բիլ։

Բիլն ասաց․

― Ոչ, Ջեյք Փաքարդ, ես կողմնակից եմ սրան սպանելուն․ մի՞թե դրան արժանի չէ, մի՞թե սա նույն ձևով չսպանեց ծերուկ Հեթֆիլդին։

― Բայց չեմ ուզում, որ սպանված լինի, դրա համար ես պատճառներ ունեմ։

― Օրհնյա՜լ լինի քո սիրտը այդ բարի բառերի համար, Ջե՛յք Փաքարդ։ Երբեք չեմ մոռանա քեզ, քանի դեռ կենդանի եմ, ― ասաց հատակին ընկած մարդը մի տեսակ լացակումած։

Փաքարդն ուշադրություն չդարձրեց նրա ասածին․ լապտերը կախեց մեխից, մթության մեջ շարժվեց այն կողմը, ուր ես էի գտնվում, և նշան արեց Բիլին, որ գա իր մոտ։ Ես խեցգետնի նման կարողացածիս չափ արագ, կողքանց շարժվեցի մոտ երկու յարդ, բայց նավն այնպես էր թեքվել, որ չկարողացա ժամանակին մի կողմ քաշվել։ Որպեսզի նրանք ինձ չդիպչեն, և ես չբռնվեի, սողոսկեցի վերին նավախուցը։ Մարդը մթության մեջ խարխափելով շարժվեց առաջ, և երբ Փաքարդը հասավ այդ նավախուցը, ասաց․

― Այստե՛ղ, այստե՛ղ արի։

Եվ նա մտավ ներս։ Նրա հետևից եկավ և Բիլը։ Բայց մինչև նրանց գալը ես վերին մահճակալի վրա էի, սեղմված անկյունում, և շատ էի զղջում գալուս համար։ Նրանք կանգնեցին այնտեղ, ձեռքերը մահճակալի եզրին դրած, և սկսեցին խոսել։ Ես նրանց չէի կարողանում տեսնել, բայց կարող էի ասել, թե որտեղ են կանգնած, որովհետև վիսկի էին խմում, և նրանցից սպիրտի հոտ էր փչում։ Ուրախ էի, որ վիսկի չէի խմել, բայց դա շատ նշանակություն չուներ․ այդ պահին ես գրեթե չէի շնչում, և նրանք հոտ չէին առնի։ Ես անչափ վախեցած էի։ Բացի այդ, ոչ ոք չի կարող այդպիսի մի խոսակցություն լսելուց հետո շնչել։ Նրանք խոսում էին ցածրաձայն ու լուրջ։ Բիլն ուզում էր սպանել Թըրներին․

― Սա ասում էր, թե կհայտնի, և կհայտնի։ Եթե այժմ մենք երկուսս էլ մեր բաժինները տանք, նշանակություն չունի աղմուկից ու այն վերաբերմունքից հետո, որ մենք ցույց տվեցինք։ Սա կդառնա պետության գործակալը։ Դու ինձ լսիր։ Ես գտնում եմ, որ մենք պետք է վերջ տանք նրա տանջանքներին։

― Ես էլ, ― ասաց Փաքարդը շատ հանգիստ եղանակով։

― Չգիտեմ ինձ կմեղադրես թե չէ, բայց ես կարծում էի, որ չես ուզում։ Լավ, ուրեմն, շատ լավ։ Գնանք վերջացնենք դրա հաշիվը։

― Սպասիր մի րոպե, ես իմ խոսքը դեռ չեմ ասել։ Ինձ լսիր։ Գնդակահարելը լավ է, բայց ավելի հանգիստ միջոցներ կան, եթե այդ պետք է անել։ Ասածս այն է, որ իմաստ չունի վազել կախաղանի օղակի ետևից, երբ կարելի է որոշումդ ի կատար ածել այլ ձևով, որը նույնքան լավ է և միաժամանակ քեզ վտանգի չի ենթարկի։ Ճիշտ չէ՞։

― Անպայման։ Բայց ինչպե՞ս։

― Դե, իմ մտածածն այս է։ Կխուզարկենք մեր շուրջը, կհավաքենք խցիկներում մնացած իրերը, կգնանք ափ և կթաքցնենք այդ ապրանքը։ Ապա կսպասենք։ Կարծում եմ, որ երկու ժամից ավելի չի անցնի, երբ այս խորտակվող նավը մասերի կբաժանվի և կտորները ջրի ընթացքով կգնան ներքև։ Հասկանո՞ւմ ես։ Ջիմն էլ կխեղդվի․ ոչ ոքի չեն մեղադրի դրա համար, բացի իրենից։ Իմ կարծիքով դա շատ ավելի լավ է, քան սպանելը։ Ես կողմնակից չեմ մարդ սպանելուն, երբ կարելի է գործը այլ ձևով կատարել։ Սպանելը լավ բան չէ, ոչ էլ բարոյական տեսակետից է ճիշտ։ Իրավացի չե՞մ։

― Այո, ընդունում եմ, որ իրավացի ես։ Բայց ենթադրենք, թե նավը մասերի չբաժանվեց, ու ջուրը այն չտարավ։ Այդ դեպքում ի՞նչ ենք անելու։

― Լավ, կարող ենք երկու ժամ սպասել ու տեսնել, չե՞նք կարող։

― Շատ լավ, ուրեմն գնանք։

Նրանք գնացին, ես էլ սառը քրտնքի մեջ կորած դուրս թռա և խարխափելով շարժվեցի առաջ։ Ամենուրեք խավար էր, խավար, ինչպես սև ձյութը։ Ես մի տեսակ խռպոտ շշուկով կանչեցի՝ «Ջի՛մ», և նա, անմիջապես կանգնելով կողքիս, արձագանքեց մի տեսակ հեծեծանքով։ Ես ասացի նրան․

― Շո՛ւտ, Ջի՛մ, հիմարության կամ ախուվախի ժամանակ չէ․ մարդասպանների խումբ կա նավակում։ Եթե մենք չգտնենք նրանց մակույկը և բաց չթողնենք, որ գետը տանի, այնպես, որ այս մարդիկ չկարողանան նավից դուրս գալ, նրանցից մեկը կորած է։ Իսկ եթե գտնենք նավակը, բոլորի բանն էլ բուրդ կլինի, որովհետև շերիֆը նրանց կբռնի։ Շո՛ւտ, շտապի՛ր։ Ես նավակը կորոնեմ ձախ կողմում, իսկ դու՝ աջ։ Սկսիր լաստի կողքից և․․․

― Ա՛խ, աստվա՜ծ իմ, աստվա՜ծ իմ։ Լա՞ստը։ Այլևս լաստ չկա։ Կապը կտրվել է, և գնացել է։ Իսկ մենք մնացինք այստեղ։

1. ↑ Մովսես ― ըստ ավանդության, հրեա ժողովրդի հնադարյան առաջնորդը, որին իբրև թե մանուկ հասակում գտել են եղեգնուտում։
2. ↑ o, 91 մ (անգլիական երկարության չափ)։
3. ↑ Երիքո ― քաղաք Պաղեստինում։ Գնալ Երիքո ― ժողովրդական ասացվածք, որը նշանակում է հեռանալ, կորչել։
4. ↑ Հնդկացի իշխան։
5. ↑ Աբոլիցիոնիստ ― նեգրերի ստրկությունը վերացնելու կողմնակիցներ։