Վհուկը

Գիշերվա մոտ էր։ Տիրացու Սավելի Գիկինը պառկել էր իր համար եկեղեցու պահականոցում ահագին անկողնում և չէր քնում, թեպետ միշտ սովորություն ուներ քնելու հավերի հետ։ Ճարպոտած, բազմագույն չթի կտորտանքով կարած վերմակի մի ծայրից նայում էին նրա շիկակարմիր, կարծր մազերը, մյուս ծայրի տակից ցցվել էին խոշոր, վաղուց չլվացած ոտքերը։ Նա ականջ էր դնում... Նրա պահականոցը խրվել էր պարսպի մեջ, և միակ պատուհանը դուրս էր գալիս դեպի դաշտը։ Իսկ դաշտում մի իսկական պատերազմ էր։ Դժվար էր հասկանալ, թե ով ում էր ջնջում աշխարհից և ում կործանման համար էր բնության մեջ շիլափլավ եփվում, բայց դատելով անլռելի, չարագույժ թնդյունից, ինչ֊որ մեկի բանը շատ վատ էր։ Ինչ֊որ մի անհաղթելի ուժ մեկի հետևից էր ընկել դաշտում, մոլեգնում էր անտառում և եկեղեցու կտրանը, չարությամբ բռունցքներով ծեծում էր պատուհանը, գցում, քրքրում էր, իսկ ինչ֊որ մի հաղթված բան ոռնում էր և լաց լինում... Աղիողորմ լացը լսվում էր մերթ պատուհանի հետևը, մերթ կտուրի վրա, մերթ էլ վառարանում։ Դրա մեջ լսվում էր ոչ թե օգնության կոչ, այլ թախիծ, մի գիտակցություն, որ արդեն ուշ է, փրկություն չկա։ Ձյան թմբերը թեթև ծածկվել էին սառցե բարակ կեղտով, դրանց և ծառերի վրա արցունքներ էին դողում, ճանապարհների և շավիղների վրա շաղվում էր ցեխի և հալած ձյան խյուսը։ Մի խոսքով, գետնի վրա հալհլոց էր, բայց երկինքը մութ գիշերի միջով չէր տեսնում այդ և ինչքան ուժը պատում էր, թափում էր հալած գետնի վրա նոր ձյան փաթիլները։ Իսկ քամին զբոսնում էր հարբածի պես... Նա չէր թողնում, որ ձյունը նստի գետնին և պտտեցնում էր մթության մեջ ինչպես ուզում էր։

Գիկինը ականջ էր դնում այդ երաժշտությանը և մռայլվում էր։ Բանն այն էր, որ նա գիտեր կամ գոնե գլխի էր ընկնում, թե դեպի ո՛ւր էր թեքվում այս խառնաշփոթը և ո՛ւմ արածն էր այդ բոլորը։

— Ես գի֊իտե՜մ,— մռթմռթում էր նա մատով սպառնալով ինչ֊որ մեկին վերմակի տակ։— Ես բոլորը գիտեմ։

Պատուհանի մոտ, տաբուրետի վրա նստած էր տիրացուի կինը՝ Ռաիսա Նիլովնան։ Թիթեղյա լամպը, որ դրած էր մյուս տաբուրետին, կարծես վախվխելով և չվստահելով իր ուժերին, թույլ, առկայծող լույս էր արձակում նրա լայն ուսերի, մարմնի գեղեցիկ, հրապուրիչ ռելիեֆի և հաստ ծամի վրա, որը կպչում էր գետնին։ Տիրացուի կինը կոշտ կտավից ջվալներ էր կարում։ Նրա ձեռքերը արագ շարժվում էին, բայց, այնուամենայնիվ, նրա մարմինը, աչքերի արտահայտությունը, հոնքերը, գեր շրթունքները, սպիտակ վիզը թուլացել էին, թաղվելով միօրինակ, մելամաղձոտ աշխատանքի մեջ, և թվում էր, թե քնել էին։ Հազվադեպ միայն նա բարձրացնում էր գլուխը, որ հանգստություն տա հոգնած ուսին, թեթևակի նայում էր պատուհանին, որի ետև մոլեգնում էր բուքը, և կրկին կռան ում էր կոշտ կտավի վրա։ Ո՛չ ցանկություններ, ո՛չ տխրություններ, ո՛չ ուրախություններ. ոչինչ չէր արտահայտում նրա վեր ցցված քթով և այտերին փոսիկներով գեղեցիկ դեմքը։ Այդպես ոչինչ չի արտահայտում գեղեցիկ շատրվանը, երբ չի ցայտում։

Բայց ահա նա վերջացրեց մի ջվալ, նետեց մի կողմ և քաղցր ձգվելով, իր աղոտ, անշարժ հայացքը հառեց պատուհանին... Ապակիների վրա արցունքներ էին լողում և սպիտակին էին տալիս ոչ երկարակյաց փաթիլները։ Փաթիլը ընկնում է ապակու վրա, մտիկ է տալիս տիրացուի կնոջը և հալչում է...

— Արի պառկի՛ր,— մռթմռթաց տիրացուն։

Տիրացուի կինը լռում էր։ Բայց հանկարծ նրա արտևանունքները շարժվեցին, և աչքերում փայլեց ուշադրությունը։ Սավելին, որ ամբողջ ժամանակ վերմակի տակից դիտում էր նրա դեմքի արտահայտությունը, գլուխը դուրս հանեց և հարցրեց.

— Ի՞նչ է։

— Ոչի՛նչ.... Կարծես ճամփորդ է գնում,— կամաց պատասխանեց տիրացուի կինը։

Տիրացուն ձեռքերով ու ոտքերով վրայից դեն նետեց վերմակը, չոքեց անկողնում և բութ նայեց կնոջը։ Լամպի երկչոտ լույսը լուսավորեց նրա մազմզոտ, ծաղկատար դեմքը և սահեց կիսախռիվ, կոշտ գլխի վրայով։

— Լսո՞ւմ ես,— հարցրեց կինը։

Բքի միալար ոռնոցի միջից նա լսեց հազիվ լսելի բարակ, հնչող նվոց, նման մոծակի տզզոցին, երբ նա ուզում է նստել այտի վրա և բարկանում է, որ խանգարում են իրեն։

— Փոստն է...— մռթմռթաց Սավելին, կրնկների վրա նստելով։

Եկեղեցուց երեք վերստ հեոու ընկած էր փոստի ճանապարհը։ Քամու ժամանակ, երբ այն փչում էր մեծ ճանապարհից եկեղեցու կողմը, պահականոցի բնակիչները լսում էին զանգակի ձայնը։

— Տեր աստված, խելքներին էլ փչում է ճանապարհ գնալ այս եղանակին,— հառաչեց տիրացուի կինը։

— Արքունի գործ է։ Ուզում ես, չես ուզում, գնա...

Նվոցը փոքր֊ինչ տևեց և նվաղեց։

— Անց կացավ,— ասաց Սավելին պառկելով։

Բայց դեռ նա չէր ծածկվել վերմակի տակ, որ ականջին հասավ պարզ զանգակի հնչյունը։ Տիրացուն անհանգիստ նայեց կնոջը, ցած թռավ անկողնուց և կողեկող ընկնելով, քայլեց վառարանի մոտով։ Զանգակը հնչեց մի փոքր և կրկին նվաղեց, կարծես կտրվեց։

— Չի լսվում...— մռթմռթաց տիրացուն կանգ առնելով և աչքերը կկոցած նայելով կնոջը։

Բայց այդ պահին քամին խփեց պատուհանին և հասցրեց մի բարակ, հնչուն տնքոց... Սավելին գունատվեց, կռնչացրեց և կրկին շփշփացրեց մերկ ոտքերը հատակի վրա։

— Փոստը պտտեցնում է,— խռպոտ ձայնով ասաց նա, չարությամբ ծուռ֊ծուռ նայելով կնոջը։— Լսո՞ւմ ես, փոստը պտտեցնում է... Ես... ես գիտեմ։ Ի՞նչ, ես չե՞մ... չե՞մ հասկանում,— մռթմռթաց նա։— Ես ամեն բան հասկանում եմ, փչանա՛ս դու։

— Ի՞նչ գիտես,— կամաց հարցրեց տիրացուի կինը, աչքերը չհեռացնելով պատուհանից։

— Հենց այն գիտեմ, որ այս բոլորը քո արածներն են, վհո՛ւկ։ Քո արածներն են, փչանա՛ս դու։ Այս բուքն էլ, այս փոստը, որ պտտեցնում է, այս բոլորը դու ես արել։ Դո՛ւ։

— Կատաղում ես, հիմա՛ր...— հանդարտ նկատեց տիրացուի կինը։

— Ես քո մեջ վաղուց եմ այդ նկատում։ Ամուսնացա թե չէ, հենց առաջին օրը նկատեցի, որ արյունդ շան արյուն է։

— Թո՛ւ,— զարմացավ Ռաիսան, ուսերը սեղմելով և խաչակնքելով։— Խա՛չ հանիր երեսդ, տխմա՛ր։

— Վհուկը հենց վհուկ է ու կա,— շարունակեց Սավելին խուլ, լացող ձայնով, շտապ քիթը սրբելով շապկի փեշով։— Թեև դու իմ կինն ես, թեև հոգևոր կոչում ունես, բայց ես քո մասին հենց բացեիբաց այդպես էլ կասեմ, թե ինչպիսին ես դու... Ապա ինչպե՞ս։ Տեր աստված, դու հասիր օգնության։ Անցյալ տարի Դանիել մարգարեի և երեք պատանիների օրը բուք էր և ի՞նչ. վարպետը եկավ տաքանալու։ Հետո Ալեքսեանոսի, աստծո մարդու օրը, գետը բացվեց և ուրյադնիկին բերեց... Ամբողջ գիշեր այստեղ հետդ, անիծածը, սիլի֊բիլի արեց ու երբ առավոտը դուրս եկա ու նրան մտիկ տվեցի, աչքերի տակին օղակներ էին և այտերը ներս էին ընկել։ Հը՞։ Ապասովկի օրը երկու անգամ մրրիկ եղավ, և երկու անգամն էլ որսորդը եկավ գիշերելու։ Ես ամեն բան տեսա, գետի՛նը մտնի։ Ըհը՛, խեցգետնից էլ ավելի կարմրեցիր։ Հա֊բա՞։

— Ոչինչ չես տեսել...

— Կասես հա՜։ Իսկ այս ձմեռ Կրետեի տասը նահատակների ծննդյան գիշերը, երբ բուքը գիշեր ու զօր փչում էր... միտդ է. պարագլխի գրագիրը ճանապարհը կորցրեց և շունը այստեղ ներս ընկավ։ Եվ ինչո՞վ հրապուրվեցիր։ Թո՛ւ, գրագրո՜վ։ Արժեր նրա համար աստծու եղանակը խառնել իրար։ Սատանի՛ կտոր, փսլնքո՛տ, գետնի վրա չի երևում, ողջ ռեխը բշտիկների մեջ կորած, վիզն էլ ծուռ... էլի բան էր՝ գեղեցիկ լիներ, թե չէ՝ թո՛ւ, սատանա՛։

Տիրացուն շունչ քաշեց, շրթունքները սրբեց և սկսեց ականջ դնել։ Զանգակը չէր լսվում, միայն քամին էր կտուրի վրա շառաչում. բայց պատուհանի ետևը մթության մեջ կրկին զնգզնգոց լսվեց։

— Հիմա էլ նույնը,— շարունակեց Սավելին։— Զուր տեղը չի պտտեցնում այս փոստը։ Թքիր աչքերիս, թե փոստը քեզ չի որոնում։ Հը՜ , սատանան գիտե իր բանը, լավ օգնական է։ Կպտտեցնի, կպտտեցնի ու այստեղ կբերի։ Գի՜֊ի՜տեմ, տե՜֊ե՜սնում եմ։ Չես կարող ծածկել, սատանի՛ բոժոժ, կուռքային վավաշանքդ։ Հենց որ բուքն սկսվեց, ես ձեռաց հասկացա մտքերդ։

— Ա՛յ հիմար,— քմծիծաղեց տիրացուի կինը։— Ի՞նչ, քո կարծիքով, հիմար խելքովդ, ե՞ս եմ վատ եղանակ անում։

— Հը՞մ... Քմծիծա՛ղ տուր։ Դու ես, թե դու չես, բայց միայն ես նկատում եմ, հենց որ արյունը մեջդ եռում է, վատ եղանակ է սկսվում, իսկ հենց որ վատ եղանակ է սկսվում, մի անխելք մեկին այստեղ է բերում։ Ամեն անգամ այսպես է լինում։ Ասել է՝ դու ես։

Տիրացուն է՛լ ավելի համոզիչ դարձնելու համար մատը դրեց ճակատին, փակեց ձախ աչքը և արտասանեց երգեցիկ ձայնով.

— Անմտությո՜ւն, Հուդայի նզո՜վք։ Եթե դու իսկապես մարդ ես, ոչ թե վհուկ, խելքդ կհավաքեիր, կմտածեիր։ Ի՞նչ կանես, եթե եկողները վարպետ, որսորդ, գրագիր չլինեին, այլ սատանան նրանց կերպարանքով։ Հը՞։ Մի մտածի՛ր։

— Ախր դու հիմար ես, է՜, Սավելի,— հառաչեց տիրացուի կինը, խղճահար նայելով ամուսնուն։— Հայրս որ կենդանի էր և այստեղ էր ապրում, շատ ժողովուրդ էր գալիս նրա մոտ դողէրոցքից բուժվելու. գյուղից էլ, գաղթեցրածների բնակավայրերից, հայերի գյուղերից։ Հաշվիր որ ամեն օր գալիս էին, և ոչ ոք նրանց սատանա չէր ասում։ Իսկ երբ մեզ մոտ վատ եղանակին, տարին մի անգամ մարդ է գալիս տաքանալու, դու էլ զարմանում ես, հիմար, ձեռաց տեսակ֊տեսակ մտքեր են գալիս գլուխդ։

Կնոջ տրամաբանությունը դիպավ Սավելիին։ Նա ոտքերը իրարից հեռու դրեց, գլուխը կռացրեց և սկսեց մտածել։ Նա դեռ պինդ հավատացած չէր իր գլխի ընկած բաների մեջ, իսկ տիրացուի կնոջ խոսելու անկեղծ, անտարբեր եղանակը նրան բոլորովին մոլորեցրեց, բայց, այնուամենայնիվ, մի քիչ մտածելով, նա գլուխը շարժեց և ասաց.

— Չասենք ծերերը կամ էն տեսակ անճոռնիները, այլ երիտասարդներն են խնդրում գիշերելու տեղ... Ինչի՞ցն է։ Եվ թող միայն տաքանային, բայց նրանք սատանայական գործի վրա էին։ Չէ, կնիկ, ձեր կնիկարմատի ցեղից ավելի խորամանկ արարած չկա աշխարհիս երեսին։ Իսկական խելք ձեր մեջ, աստված իմ, սարյակի խելքից էլ քիչ է, բայց դրա տեղը խորամանկությունը սատանայական է, հա՜ա, աստված հեռու տանի։ Հրես փոստը ճնկճնկացնում է։ Բուքը դեռ նոր էր սկսվել, ես արդեն քո բոլոր մտքերը հասկանում էի։ Սատանայական բաներ շատ սարքեցիր, օձ արարած։

— Դո՞ւ ինչ ես հետևիցս ընկել, անիծված,— համբերությունից դուրս եկավ տիրացուի կինը։— Ի՞նչ ես հոգուս կպել ձյութի պես։

— Այն եմ կպել, որ եթե գիշերս, աստված չանի, բան պատահի՞... լսի՞ր... եթե բան պատահի, վաղը լույսը չբացված կգնամ Դյակովո, հայր Նիկոդիմի մոտ ու ամեն բան կբացատրեմ։ Այ, այսպես, այսպես բան կասեմ, հայր Նիկոդիմ, վեհանձնաբար ներեցեք, բայց նա վհուկ է։ Ինչո՞ւ։ Հը՜մ... ցանկանո՞ւմ եք իմանալ ինչու։ Համեցե՛ք... Այսպես, այսպես բան։ Եվ վա՛յ քեզ, կնի՛կ։ Ոչ մենակ ահեղ դատաստանի ժամանակ, այլև երկրային կյանքի մեջ պատժված կլինես։ Զուր տեղը չի, որ ցեղի համար ժամագրքում աղոթքներ են գրած։

Հանկարծ պատուհանին մի թխկոց լսվեց, այնպես ուժեղ և արտասովոր, որ Սավելին գունատվեց և վախից պպզեց։ Տիրացուի կինը վեր թռավ տեղից և նույնպես զունատվեց։

— Ի սե՛ր աստծո, նե՛րս թողեք տաքանանք,— լսվեց մի դողդողացող, թանձր բաս ձայն։— Ո՞վ կա այդտեղ, բարությո՛ւն արեք։ Ճանապարհը կորցրել ենք։

— Իսկ դուք ո՞վ եք,— հարցրեց տիրացուի կինը, վախենալով պատուհանին նայել։

— Փոստն է,— պատասխանեց մի ուրիշ ձայն։

— Զուր տեղը սատանություններ չարիր,— ձեռքը թափ տվեց Սավելին։— Հենց այդ է որ կա։ Ես ճիշտ ասացի... Դե, հիմա ի՛նձ մտիկ։

Տիրացուն երկու անգամ վեր թռավ անկողնու մեջ, փռվեց փետրաներքնակի վրա և, բարկացած փնչացնելով, երեսը դարձրեց պատին։ Շուտով նրա մեջքին փչեց ցուրտ օդը։ Դուռը ճռնչաց և շեմքին երևաց մի բարձրահասակ մարդկային կերպարանք, ոտքից գլուխ ձյան մեջ կորած։ Նրա հետևից հազիվ աչքի առաջ երևաց նույնպիսի սպիտակ մեկը...

— Հակերն էլ ներս բերե՞մ,— հարցրեց երկրորդը խռպոտ բասով։

— Այնտեղ հո չե՞նք թողնի։

Այս ասելով, առաջինն սկսեց բաշլուղն արձակել և, չսպասելով, որ արձակվի, պոկեց գլխարկի հետ միասին և չարությամբ շտապեց վառարանի մոտ։ Հետո վրայից վերարկուն քաշելով, նա նետեց նույն տեղը և բարևելով, սկսեց քայլել պահականոցում։

Դա մի երիտասարդ, խարտյաշ փոստատար էր՝ մաշված, համազգեստային սերթուկիկով և շիկակարմիր, ցեխոտ սապոգներով։ Քայլելով տաքացնելով իրեն, նա նստեց սեղանի մոտ, ձգեց ցեխոտ ոտքերը ջվալների կողմը և գլուխը դիմհար արեց բռունցքին։ Նրա գունատ, կարմիր բծերով դեմքը դեռ կրում էր հենց նոր ապրած ցավի և վախի հետքերը։ Չարությունից այլանդակված, մի քիչ առաջվա ֆիզիկական և բարոյական տառապանքի թարմ հետքերով, հալած ձյունը հոնքերին, բեղերին և կլոր, փոքր մորուքին՝ նա գեղեցիկ էր։

— Շան կյանք է,— մռթմռթաց փոստատարը, աչքերը պտտեցնելով պատերի վրայով և կարծես չհավատալով, որ տաք տեղ է ընկել։— Քիչ մնաց կորչեինք։ Եթե ձեր կրակը չլիներ, էլ չեմ իմանում, թե ինչ կլիներ... Եվ սատանան գիտե, թե այս բոլորը երբ կվերջանա։ Վերջ չկա այս շան կյանքին։ Ո՞ւր ենք ընկել,— հարցրեց նա, ցածրացնելով ձայնը և աչքերը գցելով տիրացուի կնոջ վրա։

— Գուլյաևի թումբը, գեներալ Կալինովսկու կալվածը,— պատասխանեց տիրացուի կինը ցնցվելով և կարմրելով։

— Լսո՞ւմ ես, Ստեպան,— շրջվեց փոստատարը կառապանին, որ կանգնել֊մնացել էր դռան մեջ՝ մեծ կաշվե հակը ուսին։— Մենք Գուլյաևի թումբն ենք ընկել։

— Հա... հեռու է։

Արտասանելով այս խոսքը խռպոտ, ընդհատվող հառաչանքով, կառապանը դուրս գնաց և քիչ անց ներս բերեց ուրիշ մի ավելի փոքր հակ, ապա կրկին դուրս գնաց և այս անգամ ներս բերեց փոստատարական թուրը լայն փոկով, որ ձևով նման էր այն երկար տափակ սրին, ինչպիսին որ լուբոկ պատկերներում նկարվում է Հուդիթը Ողոփերնի մահճի մոտ։ Հակերը դարսելով պատի երկայնքով, նա դուրս գնաց հաշտը, նստեց այնտեղ և սկսեց ծխամորճ ծխել։

— Ճամփից եկած եք, գուցե թեյ կխմեք,— հարցրեց տիրացուի կինը։

— Ի՞նչ թեյ խմելու ժամանակ է,— մռայլվեց փոստատարը։— Հրես պետք է շուտ տաքանալ ու ճանապարհ ընկնել, եթե ոչ փոստային գնացքից կուշանանք։ Մի տասը րոպե կնստենք ու ճանապարհ կընկնենք։ Միայն դուք շնորհ արեք, ճանապարհը ցայց տվեք մեզ։

— Աստված վատ եղանակով պատժեց,— հառաչեց տիրացուի կինը։

— Հըմ,. այո... Իսկ ինքներդ այստեղ ո՞վ եք։

— Մե՞նք։ Տեղացիներ ենք, եկեղեցու մոտ... Մենք հոգևոր կոչումով ենք... Հրեն իմ ամուսինը պառկել է։ Սավե՛լի, վեր կաց մի, ե՛կ բարև տուր։ Այստեղ առաջ եկեղեցու ծուխ էր, բայց տարիուկես առաջ վերացրին։ Դե, իհարկե, երբ պարոնները այստեղ էին ապրում, մարդիկ էլ էին լինում, ծուխ պահելը արժեր, բայց հիմի առանց պարոնների, ինքներդ դատեցեք, ինչով ապրի հոգևորականությունը, եթե ամենամոտ գյուղը այստեղ Մարկովկան է, և այն էլ դեռ հինգ վերստ է։ Հիմի Սավելին արտահաստիքային է և... պահակի տեղ է։ Նրա վրա են դրել եկեղեցուն հսկելը...

Եվ փոստատարը հենց տեղնուտեղը իմացավ, որ եթե Սավելին գնար գեներալի կնոջ մոտ և խնդրեր, որ իրեն մի գրություն տա սրբազանի վրա, նրան լավ տեղ կտային, չի գնում նա էլ գեներալի կնոջ մոտ, որովհետև ծույլ է և վախենում է մարդկանցից։

— Այնուամենայնիվ, մենք հոգևոր կոչում ունենք...— ավելացրեց տիրացուի կինը։

— Ապա ինչո՞վ եք ապրում,— հարցրեց փոստատարը։

— Եկեղեցու մոտ խոտհարք կա ու բոստաններ։ Մենակ թե դրանից մեզ քիչ բան է գալիս...— հառաչեց տիրացուի կինը։— Դյադկինի հայր Նիկոդիմը նախանձոտ աչք ունի, ծառայում է այստեղ ամռան Նիկոլի ժամանակ, մեկ էլ ձմռան Նիկոլի ժամանակ և դրա համար համարյա բոլորը ինքն է վերցնում։ Պաշտպանող չկա։

— Ստում ես,— խռպոտ ձայնով ասաց Սավելին։— Հայր Նիկոդիմը սուրբ հոգի է, եկեղեցու ճրագն է, իսկ եթե վերցնում է, կանոնագրքի համաձայն է վերցնում։

— Ի՞նչ բարկացկոտն է քո մարդը,— քմծիծաղեց փոստատարը։— Իսկ վաղո՞ւց է ամուսնացած ես։

— Բուն բարեկենդանի կիրակի օրը չորս տարին անցավ։ Այստեղ առաջ իմ հայրն էր տիրացու, իսկ երբ նրա մեռնելու ժամանակը եկավ, նա, որպեսզի տեղը ինձ մնա, գնաց կոնսիստորիա և խնդրեց, որ չամուսնացած մեկին փեսացու ուղարկեն ինձ։ Ես էլ ամուսնացա։

— Ահա, ասել է, թե դու մի թրխկանով երկու ճանճ սպանեցիր,— ասաց փոստատարը, նայելով Սավելիի մեջքին։— Թե՛ տեղ ստացար և թե՛ կին ունեցար։

Սավելին անհամբեր կերպով թափահարեց ոտքը և ավելի մոտ շարժվեց դեպի պատը։ Փոստատարը սեղանի մոտից հեռացավ, ձգվեց և նստեց փոստի հակի վրա։ Մի փոքր մտածելով նա ձեռքով տրորեց հակերը, թուրը ուրիշ տեղ դրեց և մեկնվեց, մի ոտքը կախելով հատակին։

— Շան կյանք է...— մռթմռթաց նա, ձեռքերը դնելով գլխատակին և աչքերը փակելով։— Ամենավատ թաթարին էլ այսպիսի կյանք չեմ ցանկանում։

Շուտով տիրեց լռություն։ Միայն լսելի էր, թե ինչպես փնչացնում էր Սավելին, մեկ էլ ինչպես քնած փոստատարը, համաչափ ու դանդաղ շնչելով ամեն մի արտաշնչման ժամանակ թավ, ձգվող «կ֊խ֊խ֊խ» ձայն էր հանում։ Երբեմն֊երբեմն էլ նրա կոկորդում ճռնչում էր մի փոքրիկ անիվ, մեկ էլ հակի վրա շրշում էր ցնցվող ոտքը։ Սավելին շուռ եկավ վերմակի տակ և դանդաղորեն նայեց չորս կողմը։ Տիրացուի կինը նստել էր տաբուրետին և այտերը ափերի մեջ սեղմած, նայում էր փոստատարի դեմքին։ Նրա հայացքը, ինչպես զարմացած, վախեցած մարդու հայացքը, անշարժ էր։

— Է, ի՞նչ ես աչքդ տնկել— բարկացած շշնջաց Սավելին։

— Քե՞զ ինչ։ Պառկի՛ր,— պատասխանեց կինը, աչքը չպոկելով խարտյաշ գլխից։

Սավելին բարկացած դուրս շնչեց կրծքի միջից ողջ օդը և կտրուկ կերպով շրջվեց դեպի պատը։ Մի երեք րոպե անց նա կրկին անհանգիստ շուռ եկավ, չոքեց անկողնում և ձեռքերով հենվելով բարձին, խեթ նայեց կնոջը։ Կինը դեռ չէր շարժվում և նայում էր հյուրին։ Նրա այտերը գունատվել էին և հայացքը վառվում էր ինչ֊որ տարօրինակ կրակով։ Տիրացուն կռնչացրեց, անկողնից սողաց փորի վրա և, մոտենալով փոստատարին, դեմքը ծածկեց թաշկինակով։

— Դա ինչո՞ւ համար ես անում,— հարցրեց տիրացուի կինը։

— Որպեսզի կրակը նրա աչքերին չընկնի։

— Դու էլ կրակը բոլորովին հանգցրու։

Սավելին անվստահորեն նայեց կնոջը, երկարացրեց շրթունքները լամպին, բայց իսկույն ուշքի եկավ և ձեռքերն իրար զարկեց։

— Դե ասա, սատանայական խորամանկություն չէ՞ միթե սա,— բացականչեց նա։— Հը՞։ Կնոջ ցեղից էլ խորամանկ արարած կա՞։

— Պոչավոր սատանա,— շշնջաց տիրացուի կինը, բարկությունից կնճռոտվելով։— Դե սպասի՜ր։

Եվ ավելի հարմար նստելով, նա կրկին աչքը գցեց փոստատարի վրա։

Ոչինչ որ դեմքը ծածկված էր։ Նրան այնքան դեմքը չէր զբաղեցնում, որքան ընդհանուր տեսքը, այն մարդու նորությունը։ Նրա կուրծքը լայն էր, հուժկու, ձեռքերը գեղեցիկ, բարակ, բայց մկանուտ, գեղանկար ոտքերը շատ ավելի գեղեցիկ էին և առնական, քան Սավելիի երկու «ցցափայտերը»։

— Թեև ես պոչավոր եմ, անմաքուր հոգի,— խոսեց մի փոքր լռելուց հետո Սավելին,— բայց նրանց քնելը այստեղ պետք չի... Այո... Նրանց գործը պետական է, մենք պատասխան պիտի տանք, թե ինչո՞ւ նրանց այստեղ պահեցինք։ Թե փոստ ես տանում, դե տար, իսկ քնել պետք չի։ Էյ, դո՛ւ,— բղավեց Սավելին հաշտի կողմը։— Դո՛ւ, կառապա՛ն... Ինչպե՞ս է անունդ։ Ուղեկցեմ ձեզ գուցե։ Վե՛ր կաց, փոստի հետ քնել պետք չի։

Եվ զսպել չկարողանալով, Սավելին վրա վազեց փոստատարին և քաշեց նրա թևից։

— Է՛յ, ձերդ բարեծննդություն։ Թե գնալ է՝ գնացեք, իսկ թե գնալ չկա, էլ պետք չի էն իքը... Քնելը չեղավ։

Փոստատարը վեր թռավ, նստեց, պղտոր հայացքը պտտեցրեց պահականոցում և կրկին պառկեց։

— Բա ե՞րբ եք գնում,— թմբկահարեց լեզվով Սավելին, քաշելով նրա թևը։— Փոստը հենց նրա համար է, որ իր ժամանակին հասնի, լսո՞ւմ ես։ Ես կուղեկցեմ։

Փոստատարը աչքը բաց արեց։ Տաքացած և թուլացած առաջին քաղցր քնից, դեռ ոչ բոլորովին արթնացած, տեսավ, կարծես մշուշի մեջ, տիրացուի կնոջ սպիտակ վիզը և անշարժ, յուղալ հայացքը, փակեց աչքերը և ժպտաց, կարծես այդ բոլորը նա երազում էր տեսնում։

— Ախր այս եղանակին ո՞ւր գնան,— լսեց նա մեղմ կանացի ձայնը։— Կքնեիք ձեզ համար ու անուշ կանեիք։

— Իսկ փո՞ստը,— անհանգստացավ Սավելին։— Փոստը ո՞վ կտանի։ Չլինի՞ դու կտանես։ Դո՞ւ։

Փոստատարը կրկին աչքերը բացեց, նայեց տիրացուի կնոջ դեմքի վրա շարժվող փոսիկներին, հիշեց, թե որտեղ է ինքը, հասկացավ Սավելիին։ Այն միտքը, որ իրեն սպասվում է ճանապարհ գնալ ցուրտ մթության մեջ, ինչպես սառը մրջյուններ, գլխից անցավ ողջ մարմնի վրայով, և նա կծկվեց։

— Էլի մի հինգ րոպե կարելի է քնել...— հորանջեց նա։— Միևնույն է, ուշացել ենք։

— Եվ կարող է պատահել, որ հենց իսկը ժամանակին հասնենք,— հաշտից լսվեց մի ձայն։— Տես հա, ով իմանա ինչ պատահի և հենց գնացքն էլ մեր բախտից ուշանա։

Փոստատարը վեր կացավ և, քաղցր ձգվելով, սկսեց վերարկուն հագնել։

Սավելին տեսնելով, որ հյուրերը պատրաստվում են մեկնել, բավականությունից մինչև անգամ խրխնջաց։

— Օգնիր, ի՞նչ կլինի,— բղավեց կառապանը, հատակից վերցնելով հակը։

Տիրացուն մոտ վազեց նրան և նրա հետ միասին կրեց փոստային բեռը։ Փոստատարն սկսեց քանդել բաշլուղի վրայի հանգույցը։ Իսկ տիրացուի կինը նայում էր նրա աչքերին և կարծես ուզում էր մտնել նրա հոգու մեջ։

— Թե՜յ խմեիք ախր...— ասաց նա։

— Ես՝ ոչինչ... բայց ահա նրանք պատրաստվեցին,— համաձայնվում էր նա։— Միևնույն է, ուշացել ենք։

— Իսկ դուք մնացեք,— շշնջաց տիրացուի կինը, աչքերը ցած գցելով և դիպչելով նրա թևքին։

Փոստատարը վերջապես քանդեց հանգույցը և անվճռականությամբ բաշլուղը գցեց արմունկի վրա։ Նա ջերմություն էր զգում կանգնելով տիրացուի կնոջ մոտ։

— Ինչպիսի՜ պարանոց ունես...

Եվ նա երկու մատները դիպցրեց կնոջ պարանոցին։ Տեսնելով, որ իրեն չեն դիմադրում, շոյեց պարանոցը, ուսը...

— Ո՜ւֆ, ինչպիսին է...

— Մնայի՜ք... թեյ խմեիք...

— Որտե՞ղ ես դնում։ Մեղրով հատիկ,— լսվեց բակից կառապանի ձայնը։— Լայնքսի վրա դիր։

— Մնայի՜ք ախր... Տես ի՛նչ եղանակ է։

Եվ դեռ ոչ բոլորովին արթնացած, չկարողանալով վրայից թափ տալ թարմ խոնջալից քնի հմայքը, փոստատարին հանկարծ տիրեց այն ցանկությունը, որի սիրուն մոռանում են փոստային հակերը... ամեն բան աշխարհում։ Վախեցած, ոնց որ ցանկանար փախչել կամ թաքնվել, նա նայեց դռանը, արագ բռնեց տիրացուի կնոջ իրանը և արդեն թեքվեց լամպի վրա, որ կրակը հանգցնի, երբ հաշտում սապոգները թրխկացրին, և շեմքին երևաց կառապանը... Նրա ուսի վրայով նայում էր Սավելին։ Փոստատարը արագ իջեցրեց ձեռքերը և կանգ առավ կարծես մտածմունքի մեջ ընկած։

— Ամեն բան պատրաստ է,— ասաց կառապանը։

Փոստատարը կանգնեց մի փոքր, ուժգին շարժեց գլուխը, կարծես վերջնականապես արթնացած, և գնաց և կառապանի հետևից։ Տիրացուի կինը մնաց մենակ։

— Ինչ կա, նստի՛ր հետներս, ճանապա՛րհ ցույց տուր,— լսեց նա։

Ծույլ հնչեց մի զանգակը, հետո՝ մյուսը, և հնչող ձայները մանր, երկար շղթայով գնացին հեռացան պահականոցից։

Երբ նրանք կամաց֊կամաց լռեցին, տիրացուի կինը տեղից պոկվեց և ներվայնորեն անցավ անկյանից անկյուն։ Սկզբում նա գունատ էր, հետո ամբողջովին կարմրատակեց։ Նրա դեմքը այլակերպվեց ատելությունից, շնչառությունը դողաց, աչքերը փայլատակեցին վայրի, կատաղի չարությամբ, և ինչպես վանդակի մեջ քայլելով, նա նմանվեց էգ վագրի, որին վախեցնում են շիկացած երկաթով։ Մի րոպե կանգ առավ և նայեց իր կացարանին։ Համարյա սենյակի կեսը բռնել էր անկողինը, որ ընկած էր ամբողջ պատի տակ և բաղկացած էր կեղտոտ փետրաներքնակից, գորշ ու կոշտ բարձերից, վերմակից և զանազան անանուն փալասներից։ Այդ անկողինը ներկայացնում էր մի տձև, տգեղ գունդ, համարյա այնպիսին, որպիսին տնկված էր միշտ Սավելիի գլխի վրա, երբ նրա քեֆը ուզում էր յուղել գլխի մազերը։ Անկողնուց մինչև դուռը, որ դուրս էր գալիս ցուրտ հաշտը, ձգված էր սևացած վառարանը՝ կճուճներով և վրայից կախած սրբիչներով։ Ամեն բան, չբացառած նաև հենց նոր դուրս գնացած Սավելին, կորած էր կեղտի, ճարպի մեջ, մրոտած էր, այնպես որ տարօրինակ էր այդպիսի դրության մեջ տեսնել կնոջ սպիտակ ուսը և նուրբ, քնքուշ մաշկը։ Տիրացուի կինը վազեց դեպի անկողինը, ասես կամենալով ցրիվ տալ, ոտքի տակ տրորել և քրքրել այդ բոլորը, բայց հետո կարծես վախենալով կեղտին դիպչելուց, ետ ցատկեց և կրկին սկսեց քայլել։

Երբ երկու ժամի չափ անց ձնակոլոլ ու չարչարված Սավելին վերադարձավ, տիրացուի կինը արդեն հանվել պառկել էր անկողնում։ Նրա աչքերը փակ կին, բայց դեմքի վրա խաղացող մանր ջղաձգություններից Սավելին հասկացավ, որ նա չի քնել։ Տուն վերադառնալիս, նա խոսք էր տվել իրեն մինչև վաղը լռել և ձեռք չտալ կնոջը, բայց այս րոպեին չհամբերեց, որ մի խայթի։

— Զուր էիր գլխահան անում. գնա՜ց,— ասաց նա, չարախնդորեն քմծիծաղելով։

Տիրացուի կինը լռում էր, միայն նրա կզակը ցնցվեց։ Սավելին դանդաղ հանվեց, կնոջ վրայով անցավ և պառկեց պատին մոտ։

— Ա՛յ, վաղը կբացատրեմ հայր Նիկոդիմին, թե դու ինչպիսի կին ես,— մռթմռթաց նա, կծկվելով։

Տիրացուի կինը արագ շրջվեց ամուսնու կողմը և աչքերը պսպղացրեց նրա վրա։

— Քեզ այսքան տեղն էլ հերիք է,— ասաց նա,— իսկ թե կին ես ուզում՝ գնա փնտրի անտառում։ Ի՞նչ կին եմ ես քեզ համար։ Ճաքե՛ս դու, հա՜։ Դեռ գլխիս էլ կապվել ես, դմբլո՛, անհոգի՛ մարդ, մեղա քեզ աստված։

— Դե՛, դե՛... Քնի՛ր։

— Անբա՜խտ եմ,— սկսեց հեկեկալ տիրացուի կինը։— Դու որ չլինեիր, ես ով գիտի մի վաճառականի կգնայի կամ կարգին մեկին։ Դու որ չլինեիր, ես հիմա ամուսնուս կսիրեի։ Մի ձյունն էլ չթաղեց քեզ, մեծ ճանապարհին չսառեցիր էլ, անօրեն։

Տիրացուի կինը երկար ժամանակ լաց էր լինում։ Վերջիվերջո նա խոր հոգոց հանեց և հանդարտվեց։ Պատուհանի մոտ դեռ շատանում էր բուքը։ Վառարանում, խողովակի մեջ, բոլոր պատերից այն կողմ ինչ֊որ մի բան լաց էր լինում, և Սավելիին թվում էր, որ դա իր մեջ և ականջներում է կատարվում։ Այս երեկո նա վերջնականապես համոզվեց կնոջ նկատմամբ ունեցած իր ենթադրությունների մեջ։ Որ իր կինը սատանայական զորությամբ կարգադրում էր քամիներին և փոստային տրոյկաներին, այդ բանում նա արդեն չէր կասկածում։ Բայց ի մեծ ցավ նրա, այդ խորհրդավորությունը, այդ գերբնականությունը, վայրի ուժը նրա կողքին պառկած կնոջը մի առանձին անհասկանալի հմայք էր տալիս, որը նա առաջ չէր նկատում։ Եվ դրա համար էլ, իր հիմարության պատճառով, ինքն էլ այդ չնկատելով, բանաստեղծացրեց նրան, նա դառավ կարծես ավելի սպիտակ, ավելի կոկ, ավելի անառիկ...

— Վհո՛ւկ,— զայրացավ նա։— Թո՛ւ, գարշելի՛։

Սակայն մի որոշ ժամանակ սպասելով, երբ տեսավ, որ կինը հանդարտվեց և սկսեց հավասար շնչել, նա մատները կպցրեց նրա ծոծրակին... բռան մեջ պահեց նրա հաստ ծամը։ Կինը չէր զգում... Այդ ժամանակ նա ավելի համարձակ դառավ և շոյեց նրա պարանոցը։

— Դե՛նը,— ճչաց կինը և արմունկով այնպես խփեց Սավելիի քթարմատին, որ նրա աչքերից կայծեր թռան։

Քթարմատի ցավը շուտով անցավ, բայց տանջանքը դեռևս շարունակվում էր։

1886