Չիպոլինոյի արկածները

Որտեղ Չիպոլոնեն տրորում է իշխան Լիմոնի ոտքը

Չիպոլինիոն Չիպոլոնեի տղան էր։ Նա յոթ եղբայր ուներ՝ Չիպոլետտոն, Չիպոլոտտոն, Չիպիլոչ֊Չիպոլու֊չչան, և այսպես մինչև վերջ, ամենահարմար անուն սոխի ընտանիքի համար։ Պետք է ուղղակի ասել, որ նրանք լավ մարդիկ էին, միայն թե կյանքում բախտները չէր բանում։ Ի՞նչ կարող ես անել, որտեղ սոխ կա, այնտեղ էլ արցունք։

Չիպոլոնեն, նրա կինն ու տղաները ապրում էին փայտե խրճիթում, որ սածիլի արկղից մի քիչ էր մեծ։

Երբ պատահմամբ այդ կողմերը որևէ հարուստ էր ընկնում, քիթը տհաճությամբ կնճռոտում էր ու մռթմռթում․ «Թյու, ինչ սոխի հոտ է փչում» և հրամայում էր կառապանին, որ կառքն արագ քշի։

Մի անգամ քաղաքի ծայրամասը որոշեց այցելել երկրի տերն ու տիրակալը, իշխան Լիմոնը։ Պալատականները խիստ անհանգստացան։ Սոխի հոտը հանկարծ չկպչի՞ նորին մեծության քթին։

― Ի՞նչ կասի իշխանը, եթե հանկարծ այդ աղքատության հոտն առնի։

― Կարելի է աղքատների վրա օծանելիք ցանել, ― առաջարկեց Ավագ Սենեկապետը։

Անմիջապես մի խումբ Լիմոնուկ֊զինվորներ ուղարկեցին ծայրամաս, որպեսզի օծանելիք ցանեն նրանց վրա, ումից սոխի հոտ էր գալիս։ Այս անգամ զինվորները իրենց թնդանոթներն ու սրերը թողեցին զորանոցներում և շալակներն առան սրսկելու հարմարանք ունեցող հսկայական տակառներ։ Տակառների մեջ լցված էին ծաղկի օծանելիք, մանուշակի հյութ և նույնիսկ ամենալավ տեսակի վարդաջուր։

Հրամանատարը Չիպոլոնեին, նրա որդիներին և բոլոր հարազատներին հրամայեց տնակներից դուրս գալ։ Զինվորները նրանց շարք կանգնեցրին և բոլորի վրա ոտից֊գլուխ օդեկոլոն շաղ տվին։ Այդ հոտավետ անձրևից Չիպոլինոն խիստ հարբուխ կպավ։ Նա սկսեց ուժեղ փռշտալ և չլսեց հեռվից հնչող շեփորի ձայնը։

Այդ իշխան Լիմոնն էր, որ ծայրամաս ժամանեց Լիմոնների, Լիմոնուկների և Լիմոնիկների շքախմբով։

Իշխան Լիմոնը ոտից գլուխ դեղին էր հագել, և նրա դեղին գլխարկի վրա զնգզնգում էր մի ոսկե զանգակ։ Պալատական Լիմոնների զանգակներն արծաթից էին, զինվոր Լիմոնուկներինը՝ բրոնզից։ Այդ բոլոր զանգակներն էլ անընդհատ զնգզնգում էին, այնպես որ հրաշալի երաժշտություն էր ստացվում։ Ունկնդրելու համար հավաքվել էր ամբողջ փողոցը։ Մարդիկ կարծում էին, թե թափառաշրջիկ նվագախումբ է եկել։

Չիպոլոնեն և Չիպոլինոն առաջին շարքում էին։ Հետևում կանգնածները հենվել էին նրանց վրա, և անընդհատ հրում էին ու ոտքերով խփում։ Վերջապես խեղճ ծերուկ Չիպոլոնեն այլևս չկարողացավ համբերել և գոռաց․

― Ե՛տ, ե՛տ գնացեք․․․

Իշխան Լիմոնն ականջները սրեց․

― Այս ի՞նչ բան է։

Նա իր կարճ, ծուռտիկ ոտները հպարտությամբ առաջ գցելով, մոտեցավ Չիպոլոնեին և խստությամբ նայեց ծերուկին։

― Ինչո՞ւ ես գոռում «ետ գնացեք»։ Իմ հավատարիմ հպատակներն այնպես են ուզում ինձ տեսնել, որ նետվում են առաջ․ իսկ դա քեզ դուր չի՞ գալիս, հա՞։

― Ձերդ մեծություն, ինձ թվում է, թե այս մարդը սարսափելի խռովարար է, ― իշխանի ականջին շշնջաց Ավագ սենեկապետը, ― նրան հարկավոր է հատուկ հսկողության տակ առնել։

Լիմոնուկ֊զինվորներից մեկն անմիջապես Չիպոլոնեի վրա ուղղեց հեռադիտակը, որ գործ էր ածվում խռովարարներին հսկելիս։ Ամեն մի Լիմոնուկի մոտ այդպիսի հեռադիտակ կար։

Չիպոլոնեն վախից մեռելի գույն ստացավ։

― Ձերդ մեծություն, ― շշնջաց նա, ― ախր նրանք ինձ ոտնատակ կտան։

― Եվ շատ էլ լավ կանեն, ― որոտաց իշխան Լիմոնը։ ― Այդպես էլ քեզ պետք է։

Այստեղ Ավագ Սենեկապետը ամբոխին դիմեց այսպիսի ճառով․

― Մեր սիրելի հպատակներ, ― ասաց նա, ― նորին մեծությունը շնորհակալություն է հայտնում ձեզ հավատարմության համար և այն եռանդուն աքացիների համար, որով դուք հյուրասիրում եք իրար։ Ավելի թափով հրեցեք իրար, ինչքան ուժ ունեք, սեղմեցեք։

― Բայց նրանք ձեզ էլ կարող են ցած գցել, ― փորձեց հակաճառել Չիպոլինոն։

Անմիջապես մի ուրիշ Լիմոնուկ հեռադիտակն ուղղեց տղայի վրա, և Չիպոլինոն տեսավ, որ ավելի լավ է թաքնվի ամբոխի մեջ։

Սկզբում հետևի շարքերը այնքան էլ ուժեղ չէին հրում առաջիններին, բայց Ավագ Սենեկապետն այնպես կատաղի նայեց չջանացողներին, որ ի վերջո ամբոխն ալեկոծվեց, ինչպես ջուրը տաշտակի մեջ։ Ծերուկ Չիպոլոնեն ճնշմանը չդիմանալով, գլուխկոնձի տվեց և պատահմամբ տրորեց իշխան Լիմոնի ոտքը։ Նորին մեծությունը, որի ոտքերին բավականաչափ կոշտուկներ կային, առանց պալատական աստղագետի օգնության, երկնքի բոլոր աստղերը տեսավ։ Տասը Լիմոնուկ֊զինվոր ամեն կողմից նետվեցին դժբախտ Չիպոլոնեի վրա և ձեռքերին երկաթե ձեռնակապեր անցկացրին։

― Չիպոլի՜նո, Չիպոլի՜նո, որդի՜ս, ― շփոթված շուրջը նայելով ձայն էր տալիս ծերուկը, երբ զինվորները թևերից բռնած տանում էին նրան։

Չիպոլինոն այդ րոպեին շատ հեռու էր դեպքի վայրից և մտքովն էլ չէր անցնում, թե ինչ է կատարվում, բայց բերանբացները, որ քարշ էին գալիս մոտերքում, արդեն ամեն ինչ գիտեին և, ինչպես լինում է նման դեպքերում, նույնիսկ ավելի շատ գիտեին, քան իրոք եղել էր։

― Լավ է, որ նրան ժամանակին բռնեցին, ― ասում էին պարապ շաղակրատները։

― Մի դրան տեսեք, ուզում էր դաշույնով խփի նորին մեծությանը։

― Այդպես չէ՛, չարագործի գրպանում գնդացիր է եղել։

― Գնդացի՞ր, գրպանո՞ւմ։ Չի կարող պատահել։

― Իսկ դուք, ի՞նչ է, կրակոցներ չե՞ք լսում։

Իրականում դրանք բոլորովին էլ կրակոցներ չէին, այլ իշխան Լիմոնի պատվին կազմակերպված տոնական հրավառության ճարճատյուններ։ Բայց մարդիկ այնպես սարսափահար եղան, որ գլխապատառ փախան այս ու այն կողմ։

Չիպոլինոն ուզում էր ճչալ, այդ բոլոր մարդկանց ասել, որ իր հոր գրպանում ոչ թե գնդացիր է եղել, այլ սիգարի մի փոքրիկ մնացորդ, բայց մտածեց որ միևնույն է, բերանբացների ձայնը չի կարող կտրել և խոհեմաբար լռեց։

― Խե՜ղճ Չիպոլինո, նրան հանկարծ այնպես թվաց, որ վատ է տեսնում․ այդ նրանից էր, որ աչքերին արցունքի մեծ կաթիլներ հայտնվեցին։

― Ե՛տ դարձեք, հիմարներ, ― նրանց վրա գոռաց Չիպոլինոն և ատամները սեղմեց, որ լաց չլինի։

Արցունքները վախեցան, ետ֊ետ գնացին և այլևս չերևացին։

Կարճ ասած, ծերունի Չիպոլոնեին դատապարտեցին ցմահ բանտարկության․ և ոչ միայն ցմահ, այլև մահից հետո էլ շատ֊շատ տարիների բանտարկության, քանի որ իշխան Լիմոնի բանտերին կից գերեզմանոցներ կային։

Չիպոլինոն տեսակցություն հաջողեցրեց և հանդիպելով ծերունի հորը, պինդ գրկեց նրան։

― Իմ խե՜ղճ հայրիկ, քեզ գողերի և ավազակների հետ, որպես ոճրագործի, զնդան են նստեցրել։

― Ի՞նչ ես ասում, ի՞նչ ես ասում, որդյակ, ― քնքշորեն ընդհատեց նրան հայրը, ― ախր բանտերը լեփ֊լեցուն են ազնիվ մարդկանցով։

― Իսկ ինչի՞ համար են նրանք նստած, ի՞նչ վատ բան են արել։

― Ոչ մի բան, որդի՛ս։ Ա՛յ, դրա համար էլ նրանց նստեցրել են։ Կարգին մարդիկ իշխան Լիմոնի սրտովը չեն։

Չիպոլինոն մտածմունքի մեջ ընկավ։

― Ուրեմն բանտ ընկնելը մեծ պատի՞վ է։ Բանտերը կառուցվել են նրանց համար, ովքեր գողություն են անում և մարդ սպանում, բայց իշխան Լիմոնի մոտ ամեն ինչ հակառակն է արված, գողերն ու մարդասպանները նրա պալատում են, իսկ բանտերում ազնիվ մարդիկ են նստած։

― Ես էլ եմ ուզում ազնիվ մարդ լինել, ― հայտարարեց Չիպոլինոն, ― բայց բանտ ընկնել չեմ ուզում։ Մի քիչ համբերիր, ես կվերադառնամ և բոլորիդ կազատեմ։

Ծերուկը ժպտաց։

― Դու քեզ վրա շատ ես վստահ, դա այնքան էլ հեշտ գործ չէ։

― Ա՛յ, կտեսնես, ես իմ ասածը կանեմ։

Այդ ժամանակ պահակախմբից ինչ֊որ Լիմոնուկ եկավ և հայտարարեց, որ տեսակցությունն ավարտված է։

― Չիպոլինո, ― հրաժեշտ տալիս ասաց հայրը, ― հիմա արդեն դու մեծ ես և կարող ես գլուխդ պահել։ Մորդ և եղբայրներիդ մասին կհոգա քեռի Չիպոլան, իսկ դու գնա աշխարհ տես, խելք ու խրատ սովորիր։

― Ինչպե՞ս սովորեմ։ Գրքեր չունեմ, և փող էլ չունեմ, որ գնեմ։

― Բան չկա, կյանքը կսովորեցնի։ Միայն թե աչքերդ լայն բաց արա, աշխատիր բոլոր տեսակի խաբեբաներին ու խարդախներին լավ ուսումնասիրել, հատկապես նրանց, ովքեր իշխանություն ունեն։

― Իսկ հետո՞, հետո՞ ինչ անեմ։

― Ժամանակը որ գա, ինքդ կհասկանաս, թե ինչ անես։

― Դե, պրծեք, հերիք է բլբլաք, ― գոռաց Լիմոնուկը։ Իսկ դու, քրջոտ, եթե չես ուզում, որ բանտ ընկնես, այստեղից հեռացիր։

Չիպոլինոն Լիմոնուկին կպատասխաներ մի ծաղրական երգով, բայց մտածեց, որ քանի դեռ կարգին գործ չի սկսել, չարժե բանտ ընկնել։

Նա պինդ համբուրեց հորն ու դուրս վազեց։

Հաջորդ օրը նա մորն ու յոթ եղբայրներին հանձնեց բարի քեռու Չիպոլոյի խնամքին, որին բախտը մի քիչ ավելի էր ժպտացել կյանքում, քան մյուս բարեկամներին։ Սա ինչ֊որ տեղ ծառայում էր որպես դռնապան։

Քեռուն, մորն ու եղբայրներին հրաժեշտ տալով, Չիպոլինոն իր ունեցած֊չունեցածը մի կապոց արեց, կախեց ձեռնափայտի ծայրին և, ուսին դնելով, ճամփա ընկավ։ Գնաց ուր աչքը կկտրեր, բայց երևի ճիշտ ճանապարհ էր ընտրել։

Մի քանի ժամից հետո նա հասավ մի փոքրիկ գյուղ, այնքան փոքրիկ, որ ոչ ոք նույնիսկ չէր փորձել որևէ սյան կամ առաջին տան վրա այդ գյուղի անունը գրել։ Ասենք այդ առաջին տունն էլ ոչ թե տուն էր, այլ ինչ֊որ փոքրիկ շնաբուն, որ կարող էր միայն բակային փոքրիկ շանը պետք գալ։ Պատուհանի մոտ մի շիկամորուս ծերունի նստած, նայում էր դուրս և կարծես ինչ֊որ բանով մտահոգված էր։

Ինչպես Չիպոլինոն ստիպեց կավալեր Պոմիդորին լաց լինել առաջին անգամ

― Տեսնենք, ― բզով ծոծրակը քորելով ասում էր վարպետ Խաղողը, ― վեց անգամ յոթ՝ քառասուներկու․․․ Իննը հանած․․․ Մի խոսքով, ընդամենը դու տասնյոթ աղյուս ունես։

― Իսկ ի՞նչ ես կարծում, հերի՞ք է տան համար։

― Իմ կարծիքով՝ ոչ։

Իսկ ի՞նչ անեմ։

Այդ արդեն քո գործն է։ Տան համար հերիք չի անի՝ դու էլ աղյուսից նստարան շինիր։

― Ինչի՞ս է պետք։ Այգում ինչքան ասես նստարան կա։ Իսկ երբ նրանք զբաղեցրած լինեն, ես կարող եմ նույնիսկ կանգնել։

Վարպետ խաղողը բզով քորեց նախ աջ ականջի հետևը, հետո՝ ձախ ու սուս ու փուս գնաց իր արհեստանոցը։

Իսկ քավոր Դդումը մտածեց, մտածեց, վերջը որոշեց ավելի շատ աշխատել և քիչ ուտել։ Այդպես էլ արեց։ Արդեն նրան հաջողվում էր տարեկան երեք֊չորս աղյուս գնել։

Նա նիհարեց, դարձավ լուցկու հատ, բայց աղյուսների կույտը քանի գնում ավելանում էր։

Մարդիկ ասում էին․

«Մի նայեք քավոր Դդումին, կարելի է կարծել, թե նա աղյուսը սեփական փորից է դուրս քաշում։ Ամեն անգամ, երբ աղյուս է ձեռք բերում, մի կիլոգրամ պակասում է»։

Այսպես անցնում էր տարին տարու հետևից։ Վերջապես հասավ այն օրը, երբ քավոր Դդումը զգաց, որ ծերանում է և այլևս չի կարող աշխատել։ Նա նորից գնաց վարպետ Խաղողի մոտ։

― Արի իմ աղյուսները մեկ էլ հաշվիր, ― ասաց նա։

Վարպետ Խաղողը բիզը վերցրեց, դուրս եկավ արհեստանոցից, նայեց աղյուսի կույտին ու ասաց․

― Վեց անգամ յոթ՝ քառասուներկու․․․ Իննը հանած․․․ մի խոսքով, ընդամենը հարյուր տասնութ աղյուս ունես։

― Հերիք կանի՞ տան համար։

― Իմ կարծիքով՝ ո՛չ։

― Իսկ ի՞նչ անեմ։

― Չգիտեմ ի՛նչ ասեմ քեզ․․․ Հավաբուն շինիր։

― Ախր ոչ մի հավ չունեմ։

― Ուրեմն կատու կապրի այնտեղ։ Գիտե՞ս, կատուն շատ օգտակար գազան է, մկներ է բռնում։

Դե, այդ ճիշտ է, բայց կատու էլ չունեմ։ Ճիշտը որ ասեմ, դեռ մկներ էլ չկան։ Որտեղի՞ց լինեն և ո՞ւմն են պետք։

― Իսկ ի՞նչ ես ուզում ինձանից, ― բզով կատաղորեն ծոծրակը քորելով փնչաց վարպետ Խաղողը։ ― Հարյուր տասնութը՝ դա հարյուր տասնութ է, ոչ ավել, ոչ պակաս, ճի՞շտ է։

― Դու ավելի լավ գիտես, թվաբանություն ես սովորել։

Քավոր Դդումը մի երկու անգամ հառաչեց, բայց տեսնելով, որ դրանից աղյուսները չեն ավելանում, որոշեց առանց ավելորդ խոսքի կառուցումն սկսել։

― Ես աղյուսից մի փոքրի՜կ֊փոքրի՜կ տուն կշինեմ, ― աշխատելով մտածում էր նա։ ― Ինձ պալատ պետք չէ, ես այնքան էլ մեծ չեմ։ Իսկ եթե աղյուսը հերիք չանի, թղթով կշարունակեմ։

Քավոր Դդումը դանդաղ և զգուշորեն էր աշխատում, վախենալով, թե իր թանկարժեք աղյուսները շուտ կվերջանան։ Նա այնքան զգուշությամբ էր մի աղյուսը դնում մյուսի վրա, կարծես դրանք ապակուց լինեին։

Դե նա լավ գիտեր, թե ամեն մի աղյուսն ինչ գնով է ձեռք բերել։

― Ա՛յ, այս մեկը, ― աղյուսներից մեկը վերցնելով և շոյելով, ինչպես կատվիկին են շոյում, ասաց նա, ― հենց այն աղյուսն է, որ ես ձեռք բերեցի տասը տարի առաջ ծնունդի օրին, այն փողերով, որ հավաքել էի՝ տոնին հավ գնելու համար։ Ոչի՛նչ, հավի միս ես կճաշակեմ, երբ շինարարությունն ավարտեմ, իսկ առայժմ առանց դրա էլ յոլա կգնամ։

Ամեն մի աղյուսը դնելիս նա խոր հառաչում էր։ Չնայած դրան, երբ աղյուսները վերջացան, նա դեռ հառաչանքի մեծ պաշար ուներ, իսկ տնակն աղավնատան նման փոքրիկ ստացվեց։

«Եթե աղավնի լինեի, ― մտածում էր խեղճ Դդումը, ― սա շատ հարմար կլիներ ինձ համար»։

Եվ ահա տնակը լիովին պատրաստ է։ Քավոր Դդումը փորձեց ներս մտնել, բայց ծունկը խփեց առաստաղին, և քիչ մնաց ամբողջ շինությունը փուլ գար։

«Ծերացել եմ և անճոռնիացել, հարկավոր է ավելի զգույշ լինել»։

Նա ծունկի իջավ դռան մոտ և փնչալով չորեքթաթ ներս մտավ։ Բայց այստեղ նոր դժվարություններ եղան․ առանց կտուրը քանդելու հնարավոր չէր ոտքի կանգնել, հատակին չէր կարելի պառկել, քանի որ հատակը շատ կարճ էր, իսկ կողքից կողք դառնալ հնարավոր չէր նեղության պատճառով։ Բայց կարևորն այն էր, թե ինչպես վարվի ոտների հետ։ Եթե տուն ես մտել, պիտի ոտներդ էլ ներս տանես, թե չէ անձրևի տակ հո չե՞ս թողնի։

«Տենսում եմ, ― մտածեց քավոր Դդումը, ― որ ես այս տանը պետք է նստած ապրեմ»։

Այդպես էլ արեց։ Նա զգուշորեն շունչ առնելով նստեց հատակին, պատուհանից երևացող նրա դեմքն ամենամռայլ հուսահատություն էր արտահայտում։

― Հը, ինչպե՞ս ես քեզ զգում, հարևան, ― գլուխն իր արհեստանոցի պատուհանից դուրս հանելով, հետաքրքրվեց վարպետ Խաղողը։

― Շնորհակալ եմ, վատ չեմ․․․ ― հառաչելով պատասխանեց քավոր Դդումը։

― Իսկ ուսերիդ մոտ նեղվածք չէ՞։

― Ո՛չ, ո՛չ։ Ախր էս տունը հենց իմ չափսին եմ շինել։

Վարպետ Խաղողը, ինչպես միշտ․ ծոծրակը քորեց և ինչ֊որ անհասկանալի բան փնթփնթաց։ Իսկ այդ ժամանակ քավոր Դդումի տունը տեսնելու համար բոլոր կողմերից մարդիկ էին գալիս։ Երեխաների մի ամբողջ բազմություն հավաքվեց։ Տղաներից ամենափոքրը թռավ կտուրը, պարելով սկսեց երգել։

― Զգո՜ւյշ, տղա, ― աղերսեց քավոր Դդումը։ ― Այդպես տունս կքանդես, ախր տունս ջահել է դեռ, բոլորովին նոր է, մի օրական էլ չկա։

Որպեսզի երեխաների սիրտը շահի, նա հանեց մի բուռ կարմիր ու կանաչ մոմպաս, որ ով գիտի երբվանից էին ընկած գրպանում, և բաժանեց երեխաներին։ Նրանք ուրախ ճղճղոցով խլեցին մոնպասները և իրար մեջ բաժանելիս էլ մի լավ կռվեցին։

Այդ օրվանից քավոր Դդումը երբ մի քանի սոլդո փող էր ճարում, կոնֆետ էր առնում և երեխաների համար դնում լուսամուտի գոգը, ոնց որ ծտերի համար հացի փշրանք են դնում։ Այդպես էլ երեխաները նրա հետ բարեկամացան։

Երբեմն Դդումը տղաներին թույլ էր տալիս հերթով մտնել տնակը, իսկ ինքը դրսից ուշադիր հետևում էր, որ երեխաները մի փորձանք չբերեն։

Ահա՛ հենց այս բոլորի մասին էլ քավոր Դդումը պատմում էր Չիպոլինոյին, երբ գյուղի ծայրին փոշու թանձր ամպ բարձրացավ։ Անմիջապես, կարծես խոսքները մեկ արած, բոլոր պատուհանները, դռներն ու դարբասները սկսեցին ճռռոցով ու շրխկոցով փակվել։ Վարպետ Խաղողի կինն էլ շտապեց իրենց պարտեզի դուռը փակել։

Մարդիկ փակվեցին իրենց տներում, ոնց որ փոթորկից առաջ են անում։ Նույնիսկ հավերը, կատուներն ու շները սկսեցին իրենց համար թաքնվելու տեղ փնտրել։

Չիպոլինոն դեռ գլխի չէր ընկել, թե ի՛նչ է կատարվում, երբ փոշու ամպը ճայթյունով ու դղրդյունով անցավ գյուղի միջով և կանգ առավ հենց քավոր Դդումի տան առաջ։

Փոշու ամպի միջից հայտնվեց մի կառք, որին լծված էին չորս ձի։ Ճիշտն ասած, դրանք այնքան էլ ձիեր չէին, այլ վարունգներ, քանի որ այն երկրում, որտեղ տեղի է ունենում այս ամենը, բոլոր մարդիկ և անասունները ազգակից էին որևէ մրգի կամ բանջարեղենի։

Փքվելով ու փնչալով կառքից դուրս եկավ ամբողջովին կանաչ հագած մի գեր մարդ, թվում էր, թե նրա կարմիր, փափլիկ ուռած այտերը ուր որ է հասած պոմիդորի նման կպայթեն։

Դա հենց ասպետ Պոմիդորն էր, հարուստ կալվածատիրուհիներ, կոմսուհի Բալերի կառավարիչն ու տնտեսը։ Չիպոլինոն իսկույն գլխի ընկավ, որ այդ տիպից ոչ մի լավ բան չի կարելի սպասել, եթե նրան դեռ չտեսած բոլորը փախչում են, և ավելի լավ համարեց մի կողմ քաշվել։

Սկզբում ասպետ Պոմիդորը ոչ ոքի վատ բան չարեց։ Նա միայն նայում էր քավոր Դդումին։ Երկար ու սևեռուն նայում էր նա և չարագուշակ ձևով գլուխը շարժելով լռում։

Իսկ խեղճ քավոր Դդումն այդ րոպեին պատրաստ էր իր տնակի հետ գետնի տակն անցնել։ Քրտինքն առվակի նման հոսում էր նրա ճակատից և լցվում բերանը։

Քավոր Դդումը սիրտ չէր անում նույնիսկ ձեռքը բարձրացնել, որպեսզի դեմքը սրբի, և այդպես էլ հնազանդորեն կուլ էր տալիս քրտինքի աղի ու դառը կաթիլները։

Վերջապես նա աչքերը փակեց և սկսեց մտածել այսպես․ «ո՛չ մի սինյոր Պոմիդոր էլ այստեղ չկա, ես նստած եմ տնակի մեջ և լողում եմ ինչպես ծովայինը նավով Խաղաղ օվկիանոսումն է լողում։ Շուրջս ջուր է, կապո՜ւյտ֊կապո՜ւյտ, խաղա՜ղ֊խաղա՜ղ․․․ Ինչքան մեղմ է օրորվում իմ նավակը»։

Իհարկե, շուրջը ոչ մի ծով էլ չկար, բայց քավոր Դդումի տնակն իսկապես օրորվում էր մեկ աջ, մեկ ծախ։ Այդ նրանից էր որ ասպետ Պոմիդորը մի ձեռքով բռնել էր կտրի մի ծայրից, երկրորդով՝ մյուս ծայրից և ինչքան ուժ ուներ, տնակը թափ էր տալիս․ կտուրն այնպես երերաց, որ խնամքով դարսված կղմինդրներն սկսեցին այս ու այն կողմ թափվել։

Երբ սինյոր Պոմիդորը այնպես կատաղորեն մռնչաց, որ հարևան տների դռներն ու լուսամուտներն ավելի ամուր փակվեցին, իսկ ովքեր բանալին մի անգամ էին պտտեցրել, շտապեցին երկրորդ անգամ էլ պտտեցնել, քավոր Դդումն աչքերն ակամա բացեց։

― Չարագո՛րծ, ― գոռում էր սինյոր Պոմիդորը, ― ավազա՛կ, գո՛ղ, խռովարա՛ր, ապստա՛մբ։ Դու այս պալատը կառուցել ես մի հողի վրա, որ պատկանում է կոմսուհի Բալերին։ Դու քո կյանքի վերջին օրերն անգործությամբ ես ուզում անցկացնել և ուզում ես ոտնահարել երկու խեղճ, զառամյալ այրի սինյորաների, երկու լրիվ որբերի իրավունքները։ Ես հիմա քեզ ցույց կտամ։

― Ձերդ ողորմածություն, ― աղերսեց քավոր Դդումը, ― հավատացնում եմ ձեզ, որ ես թույլատվություն ունեի տուն կառուցելու համար։ Ինձ այդ իրավունքը ժամանակին սինյոր կոմս Բալն է տվել։

― Կոմս Բալը մեռել է երեսուն տարի առաջ, խաղաղություն նրա ոսկորներին։ ― Իսկ հիմա հողը պատկանում է միանգամայն կենդանի կոմսուհիներին։ Դրա համար էլ առանց ավելորդ խոսակցության դուրս կորիր այստեղից։ Մնացածը քեզ փաստաբանը կբացատրի։

― ․․․ Հե՜յ, Սիսեռիկ, որտե՞ղ եք դուք, շուտ արեք։

Սինյոր Կանաչ Սիսեռիկը, գյուղական փաստաբանը, ըստ երևույթին պատրաստ սպասում էր, քանի որ անմիջապես, ինչպես սիսեռը պաճի միջից, չգիտես որտեղից դուրս եկավ։ Ամեն անգամ, երբ Պոմիդորը հայտնվում էր գյուղում, նա կանչում էր այդ ճարտար մարդուն, որպեսզի սա իր կարգադրությունները օրենքի համապատասխան հոդվածներով հաստատեր։

― Ես այստեղ եմ, ձերդ ողորմածություն, պատրաստ եմ․․․ Խոնարհվելով և վախից ամբողջովին կանաչած՝ բլբլաց սինյոր Սիսեռիկը։

Բայց նա այնքան փոքրիկ էր և այնքան արագաշարժ, որ նրա բարևը ոչ ոք չնկատեց։ Վախենալով, թե կարող է այնքան էլ քաղաքավարի չերևալ, նա վեր թռավ և ոտքերը օդում թափահարեց։

― Էյ, ի՞նչ է ձեր անունը, այս անբան Դդումին ասեք, որ թագավորության օրենքների համաձայն նա պարտավոր է անմիջապես հեռանալ այստեղից։ Եվ բացատրեցեք այստեղի բոլոր բնակիչներին, որ կոմսուհի Բալերը մտադիր են այս շնաբնում տեղավորել իրենց ամենակատաղած շանը։ Այդ շունը կոմսի կալվածքները պետք է պաշտպանի չարաճճի տղաներից, որոնք վերջերս սկսել են իրենց չափազանց վատ պահել։

― Այո՛, այո՛, իսկապես որ շատ վատ․․․ այսինքն․․․ ― վախից ավելի կանաչելով փնթփնթում էր Սիսեռիկը։ ― Այսինքն՝ ոչ իսկապես վատ։

― Այդ ի՞նչ է՝ «իսկապես» կամ «ոչ իսկապես»։ Փաստաբա՞ն եք դուք թե ոչ։

― Օ՜, այո, ձերդ ողորմածություն, ես մասնագետ եմ քաղաքացիական, քրեական, ինչպես նաև կանոնական իրավունքների։ Վերջացրել եմ Սալամանկի համալսարանը։ Դիպլոմ և կոչում ունեմ։

― Դե եթե դիպլոմ և կոչում ունեք, ուրեմն դուք կհաստատեք, որ ես իրավացի եմ։ Իսկ հետո արդեն կարող եք գնալ ձեր գործին։

― Այո, այո, սինյոր ասպետ, ինչպես որ դուք ցանկանում եք․․․ Եվ սինյոր փաստաբանն այլևս չսպասեց, որ իրեն երկրորդ անգամ խնդրեն, մկան պոչի նման արագ և աննկատելի մի կողմ քաշվեց։

― Հը, լսեցի՞ր ի՞նչ ասաց փաստաբանը, ― քավոր Դդումին դիմելով՝ հարցրեց Պոմիդորը։

― Բայց նա ոչինչ էլ չասաց, ― լսվեց ինչ֊որ մեկի ձայնը։

― Ինչպե՞ս, դու համարձակվում ես դեռ ինձ հետ վիճե՞լ, թշվառական։

― Ձերդ ողորմածություն, ես իսկի բերանս էլ չեմ բացել․․․ ― թոթովեց քավոր Դդումը։

― Բա ո՞վ էր, որ դու չէիր։ Եվ ասպետ Պոմիդորը սպառնագին շուրջը նայեց։

― Խաբեբա՛, խարդա՛խ, ― նորից լսվեց նույն ձայնը։

― Այդ ո՞վ է խոսում, ո՞վ։ Երևի քավթառ վարպետ Խաղողն է այդ, ― որոշեց ասպետ Պոմիդորն ու, մոտենալով կոշկակարի արհեստանոցին, մահակով խփեց դռանն ու մռնչաց․ ― Վարպետ Խաղող, ես շատ լավ գիտեմ, որ ձեր արհեստանոցում իմ և կոմսուհի Բալերի դեմ հաճախ հանդուգն ու խռովարարական խոսքեր են ասվում։ Դուք ոչ մի հարգանք չեք տածում դեպի այդ զառամյալ, մեծատոհմ սինյորա այրիները, որոնք բոլորովին որբ են։ Բայց սպասեք, ձեր հերթն էլ կգա, կտեսնեք, թե ո՛վ է վերջում ծիծաղելու։

― Քո հերթն ավելի շուտ կգա, սինյոր Պոմիդոր։ Օ՜խ, շուտով դու կտրաքես, անպայմա՜ն կտրաքես։

Այդ խոսքերն արտասանողը ուրիշ մեկը չէր, այլ Չիպոլինոն։ Ձեռքերը գրպանները դրած, նա այնքան հանգիստ ու վստահ էր մոտենում ահեղ ասպետ Պոմիդորին, որ սրա մտքովն էլ չանցավ, թե ճշմարտությունն իր աչքերի մեջ համարձակվում է ասել այդ խղճուկ տղան, այդ փոքրիկ թափառաշրջիկը։

― Իսկ դո՞ւ որտեղից հայտնվեցիր, ինչո՞ւ աշխատանքի չես։

Ես դեռ չեմ աշխատում, ես միայն սովորում եմ, ― պատասխանեց Չիպոլինոն։

― Իսկ ի՞նչ ես ուսումնասիրում, որտե՞ղ են գրքերդ։

― Ես ուսումնասիրում եմ սրիկաներին, ձերդ ողորմածություն։ Հենց հիմա նրանցից մեկը կանգնած է իմ դեմ, և ես երբեք հարմար առիթը բաց չեմ թողնի, որպեսզի ինչպես հարկն է ուսումնասիրեմ նրան։

― Ա՜խ, դու ուսումնասիրում ես սրիկաների՞ն։ Այդ շատ հետաքրքրիր է։ Ասենք, գյուղում բոլորն էլ սրիկաներ են։ Եթե դու նոր սրիկա ես գտել, ցույց տուր ինձ։

― Հաճույքով, ձերդ ողորմածություն, ― խորամանկորեն աչքը ճտելով պատասխանեց Չիպոլինոն։

Այստեղ նա ձեռքը տարավ ձախ գրպանն ու հանեց մի փոքրիկ հայելի, որով նա սովորաբար խաղում էր արևի ճառագայթների հետ։ Բոլորովին մոտենալով սինյոր Պոմիդորին, Չիպոլինոն հայելին բռնեց նրա քթի մոտ ու ասաց․

― Ահա նա, այդ սրիկան, ձերդ ողորմածություն։ Եթե ցանկանում եք, ուշադիր նայեք սրան։ Ճանաչո՞ւմ եք։

Ասպետ Պոմիդորը չկարողացավ իրեն զսպել և մի աչքով նայեց հայելու մեջ։

Հայտնի չէ, թե այնտեղ ինչ տեսնելու հույս ուներ, բայց իհարկե, տեսավ իր կրակի նման կարմիր, փոքրիկ ու չար աչքերով, դրամարկղի բացվածքի նման լայն բերանով կերպարանքը։

Այստեղ էլ սինյոր Պոմիդորը հասկացավ, որ Չիպոլինոն ուղղակի ձեռ է առնում իրեն։ Այ թե կատաղեց։ Ամբողջովին շառագունած, երկու ձեռքով բռնեց Չիպոլինոյի մազերից։

― Օ՛յ֊օ՛յ֊օ՛յ, ― չկորցնելով իրեն հատուկ կենսուրախությունը, ճչաց Չիպոլինոն, ― ա՛խ, ինչքան ուժեղ է այդ սրիկան, որին դուք տեսաք իմ հայելու մեջ։ Հավատացնում եմ ձեզ, նա մեն֊մենակ մի ամբողջ ավազակախումբ արժի։

― Ես քեզ ցույց կտամ, խաբեբա՛․․․ գոռաց ասպետ Պոմիդորն ու այնպես ուժգին ձիգ տվեց Չիպոլինոյի մազերից, որ մի ամբողջ փունջ պոկվեց ու մնաց նրա ձեռքում։

Բայց այստեղ տեղի ունեցավ այն, ինչ պիտի լիներ։ Պոկելով Չիպոլինոյի սոխե մազերը, ահեղ ասպետ Պոմիդորն հանկարծ աչքերում և քթի մեջ սուր ծակծկոց զգաց։ Մեկ֊երկու անգամ նա փռշտաց, իսկ հետո արցունքը նրա աչքերից դուրս ցայտեց շատրվանի նման։ Արցունքի շիթերը, առվակներն ու գետերը այնքան առատ էին հոսում նրա այտերով, որ ամբողջ փողոցը թրջեցին, կարծես դռնապանն էր ռետինե խողովակով ջրել։

«Այսպիսի բան ինձ հետ դեռևս չէր եղել», ― մտածում էր վախեցած սինյոր Պոմիդորը։

Եվ իսկապես, նա այնքան անսիրտ և դաժան մարդ էր (եթե միայն Պոմիդորին կարելի է մարդ համարել), որ երբեք լաց չէր լինում, և քանի որ նա միաժամանակ հարուստ մարդ էր, երբեք չէր պատահել, որ սոխ մաքրած լիներ։ Այնինչ տեղի ունեցածը այնքան վախեցրեց ասպետին, որ նա թռավ կառքի մեջ, մտրակեց ձիերն ու սլացավ։ Քիչ հետո ետ դարձավ ու գոռաց․

― Է՜յ, Դդում, նայիր, հա՜, ես քեզ զգուշացրի․․․ Իսկ դու, ստոր լակոտ, քրջոտի մեկը, դու ինձ թանկ կվճարես այս արցունքների համար։

Չիպոլինոն ծիծաղից թուլացավ, իսկ քավոր Դդումը միայն ճակատի քրտինքը սրբեց։

Բացի սինյոր Սիսեռիկի տանից, մնացած բոլոր տների դռներն ու պատուհանները սկսեցին կամաց֊կամաց բացվել, վարպետ Խաղողը լայն բաց արեց իր պարտեզի վանդակադուռը և, բզով կատաղորեն քորելով ծոծրակը, դուրս թռավ փողոց։

― Երդվում եմ աշխարհի բոլոր մոմած թելերով, ― բացականչեց նա, ― վերջապես գտնվեց մի տղա, որ ստիպեց ասպետ Պոմիդորին լաց լինել․․․ Որտեղի՞ց հայտնվեցիր, տղա՛։

Եվ Չիպոլինոն վարպետ Խաղողին ու նրա հարևաններին պատմեց իր ամբողջ պատմությունը, որ դուք արդեն գիտեք։

Որտեղ պատմվում է պրոֆեսոր Տանձի, Սոխ Պրասի և Հազարոտնուկի մասին

Այդ օրվանից Չիպոլինոն սկսեց աշխատել վարպետ Խաղողի արհեստանոցում և շուտով կոշկակարության մեջ մեծ հաջողությունների հասավ։ Թել էր մոմում, կրունկներ էր խփում, ներբաններ դնում, պատվիրատուների ոտքերի չափսն էր առնում և այս բոլորի հետ շարունակում էր կատակել։

Վարպետ Խաղողը գոհ էր տղայից, և արհեստանոցի գործերը հիանալի էին գնում ոչ միայն նրա համար, որ երկուսն էլ եռանդով էին աշխատում, այլև այն պատճառով, որ շատերը արհեստանոց էին գալիս տեսնելու այն համարձակ տղային, որ ասպետ Պոմիդորին ստիպել էր լաց լինել։

Կարճ ժամանակում Չիպոլինոն շատ ծանոթներ ձեռք բերեց։

Առաջինը եղավ երաժշտության ուսուցիչ, պրոֆեսոր Տանձը՝ ջութակը թևի տակ։ Նրա հետևից ներս թափանցեց ճանճերի ու բոռերի մի ամբողջ ամպ, որովհետև պրոֆեսոր Տանձի ջութակը սարքված էր հոտավետ, հյութեղ կիսատ տանձից, իսկ ճանճերը, հայտնի բան է, ամեն տեսակ քաղցրեղենի սիրահար են։

Շատ հաճախ, երբ պրոֆեսոր տանձը համերգ էր տալիս, ունկնդիրները դահլիճից բացականչում էին․

― Պրոֆեսո՛ր, ուշադրություն դարձրեք, ձեր ջութակի վրա մի մեծ ճանճ է նստած, դրա համար էլ եղանակը սխալ է ստացվում։

Այստեղ պրոֆեսորը նվագն ընդհատում էր և այլևս չէր վերականգնում այնքան ժամանակ, քանի նրան չէր հաջողվում կնտնոցով վերջ տալ ճանճին։

Իսկ երբեմն նրա ջութակի մեջ էր սողոսկում որևէ որդ և այնտեղ երկար, ծուռ ու մուռ միջանցքներ էր փորում, գործիքը դրանից փչանում էր, և պրոֆեսորն ստիպված նորն էր ձեռք բերում, որպեսզի նվագելիս եղանակը սխալ դուրս չգա։

Պրոֆեսոր Տանձից անմիջապես հետո գալիս էր պարտիզպան Սոխ Պրասը։ Նա ճակատին թափվող խիտ մազափունջ ուներ և երկար, շատ երկար բեղեր։

― Այս բեղերի պատճառով, ― գանգատվում էր Սոխ Պրասը Չիպոլինոյին, ― ես քիչ տհաճությունների մեջ չեմ ընկնում։ Երբ կինս սպիտակեղեն է փռում չորացնելու, ինձ նստեցնում է պատշգամբում, բեղերս կապում մեխերից և նրանց վրա կախում իր սավանները, շապիկներն ու գուլպաները։ Իսկ ես ստիպված նստում եմ արևի տակ այնքան ժամանակ, քանի դեռ սպիտակեղենը չի չորացել։ Այ, տեսնո՞ւմ ես, ինչ հետքեր են մնացել իմ բեղերին։

Իրոք, Սոխ Պրասի բեղերի վրա փայտե բռնիչների հետքեր կային։

Մի անգամ արհեստանոց եկավ Հազարոտնուկի ընտանիքը՝ հայրն ու երկու որդիները։ Որդիները ոչ մի րոպի չէին կարողանում հանգիստ կանգնել տեղում։

― Նրանք միշտ այդպես անհանգի՞ստ են, ― հարցրեց Չիպոլինոն։

― Ի՞նչ եք ասում, ― հառաչեց Հազարոտնուկ հայրը, հիմա դեռ հրեշտակի նման հանգիստ են, այ, դուք մի տեսնեիք, թե ինչ են անում, երբ կինս լողացնում է նրանց։ Մինչև նա կլվանա սրանց առաջին հարյուր ոտները, նրանք կեղտոտում են հետևի ոտները, լվանում է հետևինները՝ առաջինները նորից սև են ձյութի նման։ Նա անվերջ տանջվում է սրանց ձեռքին և ամեն անգամ մի ամբողջ արկղ օճառ է փչացնում։

Վարպետ Խաղողը ծոծրակը քորեց և հարցրեց․

― Հ՜ը, ձեր ճուտիկերի չափսն առնե՞մ թե չէ։

― Ի՞նչ եք ասում, աստված ձեզ հետ, մի՞թե ես կարող եմ այդքան կոշիկ պատվիրել։ Ես ստիպված պիտի ամբողջ կյանքում աշխատեմ, որպեսզի հազար զույգ կոշիկի գին կարողանամ վճարել։

― Ճիշտ է, ― համաձայնեց վարպետ Խաղողը, ― ասենք իմ արհեստանոցում այդքան կաշի չի էլ ճարվի։

― Դե դուք նայեք, թե կոշիկներից ո՞րն է ավելի շատ մաշված․ գոնե մի քանի զույգ կփոխենք։

Քանի դեռ վարպետ Խաղողն ու Չիպոլինոն տղաների ներբբաներն էին ստուգում, Հազարոտնուկն ու Հազարաթաթիկը աշխատում էին մի կերպ հանգիստ կանգնել, բայց այդ նրանց այնքան էլ չէր հաջողվում։

― Ահա, ― ասաց կոշկակարը, ― այս պստիկի համար հարկավոր է փոխել առաջին երկու և երեք հարյուրերորդ զույգերը։

― Ո՛չ, երեք հարյուրերորդը դեռ կարող է պետք գալ, ― շտապելով հակաճառեց հայր Հազարոտնուկը, ― կրունկները խփեք, հերիք է։

― Իսկ մյուս տղան պիտի աջ կողմից տասը կոշիկ իրար հետևից փոխի։

― Ինչքան եմ սրանց ասել, որ ոտքերով չփորփրեն գետինը։ Է՜, մի՞թե սրանք գիտեն քայլել։ Վազվզում են, մի ոտքի վրա պարում, թռչկոտում։ Եվ ի՞նչ է ստացվում, վերջ ի վերջո՝ բոլոր աջ կոշիկները ձախերից շուտ մաշվեցին։ Ահա՛, միշտ այսպես նեղություն ենք քաշում մենք՝ հազարոտնուկներս։

Վարպետ Խաղողը միայն ձեռքը թափ տվեց․

― Է՜խ, բոլոր երեխաներն էլ մեկ են։ Երկու ոտք ունեն թե հազար, փաստորեն միևնույն է։ Նրանք նույնիսկ ընդունակ են մի ոտքի վրա հազար զույգ կոշիկ մաշել։

Վերջապես Հազարոտնուկի ընտանիքը դոփդոփելով հեռացավ։ Հազարոտնուկն ու Հազարաթաթիկը այնպես սլացան, կարծես կառք նստած լինեին։ Հայր Հազարոտնուկը չէր կարող այդքան արագ շարժվել, նա մի քիչ կաղում էր, բոլորովին քիչ, ընդամենը հարյուր տասնութ ոտքով։

Թե ինչպես Չիպոլինոն խաբեց Մաստինո շանը, որը շատ ծարավ էր

Իսկ ի՞նչ եղավ քավոր Դդումի տունը։

Մի բոլորովին էլ ոչ գեղեցիկ օր չորս վարունգ լծած իր կառքով եկավ ասպետ Պոմիդորը։ Այս անգամ նրան մի տասնյակ Լիմոնուկներ էին ուղեկցում։ Առանց երկար֊բարակ խոսելու սրանք քավոր Դդումին դուրս արեցին տանից, իսկ նրա տեղը Մաստինո անունով մի ահագին տնպահ շուն դրեցին։

― Ահա, ― սպառնագին շուրջը նայելով, հայտարարեց Պոմիդորը, ― հիմա ձեր բոլոր լակոտները կսովորեն ինձ հարգել և առաջին հերթին՝ այն եկվոր գջլոտը, որին վարպետ Խաղողը վերցրել է իր մոտ։

― Ճիշտ է, ճի՛շտ է, ― խուլ հաչեց Մաստինոն։

― Ինչ վերաբերում է հիմար ծերուկ Դդումին, ― շարունակեց սինյոր Պոմիդորը, ― նա այսուհետև կսովորի իմ հրամաններին ենթարկվել։ Իսկ եթե շատ է ուզում ծածկի տակ ապրել, ապա նրա համար միշտ էլ մի հարմար տեղ կճարվի բանտում։ Այնտեղ բոլորի համար էլ տեղ կլինի։

― Ճի՛շտ է, ճի՛շտ է, ― նորից հաստատեց Մաստինոն։

Վարպետ Խաղողն ու Չիպոլինոն արհեստանոցի շեմքին կանգնած՝ ամեն ինչ տեսնում ու լսում էին, բայց ծերուկին ոչնչով չէին կարող օգնել։

Քավոր Դդումը տխուր նստել էր մի կոճղի և մորուքի մազերն էր փետում։ Ամեն անգամ քաշելիս ձեռքին մի փունջ մազ էր մնում։ Վերջ ի վերջո նա որոշեց թողնել այդ զբաղմունքը, որ անմորուք չմնա, սկսեց կամաց֊կամաց հառաչել։ Ախր դուք հիշում եք, քավոր Դդումը հառաչանքի մեծ պաշար ուներ։

Վերջապես սինյոր Պոմիդորը մտավ իր կառքը։ Մաստինոն կանգնեց առջևի թաթերին և իր տիրոջը պոչով պատիվ տվեց։

― Տե՛ս, հա՜, կպահպանես, ― հրամայեց ասպետ Պոմիդորը, մտրակեց Վարունգներին, և կառքը փոշու ամպ բարձրացնելով, առաջ սլացավ։

Ամառային հրաշալի շոգ օր էր։ Տիրոջ գնալուց հետո Մաստինոն շոգից լեզուն դուրս գցած, պոչը հովհարի նման թափ տալով, մի քիչ զբոսնեց տնակի առաջ։ Բայց ոչինչ չէր օգնում։ Շունը շոգից ուժասպառ եղավ։ «Հիմա վատ չէր լինի, որ մի բաժակ սառը ջուր խմեի», ― մտածում էր նա։

Շուրջը նայեց, տեսնի մի հարմար երեխա չկա՞, որ ուղարկի մոտակա պանդոկը՝ գարեջուր բերելու, բայց փողոցում թարսի պես ոչ ոք չկար։ Ճիշտ է, կոշկակարի արհեստանոցում բաց դռնից երևում էր Չիպոլինոն, որը եռանդով թել էր մոմում, բայց նրանից սոխի այնքան կծու հոտ էր փչում, որ Մաստինոն սիրտ չէր անում նրան կանչել։

Սակայն Չիպոլինոն ինքը նկատեց, որ շունը շոգից նվաղում է։

«Ես Չիպոլինոն չլինեմ, եթե դրա գլխին մի օյին չբերեմ», ― մտածեց նա։

Իսկ շոգը քանի գնում ուժեղանում էր, որովհետև արևն ավելի էր բարձրանում։ Խեղճ Մաստինոն այնպե՛ս խմել էր ուզում։

«Ի՞նչ եմ կերել ես այսօր, ― փորձեց հիշել նա, ― գուցե սուպը շատ աղի՞ էր, բերանիս մեջ ոնց որ կրակ լինի լցրած, իսկ լեզուս այնպես է ծանրացել, կարծես վրան մի քսան ֆունտ ձյութ է կպել»։

Այստեղ Չիպոլինոն գլուխը դռնից դուրս հանեց։

― Է՛յ, է՛յ, ― թույլ ձայնով կանչեց Մաստինոն։

― Դուք ի՞նձ եք կանչում, սինյոր։

― Ձեզ, պատանյակ, ձեզ։ Գնացեք ինձ համար մի շիշ սառը լիմոնադ բերեք, խնդրում եմ։

― Ա՛խ, ես մեծ ուրախությամբ կգնայի, սինյոր Մաստինո, բայց իմ տերը հենց նոր կարկատելու տվեց այս կոշիկը, և ես ոչ մի կերպ չեմ կարող բացակայել։ Շատ ափսոսում եմ։

Եվ Չիպոլինոն առանց ավելորդ խոսակցության, վերադարձավ իր արհեստանոցը։

― Ծո՛ւյլ, անքաղաքավարի՛, ― մռթմռթաց շունը, անիծելով շղթան, որ խանգարում էր պանդոկ գնալուն։

Մի քիչ հետո Չիպոլինոն նորից երևաց։

― Սինյորինո, ― համարյա թե լալով ասաց Մաստինոն, ― գուցե դուք ինձ մի բաժակ հասարակ ջուր բերեք։

― Ես մեծ հաճույքով կբերեի, ― ասաց Չիպոլինոն, ― բայց հենց նոր տերս հրամայեց սինյոր սրբազանի տուֆլու կրունկները նորգել։

Ճիշտն ասած, Չիպոլինոն ամբողջ հոգով խղճում էր ծարավից տանջվող շանը, բայց նրան դուր չէր գալիս այն արհեստը, որով զբաղվում էր Մաստինոն, բացի այդ ուզում էր մի անգամ էլ դաս տալ սինյոր Պոմիդորին։

Մոտ ժամը երեքին արևն այնպես սկսեց այրել, որ փողոցում նույնիսկ քարերը քրտնեցին։ Մաստինոն շոգից ու ծարավից քիչ մնաց կատաղեր։

Վերջապես Չիպոլինոն վեր կացավ իր նստարանից, մի շիշ ջուր լցրեց և մեջը ավելացրեց այն սպիտակ դեղափոշուց, որ անքնության դեմ ընդունում էր վարպետ Խաղողի կինը։

Նա մատով փակեց շշի բերանը, մոտեցրեց շրթունքներին, ցույց տալով, թե խմում է։

― Ա՜խ, ― փորը շոյելով ասաց նա, ― ի՜նչ հրաշալի սառը ջուր է։

Մաստինոյի թուքը հոսեց, այնպես որ մի պահ նա նույնիսկ իրեն լավ զգաց։

― Սինյոր Չիպոլինո, իսկ այդ ջուրը մաքո՞ւր է։

― Իհարկե, արցունքի պես զուլալ է։

― Իսկ մեջը բացիլներ չկա՞ն։

― Ի՜նչ եք ասում, այս ջուրը մաքրել և քամել են երկու նշանավոր պրոֆեսոր, որոնք միկրոբերը թողել են իրենց, իսկ ջուրը ինձ տվել, որովհետև ես կարկատել եմ նրանց տուֆլիները։

Եվ Չիպոլինոն նորից շիշը բերանին մոտեցնելով, ցույց տվեց, թե խմում է։

― Սինյոր Չիպոլինո, ― զարմացած հարցրեց Մաստինոն, ― այդ ինչպե՞ս է ձեզ մոտ ստացվում, որ շիշը միշտ լիքն է մնում։

― Բանն այն է, ― պատասխանեց Չիպոլինոն, ― որ այս շիշը իմ ողորմածիկ պապի նվերն է։ Սա կախարդական շիշ է և երբեք չի դատարկվում։

― Իսկ դուք ինձ չե՞ք թողնի, որ մի քիչ խմեմ, գոնե մի կում։ Մի կում միայն։

― Մի կո՞ւմ։ Խմեք ինչքան ուզում եք, ― պատասխանեց Չիպոլինոն, ― ես ձեզ ասացի, որ իմ շիշը երբեք չի դատարկվում։

Կարո՞ղ եք պատկերացնել, թե ինչքան ուրախացավ Մաստինոն։ Նա անընդհատ շնորհակալություն էր հայտնում Չիպոլինոյին, լիզում էր նրա ոտները և պոչը շարժում։ Նույնիսկ իր տիրուհիների, կոմսուհիներ Բալերի հետ նա երբեք այդպես չէր վերաբերվել։

Չիպոլինոն ջուրը մեկնեց Մաստինոյին։ Սա շիշը խլեց տղայի ձեռքից և ագահորեն ամբողջ ջուրը մի կում արեց։ Դատարկ շշին նայելով, նա զարմացավ․

― Ինչպե՞ս, արդեն վերջացա՞վ։ Իսկ դուք ինձ ասում էիք, թե շի․․․

Այդպես էլ նա չկարողացավ վերջացնել, ընկավ ու քնեց։

Չիպոլինոն շղթան հանեց, շանը շալակեց և տարավ այն ամրոցի մոտ, որտեղ ապրում էին կոմսուհի Բալերն ու ասպետ Պոմիդորը։ Ետ դառնալով, նա տեսավ, որ քավոր Դդումը արդեն նորից տիրացել է իր տնակին։ Ծերուկի դեմքը և պատուհանից դուրս ընկած քրքրված մորուքը աննկարագրելի ուրախություն էին արտահայտում։

«Խեղճ շուն, ― մտածում էր Չիպոլինոն, դեպի ամրոց գնալով, դու ինձ ներիր, խնդրում եմ, բայց ես պարտավոր էի այդպես վարվել։ Միայն հայտնի չէ, երբ քնից զարթնես, ինչպե՞ս շնորհակալ կլինես իմ տված թարմ ջրի համար»։

Ամրոցի դարբասները բաց էին։ Չիպոլինոն շանը դրեց այգու խոտերի վրա, քնքշորեն շոյեց նրան և ասաց․

― Ասպետ Պոմիդորին ինձնից բարև արա․ երկու կոմսուհիներին էլ։

Մաստինոն պատասխանեց երանելի մռլտոցով։ Նա երազում տեսնում էր, թե իբր լողանում է լեռնային լճում, հաճելի, սառը ջրում։ Լողանալով՝ նա խմում է սրտի ուզածի չափ և ինքն էլ աստիճանաբար ջուր է դառնում․ նրա պոչը ջուր է դարձել, ջուր էին դարձել ականջներն ու չորս թաթերը՝ թեթև ու երկար շատրվանի շիթերի պես։

― Հանգիստ քնիր, ― ավելացրեց Չիպոլինոն և վերադարձավ գյուղ։

Քավոր Հավամրգին դռների վրա գողերի համար զանգակ է կախում

Վերադառնալով գյուղ, Չիպոլինոն տեսավ, որ Դդումի տնակի մոտ շատ մարդիկ են հավաքվել։ Նրանք տագնապահար ու կիսաձայն խոսում էին իրար հետ։ Երևում էր, որ կարգին վախեցած են։

― Տեսնես էլի՞ որևէ բան կանի ասպետ Պոմիդորը, ― տխուր ու մտահոգ հարցրեց պրոֆեսոր Տանձը։

― Ես կարծում եմ, որ այս պատմությունը վատ կվերջանա։ Ինչ ուզում ես արա, նրանք են այստեղ տերն ու տիրակալը, դրա համար էլ ինչ սրտներն ուզում է, անում են, ― ասում էր սանամեր Դդումը։

Սոխ Պրասի կինն անմիջապես համաձայնեց նրան և, ամուսնու բեղերը սանձի պես բռնելով, ճչաց․

― Հապա մի տուն գնանք, քանի դեռ մի վատ բան չի պատահել։

Նույնիսկ վարպետ խաղողը տագնապած օրորում էր գլուխը։

― Ասպետ Պոմիդորն արդեն երկրորդ անգամն է հիմար վիճակի մեջ ընկնում։ Նա անպայման կուզենա վրեժ լուծել։ Միայն քավոր Դդումը չէր անհանգստանում։ Նրա գրպանում էլի կոնֆետ կար և նա բոլոր ներկա երեխաներին ուրախ դեպքի առթիվ հյուրասիրեց։

Չիպոլինոն մի կոնֆետ վերցրեց, և բերանը դնելով, սկսեց մտածել։

― Ես էլ եմ կարծում, որ Պոմիդորը հեշտությամբ չի զիջի, ― ասաց նա։

― Բայց այդ դեպքում․․․ վախեցած ճչաց Դդումը։

Ուրախ ժպիտը նրա դեմքից իսկույն չքացավ, կարծես արեգակը մտավ ամպերի տակ։

― Ես կարծում եմ, մեզ միայն մի բան է մնում՝ տունը թաքցնել։

― Ինչպե՞ս թե՝ թաքցնել։

― Շատ հասարակ։ Եթե սա պալատ լիներ, մեզ, իհարկե, չէր հաջողվի թաքցնել։ Բայց ախր տունն այնքան փոքր է, որ կարելի կլինի ձորձահավաքի սայլակով տանել։

Ձորձահավաքի տղան՝ Լոբիկը, վազեց տուն և իսկույն, սայլակը քարշ տալով, վերադարձավ։

― Դուք ուզում եք տնակը բարձել սայլակի վրա՞, ― անհանգստացած հարցրեց քավոր Դդումը։

Նա վախենում էր, թե իր թանկագին տնակը հանկարծ քարուքանդ կլինի։

― Մի՛ անհանգստացիր, տնակիդ ոչինչ չի լինի, ― ծիծաղեց Չիպոլինոն։

― Իսկ ո՞ւր տանենք, ― նորից հարցրեց քավոր Դդումը։

Նա վախենում էր, թե իր թանկագին տնակը հանկարծ քարուքանդ կլինի։

― Առայժմ կարելի է տանել իմ նկուղը, ― առաջարկեց վարպետ Խաղողը, ― իսկ հետո՝ կտենսնենք։

― Իսկ եթե սինյոր Պոմիդորը որևէ կերպ իմանա՞։

Այստեղ բոլորը միանգամից նայեցին փաստաբան Սիսեռիկին, որ կարծես պատահաբար անցնում էր այդտեղով և այնպես էր ցույց տալիս, թե անցնողը բոլորովին էլ ինքը չէր։

Փաստաբանը կարմրեց, բարևեց ու սկսեց երդվել․

― Ասպետ Պոմիդորն ինձանից ոչինչ չի իմանա, ես խաբարբզիկ չեմ, ես ազնիվ փաստաբան եմ։

― Նկուղում տնակը կխոնավանա և կարող է փուլ գալ, ― երկչոտ հակաճառեց քավոր Դդումը։ ― Իսկ ինչո՞ւ չպահենք անտառում։

― Իսկ այնտեղ ո՞վ կհսկի տնակը, ― հարցրեց Չիպոլինոն։

― Անտառումն է ապրում իմ ծանոթը, քավոր Հավամրգին, ― ասաց պրոֆեսոր Տանձը, ― կարելի է տնակը նրան վստահել։ Իսկ հետ կտեսնենք, թե ի՛նչ անենք։

Այդպես էլ որոշեցին։

Մի քանի րոպեում տնակը դրեցին սայլակի վրա։ Քավոր Դդումը հառաչելով հրաժեշտ տվեց տնակին և գնաց իր թոռնիկի, սանիկ Դդմիկի մոտ, որ այս բոլոր հուզումներից հետո մի փոքր հանգստանա։

Իսկ Չիպոլինոն, Լոբիկն ու Տանձը տնակն անտառ տարան։ Տանելն այնքան էլ դժվար չէր, քանի որ տնակը ավելի ծանր չէր քան թռչնավանդակը։

Քավոր Հավամրգին ապրում էր անցյալ տարվա շագանակի հաստ և փշոտ կեղևի մեջ։ Դա շատ նեղ բնակարան էր, բայց քավոր Հավամարգին իր ամբողջ ունեցվածքով, որ բաղկացած էր մրկրատի մի կեսից, ժանգոտած ածելուց, ասեղ ու թելից և պանրի մի կտորից, բավական հարմար էր տեղավորվել։

Երբ քավոր Հավամրգին լսեց, թե ի՛նչ են իրենից խնդրում, նա սկզբում սարսափելի անհանգստացավ։

― Ապրել այդքան մեծ տանը, ոչ, ես երբեք չեմ համաձայնի։ Դա անհնարին է։ Ես մեն֊մենակ ի՞նչ պիտի անեմ այդ հսկայական դատարկ պալատում։ Ես ինձ լավ եմ զգում իմ շագանակի կեղևում։ Գիտե՞ք հին առածը։ Ասում են՝ սեփական տանը պատերն էլ են մարդու օգնում։

Սակայն, երբ քավոր Հավամրգին իմացավ, որ անհրաժեշտ է օգնել քավոր Դդումին, անմիջապես համաձայնեց։

― Ես միշտ խղճացել եմ ծերուկին։ Մի անգամ ես նրան զգուշացրի, որ վզի մոտ որդ է սողում։ Ախր դրանով, կարելի է ասել, կործանումից փրկեցի։

Տնակը դրեցին մի մեծ կաղնու տակ։ Չիպոլինոն, Լոբիկը և Տանձը քավոր Հավամրգին օգնեցին, որ սա իր ամբողջ հարստությունը նոր տուն տեղափոխի և, խոստանալով շուտով վերադառնալ, հրաժեշտ տվեցին։

Մենակ մնալով, քավոր Հավամրգին լրջորեն անհանգստացավ։ Հանկարծ ու գողերը հարձակվեն։

«Հիմա, երբ իմ տունն այսքան մեծ է, պարզ է, որ ինձ կուզենան թալանել։ Ո՞վ գիտի, կարող է քնած տեղս ինձ նույնիսկ սպանեն, ենթադրելով, թե մոտս գանձ կա»։

Նա մտածեց, մտածեց և որոշեց դռան վրա մի զանգակ կախել, իսկ մեջը դնել տպագիր տառերով գրված այս գրությունը․

«Խոնարհաբար խնդրում ենք սինյոր գողերին, որ այս զանգակը զնգացնեն։ Նրանց իսկույն կթողնեն ներս, և սինյոր գողերը իրենց սեփական աչքերով կտեսնեն, որ տանը գողանալու ոչինչ չկա»։

Գրությունը գրելով, նա հանգստացավ, և երբ մթնեց, հանգիստ պառկեց քնելու։

Կես֊գիշերին նա արթնացավ զանգի ձայնից։

― Ո՞վ է, ― հարցրեց քավոր Հավամրգին, պատուհանից գլուխը հանելով։

― Գողեր են, ― պատասխանեց մի կոպիտ ձայն։

― Գալիս եմ, գալիս, միայն, խնդրում եմ, սպասք խալաթս հագնեմ, ― ասաց քավոր Հավամրգին։

Նա խալաթը հագավ, դուռը բաց արեց և գողերին խնդրեց, որ ամբողջ տունը խուզարկեն։ Գողերը երկու հսկայական, բարձրահասակ, սևամորուս տղաներ էին։ Նրանք հերթով, զգուշորեն, որպեսզի ուռույցքներ չստանան, գլուխները ներս մտցրին և շուտով համոզվեցին, որ տանելու բան չկա։

― Տեսնո՞ւմ եք, սինյորներ, համոզվեցի՞ք, ― ուրախացած ասաց քավոր Հավամրգին, ձեռքերը շփելով։

― Հը՛մ․․․ այո՛․․․ մռթմռթացին հիասթափված գողերը։

― Հավատացեք, ինձ համար տհաճ է ձեզ դատարկ ձեռքով ճամփու դնելը, ― շարունակեց քավոր Հավամրգին, ― չե՞մ կարող ձեզ որևէ օգուտ տալ։ Սափրվել չէի՞ք ուզենա, ես այստեղ ածելի ունեմ․ ճիշտ է, հին է, իմ ապու պապից մնացած ժառանգությունն է, բայց թվում է, մի կերպ կսափրի։

Գողերը համաձայնեցին։ Նրանք ժանգոտած ածելիով մի կերպ սափրվեցին և, մի քանի անգամ տանտիրոջը շնորհակալություն հայտնելով, գնացին։ Մի խոսքով՝ նրանք կարգին տղաներ դուրս եկան։

Ով գիտի, թե ինչո՞ւ էին նրանք այդքան վատ արհեստ ընտրել։

Քավոր Հավամրգին նորից անկողին մտավ և քնեց։

Ժամը երկուսին նրան արթնացրեց երկրորդ զանգահարությունը։ Էլի երկու գող էին եկել։

― Ներս մտեք, ― ասաց քավոր Հավամրգին, ― միայն հասկանալի է՝ հերթով, թե չէ տունը կքանդվի։

Այս գողերը մորուք չունեին, բայց նրանցից մեկը բաճկոնի վրա կոճակներ չուներ։

Ոչ մի կոճակ։ Քավոր Հավամրգին նրան նվիրեց ասեղն ու թելը և խորհուրդ տվեց զբոսանքի ժամանակ ոտքերի տակ ավելի ուշադիր նայել։

― Գիտե՞ք ինչ, ճանապարհի վրա միշտ շատ կոճակներ են թափված լինում, ― բացատրեց նա գողին։

Այս գողերն էլ գնացին իրենց գործին։

Մի խոսքով, քավոր Հավամրգուն ամեն գիշեր արթնացնում էին գողերը, որոնք զանգակը զնգացնում էին, ներս էին մտնում, նայում և ետ գնում, չնայած առանց ավարի, բայց շատ գոհ, որ ծանոթացան այս բարի ու քաղաքավարի փոքրիկ տանտիրոջ հետ։

Այսպիսով, ինչպես տեսաք, քավոր Դդմի տնակը լավ հսկողության տակ էր։ Այժմ եկեք բաժանվենք նրանից և տեսնենք, թե ի՛նչ է կատարվում մյուս տեղերում։

Որտեղ պատմվում է այն մասին, թե ինչքան գլխացավանք ու տհաճություն պատճառեցին կոմսուհիներին նրանց ազգականները՝ բարոն Նարինջն ու հերցոգ Մանդարինը

Հիմա մեզ անհրաժեշտ է մտնել կոմսուհիներ Բալերի ամրոցը, որոնք, ինչպես երևի հասկացել եք, ամբողջ գյուղի՝ տների, հողի և նույնիսկ զանգակատնով եկեղեցու տերն ու տնօրենն էին։

Այն օրը, երբ Չիպոլինոն քավոր Դդումի տունը տեղափոխեց անտառ, ամրոցում արտակարգ աշխուժություն էր տիրում․ ամրոցի տերերի մոտ էին եկել նրանց ազգականները։

Ազգականները երկուսն էին՝ բարոն Նարինջը և հերցոգ Մանդարինը։ Բարոն Նարինջը սինյորա կոմսուհի Ավագի հանգուցյալ ամուսնու հորեղբոր տղան էր։ Իսկ հերցոգ Մանդարինը սինյորա կոմսուհի Կրտսերի հանգուցյալ ամուսնու հորեղբոր տղան էր։ Բարոն Նարինջը արտակարգ մեծ փոր ուներ։ Ի միջի այլոց, զարմանալու ոչինչ չկա այստեղ, նա բացի ուտելուց ուրիշ ոչինչ չէր անում, և միայն քնելիս էին նրա ծնոտները մի երկու ժամ հանգստանում։

Երբ դեռ բարոն Նարինջը ջահել էր, քնում էր երեկոյից մինչև առավոտ, որպեսզի կարողանար ամբողջ օրվա կերածը մարսել։ Բայց հետո նա ասաց․

«Քնել՝ այդ նշանակում է ժամանակ կորցնել, չէ՞որ երբ քնում եմ, ոչինչ չեմ կարողանում ուտել»։

Դրա համար էլ նա որոշեց սնվել նաև գիշերը, մարսողության համար օրվա մեջ թողնելով միայն մեկ֊երկու ժամ։ Որպեսզի հագեցնեն բարոն Նարնջի քաղցը, նրա բազմաթիվ հողերից, որ տարածված էին ամբողջ մարզում, ամեն օր բազմազան ուտելիքներով բարձած մեծաթիվ քարավաններ էին ուղևորվում նրա մոտ։

Խեղճ գյուղացիները չգիտեին, թե էլ ի՛նչ ուղարկեն նրան։ Նա խժռում էր ձվեր, հավեր, խոզեր, այծեր, կովեր, ճագարներ, մրգեր, բանջարեղեն, հաց, պաքսիմատ, գաթա․․․ Երկու ծառա զբաղված էին Նարնջի բերանը դնելով այն բոլորը, որ բերվում էր նրա համար։ Երբ սրանք հոգնում էին, նրանց փոխարինում էին ուրիշ երկուսը։

Վերջ ի վերջո գյուղացիները նրա մոտ մարդ ուղարկեցին, որ ասի, թե այլևս ուտելու ոչինչ չի մնացել։ Ամբողջ անասունը կերված է, ամբողջ մրգեղենը ծառերից պոկված։

― Այդ դեպքում ծառերը ուղարկեք ինձ, ― հրամայեց Նարինջը։

Գյուղացիները ծառերն ուղարկեցին, և նա, տերևներն ու արմատները ձիթապտղի յուղի մեջ թաթախելով և վրանները աղ լցնելով, ծառերն էլ խժռեց։

Երբ բոլոր պտղատու ծառերը կերավ վերջացրեց, բարոնը սկսեց իր հողերը վաճառել և ստացած փողերով ուտելիք գնել։ Ամբողջ կալվածքը վաճառելուց հետո, նամակ գրեց սինյորա կոմսուհի Ավագին, թույլտվություն խնդրեց նրա մոտ հյուր գնալու։

Ճիշտն ասած, սինյորա կոմսուհի Կրտսերն այնքան էլ գոհ չէր։

― Բարոնը մեր ամբողջ կարողությունը կուտի։ Նա մեր ամրոցը մի ափսե մակարոնի նման կուլ կտա։

Սինյորա կոմսուհի Ավագը լաց եղավ։

― Դու չես ուզում իմ հարազատներին ընդունել։ Ա՜խ, դու երբեք չես սիրել իմ խեղճ հաստափոր բարոնին։

― Լա՛վ, ասաց կոմսուհի կրտսերը, ― կանչիր քո բարոնին, բայց ես էլ կկանչեմ հերցոգ Մանդարինին, իմ խեղճ հանգուցյալ ամուսնու հորեղբոր տղային։

― Խնդրեմ, արհամարհանքով պատասխանեց Ավագը, դե նա հավի ճտից էլ քիչ կուտի։ Քո խեղճ ամուսնու (աստված հոգին լուսավորի) ազգականներն այնքան մանր ու նիհար են, որ գետնի վրա չեն երևում։ Իսկ իմ խեղճ հանգուցյալ ամուսնու (աստված հոգին լուսավորի) ազգականները ոնց որ ջոկածուրիկ լինեն՝ բարձր են, հաստ ու նշանավոր։

Եվ իսկապես, բարոն Նարինջը շատ նշանավոր անձնավորություն էր․ նա մի կիլոմետրի վրա էլ սարի չափ էր երևում։ Ստիպված նրա համար ծառա վարձեցին, որպեսզի նրա մեծ փորը տեղափոխի։ Ինքը բարոնն ի վիճակի չէր քարշ տալու իր հսկայական փորը։

Պոմիդորը մարդ ուղարկեց ձորձահավաք Լոբուն կանչելու, որ սա իր սայլակով գա ամրոցը։ Բայց Լոբին սայլակը չգտավ․ ինչպես գիտեք, սայլակը վերցրել էր նրա տղան՝ Լոբիկը։ Դրա համար էլ նա քարշ տալով բերեց մի ձեռնասայլակ, որով սովորաբար որմնադիրները կիր են տեղափոխում։

Սինյոր Պոմիդորը բարոն Նարնջին օգնեց փորը ձեռնասայլակին դնելիս և գոռաց․

― Դե, գնացինք․․․

Լոբին ինչքան ուժ ուներ սկսեց քաշել հին, ջարդված ձեռնասայլակը․ բայց ոչ մի սանտիմետր էլ չկարողացավ տեղից շարժել՝ բարոնը հենց նոր էր կուշտ նախաճաշել։

Երկու ծառա էլ կանչեցին։ Նրանց օգնությամբ բարոնին վերջապես հաջողվեց այգու ծառուղիներում մի փոքր զբոսնել։ Ձեռնասայլակի անիվը երբեմն ելնում էր ամենաբարձր և սուր քարերին, և ցնցումներն այնպես էին ազդում խեղճ բարոնի փորի վրա, որ ճակատը սառը քրտինքով ծածկվեց։

― Զգո՜ւյշ եղեք, այստեղ քարեր կան, ― ձայն էր տալիս նա։

Լոբին ու ծառաներն սկսեցին զգուշորեն անցնել բոլոր քարերի կողքից, որպեսզի սրանք անիվի տակ չընկնեն։ Բայց այդ պատճառով էլ հենց ձեռնասայլակը փոսի մեջ ընկավ։

― Հե՜յ, բերանբացներ, ի սեր աստծո, էլ փոսերը չընկնեք, ― աղաղակեց բարոնը։

Սակայն, չնայած ցնցումներին ու ցավերին, նա չէր ընդհատում իր սիրած զբաղմունքը և ճանապարհին եռանդով կրծում էր տապակած մի հնդկահավ, որ սինյորա կոմսուհի Ավագն էր պատրաստել նրա համար։

Հերցոգ Մանդարինը նույնպես տանտիրուհիներին և ծառաներին քիչ գլխացավանք չէր պատճառում։ Սինյորա կոմսուհի Կրտսերի աղախինը, խեղճ Մորին, առավոտից իրիկուն Մանդարինի շապիկներն էր արդուկում։ Երբ նա բերում էր արդուկած սպիտակեղենը, հերցոգը դժգոհ տեսք էր ընդունում, փնչում էր, հեծկլտում, իսկ հետո բարձրանում պահարանի վրա և ամբողջ տնով մեկ ճչում․

― Օգնեցե՜ք, մեռնում եմ։

Գլխապատառ վազում գալիս էր սինյորա կոմսուհի Կրտսերը իրար հետևից Մանդարինին էր նվիրում իր հանգուցյալ ամուսնու մետաքսե շապիկները։

Հերցոգն զգուշորեն իջնում էր պահարանից և սկսում շապիկները փորձել։

Մի քիչ հետո նրա սենյակից դարձյալ գոռգոռոց էր լսվում․

― Օ՜, երկինք, ես մեռնում եմ։

Սինյորա կոմսուհի Կրտսերը սիրտը բռնելով նորից սլանում էր նրա մոտ։

― Իմ թանկագին Մանդարին, ի՞նչ պատահեց։

Հայելու կատարից Հերցոգը ճչում էր․

― Օ՜, ես կորցրել եմ օձիքիս ամենալավ կոճակը և չեմ ուզում այլևս ապրել։ Սա այնքան ծանր կորուստ է ինձ համար։

Որպեսզի հանգստացնի հերցոգին, կոմսուհի Կրտսերը վերջ ի վերջո իր հանգուցյալ ամուսնու օձիքի բոլոր կոճակները նվիրեց նրան, իսկ այդ բոլոր կոճակները ոսկուց, արծաթից և թանկագին քարերից էին։

Մի խոսքով, դեռ արևը մայր չէր մտել, իսկ սինյորա կոմսուհի Կրտսերն արդեն ոչ մի թանկարժեք իր չուներ, իսկ հերցոգ Մանդարինը մի ամբողջ ճամպրուկ նվերներ էր ստացել և ինքնագոհ ձեռքերն էր շփում։

Երկու ազգականների անսահման ագահությունը լրջորեն անհանգստացնում ու հուզում էր կոմսուհիներին, և նրանք իրենց զայրույթը թափում էին խեղճ Բալուկի վրա, որը կոմսուհիների ազգականն էր ու ո՛չ հայր ուներ, ո՛չ մայր։

― Ձրիակե՛ր, ― գոռում էր նրա վրա սինյորա կոմսուհի Ավագը, ― անմիջապես գնա խնդիրներդ լուծի։

― Բայց ես արդեն բոլորը լուծել եմ։

― Նորերը լուծիր, ― խստորեն կարգադրում էր սինյորա կոմսուհի Կրտսերը։

Բալուկը հնազանդորեն գնում էր նոր խնդիրներ լուծելու։ Յուրաքանչյուր օր նա այնքան խնդիրներ էր լուծում, որ մի քանի տետրակ էր գրոտում, և շաբաթվա մեջ տետրակների մի ամբողջ կույտ էր գոյանում։

Ազգականների գալստյան օրը կոմսուհիները անընդհատ հարձակվում էին Բալուկի վրա։

― Ծույլ, ի՞նչ ես այստեղ քարշ գալիս։

― Ես ուզում էի այգում մի քիչ զբոսնել։

― Այգում զբոսնում է բարոն Նարինջը․ այնտեղ քեզ նման անգործների տեղը չէ։ Անմիջապես գնա դասերդ սովորի։

― Բայց ես արդեն դասերս սովորել եմ։

― Վաղվա դասերդ սովորիր։

Միշտ հնազանդ Բալուկը վաղվա դասերն էլ էր պատրաստում։ Յուրաքանչյուր օր նա այնքան դասեր էր պատրաստում, որ արդեն անգիր էր արել իր բոլոր դասագրքերը և կարդացել էր ամրոցի գրադարանի բոլոր գրքերը։ Բայց կոմսուհիները հենց որ Բալուկի ձեռքին գիրք էին տեսնում, ավելի էին բարկանում։

Անմիջապես գիրքը դիր տեղը, հանդուգն, թե չէ կպատռես։

Բայց ինչպե՞ս պիտի դասերս առանց գրքի սովորեմ։

Անգիր սովորիր։

Բալուկը գնում էր իր սենյակը և սկսում էր սովորել ու սովորել, այս անգամ արդեն, հասկանալի է, առանց գրքի։ Անդադար սովորելուց նրա գլուխն սկսում էր ցավել, և կոմսուհիները նորից էին վրան գոռգոռում։

― Դու միշտ հիվանդանում ես, որովհետև անընդհատ մտածում ես։ Քիչ մտածիր, դեղերի վրա քիչ ծախս կանենք։

Մի խոսքով, Բալուկը ինչ էլ որ աներ, կոմսուհիները դժգոհ էին մնում։

Բալուկը չգիտեր, թե ինչպես մի քայլ անի, որ հանդիմանություն չստանա։ Նա իրեն սարսափելի դժբախտ էր զգում։

Ամբողջ ամրոցում նա միայն մի բարեկամ ուներ, դա աղախին Մորին էր։ Նա խղճում էր այդ փոքրիկ, խեղճ տղային, որն ակնոց էր կրում, և որին ոչ ոք չէր սիրում։ Մորին Բալուկի հետ սիրալիր էր, և երեկոները, քնելուց առաջ թաքուն, միշտ մի համեղ բան էր բերում նրան։

Բայց այսօր բարոն Նարինջը բոլոր համեղ բաները կերել էր։

Հերցոգ Մանդարինն էլ էր քաղցրեղեն ուզում։ Նա անձեռոցիկը գցեց հատակին, բարձրացավ բուֆետի վրա և վայնասուն բարձրացրեց․

― Բռնեցե՜ք ինձ, թե չէ ես ինձ ցած կգցեմ։

Սակայն այս անգամ նրան ոչ մի վայնասուն էլ չօգնեց․ բարոնը միանգամայն հանգիստ կերավ֊պրծավ քաղցրեղենը և բոլորովին էլ ուշադրություն չդարձրեց Մանդարինի վրա։

Սինյորա կոմսուհի Կրտսերը ծնկի եկավ բուֆետի առաջ և արցունքն աչքերում աղաչեց իր թանկագին աղգականին, որ ծաղիկ հասակում չմեռնի։

Իհարկե, հարկավոր էր որևէ նվեր խոստանալ, որ Մանդարինը ցած իջներ, բայց կոմսուհին արդեն ոչինչ չուներ։

Վերջապես հերցոգ Մանդարինը հասկացավ, որ ոչինչ չի կարող ստանալ, և երկար համոզելուց հետո որոշեց ցած իջնել ասպետ Պոմիդորի օգնությամբ, որը հուզմունքից ու զոռից ամբողջովին քրտնել էր։

Հենց այդ րոպեին էլ սինյոր Պոմիդորին լուր բերեցին քավոր Դդումի տնակի խորհրդավոր անհայտացման մասին։

Ասպետը երկար չմտածեց, նա անմիջապես բողոք ուղարկեց իշխան Լիմոնին և խնդրեց մի երկու տասնյակ Լիմոնուկ ուղարկել գյուղ։

❊ ❊ ❊

Լիմոնուկները գյուղ հասան հաջորդ օրը և տեղնուտեղը գյուղում կարգ ու կանոն հաստատեցին․ շրջեցին բոլոր տները և ով պատահեց՝ ձերբակալեցին։

Առաջին բանտարկվածներից էր վարպետ Խաղողը։ Կոշկակարը բիզը հետը վերցրեց, որ ազատ ժամանակ ծոծրակը քորի, և հետևեց ոստիկաններին։ Բայց Լիմոնուկները նրա բիզը խլեցին։

― Դու հետդ զենք վերցնելու իրավունք չունես, ― ասացին նրանք վարպետ խաղողին։

― Իսկ ինչո՞վ ծոծրակս քորեմ։

― Հենց որ քորվել ուզենաս, ասա մեր պետերից մեկն ու մեկին։ Տե՛ս թե մենք այն ժամանակ քո գլուխը ոնց կքորենք։

Եվ Լիմոնուկն իր սրածայր թրով խուտուտ տվեց կաշկակարի ծոծրակը։

Պրոֆեսոր Տանձին էլ ձերբակալեցին։ Սա խնդրեց, որ թույլ տան հետը վերցնի ջութակն ու մի մոմ։

― Մոմն ի՞նչ ես անում։

― Կինս ասում է, թե ամրոցի նկուղում շատ մութն է, իսկ ես պիտի նոտաներ սովորեմ։

Մի խոսքով, գյուղի բոլոր բնակիչները ձերբակալվեցին։ Փրկվեցին միայն սինյոր Սիսեռիկը, որովհետև նա փաստաբան էր, և սոխ Պրասը, որին պարզապես չգտան։

Իսկ սոխ Պրասը չէր էլ թաքնվել։ Նա հանգիստ նստած էր իր պատշգամբում։ Նրա բեղերը ձգված էին պարանի փոխարեն և դրանց վրա սպիտակեղեն էր փռված։ Սավանները, շապիկներն ու գուլպաները տեսնելով, Լիմոնուկները անցան նրա մոտով և այդպես էլ չնկատեցին տան տիրոջը։

Քավոր Դդումը գնում էր Լիմոնուկների հետևից և իր սովորության համաձայն խոր հոգոց հանում։

― Ինչո՞ւ ես այդքան հառաչում, ― խստորեն հարցրեց Սպան։

― Ինչպե՞ս չհառաչեմ։ Ամբողջ կյանքում աշխատել եմ և միայն հառաչանքներ եմ հավաքել։ Օրական մի հառաչանք․․․ Հիմա մի քանի հազար հառաչանք ունեմ կուտակած։ Պետք է, որ մի կերպ նրանց օգտագործեմ։

Կանանցից ձերբակալեցին միայն սանամեր Դդումին, և քանի որ սա հրաժարվեց բանտ գնալ, խփելով գցեցին ցած, և նա այդպես մինչև ամրոց գլորվեց։ Դե նա այնքան կլոր էր, ո՜ր․․․

Բայց ինչքան էլ Լիմոնուկները խորամանկ էին, էլի նրանց չհաջողվեց Չիպոլինոյին ձերբակալել, չնայած որ նա մի Բողկ անունով աղջկա հետ նստած էր ցանկապատին և կամակոր հայացքով նայում էր ոստիկաններին։

Ցանկապատի մոտով անցնելիս Լիմոնուկները նույնիսկ նրան ու Բողկին հարցրին, թե մոտերքում չե՞ն տեսել մի վտանգավոր խռովարարի Չիպոլինո անունով։

― Տեսե՛լ ենք, տեսե՛լ, ― ճղճղացին նրանք, ― նա քիչ առաջ թաքնվեց ձեր սպայի եռանկյոնի գլխարկի տակ։

Եվ բարձր ծիծաղելով, երեխաները հեռու փախան։

Նույն օրը Չիպոլինոն ու Բողկը գնացին ամրոցի կողմը հետախուզության։ Չիպոլինոն որոշեց ինչ գնով էլ լինի գերիներին ազատել, իսկ Բողկը, հասկանալի է, խոստացավ ամեն ինչում օգնել նրան։

Որտեղ Բալուկը ուշադրություն չի դարձնում սինյոր Մաղդանոսի հայտարարություններին

Կոմսուհիներ Բալերի ամրոցը բլրի գագաթին էր։ Ամրոցը շրջապատված էր մի հսկայական այգով։ Այգու դռան մոտ հայտարարություն էր կախված, որի մի երեսին գրված էր «Մուտքը արգելված է», իսկ մյուս երեսին՝ «Ելքը արգելված է»։

Հայտարարության առաջին երեսը գյուղացի երեխաների համար էր, որպեսզի նրանք երկաթե ցանկապատը չանցնեին։ Իսկ հակառակ կողմը Բալուկի համար էր նախատեսված, որպեսզի նա հանկարծ դուրս չգա և գնա գյուղացի երեխաների մոտ։

Բալուկը մեն֊մենակ շրջում էր այգում։ Նա զգուշորեն քայլում էր ուղիղ ծառուղով և անընդհատ մտածում էր այն մասին, թե ինչպե՞ս անի, որ հանկարծ ոտքը չդնի ծաղկաթմբի վրա և տրորի ծաղիկները։ Նրա դաստիարակը, սինյոր Մաղդանոսը, ամբողջ այգով մեկ հայտարարություններ էր կախել, որոնցում ասվում էր, թե Բալուկին ի՛նչ է թույլատրվում և ի՛նչ է արգելվում։

Այսպես, ոսկե ձկնիկների ավազանի մոտ կախված էր՝

«Բալուկին արգելվում է ձեռքերը մտցնել ջրի մեջ» ― մակագրությունը։

Այստեղ ուրիշ հայտարարություն էլ կար․

«Ձկների հետ արգելվում է խոսել»։

Ծաղկաթմբի մեջտեղում շողշողում էր այսպիսի մի մակագրություն՝

«Արգելվում է ծաղիկներին ձեռք տալ։ Խախտողը կմնա առանց քաղցրավենիքի»։

Նույնիսկ այսպիսի զգուշացում կար․

«Նա, ով խոտը կտրորի, պարտավոր է երկու հազար անգամ գրել հետևյալ բառերը՝ «Ես անդաստիարակ տղա եմ»։

Այս բոլոր մակագրությունները հնարել էր սինյոր Մաղդանոսը՝ Բալուկի տնային ուսուցիչը և դաստիարակը։

Մի անգամ տղան իր բարձրազարմ հորաքույրներին խնդրեց, որ իրեն թույլ տան հաճախելու գյուղական դպրոցը այն երեխաների հետ, որոնք ուրախ֊ուրախ վազվզում էին ամրոցի մոտով և դրոշակների պես թափահարում իրենց պայուսակները։ Բայց սինյորա կոմսուհի Ավագը սարսափահար եղավ։

― Ինչպե՞ս կարող է կոմս Բալը մի նստարանի վրա նստել ինչ֊որ հասարակ գյուղացու հետ։ Դա չտեսնված բան է։

Սինյորա կոմսուհի Կրտսերը հաստատեց․

― Բալերը երբեք չեն նստել դպրոցական չոր նստարանին։ Այդպես չի եղել և երբեք էլ չի լինի։

Վերջ ի վերջո Բալուկի համար տնային ուսուցիչ վարձեցին սինյոր Մաղդանոսին, որը շատ տարօրինակ մի հատկություն ուներ․ հանկարծ հայտնվում էր չգիտես որտեղից և միշտ անհարկի։ Օրինակ, եթե Բալուկը դասերը պատրաստելիս ուշադրություն է դարձնում թանաքի մեջ գրել սովորելու համար ընկած ճանճին, անմիջապես, չգիտես ո՛րտեղից, հայտնվում է սինյոր Մաղդանոսը։ Նա բաց է անում իր հսկայական կարմիր և կապույտ վանդակներով պատած թաշկինակը, քիթը շրխկոցով մաքրում ու սկսում խեղճ Բալուկի գկխին ճառ կարդալ։

― Վատ կլինի այն տղաների բանը, որոնք կտրվում են իրենց պարապմունքից և նայում ճանճերին։ Այստեղից էլ սկսվում են բոլոր դժբախտությունները։ Մի ճանճից հետո մյուսը կգա, նրանից հետո՝ երրորդը, չորրորդը, հինգերորդը․․․ Հետո այդ տղաներն աչքները չռում են սարդերի վրա, կատուների, մյուս բոլոր կենդանիների վրա և, իհարկե, մոռանում են դասերը։ Իսկ նա, ով դասերը չի սովորում, չի կարող բարոյական տղա դառնալ։ Անբարոյական տղան չի կարող բարեկիրթ մարդ դառնալ։ Իսկ ոչ բարեկիրթ մարդիկ վերջ ի վերջո բանտ են ընկնում։ Այսպես, Բալուկ, եթե չես ուզում կյանքդ բանտում անցկացնել, էլ ճանճի մի՛ նայիր։

Իսկ եթե Բալուկը դասերից հետո վերցնում է ալբոմը, որ մի քիչ նկար անի, տեսար էլի սինյոր Մաղդանոսը հայտնվեց։ Նա դանդաղ բաց է անում վանդակավոր թաշկինակն ու իր ճառն սկսում․

― Վատ կլինի այն տղաների վերջը, որոնք ժամանակ են կորցնում թուղթ մրոտելու վրա։ Ի՞նչ կդառնան նրանք, երբ մեծանան։ Լավագույն դեպքում կդառնան ներկարար, այն կեղտոտ, վատ հագնված աղքատներից, որոնք ամբողջ օրը պատերի նախշեր են քաշում, իսկ հետո բանտ են ընկնում, որովհետև դրան արժանի են։ Բալուկ, մի՞թե դու ուզում ես բանտ ընկնել։ Մտածի՛ր, Բալուկ։

Բանտից վախենալով, Բալուկը ուղղակի չգիտեր, թե ի՛նչ գործ աներ։

Բարեբախտաբար, երբեմն պատահում էր, որ սինյոր Մաղդանոսը մի քիչ քնում էր կամ հաճույքի համար խողողի օղի էր խմում։ Այդպիսի բացառիկ րոպեներին Բալուկը ազատ էր լինում։ Սակայն սինյոր Մաղդանոսն այսպիսի դեպքերում էլ միշտ իր ներկայությունն զգացնել էր տալիս։ Ամեն տեղ կախ էին տված նրա խրատական մակագրությունները։ Դա նրան հնարավորություն էր տալիս մի քիչ երկար քնել։ Ստվերախիտ ծառի տակ հանգստանալով, նա համոզված էր, որ իր սանն իզուր տեղը ժամանակ չի կորցնում և այգում զբոսնելով յուրացնում է իր խրատները։

Բայց երբ Բալուկն անցնում էր այդ հայտարարությունների կողքով, սովորաբար ակնոցները հանում էր։ Այսպիսով, նա չէր տեսնում, թե ի՛նչ է գրված տախտակների վրա, և կարող էր հանգիստ մտածել ինչի՛ մասին ուզում էր։

Այսպես՝ Բալուկը իր մտքերով տարված շրջում էր այգում, երբ հանկարծ լսեց, թե ինչպես բարակ ձայնով մեկը կանչում է իրեն․

― Սինյո՜ր Բալուկ, սինյո՜ր Բալուկ։

Բալուկը շուռ եկավ և ցանկապատի մյուս կողմում տեսավ իր տարիքի մի տղայի, որ աղքատ էր հագնված և ուրախ ու խելացի դեմք ուներ։ Տղայի հետևից մոտ տասը տարեկան մի աղջիկ էր գալիս։ Նրա մազերը հյուսված էին և նման էին բողկի պոչի։

Բալուկը քաղաքավարի գլուխ տվեց ու ասաց․

― Բարև ձեզ, սինյորներ։ Ես ձեզ հետ ծանոթ լինելու պատիվը չունեմ, բայց ձեզ հետ ծանոթանալը շատ հաճելի կլիներ ինձ համար։

― Դե էլ ինչո՞ւ մոտիկ չեք գալիս։

― Դժբախտաբար չեմ կարող․ այստեղ հայտարարություն է կախված, որ ես իրավունք չունեմ գյուղացի երեխաների հետ խոսելու։

― Գյուղացի երեխաները հենց մենք ենք, որ կանք, իսկ դուք արդեն մեզ հետ խոսում եք։

― Որ այդպես է, հիմա կմոտենամ ձեզ։

Բալուկը շատ բարեկիրթ և ամաչկոտ տղա էր, բայց վճռական րոպեներին կարողանում էր գործել համարձակ, առանց տատանման։ Նա քայլեց խոտերի վրայով, մոռանալով որ խոտ տրորելն արգելվում է, և ընդհուպ մոտեցավ ցանկապատի ճաղերին։

― Իմ անունը Բողկ է, ― ներկայացավ աղջիկը, ― իսկ սա Չիպոլինոն է։

― Շատ հաճելի է, սինյորինա։ Շատ ուրախ եմ, սինյոր Չիպոլինո։ Ես ձեր մասին արդեն լսել եմ։

― Իսկ ումի՞ց։

― Ասպետ Պոմիդորից։

― Այդ դեպքում, իհարկե, նա իմ մասին ոչ մի լավ բան չի ասել։

― Իհարկե ոչ։ Բայց հենց դրա համար էլ ես մտածեցի, որ դուք երևի հիանալի տղա եք։ Եվ տեսնում եմ, որ չեմ սխալվել։

Չիպոլինոն ժպտաց․

― Շատ հրաշալի է։ Ուրեմն էլ ինչու ենք ձևականություն բանեցնում և հին պալատականների նման «դուք»֊ով խոսում։ Արի «դու»֊ով խոսենք։

Բալուկն իսկույն հիշեց խոհանոցի դռան մակագրությունը, որտեղ ասված էր․ «Ոչ ոքի «դու» չասել»։ Այս հայտարարությունն ուսուցիչը կախել էր այն բանից հետո, երբ Բալուկին ու Մորուն տեսել էր իրար հետ մտերմորեն զրուցելիս։ Չնայած դրան, Բալուկը որոշեց խախտել նաև այդ կանոնը։ Նա ուրախ պատասխանեց։

― Համաձայն եմ, խոսնեք «դու»֊ով։

Բողկն անչափ գոհ էր։

― Իսկ ի՞նչ էի ես քեզ ասում, Չիպոլինո, տեսնո՞ւմ ես․ Բալուկը հիանալի տղա է։

― Մերսի, սինյորինա, ― խոնարհվելով ասաց Բալուկը, բայց իսկույն կարմրելով ավերացրեց, ― շնորհակալ եմ Բողկիկ։

Երեքն էլ ուրախ ծիծաղեցին։ Սկզբում Բալուկը միայն բերանի անկյունով էր ծիծաղում, չմոռանալով սինյոր Մաղդանոսի խորհուրդը, որը միշտ ասում էր, թե բարեկիրթ տղաների համար բարձրաձայն ծիծաղելն անհարմար է։ Բայց հետո տեսնելով, թե ինչպես էին Չիպոլինոն ու Բողկը բարձր քրքջում, նա էլ սկսեց լիաթոք ծիծաղել։

Այդքան ուրախ ու զրնգուն ծիծաղ ամրոցում դեռ չէր լսվել։ Երկու ազնվաբարո կոմսուհիներն էլ այդ րոպեին պատշգամբում նստած թեյ էին խմում։

Սինյորա կոմսուհի Ավագը լսելով ծիծաղի ձայնը, ասաց․

― Ես ինչ֊որ տարօրինակ աղմուկ եմ լսում։

Սինյորա կոմսուհի Կրտսերը գլխով համաձայնության նշան արեց։

― Ես էլ ինչ֊որ ձայներ եմ լսում։ Երևի անձրև է գալիս։

― Քույրիկ, համարձակվում եմ ասել, որ ոչ մի անձրև էլ չկա, ― խրատական տոնով արտասանեց սինյորա կոմսուհի Ավագը։

― Չկա, ուրեմն կլինի, ― վճռական հակաճառեց սինյորա կոմսուհի Կրտսերն ու նայեց երկնքին, որպեսզի այնտեղ իր ասածը հաստատող որևէ բան գտնի։

Սակայն երկինքն այնքան մաքուր էր, որ կարծես հինգ րոպե առաջ ավլել ու լվացել էին։ Այնտեղ ոչ մի ամպիկ չէր երևում։

― Ես կարծում եմ, որ այդ շատրվանն է աղմկում, ― նորից սկսեց կոմսուհի Ավագը։

― Մեր շատրվանն աղմկել չի կարող։ Ախր հայտնի է ձեզ, որ ջուր չկա այնտեղ։

― Երևի պարտիզպանը նորոգել է արդեն։

Պոմիդորը նույնպես լսեց տարօրինակ աղմուկը և հուզվեց։

«Ամրոցի ներքնատանը շատ բանտարկյալներ կան, ― մտածեց նա, ― հարկավոր է զգույշ լինել, թե չէ ինչ ասես կարող է պատահել»։

Նա որոշեց շրջել այգում և հանկարծ ամրոցի հետևում, որտեղից անցնում էր գյուղի ճանապարհը, հանդիպեց երեխաներին, որոնք կանգնած ուրախ զրուցում էին։

Եթե հանկարծ երկինքը ճաքեր ու այնտեղից հրեշտակները թափվեին երկրի վրա, ասպետ Պոմիդորն այդքան չէր զարմանա։ Բալուկը տրորում է խոտը։ Բալուկը մտերմորեն խոսում է երկու գջլոտի հետ․․․ Դեռ այդ քիչ է՝ այդ երկու գջլոտներից մեկը նա էր, որ վերջերս ստիպեց իրեն դառը արտասուք թափել։

Ասպետ Պոմիդորը կատաղեց։ Նրա դեմքն այնպես բոցկլտաց, որ մոտերքում, եթե հրշեջներ լինեին, անպայման հրդեհային տագնապ կբարձրացնեին։

― Սինյոր կոմս, ― բողոքեց Պոմիդորն օտարոտի ձայնով։

Բալուկը շուռ եկավ և գունատված կպավ ճաղերին։

― Բարեկամնե՛ր, ― շշնջաց նա, ― փախե՛ք՝ քանի ասպետ Պոմիդորը հեռու է։ Ինձ որ նա ոչինչ չի համարձակվի անել, իսկ ձեր բանը բուրդ կլինի։ Ցտեսություն։

Չիպոլինոն և Բողկը ինչքան ուժ ունեին փախան, բայց երկար ժամանակ լսում էին ասպետ Պոմիդորի մոլեգին ճիչերը։

― Այս անգամ մեր արշավանքն անհաջող անցավ, ― հառաչելով ասաց Բողկը։

Բայց Չիպոլինոն միայն ժպտաց․

― Իսկ իմ կարծիքով այսօր շատ հաջող օր է։ Մենք մի նոր բարեկամ ունենք, և դա քիչ չէ արդեն։

Այդ նոր բարեկամը, այինքն՝ Բալուկը, մենակ մնալով սպասում էր, որ իրեն ամենադաժան ձևով անխուսափելիորեն կպատժեն և գլխին նախատինքներ կթափեն թե՛ ասպետ Պոմիդորը, թե՛ սինյոր Մաղդանոսը, թե՛ սինյորա կոմսուհի Ավագը, թե՛ սինյորա կոմսուհի կրտսերը, թե՛ բարոն Նարինջն ու հերցոգ Մանդարինը։

Երկու ազգականներն էլ վաղուց արդեն գլխի էին ընկել, որ ով տանջում է Բալուկին, դրանով հաճույք է պատճառում նրա կոմսուհի հորաքույրներին և, առիթը բաց չէին թողնում, որպեսզի խայթեն անպաշտպան երեխային։ Այդ բոլորին նա վաղուց էր սովոր։

Բայց այս անգամ Բալուկի կոկորդին մի գունդ էր կանգնել և նա դժվարությամբ էր արցունքները զսպում։ Նրան բոլորովին չէին վախեցնում այդ ճիչերը, հանդիմանություններն ու սպառնալիքները։ Իրեն ի՞նչ, թե երկու կոմսուհիները կճղճղան, թե սինյոր Մաղդանոսը բարոյական ձանձրալի ճառեր կկարդա, թե քավթառ հերցոգ Մանդարինը կծաղրի։ Բայց նա իրեն շատ դժբախտ էր զգում։ Կյանքում առաջին անգամ նա ընկերներ գտավ, առաջին անգամ կուշտ խոսեց ու ծիծաղեց ամբողջ սրտով, և ահա նորից մենակ է․․․ Այն պահից, երբ Չիպոլինոն ու Բողկը բլրից ցած վազեցին, նրանք Բալուկի համար հավիտյան կորան։ Էլ կտեսնի՞ նրանց երբևէ։ Ինչ ասես չէր տա Բալուկը, միայն թե կրկին լիներ նրանց հետ, այնտեղ, ազատության մեջ, ուր չկան հայտարարություններ ու արգելքներ, որտեղ կարելի է խոտերի մեջ վազվզել ու ծաղիկներ փնջել։

Առաջին անգամ կյանքում Բալուկը սրտում զգաց այդ տարօրինակ անտանելի ցավը, որ տանջանք է կոչվում։ Այն արդեն նրա համար շատ էր և Բալուկն զգաց, որ չի կարող այդ ցավը տանել։ Նա ընկավ գետնին ու սկսեց հեկեկալ։

Ասպետ Պոմիդորը նրան բարձրացրեց, կապոցի նման դրեց թևի տակ և ծառուղով գնաց ամրոց։

Մորին աշխատում էր, ինչքան հնարավոր է, խեղճ տղային հանգստացնել, բայց ոչինչ չէր օգնում։ Աղջիկն այնքան հուզվեց, որ ինքն էլ սկսեց նրա հետ լաց լինել։

― Այս րոպեին վայնասունդ թող, անպետք աղջիկ, թե չէ ես քեզ դուրս կանեմ, ― սպառնաց սինյորա կոմսուհի Ավագը։

Վշտից Բալուլը նույնիսկ հիվանդացավ։ Նա սկսեց այնպես դողացնել, որ մահճակալը ցնցվում էր, իսկ երբ հազում էր, ցնցվում էին պատուհանների ապակիները։ Զառանցելով նա անընդհատ կանչում էր․

― Չիպոլի՜նո, Չիպոլի՜նո, Բո՜ղկ, Բո՜ղկ․․․

Սինյոր Պոմիդորը հայտարարեց, երևի երեխան այն բանից է հիվանդացել, որ նրան սարսափելի վախեցրել է ամրոցի շրջակայքում թափառող մի վտանգավոր հանցագործ։

― Ես կհրամայեմ, որ վաղը նրան բանտարկեն, ― ասաց նա, որպեսզի հիվանդին հանգստացնի։

― Օ՜, ո՛չ, ո՛չ, խնդրում եմ, պետք չէ՛, ― հեկեկում էր Բալուկը։ ― Ավելի լավ է ինձ ձերբակալեք, նետեք ամենախորունկ նկուղը, միայն թե Չիպոլինոյին ձեռք մի՛ տվեք։ Չիպոլինոն այնքան լավ տղա է, Չիպոլինոն իմ միակ, իմ իսկական ընկերն է։

Սինյոր Մաղդանոսը վախեցած մաքրեց քիթը։

― Երեխան զառանցում է։ Դրությունը ծանր է, ― ասաց նա։

Մարդ ուղարկեցին ամենանշանավոր բժիշկներին կանչելու։

Նախ եկավ սինյոր բժիշկ Ճանճասպանը և չորացած ճանճերից պատրաստած դեղ գրեց։ Բայց դեղը բոլորովին չօգնեց։ Եկավ բժիշկ թխենին և հայտարարեց, թե չորացած ճանճերը շատ վտանգավոր են նման հիվանդությունների դեպքում, և շատ ավելի օգտակար է հիվանդին ճապոնական թխենու պտղի հյութով թրջած սավանի մեջ փաթաթել։

Մի տասնյակ սավան կեղտոտեցին թխենու հյութի մեջ, բայց Բալուկը չլավացավ։

― Իմ կարծիքով, ― առաջարկեց բժիշկ Արտիճուկը, ― հարկավոր է նրա կողերին արտիճուկներ դնել։

― Փշերո՞վ, ― վախեցած հարցրեց Մորին։

― Անպայման, հակառակ դեպքում դեղն օգուտ չի տա։

Սկսեցին Բալուկին բուժել ուղղակի թմբից քաղած հում արտիճուկներով։ Խեղճ տղան ճչում էր, ծակոցներից վեր֊վեր էր թռչում, կարծես թե նրան քերթում էին։

― Տեսնո՞ւմ եք, տեսնո՞ւմ եք, ― ձեռքերը շփելով ասում էր բժիշկ Արտիճուկը, ― պատանի կոմսին իմ դեղն արդեն օգնում է, շարունակեցեք բուժել։

― Այդ բոլորը դատարկ բաներ են և հիմարություն, ― բացականչեց նշանավոր պրոֆեսոր սինյոր Սալաթ֊Սպանաղը։ Այդ ո՞ր էշն է արտիճուկներ նշանակել։ Փորձեցեք հիվանդին թարմ սալաթով բուժել։

Մորին թաքուն մարդ ուղարկեց բժիշկ Շագանակին կանչելու, որն ապրում էր անտառում, մի մեծ շագանակենու տակ։ Նրան աղքատների բժիշկ էին ասում, որովհետև նա հիվանդների համար քիչ դեղեր էր գրում և դեղերի արժեքն էլ վճարում էր ինքը։

Երբ բժիշկ Շագանակը մոտեցավ ամրոցի դարբասին, ծառաները նրան չէին ուզում ներս թողնել, քանի որ նա եկել էր ոչ թե կառեթով, այլ ոտքով։

― Առանց կառքի բժիշկը անպայման խաբեբա կլինի, ― ասացին ծառաները և ուզում էին դռները փակել բժշկի առաջ, երբ հայտնվեց սինյոր Մաղդանոսը։

Մաղդանոսը, ինչպես արդեն գիտեք, միշտ չգիտես թե ո՛րտեղից էր հայտնվում։ Բայց այս անգամ նա ճիշտ ժամանակին երևաց և հրամայեց ներս թողնել բժշկին։ Շագանակը ուշադիր քննեց հիվանդին, նայեց լեզուն, շոշափեց զարկերակը, ցածրաձայն մի քանի հարց տվեց Բալուկին, իսկ հետո ձեռքերը լվաց և լուրջ ու տխուր ասաց․

― Ի՞նչ եք ուզում ակնարկել, ― կոպտորեն ընդհատեց Պոմիդորը։

― Ես չեմ ակնարկում, այլ ճշմարտությունն եմ ասում։ Այս տղան ոչ մի հիվանդություն էլ չունի։ Նա մելամաղձոտ է։

― Այդ ի՞նչ հիվանդություն է, ― հարցրեց կոմսուհի Ավագը։

Նա բուժվել շատ էր սիրում և հենց որ մի նոր հիվանդության անուն էր լսում, իսկույն իր վրա էր այդ ցավը գտնում։ Դե կոմսուհին այնքան հարուստ էր, որ բժշկի և դեղերի ծախսերը նրան չէին վախեցնում։

― Դա հիվանդություն չէ, սինյորա կոմսուհի, դա տխրություն է, թախիծ։ Երեխային միջավայր է պետք, անհրաժեշտ են ընկերներ։ Ինչո՞ւ դուք նրան չեք ուղարկում ուրիշ երեխաների հետ խաղալու։

― Ա՜խ, ավելի լավ էր, նա այդ բանը չասեր։ Խեղճ բժշկի գլխին ամեն կողմից հանդիմանությունների և վիրավորանքների կարկուտ տեղաց։

― Շուտ կորե՛ք այստեղից, ― հրամայեց սինյոր Պոմիդորը, ― թե չէ ծառաներին կհրամայեմ վզակոթիդ տալով դուրս անեն։

― Ամաչեք, ― վրա բերեց սինյորա կոմսուհի Կրտսերը։ ― Ամաչեք, որ այդպես չարաշահում եք մեր վստահությունն ու հյուրասիրությունը։ Դուք խաբեբայությամբ սողոսկեցիք մեր տունը։ Եթե ես ուզենամ, ինքնագլուխ և բռնի կերպով մասնավոր տներ ներխուժելու համար կարող եմ ձեզ դատի տալ։ Ճիշտ չէ՞, սինյոր փաստաբան։

Եվ նա շուռ եկավ սինյոր Սիսեռիկի կողմը, որը միշտ մոտերքումն էր լինում, երբ նրա կարիքն զգացվում էր։

― Անշուշտ, սինյորա կոմսուհի։ Սա քրեական շատ ծանր հանցանք է։

Եվ փաստաբանն իսկույն նշեց իր հուշատետրում․ «Կոմսուհիներից, բժիշկ Շագանակի բռնի ներխուժման գործի մասին կոնսուլտացիա տալու համար ստանալ տասը հազար լիր»։

Թե ինչպես բժիշկ Շագանակին ամրոցից վռնդեցին

Բալուկն ամբողջ երեկո լաց եղավ։ Հերցոգ Մանդարինն անընդհատ նրան ձեռ էր առոնում։

― Մեր պատանի կոմսը արցունքից հալումաշ կլինի, ― ասում էր նա, ― Բալից միայն կորիզը կմնա։

Բարոն Նարինջը, ինչպես այդ հաճախ է լինում հաստ մարդկանց հետ, դեռևս մի փոքր գութ ուներ։ Բալուկին մխիթարելու համար նա իր տորտից մի կտոր առաջարկեց սրան։ Ճիշտ է, շատ փոքրիկ կտոր, մի փշուր միայն։ Բայց հաշվի առնելով բարոնի ագահությունը, պետք է նրա առատաձեռնությունը գնահատել։

Իսկ երկու կոմսուհիները ոչ միայն չէին աշխատում Բալուկին մխիթարել, այլ ծիծաղում էին նրա արցունքների վրա։

― Մեր Բալուկը կարող է փչացած շատրվանին փոխարինել, ― ասում էր սինյորա կոմսուհի Ավագը։

― Արցունքի շատրվան կլինի, ― ասում էր սինյոա կոմսուհի Կրտսերը։

― Վաղը ես քեզ կստիպեմ, ― սպառնում էր սինյոր Մաղդանոսը, ― երե՜ք հազար անգամ գրել․ «Ես չպետք է սեղանի վրա լաց լինեմ, քանի որ խանգարում եմ մեծահասակների մարսողությանը»։

Երբ վերջապես պարզվեց, որ Բալուկը լացը թողնելու միտք չունի, նրան ուղարկեցին քնելու։

219 ― 228

Մկների գլխավոր հրամանատարն ստիպված է լինում նահանջի հրաման տալ

Դուք, իհարկե, ուզում եք իմանալ, թե ի՛նչ են անում բանտարկյալները, այսինքն՝ քավոր Դդումը, պրոֆեսոր Տանձը, վարպետ Խաղողը, սանամեր Դդումը և գյուղի մյուս բնակիչները, որոնց ասպետ Պոմիդորը հրամայեց բանտարկել և գցել ամրոցի նկուղը։

Բարեբախտաբար պրոֆեսոր Տանձը լավ իմանալով, որ ամրոցի նկուղները մութ կլինեն և մկներով լեփ֊լեցուն, իր հետ մի կիսավառ մոմ էր վերցրել։ Մկներին քշելու նպատակով պրոֆեսորն սկսեց ջութակ նվագել։ Մկները լուրջ երաժշտություն չէին սիրում։ Ջութակի ականջ ծակող հնչյունները լսելով, նրանք թողեցին փախան՝ անիծելով այդ զզվելի գործիքը, որն իր ձայնով կատվի մլավոց է հիշեցնում։

Սակայն վերջապես երաժշտությունը ոչ միայն մկներին, այլև վարպետ Խաղողին սկսեց ջղայնացնել։ Պրոֆեսոր Տանձը մելամաղձոտ մարդ էր և միշտ այնքան տխուր մեղեդիներ էր նվագում, որ մարդ ուզում էր լալ։ Դրա համար էլ բոլոր ձերբակալվածները խնդրեցին, որ էլ չնվագի։

Բայց դեռ նոր էր լռություն տիրել, երբ մկները, ինչպես կարելի էր սպասել, հարձակման անցան։ Նրանք շարժվում էին երեք շարասյունով։ Հարձակումը գլխավորում էր գլխավոր հրամանատարը, գեներալ Մուկ Երկարապոչը։

― Առաջին շարասյունը հարձակվելու է ձախ թևից և առաջին հերթին գրավելու է մոմը։ Բայց վա՛յ նրան, ով փորձի ուտել։ Ես ձեր գեներալն եմ և առաջինը ես պետք է իմ ատամները խրեմ այդ մոմի մեջ։ Եկրորդ շարասյունը կմտնի աջից և կնետվի ջութակի վրա։ Այդ ջութակը սարքված է հյութեղ տանձի կեսից և, ըստ երևույթին, հիանալի համ ունի։ Երրորդ շարասյունը պետք է ճակատից հարձակվի և ոչնչացնի թշնամուն։

Շարասյուների հրամանատարները խնդիրը բացատրեցին շարքային մկներին։ Գեներալ Մուկ֊Երկարապոչը արշավեց տանկով։ Ճիշտն ասած, դա տանկ չէր, այլ կավի մի խեցի, որ կապված էր տասը մկների պոչից։ Փողհարները գրոհի ազդանշան տվին, և մի քանի րոպեում ճակատամարտն ավարտվեց։

Սակայն մկներին չհաջողվեց ջութակը խժռել, քանի որ պրոֆեսորն այն պահել էր իր գլխավերևում։ Բայց մոմն անհայտացավ, կարծես չէր էլ եղել, և մեր բարեկամները մնացին մթության մեջ։ Մի բան էլ անհայտացավ, բայց թե ինչ՝ հետո կիմանաք։

Քավոր Դդումն անհանգիստ էր․

― Ա՜խ, և այս բոլորը իմ պատճառով։

― Ինչո՞ւ քո պատճառով, ― փնթփնթաց վարպետ Խաղողը։

― Եթե ես գլուխս չմտցնեի այն հիմար միտքը, թե պետք է ունենամ իմ սեփական տունը, մեզ հետ այս դժբախտությունը չէր պատահի։

― Դե հանգստացիր, խնդրում եմ, ― բացականչեց սանամեր Դդումը։ ― Հո դո՞ւք չեք մեզ բանտ նստեցրել։

― Ես արդեն ծեր եմ, ինչի՞ս է պետք տունը․․․ ― շարունակում էր տրտջալ քավոր Դդումը։ ― Ես կարող էի այգում, որևէ նստարանի տակ գիշերել․ այնտեղ ես ոչ ոքի չէի խանգարի։ Բարեկամներ, խնդրում եմ կանչեցեք բանտապաններին, ասացեք նրան, որ ես տնակը կնվիրեմ ասպետ Պոմիդորին և կասեմ, թե որտեղ ենք այն թաքցրել։

― Դու նրանց և ոչ մի խոսք չե՛ս ասի, ― բարկացավ վարպետ խաղողը։

Պրոֆեսոր Տանձը տխուր ծնգացրեց իր ջութակի լարերն ու շշնջաց․

― Եթե դու բանտապաններին ասես, թե որտեղ է պահված տնակը, այն ժամանակ քավոր Հավամրգին էլ կխառնես այդ գործին և․․․

― Սս՜ս՜, ― ասաց սանամեր Դդումը։ ― Անուններ մի՛ տվեք, այստեղ պատերն էլ ականջներ ունեն։

Բոլորը լռեցին և սկսեցին վախեցած իրենց շուրջը նայել, բայց առանց մոմի այնքան մութն էր, որ նրանք ոչ մի կերպ չէին կարող տեսնել՝ պատերն ականջ ունե՞ն թե ոչ։

Իսկ պատերն իսկապես որ ականջ ունեին։ Մի կլոր անցք կար, որից մի խողովակ գաղտնի հեռախոսի նման գնում էր ուղիղ ասպետ Պոմիդորի սենյակը և ինչ֊որ խոսվում էր նկուղում, հաղորդում էր նրան։ Բարեբախտաբար, այդ րոպեին սինյոր Պոմիդորն ականջ չէր դնում, որովհետև զբաղված էր հիվանդ Բալուկով։

Լռության մեջ նորից լսվեցին շեփորի զիլ հնչյունները․ մկներն ուզում էին գրոհը կրկնել։ Նրանք լցված էին պրոֆեսոր Տանձի ջութակը գրավելու վճռականությամբ։

Նրանց վախեցնելու նպատակով պրոֆեսորը որոշեց համերգ տալ։ Նա ջութակը դրեց ծնոտի տակ, կնտնտոցը ոգևորված բարձրացրեց։ Բոլորը շունչները պահած սպասեցին, բայց սպասումը բավական երկար տևեց։ Վերջապես կալանավորները նորից շունչ քաշեցին, բայց գործիքն այնպես էլ ձայն չհանեց։

― Ի՞նչ է, չի՞ ստացվում, ― հետաքրքրվեց վարպետ Խաղողը։

― Ա՜խ, մկները կերել են կնտնտոցիս կեսը, ― արցունքներն աչքերում ասաց Տանձը։

Եվ իսկապես, կնտնոցն ամբողջովին կրծոտված էր, այնպես որ մնացել էր ընդամենը մի քանի սանտիմետր։ Առանց կնտնոցի, ի՞նչ խոսք, նվագել չէր կարելի, իսկ մկներն արդեն մարտական ահեղ բացականչություններով անցան հարձակման։

― Ա՜խ, և այս բոլորն իմ պատճառով, հառաչում էր քավոր Դդումը։

― Ախ ու վախդ թո՛ղ և օգնի՛ր մեզ, ― ասաց վարպետ Խաղողը, եթե դու այդքան լավ կարողանում ես հառաչել ու տնքալ, ապա կկարողանաս նաև մլավել։

― Մլավե՞լ, ― վիրավորվեց քավոր Դդումը, ― զարմանում եմ քեզ վրա, թվում է, թե լուրջ մարդ ես, բայց այսպիսի ժամանակ կատակ ես անում։

― Վարպետ Խաղողը նրան իսկի չպատասխանեց էլ, այլ այնքան վարպետորեն մլավեց, որ մկների բանակը կանգ առավ։

― Մյա՜ո՜ւո՜ւ, մյա՜ո՜ւո՜ւ, ― մլավում էր կոշկակարը։

― Մյա՜ո՜ւո՜ւ, մյա՜ո՜ւ, ― լալագին կրկնում էր պրոֆեսորը, որ դեռ ողբում էր իր կնտնոցի անփառունակ վախճանը։

― Երդվում եմ իմ հանգուցյալ պապի, բոլոր նկուղների ու ամբարների թագավոր Մուկ Երրորդի հիշատակով, որ կատու են բերել այստեղ, ― բացականչեց գեներալ Մուկ֊Երկարապոչը և անմիջապես արգելակեց իր տանկը։

― Գեներալ, մեզ դավաճանել են, ― վայնասունը գցելով, նրա մոտ վազեց շարքերից մեկի հրամանատարը։ ― Իմ շարքը ընդհարվեց մինչև ատամները զինված մառանային կատուների մի ամբողջ դիվիզիայի հետ։

Բայց իրականում նրա զորքերը և ոչ մի կատվի չէին հանդիպել, նրանք միայն վախեցել էին անչափ։ Իսկ, ինչպես հայտնի է, վախեցածին ամեն ինչ թվում է։

Գեներալ Մուկ֊Երկարապոչը թաթով պոչը շփեց։ Երբ նա մտահոգված էր լինում, միշտ թաթով շփում էր պոչը, և հաճախ շփելուց նրա մարմնի այդ մասն այնպես էր տուժել, որ զինվոր֊մկները իրենց հրամանատարին թաքուն գեներալ Անպոչ էին անվանում։

― Երդվում եմ իմ հանգուցյալ նախահոր, Մուկ֊Երկարապոչ Առաջինի՝ բոլոր ամբարների կայսեր հիշատակով, որ դավաճաններն իրենց խարդախության համար դեռ կհատուցեն։ Իսկ հիմա նահանջի ազդանշան տվեք։

Հրամանատարներն էլ չսպասեցին, որ նա երկրորդ անգամ հրամայի։ Շեփորները շեփորահարեցին ավարտ, և ամբողջ բանակը գեներալ Անպոչի գլխավորությամբ, որն անխնա մտրակում էր տանկը քաշող մկներին, անմիջապես հեռացավ։

Այսպիսով բարեկամները արիաբար ետ մղեցին թշնամու հարձակումը։

Տարած հաղթանակի համար մեկը մյուսին շնորհավորելով, նրանք հանկարծ լսեցին, որ բարակ ձայնով ինչ֊որ մեկը կանչում է իրենց։

― Քավո՛ր Դդում, քավո՛ր Դդում։

― Այդ դո՞ւք եք ինձ կանչում, պրոֆեսոր։

― Ո՛չ, ― ասաց Տանձը, ― ես չեմ։

― Իսկ ինձ թվաց, թե ինչ֊որ մեկը կանչում է։

― Սանամեր Դդում, սանամեր Դդում, ― նորից լսվեց նույն ձայնը։

Սանամեր Դդումը շուռ եկավ վարպետ Խաղողի կողմը․

― Վարպետ Խաղող, այդ դո՞ւք եք այդպես ծվծվում։

― Ի՞նչ է պատահել քեզ։ Ես միտք էլ չունեմ ծվծվալու։ Ես միայն ծոծրակս եմ քորում, որովհետև իմ մտքում մի միտք կա, որ ինձ անընդհատ տանջում է։

― Սանամեր Դդո՜ւմ, դե պատասխանեք վերջապես, այդ ե՛ս եմ, Մորի՛ն։

― Իսկ որտե՞ղ ես դու։

― Ես ասպետ Պոմիդորի սենյակումն եմ և ձեզ հետ խոսում եմ նրա գաղտնի հեռախոսով։ Դուք ինձ լս՞ում եք։

― Այո, լսում ենք։

― Ես էլ ձեզ եմ լավ լսում։ Պոմիդորը շուտով կգա այստեղ։ Ինձ խնդրել են, որ ձեզ բան հաղորդեմ։

― Ո՞վ է խնդրել։

― Ձեր բարեկամ Չիպոլինոն։ Նա խնդրում է, որ դուք չանհանգստանաք։ Հույսներդ դրեք նրա վրա։ Նա կաշխատի ձեզ բանտից ազատել։ Միայն թե սինյոր Պոմիդորին չասեք, թե Դդումի տնակը որտեղ է գտնվում։ Չհանձնվեք։ Չիպոլինոն ամեն ինչ կհաջողացնի։

― Մենք ոչ ոքի ոչինչ չենք ասի և կսպասենք, ― բոլորի փոխարեն պատասխանեց վարպետ Խաղողը։ ― Բայց Չիպոլինոյին ասա, որ շտապի, քանի որ այստեղ մեզ շրջապատել են մկները, և մենք չգիտենք, թե ինչքան կարող ենք դիմանալ։ Դու չե՞ս կարող արդյոք լուցկի ու մոմ հասցնել մեզ։ Մենք մի կիսավառ մոմ ունեինք, այն էլ մկները կերան։

― Մի քիչ սպասեք, ես հիմա կվերադառնամ։

― Իհա՛րկե, կսպասենք, ո՞ւր կարող ենք գնալ։

Մի քիչ հետո նորից լսվեց Մորու ձայնը․

― Բռնեք, ես մոմ եմ գցում։

Ինչ֊որ թմփոց լսվեց, և մի բան կպավ քավոր Դդումի քթին։ ― Այստեղ է, այստեղ է մոմը, ― ուրախ բացականչեց ծերուկը։ Փաթեթի մեջ մի ամբողջ մոմ կար և լուցկու մի չբանեցրած տուփ։

― Շնորհակալ ենք, Մորի, ― ձայն տվեցին բոլորը միասին։

― Ցտեսություն, ես պետք է փախչեմ, Պոմիդորը գալիս է։

Եվ իսկապես, այդ նույն վայրկյանին սինյոր Պոմիդորը մտավ սենյակը։ Մորուն իր գաղտնի հեռախոսի մոտ տեսնելով, ասպետը սարսափելի անհանգստացավ։

― Ի՞նչ ես անում այստեղ։

― Այս թակարդն էի մաքրում։

― Ի՞նչ թակարդ։

― Այս․․․ Մի՞թե սա մկան թակարդ չէ։ Պոմիդորը թեթևացած շունչ քաշեց։ «Փառք աստծու», ― մտածեց նա, ― աղախինն այնքան հիմար է, որ իմ գաղտնի հեռախոսը մկան թակարդի տեղ է ընդունում»։

Նա ուրախացավ և նույնիսկ Մորուն կոնֆետի թուղթ նվիրեց։

― Ահա, վերցրու, ― մեծահոգորեն ասաց նա, ― կարող ես լիզել այս թուղթը, շատ քացր է, մի տարի առաջ սրա մեջ ռոմով կոնֆետ էր փաթաթած։

Մորին խոնարհվեց և ասպետին շնորհակալություն հայտնեց։

― Իմ ծառայության յոթ տարիների ընթացքում դուք արդեն երրորդ կոնֆետի թուղթն եք նվիրում ինձ, ձերդ ողորմածություն։

― Ահա, տեսնում ես, ուրեմն ես բարի տեր եմ, ― հևալով ասաց Պոմիդորը, ― քեզ լավ պահիր, և դու գոհ կլինես։

― Ով ազատ է՝ գոհ կլինի, ― առածով պատասխանեց Մորին և մի անգամ էլ գլուխ տալով, վազեց գնաց իր գործին։

Ասպետ Պոմիդորը ձեռքերը շփում էր ու ինքն իրեն մտածում․ «Ա՛յ, հիմա ես կնստեմ իմ գաղտնի հեռախոսի մոտ և կիմանամ, թե ինչի մասին են կալանավորները խոսում։ Երևի շատ հետաքրքրիր բաներ իմանամ։ Գուցե և ինձ հաջողվի իմանալ, թե որտեղ են նրանք պահում այդ անիծյալ տնակը»։

Սակայն կալանավորները, որոնց ճիշտ ժամանակին Մորին նախազգուշացրել էր, լսելով, որ սինյոր Պոմիդորը մոտենում է գաղտնի անցքին, որոշեցին ծերուկին մի քիչ հաճույք պատճառել և սկսեցին նրան թունդ հայհոյել։

Պոմիդորը քիչ էր մնում ձայն տար՝ «ես ձեզ ցույց կտամ», բայց չուզեց իրեն մատնել։ Դրա համար էլ նա, որպեսզի վիրավորական խոսքեր այլևս չլսի, ավելի լավ համարեց պառկել քնել։ Քնելուց առաջ նա շորով պինդ փակեց իր հեռախոսը, որ խոսափողի փոխարեն մի սովորական գինի լցնելու ձագար ուներ։

Իսկ նկուղում վարպետ խաղողը նոր մոմ վառեց։ Բոլորը նայեցին վերև, առաստաղի անկյունում նկատելով գաղտնի հեռախոսի անցքը, մի լավ ծիծաղեցին սինյոր Պոմիդորի վրա, որը երևի ականջ դնելով կալանավորների խոսակցությանը, չարությունից պայթում էր։

Սակայն ուրախությունը բանտում երկար չտևեց։ Հետախույզ Մուկը խցիկում լույս տեսնելով, իմացավ բանն ինչ է, և ժամանակ չկորցնելով սլացավ գեներալ Անպոչի մոտ զեկուցելու։

― Ձերդ գերազանցություն, ― ուրախ զեկուցեց նա, ― կատուները գնացել են, իսկ մարդկանց մոտ մի նոր մոմ կա։

― Ի՞նչ, մո՞մ։

Անպոչի թուքը շուրթերից թափվեց, և նա լպստեց բեղերը, որոնցից դեռ գալիս էր կիսավառ մոմի հոտն ու համը։

― Շեփո՛ր փչել, ― տեղն ու տեղը հրամայեց նա։

Երբ զորքերը շարվեցին, գեներալ Երկարապոչը, այսինքն՝ գեներալ Անպոչը, մի կրակոտ ճառ ասաց․

― Քաջե՛ր, մեր նկուղը վտանգի մեջ է։ Հարձկվեք թշնամու վրա և ձեռք գցեք ճարպե մոմը։ Իհարկե, մոմը ես կուտեմ, բայց նախքան ուտելը թույլ կտամ, որ դուք հերթով ձեր լեզուն կպցնեք նրան։ Առա՜ջ, կրծողներ։

Մկները հրճվանքից ծվծվացին, պոչերը բարձրացրին և նորից նետվեցին մարտի։

Բայց այս անգամ վարպետ Խաղողը մոմը դրել էր պատի փոսի մեջ, երկու աղյուսի մեջտեղը, որը հատակից բարձր էր։ Իզուր էին մկները աշխատում բարձրանալ հարթ ու լպրծուն պատն ի վեր։ Նրանց այդպես էլ չհաջողվեց հասնել մոմին։ Ամենաճարպիկները մի քիչ կրծոտեցին պրոֆեսոր Տանձի ջութակը։ Բայց այդ հարձակվողներն էլ ստիպված թողին հեռացան։ Գեներալ Անպոչն անհաջողությունից կատաղած, որոշեց ավելի խիստ լինել։ Առանց երկար խոսելու նա իր զորքը մի շարքով շարեց և հրամայեց վախկոտության և թալանի համար մահապատժի ենթարկել յուրաքանչյուր տասներորդին։

Հենց այդ գիշեր անսպասելի դեպքեր տեղի ունեցան։

Չիպոլինոն, Մորին և Բողկը հանդիպեցին այգու ցանկապատի մոտ, որպեսզի որոշեն իրենց հետագա անելիքները, և այնպես տարվեցին իրենց խոսակցությամբ, որ շուրջը ոչինչ չէին տեսնում։ Նրանք չնկատեցին նաև Մաստինո շանը, որ այդ ժամանակ իր պահակային շրջագայությունն էր կատարում։ Երեխաներին շունը տեսավ և կատաղած հարձակվեց նրանց վրա։ Աղջիկներին նա ձեռք չտվեց, բայց Չիպոլինոյին գցեց ցած և ընկնելով նրա կրծքին՝ այնքան հաչեց, մինչև հայտնվեց սինյոր Պոմիդորը և տղային բանտարկեց։

Պատկերացրեք, թե ասպետն ինչքան գոհ էր։

― Որպեսզի ապացուցեմ իմ հատուկ վերաբերմունքը քա նկատմամբ, ― ասում էր նա ծաղրելով Չիպոլինոյին, ― ես քեզ մի մութ մենախուց կգցեմ։ Հասարակ բանտը արժանի չէ քեզ նման սրիկային։

― Խնդրեմ, ինչպես որ կուզեք, ― առանց հուզվելու պատասխանեց Չիպոլինին։

Ուրիշ ի՞նչ կարող էր նա ասել։ Գուցե կարծում եք, թե նա պետք է լաց լիներ և ներո՞ւմն խնդրեր։

Ո՛չ, Չիպոլինոն այն ազնիվ սոխի ընտանիքից էր, որն ում ուզում եք կարող էր ստիպել լաց լինել, իսկ ինքը ոչ մի դեպքում լաց չէր լինի։

Չիպոլինոյի և խլուրդի ճանապարհորդությունը մի բանտից մյուսը

Գիշերը Չիպոլինոն արթնացավ։ Նրան թվաց, թե ինչ֊որ մեկը դուռը թակում է։ «Տեսնես ո՞վ կարող է լինել, ― մտածեց նա, ― բայց գուցե ինձ միայն թվաց, թե թակում են»։

Նա դեռ գլխի չէր ընկել, թե ով էր իրեն արթնացնողը, երբ նորից աղմուկ լսվեց։ Դա մի հավասար ու խուլ ձայն էր․ կարծես թե մոտերքում ինչ֊որ մեկն աշխատում էր քլունգով։

«Մեկն ու մեկը ընդհատակյա անցք է փորում», ― մտածեց Չիպոլինոն, ականջը դնելով այն պատին, որտեղից ձայն էր լսվում։

Նա նոր էր արել այս եզրակացությունը, երբ հանկարծ պատից հող թափվեց, հետո պոկվեց ու ընկավ մի աղյուս, իսկ աղյուսից հետո ինչ֊որ մեկը թռավ նկուղ։

― Այս ո՞ւր ընկա ես, սատանան տանի։

― Իմ խցիկը, ― պատասխանեց Չիպոլինոն, ― այսինքն՝ կոմսուհի Բալերի ամրոցում ամենամութ նկուղը։ Ներեցեք, որ այս անիծյալ խավարի մեջ ես չեմ կարող ձեզ լավ տեսնել և, ինչպես հարկն է, բարևել ձեզ։

― Իսկ դուք ո՞վ եք։ Ներեցեք, ես սովոր եմ մթության, իսկ այստեղ շատ լույս է։ Ես լույս ժամանակ ոչինչ չեմ տեսնում։

― Ահա թե ինչ, ուրեմն դուք Խլուրդն եք։

― Միանգամայն ճիշտ է, ― պատասխանեց Խլուրդը, ― ես վաղուց էի ուզում այս կողմը անցք փորել, բայց ազատ ժամանակ չէի գտնում։ Ախր իմ ստորանցքները գետնի տակով տասնյակ կիլոմետրեր են ձգվում։ Երբեմն ջուր է լցվում այնտեղ, դրանից էլ ես միշտ հիվանդանում եմ հարբուխով։ Իսկ այդ անտանելի որդերը ուր ասես սողոսկում են և ուրիշի աշխատանքը չեն հարգում։ Ա՛յ դրա համար էլ այս գործը մի շաբաթից մյուսն էի հետաձգում։ Բայց այսօր առավոտ ինքս ինձ ասացի․ «Սինյոր Խլուրդ, եթե դուք իրոք հետաքրքրասեր եք և ուզում եք աշխարհ տեսնել, ապա ժամանակն է, որ նոր միջանցք փորեք»։ Եվ ճամփա ընկա․․․

Բայց այստեղ Չիպոլինոն ընդհատեց սինյոր Խլուրդի պատմությունն ու անհրաժեշտ համարեց ներկայանալ։

― Իմ անունը Չիպոլինո է, որ նշանակում է «փոքրիկ սոխի գլուխ»։ Ես ասպետ Պոմիդորի գերին եմ։

― Մի անհանգստացեք, բացատրության կարիք չկա։ Ես ձեզ հոտից անմիջապես ճանաչեցի։ Ես անկեղծորեն ձեզ խղճում եմ։ Դուք ստիպված եք գիշեր ցերեկ մնալ այսքան անտանելի լույս տեղում, իսկ դա իսկական պատիժ է։

― Ինձ թվում է, թե այստեղ շատ մութն է․․․

― Դուք կատակ եք անում, բայց ես ձեզ անսահման խղճում եմ։ Այո, մարդիկ չար են։ Ես այսպես եմ կարծում, եթե ուզում եք որևէ մեկին զնդան գցել, ապա թող այդ զնդանում կարգին մութ լինի, որտեղ մարդու աչքերն իսկականից կկարողանան հանգստանալ։

Չիպոլինոն գլխի ընկավ, որ բնավ միտք չունի լույսի ու մթության մասին վիճել Խլուրդի հետ, որը վարժվելով իր ստորանցքների խավարին, այդ մասին բոլորովին առանձնահատուկ կարծիք ուներ։

― Այո, ես պետք է խոստովանեմ, որ լույսն ինձ էլ է անհանգստացնում, ― հառաչելով ասաց Չիպոլինոն։

― Ահա տեսնո՞ւմ եք։ Իսկ ես ի՞նչ էի ասում։

Չիպոլինոյի խոսքերը Խլուրդին շատ հուզեցին։

― Եթե դուք ավելի փոքր լինեիք․․․ ― սկսեց նա։

― Ե՞ս, ես մի՞թե մեծ եմ։ Հավատացնում եմ ձեզ, որ կարող եմ մտնել ուզածդ Խլուրդի անցքը, այսինքն՝ բույնը։

― Գուցե, գուցե, երիտասա՛րդ։ Միայն թե բարի եղեք իմ ստորանցքներին մեկ էլ անցք կամ բույն չասեք։ Այսպես ուրե՛մն, գուցե ինձ հաջողվի ձեզ այստեղից դուրս բերել։

― Ես հեշտությամբ կմտնեմ այն ստորանցքը, որ դուք հենց նոր փորեցիք, ― ասաց Չիպոլինոն։ ― Միայն խնդրում եմ, առաջ դուք գնացեք, որովհետև ես կարող եմ կորչել։ Լսել եմ, որ ձեր ստորանցքները շատ խառնիխուռն են։

― Հնարավոր է, ― ասաց Խլուրդը, ― ես ձանձրանում եմ միշտ միևնույն ճանապարհով գնալ։ Ուզո՞ւմ եք, մի նոր ճանապարհ փորեմ։

― Իսկ ո՞ր կողմը, ― վրա բերեց Չիպոլինոն։

― Է՜, որ կողմն ուզում եք, ― պատասխանեց Խլուրդը, ― միայն թե մի տեղ հասնենք և չընկնենք սրա նման լուսավոր տեղ, անեծք սրան։

Չիպոլինոն միանգամից մտածեց այն զնդանի մասին, որտեղ տառապում էին Դդումը, Խաղողը և մյուսները։ Այ թե կզարմանան, եթե նա ընդհատակյա անցքով հանկարծ հասնի այնտեղ։

― Ես կարծում եմ պետք է փորել դեպի աջ, ― առաջարկեց նա Խլուրդին։

― Աջ թե ձախ՝ ինձ համար մեկ է։ Եթե դու այդպես ես ուզում՝ գանանք աջ։

Եվ Խլուրդը առանց երկար մտածելու, գլուխը խրեց պատի մեջ ու սկսեց այնպես արագ փորել, որ Չիպոլինոն ոտից֊գլուխ հողոտվեց։ Տղան մոտ քառորդ ժամ հազում ու փռշտում էր։ Երբ հազն ու ղնգտոցն անցավ, նա լսեց Խլուրդի ձայնը, որն անհաբեր կանչում էր նրան․

― Այդ ի՞նչ է, երիտասարդ, ― գալո՞ւ եք իմ հետևից թե ոչ։

Չիպոլինոն խցկվեց Խլուրդի փորած ստորանցքը, որ բավականաչափ լայն էր, որպեսզի նա կարողանար առանց որևէ դժվարության առաջ գնալ։ Խլուրդը կայծակի արագությամբ աշխատելով, արդեն մի քանի մետր փորել էր։

― Ես այստե՛ղ եմ, ես այստե՛ղ եմ, քրթմնջաց Չիպոլինոն, անընդհատ թքոտելով և պաշտպանվելով Խլուրդի թաթերի տակից դուրս թռչող հողակոշտերից, որ ընկնում էին ուղիղ նրա բերանը։

Սակայն նախքան Խլուրդի հետևից գնալը, Չիպոլինոն իր խցի պատի մեջ մի անցք բաց արեց։

«Երբ ասպետ Պոմիդորը նկատի, որ փախել եմ, ― մտածեց նա, թող չիմանա, թե որ կողմն եմ փախել»։

― Ինչպե՞ս եք ձեզ զգում, ― հարցրեց Խլուրդը շարունակելով աշխատանքը։

― Շնորհակալություն, հիանալի եմ զգում, ― պատասխանեց Չիպոլինոն։ ― Այստեղ այնքան անթափանց խավար է, որ․․․

― Ես ախր ասում էի ձեզ, որ իսկույն ձեզ լավ կզգաք։ Ուզո՞ւմ եք, մի քիչ կանգնենք։

Ի միջի այլոց, ես կգերադասեի ճանապարհը շարունակել, որովհետև շտապում եմ։ Բայց գուցե ձեզ համար դժվար կլինի իմ ստորանցքներով այսքան արագ քայլել, քանի որ սովոր չեք։

― Ո՛չ, ո՛չ, շարունակենք, ― պատասխանեց Չիպոլինոն, մտածելով, որ արագ գնալով նրանք ավելի շուտ կհասնեն այն նկուղը, որտեղ գտնվում են իր բարեկամները։

― Շատ լավ։ ― Եվ Խլուրդն սկսեց արագ առաջ գնալ։

Չիպոլինոն հազիվ էր հասնում նրան։

― ― ― ― ―

Չիպոլինոյի փախուստից քառորդ ժամ հետո նրա խցիկի դուռը բացվեց։ Մի ուրախ երգ սուլելով, զնդան մտավ սինյոր Պոմիդորը։

Ինչպիսի՜ չարությամբ էր քաջ ասպետը սպասում այդ րոպեին։ Երբ նա նկուղ էր իջնում, նրան թվաց, թե ամենաքիչը մի քանի կիլոյով թեթևացել է։

«Չիպոլինոն ձեռքս է ընկել, ― ինքնագոհ մտածում էր նա։ ― Ես նրան կստիպեմ ամեն ինչ խոստովանել, իսկ հետո կկախեմ։ Այո՛, այո՛, կկախեմ։ Դրանից հետո վարպետ Խաղողին և մնացած հիմարներին բաց կթողնեմ․ նրանցից արդեն վախենալու բան չունեմ։ Ահա և այն խուցը, որտեղ նստած է կալանավորը։ Ա՜խ, ինչքան հաճելի է մտածել այդ փոքրիկ սրիկայի մասին, որ երևի այնքան է լաց եղել, որ արցունքներն սպառել է արդեն։ Նա, իհարկե, կընկնի իմ ոտներն ու ներումն կխնդրի։ Կարող եմ երդվել, որ կլիզի կոշիկներս։ Ի՞նչ կա որ, կթողնեմ, որ մի քիչ թավալվի ոտներիս մոտ և նույնիսկ ազատելու որոշ հույսեր կտամ, իսկ հետո կհայտնեմ վճիռս՝ «կախաղա՜ն»։

Սակայն երբ ասպետ Պոմիդորը մեծ բանալիով բացեց խցիկի դուռը և վառեց գրպանի լապտերը, հանցագործի հետքն էլ չգտավ։ Խուցը դատարկ էր, բոլորովին դատարկ։

Պոմիդորն իր աչքերին չէր հավատում։ Նրա մոտ կանգնած բանտապանները տեսան, որ նա չարությունից կարմրեց, դեղնեց, կանաչեց, կապտեց և, վերջապես, սևացավ։

― Որտե՞ղ կարող էր թաքնվել այդ տղան։ Չիպոլինո, որտե՞ղ ես անպիտանի մեկը, թաքնվե՞լ ես, հա՞։

Հարցը բավական անտեղի էր։ Բայց այնուամենայնիվ, որտե՞ղ կարող էր Չիպոլինոն թաքնվել, երբ նեղլիկ խցում հարթ ու մերկ պատերից, նստարանից և ջրով կժից բացի, ուրիշ ոչինչ չկար։

Ասպետ Պոմիդորը նայեց նստարանի տակ, զննեց ջրի կուժը, նայեց առաստաղին, հետախուզեց հատակի ու պատերի յուրաքանչյուր սանտիմետրը, բայց ամեն ինչ իզուր էր․ գերին անհայտացել էր, կարծես գոլորշիացել։

― Ո՞վ է նրան բաց թողել, ― սպառնագին հարցրեց Պոմիդորը, դիմելով Լիմոնուկներին։

― Չգիտենք, սինյոր ասպետ։ Չէ՞ որ բանալին ձեզ մոտ է, ― համարձակվեց հիշեցնել պահակապետը։

Պոմիդորը ծոծրակը քորեց․ իսկապես, բանալին իր մոտ էր։

Որպեսզի գաղտնիքը լուծի, նա որոշեց նստել նստարանին։

Նստած ավելի հեշտ է մտածել, քան թե կանգնած։ Բայց նստած էլ նա ոչինչ չկարողացավ հասկանալ։

Հանկարծ քամու հանկարծակի հոսանքը դուռը փակեց։

― Բա՛ց արեք, տվարնե՛ր, ― ճչաց Պոմիդորը։

― Ձերդ բարություն, այդ հնարավոր չէ։ Լսեցի՞ք, թե ինչպես փականքը չխկաց։

Ասպետ Պոմիդորը փորձեց դուռը բանալիով բացել, բայց փականքն այնպես էր շինված, որ միայն դրսից կարելի էր բացել։

Վերջապես սինյոր Պոմիդորը համոզվեց, որ ինքը իրեն բանտ է նստեցրել և կատաղությունից քիչ մնաց պայթեր։

Նա նորից սևացավ, կապտեց, կանաչեց, կարմրեց, դեղնեց և սկսեց սպառնալ, թե անմիջապես բոլոր բանտարկյալներին կգնդակահարի, եթե նրանք երկու ժամում իրեն չազատեն։

Կարճ ասած, որպեսզի դուռը բացեին, հարկավոր էր դինամիտով պայթեցնել այն։

Այդպես էլ արեցին։ Ցնցումից սինյոր Պոմիդորը գլուխկոնձի տվեց և ոտից֊գլուխ թաղվեց հողի տակ, Լիմոնուկները նետվեցին ասպետին հողի տակից հանելու, և երկար չարչարվելուց հետո դուրս քաշեցին նրան, որ նոր հանած կարտոֆիլի նման ամբողջովին հողոտվել էր։ Հետո նրան տարան վեր, թափ տվեցին և սկսեցին զննել, որպեսզի տեսնեն, թե գլուխը, քիթը, ոտներն ու ձեռները հո չեն վնասվել։

Պոմիդորի գլուխն առողջ էր, բայց քիթը կարգին տուժել էր։ Վնասվածքին կպչուն լաթ փակցրին, և ասպետն իսկույն անկողին մտավ։ Նա անհարմար էր զգում այդ ուռույցքը քթին՝ մարդկանց երևալ։

Չիպոլինոն և Խլուրդն արդեն հեռու էին երբ լսեցին պայթյունի արձագանքը։

― Ի՞նչ կարող էր լինել այդ․․․ ― հարցրեց տղան։

― Օ՜, մի անհանգստացեք, ― բացատրեց Խլուրդը, ― այդ երևի զինվորական պարապմունքներ են։ Իշխան Լիմոնն իրեն մեծ զորավար է պատկերացնում և չի հանգստանա մինչև պատերազմ չհնարի, թեկուզ սուտ պատերազմ։

Եռանդով փորելով ստորերկրյա միջանցը, Խլուրդն անընդհատ գովում էր խավարը և վատաբանում լույսը, որը նա ամբողջ հոգով ատում էր։

― Մի անգամ, ― ասաց նա, ― այնպես պատահեց, որ ես մի աչքով նայեցի մոմի․․․ երդվում եմ, երբ իմացա, թե դա ինչ բան է, ինչքան ոտներումս ուժ կար՝ փախա։

― Իհարկե, ― հառաչեց Չիպոլինոն, ― որոշ մոմեր շատ պայծառ են վառվում։

― Ի՞նչ ես ասում, ― պատասխանեց Խլուրդը, ― այդ մոմը չէր վառվում։ Բարեբախտաբար հանգած էր։ Ի՞նչ կլիներ իմ բանը, եթե վառված լիներ։

Չիպոլինոն մնացել էր զարմացած․ ինչպե՞ս կարող էր հանգած մոմը վնաս տալ տեսողությանը։ Բայց այդ ժամանակ Խլուրդը հանկարծ կանգ առավ։

― Ես ձայներ եմ լսում, ― ասաց նա։

Չիպոլինոն ականջները սրեց, նրան հեռավոր խոսակցություն հասավ, թեև չէր կարողանում ձայները որոշել։

― Լսո՞ւմ եք, ― ասաց Խլուրդը։ ― Որտեղ մարդկային ձայն, այնտեղ էլ մարդ։ Իսկ որտեղ մարդ կա, այնտեղ էլ լույս։ Ավելի լավ է ուրիշ կողմ գնանք։

Չիպոլինոն նորից ականջ դրեց և այս անգամ նա պարզ լսեց վարպետ Խաղողի ձայնը։ Միայն թե նա չկարողացավ հասկանալ, թե ինչ է ասում կոշկակարը։

Տղան ուզում էր ամբողջ ձայնով կանչել, որպեսզի իրեն լսեին, ճանաչեին, բայց իսկույն մտածեց․ «Ոչ, թող Խլուրդն առայժմ չիմանա, թե դրանք իմ բարեկամներն են։ Առաջ հարկավոր է սրան համոզել, որ մինչև նկուղը անցք փորի, թե չէ կարող է համառել, և իմ բոլոր պլանները փուլ կգան»։

― Սինյոր Խլո՛րդ, ― զգուշորեն սկսեց Չիպոլինոն, ― ես լսել եմ մի շատ, շա՜տ մութ անաձավի մասին, որն իմ կարծիքով պետք է հենց այս կողմում լինի։

― Իմ ստորանցքից մո՞ւթ, ― բացարձակ կասկածանքով հարցրեց Խլուրդը։

― Շատ ավելի մութ, ― վճռականորեն ասաց Չիպոլինոն։ Երևի այդ մարդիկ, որոնց ձայները մենք լսում ենք, եկել են այդ անձավը, որպեսզի հանգիստ տան իրենց հոգնած աչքերին։

― Հը՛մ․․․ ― մռթմռթաց Խլուրդը, ― ինչ֊որ չեմ հավատում․․․ բայց եթե շատ եք ուզում այդ անձավում լինել, թող ձեր ասածը լինի։ Իհարկե, պատասխանատվությունը ձեզ վրա է ընկնում։

― Խնդրում եմ, սինյոր Խլուրդ։ Ձեզ անչափ շնորհակալ կլինեմ, ― խնդրեց Չիպոլինոն։ ― Իսկ դուք կծանոթանաք նոր անձավին։ Մարդ ինչքան ապրի, այնքան կսովորի, ճիշտ չէ՞։

― Լա՛վ, ― համաձայնեց Խլուրդը, ― իսկ եթե ուժեղ լույսից իմ աչքերը ցավեն, ձեր բանը վատ կլինի։

Մի քանի րոպե հետո ձայները ավելի մոտիկից լսվեցին։

Չիպոլինոն պարզ լսեց, թե ինչպես է քավոր Դդումը ծանր հառաչում։

― Օ՜խ, այս բոլորի համար ես եմ մեղավոր․․․ Ե՛ս․․․ ախ, եթե Չիպոլինոն գար և մեզ այս նեղությունից ազատեր․․․

― Եթե չեմ սխալվում, ― ասաց Խլուրդը, այնտեղ ձեր անունը տվեցին։

― Իմ անո՞ւնը, կարծես ոչինչ չհասկանալով՝ հարցրեց Չիպոլինոն, ― չի կարող պատահել, ես չեմ լսում, թե ինչ են խոսում։

Բայց այդ ժամանակ հնչեց վարպետ Խաղողի ձայնը․

Չիպոլինոն խոստացավ, որ մեզ կազատի, ուրեմն անպայման կգա։ Ես բոլորովին չեմ կասկածում։

― Լսո՞ւմ եք։ Ձեր մասին են խոսում, ― պնդեց Խլուրդը, ― ձեր մասին։ Ո՛չ, ո՛չ․ ինձ մի հավատացրեք, թե չեք լսում։ Ավելի լավ է ասեք, թե ի՞նչ մտադրությամբ դուք ստիպեցիք, որ այստեղ գամ։

― Սինյոր Խլուրդ, ― խոստովանեց Չիպոլինոն, ― գուցե իրոք ավելի լավ կլիներ, որ ես ձեզ սկզբից ճշմարտությունն ասեի։ Բայց թույլ տվեք գոնե հիմա ասել, թե բանն ինչ է։ Այս ձայները, որ դուք լսում եք, գալիս են կոմսուհիներ Բալերի զնդանից։ Այնտեղ տառապում են իմ բարեկամները, որոնց ես խոստացել եմ ազատել։

― Եվ դուք այդ որոշել եք իմ օգնությամբ անել։

― Իհարկե՛, սինյոր Խլուրդ, դուք այնքան բարի եղաք, որ արդեն այսքան երկար միջանցք փորեցիք։ Չէի՞ք ուզենա մի քիչ էլ աշխատել, որպեսզի ազատեիք իմ բարեկամներին։

Խլուրդը մի քիչ մտածեց ու ասաց․

― Լա՛վ, համաձայն եմ։ Ինձ համար, ճիշտն ասած, միևնույն է թե որ կողմն եմ հող փորում։ Ոչի՛նչ, ձեր ընկերների համար ստորանցք կբացեմ։

Չիպոլինոն հաճույքով կհամբուրեր ծեր Խլուրդին, բայց տղայի դեմքը այնպես էր հողոտվել, որ նա ինքն էլ չգիտեր, թե որտեղ է գտնվում իր բերանը։

― Ամբողջ սրտով շնորհակալ եմ ձեզնից, սինյոր Խլուրդ։ Մինչև մահ ձեզ պարտական կլինեմ։

― Դե լավ․․․, փնթփնթաց հուզված Խլուրդը։ ― Ավելի լավ է ժամանակ չկորցնենք շաղակրատելով և շուտ հասնենք ձեր բարեկամներին։

Նա նորից սկսեց իր աշխատանքը և մի քանի վայրկյանում նկուղի պատը ծակեց։ Սակայն, դժբախտաբար այն պահից, երբ Խլուրդը մտավ նկուղ, վարպետ Խաղողը լուցկի վառեց, որ տեսնի, թե ժամը քանիսն է։

Խեղճ Խլուրդի վրա լուցկու բոցն այնպես ազդեց, որ նա անմիջապես ետ֊ետ գնաց ու կորավ խավարի մեջ։

― Ցտեսություն, սինյոր Չիպոլինո, ― հեռանալով ձայն տվեց նա, ― դուք լավ տղա եք, և ես անկեղծորեն ուզում էի ձեզ օգնել։ Բայց դուք պարտավոր էիք նախազգուշացնել ինձ, որ մեզ այդպիսի կուրացուցիչ լույսով կդիմավորեն։ Դուք չպետք է ինձ խաբեիք։

Նա այնքան արագ էր վազում, որ հետևից փլվեց հենց նոր փորած ստորանցքի առաստաղը, պատերը նստեցին, և ամբողջ ստորուղին հողով լցվեց։ Շուտով Չիպոլինոն Խլուրդի ձայնն այլևս չէր լսում։ Նա ինքն իրեն փնթփնթալով տխրությամբ հրաժեշտ տվեց Խլուրդին․․․ «Ցտեսություն, բարի ծերուկ Խլուրդ։ Աշխարհը նեղ է, և գուցե մենք դեռ հանդիպենք երբևէ, ու ես ձեզ խաբելու համար ներողություն կխնդրեմ։

Այսպես բաժանվելով իր ճանապարհորդության ընկերոջից, Չիպոլինոն ինչքան հնարավոր էր թաշկինակով դեմքը մաքրեց և վազեց իր բարեկամների մոտ այնքան ուրախ և անհոգ, կարծես տոնի էր եկել։

― Բարի օր, բարեկամներս, ― զրնգուն ձայնով գոչեց նա։

Պատկերացրե՜ք ձերբակալվածների ուրախությունը։ Նրանք նետվեցին Չիպոլինոյի գիրկը և համբույրի անձրև տեղացին նրա գլխին։ Մի վայրկյանում նրա վրա նստած կեղտը մաքրվեց։ Ոմանք գրկում էին նրան, ոմանք բարեկամաբար կսմթում, ոմանք խփում ուսին։

― Հանգի՛ստ, հանգի՛ստ, ― համոզում էր Չիպոլինոն, ― դուք ինձ կտոր֊կտոր կանեք։

Նրանք շատ չհանգստացան, բայց նրանց ուրախությունը փոխվեց հուսահատության, երբ Չիպոլինոն պատմեց իր չարաբաստիկ արկածների մասին։

― Ուրեմն, ախպերս, դու է՞լ մեզ նման գերի ես, ― հարցրեց վարպետ Խաղողը։

― Այդպես է դուրս գալիս, ― պատասխանեց Չիպոլինոն։

― Բայց եթե պահակները գան, քեզ կտեսնեն։

― Այդ արդեն պարտադիր չէ, ― ասաց Չիպոլինոն։ ― Ես միշտ էլ կարող եմ թաքնվել պրոֆեսոր Տանձի ջութակի մեջ։ Բարեբախտաբար ես այնքան էլ մեծ չեմ։

― Օ՜յ, իսկ ո՞վ մեզ այստեղից կհանի, ― շշնջաց Դդումը։

― Եվ այս բոլորը իմ մեղքով, ― ծանր հառաչեց Դդումը։ ― Այս բոլորն իմ պատճառով եղավ․․․

Չիպոլինոն ուզում էր ընկերներին աշխուժացնել, բայց նրա բոլոր ջանքերը իզուր անցան։ Դե, ասենք, նրա տրամադրությունն էլ բանի նման չէր։

Որտեղ հայտնի է դառնում, որ ասպետ Պոմիդորը գուլպաներով քնելու սովորություն ունի

Հասկանալի է, որ Պոմիդորը բոլորից թաքցրեց Չիպոլինոյի փախուստը։ Նկուղում իր հետ եղած Լիմոնուկներին նա կարգադրեց, որ լռեն, և եթե մեկն ու մեկը հարցնի, ասեն թե հանցագործին ընդհանուր խուց են տեղափոխել։ Եվ որպեսզի ոչ ոք չտեսնի նրա քթի ուռուցքը, նա անկողնուց չէր ելնում, ոչ ոքի չէր ընդունում։ Մորին ուշադիր հետևում էր նրան, բայց այդպես էլ չէր հաջողվում իմանալ, թե Պոմիդորը նկուղների բանալին որտեղ է պահում։ Վերջապես նա որոշեց խորհուրդ հարցնել Բալուկից, որը, ինչպես ձեզ հայտնի է, դեռ հիվանդ էր և անընդհատ լաց էր լինում։ Բայց Մորին դեռ ամբողջ եղածը չէր պատմել, երբ Բալուկն արցունքները սրբեց և ոտքի թռավ․

― Չիպոլինոն բանտո՞ւմն է։ Նա ո՛չ մի րոպե չպետք է մնա այնտեղ․․․ Շուտ այստեղ տուր ակնոցս։

― Ի՞նչ ես ուզում անել։

― Ես նրան կազատեմ, ― վճռականորեն ասաց Բալուկը, ― Չիպոլինոյին և մնացած բոլորին։

― Բայց ինչպե՞ս Պոմիդորի մոտից բանալիները կվերցնես։

― Կթռցնեմ։ Միայն դու պատրաստիր շոկոլադի լավ տորտ և վրան քնելու դեղ ցանիր։ Իմ հորաքույրների մոտ այդ փոշուց կա։ Սինյոր Պոմիդորը շոկոլադ շատ է սիրում, և հենց որ քնի, ինձ իմաց տուր։ Իսկ առայժմ ես գնամ տեսնեմ՝ գործերը ոնց են ընթանում։

Մորին իր աչքերին չէր հավատում։ Փխրուն ու քնքուշ Բալուկը որտեղի՞ց էր այդքան համարձակություն ու վճռականություն ձեռք բերել։

― Ինչպե՜ս է փոխվել, աստված իմ, ինչպե՜ս է փոխվել, ― շշնջում էր Մորին։

Այդ օրը ով տեսնում էր Բալուկին, նույն բանն էր ասում։ Կոմսուհիները, սինյոր Մաղդանոսը և հերցոգ Մանդարինը զարմացած նայում էին տղային։

― Նա բոլորովին առողջացել է, ― տեսնելով, թե ինչպես են փայլում տղայի աչքերն ու ինչպես են այտերը վառվում, բացականչեց սինյորա կոմսուհի Ավագը։

― Ես ձեզ ասում էի, չէ՞, որ նա բոլորովին էլ հիվանդ չէ, ― հայտարարեց հերցոգը։ ― Նա ուղղակի ձևացնում էր։

Կոմսուհի Կրտսերն իսկույն համաձայնեց իր կամակոր ազգականի հետ, թե չէ, ո՞վ գիտե, նա կարող էր նորից բարձրանալ պահարանի վրա և սպառնալ, թե իր կյանքին վերջ կտա, եթե նրան որևէ նվիրաբերումով չգթան։

Իսկ այդ ժամանակ Բալուկը Լիմոնուկներից մեկից իմացավ, որ Չիպոլինոն բանտից փախել է։ Նրան այդ շատ ուրախացրեց։ Սակայն նա որոշեց, ինչ գնով էլ լինի, մյուս գերիներին էլ ազատել։

― Չիպոլինոյի բարեկամները նաև իմ բարեկամներն են, ― ասաց նա և անմիջապես գործի անցավ։

Բանտապանների հետ խոսելով, նա իմացավ, որ սինյոր Պոմիդորը նկուղի բանալիները պահում է գուլպայի ներսի կողմում կարած հատուկ գրպանում։

«Գործերը վատ են, ― մտածեց Բալուկը։ Բոլորին հայտնի է, որ Պոմիդորը միշտ գուլպաներով է քնում։ Ուրեմն հարկավոր է նրան այնպես քնեցնել, որ գուլպաները հանելիս չզարթնի»։

Եվ նա Մորուն խնդրեց, որ տորտի մեջ քնելու փաշի շատ լցնի։

Երբ գիշերը եկավ, աղախինը ասպետին մի հրաշալի շոկոլադե տորտ բերեց։ Սինյոր Պոմիդորն ուրախությունից ամբողջ տորտը միանգամից կերավ։

― Դու չպետք է քո տիրոջից բողոքես, ― ասաց նա Մորուն, ― երբ ես առողջանամ, անպայման քեզ կնվիրեմ անցյալ տարվա իմ կերած շոկոլադի թուղթը, շատ բուրավետ ու քաղցր է այդ թուղթը։

Մորին ի նշան շնորհակալության ասպետին խոր գլուխ տվեց, և երբ մեջքն ուղղեց, Պոմիդորն արդեն խռմփացնում էր, կարծես կոնտրաբասից և սրնգից կազմված մի ամբողջ նվագախումբ էր նվագում։

Մորին վազեց Բալուկին կանչելու։ Ձեռք ձեռքի տված նրանք ոտների թաթերի վրա ամրոցի միջանցքներով վազեցին դեպի ասպետի ննջարանը։

Նրանք անցան Մանդարինի սենյակի մոտով․ հերցոգը մինչև ուշ գիշեր թռիչքի վարժություններ էր անում։ Որպեսզի կարողանար սինյորա կոմսուհի Կրտսերից որևէ բան պոկել, նա թռիչքների համար պետք է վարժվեր։

Իրար հետևից բանալու անցքից նայելով, Մորին ու Բալուկը տեսան, թե ինչպես հերցոգը երես տված կատվի նման պահարանից թռչում է ջահի վրա, մահճակալի գլխից՝ հայելու գլխին, և զարմանալիորեն արագ մագլցում է դռան վարագույրներն ի վեր։ Կարճ ժամանակում նա իսկական լարախաղաց էր դարձել։

Աինյոր Պոմիդորի սենյակը բավական լուսավոր էր։ Մորին դիտմամբ պատուհանները բաց էր թողել, այնպես որ լուսամուտից լուսնի առատ լույս էր թափանցում։

Ասպետն առաջվա նման ուժեղ խռմփում էր։ Այդ րոպեին նա երազում տեսնում էր, թե ինչպես Մորին նրա համար հեծանիվի անվի մեծության մի ուրիշ տորտ է բերում։ Բայց հենց որ ուզեց ուտել, սենյակ մտավ բարոն Նարինջը և պահանջեց, որ Պոմիդորը տորտի կեսը իրեն տա։ Ասպետը սուրը հանեց, որ իր իրավունքները պաշտպանի։ Վերջ ի վերջո բարոնը նահանջեց՝ անխնա մտրակելով ձորձահավաքին, որը սայլակի ծանրությունից քրտնքի մեջ կորել էր։ Սինյոր Պոմիդորը դեռ չէր սկսել ուտել, երբ այս անգամ հայտնվեց հերցոգ Մանդարինը, որը բարձրանալով բարձր բարդու կատարը, ճչաց․ «Տվե՛ք, տվե՛ք ինձ տորտի կեսը, թե չէ ես այստեղից ինձ գլխիվայր ցած կգցեմ»։

Մի խոսքով Պոմիդորի քունը շատ անհանգիստ էր․ ծանոթ թե անծանոթ ուզում էր նրանից չարաբաստիկ տորտը խլել․ հետո այդ տորտը ասպետին դառնորեն հիասթափեցրեց։ Չգիտես ինչու, նա շոկոլադից ստվարաթղթի վերածվեց։

Սինյոր Պոմիդորը ոչինչ չկասկածելով, ատամները խրեց տորտի մեջ, և նրա բերանը լցվեց ստվարաթղթով, կոշտ, կպչուն և անհամ ստվարաթղթով։

Այն ժամանակ, երբ սինյոր Պոմիդորը հաղթահարում էր այդ ծանր երազները, Մորին զգուշությամբ նրա ոտքից գուլպան հանեց, իսկ Բալուկը գուլպայի միջից հանեց բանալիները։

― Ամեն ինչ արված է, ― շշնջաց նա Մորուն։

Աղջիկը նայեց իր քնած տիրոջն ու ասաց․

― Ա՛յ թե կկատաղի Պոմիդորը, երբ արթնանա ու տեսնի թե ինչ են արել իր հետ։

― Փախչենք, քանի չի արթնացել։

― Չէ՛, վախենալու բան չկա․ ես այնքան քնափոշի եմ ցանել, որ ամենաքիչը մի տասը մարդու կբավականացներ։

Նրանք կամաց դուրս եկան սենյակից, դուռը ծածկեցին և աստիճաններով շնչակտուր ցած իջան։

Հանկարծ Բալուկը կանգ առավ և կամացուկ ասաց․

― Իսկ պահակնե՞րը։

Իսկապես, նրանք այդ մասին չէին մտածել։

Մորին մատը դրեց բերանը․ դժվար պահերին նա միշտ այդպես էր անում։ Մատը ծծում էր, և գլխում միշտ լավ մտքեր էին ծագում։

― Գտա, ― վերջապես ասաց նա, ― ես կգնամ տան հետևը և կսկսեմ օգնություն կանչել, իբր թե ավազակներ են հարձակվել վրաս։ Իսկ դու բանտի պահակներին կանչիր և ուղարկիր ինձ օգնության։ Հենց որ մենակ մնաս, երկու անգամ պտտեցրու․ այ այս բանալին, և խցի դուռը կբացվի։

Այդպես էլ արեցին։ Մորին այնպես էր «օգնեցե՛ք» կանչում, որ քիչ էր մնում ծառերն էլ օգնության հասնելու համար արմատներից պոկվեին։ Բանտապաններն իրար անցան և, ինչպես բարակներն են գազանի հետևից վազում, նետվեցին աղմուկի կողմը։

― Շտապե՜ք, աստված կսիրեք, շտապեք, բանդիտնե՛ր են, բանդիտնե՛ր, ― նրանց հետևից կանչում էր Բալուկը։

Մենակ մնալով, նա բանալին անցքի մեջ մտցրեց, բաց արեց ծանր դուռը և մտավ նկուղ։ Ինչքա՜ն նա զարմացավ, երբ բանտարկյալների մեջ տեսավ իր բարեկամ Չիպոլինոյին։

― Դու այստե՞ղ ես, Չիպոլինո, ուրեմն չե՞ս փախել։

― Բալուկ, քեզ հետո ամեն ինչ կպատմեմ։ Իսկ հիմա պետք չէ ժամանակ կորցնել։

Եվ իսկապես, փախստականները պետք է շտապեին։

― Այստե՛ղ, այստե՛ղ, ― բարեկամներին ցույց տալով դեպի անտառ տանող շավիղը, շնչահատվելով ասում էր Բալուկը։ ― Մի՛ անհանգստացեք, բանտապանները ձեզ չեն տեսնի, նրանք վազեցին հակառակ կողմը։

Սանամեր Դդումին, որը չափից դուրս հաստ էր և չէր կարող արագ վազել, իսկական դդումի նման ճանապարհով գլորեցին։

Չիպոլինոն մի րոպեով ընկերներից ետ ընկավ և ջերմորեն շնորհակալություն հայտնեց Բալուկին, որի աչքերը արցունքից փայլում էին։

― Ապրե՛ս, ― ասաց Չիպոլինոն, ― ես չէի հավատում, թե դու իսկականից հիվանդ ես։ Եվ քանի դեռ ազատ էի, միշտ ուզում էի քեզ մոտ գալ։

― Փախի՛ր, շուտ փախի՛ր, թե չէ կբռնեն։

― Լավ, փախչում եմ, բայց շուտով կտեսնվենք։ Խոսք եմ տալիս քեզ, որ դեռ Պոմիդորի հախից կգանք։

Նա շտապ հասավ իր բարեկամներին և օգնեց, որ սանամեր Դդումին գլորեն։ Իսկ Բալուկը շտապեց ամրոց, որ բանալիները տեղը դնի, այսինքն՝ սինյոր Պոմիդորի աջ գուլպայի մեջ։

Բայց ի՞նչ եղավ պահակների հետ, որոնք վազեցին Մորուն բանդիտներից ազատելու։

Բանտապանները հասան Մորուն և տեսան, որ նա լաց է լինում։ Մինչև նրանց գալը, Մորին գոգնոցը պատառոտեց և դեմքը ճանկռոտեց, որպեսզի պահակները հավատային, թե իրոք նրա վրա բանդիտներ են հարձակվել։

― Ո՞ր կողմը փախան, ― արագ վազելուց շնչահատվելով հարցրին Լիմոնուկները։

― Ահա՛, այն կողմը, ― գյուղի կողմը ցույց տալով, պատասխանեց Մորին։

Բանտապանները սլացան այդ ուղղությամբ։ Երկու թե երեք անգամ պտտվեցին գյուղում և, փողոցներում ոչ ոքի չգտնելով, նրանք ձերբակալեցին միայն գյուղական Կատվին, թեև սա վճռական կերպով բողոքում էր։

― Չեմ հասկանում, ― զայրույթով մլավում էր Կատուն, ― կարծեմ մենք ապրում ենք ազատ երկրում, և դուք ինձ ձերբակալելու ոչ մի իրավունք չունեք։ Բացի այդ, դուք վրա հասաք հենց այն ժամանակ, երբ երկու ժամ անընդհատ ինձ սպասեցնող մուկը, վերջապես, իր բնից պիտի դուրս գար։

― Բանտում դուք ինչքան ասես մուկ կգտնեք, ― պատասխանեց պահակապետը։

Կես ժամ հետո Լիմոնուկները ամրոց վերադարձան։ Պատկերացնո՞ւմ եք, թե ինչ արեցին նրանք, երբ բանտը դատարկ գտան։ Նրանք Կատվին շտապ փակեցին խցում, և Պոմիդորի զայրույթից վախենալով՝ հրացաններն ու սրերը այս ու այն կողմ նետեցին, փախան։

Ասպետն առավոտյան արթնացավ և առաջին հերթին նայեց հայելու մեջ։

«Քիթս լավացել է, ― ինքն իրեն ասաց նա, ― կարելի է լաթը պոկել և գնալ նկուղ բանտարկյալներին հարցաքննելու»։

Ճանապարհին նա հետը տարավ սինյոր Սիսեռիկին, որպես իշխանական քրեական օրենքները լավ իմացողի, և սինյոր Մաղդանոսին, որպեսզի բանտարկյալների ցուցմունքները գրի առնի։

Երեքն էլ օրենքի ներկայացուցիչներին վայել հպարտ կեցվածքով խմբով իջան նկուղ։ Պոմիդորն աջ գուլպայի միջից բանալիները հանեց, բաց արեց ծանր դուռը, բայց այնքան արագ ետ ընկրկեց, որ իր ետևում կանգնած սինյոր Մաղդանոսին ցած գլորեց։ Խցից խղճալի տնքոց էր լսվում՝ ― «Մյա՛ու, մյա՛ու», ― անտանելի տանջանքներից կծկվելով մլավում էր գյուղական Կատուն։

― Դուք ի՞նչ եք անում այստեղ, ― վախից դողալով հարցրեց Պոմիդորը Կատվին։

― Ա՜խ, փորս ցավում է, ― դառնորեն բողոքեց Կատուն, ― խնդրում եմ ինձ ամբու֊լա֊տո՜րիա տանեք, կամ բժիշկ ուղարկեք այստեղ։

Բանից պարզվեց, որ Կատուն ամբողջ գիշեր մուկ է բռնել ու այնքան է կերել, որ նրա բերանից ոչ պակաս երկու հարյուր մկան պոչ էր դուրս ցցվել։

Ասպետը կատվին դուրս թողեց և թույլատրեց մեկ֊մեկ մկներ բռնելու համար բանտ գալ։ Հրաժեշտ տալով, նա Կատվին ասաց․

― Եթե դուք այնքան սիրալիր կլինեք, որ իբրև իրեղեն ապացույց ձեր օգտակար գործունեության՝ պահեք ձեր կերած մկների պոչերը, ապա ամրոցի ղեկավարությունը որոշ քանակությամբ պոչի համար ձեզ մի փոքրիկ թոշակ կնշանակի։

Դրանից հետո Պոմիդորն անմիջապես հեռագիր տվեց թագավորության տեր ու տիրական իշխան Լիմոնին, որտեղ ասում էր․

«Կոմսուհիներ Բալերի ամրոցում անկարգություն է տիրում, բարեհաճեցեք Լիմոնուկների մի գումարտակ գործուղել։ Ցանկալի է ձերդ մեծության անձնական ներկայությունը։ Պոմիդոր»։

Որտեղ սոխ Պրասը պարգևատրվում է և պատժվում

Հենց այդ օրը իշխան Լիմոնը քառասուն պալատական Լիմոնների և մի ամբողջ գումարտակ Լիմոնուկների գլուխ անցած, մտավ գյուղ։ Ինչպես արդեն գիտեք, իշխան Լիմոնի պալատում բոլորը գլխարկների վրա զանգակներ էին կրում։ Երբ պալատական զորքերն անցան ճանապարհով, այնպիսի երաժշտություն բարձրացավ, որ կովերը դադարեցին արածելուց, մտածելով, թե նոր նախիր են քշում բերում։

Զնգզնգոցը լսելով, Սոխ Պրասը, որ այդ րոպեին հայելու առաջ կանգնած բեղերն էր սանրում, գործն ընդհատելով գլուխը պատուհանից դուրս հանեց։ Հենց այդտեղ էլ նրան նկատեցին։ Լիմոնուկները խուժեցին տուն, ձերբակալեցին նրան ու բանտ տարան։ Նրա բեղերից մեկը ցցված էր վեր, մյուսը ցած էր կախված։

― Թույլ տվեք գոնե ձախ բեղս էլ սանրեմ, ― խնդրում էր Սոխ Պրասը պահակներին։

― Լռե՛լ, թե չէ մենք կկտրենք քո բեղերը, առաջ կկտրենք ձախը, հետո՝ աջը և դրանով էլ քեզ կազատենք սանրելու հոգսից։

Սող Պրասը իր միակ հարստությունը կորցնելուց վախենալով, լռեց։

Փաստաբան Սիսեռիկն էլ բանտարկվեց։ Նա երկար ժամանակ ճչում էր, փորձում էր ազատվել, խոսքեր էր թափում սիսեռի պես, բայց իզուր։

― Սա թյուրիմացություն է։ Ես այստեղի փաստաբանն եմ և ծառայում եմ ասպետ Պոմիդորի մոտ։ Սա պարզապես թյուրիմացություն է։ Անմիջապես ինձ ազատ արձակեք։

Բայց նրա խոսքերը իզուր էին անցնում․ ոնց որ պատի վրա սիսեռ ցանես։

Զինվոր Լիմոնուկները տեղավորվեցին այգում։ Միառժամանակ նրանք զբաղվում էին նրանով, որ կարդում էին սինյոր Մաղդանոսի հայտարարությունները, իսկ հետո, որպեսզի չձանձրանան, սկսեցին տրորել կանաչն ու ծաղիկները, որսալ ավազանների ոսկե ձկները, ծաղկանոցների ապակիներին նշան բռնել և նման այլ զվարճություններ հնարել։

Կոմսուհիները մազերը փետելով, մի պետից մյուսի մոտ էին վազում։

― Խնդրում ենք ձեզ, սինյորներ, հրամայեցեք ձեր մարդկանց, որ հանգստանան։ Նրանք մեր ամբողջ այգին կոչնչացնեն։

Բայց պետերը լսել անգամ չէր ուզում։

― Մեր քաջերին, ― հայտարարում էին նրանք, ― ռազմական սխրագործություններից հետո զվարճություն է հարկավոր։ Դուք պետք է շնորհակալ լինեք, որ նրանք պահպանում են ձեր հանգիստը։

Կոմսուհիներն ուզում էին ասել, թե Սոխ Պրասին և սինյոր Սիսեռիկին ձերբակալելն այնքան մեծ խիզախություն չէ, բայց սպաները սպառնացին։

― Շատ լավ։ Այդ դեպքում մենք կկարգադրենք, որ ձեզ էլ ձերբակալեն։ Նրանք հենց ռոճիկ են ստանում, որպեսզի բոլոր դժգոհներին ձերբակալեն։

Կոմսուհիները ստիպված էին հեռանալ և բողոքել իշխան Լիմոնին։

Իշխանն իր քառասուն պալատականների հետ տեղավորվել էր ամրոցում, գրավելով, ինչպես պետք էր սպասել, ամենալավ սենյակները։ Նրանք դուրս էին մղել սինյոր Պոմիդորին, բարոնին, հերցոգին, սինյոր Մաղդանոսին և նույնիսկ կոմսուհիներին։

Բարոն Նարինջը շատ էր մտահոգված։

― Ա՛յ, կտեսնեք, ― շշուկով ասում էր նա, ― այդ Լիմոններն ու Լիմոնուկները մեր ուտելեղենի ամբողջ պաշարը կխժռեն, և մենք սովից կմեռնենք։ Քանի դեռ ամրոցում ուտելիքի պաշար կա, նրանք այստեղ կմնան, իսկ հետո, մեզ թողնելով բախտի քմահաճույքին, կգնան։ Ա՜խ, սա մի այնպիսի դժբախտություն է, իսկական կործանում։

Իշխանն հրամայեց Սոխ Պրասին բերել և հարցաքննել։

Քիթը վանդակավոր թաշկինակով լավ մաքրելուց հետո, սինյոր Մաղդանոսը պատրաստվեց գրի առնելու մեղադրյալի պատասխանները, իսկ ասպետ Պոմիդորը նստեց իշխանի կողքին, որպեսզի նրան թելադրի, թե ինչպես հարցաքննել։

Բանն այն է, որ իշխան Լիմոնը, թեև գլխին ոսկե զանգակ էր կրում, այնքան էլ խելոք մարդ չէր, բացի այդ, աչքի էր ընկնում ցրվածությամբ։

Եվ ահա հիմա էլ դեռ գերուն ներս չէին բերել, երբ նա բացականչեց․

― Ա՜խ, ի՜նչ հոյակապ բեղեր ունի։ Երդվում եմ, որ ինձ ենթակա երկրներում ես երբեք այդքան գեղեցիկ, երկար ու լավ սանրված բեղեր չեմ տեսել։

Պետք է ասել, որ սոխ Պրասը բանտում անընդհատ հարդարում ու սանրում էր իր բեղերը։

― Շնորհակալ եմ, ձերդ մեծություն, ― համեստ ու քաղաքավարի ասաց նա։

― Դրա համար էլ, ― շարունակեց իշխան Լիմոնը, ― ես ուզում եմ նրան պարգևատրել Արծաթե Բեղի շքանշանով։ Այստեղ եկեք, իմ Լիմոններ։

Պալատականներն անմիջապես հայտնվեցին։

― Այստեղ բերեք Արծաթե Բեղի ասպետի թագը։

Բերեցին թագը, որն իրենից գլխի շուրջը պսակի նման ոլորած բեղ էր ներկայացնում։ Հասկանալի է, որ բեղը շինված էր մաքուր արծաթից։

Սոխ Պրասն իրեն կորցրեց։ Նա կարծում էր, թե իրեն հարցաքննության են բերել, մինչդեռ նման պատվի են արժանացնում։

Նա հարգանքով խոնարհվեց իշխանի առաջ, որն անձամբ թագը դրեց նրա գլխին, գրկեց և համբուրեց բեղերը, նախ աջ, հետո ձախ բեղը։ Ապա իշխանը վեր կացավ և ցրվածության պատճառով մտածելով, թե ինչ որ պետքն է արեց, ուզում էր գնալ։

Այստեղ ասպետ Պոմիդորը կռացավ և նրա ականջին շշնջաց․

― Ձերդ մեծություն, հարգանքով հիշեցնում եմ ձեզ, որ դուք ասպետական կոչում տվեցիք մի հայտնի հանցագործի։

― Այն րոպեից, երբ ես նրան ասպետ դարձրի, ― գոռոզաբար ասաց իշխանը, ― նա այլևս հանցագործ չէ։ Չնայած դրան, եկեք հարցաքննենք։

Եվ վերադառնալով սոխ Պրասի մոտ, իշխանը հարցրեց, թե հայտնի՞ է նրան ուր են փախել ձերբակալվածները։ Սոխ Պրասն ասաց, որ ոչինչ չգիտի։ Հետո նրան հարցրին, թե գիտի՞ որտեղ է թաքցրած Դդումի տունը, Սոխ Պրասը նորից պատասխանեց, որ իրեն ոչինչ հայտնի չէ։

Սինյոր Պոմիդորը կատաղեց

― Ձերդ մեծություն, այս մարդը խաբում է։ Ես առաջարկում եմ նրան կալանքի ենթարկել և բաց չթողնել՝ մինչև ճշմարտությունը չասի մեզ։ Ամբողջ ճշմարտությունը, և միա՛յն ու միա՛յն ճշմարտությունը։

― Շա՛տ լավ, շա՛տ լավ, ― ձեռքերը շփելով հաստատեց իշխան Լիմոնը։

Նա բոլորովին մոռացել էր, որ մի քանի րոպե առաջ Սոխ Պրասին պարգևատրել էր շքանշանով և ուրախացավ, որ մարդ տանջելու առիթ է լինում։ Նա շատ էր սիրում ներկա լինել ամենադաժան խոշտանգումներին։

― Ինչպիսի՞ կտտանքի ենթարկենք հիմա, ― հարցրեց դահիճը, որ իշխանին ներկայացավ իր բոլոր գործիքներով՝ եղանով, կացնով, ունելիով, ինչպես նաև լուցկու տուփով։

Լուցկին խարույկ վառելու համար էր։

― Պոկեցե՛ք դրա բեղերը։ Երևի նրա համար աշխարհում ամենաթանկ բանը բեղերն են։

Դահիճն սկսեց Սոխ Պրասի բեղերը քաշել, բայց նրանք այնքան ամուր էին, սպիտակեղենի ծանրությունից այնպես էին կոփվել, որ դահիճն իզուր էր չարչարվում ու քրտինք թափում։ Բեղերը չէին պոկվում, և Սոխ Պրասը ոչ մի ցավ չէր զգում։

Վերջ ի վերջո դահիճն այնպես հոգնեց, որ ուշաթափ ընկավ։ Սոխ Պրասին մի գաղտնի խուց տարան և նրա գոյության մասին մոռացան։ Նա ստիպված կերակրվում էր հում մկներով, և նրա բեղերն այնքան երկարեցին, որ երեք անգամ պտտվում էին գլխի շուրջը։

Սոխ Պրասից հետո հարցաքննության կանչեցին սինյոր Սիսեռիկին։

Փաստաբանը ընկավ իշխանի առաջ և սկսեց համբուրել նրա ոտներն ու աղաչել․

― Ներեցեք ինձ, ձերդ մեծություն, ես մեղավոր չեմ։

― Վա՛տ է, շա՛տ վատ է, սինյոր փաստաբան, եթե դուք մեղավոր լինեիք, ես ձեզ անմիջապես կազատեի։ Բայց եթե դուք ոչնչով մեղավոր չեք, ապա ձեր գործը շատ վատ ընթացք կստանա։ Սպասե՛ք, սպասե՛ք․․․ Իսկ դուք կարո՞ղ եք մեզ ասել, թե որտեղ են փախել գերիները։

― Ո՛չ, ձերդ մեծություն, ― ամբողջովին դողալով պատասխանեց սինյոր Սիսեռիկը։ Նա իրոք չգիտեր։

― Ա՛յ, տեսնո՞ւմ եք, ― բացականչեց իշխան Լիմոնը, ― էլ ինչպե՞ս ձեզ ազատենք, երբ ոչինչ չգիտեք։

Սինյոր Սիսեռիկը մի աղաչական հայացք գցեց Պոմիդորի վրա, բայց ասպետը ձևացավ, թե շատ տարված է իր մտքերով և աչքերն ուղղեց առաստաղին։

― Սինյոր Սիսեռիկը հասկացավ, որ ամեն ինչ կորած է։ Բայց նրա հուսահատությունն իսկական կատաղության փոխվեց, երբ տեսավ, որ իր տերն ու խնամատարը, որին նա ջերմեռանդությամբ ծառայում էր, իրեն այդքան նենգորեն լքեց։

― Իսկ դուք գոնե կարո՞ղ եք ասել, թե որտեղ է պահված չարագործ Դդումի տնակը։

Փաստաբանն այդ գիտեր, որովհետև ժամանակին նա ականջ էր դրել Չիպոլինոյի և իր համագյուղացիների խոսակցությանը։

«Եթե ես գաղտնիքը բացեմ, ― մտածեց նա, ― ինձ բաց կթողնեն։ Բայց ի՞նչ օգուտ։ Ես հիմա տեսնում եմ, թե իմ նախկին բարեկամներն ու հովանավորներն ովքեր են։ Երբ պետք էր իմ գիտելիքներն ու ընդունակություններն օգտագործել ուրիշներին խաբելու համար, նրանք ինձ ճաշի ու ընթրիքի էին հրավիրում, իսկ հիմա, դժբախտության մեջ, լքեցին։ Ո՛չ, այլևս չեմ ուզում սրանց օգնել։ Ինչ ուզում է լինի, սրանք ինձանից ոչինչ չեն իմանա»։

Եվ նա բարձրաձայն հայտարարեց․

― Ո՛չ, իշխան, ոչինչ չգիտեմ։

― Խաբում ես, ― աղաղակեց Պոմիդորը, ― դու լավ գիտես, բայց չես ուզում ասել։

Այստեղ սինյոր Սիսեռիկն ազատություն տվեց իր զայրույթին։ Նա, որպեսզի ավելի բոյով երևա, բարձրացավ թաթերի վրա, մի արհամարհական հայացք նետեց Պոմիդորին և ճչաց․

― Այո՛, գիտեմ, հիանալի գիտեմ, թե որտեղ է տնակը պահված, բայց ձեզ երբեք չեմ ասի։

Իշխան Լիմոնը մռայլվեց։

― Լավ մտածեք, ― ասաց նա, ― եթե գաղտնիքը չասեք, ես ձեզ ստիպված կախել կտամ։

Սինյոր Սիսեռիկի ծնկները սարսափից սկսեցին դողալ։ Նա երկու ձեռքով բռնեց իր պարանոցը, կարծես թե ուզում էր օղակից ազատվել, բայց նրա վճիռն անդրդվելի էր։

― Կախեցե՛ք ինձ, ― ասաց նա հպարտ, ― անմիջապես կախեցե՛ք։

Այս խոսքերն ասելով, կանաչ Սիսեռիկն ամբողջովին սպիտակեց և հնձած խոտի պես ընկավ գետնին։

Սինյոր Մաղդանոսն արձանագրության մեջ գրեց․

«Մեղադրյալը ամոթից և խղճի խայթից գիտակցությունը կորցրեց»։

Հետո իր վանդակավոր թաշկինակով մաքրեց քիթը և մատյանը փակեց։ Հարցաքննությունն ավարտված էր։

Այն մասին, թե ինչպես սինյոր Սիսեռիկը հակառակ իր ցանկության փրկեց ասպետի կյանքը

Երբ սինյոր Սիսեռիկն ուշքի եկավ, շուրջը անթափանց խավար էր տիրում։ Փաստաբանը մտածեց, թե իրեն երևի արդեն կախել են։

«Ես մեռել եմ, ― մտածեց նա, ― և ի՞նչ խոսք, ընկել եմ դժոխք։ Ինձ միայն մի բան է զարմացնում՝ ինչո՞ւ այստեղ կրակն այսքան քիչ է։ Ճիշտն ասած, իսկի էլ չկա։ Շատ զարմանալի է։ Դժոխք՝ առանց դժոխքի կրակի՞»։

Այդ ժամանակ նա լսեց, թե ինչպես է խցի փականի մեջ բանալին ճռռում։ Սիսեռիկը, քանի որ փախչելու տեղ չուներ, կուչ եկավ անկյունում և սարսափած սկսեց նայել բացվող դռանը։ Նա կարծում էր, թե հիմա կտեսնի Լիմոնուկ֊պահակներին և դահճին։

Լիմոնուկներն իսկապես որ հայտնվեցին, բայց նրանց հետ եկավ․․․ ձեր կարծիքով ո՞վ․ ինքը՝ ասպետ Պոմիդորը իր սեփական անձով՝ ձեռքերն ու ոտները կապած։

Սինյոր Սիսեռիկն ուզում էր բռունցքներով հարձակվել նրա վրա, բայց հետո իրեն զսպեց։ «Այս ի՞նչ ես անում, չէ՞ որ նա էլ ինձ նման կալանավոր է»։

Եվ թեև Սիսեռիկն իր նախկին տիրոջը բոլորովին չէր խղճում, այնուամենայնիվ հարցրեց․

― Ուրեմն ձե՞զ էլ են ձերբակալել։

― Ձերբակալե՞լ։ Ավելի լավ է ասեք, որ ես մահվան եմ դատապարտված։ Վաղը առավոտյան ինձ կկախեն ձեզանից անմիջապես հետո։ Դուք երևի չգիտեք, որ մենք գտնվում ենք կախաղանի դատապարտվածների խցում։

Փաստաբանը զարմանքից չէր կարողանում ուշքի գալ։ Նա գիտեր, որ իրեն մահապատիժ է սպասում, բայց երբեք չէր հավատա, որ իր հետ կկախեն նաև ասպետին։

― Իշխան Լիմոնը շատ էր զայրացել, ― շարունակեց Պոմիդորը, ― որ իրեն չի հաջողվում մեղավորներին բռնել։ Եվ գիտե՞ք, թե վերջ ի վերջո նա ինչ հնարեց։ Կոմսուհիների, հյուրերի ու ծառաների ներկայությամբ ինձ մեղադրեց այն բանի մեջ, թե ես՝ ասպետ Պոմիդորս դավադրության գլխավոր կազմակերպիչն եմ։ Դրա համար էլ հենց նա ինձ կախաղանի դատապարտեց։ Այո՛, այո՛, կախաղանի։

Սինյոր Սիսեռիկը չգիտեր ուրախանա՞, որ ասպետին այդքան ծանր պատիժ է սպասում, թե՞ խղճա նրան։ Վերջապես նա ասաց․

― Դե եթե այդպես է, արիացեք, ասպետ։ Կմեռնենք միասին։

― Այնքան էլ մխիթարական չէ, ― նկատեց սինյոր Պոմիդորը։ ― Ինչևէ, թույլ տվեք ներողություն խնդրել ձեզանից՝ հարցաքննության ժամանակ ձեր նկատմամբ ցուցաբերած անտարբերության համար։ Դուք պիտի հասկանաք, այդ ժամանակ իմ բախտն էլ էր վճռվում։

― Դե այդ արդեն անցած֊գնացած բան է․․․ եղածի մասին չխոսենք, ― սիրալիր առարկեց սինյոր Սիսեռիկը, ― մենք դժբախտության ընկերներ ենք։ Աշխատենք իրար օգնել։

― Ես էլ եմ այդպես կարծում, ― մի փոքր աշխուժանալով համաձայնեց սինյոր Պոմիդորը։ ― Շատ ուրախ եմ, որ դուք հիշաչար չեք։

Նա գրպանից մի կտոր տորտ հանեց և եղբոր պես կիսվեց փաստաբանի հետ։ Փաստաբանն իր աչքերին չէր հավատում։ Նա ասպետից այդքան բարություն ու առատաձեռնություն չէր սպասում։

― Դժբախտաբար նրանք ինձ սրանից ավելի ոչինչ չթողեցին, ― տխրությամբ գլուխն օրորելով, ասաց Պոմիդորը։

― Այո, այսպես է մեր մեղավոր աշխարհը։ Դեռ երեկ դուք ամրոցի լիակատար տերն ու տնօրենն էիք, իսկ այսօր գերի եք միայն։

Ասպետ Պոմիդորը ոչինչ չէր պատասխանում և շարունակում էր տորտ ուտել։

― Գիտե՞ք, ― վերջապես ասաց նա, ― ինձ նույնիսկ մի փոքր դուր է գալիս այդ չարաճճի Չիպոլինոյի արարքը։ Ճիշտն ասած, նա շատ ճարպիկ տղա է և ինչ որ անում էր՝ աղքատներին օգնելու համար էր, նրան իր բարի սիրտն էր այդպես թելադրում։

― Ես էլ եմ այդպես կարծում, ― համաձայնեց սինյոր Սիսեռիկը։

― Ո՞վ գիտե, ― շարունակեց Պոմիդորը, ― ո՞վ գիտե, թե որտեղ են նրանք հիմա, այդ բանտից փախածները։ Հավատացեք, ես հաճույքով նրանց համար որևէ լավ բան կանեի։

― Եվ ի՞նչ կարող եք դուք նրանց համար անել այս վիճակում։

― Ա՛խ, դուք իրավացի եք, ես հիմա նրանց օգնելու համար շատ անզոր եմ։ Բացի այդ, ո՞վ գիտե, թե որտեղ են նրանք։

― Ես էլ չգիտեմ, ― սինյոր Պոմիդորի վարմունքից շոյված անկեղծորեն ասաց սինյոր Սիսեռիկը։ ― Ինձ միայն հայտնի է, թե որտեղ է թաքցրած քավոր Դդումի տնակը։

Այդ լսելով ասպետը լեզուն կծեց։

«Պոմիդոր, ― ասաց նա ինքն իրեն, ― ուշադիր լսիր, թե ինչ կասի այս հիմարը․ գուցե դեռ փրկության հույս ունենաս»։

― Դուք իսկապե՞ս գիտեք, ― հարցրեց նա։

― Իհարկե գիտեմ, բայց երբեք ոչ ոքի չեմ ասի։ Ես այլևս այդ աղքատ մարդկանց վնաս տալու միտք չունեմ։

― Դա ձեզ պատիվ է բերում, սինյոր փաստաբան։ Ես էլ գաղտնիքը չէի ասի․ ես չէի ուզենա, որ իմ պատճառով այդ աղքատների գլխին նոր փորձանք գար։

― Որ այդպես է, ― ասաց սինյոր Սիսեռիկը, ― ես ուրախությամբ կսեղմեմ ձեր ձեռքը։

Սինյոր Պոմիդորը ձեռքը մեկնեց նրան, և սինյոր Սիսեռիկը պինդ սեղմեց այն։ Վերջ ի վերջո փաստաբանն այնքան հուզվեց, որ ցանկացավ իր դժբախտության ընկերոջ հետ մի քիչ անկեղծորեն զրուցել։

― Դուք միայն պատկերացրեք, ― խորհրդավոր շշունջով ասաց նա, ― նրանք տնակը թաքցրել են ամրոցի մոտերքում, իսկ մենք այնքան հիմար էինք, որ իսկի չէինք էլ կասկածում։

― Իսկ որտե՞ղ էին նրանք թաքցրել, ― անտարբերությամբ հարցրեց սինյոր Պոմիդորը։

― Հիմա արդեն կարող եմ ձեզ ասել, ― դառնորեն ժպտաց սինյոր Սիսեռիկը։ ― Չէ՞ որ վաղը մենք երկուսս էլ կմեռնենք և գաղտնիքը մեզ հետ կտանենք գերեզման։

― Դե իհա՛րկե։ Դուք լավ գիտեք, որ վաղը մեզ մահապատժի կենթարկեն և մեր աճյունը քամուն կտան։

Այստեղ փաստաբան Սիսեռիկն ավելի մոտեցավ իր խոսակցին և նրա ականջին կամաց ասաց, որ քավոր Դդումի տնակը գտնվում է անտառում, և նրան պահպանում է քավոր Հավամրգին։

Ասպետն այդ բոլորը լսեց, ջերմորեն գրկեց փաստաբանին և բացականչեց․

― Իմ թանկագին բարեկամ, ես այնքան շնորհակալ եմ, որ ինձ հայտնեցիք այդ կարևոր լուրը։ Դուք փրկում եք իմ կյանքը։

― Ես փրկում եմ ձեր կյա՞նքը։ Կատա՞կ եք անում, ինչ է։

― Բոլորովին էլ ոչ, ― տեղից վեր թռչելով ասաց Պոմիդորը։

Նա նետվեց դեպի դուռը և ինչքան ուժ ուներ սկսեց բռունցքներով ծեծել, մինչև բանտապահ Լիմոնուկները բաց արեցին այն։

― Այս րոպեիս ինձ տարեք նորին մեծություն իշխան Լիմոնի մոտ, ― հրամայեց սինյոր Պոմիդորը, ― ես նրան շատ կարևոր բան ունեմ հաղորդելու։

Ասպետին անմիջապես ամրոց տարան։ Նա իշխանին պատմեց ամեն ինչ, որ լսել էր սինյոր Սիսեռիկից և ներումն ստացավ։

Իշխան Լիմոնը շատ գոհ մնաց և հրամայեց իր Լիմոնուկներին հաջորդ օրը սինյոր Սիսեռիկի մահապատժից հետո գնալ անտառ և քավոր Դդումի տնակը բերել։

Որտեղ պատմվում է, թե ինչպես սինյոր Սիսեռիկը կառափնարան գնաց

Գյուղական հրապարակում կախաղան պատրաստեցին։ Դատապարտվածը պետք է բարձրանար տախտակամածը, որի մեջտեղում, ուղիղ կախաղանի տակ, մի փոքրիկ դռնակ կար։ Սինյոր Սիսեռիկն օղակը վզին այդտեղ պետք է ընկներ։

Երբ եկան դատապարտվածին հրապարակ տանելու, սինյոր Սիսեռիկը որպես փորձված փաստաբան, ամեն ինչ արեց, որ ժամանակը երկարի։ Օրենքի զանազան հոդվածներ վկայակոչելով, նա պահանջեց, որ նախ իրեն սափրվելու ժամանակ տան, հետո ցանկացավ գլուխը լվանալ, ապա հայտնաբերեց, որ ոտքերի եղունգները երկարել են, և ուզում է մահապատժից առաջ եղունգները կտրել։

Դահիճը, որ ժամանակ չէր ուզում կորցնել, սկսեց վիճել, բայց վերջ ի վերջո զիջեց։ Հին սովորության համաձայն, մահվան դատապարտվածի վերջին ցանկությունը պետք է կատարվեր։ Դրա համար էլ մի ամանով տաք ջուր, տաշտ, մկրատ և ածելի բերեցին բանտ։ Փաստաբան Սիսեռիկն առանց շտապելու սկսեց իր գործը։ Երկար ժամանակ նա կարգի էր բերում իրեն՝ սափրվում էր, լվացվում և համարյա երկու ժամ անընդհատ զբաղված էր եղունգները կտրելով։ Չնայած դրան, նա վաղ թե ուշ ստիպված էր գնալ մահապատժի վայրը։

Երբ Սիսեռիկը բարձրանում էր տախտակամածը, սարսափը պատեց նրան։ Այստեղ, կառափնարանի աստիճանների վրա նա առաջին անգամ պարզորոշ կերպով զգաց, որ պետք է մեռնի։ Այդքան փոքրիկ, այդքան չաղլիկ, այդքան կանաչ, մաքուր լվացված գլխով ու կտրված եղունգներով, նա այնուամենայնիվ պետք է մեռեր։

Թմբուկները չարագուշակ կերպով թնդացին։ Դահիճն օղակը հագցրեց փաստաբանի վզին, մինչև տասներեք հաշվեց և կոճակը սեղմեց։ Ոտների տակի դռնակը բացվեց, և սինյոր Սիսեռիկն օղակը ձգելով ընկավ խավարի մեջ։ Դրանից առաջ նա կարողացավ մտածել․ «Այս անգամ, թվում է, թե իսկականից մեռա»։

Հանկարծ նա մի խուլ ձայն լսեց․

― Կտրեցե՛ք, շուտ կտրեցե՛ք, սինյոր Չիպոլինո։ Այստեղ այնքան լույս է, որ ես ոչինչ չեմ տեսնում։

― Ինչ֊որ մեկը կտրեց փաստաբանի պարանոցը խեղդող պարանը և նորից լսվեց նույն ձայնը․

― Մեր կարտոֆիլի հիանալի հյութից մի կում տվեք դրան։ Մենք, խլուրդներս, երբեք չենք բաժանվում այդ հրաշալի դեղից։

Իսկ ի՞նչ պատահեց․ ի՞նչ զարմանալի դիպվածով փրկվեց փաստաբան Սիսեռիկի կյանքը։

Որ բացատրում է նախորդ գլուխը

Իսկ ահա թե ինչ էր պատահել։ Մորին, որ գիտեր ամրոցում տեղի ունեցող ամեն մի իրադարձություն, վազեց անտառ և Բողկին պատմեց սինյոր Սիսեռիկին սպառնացող վտանգի մասին։ Իսկ Բողկը դա անմիջապես հայտնեց իր բարեկամ Չիպոլինոյին։ Նա Չիպոլինոյին գտավ քավոր Դդումի տնակից ոչ այնքան հեռու ընկած մի անձավում, որտեղ տղան թաքնվում էր մնացած փախստականների հետ։

Չիպոլինոն ուշադիր լսեց, իսկ հետո վարպետ Խաղողից բիզը խնդրեց, որ ծոծրակը քորի, քանի որ հարցը շատ լուրջ էր, և որևէ ելք գտնելու համար անհրաժեշտ էր մի լավ քորվել։

Մի քիչ մտածելով Չիպոլինոն բիզը վերադարձրեց վարպետ Խաղողին և կարճ ասաց․

― Շնորհակալություն, գիտեմ, թե ինչ պիտի անել։

Եվ անմիջապես վազելով ինչ֊որ տեղ գնաց։ Ոչ ոք չկարողացավ հարցնել, թե ինչ է նա մտածել։

Քավոր Դդումը խորը հառաչելով, ասաց․

― Ախր եթե Չիպոլինոն ասում է, որ մի բան հնարել է, հանգիստ մնացեք, նա շուտով ամեն ինչ կկարգավորի։

Սակայն Չիպոլինոն շատ թափառեց դաշտերում ու մարգագետնում՝ մինչև գտավ իր փնտրածը։ Վերջապես հասավ ամբողջովին փխրուն հողաթմբերով ծածկված մի մարգագետին։ Ամեն րոպե այստեղ սունկի նման մի նոր փխրուն հողաթումբ էր բարձրանում։

― Չիպոլինոն որոշեց սպասել։ Եվ ահա, երբ մի թումբ բարձրացավ համարյա թե նրա ոտների մոտ, նա ծունկի իջավ և կանչեց․

― Սինյո՛ր Խլուրդ, սինյո՛ր Խլուրդ, այդ ես եմ, Չիպոլինոն։

― Հը՛մ, այդ դո՞ւք եք, ― պատասխանեց Խլուրդը չորությամբ, ― ճիշտն ասած, մեր առաջին հանդիպումից հետո ես միայն կիսով չափ կուրացա։ Երևի դուք մի նոր ստորերկրյա ճանապարհորդություն եք առաջարկում, որն ինձ լրիվ կզրկի տեսողությունից։

― Այդպես մի՛ ասեք, սինյոր Խլուրդ, ես երբեք չեմ մոռանա ձեր լավությունը։ Ձեր շնորհիվ ես հանդիպեցի իմ բարեկամներին։ Մեզ հաջողվեց ազատվել, ու մենք մեզ համար ժամանակավոր ապաստարան ճարեցինք մոտակա անձավում։

― Շնորհակալ եմ նորության համար, բայց այդ ինձ բոլորովին չի հետաքրքրում, ցտեսություն։

― Սինյոր Խլուրդ, լսեցեք ինձ, սինյոր Խլուրդ, ― ձայն տվեց Չիպոլինոն։

― Ի՞նչ արած, խոսեցեք, միայն մի՛ կարծեք, թե ես ձեզ առաջվա պես կօգնեմ։

― Գործը ոչ թե ինձ է վերաբերում, այլ մեր գյուղական փաստաբանին, որին Սիսեռիկ են ասում։ Նրան վաղը առավոտյան կախելու են։

― Շատ էլ լավ կանեն, ― բարկացած պատասխանեց Խլուրդը, ― ես հաճույքով կօգնեի, որ պարանը գցեն նրա վիզը։ Տանել չեմ կարողանում փաստաբաններին, իսկ սիսեռ բոլորովին չեմ սիրում։

Խեղճ Չիպոլինոն քիչ չչարչարվեց, որպեսզի համառ Խլուրդին համոզի։ Բայց նա հավատացած էր, որ չնայած իր կոպտությանը Խլուրդը ոսկի սիրտ ունի և երբեք չի հրաժարվի արդար գործին օգնելուց։

Այդպես էլ եղավ։ Վերջ ի վերջո Խլուրդը մի քիչ մեղմացավ և հատ֊հատ, հեզությամբ ասաց․

― Բավական է շաղակրատենք, սինյոր Չիպոլինո։ Ինչպես երևում է, դուք ճարպիկ լեզու ունեք։ Ավելի լավ է ցույց տվեք, թե ո՛ր կողմը փորեմ։

― Հյուսիս֊հյուսիս֊արևելքի ուղղությամբ, ― ուրախությունից վեր֊վեր թռչելով պատասխանեց Չիպոլինոն։

Կարճ ժամանակում Խլուրդը մի լայն ու երկար միջանցք փորեց մինչև կառափնարանի տակը։ Այստեղ նա ու Չիպոլինոն նստեցին ու սպասեցին, թե ինչ կլինի։ Երբ փոքրիկ դռնակը բացվեց, և սինյոր Սիսեռիկը պարանը վզին ընկավ ցած, նա մի ակնթարթում պարանը կտրեց և փաստաբանին կարտոֆիլի բուժիչ հյութ տվեց խմելու, որ Խլուրդը միշտ հետը ման էր ածում։ Բացի այդ, Չիպոլինոն կամաց սկսեց խփել փաստաբանի այտերին։ Կարտոֆիլի հյութը և ապտակները փաստաբանին ուշքի բերեցին։ Սինյոր Սիսեռիկն աչքերը բացեց, բայց դե գիտե՞ք, այնքան շշմած էր, որ իր փրկությանը չէր հավատում։

― Օ՜, սինյոր Չիպոլինո, ― բացականչեց նա, ― ուրեմն դուք էլ ինձ նման մեռել եք։ Ի՜նչ երջանկություն է, որ մենք հանդիպեցինք դրախտում։

― Ուշքի եկ, փաստաբան, ― միջամտեց Խլուրդը։ ― Այստեղ ոչ դրախտ կա, ոչ էլ դժոխք։ Ես էլ ոչ սուրբ Պետրոսն եմ, ոչ էլ սատանա, այլ ծեր Խլուրդն եմ և պետք է գնամ գործիս։ Դրա համար էլ եկեք ինչքան կարելի է այստեղից շուտ դուրս գանք, և աշխատեցեք իմ աչքին քիչ երևալ։ Ամեն անգամ, երբ ես հանդիպում եմ Չիպոլինոյին, արևահարվում եմ։

Իրականում կառափնարանի տակ կատարյալ խավար էր տիրում, բայց այդ նկուղն էլ այնքան լուսավոր էր թվում, որ նրա աչքերն ու գլուխը ցավեցին։

Վերջապես սինյոր Սիսեռիկը գլխի ընկավ, որ Չիպոլինոյի ու Խլուրդի շնորհիվ փրկվել է մահից։ Փաստաբանն անընդհատ շնորհակալություն էր հայտնում իր փրկիչներին։ Սկզբում նա առանձին֊առանձին գրկեց նրանց, հետո ուզեց երկուսին միասին գրկել, բայց դա չհաջողվեց, քանի որ ձեռները շատ կարճ էին։

Երբ վերջապես Սիսեռիկը հանգստացավ, երեքով ճամփա ընկան արդեն պատրաստի ստորանցքով։ Հասնելով ստորանցքի ծայիրն, Խլուրդը մի միջանցք էլ փորեց մինչև այն անձավը, որտեղ թաքնվում էին վարպետ Խաղողը, քավոր Դդումը, պրոֆեսոր Տանձը և մյուս փախստականները։

Փաստաբանին և նրա փրկարարներին նրանք դիմավորեցին ուրախ բացականչություններով։ Բոլորն էլ մոռացան, որ դեռ վերջերս սինյոր Սիսեռիկն իրենց թշնամին էր։

Իր նոր բարեկամներին հրաժեշտ տալով, Խլուրդը չկարողացավ արցունքները պահել։

― Սինյորներ, ― ասաց նա, ― եթե դուք գոնե մի կաթիլ առողջ դատողություն ունենայիք, դուք ինձ հետ կբնակվեիք հողի տակ։ Այնտեղ ոչ կախաղան կա, ոչ ասպետ Պոմիդոր, ոչ իշխան Լիմոն, ոչ էլ նրա Լիմոնուկները։ Հանգստություն և մթություն, ահա թե ինչն է կարևոր այս աշխարհում։ Բոլոր դեպքերում, եթե ես ձեզ պետք գամ, ահա այս անցքի մեջ մի գրություն գցեք։ Ես երբեմն կգամ այստեղ, որպեսզի տեսնեմ, թե ինչպես են գնում ձեր գործերը։ Իսկ այժմ՝ հաջողություն ձեզ։

Նրանք ջերմորեն հրաժեշտ տվին ծեր Խլուրդին, և դեռ բոլորը չէին ողջագուրվել, երբ սինյոր Սիսեռիկն այնպես խփեց իր ճակատին, որ չկարողացավ ոտքին մնալ և ընկավ մեջքի վրա։

― Ի՜նչ թափթփվածն եմ ես, ի՛նչ բերանբացը։ Իմ ցրվածությունը վերջ ի վերջո ինձ կկործանի։

― Դուք որևէ բա՞ն եք մոռացել, ― փաստաբանին գետնից բարձրացնելով և նրա շորերից փոշին թափ տալով, քաղաքավարությամբ հարցրեց սամաներ Դդումը։

Այստեղ սինյոր Սիսեռիկը փախստականներին պատմեց Պոմիդորի հետ ունեցած իր խոսակցության և ասպետի նոր դավաճանության մասին։

Նա իր ճառն ավարտեց հետևյալ խոսքերով․

― Սինյորներ, գիտե՞ք, որ հենց այս րոպեին, երբ մենք այստեղ զրուցում ենք, Լիմոնուկները քրքրում են ամբողջ անտառը։ Նրանց հրամայված է գտնել ձեր տնակը և տանել ամրոցի դարբասի մոտ։

Առանց մի խոսք ասելու Չիպոլինոն նետվեց անտառի խորքը և շուտով հայտնվեց կաղնու տակ քավոր Հավամրգու մոտ։ Բայց տնակն արդեն այնտեղ չէր․․․

Քավոր Հավամրգին կաղնու արմատների մոտ կուչ եկած հոնգուր֊հոնգուր լար էր լինում։

― Ա՜խ, իմ սիրուն տնակ, իմ լա՛վ, հարմարավետ տնակ։

― Լիմոնուկներն այստեղ եղե՞լ են, ― հարցրեց Չիպոլինոն։

― Այո՛, այո՛, նրանք ամեն ինչ տարան, և՛ տնակը, և՛ մկրատի կեսը, և՛ ածելին, և՛ հայտարարությունը, և՛ նույնիսկ զան֊գա֊կը։

Չիպոլինոն ծոծորակը քորեց։ Այս անգամ նրան երկու բիզ էր հարկավոր, որ կարողանար մի բան հնարել, բայց նա նույնիսկ մեկը չուներ։ Քնքշորեն շոյելով քավոր Հավամրգու ուսերը, Չիպոլինոն նրան տարավ քարանձավ, իր բարեկամների մոտ։

Ո՛չ ոք նրանց հարց չտվեց։ Առանց խոսքի էլ բոլորը հասկացան, որ տնակն անհայտացել է, և որ այդ իրենց երդվյալ թշնամու՝ ասպետ Պոմիդորի արածն է։

Միստր Գազարոյի և Հասիր Բռնիր շան արկածները

Միստր Գազարոն․․․

Սպասեցեք մի րոպե․ իսկ ո՞վ է միստր Գազարոն։ Այդ անձնավորության մասին դեռ խոսք չի եղել։ Որտեղի՞ց նա հայտնվեց։ Ի՞նչ է պետք նրան։ Մե՞ծ է նա թե փոքր, հա՞ստ է թե բարակ։

Հիմա ձեզ ամեն ինչ կբացատրեմ։

Համոզվելով, որ փախստականների հետքն անգամ չկա, իշխան Լիմոնը հրամայեց ամբողջ շրջապատը փոցխել։ Լիմոնուկները զինվեցին փոցխերով և սկսեցին դաշտերն ու անտառները, մարգագետիններն ու պուրակները փոցխել, որպեսզի մեր բարեկամներին գտնեն։ Զինվորներն աշխատում էին օր ու գիշեր, նրանք մի ամբողջ կույտ թուղթ, ցախ և օձի չորացած կաշի հավաքեցին, բայց Չիպոլինոյի և նրա բարեկամների հետքն էլ չգտան։

― Անգործներ, ― կատաղեց իշխանը, ― միայն կարողացաք փոցխերը ջարդել և բոլոր մատները թողնել անտառում։ Դրա համար արժեր ձեր մատները մեկ֊մեկ ջարդել։

Զինվորները դողում էին և վախից ատամները խփում իրար։ Մի քանի րոպե անընդհատ լսվում էր․ «չը՛խկ֊չը՛խկ֊չը՛խկ», կարծես կարկուտ էր գալիս։

― Ես կարծում եմ, որ պետք է հետախուզության մասնագետի դիմել, ― խորհուրդ տվեց պալատական Լիմոններից մեկը։

― Իսկ դա ի՞նչ բան է։

― Պարզ ասած՝ խուզարկու։ Ասենք դուք, ձերդ մեծություն, ճանապարհին կորցնում եք ձեր կոճակը, խնդրեմ, դիմեցեք խուզարկության բյուրոյին, և խուզարկուն իսկույն կգտնի կտա։ Նույն բանը կլինի, եթե ձերդ մեծության զինվորներից մի գումարտակ կորչի, կամ բանտից փախչեն ձերբակալվածները։ Խուզարկուն հերիք է, որ դնի իր հատուկ ակնոցը, իսկույն կգտնի ինչ որ կորել է։

― Որ այդպես է, խուզարկու կանչեցեք։

― Ես ճանաչում եմ շատ հարմար մի արտասահմանյան մասնագետի, որն այդ գործով է զբաղվում, ― առաջարկեց պալատականը, ― նրան միստր Գազարո են ասում։

― Միստր Գազարոն․․․ Ահա թե ով է այդ միստր Գազարոն։ Քանի դեռ ամրոց չի ընկել, ես ձեզ պատմեմ, թե նա ինչպես է հագնված և ինչ գույնի բեղեր ունի։ Ասենք, բեղերի մասին ես ձեզ ոչինչ չեմ կարող ասել, այն պարզ պատճառով, որ նիհար, կարմրաշեկ Գազարոն բեղեր չունի։ Դրա փոխարեն նա խուզարկու շուն ունի, որի անունն է Հասիր Բռնիր։ Նա օգնում է միստր Գազարոյին գործիքները տեղափոխելիս։ Միստր Գազարոն երբեք ճանապարհ չի ընկնի առանց իր հետ տասնյակ դիտախողովակներ ու հեռադիտակներ, հարյուրավոր կողմնացույցներ ու տասնյակ ֆոտոապարատներ վերցնելու։ Բացի այդ, նա ամեն տեղ գնալիս իր հետ մանրադիտակ, թիթեռ բռնելու ցանց և մի տոպրակ աղ է վերցնում։

― Իսկ ինչի՞դ է պետք աղը, ― հարցրեց նրան Իշխանը։

― Ձերդ գերազանցության թույլտվությամբ՝ ես աղը լցնում եմ հետապնդվող որսի պոչին և հետո նրան բռնում այս գործիքով, որը թիթեռ բռնելու հսկայական ցանցի է նման։

Իշխան Լիմոնը հառաչեց․

― Վախենում եմ, թե այս անգամ ձեզ աղ պետք չգա։ Ինչքան ինձ հայտնի է, փախած կալանավորները պոչ չեն ունեցել։

― Շատ լուրջ բան է դա, ― խստորեն նկատեց միստր Գազարոն։ ― Եթե նրանք պոչ չունեն, էլ ինչպե՞ս պիտի բռնեմ նրանց պոչից, որտեղ պիտի աղ լցնեմ։ Ձերդ մեծության թույլտվությամբ պետք է ասեմ, որ դուք ընդհանրապես պետք է կալանավորներին արգելեիք բանտից փախչել։ Կամ, ծայրահեղ դեպքում, հարկավոր էր նախքան փախչելը բանտարկյալներին պոչ կպցնել, որպեսզի իմ շունը կարողանար նրանց բռնել։

― Ես կինոյում տեսել եմ, որ երբեմն փախստականներին բռնում են առանց աղի, ― նորից միջամտեց նույն պալատականը, որը խորհուրդ էր տվել խուզարկու բերել։

― Դա հնացած սիստեմ է, ― արհամարհանքով առարկեց միստր Գազարոն։

― Փա՛ստ է, փաստ։ Շ֊շա՜տ հնացած սիստեմ է, ― կրկնեց նրա շունը։

Այդ շունը մի առանձնահատկություն ուներ․ նա հաճախ էր կրկնում իր տիրոջ խոսքերը, ավելացնելով իր անձնական դատողությունները, որոնք սովորաբար արտահայտվում էին «Շ֊շա՜տ, շ֊շա՛տ», «անշո՛ւշտ, անշո՛ւշտ», կամ «փա՛ստ է, փա՛ստ» խոսքերով։

― Ի միջի այլոց, փախստականներին բռնելու մի ուրիշ միջոց էլ գիտեմ, ― ասաց միստր Գազարոն։

― Փա՛ստ է, փա՛ստ։ Մենք շ֊շա՛տ, շ֊շա՛տ միջոցներ ունենք, ― հպարտորեն պոչը շարժելով հաստատեց շունը։

― Կարելի է աղի փոխարեն պղպեղ օգտագործել։

― Ճի՛շտ է, ճի՛շտ, ― հրճվանքով հավանություն տվեց իշխան Լիմոնը, ― պղպեղը ցանեք նրանց աչքերի մեջ, և նրանք անմիջապես կհանձնվեն, ես նույնիսկ չեմ կասկածում, որ այդպես կլինի։

― Ես էլ եմ այդպես կարծում, ― զգուշորեն նկատեց ասպետ Պոմիդորը, ― բայց նախքան պղպեղն օգտագործելը, ըստ երևույթին, անհրաժեշտ կլինի փախստականներին գտնել, այդպես չէ՞։

― Դա մի քիչ դժվար է, ― ասաց միստր Գազարոն, ― բայց իմ գործիքների օգնությամբ ես կփորձեմ։

Միստր Գազարոն կրթված խուզարկու էր․ նա առանց իր գործիքների ոչինչ չէր անում։ Նույնիսկ, երբ քնելու էր գնում, զինվում էր երեք կողմնացույցով։ Դրանցից մեկը՝ ամենամեծը, նրա համար, որպեսզի կարողանար աստիճանները գտնել, մյուսը՝ մի քիչ ավելի փոքրը, նրա համար էր, որպեսզի գտներ ննջարանի դուռը, իսկ ամենափոքրը՝ ննջարանում մահճակալը գտնելու համար էր։

Բալուկը իբր թե պատահմամբ անցավ միջանցքով, որպեսզի տեսնի նշանավոր խուզարկուին և նրա շանը։ Եվ ինչքան զարմացավ, երբ տեսավ թե ինչպես միստր Գազարոն և շունը հատակին պառկած նայում էին մի կողմնացույցի։

― Ներեցեք, հարգելի սինյորներ, ― հետաքրքրվեց Բալուկը, ― ես կուզեի իմանալ, թե դուք ի՞նչ եք անում հատակին պառկած։ Գուցե դուք ուզում եք գորգի վրա գտնել փախստականների հետքերը և կողմնացույցով որոշել, թե նրանք ո՞ր կողմն են փախել։

― Ոչ, սինյոր, ես ուղղակի իմ մահճակալն եմ փնտրում։ Հասարակ աչքով ամեն մարդ կարող է մահճակալը տեսնել, բայց խուզարկու մասնագետը պետք է որոնումները գիտական ձևով կատարի, համապատասխան տեխնիկայի միջոցով։ Ինչպես ձեզ հայտնի է, կողմնացույցի մագնիսացված սլաքը միշտ թեքվում է դեպի հյուսիս։ Նրա այդ հատկությունն ինձ իմ մահճակալը անսխալ կերպով գտնելու հնարավորություն է տալիս։

Սակայն, հետևելով իր կողմնացույցի սլաքին, նա շուտով գլուխը խփեց հայելուն, և քանի որ նա պնդաճակատների ցեղից էր՝ հայելին հազար կտոր եղավ։ Ըստ որում ամենից շատ տուժեց նրա շունը։ Հայելու կտորներից մեկը կտրեց նրա պոչի կեսից ավելին, թողնելով ընդամենը մի խղճուկ կտոր։

― Մեր հաշվումները, ինչպես երևում է, սխալ էին, ― ասաց միստր Գազարոն։

― Փա՛ստ է, փա՛ստ։ Շ֊շա՛տ, շ֊շա՛տ սխալ էին, ― կտրված պոչը լիզելով համաձայնեց շունը։

― Ուրեմն հարկավոր է ուրիշ ճանապարհ փնտրել, ― ասաց խուզարկուն։

― Ուրիշ ճանապարհ փնտրել, ― նորից հաչեց շունը։ ― Գուցե մյուս ճանապարհները հայելիով չվերջանան։

Կոմնացույցը մի կողմ դնելով, միստր Գազարոն զինվեց իր ծովային հզոր դիտախողովակներից մեկով, որը դրեց աչքին և սկսեց աջ ու ձախ դառնալ։

― Ի՞նչ եք տեսնում, տեր իմ, ― հարցրեց շունը։

― Պատուհան եմ տեսնում, որը փակ է, վրան կարմիր վարագույրներ կան, և ամեն մի շրջանակում տասնչորս գունավոր ապակի։

― Շա՛տ, շա՛տ կարևոր հայտնագործում է, ― բացականչեց շունը, ― տասնչորս և տասնչորս կանի քսանութ։ Եթե մենք գնանք այդ ուղղությամբ, մեր գլխին ամենաքիչը հիսունվեց կտոր կընկնի։ Ինչ վերաբերում է ինձ, ապա չգիտեմ, թե իմ պոչից ինչ կմնա։

Միստր Գազարոն դիտախողովակն ուրիշ կողմ ուղղեց։

― Իսկ հիմա՞ ինչ եք տեսնում, ― մտահոգված հարցրեց շունը։

― Մետաղե ինչ֊որ կառուցվածք եմ տեսնում։ Շատ հետաքրքիր կոնստրուկցիա ունի։ Պատկերացրե՛ք՝ երեք ոտ, որոնք վերևում մետաղե օղակով միացված են իրար, իսկ կառուցվածքի գագաթին սպիտակ կտոր կա, ըստ երևույթին էմալապատված է։

Շունն իր տիրոջ հայտնագործություններից ցնցված էր։

― Սինյո՛ր, ― ասաց նա, ― եթե ես չեմ սխալվում, մեզանից առաջ ոչ ոք էմալապատ կտուր չի գտել։ Այդպես չէ՞։

― Այո, ― պատասխանեց միստր Գազարոն հպարտությամբ։ Իսկական խուզարկուն ամենասովորական պայմաններում կարող է շատ անսովոր իրեր հայտնաբերել։

Տերն ու շունը սողալով մոտեցան սպիտակ կտորով մետաղե կառուցվածքին։ Տասը քայլ անելով, նրանք մոտեցան կախարդական կառուցվածքին և այնքան անշնորհք կերպով մտան նրա տակ, որ սպիտակ կտուրը շուռ եկավ։

Դեռ ուշքի չէին եկել և դեռ գլխի չէին ընկել, թե ինչ է կատարվում, երբ նրանց վրա հանկարծ սառը անձրև տեղաց։

Խուզարկուն և շունը կուչ եկան իրենց տեղում, վախենալով, թե մի նոր անսպասելի բան կարող է պատահել։ Նրանք վախենում էին շարժվել, մինչդեռ սառը ջուրը հոսում էր միստր Գազարոյի դեմքի և նրա շան մռութի, իսկ հետո էլ երկուսի մեջքի, կողերի ու փորի վրայով։

― Ես ենթադրում եմ, որ մենք պարզապես շուռ ենք տվել լվացարանի վրայի էմալապատ տաշտակը, ― մռթմռթաց միստր Գազարոն։

― Ես կարծում եմ, ― ավելացրեց շունը, ― որ այդ տաշտակի մեջ առավոտյան լվացվելու համար շ֊շա՛տ, շ֊շա՛տ ջուր կար։

Այստեղ միստր Գազարոն ոտքի ելավ և անսպասելի դուշից հետո սկսեց իրեն թափ տալ։ Նրա հավատարիմ ուղեկիցը հետևեց Գազարոյի օրինակին։

Դրանից հետո խուզարկուն առանց դժվարության մահճակալը գտավ, որից ընդամենը երկու քայլ էր հեռու, և հանդիսավոր կերպով մոտենալով նրան, շարունակեց այս կարգի խորիմաստ բաներ ասել․

― Ի՞նչ կարող ես անել, մեր մասնագիտությունը ռիսկի հետ է կապված։ Ճիշտ է, մեր գլխին սառը ջրի հեղեղ տեղաց, բայց մենք գտանք մեր փնտրածը՝ մահճակալը։

― Փա՛ստ է, փա՛ստ, շատ ջուր թափվեց, ― իր հերթին ավելացրեց շունը։ Նրա բախտն այդ օրը ինչ֊որ չէր բերում։ Թրջված, մրսած, կտրված պոչով նա քնեց հատակին, գլուխը դնելով իր տիրոջ թաց կոշիկներին։

Միստր Գազարոն ամբողջ գիշերը խռմփացրեց և արևի առաջին շողերի հետ արթնացավ։

― Հասիր Բռնիր, աշխատանքն սկսում ենք, ― ձայն տվեց նա։

― Տեր իմ, ես պատրաստ եմ, ― վեր թռչելով և իր կտրված պոչին նստելով, պատասխանեց շունը։

Այդ առավոտ միստր Գազարոն լվացվել չկարողացավ, քանի որ լվացվելու համար նախատեսված ամբողջ ջուրը թափել էին։ Շունը բավարարվեց նրանով, որ լիզեց բեղերը, իսկ հետո էլ տիրոջ դեմքը։ Այսպես թարմանալով նրանք գնացին պարկ և սկսեցին որոնումները։

Նշանավոր խուզարկուն սկսեց այն բանից, որ պայուսակից հանեց մի փոքրիկ տոպրակ՝ մեջը համարակալված իննսուն տակառիկ, որոնցով լոտո են խաղում։

Նա շանը խնդրեց որևէ համար հանել։ Շունը թաթը մտցրեց տոպրակի մեջ և հանեց համար յոթը։

― Ուրեմն մենք պետք է յոթ մետր աջ գնանք, ― որոշեց միստր Գազարոն։

Նրանք յոթ քայլ գնացին դեպի աջ և ընկան եղինջի մեջ։

Շան կտրված պոչն այնպես դաղվեց, որ կարծես կրակով այրեցին, իսկ միստր Գազարոյի քիթը թուրքական պղպեղի նման կարմրեց։

Ըստ երևույթին մենք նորից սխալվեցինք, ― ենթադրեց ուսումնական խուզարկուն։

― Փա՛ստ է, փա՛ստ, ― տխրությամբ հաստատեց շունը։

― Մի ուրիշ համար փորձենք։

― Փորձենք, ― համաձայնեց շունը։

Այս անգամ դուրս եկավ համար քսանութը, և միստր Գազարոն վճռեց, որ պետք քսանութ քայլ դեպի ձախ գնալ։

Քսանութ քայլ դեպի ձախ գնացին և ընկան ոսկի ձկնիկների ավազանը։

― Օգնեցե՜ք, խեղդվում եմ, ― ջրի մեջ թպրտալով և ոսկի ձկնիկներին վախեցնելով աղաղակեց միստր Գազարոն։

Գուցե և նա իսկապես խեղդվեր, բայց հավատարիմ շունը ժամանակին ատամներով բռնեց նրա օձիքից և դուրս քաշեց։

Նրանք նստեցին ավազանի ափին։ Մեկը շորերն էր չորացնում, մյուսը՝ բուրդը։

― Ես ավազանում շատ կարևոր հայտնագործություն արեցի, ― առանց քաշվելու ասաց միստր Գազարոն։

― Շ֊շա՛տ, շ֊շա՛տ կարևոր, ― հաստատեց շունը, ― մենք հայտնագործեցինք, որ ջուրը շ֊շա՛տ, շ֊շա՛տ թաց է։

― Չէ՛, այդ չէ։ Ես եկա այն եզրակացության, որ մեր փնտրած գերիները սուզվել են այս ավազանի տակ, հատակին ստորանցք են փորել և այդպիսով խուսափել հետապնդողներից։

Միստր Գազարոն կանչեց ասպետ Պոմիդորին և առաջարկեց նրան ստորանցքը գտնելու համար ավազանի ջուրը ցամաքեցնել։ Բայց սինյոր Պոմիդորը կտրականապես հրաժարվեց այդ առաջարկությունից։ Նա հայտարարեց, թե իր կարծիքով փախստականներն ավելի հեշտ ու հասարակ ուղի ընտրած կլինեն, ու միստր Գազարոյին առաջարկեց, որ իր որոնումներն այլ ուղղությամբ շարունակի։

― Ահա թե մարդիկ ինչպես են շնորհակալ լինում, ասաց նա, ― ես քրտինքը դեմքիս չարչարվում եմ, մի սառը վաննան մյուսի հետևից եմ ընդունում, իսկ տեղական իշխանությունները փոխանակ ինձ օգնելու, ամեն քայլափոխում խանգարում են։

Բարեբախտաբար, կարծես թե պատահմամբ, այդտեղով անցնում էր Բալուկը։ Խուզարկուն կանգնեցրեց նրան և հարցրեց, թե ոսկի ձկնիկների ավազանի հատակին փախստականների փորած ստորանցքից բացի նա այգում ուրիշ ելք գիտե՞ թե չէ։

― Դե իհարկե գիտեմ, ― պատասխանեց Բալուկը, ― մի վանդակադուռ էլ կա։

Միստր Գազարոն ջերմ շնորհակալություն հայտնեց տղային և շան ուղեկցությամբ, որ դեռ սառը վաննայից հետո փնչացնում էր ու իրեն թափ տալիս, գնաց վանդակավոր դուռը փնտրելու, ի՞նչ խոսք, կողմնացույցի օգնությամբ, որից նա երբեք չէր բաժանվում։

Բալուկը, իբր թե հենց այնպես, հետաքրքրության համար, հետևեց նրան։ Երբ խուզարկուն վերջապես այգուց դուրս եկավ և գնաց անտառի կողմը, տղան երկու մատը բերանը դնելով ուժեղ սուլեց։

Միստր Գազարոն արագ շուռ եկավ նրա կողմը․

― Այդ ո՞ւմն եք կանչում, երիտասարդ, երևի իմ շա՞նը։

― Ո՛չ, ո՛չ, միստր Գազարո, ես մի ծանոթ ճնճղուկի իմաց տվեցի, որ իր համար լուսամուտի գոգին հացի փշրանք եմ թափել։

― Դուք շատ բարի հոգի ունեք, ― սինյոր, ― այս խոսքերն ասելով միստր Գազարոն Բալուկին գլուխ տվեց և շարունակեց իր ճամփան։

Դուք, իհարկե, գլխի ընկաք, որ Բալուկի սուլոցին ինչ֊որ մեկը շուտով նույնպես պատասխանեց, միայն ավելի ցածր ու խուլ։ Դրանից հետո անտառի ծայրին, խուզարկուի աջ կողմում շարժվեցին թփուտի ճյուղերը։ Բալուկը ժպտաց․ նրա բարեկամներն իրենց տեղումն էին, և նա ժամանակին զգուշացրեց միստր Գազարոյի և նրա շան մասին։

Բայց խուզարկուն էլ նկատեց, որ թփուտները շարժվեցին։ Նա ընկավ գետնին ու անշարժացավ։ Շունը հետևեց նրա օրինակին։

― Մեզ շրջապատել են, ― բերանն ու քիթը լցված փոշին մաքրելով, շշնջաց խուզարկուն։

― Փա՛ստ է, փա՛ստ, մեզ շրջապատել են։

― Մեր խնդիրը քանի գնում ավելի դժվար ու վտանգավոր է դառնում, ― շշուկով շարունակեց միստր Գազարոն։ ― Բայց ինչ էլ լինի, մենք պետք է փախստականներին բռնենք։

― Բռնե՛նք, բռնե՛նք, ― կամաց արձագանքեց շունը։

Խուզարկուն իր լեռնային հեռադիտակն ուղղեց թփուտների վրա և սկսեց ուշադիր նայել։

― Կարծես թե թփուտներում ոչ ոք չկա, չարագործները նահանջել են։

― Ի՞նչ չարագործներ, ― հարցրեց շունը։

― Նրանք, որ պահվել էին թփուտներում և օրորում էին ճյուղերը։ Մենք պետք է գնանք նրանց հետքերով, իսկ այդ հետքերը մեզ կտանեն դեպի նրանց բունը։

Շունը հիանում էր տիրոջ հնարամտությամբ։

Այդ ժամանակ թփուտներում թաքնվածները բավական եռանդուն ճեղքելով մացառները, իրոք նահանջում էին։ Ճիշտն ասած, ոչ ոք չէր երևում, միայն այնտեղ, որտեղից անցնում էին նրանք, թեթևակի շարժվում էին թփերի ճյուղերը։ Բայց միստր Գազարոն բոլորովին չէր կասկածում, թե փախստականները թաքնված են թփուտներում և հաստատ որոշել էր հետևել նրանց։ Մոտ հարյուր մետր գնալով խուզարկուն ու շունը հասան անտառ։ Միստր Գազարոն ու Հասիր Բռնիրը մի քանի քայլ էլ արեցին և կանգ առան կաղնու ստվերում, որպեսզի հանգստանան ու որոշեն իրենց անելիքները։

Խուզարկուն պառկեց մանրադիտակը հանեց և սկսեց ուշադիր դիտել արահետի փոշին։

― Ոչ մի հետք չկա՞, տեր իմ, ― անհամբեր հարցրեց շունը։

― Ոչ մի։

Այդ վայրկյանին նորից մի երկար սուլոց լսվեց, իսկ հետո լսվեցին խուլ բացականչություններ․

― Է՛, հե՜յ, հե՛, հե՜յ․․․

Միստր Գազարոն և շունը նորից ընկան գետին։ Ոչ մի կասկած չկար, որ խորհրդավոր մարդիկ ինչ֊որ ազդանշան էին տալիս։

― Մենք վտանգի մեջ ենք, ― հանգիստ արտասանեց միստր Գազարոն, պարկից հանելով մի գործիք, որ թիթեռ որսալու ցանցի էր նման։

― Փա՛ստ է, փա՛ստ, ― արձագանքեց շունը։

― Ոճրագործները կտրել են մեր նահանջի ճանապարհը և ուզում են մեզ վրա հարձակվել թիկունքից։ Պղպեղի ամանը պատրաստ պահիր։ Հենց որ նրանք երևան, մենք նրանց աչքերին պղպեղ կցանենք և ցանցով կծածկենք։

― Շատ համարձակ պլան է, ― հաչեց շունը, ― բայց ես լսել եմ, որ չարագործները երբեմն հրացաններ են ունենում․․․ Ի՞նչ կլինի, եթե նրանք գերի ընկնելիս սկսեն կրակել։

― Անե՛ծք, ― ասաց միստր Գազարոն, ― ճիշտն ասած, ես այդ մասին չէի մտածել։

Այդ պահին դեռևս գետնին կպած խուզարկուն և շունը իրենցից ոչ այնքան հեռու մի խեղդված ձայն լսեցին․

― Միստր Գազարո՜, միստր Գազարո՜։

― Կանացի ձայն է, ― շուրջը նայելով ասաց խուզարկուն։

― Այստե՜ղ, միստր Գազարո՜, ինձ մո՛տ եկեք, ― շարունակում էր նույն ձայնը։

Շունը համարձակվեց իր ենթադրությունն ասել։

― Իմ կարծիքով, ― ասաց նա, ― այստեղ մի ինչ֊որ շատ հանելուկային բան է կատարվում։ Այդ կնոջը լուրջ վտանգ է սպառնում։ Գուցե նա բանդիտների ձեռքն է ընկել, որոնք ուզում են նրան իրենց պատանդը դարձնել։ Ես կարծում եմ, որ ինչ էլ լինի, հարկավոր է այդ կնոջն ազատել։

― Մենք չենք կարող զբաղվել կողմնակի բաներով, ― իր ճարպիկ օգնականի անտեղի միջամտությունից նեղացած, ասաց միստր Գազարոն։ ― Մենք այստեղ եկել ենք բռնելու, բանտարկելու համար և ոչ թե ինչ֊որ մեկին ազատելու։ Մեր նպատակը պարզ է ու հասկանալի։ Մենք չենք կարող անել ճիշտ հակառակն այն բանի, ինչի համար մեզ վճարում են։ Հիշեցեք, որ ձեր անունը Հասիր Բռնիր է, և ձեր գործն արեք։

Թփերի միջից նորից լսվեց կանացի խղճալի, աղեկտուր ձայնը․

― Միստր Գազարո՜, աստված կսիրեք, օգնեցե՜ք, օգնեցե՜ք վերջապես․․․

Այդ ձայնն այնքան հուսահատական էր, որ նշանավոր խուզարկուն չդիմացավ։

«Մի կին իմ օգնությունն է խնդրում, ― մտածեց նա, ― և ես պիտի հրաժարվե՞մ նրան օգնելուց, սիրտ չունե՞մ, ի՞նչ է»։

Նա բաճկոնի տակ մտահոգ շոշափեց իր կրծքի ձախ կողմը և թեթևացած շունչ քաշեց։ Պարզվեց, որ սիրտն իր տեղումն էր և սովորականից ավելի ուժգին էր բաբախում։

Իսկ ձայնն աստիճանաբար հեռանում էր դեպի հյուսիս, որտեղից ոտնաձայներ և պայքարի խուլ աղմուկ էր լսվում։

Միստր Գազարոն ոտքի թռավ և աչքը կողմնացույցից չկտրելով, շան ուղեկցությամբ վազեց դեպի հյուսիս։

Հանկարծ նրա հետևից մի զսպված ծիծաղի ձայն լսվեց։

Խուզարկուն ցասումով կանգ առավ և սկսեց փնտրել իր թիկունքում հանդգնորեն ծիծաղողին։ Թփուտների մեջ ոչ ոքի չգտնելով, միստր Գազարոն աչքերը փայլեցրեց և ազնիվ վրդովմունքից ամբողջովին դողալով, ճչաց․

― Ծիծաղի՛ր, ծիծաղի՛ր, ստոր ոճրագործ, լավ է ծիծաղում նա, որ ծիծաղում է վերջում։

«Ոճրագործը նորից փռթկաց, իսկ հետո հազի հանկարծակի նոպայից շնչահեղձ եղավ։

Բանն այն է, որ Բողկն այդ րոպեին ուժեղ խփեց նրա մեջքին, որպեսզի նա այլևս չծիծաղի։ Այդ ծիծաղկոտ տղան հենց փոքրիկ Լոբին էր, ձորձահավաք Լոբու տղան։ Երբ հազն անցավ, նա թաշկինակը կոխեց բերանն ու իր համար շարունակեց ծիծաղել, առանց լռությունը խախտելու։

― Դու ուզում ես ամեն ինչ փչացնե՞լ, ― բարկացած շշնջաց Բողկիկը, ― անմիջապես վերջ տուր փռթկոցիդ։

― Դե ինչպե՞ս դրանց վրա չծիծաղես, ― հազիվ ծիծաղը զսպելով՝ ասաց Լոբիկը։

― Ծիծաղելու ժամանակ կունենաս, իսկ առայժմ գնանք, որ խուզարկուն աչքիցս չկորչի։

Միստր Գազարոն և նրա շունն առաջվա նման վազում էին դեպի հյուսիս, այն կողմը, որտեղից հեռացող ոտնաձայների և կռվի աղմուկ էր լսվում։ Նրանք կարծում էին, թե չարագործների մի ամբողջ խմբի են հետապնդում, իսկ իրականում վազում էին երկու երեխաների հետևից։ Դրանք Կարտոֆիլիկն ու Տոմատիկն էին, որ ցույց էին տալիս, թե կռվում են իրար հետ։ Երբեմն աղջիկը կանգ էր առնում և բարակ ձայնով կանչում․

― Օգնեցե՜ք, օգնեցե՜ ք, սինյոր խուզարկու, ինձ բանդիտները փախցրել են։ Աղաչում եմ ձեզ, ազատեցեք ինձ։

Դուք երևի գլխի ընկաք, որ թփուտների միջով գնացող երեխաները մի նպատակ ունեին՝ խուզարկուին և նրա շանն ինչքան հնարավոր է հեռացնել այն անձավից, որտեղ թաքնված էին Չիպոլինոն և նրա բարեկամները։ Բայց այդ դեռ բոլորը չէ։

Այն րոպեին, երբ խուզարկուի շունն արդեն հասնում էր փախստականներին և պատրաստվում էր բռնել նրանցից մեկի ոտքը, նրա հետ շատ տարօրինակ բան կատարվեց։

― Օ՜, երկինք, ես թռչում եմ, մնաք բարով, իմ թանկագին տեր, ― հազիվ կարողացավ վնգստալ նա։

― Եվ նա, իսկապես, արագ վեր թռավ, պարանի օղակը սարսափահար շանը մինչև կաղնու կատարը բարձրացրեց և ամուր կապեց մի հաստ ոստի։

Երբ խուզարկուն, որ ընդամենը նրանից մի երկու քայլ էր ետ ընկել, թփուտների միջից դուրս եկավ, շան հետքն անգամ չկար։

― Հասիր֊Բռնի՛ր, Հասիր֊Բռնի՛ր, ― կանչեց նա։

Պատասխան չկար։

― Երևի այդ ստոր շունը նորից նապաստակի հետևից է ընկել։ Տասը տարվա մեջ ես չկարողացա նրա միջից այս հին սովորությունը հանել։

Եվ ոչ մի պատասխան չլսելով, նա նորից կանչեց․

― Հասիր֊Բռնի՛ր։

― Ես այստեղ եմ, տեր իմ, այստեղ, ― հազիվ լսվեց շան խեղդված ձայնը վերևից։

Խուզարկուն նայեց վեր և կաղնու տերևների միջից վերևի ճյուղերի վրա տեսավ իր շանը։

― Ի՞նչ ես անում այդտեղ, ― հարցրեց նա խստությամբ, ― ծառերի վրա ելնելու լավ ժամանակ ես գտել, խոսք չկա։ Ի՞նչ է, կարծում ես, թե խա՞ղ ենք անում։ Ցա՛ծ իջիր անմիջապես։ Ավազակները մեզ չեն սպասի։ Եթե նրանց հետքերը կորցնենք, էլ ո՞վ պիտի խեղճ կնոջը փրկի։

― Տե՛ր իմ, մի՛ նեղացեք, ես հիմա ամեն ինչ կբացատրեմ․․․ ― վնգստաց շունը, որ աշխատում էր մի կերպ ծուղակից ազատվել։

― Ես բացատրության կարիք չեմ զգում, ― զայրացած շարունակեց միստր Գազարոն։ ― Առանց քո փչոցի էլ շատ լավ հասկանում եմ, որ դու չես ուզում ավազակներին հետապնդել և գերադասում ես ընկնել սկյուռերի հետևից։ Մենակ թե դա քեզ վրա էժան չի նստի։ Ես Եվրոպայի և Ամերիկայի ամենանշանավոր խուզարկուն եմ և չեմ կարող ինձ մոտ ծառայության պահել անբանի մեկին, որը ոչ մի ծառ բաց չի թողնի, առանց վրան բարձրանալու։ Խոսք չկա, շատ հարմար է իմ օգնականի տեղը։ Մնաս բարով, դու հեռացված ես։

― Տե՛ր իմ, տե՛ր իմ, թույլ տվեք գոնե մի խոսք ասեմ։

― Ինչ ուզում ես ասա, միայն թե ես քեզ լսելու մտադրություն չունեմ։ Ես ավելի կարևոր գործ ունեմ։ Ես պարտավոր եմ իմ պարտքը կատարել, և ոչինչ ինձ չի կանգնեցնի կես ճանապարհին։ Իսկ դու ինչքան ուզում ես վազիր սկյուռների հետևից։ Ցանկանում եմ, որ ճարես ավելի ուրախ պաշտոն և ոչ խստապահանջ տեր։ Իսկ ես ինձ համար մի ավելի լուրջ օգնական կգտնեմ։ Դեռ երեկ այգում Մաստինո անունով մի հիանալի շուն տեսա։ Նա հենց իմ ուզածն է, ազնիվ, համեստ և արժանավոր շուն է։ Նրա մտքով անգամ չի անցնի կաղնիների վրա որդեր փնտրել․․․ Այսպես, ուրեմն, մնաս բարով, թեթևսոլիկ և անհավատարիմ շուն։ Մենք այլևս իրար չենք տեսնի։

Նման հանդիմանություններ ու վիրավորանքներ լսելով, խեղճ շունն սկսեց աղի արտասուք թափել։

― Տեր իմ, ճանապարհին զգույշ եղեք, թե չէ ձեզ հետ էլ նույնը կպատահի, ինչ ինձ պատահեց։

― Թողեք ձեր հիմար կատակները, պառավ լուսնահաչ։ Ես դեռ իմ ամբողջ կյանքում ոչ մի ծառ չեմ բարձրացել։ Եվ, ի՞նչ խոսք, մտադրություն չունեմ թողնել իմ պարտականություններն ու հետևել քո օրինակին․․․

Բայց հենց այն ժամանակ, երբ միստր Գազարոն վրդովված արտասանում էր իր ճառը, հանկարծ զգաց՝ մի բան այնպես ուժգին գրկեց իր մարմինը, որ շունչը կտրվեց։ Նա լսեց, թե ինչպես զսպանակը չխկաց և զգաց, որ նույն կաղնու տերևների միջով թռչում է վերև։ Երբ այդ կարճատև թռիչքն ավարտվեց, խուզարկուն իր առջև տեսավ շան կտրված պոչը։ Իր շան նման միստր Գազարոն էլ ամուր պարանով կապվեց կաղնու ճյուղերից։

― Ես ասում էի, ախր ասում էի ձեզ, ― լալագին կրկնում էր շունը, ― իսկ դուք ինձ չուզեցիք լսել․․․

Միստր Գազարոն շատ մեծ ջանքեր էր թափում, որպեսզի այդքան անհարմար դիրքում կարողանար պահպանել իր արժանապատվությունը։

― Դու ինձ ոչինչ, ոչ մի բան չասացիր, ― ատամները կրճտացնելով ասաց նա, ― քո պարտքն այն էր, որ ինձ ժամանակին ծուղակի մասին զգուշացնեիր և ոչ թե դատարկ խոսակցությամբ ժամանակ կորցնեիր։

Շունը լեզուն կծեց, որ անարդար հանդիմանությանը հանկարծ չպատասխանի։ Նա լավ էր զգում, թե ինչ դրության մեջ է իր տերը, և չէր ուզում նրա հետ վեճի բռնվել։

― Այսպես ուրեմն, ծուղակի մեջ ենք, ― մտահոգ ասաց Գազարոն։ ― Հիմա պետք է մտածենք, թե ինչպե՞ս այստեղից դուրս պրծնենք։

― Այդ ձեզ համար այդքան էլ հեշտ չի լինի, ― լսվեց մի բարակ ձայն ներքևից։

«Ի՜նչ ծանոթ ձայն է, ― մտածեց միստր Գազարոն, ― հա՛, դա նա է, այն գերի կինը, որ ինձ օգնության էր կանչում»։

Նա ներքև նայեց, կարծելով թե կտեսնի դանակները ատամների մեջ պահած սարսափելի ավազակների, իսկ նրանց մեջտեղում գերի դշխուհուն, բայց դրա փոխարեն նա տեսավ մի խումբ երեխաների, որոնք ծիծաղից թավալվում էին ծառի տակ։

Դրանք Բողկը, Կարտոֆիլը, Լոբիկն ու Տոմատիկն էին։ Նրանք կաղնու ճյուղերի տակ ծիծաղում էին, գրկախառնվում և պար գալիս, երգելով հենց նոր հնարած մի երգ։

― Սինյորնե՜ր, ― հոնքերը կիտելով ասաց նշանավոր խուզարկուն, ― եղեք բարի, ասացեք, թե ովքեր եք դուք և ինչի՛ համար եք այդպես ուրախանում։

― Մենք սինյորներ չենք, մենք ավազակներ ենք, ― պատասխանեց Լոբիկը։

― Իսկ ես խեղճ գերի եմ։

― Անմիջապես օգնեցեք ինձ, որ ցած իջնեմ, թե չէ ստիպված ամենախիստ միջոցների կդիմեմ։ Լսո՞ւմ եք։

― Փա՛ստ է, փա՛ստ, շ֊շատ խիստ միջոցների կդիմենք, ― իր կտրված պոչը կատաղորեն շարժելով, կաղկանձեց շունը։

― Ես կարծում եմ, քանի դեռ դուք այդ վիճակումն եք, դժվար թե կարողանաք խիստ միջոցների դիմել, ― ասաց Բողկը։

― Իսկ մենք կաշխատենք, որ դուք երկար մնաք այդպես կախված, ― ավելացրեց Տոմատիկը։

Միստր Գազարոն չիմանալով, թե ինչ պատասխանել, լռեց։ Նա հասկացավ, որ բանը քանի գնում լրջանում է։

― Դրությունը պարզ է, բայց շատ անելանելի, ― շշնջաց նա իր շան ականջին։

― Փա՛ստ է, փա՛ստ է։ Շ֊շատ պարզ է, բայց միանգամայն անելանելի, ― տխրությամբ հաստատեց շունը։

― Մենք գերի ենք ընկել երեխաների ավազակախմբի ձեռքը, ինչպիսի՜ խայտառակություն ինձ համար։ Եվ, ըստ էության, այդ երեխաները խոսքները մեկ են արել փախստականների հետ՝ մեզ ծուղակը գցելու համար, որպեսզի կորցնենք նրանց հետքը։

― Փա՛ստ է, փա՛ստ, խոսքները մեկ են արել, ― հաստատեց շունը, ― ես միայն զարմանում եմ, թե ինչպե՞ս էին այսքան հաջող ծուղակ սարքել նրանք։

Խուզարկուի հավատարիմ օգնականը, իհարկե, ավելի կզարմանար, եթե իմանար, որ ծուղակը սարքել է Բալուկը իր սեփական ձեռքերով։ Նա արկածային շատ գրքեր էր կարդացել և որսորդական շատ հնարքներ գիտեր։ Եվ ահա նա էլ գտել էր, թե ինչպես ծուղակի մեջ գցի խուզարկուին և նրա շանը՝ այս անգամ առանց Չիպոլինոյի օգնության։

Ինչպես տեսնում եք, նրա մտադրությունը շատ լավ իրագործվեց։ Թփուտների արանքից նայում էր նա ծուղակի մեջ ընկած երկու գիշատիչներին և իր հնարածից շատ գոհ էր։

«Ահա և մենք երկու վտանգավոր թշնամու ժամանակավորապես շարքից դուրս բերեցինք», ― մտածեց նա և, ձեռքերն ուրախ շփելով, գնաց տուն։

Բողկն ու մյուս երեխաները գնացին անձավ, որ ամեն ինչ պատմեն Չիպոլինոյին։ Բայց անձավը դատարկ էր, և այնտեղ ոչ ոք չկար, իսկ խարույկի կրակը հանգել էր արդեն։ Հավանաբար արդեն երկու օր խարույկ չէին վառել։

Չիպոլինոն բարեկամանում է մի շատ սիրունիկ Արջի հետ

Ինչպես գրքերումն են ասում, մի քիչ ետ դառնանք, այլապես մեզ չի հաջողվի իմանալ, թե ինչ է պատահել անձավում։

Քավոր Դդումն ու քավոր Հավամրգին ոչ մի կերպ չէին կարողանում հաշտվել տնակը կորցնելու մտքի հետ։ Նրանք այնպես էին կապվել այդ հարյուր տասնութ աղյուսի հետ, որ կարծես հարյուր տասնութ որդի են կորցրել։ Դժբախտությունը նրանց մտերմացրել էր, և նրանք սրտակից բարեկամներ էին դարձել։

― Եթե մեզ հաջողվի տնակն ազատել, այնտեղ միասին կապրենք, ― վերջ ի վերջո խոստացավ քավոր Դդումը։

Քավոր Հավամրգին այդ խոսքերը լսելով նույնիսկ արտասվեց։ Ինչպես տեսնում եք, քավոր Դդումն արդեն ասում էր ոչ թե «իմ տնակը», այլ «մեր տնակը»։ Քավոր Հավամրգին էլ էր այդպես ասում, թեև այդ տնակի պատճառով նա կորցրեց իր թանկագին մկրատի կեսը, իր ապուպապից ժառանգած ժանգոտ ածելին և մյուս գանձերը։

― Մի անգամ նրանք սկսեցին վիճել, թե ով է տնակն ավելի շատ սիրում, և քիչ մնաց կռվեին։ Քավոր Դդումը պնդում էր, թե Հավամրգին տնակը չի կարող իր չափ սիրել։

― Ես իմ ամբողջ կյանքում աշխատեցի, որ կարողանամ այդ տնակը շինել։ Աղյուսները մեկ֊մեկ հավաքել։

― Ճիշտ է, բայց դուք այնքան քիչ ապրեցիք այդ տնակում։ Իսկ ես այնտեղ գրեթե մի շաբաթ ապրեցի։

Բայց նման վեճերը շուտ էին վերջանում։ Վրա էր հասնում երեկոն, իսկ երեկոյան ավելի կարևոր էր անձավը գայլերից պաշտպանել, քան թե կռվել։

Այդ անտառում գայլեր, արջեր և այլ վայրի գազաններ էին ապրում։ Դրա համար էլ ամեն գիշեր անձավի շուրջը պետք է խարույկ վառեին, որպեսզի գազանները չմոտենային։ Իհարկե, վտանգ կար, որ ամրոցից կրակը կնկատեն, բայց ի՞նչ կարող էին անել, հոր չէր կարելի գայլերի կեր դառնալ։

Գայլերը անձավին շատ էին մոտենում և ագահորեն նայում սանամեր Դդումի կլորիկ ու չաղլիկ մարմնին։ Երևի կարծում էին, թե նա առանձնապես համեղ կլինի։

― Իզուր եք ինձ այդպես նայում, մատիս կեսն էլ չեք տեսնի, ― գոռում էր սանամեր Դդումը։

Գայլերն այնքան քաղցած էին, որ սկսում էին աղիողորմ ոռնալ։

― Սանամե՜ր Դդում, ― ձայն էին տալիս նրանք և աշխատում խարույկից հեռու մնալ, որպեսզի չվառվեին, ― գոնե մեզ ձեր մի մատը տվեք։ Ի՞նչ մեծ բան է ձեզ համար․ ախր դուք տասը մատ ունեք ձեր ձեռքերին, տասն էլ ոտքերին, այսինքն՝ ընդամենը քսան մատ։

― Որպես վայրի գազաններ, դուք կարգին թվաբանություն գիտեք, ― պատասխանում էր սանամեր Դդումը, ― բայց ձեզ այդ էլ չի օգնի։

Գայլերը մի քիչ ոռնացին, հետո հեռացան։ Որպեսզի գոնե մի քիչ մխիթարվեն, նրանք սկսեցին հոշոտել անտառի նապաստակներին։

Հետո հայտնվեց մի Արջ և էլի սկսեց նայել սանամեր Դդումին։

― Դուք ինձ շատ եք դուր գալիս, սինյորա Դդում, ― ասաց նա։

― Դուք էլ ինձ եք դուր գալիս, սինյոր Արջ, բայց ինձ ավելի շատ դուր կգար ձեր ազդրը։

― Ի՜նչ եք ասում, սինյորա Դդում, իսկ ես ձեզ մեծ հաճույքով ամբողջովին կուտեի։

Չիպոլինոն անկոչ հյուրի վրա մի հում կարտոֆիլ նետեց։

― Փորձեցեք սրանով բավարարվել, ― ասաց նա։

― Ես միշտ էլ ձեր ամբողջ ընտանիքը ատել եմ, Չիպոլինո, ― կատաղած պատասխանեց Արջը, ― ձեր ներկայությունից արցունք է թափվում, ես զարմանում եմ, թե ինչպես են ոմանք սոխ սիրում։

― Լսեցեք, սինյոր Արջ, ― շարունակեց Չիպոլինոն, ― իզուր եք ամեն օր դարան մտնում։ Ախր շատ լավ գիտեք, որ դրանից բան դուրս չի գա։

Մենք լուցկի ինչքան ասես ունենք, իսկ անտառում ցախն այնքան շատ է, որ մենք ամեն օր կարող ենք խարույկ վառել և ձեզ հեռու քշել անձավից։ Փոխանակ թշնամիներ լինելու, չփորձե՞նք բարեկամներ դառնալ։

― Լսվա՞ծ բան է, ― մռթմռթաց Արջը, ― որ արջը բարեկամանա Չիպոլինոյի, այսինքն սոխի գլխի հետ։

― Իսկ ի՞նչ կա որ, ― առարկեց Չիպոլինոն, ― այս աշխարհում միանգամայն հնարավոր է խաղաղ ապրել։ Բոլորի համար էլ աշխարհում տեղ կա՝ թե՛ արջերի համար, թե՛ սոխերի։

― Տեղ, իհարկե, բոլորի համար կա, դա ճիշտ է։ Բայց ինչո՞ւ են մարդիկ մեզ բռնում, գցում վանդակնեըը։ Պետք է ձեզ ասեմ, որ իմ հայրն ու մայրը հիմա գերի են իշխանի կենդանաբանական այգում։

― Ուրեմն ես ու դու դժբախտության ընկերներ ենք, իմ հայրը նույնպես իշխանի գերին է։

Արջը երբ լսեց, որ Չիպոլինոյի հայրը բանտարկված է, մեղմացավ․

― Վաղո՞ւց է նստած, ― հարցրեց նա։

― Արդեն շատ ամիսներ են անցել։ Նա դատապարտված է ցմահ բանտարկության, բայց մահից հետո էլ չի կարող այնտեղից դուրս գալ, քանի որ իշխանի բանտերում գերեզմանոցներ կան։

― Իմ ծնողներին էլ վիճակված է ամբողջ կյանքում նստել վանդակի մեջ։ Եվ, ինչպես երևում է, նրանք էլ կալանքից չեն ազատվի նույնիսկ մահից հետո, որովհետև կթաղվեն իշխանի այգում․․․ ― Արջը մի խոր հոգոց քաշեց։ ― Ի՞նչ կա որ, եթե ուզում եք, իսկապես բարեկամներ կլինենք։ Ճիշտն ասած, մենք թշնամիներ լինելու ոչ մի պատճառ չունենք։ Իմ ապուպապը՝ նշանավոր Թուխ Արջը, պատմում էր, որ ծերունիներից լսել է, թե ինչպես մի ժամանակ անտառում բոլորը հաշտ ու խաղաղ են ապրել։ Մարդիկ և արջերը բարեկամներ են եղել, և մեկը մյուսին վատ բան չի արել։

― Այդ ժամանակները կարող են վերադառնալ, ― ասաց Չիպոլինոն, ― կգա մի օր, երբ բոլորս բարեկամներ կլինենք։ Մարդիկ և արջերը իրար հետ կսկսեն քաղաքավարի վարվել և իրար հանդիպելիս գլխարկները կհանեն։ Արջը կարծես թե դժվար դրության մեջ ընկավ։

― Ուրեմն, ես պիտի գլխա՞րկ գնեմ ինձ համար, ― ասաց նա, ― գլխարկ չունեմ։

Չիպոլինոն ծիծաղեց։

― Դե այդ հենց այնպես ասում են։ Դուք կարող եք բարևել ինչպես կարող եք՝ գլուխ կտաք կամ սիրալիր կթափահարեք ձեր թաթը։

Արջը խոնարհվեց և թաթը թափահարեց։

Վարպետ Խաղողն այնքան զարմացավ դրանից, որ բիզն առավ ու ծոծրակը քորեց։

― Կյանքումս այսքան բարեկիրթ արջ չեմ տեսել, ― շփոթված ասաց նա։

Սինյոր Սիսեռիկն իր փաստաբանական սովորության համաձայն այդ ամենին շատ կասկածամտությամբ էր վերաբերվում։

― Ես այնքան էլ չեմ վստահում արջի բարեկամությանը, ― նախազգուշացրեց նա, ― արջը կարող է նաև այդպես ձևացնել։ Շատ նենգ կենդանի է։

Բայց Չիպոլինոն փաստաբանի հետ չհամաձայնեց։ Նա խարույկի արանքում ճանապարհ բացեց և հնարավորություն տվեց, որ Արջը առանց մորթին խանձելու մտնի անձավ։ Արջը մի անգամ էլ թաթը թափահարեց, իսկ Չիպոլինոն նրան որպես լավ ծանոթի ներկայացրեց իր բոլոր բարեկամներին։

Պրոֆեսոր Տանձը, որ հենց այդ ժամանակ ավարտել էր իր ջութակի վերանորոգումը, Արջի պատվին համերգ տվեց։

Արջը իր նոր բարեկամների համար հաճույքով սկսեց պարել, և այսպիսով անտառից եկած հյուրն ու անձավի բնակիչները հիանալի երեկո անցկացրին։

Երբ Արջը հրաժեշտ տվեց, որ գնա քնելու, Չիպոլինոն ցանկություն հայտնեց նրան մի քիչ ուղեկցելու։

Գիտե՞ք ինչ, Չիպոլինոն չէր սիրում իր ցավերի մասին խոսել, բայց նրա հոգին ճմլվում էր։ Այդ երեկո նորից հիշեց իր ծեր հորը, որ տանջվում էր բանտում, և ուզեց իր վիշտը կիսել Արջի հետ։

Երբ նրանք անձավից դուրս եկան, Չիպոլինոն իր բրդոտ բարեկամին ասաց․

― Տեսնես ի՞նչ են անում հիմա մեր ծնողները։

― Իմ ծնողների մասին ես որոշ բաներ լսել եմ, ― պատասխանեց Արջը․ ― ճիշտ է, երբեք քաղաքում չեմ եղել, բայց իմ բարեկամ Սարյակը հաճախ է լուր բերում հորս ու մորս մասին։ Ասում է, նրանք երբեք աչք չեն փակում և գիշեր֊ցերեկ ազատություն են երազում։ Իսկ ես կարգին չգիտեմ էլ, թե ինչ բան է ազատությունը։ Ես կգերադասեի, որ նրանք իմ մասին մտածեին․ չէ՞ որ իրենց տղան եմ։

― Ազատ լինել, այդ նշանակում է տիրոջ ստրուկը չլինել, ― պատասխանեց Չիպոլինոն։

― Բայց իշխանն այնքան էլ վատ մարդ չէ։ Սարյակը պատմում է, որ իմ հայրիկին ու մայրիկին կուշտ կերակրում են, և նրանք երբեմն նայում են իրենց վանդակների մոտով անցնող մարդկանց ու զվարճանում։ Իշխանը նրանց այնպիսի տեղ է հատկացրել, որ տոն օրերին շատ մարդիկ են այցելում։ Բայց էլի նրանք շատ են ուզում անտառ վերադառնալ։ Միայն թե Սարյակն ասում է, այդ անհնար է, վանդակը շատ ամուր է, երկաթից է պատրաստած։

― Այո՛, կալանքից ազատվելն այնքան էլ հեշտ չէ, ― իր հերթին հառաչեց Չիպոլինոն, ― երբ ես հորս այցելելցի, ուշադիր նայեցի բանտի պատերին։ Այդ պատերը քանդել կամ դրանց մեջ անցք բացելն անհնար է։ Բայց չնայած դրան, հորս խոսք տվեցի, որ իրեն կազատեմ, և երբ էլ լինի, խոսքս կկատարեմ։

― Դու, երևում է, քաջ տղա ես, ― ասաց Արջը, ― ես էլ կուզենայի իմ ծնողներին ազատել, բայց քաղաքի ճամփան չգիտեմ և վախենում եմ կորչեմ։

― Լսի՛ր, ― հանկարծ ասաց Չիպոլինոն, ― մենք մի ամբողջ գիշեր ունենք մեր տրամադրության տակ։ Նստեցրու ինձ ուսիդ, և կես֊գիշերից առաջ կհասնենք քաղաք։

― Ի՞նչ ես ուզում անել, ― դողացող ձայնով ասաց Արջը։

― Գնանք ծնողներիդ տեսնելու։ Նրանց տեսնելն ավելի հեշտ է, քան իմ հորը։

Արջը չստիպեց, որ իրեն խնդրեն․ մի թեթև կռացավ, Չիպոլինոն արագ մագլցեց նրա մեջքի վրա, և նրանք սլացան դեպի քաղաք։ Չիպոլինոն ճանապարհ էր ցույց տալիս։

― Դեպի աջ, ― հրահանգ էր տալիս Արջին։ ― Դեպի ձախ։ Ուղիղ։ Նորից դեպի ձախ․․․ Ահա, մենք արդեն քաղաքի դարբասների մոտ ենք։ Կենդանաբանական այգին, ա՛յ, այն կողմն է։ Արագ գնանք, որ պատահական անցորդները մեզ չտեսնեն, և աշխատիր չմռնչալ։

Փոկ, որի լեզուն չափից դուրս երկար էր

Կենդանաբանական այգում խոր լռություն էր տիրում։ Պահակը բարձի տեղ փղի կնճիթը գլխի տակ դրած, քնել էր փղանոցում։ Նա շատ խորն էր քնել, դրա համար էլ, երբ Չիպոլինոն ու Արջը փղանոցի դուռը կամաց բացեցին, չարթնացավ։

Փիղը պահակի գլուխն զգուշորեն դրեց ծղոտի վրա, առանց տեղից շարժվելու կնճիթը երկարացրեց և դուռը բացեց․

― Ներս մտեք, ― փնթփնթաց նա։

Մեր երկու բարեկամները շուրջը նայելով ներս մտան։

― Բարի երեկո, սինյոր Փիղ, ― ասաց Չիպոլինոն, ― ներեցեք, որ մենք ձեզ այս ուշ ժամին անհանգստացրինք։

― Օ՜, ոչի՛նչ, ոչի՛նչ, ― պատասխանեց Փիղը։ ― Ես դեռ չէի քնել։ Փորձում էի գուշակել, թե իմ պահակն ինչ է տեսնում երազում։ Երազների միջոցով կարելի է իմանալ մարդը վատն է, թե լավը։

Փիղը հնդկական ծեր փիլիսոփա էր, և միշտ նրա գլխում տարօրինակ մտքեր էին ծագում։

― Մենք գիտենք, թե դուք ինչքան իմաստուն եք, ― շարունակեց Չիպոլինոն, ― դրա համար էլ ձեզանից օգնություն ենք խնդրում։ Չէ՞իք կարող խորհուրդ տալ, թե ինչպես գերությունից ազատենք իմ բարեկամ Արջի ծնողներին։

― Ի՞նչ կա որ, ― մտածկոտ մռթմռթաց ծեր փիղը, ― երևակայեցեք, ես կարող էի ձեզ խորհուրդ տալ, բայց ինչի՞ համար։ Անտառը ավելի լավ չէ վանդակից, վանդակն էլ ավելի լավ չէ անտառից․․․ Չգիտեմ, իրավացի եմ թե չէ, միայն ինձ թվում է, որ ամեն ոք պետք է մնա իր տեղում․․․ Ասենք, եթե շատ եք ուզում, ― անսպասելիորեն ավելացրեց նա, ― կարող եմ ասել, որ արջանոցի բանալին գտնվում է, ա՛յ, այս քնած մարդու, իմ պահակի գրպանում։ Կաշխատեմ առանց արթնացնելու բանալին հանել։ Նա շատ խորն է քնում, կարծում եմ, որ ոչինչ չի զգա։

Ճիշտն ասած, Չիպոլինոն և Արջը շատ էին կասկածում, թե այդ բարդ գործը գլուխ կգա, բայց փիղն իր ճկուն ու հնազանդ կնճիթով այնքան զգույշ ու ճարպկորեն էր գործում, որ պահակն իրոք ոչինչ չզգաց։

― Ահա ձեզ բանալիները, ― կնճիթի ծայրը պահակի գրպանից հանելով, ասաց փիղը, ― միայն թե չմոռանաք վերադարձնել։

― Հանգիստ եղեք, ― ասաց Չիպոլինոն, ― և ընդունեցեք մեր անկեղծ շնորհակալությունը։ Իսկ դուք չէ՞իք ուզենա մեզ հետ փախչել։

― Եթե ես երբևիցե ուզենայի փախչել, ապա չէի սպասի ձեզ և ձեր օգնությանը։ Դե, հաջողություն եմ ցանկանում։

Եվ պահակի գլուխը նորից դնելով կնճիթի վրա սկսեց նրան օրորել, որպեսզի իր բանտապետը ավելի խորը քնի և ժամանակից շուտ չարթնանա։

Չիպոլինոն և Արջը փղանոցից դուրս սողացին ու գնացին դեպի այն վանդակը, որտեղ արջերն էին ապրում։ Նրանք աշխատում էին որքան կարելի է զգույշ քայլել, բայց դեռ մի քանի քայլ չէին արել, երբ ինչ֊որ մեկը նրանց կանչեց․

― Է՜յ, է՜յ, սինյո՛ր։

― Ս֊ս՜֊ս՜․․․ վախեցած շշնջաց Չիպոլինոն, ― այդ ո՞վ է ինձ կանչում։

― Ս֊ս՜֊ս՜․․․ այդ ո՞վ է ինձ կանչում, ― կրկնեց անծանոթ խզված ձայնը։

― Դո աղմուկ մի բարձրացնի, պահակը կարթնանա։

Ձայնը կրկնեց․

― Պահակ մի՛ բարձրացնի, աղմուկը կարթնանա․․․ Ա՜խ, ես հիմա՜ր եմ, հիմա՜ր, ամեն ինչ խառնեցի։

― Սա հո Թութակն է, ― շշնջաց Չիպոլինոն Արջին։ ― Նա ինչ որ լսում է, կրկնում է։ Բայց քանի որ լսածը չի հասկանում, դրա համար էլ հաճախ շուռ տված է խոսում։ Բայց բարի տղա է և ոչ ոքի վատը չի ցանկանում։

Արջը քաղաքավարի գլուխ տվեց Թութակին ու հարցրեց․

― Սինյոր Թութակ, չէ՞իք ասի, թե որտեղ է գտնվում արջերի վանդակը։

Թութակւ կրկնեց․

Սինյոր Արջ, չէիք ասի, թե որտեղ է գտնվում թութակների վանդակը։ Ա՜խ, ես հիմմա՜ր եմ, հիմմա՜ր, նորից խառնեցի։

Տեսնելով, որ Թութակից կարգին բան չեն լսի, Չիպոլինոն ու Արջը սուս ու փուս հեռացան։ Ճաղերի հետևից նրանց ձայն տվեց մի կապիկ․

― Լսեցե՛ք, սինյոր, լսեցե՛ք․․․

― Մենք ժամանակ չունենք, ― ասաց Արջը, ― շատ ենք շտապում։

― Մի րոպե միայն ինձ լսեցեք․ ահա արդեն երկու օր է, որ ուզում եմ այս ընկույզը ջարդել, բայց չի հաջողվում։ Խնդրում եմ, օգնեցեք ինձ։

― Մի քիչ սպասեցեք, ետ դառնալիս կօգնենք ձեզ, ― ասաց Չիպոլինոն։

― Է՜խ, դուք այդպես ասում եք միայն, ― գլուխը շարժելով ասաց Կապիկը, ― ասենք ես հենց այնպես, խոսքի համար ասացի․ ինչի՞ս է պետք այս ընկույզը, և ընդհանրապես աշխարհի բոլոր ընկույզները։ Ես կուզենայի նորից իմ հարազատ անտառում լինել, թռչել ծառից ծառ և կոկոսի ընկույզով խփել մի որևէ անբան ճանապարհորդի գլխին։ Էլ ինչի՞ համար են կոկոսի ընկույզներն աճում, որ նրանցով մարդու գլխին չխփես։ Ես ձեզ եմ հարցնում, էլ ինչի՞ համար են ճանապարհորդները, եթե մեկը չկա, որ նրանց գլխին կոկոսի ընկույզով խփի։ Ես արդեն չեմ հիշում, թե վերջին անգամ այն ե՞րբ էր, որ կոկոսի ընկույզով հասցրի մի անծանոթ եկվորի սափրված կարմիր գլխին․․․ Այնքան հաճելի էր նրան մերկ գագաթին նշան բռնելը։ Ես հիշում եմ, թե․․․

Բայց Չիպոլինոն և Արջը հեռացել էին և նրա շաղակրատանքը չէին լսում։

― Կապիկները, ― ասաց Չիպոլինոն, ― շատ թեթևամիտ և հիմար արարածներ են։ Սկսում են խոսել մեկ այս մասին, մեկ այն, և երբեք չես կարող ասել, թե ինչով կվերջանա նրանց շաղակրատանքը։ Չնայած դրան, ես անկեղծորեն ցավում եմ այդ խեղճի համար։ Ինչո՞ւ չի քնում, կարծում ես այն պատճառով, որ չի՞ կարողանում ընկույզը ջարդել։ Ո՛չ, չի քնում, որովհետև կարոտել է իր հեռավոր հարավին, տաք արևին, կոկոսի ծառերին և բանաններին։

Առյուծը նույնպես քնած չէր։ Նա աչքի տակով նայեց Չիպոլինոյին ու Արջին, բայց գլուխն էլ չշարժեց, որ տեսնի, թե ուր են գնում։ Նա շատ ազնիվ ու հպարտ գազան էր, և նրան բոլորովին չէր հետաքրքրում, թե ով ինչ գործով է անցնում իր վանդակի մոտով։

Վերջապես Չիպոլինոն և Արջը հասան արջերի վանդակին։

Խեղճ պառավներն իսկույն ճանաչեցին իրենց բրդոտ տղային և թաթերը մեկնելով, սկսեցին ճաղերի արանքից համբուրել նրան։

Մինչ նրանք համբուրվում էին, Չիպոլինոն վանդակի դուռը բացեց և ասաց․

― Հերիք է լաց լինեք։ Ձեր վանդակի դուռը բաց է, եթե հիմա չօգտվեք այդ հնարավորությունից, պահակը կարթնանա, և ազատություն այլևս չեք տեսնի։

Երբ վերջապես, գերիները դուրս եկան վանդակից, նորից նետվեցին իրենց ծուռթաթ տղայի կողմը և գրկեցին նրան, որից իրենց այլևս չէին բաժանում վանդակի երկաթե ճաղերը։ Նրանց բրդոտ այտերի վրայով արցունքի խոշոր կաթիլներ էին հոսում։

Չիպոլինոն մինչև հոգու խորքը հուզվեց։

«Խեղճ հայրիկ, ― մտածում էր նա, ― այն օրը, երբ ինձ հաջողվի քա բանտի դռները բացել, ես էլ քեզ անվերջ կհամբուրեմ»։

― Ժամանակն է, գնալու ժամանակն է, ― ցածր, բայց լսելի ձայնով ասաց նա արջերին։ ― Ուշանալ չի կարելի։

Բայց պառավներն ուզում էին հրաժեշտ տալ սպիտակ արջերի ընտանիքին, որ ապրում էին ավազանի մոտ։ Հետո ուզեցին տեսնել ընձուխտին, որը այդ ժամանակ պինդ քնած էր։ Մյուս գազաններն էլ էին քնած, բայց արջերի գնալը շուտով իմացավ կենդանաբանական ամբողջ այգին և արթնացրեց նրա բնակիչներին։ Արջերին շատ էին սիրում։ Ասենք, նրանք էլ թշնամիներ ունեին։ Օրինակ, նրանց տանել չէր կարողանում Փոկը, որն արջերին սպիտակ արջերի մոտիկ ազգակիցներ էր համարում։

Իմանալով, որ արջերը վանդակից փախել են, Փոկն այնքան բարձր սկսեց ճչալ, որ արթնացրեց խոր քնած պահակին։

― Ի՞նչ է պատահել, ― հորանջելով հարցրեց նա Փղին։

― Ճիշտն ասած չգիտեմ, ― մտածկոտ պատասխանեց ծեր իմաստունը։ ― Եվ ի՞նչ կարող է պատահել։ Աշխարհում այլևս ոչ մի նոր բան տեղի չի ունենում, ուրեմն այս գիշեր ևս ոչ մի նոր բան չի պատահել։ Միայն կինոյումն է ամեն տասը րոպեին մի նոր բան պատահում։

― Գուցե և դու իրավացի ես, ― համաձայնեց պահակը, ― բայց էլի պետք է նայել։

Հենց որ նա փղանոցից դուրս եկավ, հանդիպեց փախստականներին։

― Օգնեցե՜ ք, օգնեցե՜ք, ― ճչաց նա։

Նրա բոլոր օգնականներն արթնացան և մի քանի րոպեում կենդանաբանական ամբողջ այգին շրջապատեցին։ Փախուստն անհնարին դարձավ։

Չիպոլինոն և երեք արջերը նետվեցին ավազանի մեջ և, գլուխները դուրս հանելով ջրից, թաքնվեցին այնտեղ։ Դժբախտաբար, ընկել էին այն ավազանը, որտեղ ապրում էր Փոկը։

― Հի՛, հի՛, հի՛, ― նրանց հետևից լսվեց ինչ֊որ մեկի չարագուշակ ծիծաղը։

Դա հենց ինքը՝ Փոկն էր։

― Հույս ունեմ, որ սինյորներն ինձ թույլ կտան մի փոքր ծիծաղել․ այսօր շատ լավ է տրամադրությունս։

― Սինյոր Փոկ, ― ցրտից դողալով՝ խնդրեց Չիպոլինոն, ― ես հասկանում եմ ձեզ, բայց մի՞թե դուք կարող եք ծիծաղել մեզ վրա այն ժամանակ, երբ մեզ փնտրում են։

― Ա՛յ, հենց այդ էլ ինձ ուրախացնում է։ Ես հիմա կկանչեմ պահակին և կխնդրեմ, որ ձեզ ավազանից դուրս քաշեն։ Չէ՞ որ դուք ջրային կենդանիներ չեք։

Եվ Փոկն իրոք գնաց ավազանի մյուս ափը՝ պահակին ու նրա օգնականներին կանչելու։

Արջերին իսկույն դուրս հանեցին և այն էլ ոչ թե երկուսին, այլ երեքին։ Դա պահակին շատ զարմացրեց։ Բայց նա ավելի շատ զարմացավ, երբ արջերի մեջ նկատեց անհայտ ցեղի ինչ֊որ մի արարած, որը, սակայն, մարդկային լեզվով սկսեց խոսել։

― Սինյոր պահակ, ինչպես տեսնում եք, սա բացարձակ թյուրիմացություն է։ Ես արջ չեմ։

― Ես էլ եմ տեսնում, բայց դու ի՞նչ էիր անում ավազանում։

― Լողանում էի։

― Այդ դեպքում քեզ կտուգանեմ, որովհետև հասարակական վայրերում լողանալը խստիվ արգելվում է։

― Ինձ մոտ փող չկա, բայց եթե այնքան սիրալիր կլինեք․․․

― Ես բոլորովին էլ սիրալիր չեմ, և քանի դեռ տուգանքը չես վճարել, կապիկների հետ կնստես վանդակում։ Գիշերն այնտեղ կանցկացնես, իսկ առավոտյան կտեսնենք, թե ինչ անենք։

Կապիկը հյուրին հրճվանքով ընդունեց և, դեռ Չիպոլինոն ուշքի չէր եկել, նա սկսեց առաջվա նման անկապ ու խառնաշփոթ շաղակրատել։

― Ես ձեզ պատմում էի կարմիր և սափրված գլխով ճանապարհորդի մասին։ ― Վանդակի տանիքի ճաղերից պոչով կախված, օրորվելով սկսեց խոսել նա, ― եթե ես ասում եմ, որ նրա գլուխը կարմիր էր և սափրված, ուրեմն այդպես էլ եղել է։ Ես երբեք չեմ ստում, ավելի ճիշտ՝ ստում եմ միայն ծայրահեղ դեպքում։ Սակայն, գիտե՞ք, երբեմն սիրում եմ սուտ ասել։ Այո՛, այո՛․․․ ստելու մեջ ինչ֊որ հատուկ հաճելի համ կա․․․ երբեմն․․․

― Լսեցեք, ― խնդրեց Չիպոլինոն, ― չէի՞ք կարող ձեր խոստովանությունը հետաձգել մինչև առավոտ։ Ես շատ եմ ուզում քնել։

― Գուցե ձեզ օրո՞ր ասեմ, ― առաջարկեց կապիկը, ― նանի՜, նանի՜։

― Ո՛չ, շնորհակալ եմ։ Առանց դրա էլ կքնեմ։

― Ուզո՞ւմ ես վերմակով ծածկեմ։

― Բայց այստեղ վերմակ չկա։

― Իհարկե չկա, ― փնթփնթաց կապիկը։ ― Ես քաղաքավարության համար առաջարկեցի, բայց եթե ուզում եք, որ անքաղաքավարի լինեմ, խնդրեմ, դեմ չեմ։

Այս ասելով վիրավորված կապիկը երեսը շուռ տվեց և լռեց։

Չիպոլինոն ի՞նչ խոսք, լռությունից օգտվեց ու քնեց։ Կապիկն իզուր էր սպասում, թե Չիպոլինոն կխնդրի իր կողմը նայել։ Տեսնելով, որ բան դուրս չի գալիս, նա որոշեց զայրանալու փոխարեն, ներողամիտ լինել և նորից խոսել տղայի հետ։ Սակայն երբ ետ դարձավ, Չիպոլինոն պինդ քնած էր։

Կապիկն ավելի վիրավորվեց և մի անկյունում կուչ գալով, սկսեց նայել քնածին։

Կապիկի վանդակում Չիպոլինոն ամբողջ երկու օր մնաց։ Մայրերի ու դայակների հետ կենդանաբանական այգի եկած երեխաները հիանում էին։ Նրանք դեռևս չէին տեսել, որ կապիկը իրենց նման հագնվի։

Միայն երրորդ օրը կապիկի ձեռքին տանջված Չիպոլինոյին հաջողվեց Բալուկին գրություն ուղարկել։ Սա հենց առաջին գնացքով քաղաք եկավ, Չիպոլինոյի համար տուգանք վճարեց և գերությունից ազատեց նրան։

Փողերը հաշվելով, պահակը ջերմորեն հրաժեշտ տվեց իր բանտարկյալին և նույնիսկ առաջարկեց, որ սա հաճախ գա կենդանաբանական այգի։

― Լա՛վ, լավ, ― պատասխանեց Չիպոլինոն և շտապեց, որ գնացքին հասնի։

Ճանապարհին նա Բալուկին նախ հարցուփորձ արեց իր բարեկամների մասին և, նրանց անհայտացումն իմանալով, շատ անհանգստացավ։

― Չեմ հասկանում, ― ուսերը թոթվելով ասաց նա, ― այդ ապաստարանում նրանք լիակատար անվտանգության մեջ էին։ Ի՞նչն է ստիպել, որ անձավից հեռանան։

Ճանապարհորդություն ուրախ գնացքով

Կենդանաբանական այգուց դուրս գալով, Չիպոլինոն և Բալուկը նստեցին գնացք։

Այդ գնացքի մասին ես դեռ ոչինչ չեմ պատմել ձեզ։ Դա շատ զարմանալի գնացք էր։ Միայն մի վագոն ուներ, և այդ վագոնում նստելու բոլոր տեղերը պատուհանների մոտ էին, այնպես որ բոլոր կողմերից լավ երևում էին դաշտերն ու անտառները, լեռները, կայարաններն ու հանդիպակաց գնացքները։

Դե գիտեք, թե այդ ինչքան կարևոր է գնացքով ճանապարհորդող երեխաների համար։ Նստիր քեզ համար պատուհանի մոտ, և ինչքան սիրտդ ուզում է, նայիր դուրս։

Գնացքում գեր ուղևորների համար հատուկ սարքավորում կար։ Դրանք փոս ընկած թարեքներ էին, որոնց վրա հաստ մարդիկ իրենց փորն էին դնում։ Այդպես շատ հարմար էր գնալը, և նրանք ոչ ոքի չէին խանգարում։

Երբ Չիպոլինոն և Բալուկը գնացք էին նստում, հանկարծ լսեցին ձորձահավաք Լոբու ձայնը։

― Մի՛ վախեցեք, սինյոր Բարոն, ուժ տվեք, մի քիչ էլ որ հուփ տաք, մենք արդեն վագոնում կլինենք։

Պարզվեց, որ գնացք էր նստում բարոն Նարինջը։ Դե հասկանալի է, որ հաստ փորի պատճառով գնացք նստելը նրա համար այնքան էլ հեշտ բան չէր։ Խեղճ ձորձահավաքը ոչ մի կերպ չէր կարողանում բարոնին վագոն հրել։ Երկու բեռնակիր օգնության հասան, բայց երեքով էլ չկարողացան բարոնին ներս տանել վագոնի դռնով։ Վերջապես վազելով եկավ կայարանապետը և սկսեց բարոնի մեջքից հրել։ Դժբախտաբար կայարանապետը մոռացել էր, որ սուլիչը բերանին է, և պատահաբար սուլեց։

Մեքենավարը կարծեց, թե դա մեկնելու ազդանշան է, և բռնակը քաշեց։ Գնացքը շարժվեց։

― Կանգնի՛ր, կանգնի՛ր, ― ամբողջ ձայնով գոռաց կայարանապետը։

― Օգնեցե՜ք, ― վախից շառագունելով ճչաց Բարոն Նարինջը։

Բայց նրա բախտը բանեց։ Երբ գնացքը շարժվեց, այնքան ուժեղ ցնցում առաջացավ, որ Բարոնը վերջապես ներս խցկվեց։ Հաստափորը թեթևացած շունչ քաշեց և, փորը դնելով թարեքի փոսի մեջ, անմիջապես բաց արեց իր կապոցը, որի մեջ տապակած մի ամբողջ գառ կար։

Այս բոլոր խառնաշփոթությունից օգտվելով, Չիպոլինոն և Բալուկը աննկատելի խցկվեցին վագոն։

Ուղևորության ժամանակ Բարոնն այնքան էր զբաղված ուտելով, որ տղաների վրա ուշադրություն չէր դարձնում։ Ճիշտ է, Լոբին իսկույն նկատեց նրանց, բայց Բալուկը մատը շրթունքներին մոտեցնելով հասկացրեց, որ վերջինս լռի։ Ձորձահավաքը նշաններով իմաց տվեց, որ ամեն ինչ հասկացել է և բերանը չի բացի։

Բայց առայժմ թողնենք մեր երկու բարեկամներին, որոնք բավական հարմար տեղավորվեցին վագոնում՝ տապակած գառան հոտից հարբած բարոն Նարինջի քթի տակ, և տեսնենք, թե մուս տեղերում ինչ է կատարվում։

― ― ― ― ―

Հենց այն ժամանակ, երբ գնացքն անցնում էր մեզ ծանոթ անտառի մոտով, մի ինչ֊որ փայտահատ օգնության հասավ խուզարկուին ու շանը, իջեցրեց նրանց այն կաղնուց, որից սրանք համարյա երկու օր կախված էին մնացել։ Խուզարկուն և նրա շունը մի փոքր վազվզեցին, որ ոտները բացվեն, և սլացան որոնումները շարունակելու։

Փայտահատը զարմանքով նրանց ճանապարհ դրեց, և արդեն պատրաստվում էր կաղնին կտրել, երբ Լիմոն սպայի գլխավորությամբ հայտնվեց Լիմոնուկների մի ամբողջ դասակ։

― Զգա՜ստ, ― հրամայեց սպան, ― ձեռքերը ցա՛ծ պահել։

Փայտահատը կացինը գցելով ցած, ձեռքերը հպած կողերին մնաց կանգնած։

― Այստեղ մի շուն իր տիրոջ հետ չե՞ս տեսել։

Բանն այն է, որ ամրոցում շատ անհանգստացած էին միստր Գազարոյի ու նրա շան անհայտացման պատճառով և որոշել էին ոստիկանների մի ամբողջ դասակ ուղարկել նրանց փնտրելու։ Փայտահատը բոլոր աղքատների նման ոստիկաններին այնքան էլ չէր վստահում։ Այն մարդն ու շունը, որոնց նա ազատեց, շատ տարօրինակ էին իրենց պահում։ Դեռ ծառից չիջած նրանք պառկեցին, ականջները կպցրին գետնին և հետո վեր կենալով՝ խելագարների պես սկսեցին վազել։ Փայտահատին իսկապես թվաց, թե դրանք խելագարներ են, և ոչ մի գնով նա դրանց չէր հանձնի ոստիկանների ձեռքը, որոնք հավանաբար ուզում էին ձերբակալել ում փնտրում էին։

― Մի մարդ ու մի շուն քիչ առաջ այստեղ էին և գնացին, ա՛յ, այնտեղ, ― ասաց նա և հակառակ կողմը ցույց տվեց։

― Այ, հրաշալի է, ― բացականչեց Լիմոն֊սպան։ Ուրեմն հիմա կհասնենք։ Զգա՛ստ։

Փայտահատը նորից ձեռքերը կպցրեց կողերին, իսկ հետո ճակատի քրտինքը սրբելով՝ սկսեց իր կաղնին կտրել, առանց աչքը կտրելու Լիմոնից ու Լիմոնուկներից, որոնք ավելի ու ավելի էին հեռանում նրանցից, ում փնտրում էին։

Քառորդ ժամ էլ չէր անցել, երբ փայտահատը նորից ոտնաձայներ լսեց։ Նրա առաջ դուրս եկան հոգնած ու քրտնած վարպետ Խաղողը, քավոր Դդումը, քավոր Հավամրգին, փաստաբան Սիսեռիկը, ջութակահար Տանձը և սանամեր Դդումը։ Մի փոքր շունչ քաշելով, նրանք հարցրին, թե փայտահատը չի՞ տեսել Չիպոլինո անունով մի տղայի։

― Ես ձեր Չիպոլինոյին չեմ ճանաչում, ― ասաց փայտահատը, ― բայց այստեղից ոչ մի տղա չի անցել։

― Եթե Չիպոլինոն այստեղ երևա, խնդրում եմ հայտնեք, որ մենք արդեն երկու օր է իրեն ենք փնտրում, ― ասաց վարպետ Խաղողը, որն, ըստ երևույթին, արշավախմբի պետն էր։

Այս խումբն էլ հեռացավ այնպես արագ, ինչպես նախորդը։

Անցավ մոտ մի ժամ, և համարյա կտրած ծառն արդեն ցած էր ընկնում, երբ ծառերի միջից դուրս եկան Չիպոլինոն և Բալուկը։ Բալուկը որոշել էր տուն չվերադառնալ, քանի դեռ Չիպոլինոն կորած ընկերներին չէր գտել։ Փայտահատն իմանալով, որ տղաներից մեկի անունը Չիպոլինո է, վարպետ Խաղողի ասածը ճշտորեն հաղորդեց նրան։ Այստեղ միայն տղաները հասկացան, որ փախստականներն անձավից հեռացել են կորած Չիպոլինոյին գտնելու համար։

Այսպիսով նրանց անհայտացման գաղտնիքը բացվեց։

Տղաները հրաժեշտ տվեցին փայտահատին, և սա նորից մենակ մնաց։ Բայց մինչև երեկո նրան վիճակված էր դեռ շատ հանդիպումներ ու արկածներ ունենալ։

Նախ՝ նրա մոտ եկան Բողկն ու մյուս երեխաները, որ նույնպես Չիպոլինոյին էին փնտրում։ Հետո հայտնվեց ոչ այլ ոք, եթե ոչ սինյոր Մաղդանոսի ուղեկցությամբ՝ ինքը ասպետ Պոմիդորը իր սեփական անձով։ Նրանք Բալուկին էին փնտրում և հավատացած էին, որ նրան անտառում թաքնված փախստականներն են տարել։

Վերջապես, արևը մտնելուց առաջ, փայտահատը զանգակներից կազմված մի ամբողջ նվագախմբի ձայն լսեց։ Սկզբում կարծեց, թե այդ առավոտյան իրեն հարցաքննող ոստիկաններն են վերադառնում։ Բայց այս անգամ անտառ էր եկել ինքը իշխան Լիմոնը։

Մտահոգված այն բանից, որ իր հավատարիմ պահակախումբն այդքան երկար ժամանակ չէր վերադարձել, ինքն էլ դուրս եկել ընդառաջ։ Միևնույն կառքով իշխանի հետ գնում էին նաև կոմսուհիները։ Շոյված այն բանից, որ իշխանին ուղեկցելու հնարավորություն են ստացել, նրանք ամբողջ ճանապարհին ուրախ շաղակրատում էին, կարծես որսի էին գնում։

Փայտահատն աշխատեց թաքնվել ծառերի հետևում․ նա գիտեր, որ աղքատները չպետք է իշխանի աչքին երևան, որովհետև այդ վնասակար է նորին մեծության ստամոքսին ու լյարդին, բայց պալատականներից մեկը, ծերացած, կնճռոտված մի Լիմոն, որ նստած էր նորին մեծության կողքին, նկատեց փայտահատին ու կանչեց․

― Հե՜յ, գջլո՛տ։

― Ի՞նչ եք կամենում, ձերդ ողորմածություն, ― թոթովեց փայտահատը։

― Այստեղով ոստիկանների մի դասակ չի՞ անցել։

Փայտահատը, ինչպես գիտեք, այդ օրը ոչ միայն ոստիկանների, այլև ուրիշ շատ մարդկանց էր տեսել։ Սակայն, երբ իշխանի հետ ես խոսում, ավելի լավ է ասել, թե ոչինչ և ոչ ոքի չես տեսել։

Փայտահատն այդպես էլ պատասխանեց, «Ոչ մարդ եմ տեսել, ոչ էլ որևէ բան գիտեմ»։ Եթե ասեր․ «Այո, տեսել եմ», իհարկե, ուրիշ շատ հարցեր կտային, և գուցե վերջ ի վերջո անմեղ տեղը բանտ նստեցնեին։ Իսկ «չէ» ասաց՝ պրծավ։

Իշխանը և նրա շքախումբը գնացին այն կողմը, որ կողմը ոստիկաններն էին գնացել։

Երեկոն վրա հասավ։ Որպեսզի չերկարացնենք և պատմությունն ավելի հետաքրքրական լինի, ուղղակի ասենք, մութն ընկավ։ Մթության մեջ ավելի հետաքրքիր արկածներ են լինում, մանավանդ, երբ խոսքը վերաբերում է փախուստներին, որոնումներին ու հետապնդումներին։

Չէ՞ որ հենց այն ժամանակ, երբ անտառի վրա իջնում է խավարը, մեր վիպակի հերոսները հենց որոնումներով ու հետապնդումներով են զբաղված։ Խուզարկուն և նրա շունը փախստականներին են փնտրում, ոստիկանները՝ խուզարկուին, Իշխանը՝ ոստիկաններին։ Վարպետ Խաղողը և նրա բարեկամները գնացել են Չիպոլինոյին որոնելու, Չիպոլինոն և Բալուկը որոնում են վարպետ Խաղողին, Բողկը Չիպոլինոյին, ասպետ Պոմիդորն ու սինյոր Մաղդանոսն էլ՝ Բալուկին։

Իսկ գետնի տակ (դուք երևի այդ մասին իսկի չեք էլ մտածել) ծերուկ Խլուրդը բոլորին էլ փնտրում է։ Նախօրյակին նա այցելեց փախստականների անձավը և այնտեղ այսպիսի մի գրություն գտավ․ «Չիպոլինոն անհայտացել է։ Գնում ենք նրան որոնելու։ Եթե որևէ բան իմանաք, հայտնեցեք մեզ»։

Խլուրդն հենց որ այս խոսքերը կարդաց, եռանդով սկսեց բոլոր կողմերի վրա գետնուղիներ փորել։ Աշխատելիս լսում էր, թե ինչպես վերևում, գետնի վրա անընդհատ քայլում էին մարդիկ կամ մեկ֊մեկ, կամ ամբողջ ջոկատներով։ Բայց նրանք այնքան արագ էին գնում, որ Խլուրդը երբ գետնի երես էր դուրս գալիս, ոչ ոքի չէր գտնում։ Միայն գայլերի ձայնը այդ երեկո չէր լսվում։ Գայլերը կարծում էին, թե մարդիկ իրենց են շրջապատում և թաքնվել էին անտառի խորքում։

Հերցոգ Մանդարինը և դեղին շիշը

Երբ կոմսուհիները իշխանի հետ արդեն գնացել էին, բարոն Նարիջն ու հերցոգ Մանդարինը դարձան ամրոցի լիիրավ տերերը։ Այդ միանգամայն հարգելի անձնավորություններից բացի, սենյակներում ոչ մի շունչ արարած չկար, չհաշված, իհարկե, ծառաներին։

Հերցոգն առաջինը նկատեց, որ ամրոցի բոլոր բնակիչները լքել են իրենց։ Նա, իր սովորության համաձայն, բարձրացավ պատուհանի գոգը և սկսեց սպառնալ, թե իրեն ցած կնետի, ջարդ ու փշուր կլինի, եթե․․․ Բայց ոչ ոք չկար, որ նրա սպառնալիքները լսեր։

«Տարօրինակ է, ― մատը ճակատին դնելով մտածեց հերցոգը, ― երկու կոմսուհին էլ վաղուց պետք է ձայնս լսած լինեին և վազեին օգնության։ Ինչո՞ւ ոչ ոք չի գալիս։ Գուցե այնքան էլ բարձր չե՞մ ճչում։

Հերցոգը մի քանի անգամ էլ ճղճղաց, հետո զգուշությամբ լուսամուտի գոգից իջնելով, գնաց բարոնի մոտ։

― Թանկագին ազգակից․․․ ― ներս մտնելով ասաց նա։

― Բը՜֊ը՜֊ը՜․․․ կոկորդին դեմ առած հավի ճտի թևը բերանից դուրս հանելով, բառաչեց բարոնը։

― Նորություն գիտե՞ք։

― Հավանոցը նոր հավե՞ր են բերել, ― հարցրեց բարոն Նարինջը, նա միայն այդ օրը համոզվեց, որ ամրոցի և գյուղի բոլոր թևավորներին արդեն ոչնչացրել է և ահա վերջին նիհար ճուտն էր ուտոմ։

― Է, ի՞նչ հավեր, ― պատասխանեց հերցոգը, ― մենք մենակ ենք մնացել, մենա՛կ․․․ մեզ լքել են․ ամրոցից բոլորը հեռացել են։

Բարոնն անհանգստացավ։

― Իսկ ո՞վ մեզ համար ընթրիք կպատրաստի։

― Դուք հենց միայն ընթրիքի համար եք անհանգստանում։ Իսկ ի՞նչ կլինի, եթե մենք օգտվենք մեր թանկագին տանտիրուհիների բացակայությունից և ուսումնասիրենք ամրոցի նկուղները։ Ես լսել եմ, որ այնտեղ շատ ընտիր գինիներ կան։

― Չի՛ կարող պատահել, ― բացականչեց բարոնը, ճաշին միշտ մեզ մատուցում են անպետք գինիներ, որոնցից կոկորդս միշտ կսկծում է, ստամոքսս խանգարվում։

― Բանն էլ հենց այդ է, ― ասաց հերցոգը, ― նրանք վատ գինին մեզ են տալիս, իսկ լավը թաքցնում են իրենց նկուղներում։ Հենց որ այստեղից գնանք, լավ գինին մենակ կխմեն։

Ճիշտն ասած, հերցոգի համար գինին այնքան էլ կարևոր չէր։ Նա ուզում էր, քանի մարդ չկար, նկուղները մի լավ ուսումնասիրել․ լսել էր, որ նկուղի պատերից մեկի մեջ կոմսուհիները թաքցրել են ծերունի կոմս Բալից ժառանգություն ստացած գանձերը։

― Եթե բանն այնպես է, ինչպես դուք հավատացնում եք, ― վճռեց բարոնը, ― մնում է, որ իջնենք նկուղ և համոզվելու համար սեփական աչքերով ստուգենք։ Մեր ազգականուհիները լավ գինին մեզանից թաքցնելով ծանր մեղք են գործում։ Մեր պարտքն է՝ գինու տակառները բացել, որպեսզի նրանց հոգիները փրկվեն։

― Բայց, ― բարոնի ականջին շշնջաց հերցոգը, ― լավ կլինի այսօր ձեր այդ․․․ ինչպե՞ս էր անունը, Լոբի է, ինչ է․․․ ավելի լավ է նկուղ իջնենք առանց նրա։ Ես ինքս քո սայլակը կքաշեմ։

Բարոնն անմիջապես համաձայնեց, և Լոբին մի ամբողջ երեկո արձակուրդ ստացավ։

Բայց դուք կհարցնեք, թե ինչո՞ւ հերցոգը մենակ չէր գնում նկուղ, եթե ուզում էր գտնել այնտեղ թաքցրած գանձերը։ Պատճառն այն էր, որ եթե հանկարծ վրա հասնեին, ամբողջ մեղքը կգցեր բարոնի վրա։ Նա իսկույն նախապես արդեն պատասխան էր հնարել․ «Ես իմ կամքից անկախ ստիպված էի բարոնին ուղեկցել։ Նա իր ծարավն հագեցնելու համար ուզում էր մի շիշ գինի ճարել»։

Այս բոլորը հերցոգը նախապես մտածել էր, բայց նկուղ իջնել այնքան էլ հեշտ չէր ոչ իր, ոչ էլ բարոնի համար։ Բարոնը ծանր էր շնչում, իսկ հերցոգը քրտինքի մեջ կորած հրում էր սայլակը, որի վրա դրված էր բարոնի փորը։ Սայլակը ծանր էր․ դեռ լավ էր, որ պիտի իջնեին ցած, ոչ թե վեր բարձրանային, և աստիճաններն էլ այնքան շատ չէին։ Իսկ նկուղից վերադառնալու մասին առայժմ հերցոգը չէր մտածում։ «Մի կերպ դուրս կգամ», ― մտածում էր նա։

Բարոնի փորի ծանրությունից սայլակն աստիճաններով այնպես արագ սլացավ ցած, որ եթե նկուղի պղնձապատ դուռը փակ լիներ, բարոնն ու հերցոգը հարվածից լավաշի նման կտափակեին։ Բայց նրանց բախտից ներսի դուռը բաց էր։ Սայլակը ցած քաշեց հերցոգին ու բարոնին, որոնք սանդուղքից դուրս թռան և շարունակեցին առաջ մղվել լայն միջանցքով, երկշարք դրված հսկայական տակառների արանքով, որոնց վրա փոշոտ պիտակներով հազարավոր շշեր կային։

― Սպասեցե՜ք, սպասեցե՜ք, ― ճչում էր բարոնը, ― տեսեք թե այստեղ ինչքան կա այդ աստվածային շնորհից։

― Առա՛ջ, առա՛ջ, գնանք, ― պատասխանում էր հերցոգը, ― ներսի գինին ավելի լավն է։

Բարոնը տեսնելով թե ինչպես են իր կողքով տակառների ամբողջ բանակներ, տակառիկների, շշերի, տափաշշերի ամբողջ գումարտակներ սլանում, անցնում, ծանր հառաչում էր։

― Մնաք բարո՛վ, մնաք բարո՛վ, խեղճեր, ― շշերին աչքերով ուղեկցելով ասում էր նա, ― մնաք բարով, ինձ վիճակված չէ ձեր խցանները հանել։

Վերջապես հերցոգն զգաց, որ սայլակն ավելի դանդաղ է գլորվում, և վերջապես կարելի է կանգ առնել։ Հենց այդ րոպեին էլ նա տակառների ձախ շարքի մեջ մի նեղ անցք տեսավ, իսկ այդ անցքի խորքում՝ մի փոքրիկ դռնակ։

Բարոնը գետնին հարմար նստած, ձեռքը մեկ աջ, մեկ ձախ էր մեկնում, և ոչ մի րոպե իզուր չկորցնելով, երկուական, երեքական շիշ էր վերցնում ու մարզված, երկաթից էլ ամուր դարձած ատամներով հանում էր խցաններն ու շշերի պարունակությունը լցնում բերանը։ Նա այդ զբաղմունքն ընդհատում էր միայն նրա համար, որպեսզի բավականության ու հաճույքի ձայներ արձակի։ Հերցոգը երկար նայում էր նրան, իսկ հետո ձեռքը թափահարեց և անցքի խորքը մտավ։

Թանկագին ազգականս, ո՞ւր եք գնում, ինչո՞ւ դուք էլ չեք օգտվում այս աստվածային շնորհից։

― Ես մի հազվագյուտ տեսակի գինի եմ փնտրում, կարծես թե այնտեղ՝ խորքում տեսնում եմ այդ գինու շիշը։

― Երկինքը ձեր հոգատարության համար ձեզ կվարձատրի, ― խմելը չընդհատելով ու բխկացնելով ասում էր բարոնը, ― դուք հագեցրիք մի ծարավածի, դրա համար էլ ինքներդ երբեք ծարավից չեք մեռնի։

Բայց հերցոգը նրա խոսելը չէր լսում, շատ անհանգիստ էր։

Դռան վրա ոչ փական կար, ոչ սողնակ և ոչ էլ բանալու անցք։

― Տարօրինակ է․․․ ― քթի տակ փնթփնթում էր հերցոգը։ ― Գուցե այստեղ մի գաղտնի զսպանակ կա։

Նա գաղտնի փականը գտնելու հույսով սկսեց մատներով շոշափել դռան յուրաքանչյուր սանտիմետրը։ Բայց ինչքան էլ շոշափում էր, ինչքան էլ սեղմում էր, դռնակը մնում էր փակ։

Այդ ժամանակ բարոնը մոտերքում եղած շշերի հետ հաշիվը մաքրելով, մտավ տակառների միջանցը և հայտնվեց հերցոգի կողքին, որը եղունգներով մեկ ճանկռոտում էր դռնակը, մեկ բռունցքներով հարվածում՝ ավելի ու ավելի կատաղելով։

― Այդ ի՞նչ եք անում, ամենաթանկագին ազգականս։

― Ուզում եմ այս դռնակը բացել, ինձ թվում է, թե սրա հետևում ամենաթանկագին գինիներն են պահված։ Այդ գինիները եթե խմեք, շատ գոհ կմնաք։

― Արժե՞ արդյոք անհանգստանալ, ― պատասխանեց հարբած բարոնը։ ― Ավելի լավ է ինձ տվեք այդ դեղին պիտակով շիշը։ Դա երևի չինական գինի է, որից ես երբեք չեմ խմել։

Հերցոգն սկսեց շուրջը նայել, որպեսզի բարոնի ցույց տված շիշը գտնի։ Վերջապես տեսավ։ Դա մի սովորական չափի շիշ էր և մյուսներից տարբերվում էր միայն պիտակով։ Մնացած շշերի պիտակները կարմիր էին, իսկ այդ մեկինը՝ դեղին։ Հերցոգը բարոնի ագահությունն անիծելով, անփութորեն ձեռքը մեկնեց, որպեսզի շիշը վերցնի։

Ա՜յ քեզ զարմանք, շիշը կարծես թե կպել էր թարեքին․ հերցոգը ոչ մի կերպ չէր կարողանում այն տեղից շարժել։

― Կարծես թե մեջը արճիճ է լցված, ― զարմացած ասաց նա և ամբողջ ուժով շիշը ձգեց։

Բայց նա նոր էր շիշը տեղից պոկել, երբ խորհրդավոր դռնակն սկսեց կամաց ու անաղմուկ բացվել։ Բարոնն ապշած նայում էր դռնակին։

― Ազգակա՛նս, թանկագին ազգակա՜նս, ― ճչաց նա, ― այդ շիշ չէ, դա բանալի է, նայեցեք, դուք դռնակը բացեցիք։

«Ահա թե որտեղ էր փականի գաղտնիքը, իսկ ես չէի էլ գլխի ընկնում», ― ինքն իրեն հանդիմանում էր հերցոգը։

Բայց նա դեռ այդքանը չէր մտածել, երբ դռնակը կրկնկի վրա բացվեց, շեմքին հայտնվեց մի տղա, որը քաղաքավարի գլուխ տվեց հերցոգին ու բարոնին և բարակ, արծաթահունչ ձայնով բացականչեց․

― Բարի օր, սինյորներ։ Ես շատ շնորհակալ եմ ձեզնից, որ այս լավությունն արեցիք։ Արդեն երեք ժամ է ինչ չարչարվում էի դռնակը բացելու համար։ Այդ ինչպե՞ս գլխի ընկաք, որ ես հենց այստեղից կգամ։

― Բալուկ, ― միաբերան բացականչեցին հերցոգն ու բարոնը։

― Իմ թանկագին Բալուկ․․․ ավելացրեց բարոնը, որ գինուց շատ բարի ու քնքուշ էր դարձել, ― արի ինձ մոտ, ես ուզում եմ քեզ համբուրել։

Հերցոգը հրճվանքի ոչ մի նշան ցույց չէր տալիս։

«Ի՞նչ է անում այստեղ այս փոքրիկ դատարկապորտը» ― տհաճությամբ մտածում էր նա։ Բայց չուզենալով ցույց տալ, թե դժգոհ է հանդիպման համար, բարձրաձայն ասաց․

― Թանկագին Բալուկ, մեզ համար մեծ ուրախություն է քո բոլոր ցանկությունները։

Բայց Բալուկն հանկարծ հոնքերը կիտեց և սառն ու կտրուկ ասաց․

― Քանի որ, թանկագին ազգականներ, ես ձեզ չէի զգուշացրել, թե այս գաղտնի դռնով պիտի գամ, և ամրոցում հիմա բացի ձեզանից ուրիշ մարդ չկա, ես կարծում եմ, որ դուք այստեղ լավ մտադրությամբ չեք եկել։ Ուղղակի ասած, ինչ֊որ խարդախ բան եք մտածել։ Բայց այդ մասին մենք հետո կխոսենք․․․ Իսկ առայժմ թույլ տվեք ձեզ ներկայացնել իմ բարեկամներին։

Եվ մի կողմ քաշվելով, Բալուկը ճանապարհ տվեց իր բոլոր բարեկամներին՝ Չիպոլինոյին, Բողկին, վարպետ Խաղողին, քավոր Դդումին, փաստաբանին և մյուս բոլորին։

― Բայց սա իսկական ներխուժում է, ― շվարած բացականչեց հերցոգը։

Եվ իսկապես դա ներխուժում էր, որ կազմակերպել էր Բալուկը։ Անտառում թափառելով, Չիպոլինոն և Բալուկը վերջապես հանդիպեցին իրենց բարեկամներին և շուտով իմացան, որ իրենց բոլոր հակառակորդները՝ բացառությամբ բարոնի և հերցոգի, ամրոցից հեռացել են։ Բալուկը գիտեր անտառից նկուղ տանող գաղտնի մուտքի տեղը և առաջարկեց այդ ճանապարհով գրավել թշնամու ամրոցը։

Ինչպես տեսաք, այդ բանը փայլուն կերպով հաջողվեց։ Հերցոգին փակեցին իր սենյակում, ձորձահավաք Լոբուն էլ պահակ կանգնեցրին ցռանը։

Իսկ բարոնին թողեցին նկուղում, որովհետև ոչ ոք նրա ծանր մարմինը սանդուղքով վեր հանելու ցանկություն չուներ։

Միստր Գազարոն արտասահմանյան զինվորական խորհրդատու է նշանակվում

Երբ վրա հասավ երեկոն, և ամրոցը թաղվեց խավարի մեջ, բարեկամներից ոմանք սկսեցին անհանգստանալ։

― Հետո՞ ինչ անենք մենք, ― հարցնում էր սանամեր Դդումը։ ― Մենք հո չե՞նք կարող ընդմիշտ մնալ այստեղ։ Սա մեր տունը չէ։ Մենք տուն ու տեղ ունենք, մեր աշխատանքն ու հոգսերը։

― Մենք միտք էլ չունենք ընդմիշտ մնալու այստեղ, ― պատասխանեց Չիպոլինոն։ ― Թշնամիների հետ բանակցություններ կսկսենք և միայն կպահանջենք, որ մեզ բոլորիս ազատություն տան։ Երբ համոզվենք, որ մեզանից ոչ ոքի վնաս չեն պատճառի, անմիջապես կգնանք այստեղից։

― Իսկ ինչպե՞ս կպաշտպանվենք, ― միջամտեց սինյոր Սիսեռիկը, ― չէ՞ որ ամրոցի պաշտպանությունը ռազմական բավականին բարդ գործողություն է։ Հարկավոր է ստրատեգիա, տակտիկա և բալլիստիկա իմանալ։

― Ւսկ ի՞նչ բան է բալլիստիկան, ― հարցրեց սանամեր Դդումը։ ― Խնդրում եմ, սինյոր փաստաբան, անծանոթ բառերով մեզ չզարմացնեք։

― Ես ուզում եմ միայն հիշեցնել, ― կարմրելով բացատրեց Սիսեռիկը, ― որ մեր մեջ ոչ մի գեներալ չկա։ Իսկ ինչպե՞ս կռվել, երբ բանակի գլխին գեներալ չի կանգնած։

― Անտառում հիմա ամենաքիչը քառասուն գեներալ կա, ― ասաց Չիպոլինոն, ― չնայած դրան, նրանք մեզ բռնել չկարողացան։

― Կապրե՛նք կտեսնենք, ― ծանր հառաչելով քրթմնջքաց Սիսեռիկը։

Նա այլևս չէր ուզում վիճել, բայց չէր էլ հավատում, թե հնարավոր կլինի երկար ժամանակ ամրոցը պաշտպանել առանց ստրատեգիա, տակտիկա և բալլիստիկա իմացող գեներալի։

― Թնդանոթ չունենք, ― երկչոտությամբ միջամտեց սանամեր Դդումը։

― Գնդացիր չունենք, ― փնթփնթաց սոխ Պրասը։

― Հրացաններ չունենք, ― ավելացրեց վարպետ Խաղողը։

― Ամեն ինչ էլ կունենանք, մի՛ անհանգստացեք։ ― Իսկ հիմա հարկավոր է քնել։

Բոլորը գնացին քնելու։

Յոթ հոգի պառկեցին բարոն Նարնջի լայն մահճակալին և դեռ ութերորդի համար էլ տեղ կար։ Իսկ քավոր Դդումն ու քավոր Հավամրգին գնացին այգում գտնվող իրենց տնակը։

Մաստինոն, որին դրանից մի քանի օր առաջ նորից տեղավորել էին այդ տնակում, այնքան էլ սիրալիր չընդունեց նրանց։ Բարեբախտաբար այդ կատաղած շունը միշտ էլ օրենքը հարգում էր։ Ներկայացրած փաստաթղթերին նայելով, նա համոզվեց, որ իրոք տնակն իրեն չի պատկանում և գնաց իր հին բույնը։

Քավոր Դդումը հարմար նստեց տնակում և գլուխը պատուհանից դուրս հանեց, իսկ քավոր Հավամրգին պառկեց նրա ոտների մոտ։

― Ինչ հրաշալի գիշեր է, ― ասում էր քավոր Հավամրգին, ― ի՜նչ պայծառ երկինք է։ Տեսե՛ք, այն ի՞նչ է այնտեղ թռչում վեր․․․ մի՞թե հրթիռներ են։

― Իրոք, իշխան Լիմոնն անտառում հրավառություն էր սարքել, որպեսզի կոմսուհիներին զվարճացնի։ Նա իր զինվոր Լիմոնուկներին զույգ֊զույգ կապում էր և հրթիռի փոխարեն թնդանոթից կրակում։ Դա նրան զվարճալի տեսարան էր թվում։

Վերջ ի վերջո սինյոր Պոմիդորը մոտեցավ իշխանին և ականջին շշնջաց․

― Ձերդ մեծություն, ներեցեք, բայց դուք այդպես ձեր ամբողջ բանակը կկոտորեք։

― Ափսո՜ս, ― հառաչելով ասաց իշխանը և կարգադրեց զվարճությունը դադարեցնել։

― Ահա, հրավառությունը վերջացավ, ― պատուհանից դուրս նայելով ասաց քավոր Դդումը։

Իշխանն սկսեց հաշվել կենդանի մնացած զինվորներին, որ տեսնի կարելի՞ է շարունակել փախստականներին հետապնդելը թե ոչ։ Պարզվեց, որ այդ նպատակի համար դեռ բավականաչափ զինվոր կա։ Չնայած դրան, որոշեցին հետապնդումը թողնել առավոտյան։

Առայժմ իշխանը հրամայեց անտառում կոմսուհիների համար մի շքեղ վրան խփել։ Նրանց տեղավորեցին շատ փափուկ անկողնում, բայց հուզմունքից ու հետաքրքրասիրությունից նրանք երկար ժամանակ չէին կարողանում քնել։

Կես֊գիշերը մոտ էր, երբ ասպետ Պոմիդորը գնաց անտառում զբոսնելու, որ նյարդերը հանգստանան։ (Հա՛, ես ձեզ չեմ ասել, որ հրավառությունից հետո բարկությունից ու չարությունից նրա մոտ ջղաձգություն սկսվեց)։

«Ինիպիսի՜ հիմարություն, ― մտածում էր ասպետը, ― հրթիռների պատճառով այդքան առողջ զինվոր փչացնել»։

Նա մի բարձր բլուր եկավ, այն հույսով, որ եթե փախստականները խարույկ վառած լինեն, տեսնի։ Բայց դրա փոխարեն նա զարմանքով տեսավ, որ ամրոցի պատուհանները ուժեղ լուսավորված են։

«Երևի բարոնն ու հերցոգը առանց մեզ զվարճանում են, ― վրդովմունքով մտածեց նա, ― լա՛վ, հենց որ փախստականներին բռնենք ու Չիպոլինոյի հախիցը գանք, հարկ կլինի այդ երկու ձրիակերներից էլ ազատվել»։

Նա շարունակում էր ամրոցին նայել, և նրա չարությունը քանի գնում աճում էր։

«Դատարկապորտնե՜ր, ― զայրացած մտածում էր նա, ― ավազակնե՜ր, նրանք այս պառավ, հիմար կոմսուհիներին կսնանկացնեն, իսկ ինձ միայն դատարկ շշեր և հորթի ու ճտի ոսկորների կույտեր կմնան»։

Աստիճանաբար ամրոցի բոլոր լույսերը հանգան և միայն մի պատուհանից էր լույս երևում։

― Ասացե՜ք խնդրեմ, հերցոգ Մանդարինն առանց լույսի չի՜ կարող քնել, ― ատամների արանքից ֆշշում էր սինյոր Պոմիդորը։ ― Մի դրան տեսեք, վախենում է մթության մեջ մնալ։ Բայց այդ ի՞նչ է անում։ Բոլորովին ցնդել է։ Զվարճանում է լույսը հանգցնելով ու վառելով։ Այդպես անջատիչը կփչացնի, կարճ միացում կտա, և ամրոցը կայրվի։ Թո՛ղ, թո՛ղ անմիջապես, լսո՞ւմ ես, թե ինչ եմ ասում։

Սինյոր Պոմիդորը ինքն էլ չնկատեց, թե ինչպես է ամբողջ ձայնով մեկ գոռում։

«Իսկ եթե սա մի որևէ գաղտնի ազդանշան է, ― հանկարծ մտածեց նա, տեսնելով, որ այդ հիմար խաղը համառորեն կրկնվում է, ― ազդանշա՜ն։ Բայց ի՞նչ ազդանշան, ի՞նչ նպատակով, ո՞ւմն է ուղղված։ Ես մի ոսկի կտայի, եթե իմանայի, թե դա ի՛նչ է նշանակում։ Երեք կարճ բռնկում․․ երկու երկար․․․ նորից երեք կարճ։ Մթություն։ Բայց ահա ամեն ինչ նորից է կրկնվում։ Հերցոգը երևի ռադիոյով երաժշտություն է լսում և լույսը հանգցնելով֊վառելով ձայնակցում է ռադիոյին։ Գրազ կգամ, որ այդպես է։ Ա՛յ, թե ինչով է զբաղված անբանը»։

Սինյոր Պոմիդորը վերադարձավ ճամբար և, հանդիպելով պալատականներից մեկին, որին հասկացող մարդ էր համարում, հարցրեց, թե սա ազդանշանային այբուբեն գիտե՞արդյոք։

― Իհա՛րկե, ― պատասխանեց Լիմոնը, ― ես ազդանշանային դոկտոր֊պրոֆեսոր եմ, նույնիսկ հատուկ ֆակուլտետ եմ ավարտել։

― Որ այդպես է, չէ՞իք ասի ինձ, թե ինչ է նշանակում ահա այս ազդանշանը։

Եվ սինյոր Պոմիդորը պրոֆեսորին հայտնեց, թե ինչպիսի ազդանշաններ էր հաղորդում հերցոգը ամրոցից։

― Ս․․․ Օ․․․ Ս․․․ Այդ հո դժբախտության ազդանշան է, օգնության կանչ։

«Օգնությա՞ն, ― տագնապով մտածեց սինյոր Պոմիդորը։ ― Ուրեմն դա խաղ չէ։ Հերցոգն ազդանշանի միջոցով ուզում է ինչ֊որ բանի մասին մեզ տեղյակ պահել։ Նշանակում է նա վտանգի մեջ է, եթե այդպիսի ազդանշան է տալիս»։

Եվ առանց երկար մտածելու, ասպետը շտապեց ամրոց։

Այգի մտնելով, նա սուլեց, որ Մաստինոյին իր մոտ կանչի։ Սինյոր Պոմիդորն սպասում էր, թե շունը դուրս կթռչի իր բարեհարմար տնակից, բայց զարմանքով տեսավ, որ Մաստինոն դուրս է սողում իր հին բնից։

― Ի՞նչ է պատահել, ― հարցրեց ասպետ Պոմիդորը։

― Ես օրենք չեմ սիրում, ― տհաճությամբ պատասխանեց շունը։ ― Իսկական տերերն ինձ ներկայացրին միանգամայն անվիճելի փաստաթղթեր, և ես ստիպված՝ տնակը նրանց զիջեցի։

― Այդ ի՞նչ իսկական տերերն են։

― Ոմն Դդում և ոմն Հավամրգի։

― Իսկ նրանք որտե՞ղ են հիմա։

― Քնած են իրենց տանը։ Գոնե այդպես եմ ենթադրում, թեև չեմ հասկանում, թե ինչպես կարելի է այդքան անհարմար դիրքով քնել։ Բայց, ըստ երևույթին, ամրոցում նրանց համար տեղ չի եղել։

― Իսկ ո՞վ է գիշերում ամրոցում։

― Օ՜, շատ եկվորներ։ Ամենաստորին կարգի ժողովուրդ, ինչպես օրինակ, կոշկակարներ, երաժիշտներ, բողկեր, սոխեր և այլ խաժամուժ։

― Ուրեմն Չիպոլինո՞ն էլ այնտեղ է։

― Այո՛, ինձ թվում է, թե նրանցից մեկի անունն այդպես էր։ Ինչքան ես հասկացա, հերցոգը շատ վիրավորվել էր այդ կարգի հասարակության ներկայությունից։ Նա փակվեց իր սենյակում և ամբողջ օրը չերևաց։

«Նշանակում է նա գերության մեջ է, ― վճռեց Պոմիդորը։ ― Քանի գնում, գործերը վատանում են»։

― Ինչ վերաբերում է բարոն Նարնջին, ― շարունակեց շունը, ― ապա նա էլ է փակվել, միայն թե ոչ թե իր սենյակում, այլ չգիտես ինչու, մառանում։ Արդեն մի քանի ժամ է, ինչ լսում եմ, թե ինչպես են այնտեղ խցանները կրակում։

― Ո՜ւ, ո՜ւ, անիծված հարբեցող, ― ինքն իրեն քրթմնջաց սինյոր Պոմիդորը։

― Բայց ես չեմ կարող հասկանալ, թե ինչպես մեր Բալուկը մոռանալով իր կոմսական տիտղոսը, շփվում է այդքան ստոր ծագում ունեցող մարդկանց հետ։

Սինյոր Պոմիդորն անմիջապես սլացավ անտառ, արթնացրեց իշխանին ու կոմսուհիներին և պատմեց սոսկալի նորությունները։ Կոմսուհիներն ուզում էին իսկույն վերադառնալ ամրոց, բայց իշխանը խորհուրդ տվեց չշտապել։

― Մեր երեկոյան զվարճալիքից հետո մենք բավական քանակությամբ զինվորներ չունենք, որպեսզի գրոհն սկսենք գիշերը։ Սպասենք լուսաբացին, դա ավելի խելացի կլինի։

Նա կանչեց սինյոր Մաղդանոսին, որը թվաբանությունից ուժեղ էր, և կարգադրեց նորից հաշվել նորին մեծության տրամադրության տակ մնացած ուժերը։

Սինյոր Մաղդանոսը զինվելով մի կտոր կավճով ու քարե տախտակով, շրջեց բոլոր վրանները և ամեն մի զինվորի դիմաց տախտակի վրա մի խաչ քաշեց, իսկ գեներալների դիմաց՝ երկուական խաչ։ Պարզվեց, որ իշխանը դեռևս տասնութ Լիմոնուկ֊զինվոր և քառասուն Լիմոն֊գեներալ ունի։ Ընդամենը հիսուն մարդ, չհաշված սինյոր Պոմիդորին, սինյոր Մաղդանոսին, իրեն՝ իշխանին, կոմսուհիներին, խուզարկուին, նրա շանն ու մի քանի ձիերի։

Ասպետ Պոմիդորը ձիերից օգուտ չէր սպասում, բայց սինյոր Մաղդանոսը եռանդով սկսեց ապացուցել, որ ամրոցներ գրավելիս հեծելազոր ունենալը շատ օգտակար է, երբեմն նույնիսկ անհրաժեշտ։ Ստրատեգիական երկար վիճաբանւթյուն սկսվեց, և վերջ ի վերջո իշխան Լիմոնը համաձայնեց սինյոր Մաղդանոսի բերած փաստերի հետ ու նրան նշանակեց հեծյալ ջոկատի հրամանատար։

Ճակատամարտի պլանը մշակվեց միստր Գազարոյի մասնակցությամբ, որին այդ առիթով արտասահմանյան զինվորական խորհրդատուի կոչում շնորհեցին։

Զինվորական խորհրդատուն անմիջապես անցավ իր պարտականությունների կատարմանը։ Առաջին հերթին բոլոր զինվորներին ու գեներալներին խորհուրդ տվեց, որ սրանք իրենց դեմքերին ածուխ կամ մուր քսեն՝ պաշարման մեջ գտնվողներին վախեցնելու նպատակով։ Իշխանին այդ միտքը շատ դուր եկավ։ Նա հրամայեց մի քանի շիշ գինի բացել և, իր գեներալներին շարք կանգնեցնելով, սկսեց վառած խցանով անձամբ ներկել նրանց դեմքերը։

Այն գեներալները, որ արժանացել էին այդ պատվին, իրենց շատ շոյված էին զգում։

Մինչև արևածագ բոլոր գեներալների դեմքերն արդեն սևացել էին։ Բայց իշխանը դրանով չբավարարվեց։ Նրա մոտ դեռ շատ այրված խցան կար և պահանջեց, որ կոմսուհիներն ու սինյոր Պոմիդորն էլ դեմքերը սևացնեն։

― Կոմսուհիները չհամարձակվեցին իշխանին առարկել և արցունքներն աչքերին՝ ենթարկվեցին հրամանին։

Ուղիղ ժամը յոթին հարձակումն սկսվեց։

Այն մասին, թե ինչպես բարոնը անկախ իր կամքից քսան գեներալ սպանեց

Ստրատեգիական պլանի առաջին մասը հետևյալն էր ասում, խուզարկուի շունն օգտվելով կոմսուհիների շան հետ ունեցած իր բարեկամությունից, պետք է համոզեր նրան, որ սա այգու դարբասները բացեր։ Այստեղից պետք է այգի ներխուժեր սինյոր Մաղդանոսի հեծյալ էսկադրոնը։

Սակայն պլանի այդ մասը ձախողվեց, քանի որ այգու դարբասը բնավ էլ փակ չէր։ Դարբասի մոտ ձգված կանգնել էր Մաստինոն և պոչով պատվի էր առնում։

Խուզարկուի շունը վախեցած ետ դարձավ և զեկուցեց այդ տարօրինակ իրադրության մասին։

― Հենց այստեղ է թաղված շան գլուխը, ― ասաց միստր Գազարոն, օգտագործելով արտասահմանյան զինվորական խորհրդատուների մեջ շատ տարածված այս արտահայտությունը։

― Փա՛ստ է, փա՛ստ։ Հենց այստեղ է թաղված, ― իր տիրոջ ասածը հաստատեց շունը։

― Այդ ի՞նչ շան գլուխ է և որտե՞ղ է թաղված, ― հարցրեց իշխանը։

― Ձերդ մեծություն, այստեղ շունը գործ չունի։ Եթե խռովարարները դարբասը բաց են թողել, նշանակում է մեզ համար ինչ֊որ ծուղակ են պատրաստել։

― Այդ դեպքում եկեք այգի մտնենք հետևի դռնով, ― առաջարկեց իշխանը։

― Բայց հետևի դուռն էլ բաց է։

Լիմոնի բանակի զինվորները լուրջ մտատանջության մեջ ընկան։ Ավելի ճիշտ՝ չգիտեին, թե ինչ մտածեն։ Իսկ իշխանին այս պատերազմն արդեն սկսեց ձանձրացնել։

― Ինչ֊որ շատ է երկարում, ― գանգատվեց նա ասպետ Պոմիդորին։ ― Այսքան էլ ձգձգվող ու դժվար պատերա՞զմ։ Եթե սկզբից իմանայի, թե այսպես կլիներ, այս պատերազմը չէի էլ սկսի։

Գործն արագացնելու համար իշխանը որոշեց անձամբ մասնակցել գործողություններին։ Նա իր քառասուն գեներալներին շարք կանգնեցրեց և հրամայեց․

― Զգա՜ստ․․․

Քառասուն գեներալներն էլ տեղում քարացան։

― Քայլով֊մա՛րշ։ Մե՛կ, ե՛րկու, մե՛կ֊ե՛րկու։

Հերոսական ջոկատը այգու դարբասից մտավ ներս և քայլեց դեպի ամրոցը, որը, ինչպես գիտեք, գտնվում էր փոքրիկ բլրի գագաթին։ Վերելքը իշխանին շատ դժվար թվաց։ Նա սկսեց շնչահատվել, քրտնել և որոշեց հրամանատարությունը հանձնել առաջին կարգի մի Լիմոնի ու ետ դառնալ։

― Շարունակեցեք հարձակվել, ― ասաց նա, ― ես գնում եմ ընդհանուր գրոհի պլանը մշակելու․ իմ անձնական մասնակցության շնորհիվ պաշտպանության առաջին գիծը գրավված է։ Ձեզ եմ հանձնարարում ամրոցի գրավումը։

Առաջին կարգի Լիմոնը պատիվ տվեց իշխանին և հրամանատարությունը ստանձնեց։ Հինգ մետր գնալով, նա հինգ րոպեով հանգիստ տվեց ջոկատին։ Այնտեղից մինչև ամրոց ընդամենը մի հարյուր քայլ էր մնում, և հրամանատարն արդեն պատրաստվում էր տալ վերջին գրոհի հրամանը, երբ հանկարծ մի սարսափելի թնդյուն լսվեց, և բլրի գագաթից դեպի իշխանները սլացավ մի չտեսնված մեծությամբ արկ։ Քառասուն գեներալն էլ, չսպասելով առաջին կարգի Լիմոնի հրամանին, միանգամից շուռ եկան և ինչքան կարող էին՝ արագ նետվեցին ցած։ Սակայն արագությամբ նրանք չէին կարող համեմատվել խորհրդավոր արկի հետ, որը մի քանի վայրկյանում հասավ նրանց և մի երկու տասնյակ գեներալ հասած սալորի նման ճզմելով, գլորվեց մինչև դարբասն ու դուրս եկավ։ Ճանապարհին նա ջնջեց սինյոր Մաղդանոսի հեծելազորն ու շուռ տվեց կոմսուհիներ Բալերի կառքը։

Երբ արկը վերջապես կանգ առավ, բոլորը տեսան, որ դա ո՛չ մագնիսային ական է, ո՛չ էլ դինամիտով լցված տակառ, այլ դժբախտ բարոն Նարինջը։

― Թանկագին ազգականս, այդ դո՞ւք եք, ― շուռ եկած կառքից դուրս գալով, ճչաց կոմսուհի Ավագը։

Կոմսուհին ամբողջովին փոշոտված էր, մազերը գզգզված էին և երեսին թանձր մուր էր քսված։

― Ես պատիվ չունեմ ձեզ ճանաչելու, սինյորա։ Ես Աֆրիկայում երբեք չեմ եղել, ― քրթմնջաց բարոնը։

― Բայց այդ ե՛ս եմ, կոմսուհի Ավագը։

― Օ՜, երկինք, ի՞նչ է փչել ձեր խելքին, որ այդպես մրոտվել եք։

― Սա ստրատեգիական նշանակություն ունի․․․ ավելի լավ է ասեք, թե այդ ինչպես փուլ եկաք մեզ վրա։

Ես եկա ձեզ օգնության։ Ճիշտ է, մի քիչ տարօրինակ ձևով, բայց ուրիշ ճար չունեի։ Ես ամբողջ գիշեր աշխատում էի դուրս պրծնել գինու մառանից, որտեղ այդ ավազակները փակել էին ինձ։ Կարո՞ղ եք պատկերացնել, ստիպված էի մառանի դուռը ատամներով կրծել։

― Օ՜, այո՛, դուք կարող եք կրծել նույնիսկ կես տասնյակ տակառների տախտակները, ― փնթփնթաց սինյոր Պոմիդորը, որը դեռ սարսափից դողում էր։

― Մառանից դուրս գալով, բլրից ուղղակի ցած գլորվեցի և կարծեմ ճանապարհին ճզմեցի նեգրերի մի ամբողջ ջոկատ, որն, անշուշտ, օգնության էր գնում այն ավազակներին, որոնք խլել են ձեր ամրոցը։

Երբ կոմսուհի Ավագը ազգականին բացատրեց, որ դրանք բոլորովին էլ նեգրեր չեն եղել, այլ քառասուն լիմոն գեներալ, խեղճ բարոնը շատ հուզվեց, բայց էլի հոգու խորքում հպարտանում էր իր ծանրությամբ և ուժով։ Իշխան Լիմոնն այդ րոպեին իր վրանում լոգանք էր ընդունում։ Իմանալով իր առաջապահ զորամասերի կործանման մասին, նա սկզբում կարծեց, թե թշնամին անսպասելիորեն դուրս է եկել ամրոցից և գրոհով ցրել ջոկատը։ Երբ նորին մեծությանը զեկուցեցին, թե մեղավորը եղել է ամենաբարի մտադրություններ ունեցող իր դաշնակիցը, նա կատաղեց։

― Ես ոչ մի դաշնակից էլ չունեմ։ Ես պատերազմներ մղում եմ ինքս ինձ և իմ խելքով, ― ասաց նա վրդովմունքով։ Եվ հավաքելով մնացած զորքը՝ գեներալներին, զինվորներին և օժանդակ կազմին, ընդամենը երեսուն մարդ, նա մի ճառ արտասանեց, որ ավարտեց հետևյալ խոսքերով․

― Աստված, փրկիր ինձ իմ բարեկամներից, իսկ թշնամիներից ես ինքս մի կերպ կազատվեմ։

Իշխան Լիմոնը փաստորեն իրավացի էր։ Իշխանների բարեկամները միշտ էլ թշնամիներից վտանգավոր են լինում, և իշխաններին մնում է միայն մխիթարվել հնացած, մաշված ու բավական անհաջող առածներով։

Ուղիղ քառորդ ժամ հետո, Լիմոնը ոտքի ելավ ու հրամայեց նոր գրոհ սկսել։ Տասը հոգի վայրենի աղաղակներով վազեցին դեպի բլրի գագաթը, որպեսզի գոնե պաշարման մեջ գտնվողների երեխաներին ու կանանց փախցնեն։ Գրոհողներին սիրալիր ընդունեցին։ Ես կասեի՝ շատ սիրալիր ընդունեցին։ Չիպոլինոն հրշեջ պոմպեր էր հարմարեցրել գինու ամենամեծ տակառներին։ Հենց որ Լիմոնները բավականաչափ մոտեցան, նա հրամայեց․

― Գինով՝ թշնամուն խփի՛ր։

(Օրենքով պիտի հրամայեր «կրա՛կ», բայց նրա տրամադրության տակ միայն պոմպեր կային, որոնցով կրակը հանգցնում են և ոչ թե վառում)։

Բուրավետ, հարբեցնող կարմիր հեղուկով ողողեցին պաշարողներին։ Գինին լցվում էր նրանց աչքերը, բերանը, քիթը և ականջները։ Լիմոնուկները անպայման կխեղդվեին կամ ուշագնաց լինելու չափ կհարբեին, եթե ժամանակին չնահանջեին։ Ոմանք սողալով, ոմանք վազելով, փախչում էին գինու հետապնդող շիթերից։

Երբ հասան բլրի ստորոտը, նրանց մեջ ոչ մի զգաստ Լիմոն չկար։ Այս բանը շատ զայրացրեց կոմսուհիներին։

Կարող եք պատկերացնել, թե ինչպես էր իշխան Լիմոնը կատաղել։

― Խայտառակություն է, ձեզ բոլորիդ հարկավոր է փայտով ծեծել։ Մի՞թե կարելի է սոված փորով կարմիր գինի խմել։ Կարգին մարդիկ այդպես չեն վարվում։ Տեսնո՞ւմ եք, էլի տասը հոգի շարքից դուրս եկան։

Եվ իրոք, Լիմոնի բանակից տասը ռազմիկ մեկը մյուսի հետևից ընկան նորին մեծության ոտների մոտ և իսկույն, ասես ըստ հրամանի, խռմփացրին։

Դրությունը քանի գնում տագնապալից ու վտանգավոր էր դառնում։

Սինյոր Պոմիդորը մազերն էր փետում և խնդրում միստր Գազարոյին։

― Դե մի խորհուրդ տվեք վերջապես, չէ՞ որ արտասահմանյան զինվորական խորհրդատու եք, սատանան ձեզ տանի։

Իսկ ամրոցում, հասկանալի է, այդ րոպեին ցնծություն էր տիրում։

Թշնամու կեսը շարքից հանված էր։ Շուտո՛վ, շուտո՛վ այնտեղ, ցածում, դարբասի երկու կարմիր սյուների մեջտեղում սպիտակ դրոշակ կծածանվի։

Չիպոլինոն ծանոթանում է փոստատար Սարդի հետ

Ոչ, ես ձեզ չեմ խաբի, դարբասի սյուների միջև ոչ մի դրոշակ էլ չծածանվեց։ Դրա փոխարեն կռվի դաշտ ժամանեց Լիմոնուկների մի ամբողջ դիվիզիա, որոնց շտապ ուղարկել էին մայրաքաղաքից, և մեր բարեկամներին մնում էր կամ հանձնվել, կամ փախչել։

Չիպոլինոն փորձեց մառանի դռնակով փախչել, բայց ընդհատակյա անցքը թշնամին գրավել էր։

Իսկ ո՞վ գաղտնի անցքի մասին հայտնեց Լիմոնուկներին, որոնք այդ մասին գաղափար չունեին։

Այդ էլ ձեզնից չեմ թաքցնի։ Պարզվեց, որ դավաճանը սինյոր Սիսեռիկն էր։

Երբ Չիպոլինոյի ու նրա կողմնակիցների գործերը վատացան, փաստաբանը վախենալով, թե իրեն երկրորդ անգամ կկախեն, իսկույն անցավ թշնամու կողմը։

Սինյոր Պոմիդորը Չիպոլինոյին բռնելով այնքան ուրախացավ, որ մնացած գերիներին ազատ արձակեց։ Միայն Բալուկին, որպես պատիժ, փակեցին ձեղնահարկում։

Իսկ Չիպոլինոյին մի ամբողջ վաշտ Լիմոնուկների ուղեկցությամբ տարան բանտ և փակեցին նկուղային խցում։

Օրական երկու անգամ բանտապահ Լիմոնուկը պղնձե չեչոտ ամանով նրան հացից ու ջրից պատրաստած ապուր էր բերում։ Չիպոլինոն ուտում էր առանց նայելու, նախ այն պատճառով, որ սաստիկ քաղցած էր, և ապա այն պատճառով, որ նրա խցում երբեք լույս չէր լինում։

Մնացած ժամանակ Չիպոլինոն պառկում էր մահճակալին ու մտածում․ «Միայն թե հաջողվեր հորս տեսնել։ Գոնե կարողանայի նրան իմաց տալ, որ ես էլ իր հետ եմ, միևնույն բանտում»։

Գիշեր֊ցերեկ Լիմոնուկ ժամապահը ծանր կրունկներով թխկացնելով, անց ու դարձ էր անում խցի դռան մոտ։

― Գոնե ռետինե կրունկներ խփեք, ― գոռում էր Չիպոլինոն, որին Լիմոնուկի ոտնաձայները չէին թողնում քնի։

Բայց բանտապահները նույնիսկ շուռ չէին գալիս նրա կողմը։

Մի շաբաթ հետո եկան նրան տանելու։

― Ո՞ւր եք ինձ տանում, ― հարցրեց Չիպոլինոն։

Նա կարծում էր, թե իրեն տանում են կախաղան հանելու։ Բայց ընդամենը բակ էին դուրս բերում՝ զբոսանքի։ Երկար միջանցքով դեպի դուռը գնալով, Չիպոլինոն զայրանում էր իր ոտքերի վրա, որոնց համար քայլելն անսովոր էր դարձել, աչքերի վրա, որոնք արդեն լույսի սովոր չէին և արցունքոտվում էին։

Բակը կլոր էր։ Կալանավորները, որոնք բանտարկյալի միատեսակ, սպիտակ ու սև զոլերով շորեր էին հագել, իրար հետևից քայլում էին շրջանաձև։

Խոսելը խստիվ արգելված էր։ Շրջանի կենտրոնում մի Լիմոնուկ էր կանգնած և թմբուկին խփելով չափ էր տալիս։

― Մե՛կ, ե՛րկու, մե՛կ, ե՛րկու․․․

Չիպոլինոն մտավ շրջանի մեջ։ Նրա առջևից մի ծեր, կորամեջք ու ալեհեր կալանավոր էր քայլում։ Երբեմն նա խուլ հազում էր, և դրանից նրա ուսերը ցնցվում էին։

«Խեղճ ծերուկ, ― մտածեց Չիպոլինոն, ― եթե այսքան ծեր չլիներ, նման կլիներ իմ հորը»։

Էլի մի քիչ քայլելով ծերուկն այնպես հազաց, որ ստիպված դուրս եկավ շարքից և հենվեց սյանը, որ վայր չընկնի։ Չիպոլինոն նետվեց օգնելու և միայն այստեղ տեսավ նրա դեմքը, որի վրա խոր կնճիռներ էին ակոսված։ Կալանավորը հանգած աչքերով նայեց տղային և հանկարծ բռնեց նրա ուսերից․

― Չիպոլի՜նո, որդի՛ս։

― Հայրի՛կ, այս ինչքան ես ծերացել․․․

Հայր ու որդի լալով գրկախառնվեցին։

― Լաց մի լինի, սիրելիս, ― փնթփնթաց ծերուկը։ ― Քաջ եղիր, Չիպոլի՛նո։

― Ես չեմ լալիս, հայրի՛կ։ Միայն թե ինձ համար շատ ցավալի է քեզ այդպես հիվանդ ու թույլ տեսնել։ Իսկ ես դեռ խոստանում էի քեզ ազատել բանտից։

― Դարդ մի՛ անի, մեզ համար էլ երջանիկ օրեր կգան։

Այդ րոպեին թմբկահար Լիմոնուկը ուժեղ խփեց թմբուկին։

― Է՜յ, մի՞թե չե՞ք տեսնում, որ ամբողջ շարքը խառնեցիք։ Առաջ եկեք։

Ծեր Չիպոլոնեն շտապ բաժանվեց տղայից և կալանավորների շարքում գրավեց իր տեղը։ Նրանք էլի մի քանի պտույտ կատարեցին բակում, իսկ հետո նույն կարգով շարժվեցին դեպի խցերը տանող երկար միջանցքը։

― Ես քեզ լուր կուղարկեմ, ― շշնջաց ծեր Չիպոլոնեն հրաժեշտ տալիս։

Բայց ինչպե՞ս։

― Կտեսնես։ Պի՛նդ կաց, Չիպոլի՛նո։

― Գնաս բարով, հայրի՛կ։

Ծերուկը մտավ իր խուցը։ Չիպոլինոյի խուցը երկու հարկով ցածր էր, նկուղում։ Հիմա, երբ Չիպոլինոն հանդիպեց հորը, խուցը այլևս նրան այնքան մութ չէր թվում։ Վերջին հաշվով մի քիչ լույս թափանցում էր միջանցքի վրա բացվող փոքրիկ պատուհանից։ Բայց լույսը այնքան քիչ էր, որ միայն կարելի էր տեսնել Լիմոնուկի աննկատելիորեն փայլատակող սուսերը, որ ետ ու առաջ էր դառնում միջանցքում։

Հաջորդ օրը, երբ Չիպոլինոն ժամանակն սպանելու համար հաշվում էր, թե ժամապահի սուսերը քանի՛ անգամ կփայլատակի պատուհանի հետևում, հանկարծ լսեց, որ ինչ֊որ մի տարօրինակ, հազիվ լսելի ձայն կանչում է իրեն։

― Ո՞վ է ինձ կանչում, ― զարմացած հարցրեց նա։

― Նայիր պատին։

― Նայում եմ աչքերս լայն բացած, բայց պատն էլ չեմ տեսնում։

― Իսկ ես, ա՛յ, այստեղ եմ, պատուհանի մոտ։

― Ա՜, հիմա տեսնում եմ, դու Սարդ ես։ Իսկ ի՞նչ ես անում այստեղ, չէ՞ որ այստեղ ճանճեր էլ չկան։

― Ես կաղլիկ Սարդն եմ։ Իմ սարդոստայնը վերին հարկի խցումն է։ Երբ ես ուտել եմ ուզում, իմ ցանցի մեջ միշտ էլ ուտելու բան ճարվում է։

Ինչ որ Լիմոնուկ կոպտորեն խփեց դռանը։

― Է՜յ, ձայնդ կտրիր, ո՞ւմ հետ ես այդտեղ խոսում։

― Ես աղոթք եմ կարդում, որ ինձ մայրս է սովորեցրել, ― պատասխանեց Չիպոլինոն։

― Մի քիչ կամաց աղոթիր, մեզ շփոթության մեջ ես գցում։ Լիմոնուկներն այնքան բո՛ւթ էին, որ ամենաթեթև աղմուկի դեպքում քայլերը խառնում էին։

Կաղլիկ Սարդն ավելի ցած իջավ և իր սարդոստայնի նման բարակ ձայնով շշնջաց․

― Հորիցդ քեզ նամակ եմ բերել։

Եվ իրոք, նա մեկնեց մի գրություն, որին սարդոստայնի բարակ թելեր էին կպած։ Չիպոլինոն երկտողը խլեց և անմիջապես սկսեց կարդալ։ Այնտեղ ասված էր․

«Սիրելի Չիպոլինո, ես քո բոլոր արկածների մասին գիտեմ։ Մի՛ մտածիր, որ գործերդ ավելի վատ գնացին, քան դու սպասում էիր։ Քո տեղը որ ես լինեի, ես էլ քեզ նման կվարվեի։ Ի՞նչ խոսք, բանտ նստելը շատ տհաճ բան է, բայց կարծում եմ, որ այստեղ շատ բան կսովորես և ժամանակ կունենաս մտածելու այն մասին, ինչ որ գլխովդ անցավ։ Նա, որ կբերի քեզ այս նամակը, մեր բանտի փոստատարն է։ Նրան ամեն բան կարող ես վստահել։ Նրա միջոցով ինձ մի լուր ուղարկիր։ Ջերմորեն գրկում եմ քեզ։ Քո հայր՝ Չիպոլոնե»։

― Մինչե վերջը կարդացի՞ր, ― հարցրեց Կաղլիկը։

― Այո, կարդացի։

― Լա՛վ, իսկ հիմա նամակը դիր բերանդ, ծամիր ու կուլ տուր, որ պահակի ձեռքը չընկնի։

― Եղա՛վ, ― ասաց Չիպոլինոն նամակը ծամելով։

― Առայժմ ցտեսություն, ― ասաց Կաղլիկը։

― Ո՞ւր ես գնում։

― Նամակներ բաժանելու։

Չիպոլինոն միայն հիմա նկատեց, որ սարդի վզից սարդոստայնից հյուսած մի պայուսակ կա, որ լեփ֊լեցուն է նամակներով։

― Դու այս նամակները խցե՞րն ես տանում։

― Արդեն հինգ տարի է, ինչ այս գործով եմ զբաղվում։ Ամեն առավոտ խցից խուց եմ անցնում և նամակներ հավաքում, իսկ հետո բաժանում եմ։ Պահակները դեռ ոչ մի անգամ ինձ չեն բռնել և ոչ մի նամակ չեն գտել։ Այսպիսով կալանավորները առանց վախենալու, թե իրենց նամակները կբռնեն, կարողանում են միմյանց հետ կապ պաշտպանել։

― Իսկ որտեղի՞ց են նրանք թուղթ ճարում։

― Նրանք բոլորովին ել թղթի վրա չեն գրում, այլ շապիկներից կտրած լաթերի վրա։

― Հիմա ես հասկանում եմ, թե ինչու նամանկն այդքան տարօրինակ համ ուներ, ― ասաց Չիպոլինոն։

― Իսկ թանաք շինում են բանտային ապուրից, որի մեջ մանրած աղյուս են լցնում։

― Իսկ աղյուսը որտեղի՞ց են վերցնում։

― Չէ՞ որ բանտի պատերն աղյուսից են։

― Հասկանալի է, ― ասաց Չիպոլինոն, ― վաղն արի իմ խուցը, ես քեզ նամակ կտամ։

― Անպայման կգամ, ― խոստացավ փոստատարը և մի փոքր կաղալով շարունակեց իր ճամփան։

― Այդ ի՞նչ է, ոտքդ քարի՞ ես կպցրել։

― Չէ՛, հոդացավ ունեմ։ Հասկանո՞ւմ ես, ինձ խոնավ տեղում ապրել չի կարելի։ Ես ծեր եմ, ինձ հարկավոր է գյուղ տեղափոխվել։ Այնտեղ մի եղբայր ունեմ, որ եգիպտացորենի դաշտումն է ապրում։ Ամեն օր նա իր ոստայնը գցում է եգիպտացորենի ցողուններին և ամբողջ օրը մաքուր օդ ու արև է վայելում։ Նա շատ անգամ է ինձ իր մոտ հրավիրել, բայց ես հո չե՞մ կարող իմ աշխատանքը թողնել։ Եթե մի գործ սկսում ես, ապա պետք է վերջացնես։ Բացի այդ, իշխան Լիմոնի հետ ես իմ հաշիվներն ունեմ։ Նրա պալատական ծառան սպանել է իմ հորը։ Խեղճ ծերուկին խփեց ուղղակի խոհանոցում։ Այնտեղ պատի վրա մինչև հիմա հազիվ նկատելի մի բիծ է մնում։ Երբեմն գնում եմ ինձ համար թանկ այդ հետքը տեսնելու և ինքս ինձ ասում եմ․ «Կգա ժամանակ, երբ իշխան Լիմոնին էլ կխփեն, բայց այնպես, որ իսկի հետքն էլ չի մնա»։ Ճի՞շտ եմ ասում։

― Ես երբեք քեզ նման ազնիվ սարդ չեմ տեսել, ― հիացմունքով ասաց Չիպոլինոն։

― Ամեն մարդ իր ուժի չափով է գործ բռնում, ― համեստորեն պատասխանեց փոստատարը։

Կաղալով նա հասավ լուսամուտին և ինչ֊որ Լիմոնուկի հենց քթի տակով սողաց դեպի միջանցք։ Իսկ Լիմոնուկն այդ րոպեին դռան կլոր անցքից նայում էր ներս, որ տեսնի ամեն ինչ կարգի՞ է թե ոչ։

Խցից դուրս գալով, Կաղլիկը սարդոստայնով իջավ ցած և գնաց իր գործին։

Չիպոլինոն հույսը բոլորովին կտրում է

Հենց նույն օրը Չիպոլինոն իր շապկից մի կտոր կտրեց և բաժանեց մի քանի մասի։

«Ահա նամակի թուղթ, ― հաճույքով մտածեց նա ― Սպասենք մինչև թանաք բերեն»։

Երբ Լիմոնուկը նրան ընթրիքի համար ապուր բերեց, Չիպոլինոն չկերավ։ Գդալով նա պատի աղյուսից մի քիչ քերեց և, լցնելով ապուրի մեջ, լավ խառնեց։ Հետո գդալի պոչով մի քանի նամակ գրեց։

«Թանկագին հայրիկ, ― ասվում էր առաջին նամակում, ― դու հիշո՞ւմ ես, թե ես ինչ եմ խոստացել քեզ։ Ահա՛, այդ րոպեն մոտենում է։ Ես ամեն ինչ լավ մտածել եմ։ Համբույրներով քո՝ Չիպոլինո»։

Երկրորդ նամակում, որ հասցեագրված էր Խլուրդին, ասվում էր․

«Սիրելի ծերուկ Խլուրդ, չկարծես, թե ես քեզ մոռացել եմ։ Բանտում անելիք չունեմ և անընդհատ մտածում եմ իմ հին բարեկամների մասին։ Շատ մտածեցի, մտածեցի և տեսա, որ դու երևի կկարողանաս ինձ ու իմ հորը օգնել։ Գիտեմ, որ դա այնքան էլ հեշտ չէ։ Բայց եթե քեզ հաջողվի մի հարյուր խլուրդ հավաքել, ապա ընդհանուր ուժերով հնարավոր կլինի բոլոր դժվարություններն հաղթահարել։ Սպասում եմ քո պատասխանին, ավելի ճիշտ՝ սպասում եմ քեզ իմ խցում։ Այսպես, ուրեմն, ցտեսություն։ Քո վաղեմի բարեկամ՝ Չիպոլինո»։

Հետգրություն․ «Այստեղ քո աչքերն այլևս չեն ցավի։ Իմ նկուղում ավելի մութ է, քան թանաքամանի մեջ»։

Երրորդ նամակում ասվում էր․

«Թանկագին Բալուկ, քո մասին ոչինչ չգիտեմ, բայց հավատացած եմ, որ դու մեր անհաջողությունից չես վհատվել։ Խոսք եմ տալիս քեզ, որ մենք շուտով ասպետ Պոմիդորի հաշիվը լրիվ կմաքրենք։ Այստեղ ես շատ բաների մասին խորհեցի, որոնց մասին դրսում մտածելու ժամանակ չկար։ Սպասում եմ քո օգնությանը։ Մի նամակ էլ ուղարկում եմ քեզ՝ Խլուրդի համար։ Դիր պայմանավորված տեղը։ Շուտով էլի կգրեմ։ Բարևիր բոլորին․ Չիպոլինո»։

Նամակները նա պահեց բարձի տակ, մնացած թանաքը թափեց մահճակալի տակի փոսը, դատարկ ամանը տվեց Լիմոնուկին և պառկեց քնելու։

Հետևյալ օրը նույն փոստատարը Չիպոլինոյի հորից մի ուրիշ նամակ բերեց։ Ծեր Չիպոլոնեն գրում էր, որ շատ ուրախ է տղայից լուր ստանալու համար և խորհուրդ էր տալիս շապիկը խնայողաբար օգտագործել։

Չիպոլինոն գրեթե ամբողջ շապկի կեսը կտրեց, փռեց հատակին, մատը թաթախեց թանաքի մեջ և սկսեց գրել։

― Այդ ի՞նչ ես անում, ― ընդհատեց նրան փոստատարը, ― եթե դու ամեն մի նամակի վրա այդքան մեծ կտոր օգտագործես, մի շաբաթ հետո էլ ինչի՞ վրա պիտի գրես։

― Մի՛ վախեցիր, ― պատասխանեց Չիպոլինոն, ― մի շաբաթ հետո ես այլևս այստեղ չեմ լինի։

― Տղա՛ս, վախենում եմ սխալվես։

― Հնարավոր է։ Բայց ինձ դիտողություն անելու փոխարեն, չէի՞ր կարող արդյոք օգնել ինձ։

― Իմ ութ ոտներն էլ քո տրամադրության տակ են։ Ի՞նչ ես ուզում անել։

― Ես ուզում եմ մանրամասն գծագրել բանտի հատակագիծը։ Ճշտությամբ նշել բոլոր հարկերը, արտաքին պատը, բակը և այլն։

― Այդ արդեն դժվար չէ․ ես բանտի ամեն մի սանտիմետրը գիտեմ։

Կաղ սարդի օգնությամբ Չիպոլինոն գծագրեց բանտի հատակագիծը և բակի տեղը մի խաչ դրեց։

― Ինչո՞ւ ես այստեղ խաչ դնում, ― հարցրեց Սարդը։

― Մի ուրիշ անգամ կբացատրեմ, ― խուսափելով պատասխանեց Չիպոլինոն, ― իսկ առայժմ քեզ երեք նամակ կտամ։ Մեկը կտաս հորս, իսկ այս երկուսը և հատակագիծը հարկավոր է տանել ընկերոջս։

― Բանտից դո՞ւրս։

― Այո՛, երիտասարդ կոմս Բալուկին։

― Իսկ հեռո՞ւ է ապրում նա։

― Կոմսի ամրոցում, բլրի վրա։

― Հա՛, գիտեմ որտեղ։ Հորեղբորս տղան ծառայում է այդ ամրոցի ձեղնահարկում։ Ինչքա՜ն է ինձ իր մոր հրավիրել, բայց այդպես էլ ազատ ժամանակ չունեցա։ Ասում են, այնտեղ շատ գեղեցիկ է։ Ի՞նչ կա որ, կգնամ, միայն ո՞վ պիտի իմ փոխարեն փոստը բաժանի։

― Թեև դու մի ոտքով կաղում ես, բայց գնալ֊գալու համար քեզ երկու օր է պետք։ Ես կարծում եմ, որ երկու օր կարելի է առանց նամակի յոլա գնալ։

― Ես ոչ մի օր էլ չէի ուզենա բացակայել, բայց եթե հարկավոր է այդ նամակները շտապ տեղ հասցնել․․․

― Շա՜տ շտապ, ― ընդհատեց Չիպոլինոն, ― խոսքը վերաբերում է չափազանց կարևոր մի գործի, որից կախված է կալանավորների ազատագրությունը։

― Բոլո՞ր կալանավորների։

― Այո՛, բոլոր, ― պատասխանեց Չիպոլինոն։

― Այդ դեպքում, հենց որ այսօրվա փոստը բաժանեմ, ճանապարհ կընկնեմ։

― Սիրելի բարեկամ, չգիտեմ, թե ինչպես շնորհակալ լինեմ քեզանից։

― Սա շնորհակալության համար չեմ անում, ― պատասխանեց կաղ փոստատարը, ― եթե բանտը դատարկվի, և վերջապես կկարողանամ բնակվել գյուղում։

Նամակները նա դրեց պայուսակի մեջ և կաղալով գնաց դեպի պատուհանը։

― Ցտեսությո՜ւն, հաջողությո՛ւն քեզ, ― շշնջաց Չիպոլինոն, հայացքով ուղեկցելով փոստատարին, որն այս անգամ անվտանգության համար մագլցում էր առաստաղով։

Այն վայրկյանից, երբ Սարդը կորավ պատուհանի հետևում, Չիպոլինոն սկսեց հաշվել ժամերն ու րոպեները։ Ժամանակը շատ դանդաղ էր անցնում։

Երբ մի օր անցավ, Չիպոլինոն մտածեց․ «Հիմա նա ամրոցի մոտերքում կլինի։ Բայց ճանապարհը կգտնի՞։ Ինչ խոսք, որ կգտնի․ ամրոցի մոտերքում շատ սարդեր կան և եթե իմանան, որ փոստատարը կոմսի ձեղնահարկում ապրող նշանավոր սարդի բարեկամն է, մեկն ու մեկը երևի կուղեկցի նրան»։

Եվ Չիպոլինոն պատկերացրեց, թե ինչպես է փոքրիկ, պառաված ու սպիտակած սարդիկը կաղալով մագլցում ձեղնահարկ, ինչպես է իր հորեղբոր տղայից իմանում Բալուկի սենյակի տեղը, ապա իջնում նրա մոտ և, կամաց արթնացնելով՝ նամակները տալիս նրան։

Չիպոլինոն ուղղակի չգիտեր, թե ինչ անի․ ամեն ժամ, ամեն րոպե սպասում էր փոստատարի վերադարձին։ Սակայն երկրորդ, երրորդ օրն էլ անցավ, բայց Կաղլիկ Սարդն այնպես էլ չէր երևում։ Կալանավորները նամակ չստանալով, շատ անհանգստանում էին։ Գնալիս փոստատարը ոչ ոքի չէր հայտնել իր գաղտնի հանձնարարության մասին, միայն ասել էր, թե երկու օրով արձակուրդ է վերցնում։ Իսկ ինչո՞ւ չէր վերադառնում։ Չլինի՞ որոշել էր այլևս բանտ չվերադառնալ և գնալ գյուղ, որի մասին նա այնքան երազում էր։ Կալանավորները չգիտեին, թե ինչ ենթադրեն։ Սակայն ամենից շատ Չիպոլինոն էր անհանգստացել։

Չորրորդ օրը կալանավորներին զբոսանքի հանեցին։ Չիպոլինոն սկսեց աչքերով փնտրել հորը։ Բայց սա բակում չէր, և ոչ ոք չէր կարողանում ասել, թե ինչ է պատահել։ Մի քանի անգամ շրջանցելով բակը, Չիպոլինոն վերադարձավ իր խուցը և հուսահատված նետվեց մահճակալի վրա։ Նա գրեթե իր ամբողջ հույսը կորցրել էր։

Կաղլիկ Սարդի ու Յոթ ու կեսի արկածները

Իսկ ի՞նչ եղավ փոստատար սարդը։ Հիմա ձեզ կպատմեմ։

Բանտից դուրս գալով, նա գնաց փողոցով, աշխատելով որքան կարելի է մոտ լինել մայթին, որպեսզի սայլերի, սայլակների ու կառքերի տակ չընկնի։ Բայց քիչ էր մնացել ընկներ հեծանվի տակ։ Եթե ժամանակին մի կողմ չփախչեր, տեղն ու տեղը կճզմվեր։

«Աստվա՜ծ իմ, ― մտածեց նա, ― իմ ճանապարհորդությունը քիչ մնաց վերջանար առանց սկսվելու»։

Բարեբախտաբար իրենից քիչ հեռու նկատեց անձրևաջրի խողովակի բաց անցքը և ներս մտավ։ Նոր էր մտել, երբ մեկը նրան ձայն տվեց։ Իր անունը լսելով, Կաղլիկը շուռ եկավ և տեսավ իր հեռավոր ազգականներից մեկին։ Այդ ազգականը մի ժամանակ ապրում էր կոմսի խոհանոցում։ Սրա անունը Յոթ ու կես էր, որովհետև յոթ ու կես ոտք ուներ միայն։ Ութերորդ ոտքի կեսը կորցրել էր մի դժբախտ դեպքի հետևանքով, երբ անհաջող ընդհարում էր ունեցել ավելի հետ։

Կաղլիկը քաղաքավարի բարևեց իր հին բարեկամին, և Յոթ ու կեսն ուրախ շաղակրատելով ամեն ինչի մասին, իսկ ամենից շատ այն մասին, թե ինչպես կորցրեց իր ուրթերորդ ոտքի կեսը, քայլեց նրա հետ։

Յոթ ու կեսը հաճախ կանգ էր առնում, որպեսզի ավելի մանրամասն պատմի չարաբաստիկ ավելի հետ ունեցած իր ճակատագրական հանդիպման մասին, բայց Կաղլիկը կանգ չէր առնում և, Յոթ ու կեսին հետևից գցած, առաջ էր գնում, վախենալով, թե կարող է գայթակղվել և իր ուղեկցի հետ երկար ու սրտառուչ զրույցի բռնվել։

― Ո՞ւր ես այդպես շտապում, ― վերջապես հարցրեց Յոթ ու կեսը։

― Գնում եմ հորեղբորս տղայի մոտ, ― խուսափելով պատասխանեց Կաղլիկը։

Բանտում նա գաղտնապահության էր սովորել, դրա համար էլ լռեց այն մասին, թե Չիպոլինոյից Բալուկին ու Խլուրդին նամակ է տանում։

― Հորեղբորդ տղայի՞, ― հարցրեց Յոթ ու կեսը, ― նա, որ ապրում է ամրոցո՞ւմ։ Նա ինձ վաղուց է կանչում իր ձեղնահարկը։ Գիտե՞ս ինչ, ես կգամ քեզ հետ, մանավանդ որ հիմա ոչ մի շտապ գործ չունեմ։

― Կաղլիկը նույնիսկ չգիտեր դրա համար ուրախանա՞ր թե տխրեր։ Բայց հետո որոշեց, որ երկուսով ավելի ուրախ կլինի․ բացի այդ, եթե ճանապարհին իր հետ մի բան պատահեր, սա կարող էր իրեն օգնել։

― Ի՞նչ կա որ, գնանք, ― սիրալիր ասաց նա, ― միայն թե չէի՞ր կարող մի քիչ արագ քայլել։ Բանն այն է, որ ես շտապ հանձնարարություն ունեմ, և չէի ուզենա ուշանալ։

― Դու դեռ բանտում փոստատա՞ր ես, ― հարցրեց Յոթ ու կեսը։

― Ոչ, ազատվել եմ, ― պատասխանեց Կաղլիկը։

Թեև Յոթ ու կեսը նրա բարեկամն էր և նույնիսկ ազգականը, բայց որոշ բաներ կան, որոնց մասին պետք չէ ասել նույնիսկ ամենամոտիկներին։

Հանգիստ զրուցելով, նրանք քայլեցին, մինչև քաղաքը վերջացավ։ Այստեղ որոշեցին անձրևաջրի խողովակից դուրս գալ։ Կաղլիկը թեթևացած շունչ քաշեց, որովհետև խողովակի մեջ օդը շատ ծանր էր, և նրա գլուխը պտտվում էր։

Շուտով դաշտ դուրս եկան։ Հրաշալի օր էր, քամին օրորում էր բուրավետ խոտը։ Յոթ ու կեսը այնպես ագահորեն էր բերանը բացել, կարծես ուզում էր ամբողջ օդը կուլ տալ։

― Ինչքան լա՜վ է այստեղ, ― բացականչեց նա։ ― Ահա արդեն երեք տարի է, որ իմ անձրևաջրի խողովակից քիթս դուրս չեմ հանել։ Իսկ հիմա արդեն ինձ թվում է, թե ես ոչ մի գնով այնտեղ չեմ վերադառնա։ Չտեղափոխվե՞մ այս խաղաղ ու անմարդաբնակ գյուղական վայրը։

― Կարծեմ այստեղ շատ խիտ է բնակչությունը, ― առարկեց Կաղլիկը, ցույց տալով մրջյունների երկար շարքը, որոնք մի թրթուր էին քարշ տալիս մրջնաբուն։

― Քաղաքացի սինյորներին երևի դուր չեն գալիս մեր գյուղական վայրերը, ― չարությամբ ասաց իր բնի շեմին նստած ծղրիդը։

Յոթ ու կեսը որոշեց ինչ գնով էլ լինի կանգել և բացատրել ծղրիդին, թե ինքը ի՛նչ կարծիք ունի գյուղական հասարակության մասին։ Ծղրիդը պատասխանեց։ Յոթ ու կեսն առարկեց։ Ծղրիդն ինչ֊որ բան ծղրտաց։ Յոթ ու կեսը չհամաձայնեց նրա հետ։

Մի խոսքով՝ խոսակցությունը երկարեց, իսկ ժամանակը առաջ էր գնում ու ոչ մի րոպե կանգ չէր առնում։

Վիճաբանողների շուրջը մեծ բազմություն հավաքվեց՝ ծղրիդներ, բզեզներ, զատիկներ ու նույնիսկ մի քանի մժղուկ, որոնք զրույցին մասնակցում էին որոշ հեռավորությունից։

Ճնճղուկը, որ մինչ այդ ցույց էր տալիս, թե կարգավորում է փողոցային երթևեկությունը, ուշադրություն դարձրեց հավաքվածների վրա և թռավ եկավ, որպեսզի ցրի նրանց։ Այստեղ նա անմիջապես նկատեց Յոթ ու կեսին։ Ծի՜վ֊ծիրիրի՜։ Վատ պատառ չի իմ ծիտիկների համար, ― ծվծվաց նա։

Լավ էր, որ մժղուկը ժամանակին տագնապ բարձրացրեց․

― Փախե՜ք, փախե՜ք, ոստիկանը։

Մի ակնթարթում բոլոր բզեզներն ու զատիկները չքվեցին, կարծես գետնի տակ անցան։ Յոթ ու կեսը և Կաղլիկը թաքնվեցին ծղրիդի բնում, որը դուռն շտապ փակեց ու շեմքին պահակ կանգնեց։

Յոթ ու կեսը սարսափից ամբողջովին դողում էր, իսկ Կաղլիկը սկսեց արդեն զղջալ, որ իր հետ վերցրել է մի շատախոսի, որն առաջին պատահածի հետ վեճի բռնվեց և գրավեց ոստիկանության ուշադրությունը։

«Ահա և ինձ նկատի ունեցան, ― մտածում էր ծեր փոստատարը։ ― Ճնճղուկը անպայման իր մատյանում գրեց իմ մասին։ Իսկ ով ընկնի այդ մատյանը, ոչ մի լավ բան թող չսպասի»։

Նա դարձավ Յոթ ու կեսին և ասաց․

― Լսի՛ր, քավոր, ինչպես տեսնում եմ, մեր ճանապարհորդությունը քանի գնում վտանգավոր է դառնում։ Գուցե կբաժանվե՞նք իրարից։

― Ճիշտն ասած, դու ինձ զարմացնում ես, ― բացականչեց Յոթ ու կեսը, ― սկզբում ինքդ համոզեցիր, որ հետդ գամ, իսկ հիմա լքո՞ւմ ես դժբախտության մեջ։ Խոսք չկա, լա՛վ ընկեր ես։

― Բայց դու ինձ առաջարկեցիր միասին գնալ։ Ասենք, ոչինչ, այդ չէ կարևորը։ Ես ամրոց եմ գնում կարևոր հանձնարարությամբ և այստեղ նստելու ժամանակ չունեմ, թեև հյուրասիրության համար շատ շնորհակալ եմ ծղրիդից։

― Լա՛վ, ես քեզ հետ կգամ, ― համաձայնեց Յոթ ու կեսը, ― հորեղբորդ տղային խոստացել եմ այցելել իրեն և խոսքիս տերը կլինեմ։

― Դե ուրեմն գնանք, ― ասաց Կաղլիկը։

― Սինյորներ, մի րոպե սպասեցեք, ես նայեմ դուրս, տեսնեմ ոստիկանը որտեղ է, ― առաջարկեց զգույշ ծղրիդը։

Պարզվեց, որ ճնճղուկը դեռ իր պոստումն է։ Նա ցածր թռչելով, ուշադիր նայում էր խոտերին։

Յոթ ու կեսը մտահոգ հառաչեց և ասաց, որ նման պայմաններում ոչ մի քայլ չի անի։

― Որ այդպես է, ես մենակ կգնամ, ― վճռականորեն ասաց Կաղ Սարդը։

― Ի՞նչ ես ասում, ես ոչ մի կերպ քեզ թույլ չեմ տա, որ կյանքդ վտանգի ենթարկես, ― զայրացավ Յոթ ու կեսը, ― ես ճանաչում էի հանգուցյալ հորդ և ի սեր նրա հիշատակի պարտավոր եմ թույլ չտալ, որ դու գնաս դեպի անխուսափելի կործանում։

Մնում էր նստել ու սպասել։ Եվ քանի որ Ճնճղուկը չէր հոգնում և միտք չուներ գնալ հանգստանալու, ամբողջ օրը անցավ սպասողական ծանր դրության մեջ։ Մայրամուտին ոստիկանը վերջապես գնաց իր զորանոցը՝ գերեզմանոցի մոտակա սոսիները, և մեր ճանապարհորդները սիրտ արեցին նորից ճանապարհ ընկնել։

Կաղլիկը շատ էր վշտացած, որ մի ամբողջ օր կորցրեց։

Գիշերը նրանք կարող էին ցերեկվա տեղը հանել և բավականաչափ հեռու գնալ, բայց Յոթ ու կեսը հանկարծ հայտարարեց, թե շատ հոգնել է և ուզում է հանգստանալ։

― Դա հնարավոր չէ, ― բողոքեց Կաղլիկը, ― միանգամայն անհնարին է։ Ես այլևս չեմ կարող կանգ առնել։

― Ուրեմն ուզում ես ինձ գիշերը թողնել կես ճանապարհի՞ն։ Այդպե՞ս ես վարվում քո հոր հին ընկերոջ հետ։ Շատ կուզենայի, որ խեղճ ծերուկը հիմա կենդանի լիներ և բարեկամների հետ այնքան անգութ վարվելու համար մի լավ հախիցդ գար։

Կաղլիկը ստիպված էր այս անգամ էլ հնազանդվել։ Ճամփորդները ինչ֊որ մի եկեղեցու ջրհորդանի հետևում հանգստանալու համար տեղ գտան։

Կարիք չկա ասելու, որ Կաղլիկն ամբողջ գիշերը աչք չկպցրեց և կատաղությամբ նայում էր իր ճամփորդության ընկերոջը, որը փառահեղ կերպով խռմփացնում էր։

«Եթե այս վախկոտն ու շատախոսը չլիներ, ես հիմա տեղ հասած կլինեի, գուցե նույնիսկ լինեի վերադարձի ճանապարհին», ― մտածում էր նա։

Լույսը բացվելուն պես նա առանց երկար֊բարակ մտածելու Յոթ ու կեսին արթնացրեց։

― Գնա՛նք, ― հրամայեց նա։

Բայց Կաղլիկը դեռ ստիպված էր սպասել, մինչև Յոթ ու կեսն իրեն կարգի բերեր։ Անպիտան ծերուկը յոթ ու կես ոտները խնամքով մաքրեց, վերջացրեց և միայն դրանից հետո ասաց, որ պատրաստ է ճանապարհը շարունակել։

Առավոտն անցավ առանց որևէ արկածի։

Կեսօրվա մոտ ճամփորդներն ընկան մի բաց տեղ, ուր բազմաթիվ անհասկանալի հետքեր կային։

― Տարօրինակ տեղ է, ― ասաց Յոթ ու կեսը, ― կարելի է կարծել, թե այստեղից մի ամբողջ բանակ է անցել։

Հեռվում մի ցածրիկ շինություն էր երևում, որտեղից ինչ֊որ բարձր, տագնապալից ձայներ էին գալիս։

― Ես հետաքրքրասեր չեմ, ― նորից քրթմնջաց Յոթ ու կեսը, ― բայց իմ ութերորդ թաթի երկրորդ կեսն էլ կտայի, որպեսզի իմանայի, թե որտեղ ենք, և ովքեր են բնակվում այնտեղ։

Բայց Կաղլիկն առանց շուրջը նայելու, արագ֊արագ առաջ էր գնում։ Նա սարսափելի հոգնել էր, որովհետև ամբողջ գիշեր չէր քնել։ Բացի այդ, գլուխն էլ շոգից ցավում էր։ Նրան թվում էր, թե երբեք չի հասնի ամրոցին, և թվում էր ինչքան գնում են, ամրոցն այնքան հեռանում է։ Ո՞վ գիտե, ճանապարհը չի՞ շփոթել։ Չէ՞ որ ամրոցի բարձր աշտարակները արդեն պետք է երևային․․․ Դե, իհա՛րկե, նրանք ճանապարհը կորցրել են։ Չէ՞ որ երկուսն էլ ծերացած են և ակնոցներ չունեն (որովհետև ոչ ոք դեռ ակնոցավոր սարդ չի տեսել)։ Գուցե անցել էին ամրոցի մոտով և չէին նկատել։

Կաղլիկն ամբողջովին տարված էր իր տխուր մտքերով, երբ մի փոքրիկ կանաչ որդուկ ճչալով սլացավ նրա մոտով․

― Ով կարող է թող ազատվի, հավե՜րը․․․

― Կորա՜նք, ― սարսափահար ծվաց Յոթ ու կեսը, որը շատ էր լսել այդ մեծ ու ագահ թռչունների մասին։

Իրեն կորցրած, նա արագ փոխելով իր իր յոթ բարակ ու երկար ոտները և կախ գցելով ութերորդ խեղված ոտքը, դիմեց փախուստի։

Նրա կաղ ուղեկիցն այնքան ճարպիկ չէր․ նախ այն պատճառով, որ նա շատ էր զբաղված իր մտքերով, երկրորդ՝ երբեք դեռ հավերի չէր հանդիպել և նույնիսկ չէր լսել նրանց մասին։ Բայց երբ այդ սարսափելի թռչուններից մեկը կտուցը բարձրացրեց, որ խփի, նա այնքան սիրտ ունեցավ, որ նամակների պայուսակն նետեց ընկերոջն ու ճչաց․

― Տա՛ր․․․

Բայց նա այլևս ժամանակ չուներ ասելու, թե ումն են ուղղված այդ նամակները։ Մի ակնթարթում հավը կուլ տվեց նրան։

Խե՜ղճ փոստատար։ Նա այլևս նամակներ չի տանի խցից խուց և կալանավորների հետ չի շաղակրատի։ Ո՛չ ոք այլևս չի տեսնի թե ինչպես է նա կաղալով բարձրանում բանտի խոնավ ու մռայլ պատերն ի վեր։

Ընկերոջ կործանումը Յոթ ու կեսին փրկեց։ Նա կարողացավ անցնել հավանոցը հարթակից բաժանող ցանցի հետևը և դեռ հավը չէր դարձել նրա կողմը, երբ նա արդեն անվտանգ տեղումն էր։ Դրանից հետո նա երկար ժամանակ գիտակցությունը կորցրեց։

Երբ Յոթ ու կեսն ուշքի եկավ, ոչ մի կերպ գլխի չէր ընկնում, թե որտեղ է գտնվում։ Արևն արդեն մայր էր մտնում․ ուրեմն՝ նա մի քանի ժամ ուշաթափված է եղել։

Իրենից մի երկու քայլ հեռու նա տեսավ սարսափելի հավին, որն ամբողջ ժամանակ աչքը նրանից չէր կտրում և աշխատում էր երկաթալարի ցանցի միջով կտցել նրան։

Այդ սարսափելի կտուցը սարդին հիշեցրեց Կաղլիկի տխուր վախճանը։ Յոթ ու կեսը ծանր հառաչեց իր մեռած ընկերոջ համար և փորձեց տեղից շարժվել։ Եվ միայն այստեղ նկատեց, որ իր խեղված ութերորդ ոտքի վրա ինչ֊որ ծանրություն է ընկած։ Դա այն փոստային պայուսակն է, որ Կաղլիկը մեռնելուց առաջ նետեց իր կողմը։

«Իմ քաջ ընկերը կտակեց՝ նամակները տանել ինչ֊որ մեկին տալ, ― մտածեց Յոթ ու կեսը, ― բայց ո՞ւմ, ո՞ւմ․․․ Լավ չի՞ լինի այս պայուսակը նետել առաջին պատահած առուն և վերադառնալ անձրևաջրի խողովակը։ Այնտեղ ոչ ճնճղուկ կա, ոչ էլ հավ։ Ճիշտ է, խողովակի մեջ օդը շատ հեղձուցիչ է, բայց անվտանգությունը լիակատար է։ Բայց թե աչքի անցկացնեմ պայուսակը, միայն հետաքրքրության համար»։

Նա սկսեց նամակները կարդալ։ Կարդում ու արցունքները չէր կարողանում զսպել։ Մի քանի անգամ արցունքները սրբեց, որ կարողանա ընթերցանությունը շարունակել։

― Եվ ինձ ոչի՜նչ չասաց իր հանձնարարության մասին։ Ես էլ ոչինչ չիմանալով, անընդհատ իմ շատախոսությամբ նրան ետ էի գցում, այն ժամանակ, երբ նա պետք է շտապեր։ Ո՛չ, ո՛չ, հիմա ինձ ամեն ինչ պարզ է, Կաղլիկն իմ մեղքով զոհվեց, և ես պարտավոր եմ կատարել նրա վերջին կամքը։ Թեկուզ և մեռնեմ, գոնե հավատարիմ ընկերոջս հիշատակը հարգելու համար մի բան արած կլինեմ։

Յոթ ու կեսը ճանապարհ ընկավ նույնիսկ առանց քնելու և լուսաբացին բարեհաջող հասավ ամրոց։ Նա հեշտությամբ գտավ ձեղնահարկը, և նրան ջերմորեն ընդունեց ազգական սարդը։ Եղածի մասին մի փոքր զրուցելուց հետո, նրանք նամակները տվեցին Բալուկին, որը խռովությանը մասնակցելու համար պատժված լինելով, դեռևս նստած էր ձեղնահարկում։ Հետո ամրոցում ապրող սարդը Յոթ ու կեսին առաջարկեց ամբողջ ամառն անցկացնել իր մոտ, և ծեր շաղակրատը սիրով համաձայնեց։ Նրա համար շատ սարսափելի էր վերադառնալը։

Որտեղ պատմվում է թվաբանություն չիմացող մի Լիմոնուկի մասին

Մի անգամ առավոտյան Չիպոլինոյին ապուր բերող Լիմոնուկը ամանը գետին դնելով, խստությամբ ասաց․

― Քո ծերուկը վատ է զգում իրեն։ Նա շատ հիվանդ է։

Չիպոլինոն ուզում էր հոր մասին ավելի շատ բան իմանալ, բայց Լիմոնուկը խուսափելով միայն ասաց, որ ծեր Չիպոլոնեն խցից դուրս գալ չի կարող։

― Նայի՛ր, մարդու բան չասես, թե ես քեզ հետ խոսել եմ, ― ավելացրեց Լիմոնուկը, ― թե չէ ինձ դուրս կանեն այստեղից, իսկ ես ընտանիք եմ պահում։

Չիպոլինոն խոստացավ լռել։ Ասնեք, առանց խոսք տալու էլ նա չէր ուզենա վտանգի ենթարկել այդ հասակն առած, ընտանիքավոր մարդուն, որը Լիմոնի զգեստ էր հագել։ Պարզ էր, նա բանտում ծառայում էր միայն այն պատճառով, որ երեխաներին կերակրելու համար ուրիշ աշխատանք չէր ճարել։

Զբոսանքի օր էր։ Կալանավորները դուրս եկան բակ և շրջան կազմած սկսեցին պտտվել։ Լիմոնուկը տակտով թմբկահարում էր․

― Մե՛կ, ե՛րկու, մե՛կ, ե՛րկու։

«Մե՛կ, ե՛րկու», ― ինքն իրեն կրկնում էր Չիպոլինոն։ ― Իմ փոստատարն անհետ կորավ, կարծես գետնի տակն անցավ։ Արդեն տասն օր է ինչ գնացել է, իսկ վերադարձի ոչ մի հույս չկա։ Նա իմ նամակները ոչ ոքի չի տվել, այլապես Խլուրդն հիմա այստեղ կլիներ։ Մե՛կ, ե՛րկու․․․ Հայրս հիվանդ է, ուրեմն՝ փախչելու մասին չարժե մտածել։ Հիվանդին ինչպե՞ս կարելի է բանտից դուրս տանել, ինչպե՞ս բուժել։ Ո՞վ գիտե, թե ինչքան պիտի թաքնվենք անտառում կամ ճահճում՝ առանց օթևանի, առանց բժշկի ու դեղերի․․․ Ա՜խ, Չիպոլինո, ազատության մասին մտածելդ թո՛ղ և պատրաստվիր երկար տարիներ, գուցե և ամբողջ կյանքդ, բանտում անցկացնելու․․․ եվ մահից հետո էլ մնալու այստեղ», ― մտովի ավելացրեց նա, նայելով բանտի գերեզմանոցին, որ երևում էր բակը շրջապատող պարսպի փոքրիկ պատուհանից։

Այդ օրը զբոսանքը սովորականից ավելի տխուր էր անցնում։ Կալանավորներն իրենց զոլավոր բաճկոններով ու վարտիքներով կուչ եկած շրջում էին բակում։ Ոչ ոք չէր փորձում ամեն անգամվա նման գոնե մի քանի խոսք փոխանակել ընկերոջ հետ։

Բոլորը ազատություն էին երազում, բայց այդ օրը ազատությունը այնքա՜ն հեռու էր թվում։ Ավելի հեռու, քան արևը, երբ նա անձրևոտ օրերին թաքնվում է ամպերի հետևում։ Եվ կարծես նրանց ջգրու, սկսեց բարակ սառը անձրև մաղել։ Կալանավորները ցրտից ուսերը ցնցելով, շարունակում էին իրենց զբոսանքը, որը բանտի օրենքներով, ինչ եղանակ էլ լիներ, պետք է տեղի ունենար։

Հանկարծ Չիպոլինոն լսեց, կամ գուցե նրան թվաց, թե մեկը կանչում է իրեն։

― Չիպոլի՜նո, ― ավելի պարզ կրկնվեց ծանոթ ձայնը, ― հետևյալ շրջանը կատարելիս այստեղ մի քիչ կանգ առ։

«Խլուրդն է, ― մտածեց Չիպոլինոն, և ուրախությունից ամբողջ արյունը խփեց երեսին, ― նա եկա՛վ, նա այստե՛ղ է»։

Բայց ինչպե՞ս վարվի հոր հետ, որը փակված է խցում։

Չիպոլինոն այնքան էր ուզում շուտ հասնել այնտեղ, որտեղից լսեց ծանոթ ձայնը, որ տրորեց առջևից գնացող բանտարկյալի կրունկը։ Սա ետ դարձավ և փնթփնթաց․

― Նայիր, թե ոտքդ ուր ես դնում։

― Մի՛ նեղացիր, շշնջաց Չիպոլինոն, ― հաղորդիր բոլորին, որ քառորդ ժամից բոլորս բանտից դուրս կգանք։

― Խելքդ թռցրե՞լ ես, ― զարմացավ բանտարկյալը։

― Արա, ինչ քեզ ասում են, հաղորդիր, որ բոլորը պատրաստ լինեն։ Մենք զբոսանքը չվերջացրած՝ կփախչենք։

Բանտարկյալը մտածեց, եթե հաղորդի էլ, ոչ մի վատ բան չի լինի։

Մարդիկ դեռ մի պտույտ չէին կատարել, երբ զգացվեց, որ նրանց քայլերն ավելի առույգ ու հաստատ դարձան։ Մեջքներն ուղղվեցին։ Նույնիսկ թմբուկ խփող Լիմոնուկն այդ նկատեց և որոշեց այդ առթիվ գովել կալանավորներին։

― Ա՛յ, այդպես լավ է, ― գոռաց նա, ― ա՛յդ֊պե՜ս, այդ֊պե՜ս, կուրծքներդ դո՛ւրս, փորներդ նե՛րս։ Ուսներդ ետ․․․ մե՛կ, ե՜րկու, մե՛կ, ե՜րկու․․․

Այդ արդեն ոչ թե կալանավորների զբոսանքի էր նման, այլ ռազմական վարժության։

Երբ Չիպոլինոն հասավ այն տեղը, որտեղից Խլուրդը նրան կանչում էր, նա քայլերը դանդաղեցրեց և ականջ դրեց․

― Ընդհատակյա անցքը պատրաստ է, ― գետնի տակից լսեց նա, ― քեզ միայն պետք է մի քայլ դեպի ձախ թռչել և հողը քո ոտների տակ փուլ կգա։ Մենք վերևում միայն մի բարակ շերտ ենք թողել․․․

― Լավ, բայց արի սպասենք մինչև մյուս պտույտը, ― կամաց ասաց Չիպոլինոն։

Խլուրդն էլի ինչ֊որ բան ասաց, բայց Չիպոլինոն արդեն անցել էր։

Նա նորից տրորեց առջևից գնացող կալանավորի ոտքը և շշնջաց․

Հաջորդ պտույտին, երբ ես կխփեմ քո ոտքին, դու մի քայլ գնա դեպի ձախ և թռիր։ Միայն թե ուժեղ կթռչես։

Կալանավորն ինչ֊որ բան էր ուզում հարցնել, բայց այդ րոպեին թմբկահարը նայեց նրանց կողմը։

Հարկավոր էր մի կերպ նրա ուշադրությունը շեղել։ Ամբողջ շրջանով մեկ շշուկներ պտտվեցին, և բանտարկյալներից մեկը բարձր ճչաց․

Ա՜յ․․․

― Ի՞նչ պատահեց, ― նրա կողմը շուռ գալով, գոռաց Լիմոնուկը։

― Կոշտուկս տրորեցին, ― լացակումաց պատասխանեց կալանավորը։

Այն ժամանակ, երբ Լիմոնուկը սպառնագին նայում էր հակառակ կողմը, Չիպոլինոն մոտենում էր այն տեղին, որտեղ գտնվում էր խլուրդների ստորանցքի մուտքը։ Նա ոտքի թաթը կպցրեց առջևից գնացող ընկերոջ ոտքին։ Սա թռավ ձախ ու տեղն ու տեղը անհայտացավ։ Գետնին մնաց մի բավականաչափ լայն անցք, այնպես որ մարդ հանգիստ կարող էր ընկնել այնտեղ։ Չիպոլինոն շրջանով մեկ կարգադրություն հաղորդեց։ Յուրաքանչյուր պտույտին կթռչի նա, որին ես ոտքով կխփեմ։

Այդպես էլ գնաց։ Յուրաքանչյուր պտույտը կատարելիս, մեկն ու մեկը թռչում էր դեպի ձախ և անհետ կորչում։ Որպեսզի Լիմոնուկն այդ չնկատի, կալանավորներից որևէ մեկը հակառակ կողմից ճչում էր․

― Ա՜յ, ա՜յ․․․

― Ի՞նչ պատահեց, ― խստորեն հարցնում էր Լիմոնուկը։

― Կոշտուկս տրորեցին, ― լսվում էր միշտ միևնույն պատասխանը։

― Այսօր ձեր արածը միայն այդ է, անընդհատ իրար ոտք եք տրորում։ Ուշադիր եղեք։

Հինգ֊վեց պտույտից հետո, Լիմոնուկն սկսեց մտահոգված նայել իր շուրջը պտտվող կալանավորներին։

«Տարօրինակ է, ― մտածում էր նա, ― ես կարող եմ երդվել, որ մարդիկ քչացան»։

Բայց հետո մտածեց, որ միայն այդպես թվում է իրեն։ Ո՞ւր կարող էին նրանք գնալ։ Դարբասը փակ է, պատերը բարձր։

― Բայց էլի ինձ թվում է, թե քչացան, ― մռթմռթաց նա։

Ցանկանալով համոզվել, որ սխալվել է, Լիմոնուկը սկսեց կալանավորներին հաշվել, բայց նրանց թիվը մեկ ավելանում էր, մեկ պակասում։ Վերջապես նա թողեց այդ գործը, որպեսզի վերջնականապես ամեն ինչ չխառնի։ Եվ այստեղ նա նայեց շրջանին ու սարսափահար սկսեց աչքերը տրորել։ Մի՞թե այդ հնարավոր բան է։ Կալանավորները համարյա երկու անգամ պակասել էին։

Նա աչքերը հառեց երկինք, որպեսզի տեսնի, թե կալանավորներից որևէ մեկը այնտեղ չի՞ թռել, բայց հենց այդ ժամանակ մեկն էլ թռավ ստորանցքի մեջ և մի ակնթարթում անհետացավ։

Հիմա ընդամենը քսանութ հոգի էր մնացել։ Նրանց մեջ էր նաև Չիպոլինոն, որը չէր դադարում հոր մասին մտածելուց։ Ամեն անգամ, երբ նրա աչքի առաջ մի կալանավոր էր անհայտանում փոսի մեջ, նրա սիրտը ճմլվում էր․ «Ա՜խ, եթե սա իմ հայրը լիներ»։

Բայց ծեր Չիպոլինոն փակված էր իր խցում, նրան ազատելու մասին մտածելն անգամ ավելորդ էր։

Վերջապես Չիպոլինոն որոշեց այնպես անել, որ բոլոր կալանավորները փախչեն, իսկ ինքը հոր հետ մնա բանտում։ Ազատություն պետք չէ իրեն, եթե չպետք է կարողանա ազատությունից օգտվել ծեր Չիպոլոնեի հետ միասին։

Արդեն ընդամենը տասնհինգ բանտարկյալ էր մնացել․․․ տասը․․․ ինը, ութ, յոթ․․․

Ապշած Լիմոնուկը շարունակում էր թմբուկը խփել։

«Այս ի՞նչ սատանայական խաղ է, ― վախեցած մտածում էր նա, ― ամեն պտույտին մի հոգի կորչում է։ Ի՞նչ պիտի անեմ։ Մինչև զբոսանքի վերջը դեռ յոթ րոպե կա։ Կարգը կարգ, իսկ եթե մինչև զբոսանքի վերջը բոլորն անհետանա՞ն․․․ քանի՞սն են մնացել․․․ մե՛կ, երկո՛ւ, երե՛ք, չո՛րս, հի՛նգ, վե՛ց․․․ ի՞նչ եմ ասում, միայն հինգն են մնացել»։

Չիպոլինոն շատ հուզված էր։ Նա փորձեց Խլուրդին կանչել, բայց պատասխան չլսեց։ Իսկ նա այնպես էր ուզում իր բարի ընկերոջը բացատրել, թե ինչու չի կարող փախչել․․․

Հենց այդ րոպեին Լիմոնուկը որոշեց վերջ տալ այդ կախարդանքին, որի պատճառով այդքան խորհրդավոր կերպով անհայտանում էին կալանավորները։

Նա ճչցաց․

― Կանգնի՜ր, ո՛չ մի քայլ․․․

Չիպոլինոն և էլի չորս կալանավորներ կանգնեցին և նայեցին իրար։

― Շուտ փախեք, քանի դեռ Լիմոնուկը տագնապ չի բարձրացրել, ― բացականչեց Չիպոլինոն։

Կալանավորներն է՛լ չսպասեցին, որ իրենց նորից ասեն, և մեկը մյուսի հետևից թռան փոսի մեջ։

Չիպոլինոն տխուր նայեց նրանց հետևից, բայց հանկարծ զգաց, որ իր ոտքերից բռնում են։ Ընկերները գլխի ընկան, որ նա ուզում է մնալ, և առանց երկար֊բարակ մտածելու, քարշ տվեցին ստորանցքի մեջ։

― Հիմար մի՛ եղիր, ― ասում էին նրանք, ― եթե ազատ լինես, ավելի շուտ կօգնես հորդ։ Փախչե՛նք, փախչե՛նք, քանի ուշ չէ։

― Սպասե՜ք, ես էլ եմ գալիս, ― անսպասելի կերպով ձայն տվեց Լիմոնուկը, որը վերջապես հասկացավ ամեն ինչ։

― Ես էլ ձեզ հետ կգամ։ Ինձ մի՛ թողեք, թե չէ իշխանը ձեր պատճառով ինձ կկախի։

― Լավ, նրան էլ մեզ հետ վերցնենք, ― համաձայնեց Չիպոլինոն։ ― Չէ՞ որ մենք այս Լիմոնուկին էլ ենք պարտական, որ մեզ այսքան հեշտ հաջողվեց փախչել։

― Շտապեցեք, ― լսվեց մի խուլ ձայն նրա հետևում, ― այստեղ անտանելի լույս է, և ես բոլորովին չեմ ուզում կուրանալ կամ արեվահար լինել։

― Իմ բարի ծերուկ, Խլուրդ, ― ասաց Չիպոլինոն, ― մի ինքդ մտածիր, մի՞թե ես կարող եմ փախչել։ Հայրս հիվանդ է, իր խցում փակված։

Խլուրդը ծոծրակը քորեց։

Ես գիտեմ նրա խուցը․ ― ասաց նա, ― ես լավ ուսումնասիրել եմ բանտի հատակագիծը, որ դու ուղարկել էիր ինձ։ Բայց մենք մի՞թե ժամանակ ունենք․ դու պիտի այդ մասին ինձ նախազգուշացնեիր։

Նա ազդանշան տվեց, և անմիջապես մոտ հարյուր խլուրդ հավաքվեց։

― Տղե՛րք, մենք պիտի մի անցք էլ փորենք, ա՛յ, մինչև բանտի այն անկյունը, ― ասաց ծեր Խլուրդը, ― հը՜, փորե՞նք թե չէ։

― Ի՞նչ հարց է դա, քառորդ ժամից պատրաստ կլինի։

Հազիվ էին նրանք ծերունուն ստորանցքով դուրս տարել, երբ Լիմոնուկները ներս մտան։ Նրանք ոտքի տակ էին տալիս ամբողջ բանտը, փնտրում կալանավորներին ու չէին հասկանում, թե ինչպես կարող էին նրանք անհայտանալ։

Երբ վերջապես բանտապահները գլխի ընկան, թե ինչ է տեղի ունեցել, այնպես վախեցան իշխանի կողմից պատժվելուց, որ իրենց հերթին զենքերը թափելով նետվեցին խլուրդների փորած ստորանցքի մեջ։

Դաշտ դուրս գալով, նրանք թաքնվեցին գյուղացիների տներում, դեն գցեցին լիմոնական համազգեստը և բանվորական շորեր հագան։

Ասում են, թե նրանք իրենց գլխարկների վրայի զանգակներն էլ դեն գցեցին։ Եկեք հավաքենք այդ զանգակներն ու փոքրիկներին տանք։ Թող ինչքան կուզեն զնգզնգացնեն։

Իսկ Չիպոլինո՞ն։ Հետո ի՞նչ եղավ նա։

Ծեր Խլուրդը և Չիպոլինոն, կարծելով, թե բանտից փախած Լիմոնուկները իրենց հետևից են ընկել, ուրիշ անցք փորեցին։ Ահա թե ինչու Լիմոնուկներն այնպես էլ չհասան նրանց։

Հապա որտե՞ղ են նրանք հիմա։

Սպասեցեք՝ կիմանաք։

Մրցություն արգելակներով

Իշխանը մեծ տոնախմություն կազմակերպեց։

― Իմ հպատակներին զվարճալիքներ են պետք, ― վճռեց իշխան Լիմոնը, ― այդ դեպքում նրանք իրենց կարիքների և դժբախտությունների մասին մտածելու ժամանակ չեն ունենա։

Նա որոշեց ձիարշավ կազմակերպել, որին պետք է մասնակցեին բոլոր առաջին, երկրորդ և երրորդ կարգի պալատական Լիմոնները։ Հասկանալի է, որպես հեծյալներ և ոչ թե ձիեր։

Դրանք առանձնահատուկ մրցումներ էին։ Ձիերը պետք է քաշեին արգելակված անիվներով կառքեր։

Մրցությունից առաջ ինքը իշխանը ստուգեց բոլոր արգելակները, որպեսզի տեսնի, գործո՞ւմ են դրանք թե չէ։

Արգելակները այնքան լավ էին գործում, որ անիվները բոլորովին չէին պտտվում։ Այդ իսկ պատճառով կառք քաշելը ձիերի համար հարյուրապատիկ դժվարանում էր։

Երբ իշխանն ազդանշան տվեց, ձիերը սմբակները խփեցին գետնին, սանձերից փրփուր թափելով, բոլոր մկանները լարեցին, բայց կառքերը նույնիսկ տեղից չշարժվեցին։ Այդ ժամանակ հեծյալ֊Լիմոններն սկսեցին ձիերին հարվածել իրենց երկար խարազաններով։ Դա օգնեց։ Կառքերը մի քանի սանտիմետր առաջ գնացին, և իշխանը սկսեց ուրախ ծափահարել։ Հետո ինքը դուրս եկավ հրապարակ ու սկսեց ձիերին ամբողջ ուժով խփել։ Ըստ երևույթին այդ զբաղմունքը նրան մեծ հաճույք էր պատճառում։

Նրան հաճույք պատճառելու համար, Լիմոնները գոչում էին․

― Ձերդ մեծություն, բարի եղեք իմ ձիերին էլ խփել։

Իշխան Լիմոնը ինչքան ուժ ուներ խարազանը շրխկացնում էր։ Կառքերի վրա կանգնած հեծյալները նույնպես սկսեցին հարվածներ տեղալ։ Խարազանի ամեն մի հարված ձիու մեջքին սպիտակ, երկար շերտ էր բացում, բայց դա իշխանին բոլորովին չէր անհանգստացնում։ Նա շատ հպարտ էր, որ այդքան զվարճալի բան է հնարել։

― Ամեն մի ձի, եթե նրան ոչինչ չի խանգարում, կարող է վազել, ― ասում էր նա, ― իսկ ես ուզում եմ տեսնել, կարո՞ղ են արդյոք վազել, եթե նրանց խանգարում են։

Խեղճ ձիերը, որ ցավից ու լարումից կատաղել էին, քիչ էր մնում ցած ընկնեին։

Հանդիսականները զայրանում էին, բայց ստիպված էին նայել այդ վայրենի մրցությանը, ավելի ճիշտ՝ տանջանքին, որովհետև եթե իշխանը որոշել էր, որ նրանք պետք է զվարճանային, ապա նրանց բռնությամբ էին զվարճացնում։

Բայց հանկարծ իշխանը՝ հարվածելու համար բարձրացրած խարազանը ձեռքին՝ քարացավ և աչքերն այնպես չռեց, որ քիչ էր մնացել տեղից դուրս թռչեին։ Նրա ոտքերն սկսեցին դողալ, դեմքն ավելի դեղնեց, և դեղին գլխարկի տակ մազերը բիզ֊բիզ կանգնեցին, այնպես որ ոսկե զանգակիկն սկսեց հուսահատ զնգզնգալ։

Իշխանը տեսավ, թե ինչպես ուղիղ իր ոտների մոտ հողը սկսեց քանդվել։ Այո՛, այո՛, հողը քանդվեց։

Ակզբում մի ճեղք երևաց, հետո էլի ճեղքեր երևացին, ապա մի փոքրիկ բլրակ բարձրացավ՝ նրանցից, որ խլուրդներն են դաշտում շինում։ Հետո բլրակի գագաթին մի անցք բացվեց։ Այդ անցքը լայնացավ և այնտեղ սկսեց երևալ մի գլուխ, հետո ուսեր և ինչ֊որ կենդանի էակ արմունկների ու ծնկների օգնությամբ հողի երես բարձրացավ։ Դա Չիպոլինոն էր։

Անցքի միջից լսվեց Խլուրդի անհանգստացած ձայնը․

― Ե՛տ դարձիր, Չիպոլինո, մենք սխալվել ենք, սիրելիս, ե՛տ դարձիր։

Բայց Չիպոլինոն արդեն ոչինչ չէր լսում։ Ուղիղ իր դիմաց տեսնելով խարազանը ձեռքին քարացած, աղե արձան դարձած իշխանի գունատ, քրտնակալած դեմքը, Չիպոլինոն կատաղությունից սկսեց դողալ։

Բոլորովին չմտածելով, թե ինչ է անում, տղան նետվեց իշխանի վրա և նրա ձեռքից խարազանը խլեց։ Իշխանը դեռ ուշքի չէր եկել, երբ Չիպոլինոն, խարազանը օդում թափահարելով, ինչքան ուժ ուներ խփեց նրա մեջքին։ Իշխանն այնպես էր ապշել, որ փախչելու փորձ չէր անում։

― Օ՜, օ՜, օ՜, ― ոռնաց նա։

Չիպոլինոն նորից խարազանը քաշեց և այս անգամ ավելի ուժգին հարվածեց։

Միայն դրանից հետո իշխանը շուռ եկավ և պո՛ւկ, փախավ։

Դա ազդանշան էր։ Չիպոլինոյից հետո բանտից փախած մյուս կալանավորներն էլ գետնի տակից դուրս եկան։

Ժողովուրդը նրանց դիմավորեց ուրախության ճիչերով։ Հայրերը տեսան որդիներին, կանայք տեսան ամուսիններին։

Մի ակնթարթում ոստիկանության շղթան կտրվեց, և ժողովուրդը լցվելով մրցահրապարակ, ազատագրված գերիներին ձեռքերի վրա առաջ տարավ։

Պալատական հեծյալները ուզում էին իրենց կառքերով փախչել, բայց ինչքան էլ մտրակում էին ձիերին, անիվները տեղից չէին շարժվում։ Պալատականներին բռնեցին և ձեռքերն ու ոտները կապեցին։

Սակայն իշխանն այնուամենայնիվ կարողացավ բարձրանալ իր կառքը, որը մրցումներին չէր մասնակցում և արգելակներ չուներ։ Նա կարողացավ ժամանակին փախչել։ Բայց վախեցավ իր պալատում թաքնվել և մոլեգին ճիչերով ձիերին քշելով, սլացավ դաշտ։ Հնազանդ ձիերը այնպես քառատրոփ սլացան, որ կառքը վերջ ի վերջո շուռ եկավ, և իշխանը գլխիվայր ընկավ մի փխրուն կույտի մեջ, որը դաշտերը պարարտացնելու համար էր նախատեսված։

― Ամենահարմար տեղն է նրա համար, ― կասեր Չիպոլինոն, եթե տեսներ, թե ի՛նչ պատահեց իշխանի հետ։

Սինյոր Պոմիդորը եղանակի հարկ է նշանակում

Այն ժամանակ, երբ քաղաքում տեղի էին ունենում այս դեպքերը, կոմսուհի Բալերի Պոմիդորը հավաքել էր գյուղի բոլոր բնակիչներին, որպեսզի նրանց մի շատ կարևոր որոշում հայտնի։

Դատարանի նախագահը, իհա՛րկե, էլի նույն ասպետ Պոմիդորն էր, փաստաբանը՝ Սիսեռիկը, իսկ քարտուղարը՝ սինյոր Մաղդանոսը։ Ձախ ձեռքով նա արձանագրում էր կողմերի ճառերը և դատարանի վճիռը, իսկ աջ ձեռքում բռնել էր իր վանդակավոր թաշկինակը, որը նա գործածում էր գրեթե ամեն րոպե։ Ժողովուրդը լրջորեն անհանգստացած էր, որովհետև ամեն մի դատական նիստի միայն տհաճություններ էին հաջորդում։

Անցյալ նիստին տրիբունալը որոշել էր, որ գյուղում ոչ միայն հողը, այլև օդը պատկանում է կոմսուհի Բալերին, դրա համար էլ բոլոր նրանք, ովքեր շնչում էին, պետք է օդի վարձակալության համար փող վճարեին։ Ամիսը մեկ անգամ ասպետ Պոմիդորը շրջում էր գյուղի տներն ու գյուղացիներին ստիպում, որ իր ներկայությամբ խոր շնչեին։ Շնչելիս և արտաշնչելիս նա հերթով չափում էր նրանց կրծքի ծավալը, հետո հաշվում էր և որոշում, թե ամեն մի սպառող ինչքան պիտի վճարի։ Քավոր Դդումը, ինչպես հայտնի է, շատ էր հառաչում, դրա համար էլ բոլորից շատ էր վճարում։

Իսկ հիմա տեսնես ամրոցի տերերը ի՞նչ են պահանջելու գյուղացիներից։

Ասպետ Պոմիդորն առաջինը խոսք վերցրեց և խոր լռության մեջ արտասանեց․

― Վերջին ժամանակներս ամրոցի եկամուտները նկատելիորեն պակասել են։ Իսկ դուք գիտեք, որ մեր խեղճ կոմսուհիները, որ այրի են և լրիվ որբեր, ապրում էին միայն իրենց պատկանող հողերի եկամուտով ու, բացի իրենցից, ստիպված են պահել նաև իրենց ազգականներին՝ հերցոգ Մանդարինին և Բարոն Նարնջին, որպեսզի նրանք սովից չմեռնեն․․․

Վարպետ Խաղողը թաքուն նայեց բարոնին, որն անկյունում նստած, աչքերը համեստորեն խոնարհած՝ իր քաղցը հագեցնում էր տապակած նապաստակով ու ճնճղուկների խավարտով։

― Այս ու այն կողմ նայելու կարիք չկա, ― խստությամբ գոռաց ասպետ Պոմիդորը։ ― Եթե դուք պիտի գլուխներդ շարժեք, ես կհրամայեմ շենքն ազատել։

Վարպետ Խաղողն շտապեց հայացքն ուղղել սեփական կոշիկների քթերին։

― Մեր ազնիվ կոմսուհիները, մեր մեծապատիվ տիրուհիները, դատարանին մի խնդրանք են ներկայացրել, գրված, ինչպես օրենքն է պահանջում, դրոշմաթղթի վրա, որպեսզի պահանջեն ճանաչել իրենց անկապտելի իրավունքներից մեկը․․․ Փաստաբան, փաստաթուղթը կարդացեք։

Սինյոր Սիսեռիկը ոտքի ելավ, հազաց, թոքերը լցրեց օդով և դանդաղ ու ազդեցիկ տոնով սկսեց կարդալ․

― «Ներքո ստորագրյալ կոմսուհի Ավագը և կոմսուհի Կրտսերը, որոնք սերում են Բալերի հարգելի տոհմից, հաստատում են, որ լինելով իրենց դաստակերտի օդի տերերը, նրանք պետք է ճանաչվեն նաև տարվա ընթացքում տեղացող մթնոլորտային տեղումների տերերը։ Այս պատճառով էլ նրանք դատարանից պահանջում են հաստատել, որ գյուղի ամեն մի բնակիչ պարտավոր է վճարել հասարակ անձրևի համար՝ հարյուր լիր, ամպրոպախառն ու կայծակնախառն տեղատարափ անձրևի համար՝ երկու հարյուր լիր, երեք հարյուր լիր՝ ձյան և չորս հարյուր լիր կարկուտի համար»։ Ստորագրություններ՝ «կոմսուհի Բալ Ավագ, կոմսուհի Բալ կրտսեր»։

Սինյոր Սիսեռիկը նստեց․

Նախագահը հարցրեց․

― Դուք ասում եք, որ խնդրագիրը գրված է դրոշմաթղթի վրա՞։

― Այո, սինյոր նախագահ, ― նորից ոտքի թռչելով պատասխանեց սինյոր Սիսեռիկը, ― դրոշմաթղթի։

― Երկու կոմսուհիների ստորագրությունների իսկությունը հաստատվա՞ծ է։

― Հաստատված է։

― Հրաշալի է, ― հայտարարեց սինյոր Պոմիդորը, ― եթե խնդրագիրը գրված է դրոշմանիշի վրա և ստորագրություններն իսկական են, ապա ամեն ինչ պարզ է։

Դատարանը գնում է խորհրդակցելու։

Ասպետը ոտքի ելավ, փաթաթվեց սև թիկնոցի մեջ, որն անընդհատ ընկնում էր նրա ուսերից, և գնաց հարևան սենյակը վճիռ կայացնելու։

Ջութակահար Տանձը հրեց իր հարևան Սոխ Պրասին և շշուկով հարցրեց․

― Քո կարծիքով արդարացի՞ է, որ մենք կարկտի համար էլ պետք է վճարենք։ Դե անձրևի, ձյան համար հասկանում եմ, դրանք ցանքերին օգուտ են բերում։ Բայց կարկուտն առանց այն էլ մեծ դժբախտություն է, իսկ դրա համար ամենից շատ են պահանջում։

Սոխ Պրասը չպատասխանեց, նա մտախոհ հարդարում էր իր երկար բեղերը։

Վարպետ Խաղողը շփոթված՝ գրպաններն էր քրքրում։ Նա բիզն էր փնտրում, որպեսզի ծոծրակը քորի, բայց հանկարծ հիշեց, որ նախքան դահլիճ մտնելը գյուղի բնակիչները պետք է հրազենը և սառը զենքը հանձնեին։ Հրազեն նրանց մոտ չկար, բայց բիզը սառը զենք համարեցին։

Սպասելով դատավճռին, սինյոր Մաղդանոսը աչքը չէր կտրում ներկա եղողներից և մատյանում գրում էր․

«Տանձը փսփսում էր։ Սոխ Պրասը բեղերն էր հարդարում։ Սանամեր Դդումը անընդհատ շարժվում էր։ Քավոր Դդումը երկու անգամ խոր հառաչեց»։

Այդպես իր ընկերների անուններն է գրում այն դպրոցականը, որին ուսուցչուհին հանձնարարել է մինչև իր գալը հսկել դասարանին։

«Կարգապահները» սյունակում սինյոր Մաղդանոսը գրեց․

«Հերցոգ Մ․ իրեն հիանալի է պահում։ Բարոն Ն․ շատ լավ։ Նա տեղից չի շարժվում, ձայն չի հանում և երեսունչորսերորդ ճնճղուկն է ուտում»։

«Է՜խ, ― բիզ չունենալու պատճառով եղունգներով ծոծրակը քորում ու մտածում էր վարպետ Խաղողը, ― եթե մեր Չիպոլինոն այստեղ լիներ, այս ամբողջ այլանդակությունը չէր լինի։ Այն օրվանից, ինչ Չիպոլինոն բանտում է, մեզ հետ վարվում են ինչպես ստրուկների։ Մենք չենք կարող շարժվել առանց սինյոր Մաղդանոսի մատյանն ընկնելու»։

Բանն այն է, որ բոլորը, ովքեր ընկնում էին սինյոր Մաղդանոսի «մեղանչածները» սյունակը, պիտի տուգանք վճարեին։ Վարպետ Խաղողը գրեթե ամեն օր տուգանք էր վճարում, իսկ երբեմն էլ օրական երկու տուգանք։

Վերջապես դատարանը, այսինքն՝ ասպետ Պոմիդորը, վերադարձավ նիստերի դահլիճ։

― Ոտքի՛, ― հրամայեց սինյոր Մաղդանոսը, բայց ինքը մնաց նստած։

― Ուշադրություն, հիմա կհայտնեմ դատավճիռը, ― ասաց ասպետը, ― լսելով կոմսուհի Բալերի խնդրանքը, դատարանը որոշեց հաստատել, որ վերոհիշյալ կոմսուհիները անձրևի, ձյան և կարկուտի, ինչպես նաև երկնքի կողմից ուղարկված ամեն տեսակ լավ ու վատ եղանակների համար հարկ հավաքելու իրավունք ունեն։ Այդ պատճառով էլ դատարանը հաստատում է հետևյալը․ Բալերին պատկանող գյուղի ամեն մի բնակիչ պարտավոր է եղանակի համար վճարել կոմսուհիների պահանջած գումարից երկու անգամ ավելի․․․։

Դահլիճում տրտունջներ լսցեցին։

― Լռե՛լ, ― ճչաց ասպետ Պոմիդորը, ― եթե չէ անմիջապես կհրամայեմ շենքը ազատել։ Ես դեռ չեմ ավարտել․ «Դատարանը վճռեց, որ վերոհիշյալ քաղաքացիները պարտավոր են նաև հարկ վճարել ցողի, եղյամի, մառախուղի և խոնավության մյուս տեսակների համար։ Վճիռը ուժի մեջ է մտնում այսօրվանից»։

Բոլորը վախեցած նայեցին պատուհաններին, հույս ունենալով, թե պարզ երկինք կտեսնեն։ Սակայն պարզվեց, որ երկինքը սև, ամպրոպային ամպերով է պատած։ Պատուհանների ապակիներին մի քանի կարկուտ կպավ։

«Աստված իմ», ― ծոծրակը քորելով մտածեց վարպետ Խաղողը, ― արի և ութ հարյուր լիր վճարիր։ Անիծվա՛ծ ամպեր»։

Սինյոր Պոմիդորն էլ պատուհանից դուրս նայեց, և նրա կարմիր ու լայն դեմքը ուրախությունից փայլատակեց։

― Ձերդ ողորմածություն, ― ասաց սինյոր Սիսեռիկը, ― շնորհավորում եմ ձեզ։ Ձեր բախտը բերեց, բարոմետրը իջնում է, ուժեղ անձրև է լինելու։

Բոլորը ատելությամբ նայեցին փաստաբանին։ Սինյոր Մաղդանոսը արագ նայեց ներկաներին և մատյանում գրանցեց նրանց, ում աչքերում կարելի էր հանդիմանություն կարդալ։

Երբ իրոք կայծակով, ամպրոպով և կարկուտով անձրևն սկսվեց, սինյոր Սիսեռիկը սինյոր Մաղդանոսին ուրախացած աչքով արեց, իսկ վարպետ Խաղողը կատաղությունից հազիվ էր շնչում և ստիպված էր ավելի սևեռուն նայել իր կոշիկներին, որպեսզի տուգանքի չենթարկվի։

Գյուղի բնակիչները նայում էին տեղատարափին, ինչպես մի կատարյալ դժբախտության։ Նրանց թվում էր, թե որոտն ավելի սարսափելի է, քան թնդանոթաձգությունը, իսկ կայծակները կարծես խփում էին ուղիղ նրանց սրտին։

Սինյոր Մաղդանոսը քիմիական մատիտը թքոտելով, սկսեց արագ հաշվել, թե այդ աստվածային ողորմությունից ամրոցի տերերն ինչքա՛ն կշահեն։ Բավական ազդեցիկ թիվ ստացվեց, իսկ տուգանքների հետ հաշված՝ ավելի ազդեցիկ։

Սանամեր Դդումը լաց եղավ։ Սոխ Պրասի կինը ընկնելով ամուսնու ուսին և նրա բեղերով արցունքները սրբելով, հետևեց սանամեր Դդումի օրինակին։

Ասպետ Պոմիդորը սարսափելի կատաղեց և ոտները հատակին խփելով, բոլորին դահլիճից դուրս արեց։

Գյուղացիները դուրս եկան կարկտախառն անձրևի տակ և դանդաղ գնացին գյուղ։ Չէին էլ շտապում։ Կարկուտը զարնվում էր դեմքերին, անձրևի շիթերը հոսում էին շորերի տակ, բայց նրանք կարծես դա չէին էլ զգում։ Երբ մարդ մեծ վիշտ է ունենում, մանր բաներն արդեն չի տեսնում։

Գյուղ հասնելու համար հարկավոր էր կտրել անցնել երկաթուղին։ Գյուղացիները ուղեփակոցի մոտ կանգ առան, քանի որ մի րոպեից հետո գնացք պիտի անցներ։ Ուղեփակոցի մոտ գնացքին նայելը միշտ էլ հետաքրքիր է։ Տեսնում ես, թե ինչպես է փնչալով ու ծուխ արձակելով անցնում շոգեքարշը, որի պատուհանից նայում են ուղևորները՝ թիկնոցավոր գյուղացիներ, կանայք, երեխաներ, որոնք տոնավաճառից են վերադառնում․․․

Ահա և սև շալով մի գյուղացի կին, իսկ վերջին վագոնում․․․

― Օ՜, երկինք, ― բացականչեց սանամեր Դդումը, ― հլա նայեք վերջին վագոնին։

― Կարծես թե, ― երկչոտ ասաց քավոր Դդումը, ― կարծես թե արջեր են այնտեղ․․․

Եվ իրոք, վագոնի պատուհանի մոտ երեք արջ էին կանգնած և հետաքրքրությամբ նայում էին դուրս։

― Չտեսնված բան, ― ծոր տվեց Սոխ Պրասը։ Զարմանքից նրա բեղերը ցցվել էին։

Հանկարծ երեք արջերից մեկը գլխով ու թաթով արեց, կարծես ողջունում էր ուղեփակոցի մոտ կանգնած անձրևի տակ թրջվող մարդկանց։

― Ի՞նչ է ատմաները ցցում, ― փնթփնթաց վարպետ Խաղողը, ― մի սրան տես, արջ է, բայց էլի ձեռ է առնում մեզ։

Բայց արջը շարունակում էր գլխով անել, և երբ գնացքն անցավ, նա գլուխը դուրս հանեց և թաթն այնպես թափահարեց, որ քիչ էր մնում ցած ընկնի։ Լավ էր, որ մյուս արջերը ժամանակին բռնեցին ու ետ քաշեցին նրան։

Մեր բարեկամները կայարան հասան հենց այն ժամանակ, երբ գնացքը կանգ առավ։ Արջերն առանց շտապելու վագոնից դուրս եկան, և երեքից ամենամեծը տոմսերը ցույց տվեց հսկիչին։

― Սրանք երևի կրկեսի ակրոբատ արջեր են, ― ասաց վարպետ Խաղողը, ― երևի ներկայացում պիտի տան։ Հիմա փայտե սուլիչը ձեռքին՝ կերևա նրանց սանձահարող ծերուկը։

Սանձահարողն իսկապես հայտնվեց, բայց ոչ թե ծերուկ, այլ կանաչ գլխարկով, ծունկը կարկատած կապույտ շալվարով մի տղա։ Նրա դեմքը աշխույժ էր, ուրախ և կարծես գյուղի բնակիչներին բոլորին էլ շատ ծանոթ։

― Չիպոլի՜նո, ― նրա կողմը նետվելով, բացականչեց Խաղողը։

Այո՛, դա իրոք Չիպոլինոն էր։ Գյուղ վերադառնալուց առաջ նա կենդանաբանական այգի գնաց և արջերին ազատեց։ Այս անգամ պահակն այնքան խորն էր քնել, որ կարելի էր ոչ միայն արջերին, այլև Փղին տանել, եթե նա համաձայներ կենդաբանական այգուց փախչել։

Բակց ծեր Փիղը չէր հավատում, թե հասել է ազատության ժամը, և մնաց փղանոցում՝ իր հուշերը գրելու․․․

Ինչքա՜ն գրկախառնություն, համբույրներ, հարցուփորձ ու պատմություններ եղան։ Եվ այս բոլորը տեղատարափ անձրևի տակ։ Չէ՞ որ երբ ուրախանում ես, մանր բաները չես նկատում, նույնիսկ մրսելուց չես վախենում։

Ջութակահար Տանձը անընդհատ սեղմում էր ջահել արջի թաթը։

― Հիշո՞ւմ եք, ինչպես էիք պարում իմ նվագի տակ, ― ուրախ աչքով անելով հարցնում էր նա։

Արջը շատ լավ էր հիշում և անմիջապես, չսպասելով երաժշտության, նորից սկսեց պարել․ երեխաները ուրախացած ծափ տվին։

Պարզ է, Չիպոլինոյի վերադարձի մասին անմիջապես հայտնեցին Բալուկին։ Պատկերացրեք, թե հանդիպելիս ինչպիսի ջերմությամբ նրանք գրկախառնվեցին։

― Դե՛, իսկ հիմա գործից խոսենք, ― ասաց Չիպոլինոն, ― ես պետք է ձեզ հայտնեմ, թե ի՛նչ եմ մտադիր անել։

Քանի դեռ Չիպոլինոն բարեկամներին պատմում է, թե ինչ է մտադիր անել, գնանք տեսնենք, ի՛նչ է անում իշխան Լիմոնը։