Փոքրիկ Մուքը

Իմ հայրենի Նիկե քաղաքում ապրում էր մի մարդ, որին կոչում էին Փոքրիկ Մուք։ Թեպետ այն ժամանակ ես դեռ երեխա էի, բայց շատ լավ եմ հիշում նրան, մանավանդ, որ մի անգամ նրա պատճառով հորիցս մի լավ ծեծ կերա։ Այն ժամանակ փոքրիկ Մուքն արդեն ծեր մարդ էր, բայց շատ կարճ հասակ ուներ։ Եվ տեսքն էլ, ընդհանրապես, շատ ծիծաղելի էր, փոքրիկ, բարալիկ մարմնի վրա տնկված էր ահագին գլուխը, որ շատ ավելի մեծ էր, քան սովորական մարդկանցը։

Փոքրիկ Մուքն ապրում էր հին, մեծ տան մեջ, բոլորովին մեն֊մենակ։ Նույնիսկ իր ճաշն ինքն էր պատրաստում։ Ամեն օր կեսօրին նրա տան գլխին թանձր ծուխ էր բարձրանում։ Եթե այդ ծուխը չլիներ, հարևանները չէին իմանա՝ ողջ֊առողջ է թզուկը, թե՞ մեռել է արդեն։ Փոքրիկ Մուքը փողոց էր դուրս գալիս ամսական միայն մեկ անգամ, այն էլ ամսվա առաջին օրը։ Բայց հաճախ երեկոները մարդիկ տեսնում էին, թե ինչպես նա զբոսնում է իր տան տափակ կտուրին։ Ներքևից այնպես էր թվում, թե տան կտուրին հենց միայն մի ահագին գլուխ է ետ ու առաջ շարժվում։

Ես ու իմ ընկերները չար տղաներ էինք և սիրում էինք մարդկանց ծաղրել ու ջղայնացնել, դրա համար էլ, երբ Փոքրիկ Մուքը դուրս էր գալիս տանից, մեզ համար իսկական տոն էր լինում։ Այդ օրը մենք հավաքվում էինք Մուքի տան առաջ և սպասում նրա դուրս գալուն։ Ահա զգուշությամբ բացվում է դուռը։ Այնտեղից դուրս է ցցվում Փոքրիկ Մուքի գլուխը՝ ահագին չալմայի մեջ։ Լայն գոտուց կախված էր լինում խանչալը՝ այնքան երկար, որ դժվար էր ասել՝ խանչա՞լն է կախված Մուքից, թե՞ Մուքն է կախված խանչալից։

Վերջապես, երբ Մուքը փողոց էր դուրս գալիս, մենք ողջունում էինք նրան ուրախ աղաղակներով և պարում, ցատկոտում էինք նրա շուրջը գժվածի պես։ Փոքրիկ Մուքը հպարտ֊հպարտ գլխով ողջունում էր մեզ և մաշիկները շրխկացնելով հանդարտ քայլում փողոցով։ Նրա մաշիկներն էլ շատ խոշոր էին, այդպիսի մաշիկներ ոչ ոք ոչ մի տեղ չէր տեսել։ Մենք, տղաներս, վազում էինք նրա հետևից ու գոռում․ «Փոքրիկ Մո՛ւք, Փոքրիկ Մո՛ւք»։ Նրա մասին նույնիսկ այսպիսի մի երգ էինք հորինել․

Այսպես մենք հաճախ էինք ծաղրում խեղճ թզուկին, և, թեպետ ամոթ է ինձ համար, բայց ստիպված եմ խոստովանել, որ ես ամենից շատ էի նեղացնում նրան։ Ամեն անգամ քաշքշում էի Մուքի խալաթի փեշից, իսկ մի անգամ էլ դիտմամբ ոտքս դրի նրա մաշիկի կրնկին այնպես, որ խեղճը վայր ընկավ։ Այս բանն ինձ շատ ծիծաղելի թվաց, բայց հենց որ Փոքրիկ Մուքը դժվարությամբ վեր կացավ և քայլեց ուղիղ դեպի մեր տուն, իմ ծիծաղը կտրվեց։ Երկար ժամանակ նա մեր տանից դուրս չէր գալիս։ Ես դռան հետևը թաք էի կացել և անհամբեր սպասում էի, թե ինչ է լինելու։

Վերջապես դուռը բացվեց, և թզուկը դուրս եկավ։ Հայրիկս հարգանքով նրա թևը բռնած՝ ճանապարհեց մինչև շեմքը և որպես հրաժեշտ՝ խոնարհ գլուխ տվեց։ Ես զգում էի, որ իմ բանը լավ չի և երկար ժամանակ սիրտ չէի անում տուն գնալ։ Վերջապես քաղցը վախին հաղթեց, և ես վախվխելով տուն մտա, բայց սիրտ չէի անում գլուխս բարձրացնել։

― Լսել եմ, որ դու Փոքրիկ Մուքին նեղացնում ես, ― խստությամբ ասաց հայրս։ ― Ես քեզ կպատմեմ նրա արկածները, և դու երևի այլևս չես ծաղրի այդ խեղճ թզուկին։ Բայց մինչև այդ դու կստանաս այն, ինչ քեզ հասնում է։

Իսկ այդպիսի բաների համար ինձ մի լավ ծեծ էր հասնում։ Պետք եղած թվով հարվածները տալուց հետո հայրս ասաց․

― Հիմա լսիր ուշադիր։

Եվ նա ինձ պատմեց Փոքրիկ Մուքի պատմությունը։

Մուքի հայրը (ասենք նրա իսկական անունը Մուք չի եղել, այլ եղել է Մուքրա) ապրում էր Նիկեում և հարգարժան մարդ էր, բայց հարուստ չէր։ Նա էլ Մուքի պես շարունակ նստում էր տանը և քիչ էր պատահում, որ փողոց դուրս գա։ Մուքին ամենևին չէր սիրում ու ոչինչ չէր սովորեցնում, որովհետև սա թզուկ էր։

― Դու վաղուց արդեն երեխա չես, ― ասում էր նա Մուքին, ― բայց դեռ չարություններ ես անում ու պարապ֊սարապ ման գալի։

Մի անգամ էլ Մուքի հայրը փողոցում վայր ընկավ ու ծանր վնասվածք ստացավ։ Դրանից հետո նա հիվանդացավ և շուտով մեռավ։ Փոքրիկ Մուքը մնաց բոլորովին մենակ, առանց մի գրոշ փողի։ Հոր ազգականները նրան տանից դուրս արին ու ասացին․

― Գնա աշխարհ֊աշխարհ ման արի․ գուցե թե քո բախտը գտնես։

Մուքը խնդրեց միայն հորից մնացած հին շալվարը և բաճկոնը։ Նրա հայրը բարձրահասակ ու հաստամարմին մարդ էր, բայց Մուքը առանց երկար մտածելու շալվարն էլ կարճացրեց, բաճկոնն էլ ու հագավ։ Ճիշտ է, դրանք շատ լայն էին, բայց թզուկը դրա դեմ ոչինչ չէր կարող անել։ Նա չալմայի փոխարեն մի սրբիչ փաթաթեց գլխին, խանչալը կախեց գոտուց, մի գավազան ձեռքն առավ ու ճամփա ընկավ՝ ինքն էլ չիմանալով թե ուր։

Շուտով քաղաքից դուրս եկավ և երկու օր շարունակ ճամփա էր գնում։ Շատ էր հոգնել ու սովել։ Հետը ոչ մի ուտելիք չուներ և սնվում էր արմատեղենով ու զանազան հատիկներով։ Իսկ գիշերները պառկում էր դաշտում, բաց երկնքի տակ։

Երրորդ օրվա առավոտյան մի բլրի գլխից նա տեսավ մի մեծ, գեղեցիկ քաղաք՝ զարդարված դրոշներով ու դրոշակներով։ Վերջին ուժերը հավաքելով՝ Փոքրիկ Մուքը քայլեց դեպի այդ քաղաքը։

«Գուցե թե հենց այս քաղաքում գտնեմ իմ բախտը», ― ասում էր նա ինքն իրեն։

Թեև քաղաքը մոտիկ էր թվում, բայց Մուքը էլի երկար ճանպարհ գնաց։ Վերջապես կեսօրին նա հասավ քաղաքի դարբասին։ Քաղաքի տները շատ գեղեցիկ էին։ Լայն փողոցները լիքն էին ժողովրդով։ Փոքրիկ Մուքը շատ քաղցած էր, բայց ոչ ոք նրա առաջ դուռը չէր բացում ու չէր հրավիրում ներս մտնել, հանգստանալ։

Մուքը հազիվ ոտքերը քարշ տալով վհատ թափառում էր փողոցներում։ Նա անցնում էր մի բարձր, գեղեցիկ տան մոտով, մեկ էլ հանկարծ այդ տան լուսամուտներից մեկը լայն բացվեց, և մի ինչ֊որ պառավ գլուխը դուրս հանելով կանչեց․

Եվ իսկույն այդ տան դուռը բացվեց ու սկսեցին ներս մտնել շներ ու կատուներ, շատ կատուներ ու շներ։ Մուքը մտածեց, ու ինքն էլ ներս մտավ։ Հենց այդ ժամանակ նրա առջևից գնում էին երկու կատու, և թզուկը մտածեց ետ չմնալ դրանցից, այս կատուները երևի գիտեն, թե ուր պիտի գնալ։

Այսպես Մուքը սանդուղքով բարձրացավ և տեսավ այն պառավին, որ կանչում էր լուսամուտից։

― Ի՞նչ ես ուզում, ― բարկությամբ հարցրեց պառավը։

― Դու կանչում էիր ճաշ ուտելու, ― ասաց Մուքը, ― ես էլ շատ քաղցած եմ։ Եվ ահա եկել եմ ճաշ ուտելու։

Պառավը բարձր֊բարձր ծիծաղեց ու ասաց․

― Դու այդ որտեղի՞ց ես լույս ընկել, ա՛յ տղա։ Քաղաքում բոլորը գիտեն, որ ես ճաշ եմ պատրաստում իմ սիրելի կատուների համար։ Եվ որպեսզի նրանց համար տխուր չլինի, ես հարևաններին էլ եմ հրավիրում։

― Ինձ էլ կերակրիր նրանց հետ, ― խնդրեց Մուքը։

Եվ նա պառավին պատմեց, թե ինչ ծանր օրեր է քաշել հոր մահից հետո։ Պառավը նրան խղճաց և կուշտ կերակրեց։ Երբ Փոքրիկ Մուքը կուշտ կերել և հանգստացել էր, պառավն ասաց․

― Գիտե՞ս ինչ, Մո՛ւք։ Արի դու մնա ինձ մոտ ծառայիր։ Աշխատանքդ թեթև կլինի և լավ կապրես իմ տանը։

Կատուների ճաշը Մուքին դուր էր եկել, և նա համաձայնեց։ Ահավզի խանումը (այդպես էին կոչում պառավին) վեց կատու ուներ։ Ամեն առավոտ Մուքը սանրում էր այդ կատուներին և ապա օծում թանկագին օծանելիքով։ Ճաշին ուտելիք էր մատուցում նրանց, իսկ երեկոյան քնելու էր պառկեցնում փափուկ ներքնակների վրա ու ծածկում թավշյա վերմակներով։

Բացի կատուներից այդ տանը չորս շուն էլ կար։ Մուքը նրանց էլ էր խնամում, բայց շներն ավելի քիչ էին չարչարում նրան, քան կատուները։ Պառավը կատուներին սիրում էր ինչպես հարազատ երեխաների։

Փոքրիկ Մուքի համար պառավի մոտ նույնքան տխուր էր, որքան իր հոր տանը։ Բացի կատուներից ու շներից նա ուրիշ բան չէր տեսնում։

Սկզբում կյանքը բավական լավ էր ընթանում․ աշխատանքը քիչ էր, սնունդը՝ լավ, պառավն էլ շատ գոհ էր նրանից։ Բայց հետո կատուները երես առան։ Հենց որ պառավը ոտքը դուրս էր դնում տանից, սկսում էին գժի պես վազվզել սենյակում։ Եղած֊չեղածը թափթփում էին, թանկարժեք ամանները կոտրատում։ Բայց հենց որ լսում էին, որ պառավը բարձրանում է սանդուղքով, իսկույն ցատկում, պառկում էին իրենց ներքնակների վրա, կուչ գալիս, պոչները քաշում իրենց, որպես թե իրենք ոչինչ չեն արել։ Պառավը տեսնում էր, որ սենյակը տակնուվրա է արված, սկսում էր գոռգոռալ Փոքրիկ Մուքի վրա։ Որքան էլ Մուքը փորձեր արդարանալ, պառավն ավելի շատ իր կատուներին էր հավատում, քան ծառային։ Կատուներին նայելով իսկույն համոզվում էր, որ նրանք ոչ մի մեղք չունեն։

Խեղճ Մուքը սրա համար շատ էր դարդ անում և վերջ ի վերջո որոշեց պառավի մոտից հեռանալ։ Ահավզի խանումը խոստացել էր ծառայության համար փող վճարել նրան, բայց շարունակ հետաձգում էր ու չէր վճարում։

«Հենց որ փողը ստացա, ― մտածում էր Փոքրիկ Մուքը, ― իսկույն կհեռանամ։ Եթե իմանայի, թե պառավը որտեղ է փողը պահում, ես վաղուց վերցրած կլինեի որքան հասնում է ինձ»։

Պառավի տանը կար մի փոքրիկ սենյակ, որի դուռը միշտ փակ էր լինում։ Մուքը շատ էր ուզում իմանալ, թե ինչ կա այդ սենյակում պահված։ Ու հանկարծ մի օր էլ մտածեց, թե գուցե հենց այդ սենյակումն են պահված պառավի փողերը։

Մի առավոտ, երբ Ահավզին դուրս էր գնացել տանից, շնիկներից մեկը վազեց Մուքի մոտ ու նրա փեշը բռնեց (պառավն այդ շնիկին այնքան էլ չէր սիրում, իսկ Մուքը, ընդհակառակը, հաճախ էր նրան շոյում ու փաղաքշում)։ Շնիկը կամաց ծմրալով Մուքին քաշեց իր հետևից։ Նա թզուկին տարավ պառավի ննջարանը և կանգ առավ մի փոքրիկ դռնակի առաջ, որը մինչ այդ Մուքը չէր նկատել։

Շունը հրեց դուռը և մտավ մի ինչ֊որ սենյակ։ Մուքը ևս նրա հետևից ներս մտավ և զարմանքից քար կտրեց․ սա հենց այն սենյակն էր, որտեղ վաղուց ինքն ուզում էր լինել։

Ամբողջ սենյակը լիքն էր հին շորերով և զարմանալի հնադարյան ամանեղենով։ Մուքին առանձնապես դուր եկավ մի բյուրեղապակյա սափոր, որի վրա ոսկեգույն նախշեր կային։ Նա այդ սափորը ձեռքն առավ ու սկսեց զննել։ Հանկարծ խուփն ընկավ ― Մուքը չէր էլ նկատել, որ սափորը խուփ ունի ― և կոտրվեց։

Խեղճ Մուքը շատ վախեցավ։ Էլ մտածելու տեղ չէր, հարկավոր էր շուտ փախչել, թե չէ, պառավը որ գար ու տեսներ սափորի խուփը կոտրել է, այնքան կծեծեր, կիսամեռ կաներ։

Մուքը մի անգամ էլ աչք ածեց սենյակը և հանկարծ մի անկյունում տեսավ մի զույգ մաշիկ։ Ճիշտ է, դրանք շատ մեծ էին ու տգեղ, բայց Մուքի կոշիկներն էլ բոլորովին քրքրված էին։ Նա նույնիսկ ուրախ էր, որ մաշիկներն այդպես մեծ են, որովհետև եթե դրանք հագներ, բոլորը կտեսնեին, որ նա այլևս երեխա չի։

Տանից դուրս գալով՝ նա վազեց առանց ետ նայելու, մինչև որ քաղաքից դուրս եկավ դաշտ։ Այստեղ Մուքը ուզեց մի փոքր հանգստանալ, բայց հանկարծ զգաց, որ կանգ առնել չի կարողանում․ ոտքերն իրենք֊իրենց վազում էին ու սրան էլ քաշում։ Մուքը փորձեց վայր ընկնել, փորձեց ետ դառնալ, բայց չեղավ ու չեղավ։ Վերջապես նա հասկացավ, որ գաղտնիքը իր նոր մաշիկների մեջ է, նրանք էին, որ Մուքին առաջ էին քշում և չէին թողնում կանգ առնել։

Մուքն արդեն բոլորովին ուժասպառ էր եղել և չէր իմանում, թե ինչ անի։ Նա հուսահատված ձեռքերը թափահարեց և սայլապանի պես գոռաց․

― Տպռո՜ւ․․․ Տպռո՜ւ․․․ Կանգնի՛ր։

Եվ հանկարծ մաշիկները կանգ առան, ու խեղճ թզուկն ամբողջ թափով ընկավ գետնին։

Նա այնքան էր հոգնել, որ իսկույն քուն մտավ։ Եվ մի զարմանալի երազ տեսավ։ Երազում տեսավ, որ այն փոքրիկ շնիկը, որը նրան տարել էր գաղտնի սենյակը, մոտեցավ իրեն ու ասաց․

― Սիրելի Մուք, դու դեռ չգիտես, թե ինչպիսի հրաշք մաշիկներ են քո մաշիկները։ Բավական է, որ դու այդ մաշիկները հագնես, երեք անգամ կրնկիդ վրա շուռ գաս, և նրանք քեզ կտանեն որտեղ ցանկանաս։ Իսկ այդ գավազանը կարող է գանձ որոնել քեզ համար։ Որտեղ ոսկի լինի թաղված, այնտեղ գավազանը երեք անգամ քիթը կխփի գետնին, իսկ որտեղ արծաթ լինի թաղված, երկու անգամ կխփի։

Երբ Մուքն արթնացավ, իսկույն ուզեց փորձել, թե ճի՞շտ է ասել փոքրիկ շնիկը։ Նա ձախ ոտքը բարձրացրեց և փորձեց պտույտ գալ աջ կրնկի վրա, բայց ընկավ ու քիթը խփեց գետնին։ Նորից ու նորից փորձեց և վերջապես սովորեց պտույտ գալ կրնկի վրա առանց ընկնելու։ Այն ժամանակ նա գոտին պնդացրեց, երեք անգամ արագ պտույտ եկավ մի կրնկի վրա ու ասաց․

― Իսկույն տարեք ինձ հարևան քաղաքը։

Եվ հանկարծ մաշիկները նրան օդ բարձրացրին և քամու պես արագ սլացան ամպերի միջով։ Դեռ Փոքրիկ Մուքը ուշքի չէր եկել, մեկ էլ տեսավ կանգնած է մի քաղաքի շուկայում։

Նա նստեց մի խանութի առաջ, հողաթմբի վրա ու սկսեց մտածել, թե ինչպես անի, որ մի քիչ փող ճարի։ Ճիշտ է, նա կախարդական գավազան ուներ, բայց ի՞նչ իմանար, թե որտեղ է ոսկի կամ արծաթ պահված, որ գնար գտներ։ Ճարը որ կտրվեր, նա կարող էր փողով ցույց տալ իրեն, բայց հպարտությունը թույլ չէր տալիս այդ։

Եվ հանկարծ Փոքրիկ Մուքը հիշեց, որ հիմա ինքը կարողանում է շատ արագ վազել։

«Գուցե թե իմ մաշիկներն օգուտ կտան ինձ, ― մտածեց նա։ ― Գնամ թագավորի մոտ, խնդրեմ, որ ինձ սուրհանդակ վերցնի»։

Խանութի տիրոջը հարցրեց, թե որ ճանապարհով կարող է գնալ պալատ, և մի հինգ րոպե հետո արդեն պալատի դարբասի մոտ էր։ Բարապանը հարցրեց նրան, թե ի՞նչ է ուզում, և իմանալով, որ թզուկն ուզում է ծառա վարձվել թագավորի մոտ, նրան տարավ ստրուկների վերակացուի մոտ։ Մուքը վերակացուին խոնարհ գլուխ տվեց և ասաց․

― Ո՜վ տեր, ես կարող եմ ամենաարագավազ մարդուց էլ արագ վազել։ Թագավորի սուրհանդակ դարձրեք ինձ։

Ստրուկների վերակացուն արհամարհանքով նայեց թզուկին և քահ֊քահ ծիծաղելով ասաց․

― Քո ոտքերը բարակ են չոփի պես և ուզում ես սուրհանդա՞կ վարձվել։ Գնա կորիր այստեղից։ Ես նրա համար չեմ ստրուկների պետ կարգվել, որ ամեն մի հիմար ծիծաղի ինձ վրա։

― Ո՜վ տեր, ― ասաց Փոքրիկ Մուքը, ― ես չեմ ծիծաղում ձեզ վրա։ Եկեք գրազ գանք, որ ես ձեր ամենաարագավազ սուրհանդակից էլ արագ կվազեմ։

Ստրուկների վերակացուն ավելի բարձր քրքջաց։ Թզուկը նրան այնքան հետաքրքիր թվաց, որ նա որոշեց չքշել նրան, այլ նրա մասին պատմել թագավորին։

― Դե լավ, ― ասաց նա, ― թող այդպես լինի, ես քեզ կվարձեմ։ Գնա խոհանոց և պատրաստվիր մրցության։ Այնտեղ քեզ ուտելիք ու խմելիք կտան։

Հետո ստրուկների վերակացուն գնաց թագավորի մոտ և նրան պատմեց զարմանալի թզուկի մասին։ Թագավորը զվարճանալու ցանկություն ուներ։ Նա գովեց ստրուկների վերակացուին, որ նա բաց չի թողել Փոքրիկ Մուքին, և հրամայեց երեկոյան մրցություն սարքել մեծ դաշտում, որպեսզի բոլոր պալատականները կարողանան գալ ու տեսնել։

Իշխաններն ու իշխանուհիներն հմացան, թե երեկոյան ինչ հետաքրքիր տեսարան է լինելու և պատմեցին իրենց սպասավորներին, իսկ սրանք էլ լուրը տարածեցին ամբողջ պալատում։ Եվ ահա երեկոյան բոլորը, ում ոտքը բռնում էր, դուրս եկան դաշտ՝ տեսնելու, թե ինչպես է վազելու պարծենկոտ թզուկը։