Քսան հազար լյո ջրի տակ

1866 թվականը նշանավոր դարձավ արտասովոր դեպքերով, որ հավանորեն մինչև այսօր էլ շատերը չեն մոռացել։ Այդ դեպքերի լուրերը հետաքրքրություն առաջ բերին մայր ցամաքների բնակչության մեջ, գրգռեցին նավահանգստային քաղաքների բնակիչներին և առանձնապես անհանգստացրին ծովագնացներին։ Վաճառականները, նավատերերը, նավապետները, ռազմական նավաստիները և նույնիսկ Հին ու Նոր Աշխարհի մի շարք պետությունների կառավարությունները,— բոլորն էլ վերին աստիճանի շահագրգռված էին արտասովոր այդ երևույթով։

Այդ թվականին մի քանի նավեր ծովում հանդիպեցին ինչ֊որ մի երկար, իլիկաձև առարկայի. իր մեծությամբ ու արագաշարժությամբ դա գերազանցում էր կետ ձկան․ երբեմն պայծառ լույս էր արձակում։

Այդ հանդիպումների վերաբերյալ լուրերը, որոնք գրված էին զանազան նավերի մատյաններում, միատեսակ էին նկարագրում նույն առարկայի կամ էակի արտաքինը, միևնույն ձևով հաղորդում նրա շարժման չլսված արագությունը։ Եթե այդ կետ ձուկ էր, ապա իր մեծությամբ գերազանցում էր բոլոր այն կետերին, որոնք հայտնի են գիտության։ Սակայն հռչակավոր գիտնականներից ոչ մեկը,— ոչ Կյուվեն, ոչ էլ Լասեբեդը, Դյումերիլն ու Կատրֆաժը,— չէր ուզում հավատալ, թե այդքան մեծ կենդանիներ գոյություն ունեն, «մինչև որ չտեսներ իր սեփական աչքով»։

Ամփոփելով բազմաթիվ լուրերը, որոնք մերթ ասում էին, թե իբր այդ հազվագյուտ առարկայի երկարությունն ընդամենը երկու հարյուր ոտնաչափ է, մերթ էլ ասում, որ իբր առարկան ունի երեք մղոն երկարություն և մեկ մղոն լայնություն, այնուամենայնիվ կարելի էր համարձակ հայտարարել, որ այդ արարածը, եթե միայն իրոք գոյություն ունի, անհամեմատ ավելի մեծ է, քան ձկնաբաններին հայտնի բոլոր կենդանիները։ Մինչդեռ անկասկած էր նրա գոյությունը, անվիճեղի փաստ էր այդ։

Ու քանի որ մարդկությունն առեղծվածներով գրավվելու հակում ունի, ուստի այդ լուրերը ծայրահեղության չափ հուզեցին ամբողջ աշխարհը։ Այստեղ բոլորովին անտեղի կլիներ կասկածամիտ լինել կամ հնարովի համարել այդ լուրերը։

Եվ իսկապես, 1866 թվականի հուլիսի 20-ին «Նահանգապետ Հիգինսոն» շոգենավը, որ պատկանում էր «Կալկաթայի շոգենավային ընկերությանը», Ավստրալիայի արևելյան ափից ոչ հեռու, հանդիպեց այդ շարժուն զանգվածին։

Նավապետ Բեկկերը սկզբում կարծեց, թե գտել է քարտեզի վրա չնշանակված մի խութ․ նա արդեն ուզում էր որոշել խութի կոօրդինատները, երբ հանկարծ տարօրինակ առարկայի միջից ջրի երկու սյուներ թռան ու բարձրացան մինչև հարյուր հիսուն ոտնաչափ։ Եթե այդ ստորջրյա մի հեյզերի ժայթքում չէր, ապա պարզ էր, որ «Նահանդապետ Հիգինսոնը» հանդիպել է ինչ-որ անհայտ ծովային կաթնասուն կենդանու, որը պինչերից գոլորշիախառն ջրասյուներ էր բաց թողնում։

1866 թվ ականի հուլիսի 23-ին Խաղաղ օվկիանոսում նույնպիսի մի հանդիպում ունեցավ «Քրիստափոր Կոլումբոս» շոգենավը, որ պատկանում էր «Արևմտա-Հնդկական և Խաղաղօվկիանոսյան շոգենավային ընկերությանը»։ Պարզ էր, որ այդ տարօրինակ կետն իսկապես ընդունակ էր շարժվել հրեշավոր արագությամբ, քանի ոբ «Նահանգապետ Հիգինսոնը» և «Քրիստավար Կոլումբոսը» երեք օրվա ընթացքում նրան հանդիպեցին երկրի մակերևույթի այնպիսի երկու վայրերում, որոնք յոթ հարյուր ծովային մղոն հեռու են մեկմեկուց։

Տասնհինգ օրից հետո «Ազգային ընկերության» «Հելվեցիա» և «Ռոյալ Մեյլ» ընկերության «Քանաան» շոգենավերը, հանդիպելով Ատլանտյան օվկիանոսում, Ամերիկայի ու Եվրոպայի միջև, հյուսիսային լայնության 42°15' և արևմտյան երկարության 60°35' տակ հայտաբերեցին «հրեշին»։ Երկու շոգենավերի նավապետներն այդ կաթնասուն կենդանու երկարությունը որոշեցին առնվազն երեք հարյուր հիսուն անգլիական ոտնաչափ․ «Քանաանը» և «Հելվեցիան», որոնց ամենաառաջին ծայրից մինչև ամենահետին ծայրը հարյուր մետր էր, իրենց ծավալով փոքր էին այդ «հրեշից»։ Մինչդեռ ամենախոշոր կետերը, որոնք լինում են Ալեության կղզիների շրջանում, հիսունվեց մետրից ավելի երկարություն երբեք չեն ունեցել։

Այդ հաղորդագրությունները և միմյանց հակասող այն լուրերը, որ «Պերեյրա» անդրատլանտյան շոգենավը նույնպես հանդիպել է հրեշին, որ «Էտնա» նավը ընդհարվել է նրա հետ, վերջապես, ֆրանսիական «Նորմանդիա» մարտանավի սպաների կազմած արձանագրությունը և այն մանրամասն հաշվետվությունը, որ անգլիական ծովակալությունը ստացել էր «Լորդ Քլայդ» նավի հրամանատար Ֆիտց Ջեմսից,— այս բոլորը ծայրահեղ չափով հուզեց հասարակական կարծիքը։ Մի քանի երկրներում մարդիկ միայն ծիծաղում էին այդ արտասովոր երևույթի վրա, սակայն լուրջ ու դրական պետություններում՝ Անգլիայում, Ամերիկայում ու Գերմանիայում, կենդանի հետաքրքրություն առաջացավ «հրեշի» շուրջը։

Բոլոր մեծ կենտրոններում «հրեշը» դարձավ խոսակցության սովորական նյութ։ նրա մասին երգեր էին երգվում էստրադաներից։ Լրագրերում զետեղվում էին «հրեշի» ծաղրանկարները, թատրոններում ներկայացնում էին նրան։ Բոլոր լրագրերում երևացին մտացածին և իսկապես գոյություն ունեցող վիթխարի էակների պատկերները՝ բևեռամերձ ծովերի սարսափելի, սպիտակ կետից մինչև ֆանտաստիկ ութոտնիկները, որոնք իբր թե ընդունակ են իրենց շոշափուկներով բռնել հինգհարյուրտոննանոց նավը և տանել ծովի հատակը։ Արխիվներից շտապ հանվում էին հնամյա փաստաթղթերը, Արիստոտելի և Պլինիոսի վկայությունները, որոնք հնարավոր էին համարում ծովային հրեշների գոյությունը․ նորվեգացի ծովագնացների պատմությունները, որ գրանցել էր Պոնդոպիդանի եպիսկոպոսը, Պաուլ Հեդգեդի հաղորդագրությունները և, վերջապես, Հարրինգտոնի վկայություններն այն մասին, որ նա 1857 թվականին տեսել է հրեշավոր մեծությամբ ծովային մի օձ։ Իսկ Հարրինգտոնի անկեղծությունը հեռու է ամեն մի կասկածից։

Այն Ժամանակ գիտական ընկերություններում հավատացողների ու չհավատացողների միջև անվերջ վեճեր սկսվեցին։ Բոլորի մտքերը զբաղված էին «հրեշի» հարցով։ Այդ նշանավոր վեճի ժամանակ թանաքի հեղեղներ էին, որ թափվում էին։

Վեց ամիս պայքարը շարունակվում էր վափոխակի հաջողություններով։ Բուլվարային մամուլը ծաղրի առարկա դարձրեց այն հոդվածները, որ զետեղվում էին «Բրազիլիայի աշխարհագրական ինստիտուտի լրաբերում», «Բեռլինի գիտությունների ակադեմիայի տարեգրություններում», Վաշինգտոնի Սմիթյան ինստիտուտի հանդեսում։ Բուլվարային մամուլը ծաղրում էր Պետերմանի լուրջ հանդեսների — «Հնդկական արշիպելագի» և «Միջերկրական ծովի» վիճաբանությունը, Եվրոպայի լավագույն գիտական հանդեսների տված տեղեկությունները։ Կրկնելով Լիննեյի այն հայտնի խոսքը, թե «բնությունը հիմաներ չի ստեղծում» (այդ խոսքը հիշատակել էր «հրեշի » հակառակորդներից մեկը), լրագրողները համոզում էին գիտնականներին, որ սրանք «չվիրավորեն բնությունը, վերագրելով նրան այնպիսի անօգտակար հսկաների ստեղծումը, որոնք կարող են գոյություն ունենալ միայն հարբած նավորդների երևակայության մեջ»։ Վերջապես, հանրամատչելի երգիծաբանական մի շաբաթաթերթ ամենահայտնի մի գրողի գրչով այնպես գրոհեց «հրեշի» վրա, որ բոլորը ծիծաղից թուլացան և «հրեշի» պաշտպանները ստիպված եղան նահանջել։ Այսպիսով սրամտությունը հաղթեց գիտությանը։

1867 թվականի առաջին ամիսների ընթացքում «հրեշի» հարցը կարծես արդեն թաղված էր և հույս չկար, որ հարություն կառնի։ Սակայն ընթերցող հասարակությունը նոր փաստեր իմացավ։ Խոսքն արդեն վերաբերում էր ոչ թե մի վերացական, գիտական խնդիր լուծելուն, այլ մի լուրջ և բոլորովին ռեալ վտանգի դեմ պայքարելուն։ Հարցը լուսաբանվեց նոր ձևով։ «Հրեշն» էլի դարձավ փոքրիկ մի կղզի, ժայռ, խութ, բայց այնպիսի մի խութ, որը շարժուն էր, անմատչելի ու առեղծվածային։

1867 թվականի մարտի 5֊ի գիշերը «Մորավիա» շոգենավը, որ պատկանում էր «Մոնրեալյան օվկիանոսային ընկերության», 27°30' լայնության և 72°15' երկարության տակ հանդիպեց մի ժայռի, որը չէր նշանակված ոչ մի քարտեզի վրա։ Բարեհաջող քամու և չորս հարյուր ձիաուժանոց մեքենայի շնորհիվ «Մորավիան» ընթանում էր տասներեք հանգույցի արագությամբ։ Եթե շոգենավն ամուր չլիներ, այդչափ արագ գնալով ջրասույզ կլիներ ժայռին դիպչելուց, տանելով իր հետ երկու հարյուր երեսունյոթ ճանապարհորդներին և նավը սպասարկողներին։

Ընդհարումը տեղի ունեցավ առավոտ յան ժամը հնգին։ Դեռ նոր էր լուսանում։ Հերթապահ սպաներն այս ու այն կողմ նետվեցին։ Նրանք ամենամեծ ուշադրությամբ դիտեցին օվկիանոսի մակերևույթը, բայց կասկածելի ոչինչ չնկատեցին, եթե չհաշվենք մի մեծ ալիք, որ կարծես բարձրացավ մի զորեղ նավապտուտակի ուժով, երեք կաբելտովի տարածության վրա։ Նշելով այդ տեղի ճշգրիտ կոօրդինատները, «Մորավիան» շարունակեց իր ճանապարհը։ Շոդենավն արտաքուստ ոչնչով չէր վնասվել և հրամանատարական կազմը գլուխ էր ջարդում այն հարցի վրա, թե արդյոք ի՞նչի հետ է ընդհարվել շոգենավը՝ ստորջրյա մի ժայռի՞, թե՞ մի որևէ ջրասույզ նավի հետ։

Երբ «Մորավիան» հասավ նավահանգիստ, պարզվեց, որ նրա ողնուցի մի մասը ջարդվել է։

Այս տարօրինակ, դիպվածը, ինչպես և շատ ուրիշ պատահարներ, երևի շուտով կմոռացվեր, եթե երեք շաբաթից հետո չկրկնվեր նույնպիսի պայմաններում։ Միայն թե այս անգամ դեպքի համբավը տարածվեց լայն չափով և արձագանք գտավ ամբողջ աշխարհում, որովհետև վնասված նավը պատկանում էր ամենահայտնի մի շոգենավային ընկերության։

Հավանորեն բոլորը գիտեն անգլիացի նավատեր Քյունարդի անունը, քանի որ նրա շոգենավերն առաջին անգամ սկսեցին կանոնավոր հաղորդակցություն պահպանել Եվրոպայի ու Ամերիկայի միջև։ Քյունարդի նավագնացության քսանյոթ տարվա գոյության ընթացքում նրա նավերն ավելի քան երկու հազար անգամ անցան Ատլանտյան օվկիանոսը, ոչ մի անգամ չուշացան, ոչ մի անգամ չփոխեցին երթի ժամանակը, իրենց հանձնված փոստից ոչ մի նամակ չկորցրին։ Քյունարդի նավագնացության համբավն այնքան բարձր էր, որ նա բոլորովին չէր վախենում մրցակցությունից։ Հենց այս էր պատճառը, որ կայծակի արագությամբ տարածվեց ընկերության լավագույն նավերից մեկի հետ պատահած դեպքի լուրը։

1867 թվականի ապրիլի 13֊ին, երբ ծովը ջինջ էր հայելու նման ու քամին բոլորովին դադարել էր, «Շոտլանգիան» գտնվում էր 15°12' լայնության և 45°37' երկարության տակ։ Իր հազար ուժանոց մեքենայի շնորհիվ շոգենավն ընթանում էր մեկ ժամում տասներեք ամբողջ քառասուներեք հարյուրերորդական հանգույցի արագությամբ։ «Շոտլանդիայի» անիվները ժամացույցի ճոճանակի պես համաչափ պտտվելով, ճեղքում էին ջուրը։

Ժամի 4֊ից 17 րոպե անց, երբ ճանապարհորդները մեծ դահլիճում թեյ էին խմում, «Շոտլանդիան» մի փոքր ցնցվեց թեթև հարվածից։ Հարվածը հասել էր նրա աջ կողքին, անիվից մի քիչ հեռու։

Ցնցումն այնքան թույլ էր, որ տախտակամածի վրա գտնվող մարդկանցից ոչ ոք ուշադրություն չէր դարձնի, եթե նավամբարից չլսվեր հետևյալ ճիչը․

— Այստեղ ջուր է լցվում։ Օգնեցե՛ք։

Ճանապարհորդների մեջ բնականաբար իրարանցում սկսվեց։ Նավապետ Անդերսոնը շտապեց հանգստացնել նրանց։

Իսկապես, մի ճեղքվածքը չէր կարող վտանգավոր լինել «Շոտլանդիայի» համար, որն անթափանց յոթ միջնորմներով էր շրջապատված։

Նավապետ Անդերսոնն անմիջապես իջավ նավամբար։ Նա պարզեց , որ հինգերորդ միջնորմում ջուր է լցվել։ Ջուրն արագությամբ ավելանում էր և այդ ցույց էր տալիս, որ ճեղքվածքը բավական մեծ պետք է լինի։ Բարեբախտաբար այդ միջնորմում չկային շոգեկաթսաները տաքացնող հնոցներ, որոնք իհարկե անմիջապես կհանգչեին։

Նավապետ Անդերսոնը կարգադրեց կանգնեցնել մեքենաները։ Նավաստիներից մեկին նա հրամայեց մտնել ջրի մեջ։ Նավաստին զեկուցեց, որ նավի դրսի կողմից երկու մետր լայնությամբ, ճեղքվածք է առաջացել։ Ծովի վրա հնարավոր չէր այդպիսի ճեղքվածքը ծածկել։ «Շոտլանդիան» կիսով չափ ջրասույզ եղած իր անիվներով մի կերպ շարունակեց ճանապարհը։

Այդ Ժամանակ նավը գտնվում էր Կղեր կոչված հրվանդանից երեք հարյուր մղոն հեռավորության վրա։ Նավը երեք օրով ուշ հասավ Լիվերպուլի նավակայանը և դա ամբողջ Անգլիայում մեծ անհանգստություն առաջ բերեց։

«Շոտլանդիան» դուրս բերին ծովափ։ Ընկերության ինժեներները սկսեցին դիտել նավը։ Նրանք ուղղակի չէին հավատում իրենց աչքերին.— ջրագծից երկու և կես մետր ներքև երևում էր մի ճեղքվածք, որն ուներ կանոնավոր, հավասարակողմ եռանկյան ձև։ Ճեղքվածքի ծայրերը բոլորովին հարթ ու հավասար էին, կարծես դիտմամբ այդպես էր արված։

Պարզ էր, որ նավը ճեղքող գործիքը խիստ սուր է եղել։ Ավելի մեծ տարակուսանք առաջ բերեց այն հարցը, թե այդ ինչպես է եղել, որ գործիքը ճեղքել է չորս մատնաչափ հաստությամբ երկաթն ու դուրս պրծել։ Այդ բոլորովին անբացատրելի էր թվում։

«Շոտլանդիայի» հետ պատահած դեպքն էլի՛ գրգռեց հասարակության հետաքրքրությունը, որ մի փոքր սառել էր։ Այդ ժամանակից սկսած՝ «հրեշին» էին վերագրվում բոլոր ծովային աղետները, որոնց պատճառները չէին պարզվում։ Եվ որովհետև տարեկան երեք հազար աղետ էր պատահում նավերի հետ և սրանցից երկու հարյուրն անհայտ կորչում էին, ուստի երևակայական «հրեշի» մեղքն օրեցօր ավելի էր ծանրանում։

Այդ բոլոր փորձանքների պատասխանատվությունն արդարացիորեն թե անարդարացիորեն դնելով «հրեշի» վրա, բոլոր երկրների հասարակական կարծիքը խիստ անհանգստացավ, որովհետև մայր ցամաքների միջև հաղորդակցությունը վտանգավոր էր դարձել, և պահանջեց կառավարություններից, որ վերջապես, ինչ կերպ էլ լինի, ծովերն ազատվեն այդ սարսափելի արարածից։

Այն ժամանակ, երբ կատարվում էին հիշատակված դեպքերը, ես վերադառնում էի դիտական ճանապարհորդությունից, որ կատարել էի հյուսիսային Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների Նեբրասկ կոչված խուլ վայրերում։ Ինձ ուղարկել էր ֆրանսիական կառավարությունը․ ես բնագետ էի և Փարիզի բնագիտական թանգարանի պրոֆեսոր, ակադեմիկոսի օգնական։ Վեց ամսվա ընթացքում Նեբրասկում թանկարժեք հավաքածոներ կազմելով, 1807 թվականի մարտի վեբջին ժամանեցի Նյու-Յորք։ Ես պետք է Ֆրանսիա վերադառնայի մայիսի սկզբներին, դրա համար էլ որոշեցի իմ տրամադրության տակ եղած ժամանակն օգտադործել հանքաբանական, բուսաբանական ու կենդանաբանական հավաքածոները կարգի բերելու համար։ Այդ ժամանակ էր, որ փորձանք պատահեց «Շոտլանդիայի» հետ։

Իհարկե ես միանգամայն իրազեկ էի այն բոլոր դեպքերին, որ հուզում էին հասարակական կարծիքը։ Ուրիշ կերպ չէր կարող լինել, որովհետև բոլոր լրագրերն ու հանդեսները լիքն էին այդ դեպքերին վերաբերող լուրերով։ Այդ հանելուկը վառեց իմ հետաքրքրությունը։ Չգիտեի ինչպես բացատրել դեպքերը և մեկ ծայրահեղությունից մյուսին էի դիմում։ Անշուշտ այստեղ ինչ-որ մի առեղծվածային բան կար. բավական էր, որ չհավատացողները տեսնեին «Շոտլանդիայի» ճեղքված կողքը, որպեսզի համոզվեին դրանում։

Երբ ես ժամանեցի Նյու-Յորք, ամբողջ քաղաքը հուզված էր։ Շարժվող կղզու, անհայտ խութի վերաբերյալ ենթադրությունները, որ անում էին անիրազեկ մարդիկ, արդեն վերջնականապես հերքվել էին։ Հիրավի, դժվար էր բացատրել, թե այդ լողացող խութն ինչպե՞ս կարող է արագ շարժվել, եթե ուժեղ մեքենա չունի։

Հերքվեց նաև այն ենթադրությունը, թե «հրեշը» ջրասույզ եղած ինչ-որ մի վիթխարի նավ է, որովհետև «հրեշի» շարժման արագությունը դրանով էլ չէր բացատրվում։

Այսպիսով խնդիրը կտրելի էր միայն երկու կերպ լուծել․ «հրեշը» կամ հսկայական մի կենդանի էր, կամ ստորջրյա մի նավ, որը պետք է չափազանց ուժեղ մեքենա ունենար։

Սակայն այս վերջին ենթադրությունն էլ, որ մոտիկ էր ճշմարտության, երկու կիսագնդերում կատարված քննությունից հետո հօդս ցնդեց։ Անկարելի էր պատկերացնել, որ այդպիսի ստորջրյա նավը մասնավոր մարդու է պատկանում։ Այն պետք է ինչ-որ մի տեղ կառուցված լիներ, բայց ինչպե՞ս կարող էր գաղտնի մնալ այդքան մեծ նավի կառուցումը։

Միայն մի որևէ պետություն կարող էր այդպիսի սարսափելի և ավերիչ ուժ ունեցող մեքենա ստեղծել։ Մեր ապրած տխուր ժամանակներում, երբ մարդկությունը վարժվում է մահացու, ավերիչ, նորանոր զենքեր հնարելու մեջ, հնարավոր է, որ մի որևէ պետություն ծածուկ կառուցել է այդպիսի մի մարտանավ և գործի դրել։

Սակայն մարտանավի վերաբերյալ ենթադրությունը նույնպես հօդս ցնդեց, որովհետև բոլոր պետություններն էլ հայտարարեցին, թե ոչ մի առնչություն չունեն այդ դեպքերի հետ։ Քանի որ «հրեշը» սպառնում էր միջազգային օվկիանոսային հաղորդակցության, ուստի կասկած չէր կարող լինել կառավարությունների հաղորգագրության նկատմամբ։ Բացի դրանից, անկարելի էր պատկերացնել, որ նման ստորջրյա վիթխարի նավի կառուցումը կարող էր մնալ իբրև խոր գաղտնիք։ Եթե այսպիսի պայմաններում մասնավոր մարդու համար դժվար է գաղտնիք պահել, ապա այդ է՛լ ավելի դժվար է պետության համար, որի յուրաքանչյուր քայլին եռանդով հետևում են մրցակից պետությունները։

Այսպիսով ստորջրյա հածանավի վերաբերյալ ենթադրությունն էլ վերջնականապես չճշտվեց այն ժամանակ, երբ այդ մասին տեղեկություններ հավաքվեցին Անգլիայում, Ֆրանսիայում, Ռուսաստանում, Գերմանիայում, Իտալիայում, Ամերիկայում և նույնիսկ Թուրքիայում։

Չնայելով բուլվարային մամուլի ծաղրին, ծովում նորից երևաց վիթխարի կենդանին։ Մարդու գրգռված երևակայությունն էլի սկսեց առասպելական ենթադրություններ անել։

Նյու-Յորքում շատերն ինձ խնդրեցին, որ հայտնեմ իմ կարծիքը բոլորին հուզող այդ հարցի նկատմամբ։ Ֆրանսիայից մեկնելուս նախօրյակին ես լույս էի ընծայել երկու հատորից բաղկացած իմ աշխատությունը, որի վերնագիրն էր «Ծովի հատակի գաղտնիքները»։ Այս գիրքը, որ գիտական աշխարհում լավ ընդունելություն գտավ, հաստատեց բնագիտության այդ ճյուղում մասնագետ լինելու իմ իրավունքը, մի ճյուղ, որ համեմատաբար քիչ է ուսումնասիրված։

Ինձ համառությամբ հրավիրում էին իմ կարծիքը հայտնելու։ Ես զանազան պատրվակներով խուսափում էի, սակայն «Նյու-Յորք հերալդի» պնդերես թղթակիցները այնքան խնդրեցին, որ ես ստիպված եղա խոսք տալ, որ հասարակությանը կհայտնեմ իմ մտքերը օվկիանոսում տեղի ունեցող տարօրինակ երևույթների մասին։

Եվ ահա ապրիլի 30-ին թերթում երևաց «մեծարգո պրոֆեսոր Պիեր Արոնաքսի» բազմակողմանի հոդվածը, որտեղ մանրամասն քննված էր «հրեշին» վերաբերող հարցը և բոլոր հայտնի փաստերին գիտական գնահատական էր տրված։

Ահա մի հատված այդ հոդվածից․

«Այսպես ուրեմն,— գրում էի ես, վերլուծելով եղած բոլոր ենթադրությունները,— քանի որ չկա քննադատության դիմացող մի այլ ենթադրություն, մեզ մնում է ընդունել, որ «հրեշն» ուրիշ բան չէ, եթե ոչ հսկայական ուժով օժտված մի ծովային կենդանի։

Օվկիանոսների խորքերում եղած կյանքը բոլորովին անծանոթ է մեզ։ Այդ խորքերը դեռևս չեն ուսումնասիրված։ Ի՞նչ է կատարվում այդ անհատակ անդունդներում։ Ծովի մակերևույթից տասներկու-տասնհինգ հազար մետր ցած ի՞նչ էակներ են ապրում և ի՞նչ էակներ կարող են ապրել։ Ինչպիսի՞ օրգանիզմ ունեն այդ էակները։ Դժվար է այդ մասին նույնիսկ ենթադրություններ անել։

Մեր առաջ դրված խնդիրը երկու կերպ կարելի է լուծել․ մեզ հայտնի են կամ աշխարհիս բոլոր արարածները, կամ նրանց միայն մի մասը։

Եթե մենք գիտենք ոչ բոլոր էակներին, որոնք բնակվում են մեր մոլորակի վրա, եթե բնությռւնը դեռ մեզանից գաղտնիքներ է պահում, մանավանդ ձկնաբանության բնագավառում, ապա ոչ մի հիմք չկա ժխտելու մեզ անհայտ տեսակի կամ ցեղի, առանձնահատուկ կազմվածք ունեցող ձկների կամ ծովային կաթնասունների գոյությունը,— որոնք ապրում են հետազոտությանն անմատչելի օվկիանոսային խորքերում և ինչ-որ անհայտ պատճառներով կամ առանց որևէ պատճառի երբեմնի դուրս են գալիս այդ խորքերից։

Ընդհակառակը, եթե մենք գիտենք կենդանի արարածների բոլոր տեսակները, ապա մեզ զբաղեցնող «հրեշին» պետք է որոնել արդեն դասակարգված ծովային կենդանիների շարքում։ Այս դեպքում ես հակամետ կլինեի ընդունելու ինչ-որ մի վիթխարի միաժանու գոյությունը։

Սովորական միաժանին հաճախ ունենում է վաթսուն ոտնաչափ երկարություն։ Հնգապատկեք, տասնապատկեք այդ չափը, ընդունեք, որ այդ կենդանին իր մեծության համապատասխան ուժ ունի, համեմատական չափով պատկերացրեք նրա ժանիքի հզորությունը,— և դուք պարզած կլինեք ձեզ հուզող գաղտնիքը։ Այս կենդանին կունենա «Քանաանի» սպաների մատնանշած ծավալը, կունենա այնպիսի մի ժանիք, որը կարող է նույնպիսի մի ճեղքվածք առաջացնել, ինչ որ եղել է «Շոալանդիայի» վրա, կունենա մի ուժ, որը կարող է օվկիանոսային շոգենավը նետել մինչև ծովի հատակը։

Եվ իսկապես, միաժանին զինված է յուրահատուկ ոսկրյա մի տեգով, կամ գեղարդով, ինչպես ասում են մի քանի բնագետներ։ Այդ գեղարդը պողպատի ամրություն ունի։ Այդպիսի գեղարդ հաճախ գտնվել է կետ ձկան մարմնի մեջ, որի հետ կռվելիս միաժանին համարյա միշտ հաղթում է։ Այդպիսի գեղարդները դժվարությամբ են հանվել փայտյա նավերի միջից, խրված լինելով դրանց մի կողքից մինչև մյուսը։ Փարիզի բժշկական ֆակուլտետի թանգարանում գտնվում է նման մի գեղարդ, որն ունի երկու ամբողջ և մեկ քառորդ մետր երկարություն ու բութ ծայրում քառասունութ սանտիմետր հաստություն։

Այսպես ուրեմն, պատկերացնենք մի այդպիսի միաժանի, սովորականից տասն անգամ մեծ, տասնապատիկ մեծությամբ գեղարդով կամ ժանիքով, ընդունենք, որ նա կարողանում է մեկ ժամում անցնել քսան ծովային մղոն տարածություն, նրա ծավալը բազմապատկենք արագության վրա, և դուք չեք զարմանա, եթե նրան ընդհարվող ամեն մի նավի դժբախտություն պատահի։ Վերջում պետք է ասեմ հետևյալը․— քանի դեռ ավելի մանրամասն տեղեկություններ չկան, ես այդ «հրեշին» պետք է համարեմ մի հսկայական միաժանի, որը զինված է ոչ թե հասարակ գեղարդով, այլ ինչպես զրահապատ մի մարտանավ,— իսկական բաբանով և որի մեծությունը և ուժն այդպիսի մարտանավից պակաս չի լինի։ Այսպես և միայն այսպես կարելի է բացատրել այդ անբացատրելի երևույթը, եթե․․․ այն իսկապես գոյություն ունի։ Իսկ այդ դեռ կարոտ է ստուգման»։

Վերջին նախադասությունը վախկոտության արդյունք էր, ես ուզում էի պահպանած լինել իմ,— գիտնականիս արժանիքը և ծաղրի առիթ չտալ ամերիկացիներին, որոնք գիտեն և կարողանում են ծիծաղել։ Այսպիսով ես ինձ համար հող պատրաստեցի հետագայում արդարանալու, թեպետ ինքս չէի կասկածում, որ «հրեշը» գոյություն ունի։

Իմ հոդվածը ջերմ արձագանք գտավ և մեծ հռչակ ստացավ։ Նույնիսկ որոշ թվով կողմնակիցներ եղան։ Իմ հոդվածում լուսաբանված հանելուկի լուծումը առատ սնունդ էր տալիս երևակայության։ Մարդիկ սիրում են երազել գերբնական երևույթների մասին։ Ծովն էլ հենց այն միակ միջավայրն էյ որտեղ իսկապես պայմաններ կան վիթխարի էակների զարգացման համար, որոնց հանդեպ երկրային հսկաները,— փղերն ու ռնգեղջյուրներն ուղղակի թզուկներ են։ Ծովերում ապրում են կաթնասունների ամենախոշոր ներկայացուցիչները, օրինակ՝ կետերը։ Ինչո՞ւ չկարծել, որ այնտեղ ապրում են նաև վիթխարի կակղամորթներ, սարսափելի ծովային խեցգետիններ, որոնք ունենում են հարյուր մետր երկարություն և երկու հարյուր տոննա ծանրություն։ Չէ՞ որ մեր մոլորակի մանկության ժամանակներում չորս ոտ ու չորս ձեռք ունեցող կենդանիները, թռչուններն ու սողունները հսկայական մեծություն ունեին և միայն տասնյակ ու հարյուր հազարավոր տարիներից հետո են փոքրացել և ընդունել ժամանակակից մեծությունը։ Իսկ երկրաբանական ամենահին դարաշրջանների կենդանական աշխարհի ներկայացուցիչներն ինչո՞ւ չեն կարող պահպանված լինել ծովում, սրի կազմը բոլոր ժամանակներում մնացել է անփոփոխ, մինչդեռ երկրի կեղևը փոխվում է անընդհատ։ Ինչո՞ւ ծովն իր խորքերում չէր կարող պահպանել այդ վիթխարի նախաստեղծ էակներին, որոնց կյանքի տևողությունը չափվում է ոչ թե տարիներով, այլ դարերով կամ հազարամյակներով։

Սակայն ես տարվեցի ցնորքներով, իսկ դա ինձ ավելի քիչ է սազում, քան ուրիշ որևէ մեկին։

Կրկնում եմ, այդ արտասովոր երևույթի բնությունն այլևս վեճեր չէր առաջացնում, և հասարակությունն ընդունեց ինչ-որ մի հսկայական կենդանու գոյությունը, մի կենդանու, որն ընդհանուր ոչինչ չունի ծովային առասպելական օձերի հետ։

Բայց եթե ոմանց համար այդ հարցը վերացական էր, ուներ միայն զուտ գիտական հետաքրքրություն, ասլա մյուսների, ավելի գործնական մարդկանց համար, մանավանդ անգլիացիների ու ամերիկացիների համար, որոնք շահագրգռված են օվկիանոսային հաղորդակցության ապահովությամբ, միանգամայն անհրաժեշտ էր դառնում բոլոր միջոցները ձեռք առնել և անհապաղ ազատել ծովերն այդ վտանգավոր հրեշից։

Ֆինանսական և առևտրական մամուլն այժմ միայն այդ տեսանկյունով էր զբաղվում հրեշին վերաբերող հարցով։ «Ծովային տեսությունը», «Լլոյդի թերթը», «Պակետրոտը», «Ծովային առևտրական թերթը»,— ապահովագրական ընկերությունների այդ բոլոր տպագիր օրգանները միաբերան պահանջում էին անխնա պատերազմ հայտարարել հրեշին, որովհետև այդ ընկերություններին խոշոր վնասներ էին սպառնում։

Հասարակական կարծիքը, առաջին հերթին Միացյալ Նահանգները, կողմնակից էր լրագրերին։ Նյու-Յորքում սկսեցին մի գիտական արշավախումբ պատրաստել միաժանուն որսալու համար։ Այդ նպատակով սարքավորվում էր «Աբրահամ Լինկոլն» արագընթաց մարտանավը։ Զինապահեստի դռները լայն բացվել էին մարտանավի հրամանատարի՝ նավապետ Ֆարագուտի առջև, որն ամեն կերպ աշխատում էր արագացնել արշավախմբի մեկնումը։ Սակայն, ինչպես միշտ լինում է այդպիսի դեպքերում, հենց որ ընդունվեց հետապնդելու որոշումը, հրեշն այլևս չէր երևում։ Երկու և կես ամիս ոչ մի լուր չկար նրա մասին։ Ոչ մի նավ չէր հանդիպում նրան։ Կարելի էր կարծել, որ միաժանին զգացել է իրեն սպառնացող վտանգը։ Այդ մասին այնքան էին խոսել օվկիանոսի ստորջրյա հեռագրաթելով․․․ Կատակասերներն ասում էին, թե միաժանին բռնել է բազմաթիվ հեռագրերից մեկն ու փախել ով գիտե ուր։

Այսպիսով, երբ մարտանավը սարքավորվել էր արտասովոր որսի համար անհրաժեշտ բոլոր պարագաներով և պատրաստ էր ճանապարհվելու, ոչ ոք չգիտեր, թե ուր պետք է ուղևորվել։

Ընդհանուր անհամբերությունն իր գագաթնակետին հասավ, երբ հուլիսի 2-ին լուր տարածվեց, թե Սան-Ֆրանցիսկոյից Շանհայ մեկնած մի շոգենավ մոտ երեք շաբաթ առաջ հանդիպել է կենդանուն Խաղաղ օվկիանոսի հյուսիսային մասում։

Այս նորությունը հսկայական տպավորություն թողեց։ Նավապետ Ֆարագուտին նույնիսկ քսանչորս ժամվա արձակուրդ էլ չտվեցին։ Պարենը բեռնվեց նավի կողքերին, նավամբարները լիքը լցվեցին ածուխով, բոլոր նավորդները ներկա էին։ Մնում էր միայն վառել հնոցները, շոգի պատրաստել ու ճանապարհ ընկնել։

Նավապետ Ֆարագուտին չէին ների, եթե նա ուշանար թեկուզ կես օրով։ Ասենք նա ինքն էլ էր շտապում մեկնելու։

«Աբրահամ Լինկոլնի» մեկնելուց երեք ժամ առաջ ինձ հանձնեցին հետևյալ բովանդակությամբ մի նամակ.

«Պարոն Արոնաքսին,
Փարիզի թանգարանի պրոֆեսորին.
«Հինգերորդ ավենյու» հյուրանոց, Նյու-Յորք.

Հարգելի՛ պարոն,

Եթե դուք կցանկանաք միանալ «Աբրահամ Լինկոլնի» գիտական արշավախմբին, ապա Միացյալ Նահանգների կառավարությանը հաճելի կլինի գիտենալ, որ Ֆրանսիան հանձին ձեզ մասնակցում է այդ ձեռնարկման։ Նավապետ Ֆարագուտը ձեզ առանձին նավասենյակ կտրամադրի։

Սրտագին բարևներով՝

Ծովային մինիսար՝ Դ․ Բ․ ՀՈԲՍՈՆ»։

Ծովային մինիստրի նամակը ստանալուց երեք վայրկյան առաջ իմ մտքովն անգամ չէր անցնում միաժանուն հետապնդելը, ճիշտ այնպես, ինչպես Հյուսիս-արևմտյան անցքի սառույցների միջով ճանապարհորդելը։ Նամակը ստանալուց երեք վայրկյան հետո ես հասկացա, որ իմ իսկական կոչումը, իմ կյանքի միակ նպատակն է հետապնդել այդ վտանգավոր «հրեշին», և աշխարհը փրկել նրանից։

Սակայն ես հենց նոր էի վերադարձել դժվար ճանապարհորդությունից, չափից դուրս հոգնել և հանգստի կարիք էի զգում։ Ես երազում էի վերադառնալ հայրենիք, իմ բարեկամների մոտ, իմ փոքրիկ բնակարանը, որ գտնվում էր բուսաբանական այգուց ոչ հեռու, երազում էի տեսնել նորից իմ սիրած ու անգին հավաքածուները։ Սակայն էլ ոչինչ չէր կարող հրապուրել ինձ։ Ես մոռացա ամեն ինչ հոգնածությանս, բարեկամներիս, հավաքածոներս, և առանց երկար մտածելու ընդունեցի ամերիկյան կառավարության հրավերը։

«Մանավանդ որ,— մտածում էի ես,— բոլոր ճանապարհները դեպի Եվրոպա են տանում և կարող է պատահել, որ միաժանին սիրալիր կերպով ինձ առաջնորդի դեպի ֆրանսիական ափերը։ Թերևս այդ արժանավոր կենդանին թույլ տա իրեն հաշիվը մաքրելու եվրոպական ծովերում։ Այդ դեպքում ես նրա գեղարդի առնվազն կեսմետրանոց մասը կտանեմ Փարիզի բնապատմական թանգարանը»։

Սակայն միաժանուն առայժմ պետք էր փնտրել Խաղաղ օվկիանոսի հյուսիսային մասում, այսինքն Ֆրանսիա վերադառնալ միայն շուրջերկրյա ճանապարհորդությունից հետո։

— Կոնսե՛լ,— կանչեցի ես անհամբերությամբ։

Կոնսելն իմ սպասավորն էր և բոլոր ճանապարհորդությունների ժամանակ ուղեկցում էր ինձ։ Ես անկեղծորեն սիրեցի այդ համակրելի ֆլամանդացուն, նա էլ ինձ։ Այդ մի սառնարյուն, դրական ու լուրջ մարդ էր, ջանասեր ու գործունյա, հանգիստ դիմավորում էր բոլոր կենսական անակնկալները, ամեն բանում վարպետ էր, սիրում էր աշխատել և հակառակ իր անվան, երբեք ու ոչ ոքի խորհուրդներ չէր տալիս, եթե նույնիսկ նրանից խնդրեին այդ խորհուրդները։

Մշտապես շփվելով գիտնականների շրջանի հետ, որոնք այցելում էին իմ փոքրիկ բնակարանը, Կոնսելն ինքն էլ հետզհետե շատ բան սովորեց և բնագիտական դասակարգման բնագավառում դարձավ մասնագետ, այնպես որ, հրաշալի գիտեր բոլոր բաժինները, խմբերը, դասերը, ենթադասերը, ջոկատները, ընտանիքները, ցեղերը, տեսակներն ու ենթատեսակները։ Բայց նրա բոլոր գիտելիքները հենց դրանով էլ սահմանափակվում էին։ Դասակարգել.— դրանում էր հենց նրա ամբողջ կյանքը և դրանով էլ նա բավարարվեց։ Լինելով միանգամայն տեղյակ դասակարգման թեորիային և շատ հեռու գործնական գիտելիքներից, նա, իմ կարծիքով, չէր կարողանում կետը զանազանել վիշապաձկնից։

Եվ այնուամենայնիվ ի՛նչ հրաշալի մարդ էր նա։

Տասը տարի Կոնսելը շարունակ ուղեկցում էր այնտեղ, ուր ինձ տանում էր գիտությունը։ Երբե՛ք և ո՛չ մի գանգատ երկարատև ճանապարհորդության կամ հոգնածության մասին։ Միշտ համաձայն էր մեկնել ուր ասես, որ երկիրն ասես, լիներ այդ Չինաստանը, թե՝ Կոնգոն, ու չէր հարցնում, թե ինչո՛ւ է գնում։

Նա ուներ հիանալի առողջություն և ոչ մի հիվանդություն սարսափելի չէր նրա համար, ուներ պինդ մկաններ և ի սկապես որ երկաթե ջղեր։

Նա երեսուն տարեկան էր։ Նրա տարիքը իր տիրոջ տարիքին հարաբերական էր այնպես, ինչպես տասնհինգը քսանին։ Ներողություն եմ խնդրում, որ մի քիչ բարդ ձևով խոստովանեցի իմ քառասուն տարեկան լինելը։ Կոնսելն ուներ միայն մի պակասություն։ Լինելով անուղղելի ձևամոլ, նա ինձ դիմում էր ոչ այլ կերպ, քան երրորդ դեմքով, և այդ հաճախ ինձ հանում էր համբերությունից։

— Կոնսե՛լ,– կրկնեցի ես, միաժամանակ սկսելով տենդային պատրաստություն տեսնել ճանապարհվելու համար։

Ես վստահ էի, որ Կոնսելն անսահմանորեն հավատարիմ է ինձ։ Սովորաբար ես նրան երբեք չէի հարցնում, թե արդյոք համաձա՞յն է ինձ ուղեկցել։ Սակայն այս անդամ ձեռնարկվում էր մի գիտարշավ, որը կարող էր անվերջ շարունակվել և բացի դրանից, խիստ վտանգավոր էր։ Հանաք բան չէր․ պետք էր հետապնդել մի կենդանու, որ մարտանավն ընդունակ է ջրասույզ անել ինչպես ընկույզի կեղև։ Ծուվում ամենամեծ սառնասրտություն պահպանող մարդն անգամ կասկածանքով կվերաբերվեր այս ձեռնարկմանը։ Հապա ի՞նչ կասեր Կոնսելը։

— Կոնսե՛լ,— կանչեցի ես երրորդ անդամ։

Կոնսելը երևաց։

— Պարոնն ինձ կանչո՞ւմ է,– ներս մտնելով հարցրեց նա։

— Այո, սիրելիս։ Պատրաստիր այն ամենն, ինչ որ հարկավոր է ինձ ու քեզ համար։ Երկու ժամից հետո մենք ճանապարհվում ենք։

— Ինչպես որ պարոնը կամենա,— հանգիստ պատասխանեց Կոնսելը։

— Ոչ մի րոպե չի Կարելի կորցնել։ Պայուսակիս մեջ դիր այն բոլորը, ինչ որ անհրաժեշտ է ճանապարհին,— զգեստներ, շապիկներ, գուլպաներ։ Վերցրու դրանցից այնքան, ինչքան կտեղավորվի պայուսակում, միայն թե որքան կարելի է շո՛ւտ։

— Իսկ պարոնի հավաքածոնե՞րը,— հարցրեց Կոնսելը։

Դրանցով մենք հետո կզբաղվենք։ Դրանք կպահվեն հյուրանոցում։

— Իսկ եղջերային վարա՞զը։

— Առանց մեզ էլ կկերակրեն նրան։ Լավ, ես կկարգադրեմ, որ մեր ամբողջ գազանանոցը Ֆրանսիա ուղարկեն։

— Ուրեմն մենք Փարիզ չե՞նք վերադառնալու,— հարցրեց Կոնսելը։

— Ինչպես ասեմ,— խուսափողաբար պատասխանեցի ես,– կվերադառնանք, բայց մի փոքր պետք է զարտուղի ճանապարհ անցնենք․․․

— Ամեն մի զարտուղի ճանապարհ կանցնենք, եթե այդ հարկավոր է պարոնին։

— Օ՜, դատարկ բան է, նույն ճանապարհն է, բայց մի քիչ ավելի երկար։ Ուրիշ ոչինչ։ Մենք ճանապարհվում ենք «Աբրահամ Լինկոլն» նավով։

— Ինչպես որ պարոնը կամենա,— հանգիստ պատասխանեց Կոնսելը։

— Դիտե՞ս, բարեկամս, գործը վերաբերում է հրեշին․․․ հռչակավոր միաժանուն․․․ Մենք պետք է օվկիանոսներն ազատենք նրանից․․․ «Ծովի հատակի գաղտնիքները» երկհատորյակի հեղինակը չի կարող հրաժարվել նավապետ Ֆարագուտի հետ ճանապարհորդելուց․․․ Սքանչելի, բայց և վտանգավոր է այս գործը։ Բոլորովին անհայտ է, թե ուր կհասցնի մեզ միաժանին․․․ Այդ կենդանին կարող է շատ քմահաճ լինել։ Այնուամենայնիվ մենք կմեկնենք։ Մեր նավապետը հիանալի մարդ է։

— Ուր որ պարոնը գնա, ես էլ այնտեղ կգնամ,֊ ասաց Կոնսելը։

— Լա՛վ մտածիր։ Ես ոչինչ չեմ ուզում թաքցնել քեզնից։ Սա այնպիսի ճանապարհորդություններից է, որոնցից երբեմն չեն վերադառնում։

— Ինչպես որ պարոնը կամենա․․․

Քառորդ ժամ հետո մեր պայուսակները պատրաստ էին։ Կոնսելը մի քանի րոպեում վերջացրեց ամեն ինչ, ու ես համոզված էի, որ նա ոչինչ չի մոռացել։ Այդ մարդը շապիկներն ու զգեստները դասավորել էր նույնքան լավ, որքան և թռչուններն ու կաթնասունները։ Հյուրանոցի սպասավորը մեր իրերը դարսեց նախասրահում։ Ես իջա ստորին հարկը, վճարեցի հաշիվը մեծ բարձրասեղանի մոտ, որ միշտ պաշարված է լինում այցելուներով, և կարգադրեցի, որ իմ տրամադրության տակ եղած կենդանիներն ու չորացրած բույսերն ուղարկվեն Փարիզ։ Ես բավականաչափ վարկ բաց թողեցի եղջերային վարազի համար և վերջապես, կառք նստեցի Կոնսելի հետ։ Կառքը Բրոդվեյով սլացավ մինչև Յունիոն այգին, դարձավ դեպի Չորրորդ ավենյուն, անցավ մինչև Կատրին-սթրիթ և վերջապես, կանգ առավ Երեսունչորսերորդ առափնյա փողոցում։ Այստեղից մենք բոլորս,— մարդիկ, ձիերն ու կառքը,— լաստով տեղափոխվեցինք Բրուքլին՝ Նյու֊Յորքի արվարձանը, որ գտնվում է Հուդզոն գետի ձախ ափին։ Մի քանի րոպեից հետո կառքը մոտեցավ հենց «Աբրահամ Լինկոլնի» կամրջակին։ Նավի երկու ծխնելույզներից քուլա-քուլա բարձրանում էր սև ծուխը։

Մեր իրերն անհապաղ տեղավախվեցին մարտանավի տախտակամածը։ Ես շտապ վազեցի սանդուղքով և հարցրին թե որտեղ կարելի է գտնել նավապետ Ֆարագուտին, նավաստիներից մեկն ինձ տարավ դեպի կամրջակը և մատնացույց արավ բարձրահասակ, համակրելի դեմքով մի սպայի։ Վերջինս ձեռքը մեկնեց ինձ։

— Պարոն Պիեր Արոնա՞քսն եք,– հարցրեց նա։

— Այո, ես եմ,— պատասխանեցի,— նավապետ Ֆարագո՞ւտն եք։

— Այո, այո։ Բարով եք եկել, պարոն պրոֆեսոր։ Նավասենյակը ձեզ է սպասում։

Ես գլուխ տվի, ու չուզենալով խանգարել նավապետին մեկնման այդ տենդային րոպեներում, խնդրեցի նավաստուն ցույց տալ ինձ հատկացված նավասենյակը։

Ձեռնարկված գիտարշավի համար «Աբրահամ Լինկոլնի» ընտրությունն ավելի քան հաջող էր կատարված։

Այդ արագընթաց մի մարտանավ էր, ուներ ամենակատարելագործված մեքենաներ, որոնց շնորհիվ մեկ ժամում կարող էր անցնել տասնութ ամբողջ երեք տասնորդական մղոն։ Սակայն այդ հսկայական արագությունն էլ բավական չէր վիթխարի միաժանու դեմ կռվելու համար։

Նավագնացության համար որքան լավ էր այդ մարտանավը, նույնքան լավ էր և նրա ներքին սարքավորումը։ Ես միանգամայն գոհ էի ինձ տրամադրված նավասենյակից, որ գտնվում էր սպայական բաժանմունքում՝ նավի հետնամասում։

— Մենք շատ լավ կտեղավորվենք այստեղ,— ասացի Կոնսելին։

— Պարոնի թույլտվությամբ ես կասեի՝ նավասենյակը մեզ համար նույնքան հարմար է, որքան խխունջի խեցին կիսագիի համար,— պատասխանեց իմ կրթված սպասավորը։

Ես Կոնսելին թողեցի նավասենյակում, որ բաց անի պայուսակները, իսկ ինքս բարձրացա տախտակամածը, որպեսզի դիտեմ մեկնելու պատրաստությունները։

Հենց այդ րոպեին նավապետ Ֆարագուտը հրամայեց քանդել պարանները, որոնք «Աբրահամ Լինկոլնը» պահում էին Բրուքլինյան առափնյա փողոցի մոտ։ Բավական էր, որ ես քառորդ ժամով ուշացած լինեի, և «Աբրահամ էինկոլնը» կմեկնի առանց ինձ, ու ես չէի մասնակցի այդ արտասովոր գիտարշավին, որի վերաբերյալ ամենաճշմարիտ հաշվետվությունն անգամ հավանորեն անվստահությամբ կընդունվի կասկածամիտ մարդկանց կողմից։

Նավապետ Ֆարագուտը ոչ թե մեկ օրով, այլ մի ժամով, նույնիսկ մի րոպեով էլ չէր ուզում հետաձգել միաժանու դեմ ձեռնարկված արշավանքը։

Նա կանչեց նավի ինժեներին։

— Շոգու ճնշումը բավարա՞ր է,— հարցրեց նա։

— Այո, նավապետ։

— Դանդաղ ընթա՛ցք,— հրամայեց նավապետը։

Ստանալով այս հրամանը մեքենայական հեռագրով, որն աշխատում էր խտացրած օդի շնորհիվ, մեխանիկը շրջեց գործարկման լծակը։ Շոգին սուլելով նետվեց դեպի գլանները և մխոցները պտտեցրին անիվը։ Պտուտակի բերանները սկսեցին հետզհետե արագ պտտվել և «Աբրահամ Լինկոլնը» շարժվեց ծանր ու վեհաշուք, հարյուրավոր նավակների և բուքսիրային շոգենավակների ուղեկցությամբ, որոնք լիքն հին ճանապարհներով։

Բրուքլինի առափնյա փողոցները հեղեղված էին հարյուր հազարավոր հետաքրքրվող մարդկանցով։ Ինչպես որոտ, երեք անգամ թնդաց «ուռա»֊ն, որ պոռթկում էր հինգ հարյուր հազար կկորդից։ Հազարավոր թաշկինակներ ծածանվում էին օդում, ստվար ամբոխների գլխավերևում, ողջունելով «Աբրահամ Լինկոլնին», մինչև որ մարտանավը մտավ Հուդզոն գետի ջրերը, այն թերակղզու վերջավորության մոտ, որի վրա գտնվում է Նյու֊Յորք քաղաքը։

Անցնելով Հուդզոն գետի հոսանքով դեպի ներքև Նյու-Ջերսիի ափերով, որտեղ երևում էր գեղեցիկ դղյակների շարանը, «Աբրահամ Լինկոլնը» հասավ ամրություններին և ի պատասխան սրանց ողջույնի — թնդանոթային կրակոցի — երեք անգամ բարձրացրեց և իջեցրեց իր հետնամասում գտնվող դրոշակը, որ զարդարված էր երեսունինը աստղերով։ Այնուհետև դանդաղեցնելով ընթացքը, մարտանավը մտավ ծովային ջրանցքը, որ նշված էր ձողերով, անցավ Սենդի-Հուկա կոչված ավազոտ ցամաքամասը, որտեղ նրան կրկին ողջունեց հազարավոր բազմությունը, և դուրս եկավ բաց օվկիանոս։

Մեծ ու փոքր նավակների մի ամբողջ խումբ ուղեկցեց մարտանավին մինչև լողացող փարոսները, որոնց լույսը նավերին ցույց է տալիս Նյու-Յորք ի մուտքը։

Կեսօրվա ժամը երեքն էր։ Բոցմանը հեռացավ կամրջակից, մակույկը նրան արագությամբ հասցրեց մինչև շոգենավակը և «Աբրահամ Լինկոլնը» արագացնելով իր ընթացքը, լողաց Լոնգ-Այլենդի ափերի երկարությամբ։ Երեկոյան ժամը ութին չքացան Ֆայր֊Այլենդի լույսերը, և մարտանավն իր ամբողջ արագությամբ սլացավ Ատլանտյան օվկիանոսի մթին ջրերով։

Նավապետ Ֆարագուտը լավ ծովագնաց էր, միանգամայն արժանի իր հրամանատարության տակ գտնվող հիանալի մարտանավին։ Ֆարագուտն ու նավը կարծես լինեին մի մարմին։ որի մեջ նավապետն ուղեղի դեր էր կատարում։ Ֆարագուտը բոլորովին չէր կասկածում միաժանու գոյության մասին և չէր թույլ տալիս, որ իր ներկայությամբ որևէ վեճ լինի այդ առթիվ։ Հրեշը գոյություն ուներ և Ֆարագուտը պետք է նրանից փրկեր ծովերը, նա այդպիսի երդում էր տվել։

Կամ նավապետ Ֆարագուտը կսպանի միաժանուն, կամ միաժանին կսպանի նավապետ Ֆարագուտին․ ուրիշ ելք չկար։ Նավի սպաները բաժանում էին իրենց պետի հավատը։ Հաճելի էր լսել, թե ինչպես նրանք խոսում են հրեշին շուտափույթ հանդիպելու հնարավորությունների մասին, հաշվում էին նրա շարժման արագությունը, նրան աչքերով փնտրում էին օվկիանոսի հարթ տարածության վրա։ Անգամ նրանք, ովքեր սովորական պայմաններում հերթապահությունը ձանձրալի անհրաժեշտություն էին համարում, այս անգամ միշտ պատրաստ էին ավելորդ հերթապահություն անել։

Քանի դեռ արեգակն իր ճանապարհն էր անցնում երկնակամարում, կայմերի վրա տեղավորվել էին նավաստիների խմբերը, որոնք գերադասում էին նստել առագաստակալներին ու աչքերով փնտրել հրեշին, քան թե ժամերով կանգնել տախտակամածի տաքացած, ոտներն այրող տախտակների վրա։ Այնինչ «Աբրահամ Լինկոլնը» դեռ հեռու էր Խաղաղ օվկիանոսի կասկածելի տեղերից։

Նավորդները մի վառ ցանկություն ունեին՝ հանդիպել հրեշին, եռաժանիուվ հարվածել նրան, հանել նավի վրա և կտոր-կտոր անել։ Բոլորը, ովքեր ազատ էին լինում աշխատանքից, լարված ուշադրությամբ դիտում էին ծովային հարթ տարածությունը։ Ի դեպ ասած՝ նավապետ Ֆարագուտը խրախուսում էր այդ, նա խոստանում էր երկու հազար դոլլար պարգև, որ կարող էր ստանալ ամեն մեկը՝ նավի սպասավորը, նավաստին, ավագ նավաստին կամ սպան, եթե առաջինը նկատեր միաժանուն։ Ղժվար չէ պատկերացնել, թե մարտանավին սպասարկող կազմն ինչպիսի՞ ջանասիրությամբ էր դիտում ծովը։

Ինչ վերաբերում է ինձ, ես էլ ետ չէի մնում մյուսներից և ամբողջ օրերով բարեխղճաբար կանգնում էի տախտակամածի վրա։ Միմիայն Կոնսելն անտարբեր էր դեպի այդ ամենը, ու չէր մասնակցում մյուսների զբաղմունքին։

Ես արդեն ասել եմ, որ նավապետ Ֆարագուտը մարտանավում ստեղծել էր բոլոր հարմարությունները վիթխարի կետեր որսալու համար։

Հազիվ թե կետ որսող մի այլ նավ այնքան հարմարություններ ունենար, որքան «Աբրահամ Լինկոլնը»։

Մենք ունեինք կետ որսալու բոլոր գործիքները, սկսած ձեռքի եռաժանուց մինչև ատամնաձև նետերը, որոնք արձակվում էին հատուկ թնդանոթներից։ Նավի առջևի ծայրում դրված էր արագաձիգ, կատարելագործված մի հրանոթ, որը չորս կիլոգրամանոց արկերով կրակում էր տասնվեց կիլոմետրի վրա։

Այսպես ուրեմն, «Աբրահամ Լինկոլնը» չէր կարող գանգատվել մահաբեր զենքերի պակասությունից։ Դեռ ավելին, այնտեղ էր գտնվում ինքը, Նեդ Լենդը, եռաժանին բանեցնելու գործում մեծագույն վարպետը։

Նեդ Լենդը ծնվել էր Կանադայում, կետ որսալու մեջ ամեն ահմուտ մարդն էր աշխարհում, մի մարդ, որ մրցակից չուներ այդ վտանգավոր գործում։ Նա օժտված էր միանգամայն բացառիկ սառնասրտությամբ, ճարպկությամբ, խիզախությամբ ու աչքաբացությամբ։ Կետը կամ վիշապաձուկը պետք է չափից դուրս խորամանկ լիներ, որ կարողանար ազատվել նրա սարսափելի եռաժանուց։

Նեդ Լենդը մոտ քառասուն տարեկան էր։ Այդ մարդը բարձրահասակ էր, ուժեղ ու ահարկու։ Նա սակավախոս էր, տաքարյուն, և հեշտությամբ էր զայրանում, երբ մեկը չնչին չափով հակաճառում էր նրան։

Ակամա ուշադրություն էր գրավում նրա արտաքինը, մանավանդ աչքերը, որ չափազանց սուր էին և յուրահատուկ արտահայտություն էին տալիս նրա ամբողջ դեմքին։

Իմ կարծիքով նավապետ Ֆարագուտը միանգամայն ճիշտ վարվեց, երբ նրան մասնակից դարձրեց արշավախմբին։ Երբ ուժեղ ձեռքի և սուր աչքերի կարիք զգացվի, միմիայն Նեդ Լենդն ավելի պետքական կլինի, քան բոլոր մյուս նավորդները։ Նրան կարելի էր համեմատել մի ուժեղ հեռադիտակի հետ, որին միացրած թնդանոթը միշտ պատրաստ է կրակելու։

Վերջապես, Նեդ Լենդը նույնպես ֆրանսիացի էր և որքան էլ լիներ լռակյաց, այնուամենայնիվ ես պետք է մատնանշեմ, որ նա շուտով մտերմացավ ինձ հետ,— ըստ երևույթին նրան գրավում էր իմ ազգությունը։ Նրան ուրախացնում էր ֆրանսերեն խոսելու առիթը, իսկ ինձ համար հաճելի էր լսել ֆրանսիական մի հին բարբառ, որ Ռաբլեի Ժամանակներից սկսած՝ անաղարտ պահպանվել էր Կանադայի մի քանի նահանգներում։

Նեդ Լենդը պատկանում էր Կվեբեկի մի հին ընտանիքի, որը բազմաթիվ խիզախ ծովագնացներ է տվել դեռ այն հեռավոր ժամանակներում, երբ այդ քաղաքը պատկանում էր Ֆրանսիային։

Նեդ Լենդը կամաց-կամաց գրավվում էր ինձ հետ ունեցած զրույցներով, ես հաճույքով լսում էի նրա պատմածները բևեռային ծովերում իր ունեցած արկածների մասին։ Նա այնպես անբռնադատ և բանաստեղծորեն էր պատմում որսորդության ու ճակատամարտերի մասին, որ երբեմն ինձ թվում էր, թե լսում եմ բևեռային երկրների «Իլիականը» երգող մի ինչ-որ կանադական հոմերոսի։

Այդ խիզ ախ մարդուն ես նկարագրում եմ այնպես, ինչպես որ ճանաչում եմ այժմ, մենք հին բարեկամներ ենք և մեր բարեկամությունը, որ ծնունդ է առել սարսափելի փորձությունների օրերում, ուժեղ է և անխորտակելի։

Ի՞նչ կարծիք ուներ Նեդ Լենդը ծովային հրեշի մասին։ Պետք է խոստովանեմ, որ նա չէր հավատում միաժանու գոյության և ամբողջ նավում միակ մարդն էր, որ հակառակ էր ընդհանուր կարծիքին։

Մի անգամ, երբ ես փորձեցի իմանալ նրա կարծիքը, նա խուսափեց այդ թեմայի շուրջը խոսելուց։

Մեր ճանապարհվելուց երեք շաբաթ հետո, հուլիսի 30-ին մարտանավը գտնվում էր Բայա-Բլանկից ոչ հեռու Պատագոնիայից երեսուն մղոնի վրա։ Մենք արդեն անցել էինք Այծեղջյուրի արևադարձը և հիմա Մագելլանի նեղուցը գտնվում էր մեզանից դեպի հարավ, յոթ հարյուր մղոնից պակաս հեռավորության վրա։ Եվս ութ օր, և «Աբրահամ Լինկոլնը» կճեղքի խաղաղ օվկիանոսի ջրերը։

Նեդ Լենդի հետ ես նստել էի նավի հետին մասում։ Մենք խոսում էինք ինչի մասին ասես և դիտում խորհրդավոր ծովը, որի խորքերը մինչև հիմա մարդկային հայացքին անմատչելի են մնում։ Բնականաբար ես խոսք բացեցի վիթխարի միաժանու մասին ու սկսեցի քննարկել այն բոլոր պայմանները, որոնցից կախված էր մեր ձեռնարկման հաջողությունը կամ անհաջողությունը։ Սակայն տեսնելով, որ Նեդ Լենդը լռություն է պահպանում, ես հարցը դրի ուղղակի կերպով։

— Այդ ինչպե՞ս է, Նեդ Լենդ,— ասացի ես,— որ ձեզ կասկածելի է թվում մեր հետապնդած վիթխարի միաժանու գոյությունը։ Արդյոք դուք որևէ առանձնահատուկ հիմք ունե՞ք այդպես թերահավատ լինելու։

Նեդ Լենդը մի քանի վայրկյան լուռ նայում էր ինձ։ Նախքան պատասխանելը նա իր սովորական ձևով ձեռքը տարավ ճակատին, կկոցեց աչքերը, կարծես մի փոքր մտածեց և միայն դրանից հետո ասաց․

— Թերևս այդպես է, պարոն Արոնաքս։

— Լսեցեք, Նեդ, չէ որ դուք վարպետ եք ծովային կենդանիներ որսալու մեջ, ձեր կյանքում հարյուրավոր վիթխարի ծովային կաթնասուններ եք տեսել։ Ղուք պետք է ավելի շուտ հավատաք հսկա կետանման արարածի գոյության, քան որևէ ուրիշը։ Այսպիսի հանգամանքներում դուք վերջին մարդն եք, որը կասկածելի է համարում այդ կենդանու գոյությունը։

— Հենց այստեղ է, որ դուք սխալվում եք, պարոն պրոֆեսոր,– պատասխանեց Նեդը,— տգետը հաճույքով կհավատա հրեշավոր կենդանիների գոյության, որոնք բնակվում են երկրագնդի անմատչելի վայրերում,— այդ միանգամայն բնական է։ Սակայն երկրաբանը երբեք հավատ չի ընծայի այդ հեքիաթներին։ Կետորսը՝ նույնպես։ Ես հետապնդել եմ հարյուրավոր կետանման արարածներ, սրանցից տասնյակներին բռնել եմ եռաժանիով ու շատերին էլ սպանել։ Բայց որքան էլ դրանք եղել են մեծ և ուժեղ, ոչ նրանց պոչերը, ոչ էլ ժանիքներն ի վիճակի չեն եղել ծակելու նավի շուրջը պատած թերթավոր երկաթը։

– Այնուամենայնիվ, Նեդ, եղել են դեպքեր, երբ միաժանու ատամը ծակել ու անցել է նավի մի կողքից մինչև մյուսը։

— Դրանք փայտյա նավեր են եղել, պրոֆեսոր, փայտյա նավեր,— հակաճառեց Նեդը,— բայց ճիշտն ասած, ես դրան այնքան էլ չեմ հավատում։ Անձամբ ես նման բան չեմ տեսել։ Այդպես ուրեմն, քանի դեռ իմ կարծիքը ժխտող փաստ չկա, ես պնդում եմ, որ վիշապաձկները, կետերը կամ միաժանիները չեն կարող այդպիսի ավերածություն կատարել։

— Լսեցեք, Նեդ․․․

— Ոչ, պրոֆեսոր, ոչ։ Ինչ բանի մասին ասեք կհավատամ, միայն ոչ դրան։ Գուցե մի վիթխարի ութոտնանի...

— Ո՛չ մի դեպքում, Նեդ։ Ութոտնանին հսկայական մեծությամբ մի կակղամորթ է և փափուկ, թույլ մարմին ունի։ Թեկուզ նա հինգ հարյուր ոտնաչափ երկարություն ունենա, միևնույն է, անողնաշար է, հետևապես ոչ մի վտանգ չի սպառնում այնպիսի նավերին, ինչպիսին են «Շոտլանդիան» կամ «Աբրահամ Լինկոլնը»։ Ժամանակն է մի կողմ թողնել այն հեքիաթը, թե ութոտնանիները կարող են վտանգավոր լինել նավերի համար։

— Այդպե՛ս ուրեմն, պարոն բնագետ,— հեգնանքով ասաց Նեդը,— դուք համոզվա՞ծ եք, որ գոյություն ունի վիթխարի միաժանին։

— Այո, Նեդ, ես համոզված եմ և իմ համոզմունքը հիմնված է մի շարք անհերքելի փաստերի վրա։ Ես չեմ կասկածում հսկայական, կետանման մի կենդանու գոյության մասին, որը, ինչպես նաև կետերը, վիշապաձկներն ու դելֆինները, պատկանում է ողնաշարավորների թվին և ունի չափազանց պինդ մի ատամ, եղջյուր կամ ժանիք։

— Հը՛մ,— ասաց նեդը և կասկածանքով օրորեց գլուխը։

— Իմացեք, իմ սիրելի կանադացի,— շարունակեցի ես,— որ եթե այդպիսի մի կենդանի ապրում է օվկիանոսի խորքերում, ջրի մակերևույթից մի քանի մղոն ներքև, ապա նա բացառիկ ուժեղ օրգանիզմ պետք է ունենա։

— Ինչո՞ւ,– հարցրեց Նեդը։

– Որովհետև չլսված ուժ է հարկավոր, որպեսզի կենդանին, այդքան խորը տեղ գտնվելով, դիմանա ջրի հսկայական ճնշման։

— Իսկապե՞ս,— հարցրեց Նեդը, անվստահությամբ կկոցելով աչքերը։

— Իսկապես։ Այդ ապացուցելու համար կարող եմ մի քանի թիվ բերել։

— Օ՜, թվե՛րը,— ձայնը երկարացնելով ասաց Նեդը,– թվերով կարելի է ինչ ասես ապացուցել․․․

— Ո՛չ միշտ և ո՛չ ամեն ինչ, Նեդ։ Հապա լսեցեք ինձ։ Ենթադրենք թե երեսուներկու ոտնաչափ ջրի սյան ճնշումը հավասար է մեկ մթնոլորտ ճնշման։ Իրականում ջրի սյան բարձրությունը պետք է մի քիչ պակաս լինի, քանի որ ծովի ջուրը ավելի թանձր է, քան սովորական ջուրը։ Այդպես ուրեմն, Նեդ, երբ դուք սուզվում եք ջրի մեջ, ձեր մարմինը զգում է այնքան մթնոլորտ ճնշում, այսինքն ձեր մարմնի յուրաքանչյուր քառակուսի սանտիմետրի վրա լինում է այնքան կիլոգրամ ճնշում, որքան որ երեսուներկու ոտնաչափ ջրասյուներով դուք հեռացած եք ծովի մակերևույթից։ Այստեղից հետևում է, որ երեք հարյուր քսան մետր խորության տակ այդ ճնշումը հավասար է տասը մթնոլորտի, երեք հազար երկու հարյուր ոտնաչափ խորության տակ՝ հարյուր մթնոլորտի, իսկ երեսուներկու հազար ոտնաչափ խորության, այսինքն մոտ երկու և կես մղոն խորության տակ՝ հազար մթնոլորտի։ Ուրիշ խոսքով, եթե ձեզ հաջողվեր հասնել այդչափ խորության, ձեր մարմնի յուրաքանչյուր քառակուսի սանտիմետրի վրա կլիներ հազար կիլոգրամ կամ մեկ տոննա ճնշում։ Ի դեպ, սիրելի բարեկամ, գիտե՞ք արդյոք, թե ձեր մարմնի մակերևույթը քանի քառակուսի սանտիմետր ունի։

— Այդ մասին բոլորովին գաղափար չունեմ։

— Մոտ տասնյոթ հազար։

— Այդքան շա՞տ։

— Բայց որովհետև իրականում մթնոլորտի ճնշումը մի քիչ ավելի է իմ հիշած թվից,— մեկ քառակուսի սանտիմետրի վրա մեկ կիլոգրամ,— ուստի ձեր մարմնի մակերևույթի տասնյոթ հազար քառակուսի մետրն այս րոպեին գտնվում է տասնյոթ հազար հինգ հարյուր վաթսունութ կիլո գրամ ճնշման տակ։

— Եվ ես այդ չե՞մ նկատում։

— Այո, դուք այդ չեք նկատում։ Այդ հսկայական ծանրությունը ձեզ չի ճզմում միայն այն պատճառով, որ ձեր մարմնի մեջ գտնվող օդը հավասարակշռում է այդ ճնշման։ Այդ պատճառով դուք ոչինչ չեք նկատում։ Սակայն բավական է, որ դուք ընկնեք ջուրը, և խախտվում է այդ հավասարակշռությունը․․․

— Հասկանում եմ,— ընդահեց ինձ Նեդը, որ ըստ երեվույթին հետաքրքրվել էր իմ բացատրությամբ,— չէ՞ որ ջուրն ինձ կշրջապատի ամեն կողմից, բայց չի թափանցի իմ օրգանիզմի մեջ։

— Հենց այդ է բանը, նեդ։ Այսպիսով երեսուներկու ոտնաչափ խորությամբ մտնելով ծովի ջուրը, դուք ձեզ վրա կունենաք տասնյոթ հազար հինգ հարյուր վաթսունութ կիլոգրամ ճնշում, երեք հարյուր քսան ոտնաչափ խորությամբ այդ ճնշումը կտասնապատկվի, այսինքն հավասար կլինի յոթանասուն հինգ հազար վեց հարյուր ութսուն կիլոգրամի։ Երեք հազար երկու հարյուր ոտնաչափ խորությամբ այդ ճնշումը կավելանա հարյուր անգամ և կկազմի մեկ միլիոն յոթ հարյուր հիսունվեց հազար ութ հարյուր կիլոգրամ։ Վերջապես, երեսուներկու հազար ոտնաչափ խորությամբ այն կուժեղանա հազար անգամ, և ձեր վրա կլինի տասնյոթ միլիոն հինգ հարյուր վաթսունութ հազար կիլոգրամ ծանրություն։ Ուրիշ խոսքով՝ դուք վայրկենապես կդառնայիք լավաշ, ամենաբարակ թերթիկ, որպես թե ձեզ հանեին վիթխարի ջրաբաշխական մեքենայի տակից։

— Վա՜յ, սատանան տանի,— բացականչեց Նեդը։

— Այսպե՛ս ուրեմն, թանկագին ընկեր, եթե մի քանի հարյուր մետր երկարություն ունեցող ողնաշարավոր կենդանին կարող է գոյություն ունենալ այդպիսի խորքերում, ապա նրա մարմնի մակերևույթի միլիոնավոր քառակուսի սանտիմետրերի վրա կլինի մի քանի միլիարդ կիլոգրամ ճնշում։ Հիմա մտածեցեք, թե այդ կենդանիներն ինչպիսի մկանային ուժով պետք է օժտված լինեն և ինչպիսի դիմադրություն պետք է ցույց տա նրանց օրգանիզմը, որպեսզի կարողանա անպատիժ կրել այդ ծանրությունը։

— Դուրս է գալիս, որ նրանք, ինչպես զրահակիրները, պետք է պատած լինեն ութ մատնաչափ հաստությամբ երկաթով,— ասաց կանադացին։

— Ճիշտ է, Նեդ։ Հիմա մտածեցեք, թե այդպիսի կենդանին, հանդիպելով նավին, ինչքան սարսափելի ավերածություն կգործի, եթե նա ընդունակ է ջրի մեջ շարժվել մեր ամենաարագընթաց գնացքների արագությամբ։

— Այո․․․ իսկապես․․․— անվստահ քրթմնջաց կանադացին, շփոթվելով այս հաշիվներից, բայց դեռ չցանկանալով անձնատուր լինել։

— Հիմա համոզվեցի՞ք։

– Ես համոզվեցի, պարոն պրոֆեսոր, որ եթե այդպիսի կենդանիներ իրոք գոյություն ունեն օվկիանոսի խորքերում, ապա պետք է որ շատ ուժեղ լինեն։

— Ի՛նչ համառ մարդ եք եղել։ Իսկ եթե դրանք գոյություն չունեն, ապա ինչո՞վ եք բացատրում «Շոտլանդիայի» հետ պատահած, դեպքը։

— Գուցե․․․— տատանվելով սկսեց Նեդը։

— Խոսեցեք։

— Գուցե․․․ այդպիսի դեպք չի էլ եղել,— անսպասելի կերպով վբա բերեց կանադացին։

Սակայն այդ պատասխանը ցույց էր տալիս միայն նրա համառությունը և ուրիշ ոչինչ։ Այդ օրն այլևս ես չփորձեցի նրան համոզել։ «Շոտլանդիայի» հետ պատահած դեպքը միանգամայն անվիճելի էր։ Ճեղքվածքն այնքան մեծ էր, որ հարկավոր եղավ ծածկել այն։ Ես կարծում եմ, որ սա միակ համոզիչ ապացույցն է ճեղքվածքի գոյության նկաամամբ։ Ոչ մի կասկած չէր առաջացնում նաև այն, որ այդ ճեղքվածքը չէր կարող ինքն իրեն գոյանալ, և որովհետև բոլորովին անհավանական էր համարվում նավի ընդհարումը ստորջրյա քարին կամ խութին, ապա անհրաժեշտ էր ճանաչել ծովային կենդանու զարհուրելի ատամի գոյությունը։

Անձամբ ես, վերոհիշյալ բոլոր նկատառումներով գտնում էի, որ այդ կենդանին պատկանում է ողնաշարավորների թվին, կաթնասունների դասին, ձկնանմանների ենթադասին և կետանմանների ջոկատին։ Ինչ վերաբերում է այն հարցին, թե հրեշն ինչ ընտանիքի է պատկանում՝ կետերի, վիշապաձկների կամ դելֆինների ընտանիքի՞ն, ենթաընտանիքի՞ն, թե՞ տեսակին, ապա այդ հարցին կարող էր պատասխանել միայն ապագան։

Այդ հարցը լուծելու համար հարկավոր էր դիահատել անհայտ հրեշին, իսկ դիահատելու համար անհրաժեշտ էր նախ՝ բռնել նրան։ Բռնելու համար հարկավոր էր գործադրել եռաժանին,— սա վերաբերում էր Նեդ Լենդին։ Եռաժանին գործադրելու համար հարկավոր էր տեսնել հրեշին,— սա էլ բոլոր նավորդների գործն էր։ Տեսնելու համար հարկավոր էր հանդիպել նրան,— սա էլ արդեն պատահականությունից էր կախված։

«Աբրահամ Լինկոլնով» ճանապարհորդելու առաջին օրերին ոչ մի արկած չպատահեց։ Միայն մի անգամ տեղի ունեցավ մի դեպք, որը ցույց տվեց Նեդ Լենդի ապշեցուցիչ արվեստը և ապացուցեց, որ անպայման կարելի է հույս դնել այդ մարդու վրա։

Հունիսի 3Օ-ին «Աբրահամ Լինկոլնը» Ֆալկլենդյան կղզիներից ոչ հեռու հանդիպեց ամերիկական «Մոնրոյե» նավին, որ կետ էր որսում։ «Մոնրոյեի» նավորդները ոչինչ չէին լսել միաժանու մասին։ Սակայն նրա նավապետը իմացավ, որ «Աբրահամ Լինկոլնում» է գտնվում հռչակավոր Նեդ Լենդը և խնդրեց որ վերջինս օգնի արդեն նկատված կետը որսալու համար։ Նավապետ Ֆարագուտը, որ ուզում էր տեսնել Նեդ Լենդի աշխատանքը, թույլ տվեց վերջինիս անցնել «Մոնրոյե» նավը։

Կանադացու գործը հաջող գնաց․ մեկ կետի փոխարեն նա եռաժանիով հարվածեց երկուսին․ առաջին կետին նա տեղն ու տեղն սպանեց, ցցելով եռաժանին նրա սրտի մեջ, իսկ երկրորդին սպանեց մի քանի րոպե հետապնդելուց հետո։

Թող միայն հրեշը երբևէ հանդիպի Նեդ Լենդի եռաժանու զորությա՛ն։ Այդ դեպքում ես շատ կզարմանամ, եթե հրեշն անվնաս մնա։

Մարտանավը շարունակում է մեծ արագությամբ լողալ Ամերիկայի հարավ-արևելյան ափերի ուղղությամբ։ Հուլիսի 3-ին մենք մոտեցանք Աղջկանց հրվանդանին, որ գտնվում է Մագելլանի նեղուցի մերձակայքում։

Սակայն նավապետ Ֆարագուտը կարգադրեց չմտնել այդ ոլոր-մոլոր նեղուցը և ընթանալ դեպի Հորն հրվանդանը։

Նավորդները միաբերան հավանություն տվին այդ որոշման։ Եվ իսկապես, այնքան էլ հավանական չէր թվում, որ միաժանին հանդիպի այդ փոքրիկ նեղուցում։ Նավաստիներից շատերը համոզված էին, որ հրեշն իր հաստության պատճառով չի կարող անցնել Մագելլանի նեղուցից։

Հուլիսի 6-ին, կեսօրվա ժամը մոտ երեքին «Աբրահամ Լինկոլնն» անցավ մենավոր մի կղզու և ամերիկյան ցամաքի ծայրում գտնվող ժայռի մոտից, որին հոլանդական ծովագնացներն անվանել են Հորն հրվանդան, իրենց հայրենի քաղաքի անունով։ Մարտանավն ուղևորվեց դեպի հյուսիս-արևմուտք և նրա պտուտակն սկսեց փրփրեցնել Խաղաղ օվկիանոսի ջրերը։

— Աչալուրջ եղեք, լավ դիտեցեք,— ասում էին «Աբրահամ Լինկոլնի» նավաստիները։

Եվ նրանք իսկապես որ աչալուրջ էին։ Երկու հազար դոլլար շահելու համար մարդիկ սևեռել էին իրենց հայացքներն օվկիանոսի մակերևույթին։ Գիշեր ու ցերեկ նրանց աչքերն ու հեռադիտակները մի վայրկյան անգամ հանգիստ չէին մնում։ Նիկտալոպները, որ ընդունակ են գիշերները տեսնել նույնքան պարզ, որքան և ցերեկը, երկու անգամ ավելի տվյալներ ունեին պարգևը ստանալու, քան նորմալ տեսողություն ունեցող մարդիկ։

Ես էլ ամբողջ օրերով համառությամբ դիտում էի ջուրը, թեպետ պարգևն ինձ ամենևին չէր գայթակղեցնում։ Օրական քնելով ընդամենը երեք-չորս ժամ և մի քանի րոպե էլ գործադրելով ուտելու վրա, ես ամբողջ մնացած ժամանակը կանգնում էի տախտակամածում, անկախ նրանից, թե ինչպիսի եղանակ էր լինում։

Հենվելով մերթ նավի առջևի մասի բազրիքին ու մերթ նավախելին, ես ագահությամբ դիտում էի միալար, փրփրադեզ ալիքները, որ տարածվում էին ամեն կողմ, ինչքան որ աչքդ տեսներ։ Շատ հաճախ ես, ինչպես և մյուս նավորդները, խորը հուզումի րոպեներ էի ապրում, երբ հորիզոնում երևում էր կետի սև մեջքը։ Բոլոր նավորդները վայրկենապես դուրս էին թափվում տախտակամած։ Այս կամ այն դռնակից հորդում էր նավաստիների և սպաների հեղեղը։ Ամեն մեկը շնչասպառ, տեսողությունը լարելով այնքան, մինչև որ աչքերը ցավում էին, հետևում էր կետի շարժումներին։ Ես էլ էի նայում, այնքան նայում, մինչև որ աչքերս ուղղակի մթնում էին։

Պաղարյուն Կոնսելն այսպիսի դեպքերում հանգիստ ասում էր ինձ.

— Պարոնն ավելի շատ բան կտեսներ, եթե քի՛չ հառեր աչքերը։

Սակայն ամեն անգամ մեր հուզումն ապարդյուն էր լինում։ «Աբրահամ Լինկոլնը» մոտենում էր կարծեցյալ թշնամուն և համոզվելով, որ այդ ամենասովորական վիշապաձուկ է կամ կետ, կրկին բռնում էր նախորդ ուղղությունը, հազարավոր անեծքներ թափելով բոլորովին անմեղ կենդանու վրա։

Եղանակր միշտ նպաստավոր էր և մենք լողում էինք ամենալավ պայմաններում, չնայելով, որ հարավային կիսագնդի հուլիսը համապատասխանում է հյուսիսային կիսագնդի հունվարին և այդ ժամանակ այնտեղ,— հարավային կիսագնդում առատ անձրևներ են լինում։ Այնուամենայնիվ ծովը հանգիստ էր, տեսանելիությունը հրաշալի։

Նեդ Լենդն առաջվա պես թերահավատ էր մնում։ Նա մինչև անգամ դիտմամբ չէր դիտում ծովն այն ժամերին, երբ ազատ էր լինում հերթապահությունից, կամ երբ կետ ձուկը չէր երևում։

Այդ ցուցիչ էր, որովհետև նրա բացառիկ սրատեսությունը կարող էր մեծ ծառայություն մատուցել գիտարշավին։

Սակայն կամակոր կանադացին գերադասում էր քսանչորս ժամից տասնվեցն անցկացնել իր նավասենյակում,— քնել կամ կարդալ։ Ես հարյուրավոր անգամ հանդիմանում էի նրան իր անտարբերության համար։

— Ինչո՞ւ, պրոֆեսոր,— պատասխանում էր նա,— նախ և առաջ ընդհանրապես ոչինչ չկա, իսկ եթե նույնիսկ գոյություն ունենար որևէ մի կենդանի, որքա՞ն հավանական կլիներ նրան հանդիպելը։ Չէ՞ որ մենք նրան հետապնդում ենք կուրորեն, ենթադրաբար։ Ասենք թե որևէ մի նավ Խաղաղ օվկիանոսում իսկապես հանդիպել է այդ խորհրդավոր կենդանուն։ Բայց չէ՞ որ այն ժամանակից արդեն անցել է մոտ երկու ամիս, իսկ այն, ինչ որ մեզ հայտնի է այդ միաժանու բնավորության մասին, ցույց է տալիս, որ նա չի սիրում երկար ժամանակ միևնույն տեղում մնալ։ Դուք ինքներդ ընդունում եք, որ նա ընդունակ է տեղափոխվել հսկայական արագությամբ, և իմ կարծիքով դուք կհամաձայնեք ինձ հետ, որ բնությունն աննպատակ ոչինչ չի անում և չէր կարող դանդաղաշարժ միաժանուն քամու արագությամբ սլանալու ընդունակություն տալ։ հետևապես, եթե այդ կենդանին գոյություն ունի, նա արդեն հեռու է այստեղից։

Այս դատողության դեմ առարկելու ոչինչ չկար։ Իսկապես որ մենք կուրորեն էինք ճանապարհորդում։ Բայց ուրիշ ի՞նչ կարող էինք անել։ Նեդ Լենդն իրավացի էր։ Շատ չնչին էր հրեշին գտնելու հավանականությունը։ Այնուամենայնիվ վերջնական հաջողությունը կասկածելի չէր ոչ ոքի համար և ոչ մի նավաստի չէր համարձակվի գրազ գալ միաժանուն շուտափույթ հանդիպելու դեմ։

Հուլիսի 12-ին մենք դարձյալ 105° երկարության տակ անցանք Այծեղջյուրի արևադարձը, իսկ նույն ամսի 27-ին 110° միջօրեականի տակ կտրեցինք հասարակածը։ Նույն օրը մարտանավը դարձավ դեպի արևմուտք, դեպի Խաղաղ օվկիանոսի կենտրոնական ավազանը։ Նավապետ Ֆարագուտը խելացիորեն գտնում էր, որ հրեշը պետք է հանդիպի օվկիանոսի խոր տեղերում, մայր ցամաքներից ու կղզիներից հեռու, որոնց մոտենալուց մինչև այժմ խուսափել է նա, «երևի այն պատճառով, որ այնտեղ ծովը բավականաչափ խոր չէ նրա համար»,— ինչպես բացատրում էր մեր ավագ նավաստին։

Այսպիսով մարտանավն անցավ Պաումոտու, Մարքիզյան, Սանդվիչյան կղզիների մոտով, 132° երկարության տակ կտրեց Խեցգետնի արևադարձը և ուղևորվեց դեպի Չինական ծով։

Վերջապես, մենք հասանք այնտեղ, որտեղ վերջին անգամ երևացել էր հրեշը։ Բոլորի սրտերը խփում էին այնպիսի տենդային արագությամբ, որ սրտի հիվանդություններն անխուսափելիորեն և մեծ չափով պետք է տարածվեին մարտանավում։ Բոլոր նավորդները կարծես տառապում էին մտքի լարվածությունից։ Մարդիկ ամբողջ շաբաթներով ոչ քնում էին, ոչ ուտում։ Օրական քսան անգամ տեսողության պատրանքները բուռն ցնծություն էին առաջ բերում և ամեն անգամ չարդարացվող այդ ակնկալիքները նավորդներին պահում էին այնպիսի ջղային լարվածության վիճակում, որը ոչ մի լավ բան չէր խոստանում։

Եվ իսկապես, ռեակցիան շուտով ունեցավ իր ազդեցությունը։ Ամբողջ երեք ամիս (երեք ամիս, որոնց ամեն մի օրը մի դար էր թվում) «Աբրահամ Լինկոլնը» շրջեց Խաղաղ օվկիանոսի ամբողջ հյուսիսային մասը, հալածելով նկատված կետերին, հանկարծակի փոխելով ընթացքի ուղղությունը, հանկարծակի կանգ առնելով, մերթ արագացնելով ու մերթ դանդաղեցնելով ընթացքը և վտանգելով մեքենայի կանոնավոր աշխատանքը։ Ճապոնիայի ափերից մինչև ամերիկյան ցամաքը չմնաց մի կետ, որ հետազոտված չլիներ։ Սակայն այդ հսկայական տարածության վրա ոչինչ, ոչինչ չհաջողվեց հայտնաբերել, ոչ մի բան, որ գեթ որևէ նմանություն ունենար վիթխարի միաժանուն, ստորջրյա կղզուն կամ խորտակված նավին, շարժվող խութին կամ մի որևէ այլ առարկայի։ Ոչի՛նչ։

Տեղի ունեցավ հոգելքում։ Հուսահատությունը ճանապարհ բացեց թերահավատության համար։ Բոլորին տիրեց մի զգացում, որի երեք տասնորդական մասն ամաչկոտություն էր, իսկ յոթ տասնորդականը վիրավորանք։

Ամեն մեկն ամաչում էր, որ հավատալով անհեթեթ առասպելին, հիմար դրության մեջ է ընկնում, և ամաչելուց ավելի շատ վիրավորանք էր զգում։ Անթիվ ու անհամար ապացույցները, որ մի ամբողջ տարվա ընթացքում կուտակվել էին իրար վրա, մեկ օրում և միանգամից օդը ցնդեցին։ Հիմա ամեն մեկը մտածում էր միայն այն մասին, թե ինչպես անի, որ քնելու և ուտելու միջոցով հատուցում ստանա այնքան հիմար կերպով կորցրած ժամանակի համար։

Մարդիկ մի ծայրահեղությունից դիմում էին մյուսին, մի բան, որ հատուկ է մարդկային մտքի փոփոխականության։ Զեռնարկման ամենաջերմ կողմնակիցները դարձան նույն ձեռնարկման ամենակատաղի թշնամիներ։ Թերահավատությունը տիրեց ամբողջ մարտանավը, սկսած նավամբարից մինչև ընդհանուր նավասենյակը, և եթե չլիներ նավապետ Ֆարագուտի անհասկանալի համառությունը, «Աբրահամ Լինկոլնն» անմիջապես կդառնար դեպի հարավ։

Սակայն այդ ապարդյուն որոնումները չէին կարող անվերջ շարունակվել։ «Աբրահամ Լինկոլնն» ինքն իրեն կշտամբելու ոչ մի հիմք չուներ,— նավն արել էր այն ամենն, ինչ որ կախված էր իրենից, որպեսզի հաջողությամբ կատարի իրեն տրված հանձնարարությունը։ Ամերիկյան նավն սպասարկող կազմը դեռ երբեք այդչափ ջանասիրություն ու երկարատև համբերություն չէր ցուցաբերել։ Վերջապես, չէր կարելի ասել, որ ձեռնարկումն անհաջող է կազմակերպված։ Ըստ երևույթին հարկավոր էր վերադառնալ, ուրիշ ելք չկար։

Նավապետ Ֆարագուտին այդ մասին համապատասխան հայտարարություն արվեց։ Նա համառում էր։

Նավաստիները չէին թաքցնում իրենց դժգոհությունը։ Կարգապահությունը թուլացավ։ Ես չեմ ուզում ասել, թե նավում խռովություն սկսվեց, սակայն նավապետ Ֆարագուտը, ինչպես իր ժամանակին Կոլումբոսը , մի քիչ էլ դիմադրելուց հետո խնդրեց նավորդներին, որ երեք օր էլ համբերեն։ Եթե այդ երեք օրվա ընթացքում հրեշը չգտնվի, ապա մեքենավարը կդարձնի ղեկանիվը և «Աբրահամ Լինկոլնը» կբռնի վերադարձի ճանապարհը։

Այդ խոստումը տրվեց նոյեմբերի 2-ին։ Նավորդների տրամադրությունը միանգամից բարձրացավ։ Մարդիկ նորից սկսեցին ուշադրությամբ դիտել ալիքները։ նորից գործի դրվեցին հեռադիտակները։ Դա մի վերջին մարտակոչ էր հսկայա կան միաժանուն և թվում էր, որ հիմա նա չի կարող չնդունել իրեն ցույց տալու հրավերը

Այսպես անցավ երկու օր։ «Աբրահամ Լինկոլնը» գնում էր դանդաղ։ Նավորդները հազար ու մի միջոց էին հնարում հրեշի ուշադրությունը գրավելու կամ նրա անտարբերությանը վերջ տալու համար, եթե իհարկե նա հեռու չլիներ։ Ճարպի ահագին կտորներ էին նետում ծովը, մեծագույն հաճույք պատճառելով շնաձկներին, որոնք խմբերով ուղեկցում էին մարտանավը։ Մակույկներն ակոսում էին ծովը, հետազոտելով նրա յուրաքանչյուր քառակուսի մետրը։ Սակայն արդեն նոյեմբերի 4-ի երեկոն էր, իսկ ստորջրյա գաղտնիքը դեռ չէր բացվում։

Հետևյալ օրը, նոյեմբերի 5-ին լրանում էր նշանակված ժամկետը։ ժամը ուղիղ տասներկուսին նավապետ Ֆարագուտը, լինելով իր խոսքի տերը, պետք է հրամայեր դառնալ դեպի հարավ-արևելք և հեռանալ Խաղաղ օվկիանոսի հյուսիսային մասից։

Այդ ժամանակ մարտանավը լողում էր 31°15' հյուսիսային լայնության և 136°42' արևելյան երկարության տակ։ Ճապոնիան գտնվում էր առնվազն երկու հարյուր մղոնի վրա։ Գիշերը վրա հասավ։ Ծովային ժամացույցը խփեց ժամը ութը։ Խիտ ամպերը ծածկեցին կիսալուսինը, որ կազմում էր ամբողջ լուսնի մի քառորդ մասը։ Ծովը համաչափ օրորում էր մարտանավը։

Այդ րոպեին ես կանգնած էի նավի աջ կողմում, հենվելով տախտակամածի բազրիքին։ Կոնսելն ինձ մոտ էր և անտարբեր նայում էր առաջ։ Առագաստակալների վրա բարձրացած նավաստիներն այդ օրը վերջին անգամ դիտում էին հորիզոնը, որ հետզհետե ծածկվում էր խավարով։ Սպաները գիշերային հեռադիտակներով դիտում էին օվկիանոսի մակերևույթը։ Լուսնի շողերը երբեմն ամպերի վարագույրի միջից արծաթե ցոլք էին նետում ալիքների վրա, սակայն նորից ծածկվում էին ամպերով, ու դարձյալ ամեն ինչ կորչում էր խավարում։

Ուշադրությամբ նայելով Կոնսելին, ես նկատեցի, որ մեր ճանապարհորդության ընթացքում առաջին անգամ այդ հանգիստ մարդը հուզված է մյուսների նման։

— Հը՞, Կոնսել,— ասացի ես,— ո՞նց է երկու հազար դոլլար վաստակելու բանը։

— Պարոնի թույլտվությամբ ասած՝ ես երբեք հույս չեմ ունեցել այդ գումարը գրպանս դնելու,–պատասխանեց Կոնսելը,— Միացյալ Նահանգների կառավարությունը կարող էր խոստանալ ոչ թե երկու, այլ հարյուր հազար դոլլար, և նա դրանով չէր աղքատանա։

— Դու իրավացի ես, Կոնսել։ Վերջին հաշվով սա մի հիմար ձեռնարկում էր ու ես էլ անխելքություն արի, որ մասնակցեցի այս գործին։ Որքա՛ն ժամանակ վատնվեց զուր տեղը, որքան թանկ նստեց մեր ջղերի վրա։ Դեռ վեց ամիս առաջ մենք կարող էինք վերադառնալ Ֆրանսիա...

— Պարոնի փոքրիկ բնակարանը, նրա թանգարանը,— ավելացրեց Կոնսելը։— Ես էլ կդասավորեի մեր հավաքածոյի հանածոները, տիրոջ բերած եղջերավարազն էլ կնստեր կենդանաբանական այգու վանդակում, ու Փարիզի բոլոր ծայրերից դեպի իրեն կգրավեր հետաքրքրվողների բազմությանը։

— Այդ բոլորը հենց այդպես էլ կլիներ, Կոնսել։ Իսկ հիմա մենք թե այսքան նեղություն ենք քաշել և թե պիտի ծիծաղեն մեր վրա...

— Անկասկած,— սառնասրտությամբ շեշտեց Կոնսելը ես հավատացած եմ, որ պիտի ծիծաղեն պարոնի վրա։ Չգիտեմ, արժե՞ ասել, որ...

— Ասա, ասա, Կոնսե՛լ։

— Ես կարծում եմ, որ պարոնն արժանացել է այդ ծիծաղին։

— Իսկապե՞ս։

— Երբ մարդ այդպիսի խոշոր գիտնական լինելու պատիվ ունի, չպետք է փորձ անի...

Կոնսելը չվերջացրեց իր խոսքը։ Մեր շուրջը թագավորող լռության մեջ լսվեց հնչուն մի ձայն։

Այդ Նեդ Լենդի ձայնն էր։

Կանադացին գռչեց.

— Հե՛յ, հրեն մեր փնտրածը, քամու կողմը, մեր քթի տակ։

Այդ բացականչությունը լսվեց թե չէ, բոլոր նավորդները,— նավապետը, սպաները, սպասավորները, նույնիսկ ինժեներներն ու մեխանիկները, որոնք թողեցին իրենց մեքենաները, նույնիսկ հնոցապանները, որոնք թողեցին իրենց հնոցները, բոլորը վազեցին դեպի Նեդ Լենդը։

Նավապետը հրամայեց կանգնեցնել նավը։ Անթափանցելի խավարը պատել էր ամեն ինչ։ Թեև ես գիտեի, որ կանադացին հիանալի տեսողություն ունի, այնուամենայնիվ ինքս ինձ հարցնում էի, թե այդպիսի խավարում նա ինչպե՞ս և ի՞նչ կարող էր տեսնել։

Սիրտս խփում էր այնքան ուժեղ, որ քիչ էր մնում պայթեր։

Սակայն Նեդ Լենդը չսխալվեց։ Շուտով մենք բոլորս տեսանք այն, ինչ որ նա ցույց էր տալիս ձեռքով։

«Աբրահամ Լինկոլնից» երկու կաբելտով հեռու, նավի աջ կողմում ծովը թվում էր ներքուստ լուսավորված։ Անկասկած, այդ սովորական ֆոսֆորային լուսավորություն չէր։ Հրեշը, որ մի քանի մետր ջրի տակ էր գտնվում, արձակել էր պայծառ ու տարօրինակ մի փայլ, որի մասին շատ նավապետներ գրել էին իրենց հաշվետվություններում։ Պետք է որ այդ լուսավորությունն ունենար մի շատ պայծառ աղբյուր։ Օվկիանոսի մակերևույթի լուսավորված մասը բռնում էր երկար, ձվաձև մի տարածություն։ Այդ տարածության կենտրոնում լուսավորությունը խիստ ուժեղ էր, իսկ ծայրերում — թույլ։

— Դա ուղղակի ֆոսֆորափայլ մոլեկուլների կուտակում է,— բացականչեց սպաներից մեկը։

— Ո՛չ, դուք սխալվում եք,— համոզված առարկեցի ես,– քարակերները կամ սայլպերը ոչ մի դեպքում չէին կարող այդպիսի պայծառ լույս արձակել։ Այդ լույսն անկասկած մի որևէ էլեկտրական աղբյուր ունի... Սակայն նայեցեք, նայեցեք... Նա շարժվում է... նա դեպի մեզ է գալիս։

Տախտակամածի վրա հավաքվածները ճիչ արձակեցին։

— Լռե՛լ,— հրամայեց նավապետ Ֆարագուտը,— անցնել ղեկին։ Դանդաղ ընթա՛ցք։

Բոլորը նետվեցին դեպի իրենց տեղերը։ Հրամանն անմիջապես կատարվեց, ու «Աբրահամ Լինկոլնը» մի կիսաշրջան գծեց։

— Այս ուղղությամբ արագ դեպի առա՛ջ,— հրամայեց նավապետ Ֆարագուտը։

Պտուտակն էլի՛ սկսեց գործել և մարտանավը հապճեպ հեռանում էր պայծառ լույսից։

Ես սխալվեցի, մարտանավն ուզում էր հեռանալ, սակայն գերբնական կենդանին կրկնակի արագությամբ մոտենում էր նրան։

Մենք շնչներս պահած՝ քարացանք մեր տեղերում առանց մի բառ արտասանելու, և այդ ոչ այնքան երկյուղից, որքան զարմանքից։ Կենդանին ասես կատակի տալով, մոտենում էր մեզ։ Նա հասավ մարտանավին, որ սլանում էր տասնչորս հանգույցի արագությամբ, և մեր վրա արձակեց իր էլեկտրական ճառագայթները, որոնք կարծես լուսեղեն փոշի լինեին։ Հետո նա հեռացավ երկու կամ երեք մղոն, թողնելով ֆոսֆորափայլ մի հետք, որ նման էր ճեպընթաց գնացքի շոգեքարշի ծխի քուլաներին։ Հանկարծ հրեշը սարսափեցնող արագությամբ նետվեց դեպի «Աբրահամ Լինկոլնը», անսպասելի կանգ առավ նրանից քսան քայլ հեռու և... հանգավ։ Նա ջրասույզ չեղավ, որովհետև այդ դեպքում նրա արձակած լույսը հետզհետե կաղոտանար, այլ միանգամից հանգավ, կարծես թե հանկարծակի խորտակվեց այն աղբյուրը, որից առաջանում էր լույսի այդ հեղեղը։ Մի ակնթարթում հրեշը նորից երևաց մարտանավի մյուս կողմից,— երևի անցել էր «Աբրահամ Լինկոլնի» կողքից, կամ նրա ողնուցի տակից։

Ամեն վայրկյան կարող էր ընդհարում լինել, որն անխուսափելիորեն ճակատագրական հետևանք կունենար մեզ համար։

Մարտանավի շարժումները զարմացնում էին ինձ։ Նա փախչում էր և ոչ թե կռիվ սկսում հրեշի հետ։ Մարտանավը, որ ուղարկված էր հրեշին հետապնդելու, ինքն էր ընկել հետապնդվողի դրության մեջ։ Այդ մասին ես դիտողություն արի նավապետ Ֆարագուտին։ Նրա դեմքը, որ միշտ հանգիստ էր, այժմ ծայրահեղ տարակուսանք էր արտահայտում։

— Ահա թե ինչ, պրոֆեսոր,— սրստասխանեց նա,— ես չգիտեմ, թե ինչ վիթխարի գազանի հետ գործ ունեմ և չեմ ուզում իմ մարտանավը վտանգի ենթարկել այս անթափանցելի խավարում։ Ինչպե՞ս կարելի է գրոհել անհայտ թշնամ ու վրա, կամ պաշտպանվել նրանից։ Սպասենք մինչև լուսաբաց, այն ժամանկ դերերը կփոխվեն։

— Նավապետ, էլ հո չե՞ք կասկածում այդ արարածի բնության և գոյության նկատմամբ։

— Ոչ, պրոֆեսոր, ըսա երևույթին այդ մի վիթխարի միաժանի է, սակայն էլեկտրական միաժանի։

— Գուցե,— ասացի ես,— նրան մոտենալը նույնքան վտանգավոր է, որքան հիմնոտին կամ լողացող ականի՞ն։

— Միանգամայն հնարավոր է,— համաձայնվեց նավապետը,— և եթե նա իր բոլոր հատկություններով հանդերձ զինված է էլեկտրականությամբ, ապա իսկապես որ ամենավտանգավոր կենդանին է աշխարհում։ Ահա թե ինչու ես որոշել եմ զգույշ լինել։

Ամբողջ գիշերը նավորդներից ոչ ոք չքնեց։ Բոլորը տախտակամածում էին։ Համոզվելով, որ միաժանու հետ իր արագությամբ չի կարող մրցել, «Աբրահամ Լինկոլնը» դանդաղեցրեց իր ընթացքը։

Իր հերթին միաժանին նույնպես սկսեց դանդաղ շարժվել և համաչափ օրորվել ալիքներում։ Թվում էր, որ նա միտք էլ չունի հեռանալու կռվի դաշտից։

Մոտավորապես գիշերվա կեսին նա չքացավ, կամ ավելի ճիշտ հանգավ ինչպես մի մեծ լուսատիտիկ։ Արդյոք փախա՞վ նա։ Դա ավելի շուտ երկյուղալի էր, քան ցանկալի։ Սակայն գիշերվա ժամը մեկից յոթ րոպե պակաս լսվեց խլացուցիչ մի ֆշշոց, որ նման էր ուժեղ ճնշման տակ նեղ անցքից ժայթքող ջրի աղմուկին։

Այդ Ժամանակ նավապետ Ֆարագուտը, Նեդ Լենդն ու ես գտնվում էինք տախտակամածում։ Մենք ագահությամբ դիտում էինք մեզ շրջապատող անթափանցելի խավարը։

— Նեդ Լենդ,— ասաց նավապետը,— արդյոք դուք հաճա՞խ եք լսել կետի բարձրացրած աղմուկը։

— Հաճախ, նավապետ, սակայն մինչև այժմ ես չեմ հանդիպել այնպիսի կետի, որին նկատելն ինձ տար երկու հազար դոլլար։

— Իսկապես որ դուք արժանացաք այդ պարգևին։ Բայց ասացեք խնդրեմ։ արդյոք այս ձայները նմա՞ն են կետի պինչերից թափվող ջրի աղմուկին։

— Ձայները նման են, միայն թե անհամեմատ ավելի ուժեղ են սովորականից։ Սակայն կասկածելու կարիք չկա, մեր առաջ անպայման գտնվում է կետանման մի արարած, և ձեր թույլտվությամբ, նավապետ,— ավելացրեց Նեդ Լենդը,— վաղը լուսաբացին ես կխոսեմ նրա հետ։

— Եթե միայն նա բարեհաճեր լսել ձեզ, Նեդ,— ասացի ես,— սակայն դա այնքան էլ հավանական չի թվում։

— Եթե ինձ հաջողվի բավականաչափ մոտենալ նրան,— հակաճառեց կանադացին,– ապա նա ստիպված կլինի ծանոթանալ ինձ հետ։

— Սակայն դրա համար հարկավոր կլինի ձեզ մի մակույկ տրամադրել, այնպես չէ՞,- հարցրեց նավապետը։

— Անշուշտ։

• Թիավարողների կյանքն էլ վտանգի կենթարկվի։

— Ինչպես նաև իմ կյանքը,— հանգիստ պատասխա նեց Նեդ Լենդը։

Գիշերվա ժամը մոտ երկուսին էլեկտրական փայլը, որ պայծառ էր առաջվա պես, նորից երևաց հողմի ուղղությամբ, «Աբրահամ Լինկոլնից» հինգ մղոնի վրա։ Չնայելով այդ մեծ հեռավորության, քամու և ծովի աղմուկին, պարզ լսվում էր, թե ինչպես կենդանու վիթխարի պոչը ճողփում է ջուրը և ինչպես շնչում է նա։

Կարելի էր կարծել, որ երբ միաժանին ջրի երեսն է ելնում շունչ քաշելու համար, օդը նրա թոքերն է լցվում այնպիսի ուժով, ինչպես գոլորշին — երկու հազար ուժանոց մեքենայի գլանները։

«Գրողը տանի,— մտածեցի ես,— այն կետը, որ մի ամբողջ հեծելազորային գնդի ուժ ունի, պետք է որ արտասովոր կետ լինի»։

Ամբողջ գիշերը մենք սպասողական դրության մեջ էինք և ճակատամարտի էինք պատրաստվում։ Նավի կողքերից դեպի ծովն էին նայում կետ որսալու թնդանոթները։ Նավապետի երկրորդ օգնականը հրամայեց լցնել եռաժանու թնդանոթները,— որոնք եռաժանիները նետում էին մի ամբողջ մղոն,– և կարճ հրացանները, որոնց պայթող գնդակներով կարելի էր մահացու վիրավորել նույնիսկ ամենախոշոր կենդանիներին։ Նեդ Լենդը բավականացավ նրանով, որ սրեց եռաժանին, նրա ձեռքում սարսափելի այդ զենքը։

Ժամը վեցին բացվեց արշալույսը։ Լույսի առաջին ճառագայթները շողալուն պես, միաժանու շուրջը եղած էլեկտրական փայլը չքացավ։

Ժամը յոթին արդեն բոլորովին լույս էր, սակայն առավոտյան թանձր մշուշը, որ անթափանցելի էր անգամ ամենաուժեղ հեռադիտակների համար, սահմանափակում էր տեսանելիությունը։ Դժվար չէ պատկերացնել, թե նավորդները որչափ էին վրդովվում ու զայրանում։

Ես բարձրացա հետակայմի առաջին շեղափայտի վրա։ Մի քանի սպաներ ավելի վերև բարձրացան։

Ժամը ութին մառախուղը սահեց ալիքների վրայով, ապա դանդաղ, քուլա֊քուլա բարձրացավ վերև։ Հորիզոնը պարզվում էր և միաժամանակ լայնանում։

Ինչպես նախընթաց օրը, հանկարծ լսվեց Նեդ Լենդի ձայնը.

— Միաժանին քամու կողմում է, նավի հետևում,— գոռաց նա։

Բոլորի հայացքները դարձան դեպի մատնանշված կողմը։

Այնտեղ, մարտանավից մեկ և կես մղոն հեռու, երկար ու սև մի մարմին մոտավորապես մի մետրի չափ դուրս էր եկել ջրից։ Ինչպես երևում է, նրա պոչը գալարվում էր արագությամբ, որովհետև այնտեղ ծովը փրփրում էր ու ալեկոծվում։ Մեզ հայտնի և ոչ մի կենդանի չէր կարող այդպիսի ուժով ալեկոծել ծովը։ Հրեշն առաջ էր շարժվում և նրա հետևից մնում էր ծուռումուռ գիծ կազմող, ձյան պես սպիտակ փրփուրի հսկայական մի հետք։

Մարտանավը շարժվեց դեպի կետանման այդ արարածը։ Ես, ուշադրությունս լարած, ուսումնասիրում էի նրան։ «Քանաանի» և «Հելվեցիայի» զեկույցներում մի քիչ չափազանցրած էր հրեշի մեծությունը։ Ես հաշվեցի, որ նրա երկարությունը պետք է լինի ընդամենը երկու հարյուր հիսուն ոտնաչափ։ Նրա հաստության մասին դժվար էր գաղափար կազմել, սակայն ես այն տպավորությունն ստացա, որ կենդանու երկարությունը, լայնությունն ու բարձրությունը մի հիանալի համաչափություն են կազմում։

Այն ժամանակ, երբ ես հետևում էի այդ արարածին, նրա պինչերից դուրս թռան ջրի երկու սյուն ու քառասուն մետր դեպի վեր բարձրացան։ Այդ երևույթի շնորհիվ ես մոտավորապես պատկերացրի, թե նա ինչպես է շնչում։ Ես վերջնականորեն եկա այն եզրակացության, որ կենդանին պատկանում է ողնաշարավորների թվին, կաթնասունների դասին, միափորների ենթադասին, ձկնանմանների խմբին, կետանմանների ջոկատին, իսկ թե որ ընտանիքին էր պատկանում, այդ ես դեռ չգիտեի։ Կետանմանների ջոկատն ունի երեք ընտանիք — կետեր, վիշապաձկներ ու դելֆիններ։ Վերջին ընտանիքին պատկանում են նաև միաժանիները։ Այդ ընտանիքներից յուրաքանչյուրը բաժանվում է բազմաթիվ ենթաընտանիքների, վերջինները — ցեղերի, իսկ ցեղերը,— տեսակների։ Տեսակ, ցեղ, ենթաընտանիք և ընտանիք,— այդ մասին ես դեռ չէի կարող դատել, սակայն կասկած չկար, որ շուտով, Նեդ Լենդի վարպետության և նավապետ Ֆարագուտի փորձառութ յանշնորհիվ կստանամ և այդ տվյալները։

Նավորդներն անհամբերությամբ սպասում էին իրենց պետի հրամանին։ Ուշադրությամբ զննելով կենդանուն, նավապետը հրամայեց կանչել ինժեներին։ Վերջինս անմիջապես ներկայացավ։

— Գոլորշին բաց թողնվա՞ծ է,— հարցրեց նավապետը։

— Ճիշտ այդպես, նավապետ,— պատասխանեց ինժեները։

— Լա՛վ, ուժեղացրեք հնոցների կրակը։

Այս հրամանն ընդունվեց երեք անգամ կրկնվող «ուռայով»։

Հասավ պայքարի ժամը։

Մի քանի րոպեից հետո մարտանավի երկու ծխնելույզներից քուլա֊քուլա բարձրացավ սև ծուխը։ Տախտակամածը սկսեց դողդողալ կաթսաներում եռացող ջրի ուժից։

«Աբրահամ Լինկոլնի» հզոր պտուտակը մարտանավը տարավ ուղիղ դեպի կենդանին։ Վերջինս անտարբերությամբ թույլ տվեց, որ նավը մինչև կես կաբելտով մոտենա իրեն, հետո, առանց ջրասույզ լինելու, սկսեց հանդարտ հեռանալ, պահպանելով նախկին տարածությունն իր և մարտանավի միջև։

Հետապնդումը շարունակվեց երեք քառորդ ժամ, սակայն այդ ժամանակվա ընթացքում մարտանավին չհաջողվեց թեկուզ մեկ ոտնաչափով ավելի մոտենալ։ Պարզ էր, որ այդպիսի արագությամբ անկարելի էր հասնել կենդանուն։

Նավապետ Ֆարագուտը բարկացած շփում էր իր խիտ մորուքը։

— Նեդ Լե՛նդ,— գոչեց նա։

Կանադացին մոտեցավ։

— Հապա, պարոն մասնագետ,- դիմեց նրան նավապետը,— արդյոք դուք խորհուրդ տալի՞ս եք այժմ գործի դնել մակույկները։

— Ո՛չ,— պատասխանեց Նեդ Լենդը,— այդ կենդանուն կհաջողվի բռնել, եթե նա ինքն ընկնի մեր ձեռքը։

— Հապա ի՞նչ անել։

— Արագացնել նավի ընթացքը, եթե այդ հնարավոր է։ Իսկ ես ձեր թույլտվությամբ կլինեմ նավի առջևի մասում ու հենց որ մենք բավականաչափ մոտենանք նրան, ես կխփեմ եռաժանիով։

— Լավ, Նեդ,— ասաց նավապետը և խոսափողով հրամայեց ինժեներին,— արագացնել ընթացքը։

— Այո՛, արագացնե՛լ ընթացքը,— պատասխանեց ինժեները։

Նեդ Լենդը գնաց իր տեղը։ Հնոցներն ածուխի նոր պաշար լցվեց և պտուտակը սկսեց մի րոպեում քառասուներեք պտույտ անել։ Արագությունը չափող գործիքը ցույց տվեց, որ «Աբբահամ Լինկոլնը» մի ժամում անցնում է տասնութ և կես մղոն։

Սակայն անիծված կենդանին նույնպես սկսեց մեկ ժամում տասնութ և կես մղոն անցնել։

Մարտանավը մի ամբողջ ժամ գնում էր այդ արագությամբ, առանց մի սանտիմետր տարածություն անգամ շահելու։ Այդ ստորացուցիչ էր ամերիկական տորմիղի ամենաարագընթաց նավի համար։ Բոլոր նավորդները զայրույթից չգիտեին ինչ անեն։ Նավաստիները թունդ հայհոյում էին միաժանուն, բայց վերջինս լռում էր արհամարհանքով։ Նավապետ Ֆարագուտն արդեն ոչ թե շփում, այլ կծում էր իր մորուքը։

Ինժեներին էլի՛ կանչեցին դեպի կամրջակը։

— Արդյոք նավը գնո՞ւմ է ամենամեծ արագությամբ,— հարցրեց նավապետը։

— Այո՛,— պատասխանեց ինժեները։

— Քանի՞ մթնոլորտ է գոլորշու ճնշումը։

— Վեց և կես։

— Ճնշումը հասցրեք մինչև տասը մթնոլորտի։

Այդ զուտ ամերիկական մի հրաման էր։ Ավելին չէր կարող ասել նույնիսկ Միսսիսիպիի շոգենավի պետը, որ ձգտում է առաջ անցնել մրցակցից։

— Կոնսե՛լ,— դիմեցի ես իմ հիանալի սպասավորին, որ կանգնած էր ինձ մոտ,— գիտե՞ս արդյոք, որ մենք հավանորեն հօդս կցնդենք։

— Ինչպես որ պարոնը կամենա։— պատասխանեց Կոնսելը։

Խոստովանում եմ, որ ինձ նույնիսկ դուր եկավ նավապետի հանդուգն համարձակությունը։

Հնոցապաններն ածուխ ավելացրին կրակակալների վրա։ Հողմահարիչներն օդի հեղեղներ էին նետում հնոցների մեջ։ Շոգու ճնշումն ավելի ուժեղացավ։ «Աբրահամ Լինկոլնը» առաջ էր սլանում։ Կայմերը դողդողում էին մինչև հիմքերը և, ծուխը մրրիկի ուժով ժայթքում էր ծխնելույզների նեղ անցքերից։

Երկրորդ անգամ չափվեց նավի արագությունը։

— Ռրքա՞ն է,— հարցրեց նավապետը։

— Տասնինը ամբողջ երեք տասնորդական մղոն։

— Նորի՛ց արագացնել։

Ինժեները հնազանդվեց։ Խտաչափի սլաքը ցույց էր տալիս տասը մթնոլորտ։ Բայց ըստ երևույթին հրեշը նույնպես ավելացրեց իր ընթացքի արագությունը։ Հիմա նա, առանց որևէ նկատելի ջանք թափելու, մեկ ժամում անցնում էր տասնինը ամբողջ երեք տասնորդական մղոն...

Ինչպե՛ս էինք հետապնդում կենդանուն։ Ո՛չ, ես չեմ կարոզ նկարագրել իմ հուզումը։

Ես ամբողջովին դողում էի ջղայնությունից։

Նեդ Լենդը եռաժանին բռնած՝ կանգնել էր նավի առջևի մասում։

Կենդանին մի քանի անգամ թույլ տվեց, որ նավը մոտենա իրեն։

— Հասնո՛ւմ ենք, հասնո՛ւմ ենք,— գոչում էր կանադացին։

Սակայն այն րոպեին, երբ նա բարձրացնում էր ձեռքը, որպեսզի նետի եռաժանին, հրեշը հանկարծ հեռանում էր, երևի մեկ ժամում առնվազն երեսուն մղոն արագությամբ։ Այդ բավական չէր. մենք ընթանում էինք ամենամեծ արագությամբ, նա, կարծես մեզ ծաղրելով, լայն պտույտ էր կատարում մեր շուրջը։ Բոլորը կատաղության ճիչեր էին արձակում։

Կեսօրին մենք գտնվում էինք միաժանուց նույնքան հեռու, որքան առավոտյան ժամը ութին։

Այդ ժամանակ նավապետ Ֆարագուտը որոշեց ուրիշ միջոցներ գործադրել։

— Ուրեմն այդպե՞ս,— բացականչեց նա,— այդ կենդանին ավելի արագ է լողում քան «Աբրահամ Լինկո՞լնը»։ Լա՛վ։ Հապա տեսնենք, թե կարո՞ղ է նա խուսափել կոնաձև ռումբից։ Ավա՛գ նավաստի, ուղարկի՛ր հրետաձիգին առջևի թնդանոթի մոտ։

Թնդանոթն անմիջապես լցվեց և ուղղվեց միաժանու վրա։ Կրակոցը որոտաց, սակայն արկը թռավ կենդանուց մի քանի ոտնաչափ վերև։ Կենդանին գտնվում էր մեզանից կես մղոն հեռու։

— Թող մի ուրիշ, ավելի ճարպիկ հրետաձիգ կրակի,— գոչեց նավապետը,— ով խփի այդ անիծված արարածին, հինգ հարյուր դոլար կստանա։

Ալեհեր մորուքով մի ծեր հրետաձիգ,— ես այժմ էլ պարզ հիշում եմ նրա անդորր հայացքը և սառնարյուն դեմքը,— մոտեցավ թնդանոթին և մանրակրկիտ նշան բռնեց։ Նորից որոտաց կրակոցը, որին անմիջապես հետևեց հուժկու «ուռան»։

Արկը խփել էր կենդանուն։ Սակայն ցանկալի հետևանք չստացվեց, արկը սահեց նրա կլորաձև մարմնի վրայով ու թռավ դեպի ծովը։

— Ա՛խ, սատանա,— բացականչեց զայրացած հրետաձիգը,— մի՞թե այդ զզվելի արարածը վեց մատնաչափ հաստությամբ զրահով է պատած։

— Անե՛ծք,– գոռաց նավապետ Ֆարագուտը։

Հետապնդումը շարունակվում էր։

Մոտենալով ինձ, նավապետն ասաց.

— Ես պետք է հետապնդումը շարունակեմ այնքան, մինչև որ մարտանավը հօդս ցնդի։

— Ճիշտ է,— պատասխանեցի ես,— այդպես էլ հարկավոր է։

Կարելի էր հուսալ, որհ կենդանին վաղ թե ուշ կհոգնի, անկարող լինելով մրցել անընգհատ աշխատող շոգեմեքենայի հետ։ Սակայն առայժմ այդ չէր նկատվում։ Անցնում էին ժամերը, իսկ կենդանին հոգնածության ոչ մի նշան չէր ցույց տալիս։

Ի պատիվ «Արրահամ Լինկոլնի» պետք է ասեի որ նա մեծագույն համառությամբ շարունակում էր հետապնդումը։ Իմ հաշվով նա այդ չարաբաստիկ օրը, նոյեմբերի 6-ին, անցավ առնվազն հինգ հարյուր մղոն։ Նորից իջավ գիշերը և խավարը պատեց ալեծուփ ծովը։

Այդ րոպեին ես մտածում էի, որ մեր արշավն արդեն ավարտված է, և մենք այլևս երբեք չենք տեսնի առասպելական կենդանուն։

Սակայն ես սխալվեցի։

Երեկոյան ժամը 11֊ից 10 րոպե պակաս էլեկտրական փայլը նորից երևաց մարտանավից երեք մղոն հեռավորության վրա։

Միաժանին անշարժ էր թվում։ Գուցե ցերեկը հոգնել էր ու հիմա քնել ծփող ալիքներում։ Հարկավոր էր օգտվել այդ հանգամանքից, և նավապետը որոշեց էլի՛ փորձել մեր բախտը։

Նա կարգադրություն արեց։ «Աբրահամ Լինկոլնը» դանդաղ շարժվեց առաջ, այնպես, որ չզարթեցնի կենդանուն։ Օվկիանոսում հաճախ կարելի է հանդիպել խորը քնած կետերի և Նեդ Լենդը բազմաթիվ կետեր է սպանել հենց նրանց քնած ժամանակ։ Կանադացին նորից տեղ գրավեց նավի առջևի մասում։

Մարտանավն անաղմուկ մոտեցավ այնքան, որ մինչև կենդանին մնում էր ընդամենը երկու կաբելտով։ Այնուհետև մեքենան կանգ առավ, և նավն իներցիայով էր շարժվում։

Նավորդները դիտում էին լարված ուշադրությամբ։ Տախտակամածում գերեզմանային լռություն էր տիրում։ Մինչև շողշողուն, ձվաձև մարմինն ընդամենը հարյուր քայլ էր մնում և նրա լույսը կուրացնում էր մեզ։

Այդ րոպեին նայելով Նեդ Լենդին ես տեսա, թե ինչպես նա բարձրացրեց իր սարսափելի զենքը։

Մարտանավն ավելի մոտեցավ անշարժ կենդանուն. ընդամենը քսան քայլ էր մնում։

Հանկարծ Նեղ Լենդի ձեռքը հուժկու թափով մի կիսաշրջան կատարեց օդում և թռավ եռաժանին։ Ես լսեցի բարձրաձայն մի շրխկոց, կարծես հարվածը հասել էր մի ինչ֊որ կարծր մարմնի։

Էլեկտրական փայլը վայրկենասլես հանգավ և ջրի երկու սյուներ հանկարծակի խփեցին տախտակամածին, վայր գցելով մարդկանց և ավերելով ամեն ինչ։

Ապա հետևեց զարհուրելի մի ցնցում և ես, չկարողանալով բռնել բազրիքից, ընկա ծովը։

Չնայելով, որ դա բոլորովին անսպասելի էր, ես մի առ մի հիշում եմ այն ամենը, ինչ որ պատահեց ինձ հետ։

Սկզբում ես ջրասույզ եղա։

Ես լավ եմ լողում, թեպետ իհարկե այդ արվեստի մեջ չեմ կարող մրցել այնպիսի վարպետների հետ, ինչպիսին են Բայրոնը և Էդգար Պոն։ Ջրասույզ լինելիս ես ինձ չկորցրի։ Ոտների երկու ուժեղ շարժում կատարելով, ես դուրս եկա օվկիանոսի մակերևույթը։

Առաջին հերթին ես աչքերով փնտրեցի մարտանավը։ Արդյոք այնտեղ նկատե՞լ են իմ անհետանալը։ Արդյոք նավապետ Ֆարագուտն ինձ որոնելու համար մակույկ ուղարկե՞լ է։ Արդյոք ես կարո՞ղ եմ փրկության հույս ունենալ։

Չնայած խավարին, արևելքում ես նկատեցի ինչ֊որ մի սև զանգված, որը, ինչպես ցույց էին տալիս նրա վրա եղած լույսերը, հեռանում էր։ Մարտանավն էր այդ։

Հագուստս նեղում էր ինձ։ Թրջվելուց հետո այն կպչում էր մարմնիս և խանգարում շարժումներս։ Շունչս կտրվում էր։ Արդեն քիչ էր մնում, որ ջրասույզ լինեի...

— Օգնեցե՛ք։

Իմ վերջին ճիչն էր այդ։ Հուսահատված թպրտում էի, զգալով, որ ջրասույզ եմ լինում։

Հանկարծ ուժեղ մի ձեռք բռնեց իմ օձիքից և միանգամից հանեց ջրի երես։

Ես լսեցի հետևյալ խոսքերը, որ արտասանվեցին հենց իմ ականջի մոտ.

— Եթե պարոնը բարեհաճի հենվել իմ ուսին, նրա համար լողալն ավելի հարմար կլինի։

Ես բռնեցի ինձ հավատարիմ Կոնսելի թևից։

— Այդ դո՞ւ ես,— բացականչեցի,— դո՞ւ...

— Ես եմ որ կամ,— պատասխանեց Կոնսելը,— պատրաստ եմ ձեզ ծառայելու։

— Ուրեմն դու է՞լ ինձ նման ծովն ընկար ցնցումից։

— Ո՛չ երբեք։ Ծառայելով պարոն պրոֆեսորի մոտ, ես պարտք համարեցի հետևել նրան։

Այդ սքանչելի մարդուն բնական էր թվում իր վարմունքը։

— Իսկ մարտանա՞վը,— հարցրի ես։

— Մարտանա՞վը,— Կոնսելը կրկնեց հարցը, դառնալով մեջքի վրա,— ինձ թվում է, որ ավելի լավ կլիներ, եթե պարոնն օգնություն չսպասեր նրանից։

— Ինչո՞ւ։

— Որովհետև այն րոպեին, երբ ես ջուրը նետվեցի, հերթապահ նավաստին գոչեց. «Պտուտակն ու ղեկը ջարդված են»։

— Ջարդվա՞ծ են։

— Այո, ջարդված են հրեշի ատամի հարվածից։ Կարծեմ «Աբրահամ Լինկոլնը» պրծել է այդքանով։ Սակայն ափսոս, նավն այլևս չի աշխատելու։

— Ուրեմն մենք կորա՞ծ ենք։

— Հնարավոր է,— հանգիստ պատասխանեց Կոնսելը,— սակայն մեր տրամադրության տակ դեռ մի քանի ժամ կա և կարելի է շատ բան անել։

Կոնսելի անօրինակ սառնասրտությունը քաջալերեց ինձ։ Ես սկսեցի ավելի եռանդով լողալ։ Բայց հագուստս էլի խանգարում էր ինձ, չէր թողնում, որ մնամ ջրի երեսին։

Կոնսելը նկատեց այդ։

— Խնդրեմ պարոնը թույլ տա կտրատել նրա հագուստը,— ասաց նա։

Եվ նա դանակով պատռեց իմ հագուստը փերևից մինչև ներքև և արագ հանեց վրայիցս, իսկ ես մեզ երկուսիս պահում էի ջրի երեսին։ Իմ հերթին ես էլ նույնը արի Կոնսելի հագուստի հետ։ Այնուհետև մենք սկսեցինք լողալ կողք-կողքի։

Դրանով, սակայն, չփոխվեց մեր հուսահատական դրությունը։ Մեր անհետանալը կարող էր չնկատվել, իսկ եթե նույնիսկ նկատվեր, ղեկը և պտուտակը կորցրած մարտանավը չէր կարող ընթանալ հողմի դեմ ու որոնել մեզ։ Հետևապես մենք կարող էինք հույս դնել միայն մակույկների վրա։

Գալով այդ եզրակացության, մենք որոշեցինք որքան հնարավոր է մնալ ջրի երեսին։ Մեր ուժերը միաժամանակ չվատնելու համար որոշեցինք վարվել այսպես. մեզանից մեկը ձեռները խաչաձև պահած անշարժ կպառկի մեջքի վրա, իսկ մյուսը կլողա ու առաջ կմղի պառկածին։ Յուրաքանչյուր տասը րոպեից հետո պետք է փոխեինք մեր դերերը։ Այսպիսով մենք կարող էինք ջրի վրա մնալ մի քանի ժամ, գուցե և մինչև արևածագը։

Փրկության ինչպիսի՜ աննշան հույս։ Սակայն մարդուն հատուկ է հուսալ, որքան էլ անհուսալի լինի նրա դրությունը։ Չէ՞ որ մենք երկու հոգի էինք...

Մարտանավի և միաժանու ընդհարումը տեղի ունեցավ երեկոյան ժամը մոտ տասնմեկին։ Հետևապես մինչև առավոտ մենք ութ ժամի չափ պետք է մնայինք ջրի երեսին։ Անշուշտ այդ հնարավոր էր, եթե հաճախակի փոխվեին մեր դերերը։ Երբեմն ես փորձում էի որևէ բան նկատել անթափանցելի խավարում, ուր մեր շարժումներից ալեկոծվող ջուրը ֆոսֆորային փայլ էր արձակում։ Ես նայում էի այդ առկայծող ալիքներին, որ դիպչելով իմ թևին, փշրվում էին և նրանց հայելանման մակերևույթը վայրկենապես ծածկվում էր աղոտ բծերով։ Թվում էր, թե մենք լողում էինք սնդիկային վաննայում։

Մոտավորապես գիշերվա ժամը մեկին ես մահացու հոգնածություն զգացի։ Ոտներս ու ձեռներս սաստիկ ջղաձգվում էին։

Կոնսելին վիճակվեց շարունակ օգնել ինձ և մենակ հոգալ մեր փրկության մասին։ Շուտով խեղճը սկսեց շնչել արագ և ծանր, ես հասկացա, որ նա այլևս երկար չի դիմանա մեր վիճակին։

— Թո՛ղ ինձ, թող,— ասացի ես։

— Թողնե՞մ պարոնին, երբե՛ք,— պատասխանեց իմ հավատարիմ սպասավորը,— ես հաստատ որոշել եմ ավելի շուտ խեղդվել, քան թե նա։

Այդ րոպեին լուսինը երևաց մթին ամպերի միջից, որոնց հողմը դեպի արևելք էր տանում։ Օվկիանոսի մակերևույթը պայծառացավ լուսնի շողերից։ Այդ փրկարար լույսը վերադարձրեց իմ ուժերը։ Ես բարձրացրի գլուխս և դիտեցի հորիզոնը։

Ես տեսա մարտանավը, որ գտնվում էր մեզանից հինգ մղոն հեռու։ Այդ հեռավորության վրա նա հազիվ նկատելի մի կետ էր թվում։ Ոչ մի մակույկ չէր երևում։

Ես ուզում էի ճչալ։ Բայց ինչ օգուտ, երբ իմ ճիչը տեղ չէր հասնի։ Եվ արդյոք իմ ուռած շրթունքները չէի՞ն խանգարի որևէ ձայն հանելու։ Կոնսելը դեռ կարող էր ճչալ։ Ես լսում էի, թե ինչպես կրկնում է նա...

— Օգնեցե՜ք, օգնեցե՛ք։

Մի քանի ակնթարթ կանգ առնելով, մենք ականջ դրինք։ Ի՞նչ էր այդ, ականջնե՞րս էին խշշում արյունս գլխիս խփելուց, թե՞ իսկապես որևէ մեկը պատասխանում էր մեզ։

— Դու լսեցիր,— շշնջացի ես։

— Այո, այո։

Եվ Կոնսելը կրկին մի հուսահատական ճիչ արձակեց։

Այո, ո՛չ մի կասկած։ Մարդկային մի ձայն պատասխանամ էր Կոնսելին։ Արդյոք պատասխանողը որևէ մի դժբախտ մա՞րդ էր, որ կորել էր անսահման օվկիանոսում, նավի ցնցման զոհ դառել մեզ նման։ Կամ գուցե խավարում աննկատելի մակույկի՞ց էին մեզ ձայն տալիս։

Կոնսելը սոսկալի չափով լարեց ուժերը և հենվելով իմ ուսին,— ես էլ դրա համար լարեցի վերջին ուժերս,— կիսով չափ դուրս եկավ ջրից, սակայն ուժասպառ եղավ ու էլի վայր ընկավ։

— Ի՞նչ տեսար։

— Ես տեսա...— շշնջաց նա,— տեսա... բայց ավելի լավ է լռենք, խնայենք մեր ուժերը...

Ի՞նչ տեսավ նա։ Չգիտեմ ինչու, բայց այդ րոպեին միտքս եկավ հրեշը...

Կոնսելը շարունակում էր առաջ մղել ինձ։ Երբեմն նա բարձրացնում էր գլուխը և կանչում ինչ֊որ մեկին։ Նրան անմիջապես պատասխանում էր մի ձայն, որ հետզհետե մեզ էր մոտենում։ Բայց ես արդեն լավ չէի լսում։ Բոլորովին ուժասպառ էի եղել։ Մատներս թուլացել էին։ Չէի կարողանում հենվել ձեռներիս։ Աղի ջուրը լցվում էր ջղաձգորեն բացվող բերանս։ Ցուրտը մինչև ոսկորներս էր թափանցում։ Ես վերջին անգամ բարձրացրի գլուխս, որպեսզի հրաժեշտ տամ կյանքին...

Այդ վայրկյանին ես զգացի ինչ-որ մի կարծր մարմին։ Բռնեցի դրանից։ Հետո զգացի, որ ինձ դուրս են քաշում ջրից, որ կուրծքս շնչում է ազատ, և կորցրի գիտակցությունս։

Ինչպես երևում է, ինձ խնամող կար, որովհետև շուտով ուշքի եկա։

Աչքերս կիսով չափ բաց արի։

— Կոնսե՛լ,— շշնջացի ես։

— Պարոնը կանչո՞ւմ է ինձ,— իսկույն արձագանքեց Կոնսելը։

Այդ վայրկյանին, հորիզոնում թաքնվող լուսնի վերջին լույսի տակ ես տեսա մի դեմք։ Այդ Կոնսելը չէր, այլ մի ուրիշը, որ լավ ծանոթ էր ինձ։

— Նե՛դ,– բացականչեցի ես։

— Հենց նա է որ կա, պարոն պրոֆեսոր։ Ինչպես տեսնում եք, աշխատում եմ ստանալ իմ պարգևը,— պատասխանեց կանադացին։

— Նավի ցնցման ժամանակ դուք ծո՞վն ընկաք։

— Այոք պարոն պրոֆեսոր, միայն թե իմ գործն ավելի լավ գնաց, քան ձերը,— ես համարյա անմիջապես ընկա լողուն մի կղզյակի վրա։

— Կղզյակի՞։

— Այո, կամ ավելի ճիշտ՝ ձեր վիթխարի միաժանու վրա։

— Պարզ խոսեք, Նեդ։

— Եվ միայն այստեղ ես հասկացա,— շարունակեց կանադացին,— թե ինչու իմ եռաժանին չխոցեց նրա մաշկը, այլ սահելով անցավ նրա վրայից։

— Ինչո՞ւ, Նեդ, ինչո՞ւ։

— Որովհետև, պարոն պրոֆեսոր, այդ կենդանին ծածկված է պողպատյա սալերով։

Կանադացու խոսքերը հանկարծակի հեղաշրջում առաջ բերին իմ մտքերի մեջ։

Ես արագ վեր կացա և ուղիղ կանգնեցի կիսով չափ ջրասույզ եղած արարածի մեջքին, կամ այն առարկայի վրա, ուր մենք ապաստան էինք գտել։

Ոտս խփելով այդ առարկային, ես համոզվեցի, որ նա անխոցելի է ու կարծր, և ոչ թե պիրկ ու փափուկ, ինչպես լինում է խոշոր կաթնասունների մարմինը։

Մի քանի վայրկյան ես մտածեցի, որ մենք գտնվում էինք ոսկրաշատ գանգի վրա, որը նման է անդրջրհեղեղյան կենդանիների գանգերին։ Այս դեպքում պետք էր հրեշին դասել երկկենցաղ սողունների շարքը, ինչպես, օրինակ, կրիաներին և ալիգատորներին։

Բայց ոչ։ Նրա սև մեջքը, որի վրա ես կանգնած էի, հարթ էր ու հղկված և ոչ թե թեփուկապատ։ Խփելիս նա մետաղի ձայն էր հանում և որքան էլ այդ անհավանական թվա, նա կարծես պողպատյա թերթերից էր կազմված։ Այլևս կասկածից դուրս էր, որ այն կենդանին, հրեշը, բնական ֆենոմենը, որի գաղտնիքը հուզել էր ամբողջ գիտական աշխարհը և ցնցել երկու կիսագնդերի ծովագնացների երևակայությունը, դուրս եկավ ավելի զարմանալի ֆենոմեն, որ ստեղծված էր մարդու ձեռքով։ Այդ մենք տեսնում էինք մեր սեփական աչքերով։

Եթե ես հայտնաբերեի ամենաարտառոց, ուղղակի առասպելական մի կենդանու գոյությունը, իմ զարմանքն ավելի մեծ և ավելի ցնցող չէր լինի, քան այժմ։ Որ բնությունը հրաշքներ է ստեղծում, այդ բոլորովին զարմանալի չէ։ Բայց հանկարծ տեսնել սեփական աչքերով, որ մարդը ստեղծել է հրաշք, գերբնական մի առարկա, ուղղակի գժվել կարելի է դրանից։

Այնուամենայնիվ կասկածել չէր կարելի։ Մենք գտնվում էինք մի յուրահատուկ ստորջրյա նավի վրա, որ ըստ երևույթին իր ձևով նման էր վիթխարի, պողպատե ձկան։ Նեդ Լենդն այդ մասին արդեն հաստատուն կարծիք էր կազմել։ Ինձ և Կոնսելին մնում էր միանալ այդ կարծիքին։

— Սակայն այս դեպքում,— ասացի ես,— այդ նավը պետք է ունենա շարժիչ և ամեն տեսակ մեխանիզմներ, հետևապես պետք է լինեն նաև այդ մեխանիզմները կառավարող մարդիկ։

— Անշուշտ,— պատասխանեի Նեդ Լենդը,— բայց և այնպես, երեք ժամ գտնվելով այս լողացող կղզու վրա, ես կյանքի նշույլ անգամ չնկատեցի։

— Այս նավը չէ՞ր շարժվում։

— Ոչ, պրոֆեսոր։ Նա օրորվում է ալիքների ուժով, բայց տեղից չի շարժվում։

— Սակայն մենք լավ գիտենք, որ նա կարող է շարժվել մեծ արագությամբ։ Ու քանի որ դրա համար մեքենա և մարդիկ են հարկավոր, ես գտնում եմ, որ... մենք փրկված ենք։

— Հը՛մ,— թերահավատությամբ ասաց Նեդ Լենդը։

Այդ րոպեին, կարծես իմ խոսքերը հաստատելու համար, տարօրինակ նավի հետին կողմից լսվեց ինչ֊որ խլխլթոց ու նավը շարժվեց տեղից։ Ըստ երևույթին նա շարժվում էր ինչոր պտուտակի միջոցով։ Մենք հազիվհազ մեզ պահեցինք ամենաբարձր տեղում՝ նավի առջևի մասում, որ ութսուն սանտիմետրի չափ բարձր էր ջրի մակերևույթից։ Բարեբախտաբար նավն այնքան էլ արագ չէր ընթանում։

— Քանի դեռ նա լողում է հորիզոնական դիրքով,— քրթմնջաց Նեդ Լենդը,— ես առարկելու ոչինչ չունեմ։ Բայց եթե նա ջրասույզ լինի, ես իմ կաշու համար երկու դոլար էլ չեմ տա։

Կանադացին կարող էր ավելի քիչ գնահատել իր կաշին։ Ակներև էր, որ մենք պետք է անհապաղ հարաբերության մեջ մտնեինք այդ լողացող ապարատի ներսում գտնվող մարդկանց հետ, ովքեր էլ որ լինեին։

Ես սկսեցի մի որևէ անցք փնտրել նավի վրա... Սակայն պսղպատյա թերթերն ամեն տեղ ամուր և միատեսակ ձուլված էին մեկմեկու։

Բացի դրանից, լուսինը մայր մտավ, և անթափանցելի խավարը ծածկեց ամեն ինչ։ Այդ ստորջրյա նավի մեջ մտնելու համար հարկավոր էր սպասել մինչև լուսաբաց։

Այսպես ուրեմն, մեր կյանքն ամբողջովին կախված էր նավի խորհրդավոր ղեկավարների քմահաճույքից։ Եթե նրանք ջրասույզ լինեն, մենք կորած ենք։ Իսկ եթե այդպես չլինի, անկասկած մեզ կհաջողվի նրանց հետ հարաբերության մեջ մտնել։ Եվ իսկապես, եթե նրանք նավի ներսում թթվածին չէին արտադրում, ուրեմն ժամանակ առ ժամանակ պետք է դուրս գային օդի պաշարը լրացնելու։ Այստեղից հետևում էր, որ պետք է գոյություն ունենար մի որևէ անցք, որով օդն անցներ նավի ներսը։

Մենք արդեն կորցրել էինք նավապետ Ֆարագուտի միջոցով փրկվելու հույսը։ Մի ժամում տասներկու մղոն անցնելով, մենք գնում էինք դեպի արևմուտք։ Պտուտակը համաչափ ճեղքում էր ջուրը ու երբեմն ջրի փայլուն սյուներ շպրտում դեպի վեր։

Առավոտյան ժամը մոտ չորսին նավի ընթացքն արագացավ։ Մեզ համար դժվար էր մնալ նավի վրա, մանավանդ, երբ ալիքները խփում էին մեզ։ Բարեբախտաբար Նեդը ձեռքով շոշափելիս գտավ ինչ-որ մի օղակ, և մենք բոլորս բռնեցինք այդ օղակից։

Վերջապես, անցավ այդ երկար ու ձիգ գիշերը։ Այժմ ես չեմ կարող հիշողությանս մեջ վերականգնել իմ բոլոր ապրումները, սակայն մի բան լավ եմ հիշում։ Երբեմն, երբ հանդարտվում էին քամու աղմուկը և ալիքների երգը, ինձ թվում էր, թե լսում եմ ինչ-որ երաժշտության ձայն, թրթռուն ակկորդներ և անավարտ մեղեդի։

Ի՞նչ գաղտնիք կար այդ ստորջրյա նավում։ Ի՞նչ տարօրինակ արարածներ էին ապրում նրա մեջ։ Այդ ի՞նչ շարժիչ էր, որի միջոցով այդչափ արագ էր ընթանում նավը։

Լուսացավ։ Առավոտյան մշուշը պատեց մեզ, հետո չքացավ։ Ես փորձեցի մանրամասն դիտել նավի այն մասերը, որ ջրից դուրս էին գտնվում, սակայն հանկարծ նա սկսեց ջրասույզ լինել։

— Հե՛յ, գրողը ձեզ տանի,— գոռաց Նեդ Լենդը և ինչքան ուժ ուներ, ոտով խփեց թնդացող մետաղին,— թողեք որ ներս գանք...

Սակայն նրա ձայնը կորավ պտուտակի հանած խլացուցիչ աղմուկում։ Բարեբախտաբար նավն այլևս ջրասույզ չեղավ։

Հանկարծ նավի ներսից լսվեց բացվող փականքների չրխկոց։ Բացվեց ինչ-որ անցքի կափարիչը և այնտեղից դուրս նայեց մի մարդ։ Նա ճչաց ու վայրկենապես չքացավ։

Մի քանի րոպեից հետո անցքից դուրս եկան ութ աժդահա մարդիկ։ Առանց մի բառ արտասանելու նրանք մեզ տարան հանելուկային նավիներսը։