Կալեվալա

Վեյնեմեյնենի ծնունդը

Իմ թանկագին եղբայր, մանկությանս ոսկե բարեկամ, արի միասին երգենք, ասենք մեր խոսքը սերունդներին։

Դե, տուր ձեռքդ եղբայր, թող մեր բարեկամները լսեն մեր երգերը, թող երիտասարդները սովորեն ու գալիք սերունդներին հաղորդեն հայրենի նվագները, որ մենք հավաքել ենք ժողովրդի ընդերքից։

Երգենք ու հիշենք Վեյնեմեյնենին, Իլմարինենին, Կաուկոմեյլիին և Իոուկախայնենին․ երգենք երգերն այն, որ մեր նախնիները երգեցին Կալեվալայի Հյուսիսային տափաստաններում։

Այս տողերը երգում էր հայրս, երբ կացինն էր սրում, սովորեցնում էր ինձ մայրս, երբ երգելով թեշիկն էր մանում։

Ես այն ժամանակ դեռ շատ փոքր էի և միայն կաթով էի սնվում, բայց լսում էի երգեր Սամպոյի հրաշագործությունների և նենգ Լոուխիի դավադրությունների մասին։ Եվ Սամպոն երգերում հավերժացավ, և կործանվեց դավադիր Լոուխին։

Այդ երգերը ես քաղեցի մեր աշխարհի մշտադալար թփերից, պոկեցի մեր ծառերի դալար ճյուղերից և մեր բուրավետ արոտներից։ Երբ հովիվ էի և քայլում էի հայրենի ճամփաներով՝ հավաքեցի այս երգերն այն մարգագետիններում, ուր մեղուն ծաղիկներից մեղր էր քաղում։

Շատ ցուրտ ու սառնամանիքներ եկան ու անցան մեր երկրով, շատ հողմեր ու փոթորիկներ անցան մեր աշխարհով, շատ ծփծփացին ծովի ալիքները, բայց երգերն այս չխամրեցին, և ահա՛, եկավ ժամանակը, որ ես ոսկյա արկղը բացեմ և երգերի կծիկը քանդեմ։

Թե որ ինձ գարեջուր մատուցեք, հետն էլ տարեկանի հաց՝ իմ երգերը կհնչեն դուրեկան, բայց եթե գարեջուր չլինի, մի թաս աղբյուրի ջուր դնեք իմ առաջ, միևնույն է, ես կերգեմ։ Կերգեմ, որ երեկոն ուրախ անցնի, և նույնպիսի ուրախությամբ սկսվի մեր վաղվա օրը։

Ես շատ երգեր լսեցի հավատարիմ Վեյնեմեյնենի՝ Կալեվի իմաստուն երգչի մասին, որին աշխարհ բերեց այն չքնաղ կույս Իլմաթարը։

* * *

Օդեղեն բարձունքի դուստր Իլմաթարը շատ ժամանակ կույս մնաց, շատ դարեր ապրեց մեր ընդարձակ հարթությունների վրա շնկշնկացող օդի ոլորտերում։

Եվ Իլմաթարը ձանձրացավ․ այլևս չէր կարող միայնակ ապրել օդի անսահման տարածություններում։ Եվ ահա՝ կույսն իջավ ծովափ, թեքվեց ալիքների վրա։ Փչեց կատաղի քամին, ծովը փոթորկվեց, փրփրադեզ ալիքները վեր֊վեր բարձրացան։

Իլմաթարն ընկավ ծովի ալիքների մեջ։ Ուժեղ քամուց ու ծովի հորձանքից նա հղիացավ։

Լրիվ յոթ հարյուր տարի նա հղի մնաց։ Մարդկային իննը սերնդի կյանք նա տառապեց, սակայն պտուղը լույս աշխարհ չէր գալիս։

Ալիքներն Իլմաթարին մեկ դեպի արևելք էին տանում, մեկ դեպի արևմուտք, մեկ դեպի հարավ, մեկ էլ դեպի հյուսիս։ Տառապում էր կինն իր որովայնի ծանրությունից, բայց ծննդաբերության օրը չէր հասնում։

Կույսը շատ հուզվեց․ սկսեց լալ ու գանգատվել։

«Ճակատագի՛ր, ինչո՞ւ ես տանջում ինձ, թշվառիս․ օդային տարածություններից ընկա ջուրը և ալիքներն ինձ քշում են ծովի անհուն հարթությունների վրա։ Երանի թե օդի դուստր մնայի և այսպես չտառապեի։ Ցուրտն ու խոնավությունն են այստեղ այժմ իմ միակ բաժինը։ Ո՛հ, դու Ուկկո, բարձրյալդ Աստված, դու որ երկնքի տերն ես, իջի՛ր ծովի ալիքների վրա, շտապ օգնության հասիր, ազատիր ինձ այս տանջալի ցավերից, շտապի՛ր, աղերսում եմ»։

Քիչ անց, ահա, ծովի վրա սկսեց սավառնել մի գեղեցիկ բադ․ նա թեևերն է թափահարում և բույն է փնտրում։ Թռչում է արևմուտքից արևելք, հարավից հյուսիս և չի գտնում մի փոքրիկ ցամաք տեղ, որտեղ իր համար տուն ու բույն սարքի։ Ու թռչունն ասաց․

«Թե քամու վրա բույն դնեմ, թե ալիքների արանքում տուն սարքեմ, իմ բույնը կցրեն քամիները, իմ տունը շուռ կտան ալիքները»։

Իլմաթարը լսեց այս խոսքեը․ և ստեղծիչ ոգու դուստրն ուսերը դուրս հանեց ջրից, ապա ալիքների միջից դուրս հանեց ծունկը, որպեսզի թռչունն այնտեղ բուն դնի։

Սիրունիկ բադը թռավ մոտ եկավ․ կապույտ ջրերի մեջ տեսավ ծովամայր Իլմաթարի ծունկը, և կարծեց, թե դա իր ուզած կանաչ ճիմն է։

Բադը մեկ էլ պտույտ կատարեց Իլմաթարի գլխավերևում և եկավ նստեց նրա ծնկան վրա, ինչպես իր բույնի վրա և ածեց վեց ձու, ապա ածեց յոթերորդը, այն էլ երկաթե ձու։

Եվ բադը թուխս նստեց ձվերի վրա։ Անցավ երկու օր․ Իլմաթարը ձվերն ու թխսկանը պահում էր ծնկան վրա, բայց երրորդ օրն արդեն չդիմացավ․ ծնկան մաշկն այնպես տաքացավ, կարծես այրվում էր բոցերի մեջ․ ծովամայրն ուժեղ ցնցվեց․ ձվերը ծնկան վրայից ջուրը թափվեցին, ջարդվեցին։

Բայց ջարդված ձվերն ալիքների ու տիղմերի մեջ չկորան, նրանք հրաշալի ձևեր ստացան։

Ձվի ներքևի մասից ստեղծվեց մայր֊Երկիրը։

Ձվի վերևի մասից ստեղծվեց բարձր երկնակամարը։

Ձվի դեղնուցից հուրհրան արևն ստեղծվեց։

Եվ մյուս կտորներից ստեղծվեցին աստղեր ու ամպեր։

Եվ տարին անցնում է տարվա ետևից․ արևն է փայլում երկնքում, լուսինն է շրջան անում խավար գիշերում։ Ջրերի մայրը դեռ օրորվում է ալիքների վրա։

Նորից անցնում է տաս տարի և ահա Իլմաթարը գլուխը հանում է ջրից և սկսում է իր արարչագործությունը։

Ձեռքը երկարում է թե չէ՝ հրվանդաններ են ստեղծվում ծովափին։ Որտեղ սեղմում է ոտքը՝ ձկների համար փոսեր են առաջանում։ Իսկ երբ կանգնում է ծովի հատակին, անդունդներ էին գոյանում։

Այսպես էլ ծովի ալեբախության պահերին հասնելով ցամաք՝ ժայռեր ստեղծեց․ բարձունքներ և հովիտներ առաջացան հարթ տարածությունների վրա, բայց միայն Վեյնեմեյնենը դեռ չէր ծնվում։

Եվ հավատարիմ Վեյնեմեյնենը դարձյալ երեսուն տարի ապրեց մոր արգանդում, բայց արդեն շատ էր նեղվում․ կարոտում էր հուրհրան արևին, կարոտում էր պայծառ լուսնին։

Եվ նա այսպիսի խնդիրք արավ․

«Ով դուք արև, լուսին և աստղեր, շուտ, ազատեցեք ինձ այս նեղ բնակարանից։ Ուզում եմ տեսնել արևն ու լուսինը, ուզում եմ Մեծ Արջ աստղից իմաստություն սովորել»։

Վերջապես Իլմաթարն ազատվեց իր երկունքի ցավերից։ Ծնվեց Վեյնեմեյնենը և ընկավ ալիքների մեջ, հանձնվեց ծովի խնամքին։

Ապրեց ծովի մեջ Վեյնեմեյնենը հինգ տարի, վեց տարի էլ տատանվեց ծովի ալիքների վրա։

Անցավ դարձյալ յոթ և ութ տարի․ նա լողաց ծովի անհուն տարածություններում և վերջապես մեկ օր էլ հասավ ցամաք։ Անծանոթ վայր էր այդ ցամաքը և բոլորովին անտառ չէր երևում այնտեղ։

Ձեռքերի վրա հենվեց, ոտքի կանգնեց Վեյնեմեյնենը, որ տեսնի արևն ու լուսինը, որ իմաստություն սովորի Մեծ Արջից։

Ահա այսպես ծնվեց հզոր երգասաց Վեյնեմեյնենը, ստեղծիչ ոգու դստեր՝ Իլմաթարի որդին։

Վենեմեյնենը շենացնում է հայրենի աշխարհը

Ահա՛, Վեյնեմեյնենը սկսեց քայլել ծովափով, ապա անցավ մի կղզի, բայց հարթ տարածության վրա ոչ խոտ էր բուսնում, ոչ ծառ․ ամեն կողմ չոր է ու ցամաք։ Տարիներ շարունակ նա ապրեց այդ անմարդաբնակ կղզում և գիշեր֊ցերեկ մտածում էր, ո՞նց անել, որ ամեն տեղ բուսականություն լինի, հողն ամուլ չմնա։

Այս մտքերի մեջ էր մեծ երգիչը, երբ նրա դեմ ելավ մի պատանի, ուսից մի պարկ գցած։

Վեյնեմեյնենը հարցրեց․

«Ո՞վ ես դու»։

Այսպես պատասխանեց աշխույժ պատանին․

«Ես Սամպսա Պելլերվոյնենն եմ․ եկել եմ քեզ օգնեմ, որ աշխարհը շենանա»։

Եվ Վեյնեմեյնենի բարի խորհուրդով դաշտերի զավակ Պելլերվոյնենը գործի անցավ։

Իր պարկից հանեց սերմերը և շաղ տվեց աշխարհով մեկ։ Բոլոր բլուրները, ճահիճները, հարթությունները, լեռները, ամբողջ երկիրը կանաչազարդեց պատանին։ Աճեցին և բոյ քաշեցին բարձրաբերձ բարդիներ և սոսիներ, կեչիներ և եղևնիներ։ Ամեն թումբից ծաղիկների բուրմունք էր տարածվում օդում, ամեն պուրակից էլ պտուղներով լի ծառերի շրշյունն էր լսվում։ Հայրենի աշխարհը նոր կյանք առավ։

Նայեց ծերունի Վեյնեմեյնենը ու տեսավ, որ պատանին լավ է աշխատել, ամեն տեսակ ծաղկունք և ծառ աճեցրել է, բայց միայն հաստարմատ կաղնին չէր աճում։ Սկսեց մի քանի օր ու գիշեր, բայց աստվածային ծառը՝ կաղնին չէր աճում։

Մի օր էլ տեսավ, որ ծովից չորս աղջիկ դուրս եկան, ապա նաև հինգերորդը։ Նրանք սկսեցին քաղ անել․ քաղում էին ցողաթաթախ խոտը, քաղում էին և կիտում իրար վրա։

Ահա ծովից դուրս եկավ Տուրսաս դյուցազնը։ Նա կրակ տվեց և աղջիկների կիտած խոտը բոցավառվեց․ ծուխն ամպ դարձավ և քիչ անց խոտից մնաց մոխիրների կույտ։

Այդ մոխիրների կույտի մեջ դյուցազնը մի տերև դրեց և տերևի կողքին էլ կաղին։

Կաղնու բունն սկսեց աճել, բերրի հողի ծոցում խոր արմատներ գցեց և, բոյ քաշելով, հսկա ու փարթամ ճյուղեր արձակեց։

Փարթամ, կանաչ ճյուղերը հասան մինչև երկինք․ արդեն խանգարում էին ամպերի ընթացքը, մարդկանցից ծածկում էին արևը, չէր երևում պայծառ լուսինը։

Ծերուկ հավատարիմ Վեյնեմեյնենը մտածեց․ ո՞վ է այն ուժեղ մարդը, որ կարողանա տապալել այս կաղնին․ չէ՞֊որ եթե արևը չփայլատակի վերևում, լուսինը շողեր չարձակի, մարդկանց կյանքը տխուր կլինի, ձկներն էլ կդժվարանան լողալ ջրերում։

Այդպիսի ուժեղ դյուցազն չգտնվեց, որ կարողանար բարձրաբերձ բազմաճյուղ կաղնին տապալել։

Այն ժամանակ ծերուկ Վեյնեմեյնեն այսպիսի խնդիրք արավ։

«Ստեղծիչ ոգու դուստր, մայր իմ հարազատ, ջրերի խորքից ինձ զորություն առաքիր․ ահեղ է ջրի ուժը․ առաքիր այնպիսի զորություն, որ կարողանա տապալել այս հսկա չար կաղնին, որ նորից արևն հուրհրա, նորից փալփլի լուսինը»։

Եվ ահա ծովի ալիքներից դուրս եկավ մի դյուցազն․ ոչ աժդահաների չափ էր, ոչ էլ շատ փոքր։ Մի թզուկ․ պղնձե գլխարկ ուներ նա, ոտնամանները, ձեռնոցներն ու քամարն էլ նույնպես պղնձից էին։ Քամարից մի մատնաչափ կացին էր կախված և մի եղունգի չափ էլ սուր։

Հավատարիմ Վեյնեմեյնենը մտածեց․ տեսքով սա դյուցազնի է նման, բայց բոյը՝ թզուկի․ մի հարցուփորձ անեմ, տեսնեմ ինչացո՞ւ է։

«Ո՞վ ես դու, ո՞ր դյուցազներից ես․ ի՞նչ զորություն ունես»։

Ծովային թզուկ հերոսը պատասխանեց․

«Այո՛, իրոք, ես ծովի ալիքներից ելած հզոր դյուցազն եմ․ եկել եմ, որ այս հսկա կաղնին տապալեմ»։

Վեյնեմեյնեն ասաց․

«Բայց ինչպես տեսնում եմ, դու ստեղծված չես այսպիսի դժվարին գործի համար․ կկարողանա՞ս արդյոք հսկա կաղնին տապալել»։

Բայց դեռ այս խոսքերը չէր ավարտել, մեկ էլ տեսավ, որ թզուկն այլափոխվեց, դարձավ մի հսկա մարդ։ Ոտքերն ամուր սեղմեց գետնին, գլուխն առավ ամպերին․ մորուքն իջնում էր մինչև ծնկները, գլխի մազերը մինչև կրունկները։

Հսկան իր կացինն ու սուրն սկսեց հեսանի վրա սրել։ Ապա երբ այդ գործն ավարտեց, սկսեց քայլել․ առաջին քայլին ոտքը դրեց ծովափի փխրուն ավազին, երկրորդ քայլին հասավ սևահողին և երրորդ քայլին կանգնեց կաղնու արմատի մոտ։

Սրած կացնով նա զարկեց մեկ անգամ, երկրորդ անգամ, ապա երրորդ զարկին կայծեր ցայտեցին կացնից և արդեն ճաքճքած կաղնին տապալվեց գետին։

Նա, ով ճյուղն է վերցնում, հավերժորեն երջանիկ էր դառնում, ով սաղարթից էր մի թուփ տուն տանում, նա կախարդության շնորհք էր ձեռք բերում, ով մի տերև էր պոկում֊տանում՝ սիրտը մխիթարվում էր։

Տաշեղներն ու չոփերն էլ ցիրուցան եղան․ մի մասը ծովը թափվեց, մի մասն էլ գետերը։ Ծովի ալիքները և գետի հոսանքները տաշեղները քշեցին տարան շատ ու շատ հեռուներ։ Քամու թևերով էլ շատ չոփեր թռան հասան ուրիշ աշխարհներ։

Քամին Պոխյոլա էլ հասցրեց կաղնու տաշեցներից։

Այնտեղ ծովափին, մի հրվանդանի մոտ, Պոխյոլայի աղջիկը մի մեծ գլխաշոր էր լվանում․ լվաց, նորից ողողեց ջրում, ապա փռեց քարին, որ չորանա։

Աղջիկը նկատեց տաշեղը, վերցրեց դրեց տոպրակի մեջ և տարավ հանձնեց կախարդին, որ նա դրանից կախարդական զենք սարքի։

Իսկ Կալեվում, երբ արդեն կաղնին տապալված էր, նորից արևն սկսեց փայլատակել երկնքում, և լուսինն էլ շող էր արձկում գիշերներին։

Փարթամորեմ աճեցին անտառները, պուրակներում կանաչին տվին դալար տերևները․ ճյուղերին սկսեցին ճախրել բազմաթիվ թռչուններ․ կեռնեխները գեղգեղացին և կկուներն էլ կու֊կու կանչեցին։

Պտուղներով բեռնվեցին ծառերը, ոսկեգույն ծաղիկներ աճեցին ամեն տեղ, բանջարով և դալար կանաչով էլ ծածկվեցին դաշտ ու անտառ։

Բայց միայն գարի չէր բուսնում․ հացն էր պակաս աշխատող մարդուն։

Ծերուկ հավատարիմ Վեյնեմեյնենը քայլում էր ծովափով և մտորում էր․ այնտեղ գտավ գարու վեց հատիկ, վերցրեց դրեց պարկի մեջ և գնաց, որ հատիկները ցանի Կալեվալայի հողերում֊Օսմոյի դաշտերում, ուր հոսում էր հորդառատ գետը։

Եվ ահա երաժշտահավը կչկչաց․

«Օսմոյում գարին ծիլ չի արձակի, Կալեվայում վարսակ չի բուսնի․ այնտեղ դաշտը մաքրված չէ, այնտեղ, ուր վար ու ցան պիտի անես, ծառերը չեն կտրված, չեն այրած, որ մոխիրը խառնվի հողին և հողը բերրի դառնա»։

Ծերուկ Վեյնեմեյնենը կացինը ձեռքն առավ և սկսեց անտառը կտրել․ բոլոր ծառերը կտրեց, միայն կեչին թողեց, որ նրա տերևներին թռչուններն հանգստանան և կկուները կուկու կանչեն։

Վերևում սավառնում էր արծիվը․ մոտեցավ կեչու կատարին և հարցում արավ․

«Ինչո՞ւ կեչի ծառին ձեռք չտվիր․ նրա գերակազմ բունը ինչո՞ւ կանգուն պահեցիր»։

Վեյնեմեյնենը պատասխանեց․

«Կեչին թողեցի, որ նրա ճյուղերին հանգստանան թռչունները, որ արծիվը երկնքից թռչի, նստի նրա կատարին»։

Երկնասլաց արծիվն ասաց․

«Շատ գովելի է քո հոգատարությունը, թող թռչունները հանգստանան այնտեղ․ ես ինքս էլ գամ և նստեմ կատարին»։

Եվ արծիվը կրակ բերեց․ Վեյնեմենենը կտրած ծառերն այրեց, հողը փափկացրեց, մոխիրը խառնեց հողին։ Ծերուկը պարկից հանեց գարու վեց հատիկները, ցանեց պարարտ հողի մեջ, ապա երգեց․

«Ահա ես ցանում եմ սերմերը, ցանում եմ ամենազոր աջովս։ Մայր երկիր, դու ուժ տուր հողին, որ նա աճեցնի սերմերը։ Զարթիր հարազատ հող․ այնտեղ, ուր ես քրտնաջան աշխատեցի, թող սերմերը ծիլ արձակեն, թող հազար ու հազար հասկեր հասունանան։ Ով դու բարձրյալդ Ուկկո, Հաստիչդ երկնային, դու որ հրաման ես տալիս կայծակներին և ամպրոպներին, դու արևելքից և հյուսիսից, արևմուտքից և հարավից ամպեր հավաքիր, անձրև առաքիր, որպեսզի ցողունն ամրանա, որպեսզի հասկերն այստեղ աճեն և շրշյուն արձակեն»։

Երկրային հայր Ուկկոն բարի խորհուրդ արավ և չորս կողմից ամպեր առաքեց։ Առատ անձրև տեղաց, ոռոգեց արտերը, և փափուկ հողի վրա փարթամորեն աճեցին գարու հասկերը։

Վեյնեմեյնենը շատ ուրախացավ․ չէ՞ որ գարու ամեն մեկ հասկը վեց անկյունանի էր՝ լիքը, տռուզ հատիկներով։ Վեր նայեց տեսավ կկուն թառել էր կեչու ծառին։

Ծերուկը երգով դիմեց թռչնին․

«Երգի՛ր, թռչնակս, երգի՛ր լուսաբացին, երգիր կեսօրին և գիշերին, երգիր և ուրախացրու մարդկանց։ Թող դաշտերը փարթամանան, թող անտառներն ավելի գեղեցիկ երևան, թող մեր ծովափնյա աշխարհը հարստանա, մի ծայրից մյուսը լցվի հացի առատ բերքով»։

Իոուկախայնենը գալիս է մրցելու Վեյնեմեյնենի հետ

Կաղնու թավուտների մեջ, իր հայրենի Կալեվալայում ապրում էր Վեյնեմեյնենը, ապրում ու երգում էր մեծ իմաստության երգերը։

Երգում էր ցերեկները, երգում էր գիշերները․ երգում էր անցած օրերի մասին, հերոսների փառքի և սխրագործությունների մասին։

Նրա երգի համբավը տարածվեց աշխարհե֊աշխարհ։

Պոխյոլայում ապրում էր մի լղարիկ երիտասարդ՝ լապլանդացի Իոուկախայնենը։ Մի օր նա հյուր գնաց ծանոթների մոտ և լսեց մի քանի բաներ, որ բոլորովին դուր չեկան նրան։ Իբրև թե անտառաշատ Կալեվալայում ապրում է մի մարդ՝ Վեյնեմեյնեն անունով, որ շատ ավելի դուրեկան և իմաստուն երգեր է երգում, քան այն, ինչ երգում է ինքը, քան այն երգերը, որ հորինել է իր հայրը։

Շատ զայրացավ Իոուկախայնենը, նախանձի թույնով լցվեց սիրտը, որ բոլորը գովում են Վեյնեմեյնենին, նա գնաց ծնողների մոտ և հպարտ֊հպարտ ասաց․

«Չէ՞ որ ես էլ երգիչ եմ․ կերթամ կմրցեմ Վեյնեմեյնենի հետ»։

Մայրն աղաչանք է անում, թե մի՛ գնա, որդի, գլուխդ մի վտանգի․ իսկ հայրը խրատում է․

«Մի գնա, որդիս․ Կալեվալայի թավուտներում գլխիդ փորձանք կգա, քեզ կկախարդեն, և այլևս դու ոչ ձեռքերդ կկարողանաս շարժել, ոչ էլ ոտքերումդ ուժ կմնա»։

Իսկ ջահել Իոուկախայնենը պարծենում է․

«Հայր իմ, դու շատ բանիբուն մարդ ես, մայրս էլ շատ բան գիտի, բայց ես ավելի շատ բան գիտեմ։ Թե որ միտքս դրել եմ մրցել, ես ամենալավ երգչին էլ կհաղթեմ, կախարդներին ինքս կկախարդեմ։ Այնպես կերգեմ, որ ով եղել է առաջինը, նա իմ դիմաց կդառնա վերջինը։ Ես նրան քարե շորեր կհագցնեմ, գլխին քարե թասակ կդնեմ, որ այլևս չհանդգնի իմ դեմ խոսել»։

Համառ տղեն ձի լծեց ոսկեզօծ սահնակին ու քշեց․ ձիու ռունգերից կրակ էր ցայտում, սմբակները կայծեր էին արձակում։ Եվ ահա հայրենի տունը մնաց հեռվում։ Տղան ավելի արագ քշեց սահնակը․ անցավ մեկ երկու օր և երրորդ օրվա վրա հասավ Կալեվալայի աշխարհը, կաղնիների թավուտ անտառը։

Ծերուկ, հավատարիմ Վեյնեմեյնենը հենց այդ պահին սահնակով անցնում էր անտառի միջով։ Երիտասարդ տաքարյուն Իոուկախայնենը քշեց իր սահնակը Վեյնեմեյնենի վրա և սահնակների քաշաններն այնպես թափով դիպան իրար, լծասարքերն այնպես թափով զարկվեցին մեկը մյուսին, որ երկու երգիչներն էլ ձգեցին սանձերը և կանգ առան, տեսան որ սահնակների քաշաններից գոլորշի է բարձրանում․ իսկ լծասարքերի աղեղներից ջուր է ծլծլում։

Վեյնեմեյնենը կշտամբեց տաքարյուն տղային․

«Դու ո՞ր աշխարհից, ո՛ւմ տոհմից ես, որ այդպես խելացնոր արշավում ես ուրիշի վրա․ ինչո՞ւ ջարդեցիր իմ խամութը և դալար ճյուղերից սարքած լծասարքը․ դու ինչո՞ւ ջարդեցիր իմ սահնակը»։

Տղան այսպիսի ամբարտավան պատասխան տվեց․

«Ես երիտասարդ Իոուկախայնենն եմ, իսկ այժմ դու ինձ ասա, ո՞վ ես դու, ի՞նչ անպիտան տահմի ծնունդ ես»։

Ծերունի Վեյնեմեյնենը տվեց իր անունը և հանգիստ ասաց․

«Դու ջահել ես ինձնից, ով Իոուկախայնեն, ճամփա տուր ինձ»։

Ամբարտավան ջահելն այսպիսի խոսքեր ասաց․

«Այստեղ կարևոր չէ, թե մեզնից ով է ծեր և ով է ջահել։ Ով շատ բան գիտե, և ով ավելի իմաստուն է, ապա նա պետք է առաջ անցնի և մյուսը նրան ճանապարհ տա։ Ուրեմն, ծերուկ, հավերժական երգասաց Վեյնեմեյնեն, պատրաստվենք երգերով մրցելու միմյանց հետ»։

Վեյնեմեյնենը պատասխանեց․

«Դե ես անհայտ, անփորձ երգիչ եմ, իմ հայրենի երկրում ման եմ գալիս և լսում եմ միայն կկուկներին։ Դե, ուրեմն, երգիր, որ իմանանք, թե դու իրոք գերազանցում ես ուրիշներին և շատ բան գիտես»։

Եվ երիտասարդն սկսեց․

«Այ, ես շատ լավ գիտեմ, որ երդիկից է ծուխ բարձրանում, իսկ օջախը տան մեջ է՝ վառարանի ներքևում։ Սիգը ձկնկիթ է դնում, իսկ հավը ձու է ածում։ Ձյան վրա սահում է սահնակը, իսկ ծովի վրա կարելի է ճամփորդել նավակով։ Եթե չհամոզվեցիր, որ ես իմաստուն եմ, դեռ էլի շատ բաներ կարող եմ ասել, ― հյուսիսում եղջերուներ են լծում սահնակին, իսկ հարավում ձիով կամ եզներով են վար ու ցանք անում»։

Վեյնեմեյնենն ասաց․

«Այդ բոլորը մանուկներն էլ են թոթվում, ասածդ սովորական բաներ են, որ ամեն մի հետամնաց տանտիկին էլ գիտի․ թե կարող ես պատասխանիր, ի՞նչ գաղտնիքներ ունի բնությունը»։

Երիտասարդը շարունակեց․

«Բոլոր տեսակի դեղերից ամենահինը ջուրն է․ փրփուրը կախարդանքի համար են գործածում։ Պտուղը ծառերի վրա է աճում, իսկ մեղրը ծերպերի մեջ է գոյանում։ Հաստատ գիտեմ, որ կեռնեխը երգող թռչուն է, իսկ օձը սողուն է։ Գիտեմ, թե եռացող ջուրը թափվի մարդու վրա, նրա մաշկը կայրվի, իսկ ուժեղ ցրտի ժամանակ մարդ կսառչի։ Ամենայն ժամանակներից Աստված է մարդկանց ցավերից բուժողը։ Ջրերը լեռներից են սկիզբ առել, իսկ կրակն ընկել է երկնքից։

Սկզբում ամեն տեղ ճահիճ է եղել։ Բոլոր ծառերից տարիքավորը ուռին է։ Առաջին տները կառուցել են սոճուց, իսկ քարերից սարքել են առաջին ամանները»։

Վեյնեմեյնենն ասաց․

«Գուցե էլի բաներ հիշես, թե՞ բարբառեցիր բոլորն, ինչ կար քո խելապատակում»։

Երիտասարդ Իոուկախայնենը պատասխանեց․

«Չէ, դեռ էլի հիշելիք բաներ ունեմ․ հիշում եմ հին֊հին ժամանակները․․․ Ես ծովի հատակն էի հերկում՝ ստեղծում էի անդունդները, ձկների համար փոսեր էի փորում։ Լճեր փռեցի չորս կողմ, սարեր ստեղծեցի ու մեծ֊մեծ ժայռեր էի շուռ տալիս։

Ես նշանավոր դյուցազների շարքում յոթերորդն էի։ Ստեղծեցի ես այս աշխարհը, օդին սահմաններ գծեցի, և կառուցեցի երկնակամարը։ Ես լուսնին երկինք հանեցի, ստեղծեցի հուրհրան արևը, Մեծ Արջը երկնքի կենտրոնը դրի ու շուրջն աստղեր սփռեցի»։

Ծերունի Վեյնեմեյնենն ասաց․

«Դու ստում ես պատռած բերնով, դու երբեք դյուցազուն չես եղել, երբեք չգիտես, թե ինչպես են հերկել ծովի հատակը, ինչպես են գոյացել նրա անդունդները, և ինչպես են ձկների համար փոսեր փորել։ Դու չգիտես, թե ինչպես են ստեղծվել լճերը, ինչպես են վեր խոյացել սարերը, ինչպես են շուռ եկել ժայռերը։

Ոչ ոք քեզ չի տեսել այնտեղ, երբ ստեղծում էին աշխարհը, երբ օդին սահմաններ էին գծում, երբ երկնքում հաստատում էին արևն ու լուսինը, Մեծ Արջն ու աստղերը»։

Երիտասարդ Իոուկախայնենը բարկացավ ու ասաց․

«Եթե ես բանականությունս կորցրել եմ, ուրեմն սրով կնվաճեմ այն․ հապա, ծերուկ Վեյնեմեյնեն, դու երգիչդ մեծաբերան, արի չափվենք մեր սրերով, տեսնենք, թե ո՞ւմ սուրն է ավելի կտրուկ»։

Վեյնեմեյնեն ասաց․

«Ինձ բոլորովին չի սարսափեցնում ո՛չ քո սուրը և ո՛չ էլ քո իմաստությունը, ո՛չ զենքերդ, ո՛չ էլ խորամանկությունդ․ իմացի՛ր, ով անպիտան թշվառական, դու արժան չես, որ ես քեզ հետ սրով չափեմ իմ ուժերը»։

Փրփրեց Իոուկախայնեն, զայրույթից բերանը ծռմռեց, գլուխը թափահարեց և այսպես խոսեց․

«Ով վախենում է ինձ հետ մենամարտել, ով սիրտ չունի սուր ձեռք առնել, ես այդպիսի արհամարհելի մարդուն իմ երգերով խոզ եմ դարձնում, նետում աղբանոց, կամ փարախի մի անկյունը շպրտում»։

Վեյնեմեյնենը մռայլվեց, շատ խիստ զայրացավ, ապա սկսեց երգել։ Ոչ տղայական երգեր էր երգում նա, ոչ էլ զվարճալի տաղեր՝ անբան կանանց համար․ նրա երգը հերոսական երգ էր և այդ ցասումնալից երգը տարածվեց չորս կողմ, լճերը փոթորկվեցին, լեռները դողացին, ժայռերը ճաքճքեցին։ Եվ լապլանդացու ձին դարձավ ջրվեժի մոտ ընկած ժայռի մի բեկոր, նրա շունն էլ դարձավ մի գլաքար։ Ամբարտավան երիտասարդը զրկվեց ամեն ինչից։

Երգում էր Վեյնեմեյնենը և Իոուկախայնենը մինչև ծնկները, հետո մինչև կուրծքը խրվեց ճայճի մեջ։

Նոր միայն Իոուկախայնենը գլխի ընկավ, որ ինքը սխալ գործ է բռնել, հասկացավ, որ ինքը չէր կարող մրցել հզոր երգասաց Վեյնեմեյնենի հետ։

Ուզեց ճահճից դուրս գալ, բայց տեսավ, որ ոտքեերին քարե ոտնամաններ էին հագցված և չէր կարող տեղից շարժվել։

Շատ խիստ վախեցավ լապլանդացին, ըմբռնեց, որ ընկել է թշվառության մեջ․ այսպիսի խոսքերով նա դիմեց ծերուկ երգասանին․

«Ո՛վ դու իմաստուն Վյենեմեյնեն, հավերժական տեսանող․ վերցրու այս կախարդանքը, ազատի՛ր ինձ ծանր վիճակից։ Ես քեզ կտամ անբավ փրկագին, ինչ բան և ինչքա՛ն ցանկանաս»։

Վեյնեմեյնեն ասաց․

«Ի՞նչ կտաս ինձ, թե վերացնեմ կախարդանքը, ազատեմ քեզ այս թշվառ վիճակից»։

Տղան ասաց․

«Ես ունեմ երկու սքանչելի աղեղ․ մեկը գերազանց նշան է առնում, մյուսը խփում է անվրեպ․ ընտրիր, որը կուզես»։

Վեյնեմեյնեն ասաց․

«Չեմ ուզում քո աղեղները, հիմար տղա, ինչի՞ս են պետք դրանք․ իմ տան բոլոր պատերին կախված են շատ աղեղներ, իմ աղեղներն իրենք իրենց գնում են անտառ և առանց ինձ խփում են անվրեպ»։

Երիտասարդ Իոուկախայնենը պաղատեց․

«Ես ունեմ երկու սքանչելի նավակ․ մեկը նրանցից թռչում է ինչպես հավք, մյուսը բեռներ է տանում։ Ընտրիր, որը քեզ դուր կգա»։

Ծերուկ Վեյնեմեյնենը պատասխանեց․

«Ես քո ոչ մեկ նավակի պետքն էլ չունեմ․ իմ ծովափին ես շատ նավակներ ունեմ․ նրանց մի մասը շարժվում է քամու ուղղությամբ, մյուսը քամուն հակառակ»։

Տղան ասաց․

«Ունեմ երկու հիասքանչ ձի, մեկը թռչում է ինչպես քամի, մյուսաը շատ ուժեղ լծելու ձի է․ ընտրիր որը կուզես»։

Հավերժական երգասացն ասաց․

«Քո գոված ձիերից ես շատ ավելի ընտիրներն ունեմ իմ գոմերում․ քո ձիերից ոչ մեկն ինձ պետք չէ»։

Տղան նորից աղաչանք արավ․

«Ով ծերուկ Վեյնեմեյնեն, ասա՛ սրբազան խոսքեր, վերացրու կախարդանքը, քեզ կտամ իմ ոսկե գլխարկը, լիքը արծաթով․ այդ գլխարկը հայրս բերել է ռազմի դաշտից»։

Վեյնեմեյնենը պատասխանեց․

«Ես քո ոսկու և արծաթի կարիքը չունեմ, իմ սնդուկները լի են ոսկով ու արծաթով»։

Հուսահատվեց տղան ու դարձյալ աղաչեց․

«Ո՛վ դու, ծերուկ Վեյնեմեյնեն, ազատիր թշվառիս այս ծանր վիճակից և ես քեզ կտամ իմ լայնարձակ դաշտերի ամբողջ հացահատիկը»։

Այսպես խոսեց ծերունին․

«Ես քո դաշտերը չեմ ուզում, բոլորովին հացի կարիք չունեմ։ Իմ աշխարհի որ կողմը նայես, այնտեղ հացառատ դաշտ է ու ամեն տեղ հատիկների շեղջեր են դիզված»։

Վեյնեմեյնենը նորից երգեց և Իոուկախայնենը այս անգամ մինչև կոկորդն ու ծնոտը խրվեց ճահճի մեջ։ Մամուռներն արդեն մտան բերանը։ Այս անգամ ամբարտավան տղան բոլորովին սարսափահար՝ աղերսեց․

«Ո՛վ դու իմաստուն Վեյնեմեյնեն, ազատիր ինձ այս ծանր վիճակից, վերացրու կախարդանքը, խնայիր իմ կյանքը, ոտքերս քիչ է մնում պոկվեն, աչքերս արդեն մթնդում են․ թե որ այս դաժան կախարդանքը վերացնես, իմ քրոջը՝ Այնոյին ես կտամ քեզ, որին շատ է սիրում մայրը։ Իմ քույրը թող քո կինը դառնա, թող քո տունն ու դուռը մաքրի, թող լվանա քո շորերը, թող հյուսի թանկագին վերմակներ, թող քեզ համար մեղրահացեր թխի, որ ծերության օրերին չտխրես»։

Հավերժական երգասաց Վեյնեմեյնենը շատ ուրախացավ, որ տղան քրոջը՝ Այնոյին իրեն կնության է տալիս։ Եվ այսպես խոսեց․

«Ա՛յ , այդ մեկը շա՛տ լավ ասացիր, վաղուց եմ ցանկանում ամուսնանալ։ Մեն֊մենակ շատ եմ տխրում։ Երբ տանից դուրս եմ գալիս, ոչ ոք ձեռքը չի թափ տալիս ու ինձ հրաժեշտի խոսքեր չի ասում․ երբ տուն եմ վերադառնում, ոչ ոք ինձ «բարի վերադարձ» չի ասում։ Ես մենակ եմ, ինչպես որորը ծովում, ինչպես ցցուն ժայռը ալիքների մեջ, ինչպես սոսին լերկ սարի վրա․․․ այո՛, շատ լավ ասացիր, այ այդ խոսքերից սիրտս մխիթարվեց»։

Եվ ծերուկը նստեց ժայռին, երգեց մեկ երգ, հետո էլի մի ուրիշ երգ և ապա ասաց սրբազան խոսքեր ու կախարդանքը վերացրեց։

Տղան դուրս եկավ ճահճից, քար դարձած ձին կենդանացավ, շունն իր կերպարանքն առավ, սահնակն էլ պատրաստ՝ իր սարք ու կարգով։

Տղան շտապ սահնակը նստեց և մեծ աղմուկով դեպի տուն շտապեց։ Շտապելուց սահնակը կպցրեց տան դրունքին, ջարդվեց քաշանը, փչացավ լծասարքը։

Հայրն ու մայրը վախեցած դուրս եկան ու հարցրին, թե ինչ է պատահել։ Տղան դառն արցունքներ թափելով լացեց, գլուխը քաշ գցեց, շրթունքները սեղմեց․ դեմքն էլ արդեն խիստ սփրթնած էր։

Մայրն ուզեց իմանալ, թե ինչ է պատահել և հարցրեց․

«Ինչո՞ւ համար ես լալիս, իմ անգին որդի»։

Տղան պատասխանեց․

«Ո՛հ դու, իմ հարազատ մայր, ես մեծ փորձանքի մեջ ընկա, իզուր տեղը չեմ լալիս․ հարյուր տարի էլ անցնի իմ արցունքը չի ցամաքի․ ես այսուհետև բնավ չեմ ուրախանա․ չէ՞֊որ իմ ազիզ քրոջը, քո հարազատ աղջկան՝ Այնոյին կնության տվի այդ ծերուկ Վայնեմեյնեին, որ նրա տան գործն անի, նրա համար մեղրահացեր թխի»։

Մայրը ծափ զարկեց և ուրախ֊ուրախ ասաց․

«Մի տխրիր տղաս, ես շարունակ երազում էի, որ այդ մեծ հերոսը իմ աղջկա ամուսինը դառնա»։

Լսեց այս խոսքերն Այնոն և շատ տխրեց․ մայրը դիմեց աղջկան․

«Ինչո՞ւ ես լալիս, իմ ազիզ Այնո, դու մեծահամբավ ամուսին կունենաս, կնստես նրա տանը, հարմարավետ սենյակում՝ լուսամուտի դիմաց և բարիքներով լի կյանք կվայելես»։

Աղջիկը պատասխանեց․

«Օ՛հ, մայր իմ սիրելի, պատճառ ունեմ լալու․ ես չեմ ուզում զրկվել իմ մազերի գեղեցիկ հյուսկերից, չեմ ուզում տանը նստել, գլուխս շալով փաթաթել, ծերուկ Վեյնեմեյնենին կին դառնալ ու նրան ծառայել․ չեմ ուզում զրկվել մեր արևից, մեր լուսնից, մեր երկնակամարից․ չեմ ուզում հեռանալ տնից֊տեղից, եղբորիցս, հորիցս»։

Իսկ մայրն ասաց․

«Չէ, աղջիկս, մի տխրիր, իզուր արցունք մի թափիր, քեզ մեծ բախտ է վիճակվել, դու անպայման պետք է մարդու գնաս Վեյնեմեյնենին․ նրա երկրումն էլ ամեն ինչ կա․ արևն ամեն տեղ էլ պայծառ փայլում է, ամեն տեղ էլ դաշտերում ցորեն և այգիներում մրգեր են աճում։ Կամուսնանաս մեծ երգչի հետ և շատ բախտավոր կլինես»։

Գեղեցկուհի Այնոն

Գեղեցկուհի Այնոն անտառ գնաց ծաղիկներ փնջելու։ Մի փունջ հոր համար քաղեց, մյուսը մոր համար և մի երրորդն էլ եղբոր համար։

Ծաղիկները գիրկն առած աղջիկն անտառից շտապում էր տուն։ Եվ ահա նրա դեմը ելավ Վեյնեմեյնենը․ նայեց աղջկան, նայեց նրա գեղեցիկ զգեստներին և այսպես խոսեց․

«Այսուհետև զուգվիր֊զարդարվիր միայն ինձ համար, մազերդ հյուսիր և գեղեցիկ ժապավեն կապիր ինձ համար, ծաղիկներ փնջիր ինձ՝ փեսացուիդ համար, պարանոցդ զարդարիր մարգարտե մանյակներով, խաչ կախիր կրծքիդ, ապրի՛ր, ապրի՛ր միայն ինձ համար»։

Աղջիկն այսպես պատասխանեց․

«Ես ոչ մեկի մասին չեմ մտածել, երբ կրծքիս խաչ եմ կախել, երբ մազերս հյուսել և ժապավեն եմ կապել։ Ես հասարակ զգեստներ կհագնեմ․ ճերմակ հաց չեմ ուզում, ես ուզում եմ իմ հոր տանը մնալ, իմ հարազատ մոր հետ ապրել և հաց ուտել»։

Եվ աղջիկը խաչն ու մարգարիտները հանեց վզից, մատներից էլ ոսկե մատանիները, մազերի հյուսքից քանդեց ժապավենը և նետեց գետին․ նետեց, որ հայրենի անտառն իր թավուտներում պահի այդ ամենը։ Ապա լաց ու կոծով նա հորական տուն հասավ։

Հայրը կացին էր պատրասում․ հարցրեց․

«Աղջիկս, ինչո՞ւ ես լալիս»։

«Պատճառ ունեմ լալու, հայր իմ, կորցրել եմ կրծքիս խաչը, անգին մարգարիտները»։

Բակում եղբայրն աղեղ էր պատրաստում․ հարցրեց․

«Քույրիկ, ինչո՞ւ ես այդպես դառն արցունք թափում»։

«Եղբայր իմ, պատճառ ունեմ լալու, կորցրել եմ ոսկե մատանիներս, մեջքիս արծաթե քամարը»։

Ահա և Այնոյի քույրը։ Նա հյուսվածք էր անում․ հարցնում է․ «Քույր իմ անուշիկ, ինչո՞ւ այդպես հոնգուր֊հոնգուր կուլաս»։

«Պատճառ ունեմ լալու, սիրելի քույրիկ, կորցրել եմ թանկագին գինդերս, կորցրել եմ հյուսքերիս գեղեցիկ ժապավենները»։

Այնոն գնաց մոր մոտ։ Մայրը ճաշի պատրաստություն էր տեսնում։

«Իմ խեղճ դստրիկ, ինչո՞ւ ես լալիս»։

«Օ՜հ իմ հարազատ, իմ կաթնատու մայր, լալիս եմ, քանզի խորն է վիշտս։ Պուրակում ծաղիկներ փնջեցի հայրիկիս համար, քե՛զ համար, մեկն էլ եղբորս համար։ Ուզում էի տուն վերադառնալ, մեկ էլ դեմս ելավ Օսմոյնենը^[1] և ասաց․ «Այսուհետև զուգվիր֊զարդարվիր միայն ինձ համար․․․ ծաղիկներ փնջիր ինձ՝ քո փեսացու Կալեվայնենի համար․․․ ապրիր միայն ինձ համար»։ Իսկ ես իմ բոլոր զուգս ու զարդարանքը, խաչն ու մարգարիտները հանեցի վրայիցս շպրտեցի անտառի մեջ և Օսմոյնենին ասացի․ «Ես ամուսնանալու մասին չեմ մտածում․ ուզում եմ հորս տանը մնալ, իմ հարազատ մոր հետ ապրել»։

Մայրն այսպես պատասխանեց աղջկան․

«Լաց մի՛ լինիր դստրիկս, մի՛ տխրիր։ Ես քեզ լավ կկերակրեմ․ կարագ ու կաթնահունց կուտես և շատ ավելի կգեղեցկանաս․ խոզի միս էլ կուտացնեմ, որ առույգ ու աշխույժ լինես։ Կորցրած զուգս ու զարդարանքիդ մասին էլ մի մտածիր․ սարի մոտերքում պահեստ ունեմ, դու գնա այնտեղ և բաց ամենալավ արկղը․ կգտնես յոթը հատ սքանչելի երկնագույն զգեստներ և ոսկյա միջակապեր։ Երբ աղջիկ ժամանակս անտառ էի գնացել մորի քաղելու, այնտեղ հանդիպեցի արևի և լուսնի աղջիկներին ու նրանք կարեցին ինձ համար այդ զգեստները։ Այդ արկղում դու ուրիշ զուգս ու զարդարանք կգտնես, ― ոսկյա ժապավեն մազերիդ համար, մետակսյա շապիկներ, նուրբ գուլպաներ և փափուկ կաշիներից կարված կոշիկներ։ Սրտիդ ուզածի պես կհագնվես և շատ ու շատ գեղեցիկ կդառնաս»։

Բայց աղջիկը չի համոզվում․ գնում է բակը․ էլի լաց է լինում և այսպիսի խոսքեր է ասում․

«Երբ ուղեղումդ լավ մտքեր են ծնվում ու չես կարող դրանք գործադրել ու երջանկանալ, ապա նման ես այն ալիքին, որ առաջանում է դույլի մեջ, երբ դույլը շարժում ես, կամ նման փոսում մնացած այն ձյան շերտին, երբ վրա է հասնում գարունը։

Ավելի լավ էր, որ ես ծնված չլինեի և այսքան դարդ ու ցավ չտեսնեի։ Երանի թե ութ օրական չդարձած մեռնեի․ այն ժամանակ ինձ քիչ բան էր պետք՝ մի կտոր քաթան և մի փոքրիկ փոս։ Մայրս մի քիչ լաց կլիներ, հայրս ավելի քիչ, իսկ եղբայրս բոլորովին լաց չէր լինի»։

Օրերն անցնում էին և Այնոն չէր դադարում լալուց։ Մայրը կրկին հարցրեց, թե ինչո՞ւ է լալիս աղջիկը։

«Ինչպես լաց չլինեմ․ ավելի լավ էր դու ինձ ծովը նետեիր, որ ձկներին ընկերություն անեի, քան թե ծերուկին խոստանայիր, որ ինձ կնության կտաս։ Ծերուկն ինձ հարմար ամուսին չէ․ նա քայլելիս կսայթաքի֊կընկնի, ես պիտի նրան օգնեմ՝ ոտքի կանգեցնեմ, ուտելիս՝ վրան կթափթփի կերակուրը և ես հա՛ նրա շորերը պիտի մաքրեմ»։

Եվ մի օր էլ աղջիկը գնաց սարը, գտավ պահեստը, հագավ ամենալավ զգեստները, վիզը գցեց ոսկյա մանյակ, մազերին մետաքսյա ժապավեն կապեց, մատներին էլ հագցրեց անգին քարերով զարդարված մատանիներ։ Բայց սիրտն ուրախ չէր․ անցնում էր դաշտերով ու անտառներով և թախիծով ինքն իր հետ խոսում․

«Այո, հասավ ժամանակը, որ ես հրաժեշտ տամ աշխարհին, ինձ նետեմ ծովը։ Չէ՞ որ հայրս ինձ համար լաց չի լինի, մայրս էլ ինձ չի խղճում, քույրս ու եղբայրս էլ շատ չեն տառապի ինձ համար»։

Գնաց մեկ օր, երկու օր, երրորդ օրվա վրա հասավ ծովափին։ Մութ գիշերը վրա հասավ․ դժբախտ աղջիկն ամբողջ գիշերը լաց եղավ․ երբ լույսը բացվեց, տեսավ երեք աղջիկներ, որոնք ուզում էին ծովը մտնել լողանալ։ Աղջիկը շորերն հանեց վրայից, կոշիկները մի կողմ շպրտեց, գուլպաները կախեց ծառի ճյուղից, ծովափի ավազի վրա դրեց ոսկյա մանյակն ու մատանիները։

Երբ Այնոն ջուրը մտավ, տեսավ աղջիկները հասել են ափից մի քիչ հեռու սպիտակին տվող քարերին։ Ինքն էլ լողաց ու հասավ սպիտակ քարին․ ուզեց նստել հանգստանալ։ Նստեց֊չնստեց ժայռի բեկորը պոկվեց և Այնոյին էլ հետը ծովի հատակը տարավ։

Եվ ծովի խորքից լսվում էր աղջկա աղիողորմ կանչը։

«Ես ծովը մտա, որ լողանամ, բայց դժբախտություն եկավ գլխիս։ Իմ սիրելի հայր, իմ հարազատ մայր, ես ծովի հատակը սուզվեցի, այժմ ձկներին քույր դարձա, նրանց հետ պիտի հավերժորեն ապրեմ։ Հայր իմ սիրելի, մինչև մահ֊գերեզման այստեղ ձուկ չորսաս, այստեղ, ո՛ւր քո ջահել աղջիկը սուզվեց մութ ջրերում։ Մայր իմ հարազատ, մինչև կյանքիդ վերջին օրն այստեղից ջուր չվերցնես ոչ խմորի, ոչ լվացքի համար, այստեղ, ուր քո սիրասուն աղջիկը սուզվեց մութ ջրերում։ Եղբայր իմ սիրելի, մինչև մահ֊գերեզման այս ծովի ջրերում չլողացնես քո ձիուն․ այն ալիքները, որ խփում են ավազոտ ափերին, այդ ալիքները քո քրոջ արյունն են, իմ ոսկորներն են շաղ տված այստեղ, իսկ քարերի արանքում բուսած մամուռներն էլ քո խեղճ քրոջ գիսակներն են»։

Ձայնը հասավ մոր ականջին․ մայրը զղջաց, որ ստիպում էր աղջկան ամուսնանալ ծերուկի հետ․ դառն արցունք թափեց ու ասաց․

«Մայրեր, եթե ձեր աղջիկներին զոռով, իրենց կամքին հակառակ պիտի ամուսնացնեք իրենց չսիրած մարդու հետ, ավելի լավ է, որ նրանց չխնամեք, չմեծացնեք»։

Եվ այնքան լացեց մայրը, որ նրա արցունքներից երեք առուներ գոյացան․ ամեն առվի մեջտեղը մի թումբ բարձրացավ, իսկ թումբերի վրա կեչիներ աճեցին՝ երեք բարձրաբերձ կեչիներ։ Ամեն մի կեչու վրա նստեց ոսկեգույն կկու։

Իսկ մայրը՝ երջանկության փոխարեն ամբողջ կյանքում պետք է լաց լիներ։

Մայրը նորից ողբաց ու ասաց․

«Այսուհետև կկուների կանչը չպիտի լսեմ․ հենց որ լսում եմ, սրտիս կսկիծը սաստկանում է և արցունքս վարարում է գետի նման․ վա՜յ իմ գլխին, որ աղջկանս անբախտացրի, ծովի մութ ջրերին բաժին դարձրի»։

Վեյնեմեյնենը գնում է ծովափ, փնտրում է Այնոյին

Լուրը հասավ Վեյնեմեյնեին։ Ծերուկ երգիչը լաց֊լացեց ամբողջ օրը․ գիշերը մինչև լույս ողբաց իր սիրեցյալ աղջկա, չքնաղ Այնոյի այդպիսի տխուր վախճանի համար։

Մյուս օրը նա տխուր֊տրտում գնաց ծովափ։ Թախիծով նայում է ալիքներին ― գուցե թե աղջիկը մի հրաշքով դուրս գա ծովի փրփուրների միջից։ Բայց չէ՛, ալիքները բախվում էին ափերին, իսկ Այնոն չկար ու չկար։

Այն ժամանակ Վեյնեմեյնենը պարկից հանեց պղնձյա կարթը արծաթյա երկար թելով և ոսկյա խայծով։ Կարթի կոթն ամուր պահեց ձեռքում և թելը ոսկյա խայծով նետեց ծովը․ «Գուցե թե ծովի խորքից կարողանամ դուրս բերել աղջկան» ― մտածում էր ծերուկը։

Ամբողջ գիշերը նա նստեց կարթը ձեռքին, և երբ արդեն լուսացել էր, նկատեց, որ կարթաթելը շարժվում է․ շտապ դուրս քաշեց և տեսավ, որ խայծին կպած է մի ձուկ։ Զգուշությամբ ձուկն ազատեց խայծից ու դրեց ավազին։ Ձուկը թպրտում էր, բայց նման չէր մինչ այդ ծերուկ երգչի տեսած ձկներին։

Ծերուկն ուշադիր նայեց ձկանն ու ասաց․

«Զարմանալի ձուկ է, ոչ սիգի է նման, ոչ լոսդու, ոչ տառեխի․ այսպիսի ձուկ առաջին անգամն եմ տեսնում»։

Հանեց դանակն և ուզում էր կտրտել ձուկը, մի փոքր ակռատ անել, մի մասն էլ պահել ճաշի, մյուս մասն էլ ընթրիքի համար։ Դեռ դանակը չէր մոտեցրել փորին, որ ձուկը թպրտաց և սոթ տալով՝ Վեյնեմեյնենի ձեռքից ազատվեց ծովն ընկավ։

Ձուկը շփշփոցով սկսեց ափին մոտիկ լող տալ․ մերթ երևում էր մի կողով, մերթ մյուսով․ երբեմն էլ պոչն էր դուրս հանում, վերջը գլուխը բարձրացրեց ալիքների միջից և խոսեց․

«Ո՛վ դու ծերուկ Վեյնեմեյնեն, ես նրա համար դուրս չեկա ծովի հատակից, որ դու ինձ կտոր֊կտոր անես և քեզ համար ակռատ, ճաշ և ընթրիք սարքես»։

Վեյնեմեյնենը հարցրեց․

«Հախա ինչո՞ւ ծովի խորքերից բարձրացար ալիքների վրա»։

Ձուկը պատասխանեց․

«Նրա համար բարձրացա ալիքների վրա, որ քո կինը դառնամ, մտնեմ քո տունը, ամբողջ կյանքումդ քեզ ուրախացնեմ, քեզ համար մեղրահաց թխեմ, փրփրուն գարեջուր մատուցեմ․․․ որ քո անկողինը կարգի բերեմ, գլխիդ տակ փափուկ բարձեր դնեմ, որ տունդ ու բակդ մաքուր պահեմ, փայտ կրեմ և վառարանում բոցը միշտ անշեջ պահեմ։ Ախր ես ձուկ չեմ։ Ո՞նց դու ինձ չճանաչեցիր․ ախր ես Իոուկախայնենի քույրն եմ, իմ անունն է Այնո․․․ ես այն եմ, որին դու փափագել ես ամբողջ սրտով և ամբողջ կյանքումդ ձգտել ես գտնել․․․ իսկ հիմա տեսնում եմ, ով դու ծերուկ, որ խելքդ թռցրել ես․․․ էլ ինձ չես կարող բռնել, ես ծովի ամենաչքնաղ հավերժահարսը կդառնամ»։

Ծերուկ Վեյնեմեյնենը աղաչանք արավ․

«Ուրեմն դու Իոուկախայնենի քո՞ւյրն ես․ իմ չքնաղ Այնո՞ն․․․ ո՛հ, դուրս արի ծովից, շուտ դուրս արի, որ քեզ տանեմ իմ երկիրը, իմ օջախը շենացնեմ»։

Բայց ձուկ աղջիկը ծովի խորքը սուզվեց և այլևս չվերադարձավ։

Ծերուկ Վեյնեմեյնենը խորը մտատանջության մեջ ընկավ։ Մեծ ուռկան սարքեց և շատ տեսակի ձկներ որսաց, բայց այլևս չկարողացավ բռնել այն սիրունիկ ձուկ֊աղջկան, որի համար ինքը տառապել էր և որը ծովի չքնաղ հավերժահարսը դարձավ։

Ծերուկը գլուխը քաշ գցեց և ինքն իր հետ խոսեց․

«Ո՛հ, չէ՞ որ ես թե խելք ունեի և թե զգայուն սիրտ։ Մի՞թե այդ ամենը կորցրել և հիմարացել եմ։ Մի՞թե ծերությունը հաղթահարել է ինձ և անպետք մարդ եմ դարձել։ Նրան ում երազում ու ձգտում էի, գտա, բայց ինչպե՞ս եղավ, որ չճանաչեցի իմ սիրելի Այնոյին, նույնիսկ ուզեցի կտոր֊կտոր անել․ աղջիկն էլ փախավ֊ազատվեց ձեռքիցս և ծովի մութ խորքերտ գնաց»։

Տխուր֊տրտում քայլում էր նա, ծանր հոգոց էր քաշում և մտածում, ― չեմ հասկանում, թե ի՞նչ անեմ, էլ ինչպե՞ս ապրեմ այս աշխարհում․ այսպես թափառելով ո՞ւր կհասնեմ։ Ա՜խ, երանի մայրս ողջ լիներ․ նա ինձ խորհուրդ կտար, որ այս դառն ցավերից չտանջվեի և մի բանով մխիթարվեի։

Եվ հանկարծ մայրը ծովի խորքից ձայն տվեց․

«Իմ սիրելի որդի, քո մայրը չի մեռել․ մի՛ տխրիր, մի՛ հուսահատվիր, որ զրկվեցիր քո սիրած Այնոյից։ Արիացի՛ր և գնա Պոխյոլա․ այնտեղ շատ գեղեցկուհիներ կան։ Գնա, ընտրիր ամենագեղեցիկ, ճկունիրան, արագաքայլ աղջկան և հետն ամուսանցիր, բախտավորվիր»։

Իոուկախայնեն իր նետով ուզում է պատուհասել Վեյնեմեյնենին

Երունի երգասաց Վեյնեմեյնենը պատրաստվեց գնալ այն հեռավոր ցուրտ ու մշուշապատ աշխարհը։

Հեծավ իր աշխույժ, փրփրաբաշ ձին ու ճամփա ընկավ։ Իր հայրենի լուսառատ Կալեվալայի դաշտերով անցավ, հասավ ծովեզրի քարքարոտ ափերին։

Եվ ահա՛ երիտասարդ Իոուկախայնենը, այդ անպիտան լապլանդացին, որ ոխով էր լցված դեպի ծերունին և խիստ նախանձում էր նրան, ուզեց կործանել երգչին։

Նա պղնձից աղեղ շինեց։ Աղեղալարն էլ արագավազ եղջերուի ջղերից սարքեց։ Ապա նետեր սարքեց երկաթից և նետերի ծայրերին էլ օձի թույն քսեց։

Չար տղան դարանակալ սպասում էր, թե երբ կերևա Վեյնեմեյնենը։ Ու մի առավոտ նա տեսավ, որ արշալույսի շողերի միջով իր ձին է քշում ծերունի երգիչը, սլանում է դեպի Պոխյոլա։

Մայրը մոտեցավ որդուն և հարցրեց․

«Ո՞ւմ համար ես պատրաստել այդ աղեղն ու թունավոր նետերը»։

Տղան պատասխանեց․

«Այս նետերը ծովերի բարեկամ Վեյնեմեյնենի համար եմ պատրաստել, այն երգչի համար, որ ինձ հաղթեց․ այնպես պիտի խփեմ, որ նետը թիկունքից մտնի և սիրտը ծակելով դուրս թռչի»։

Մայրը բռնեց տղայի ձեռքն ու ասաց․

«Կալեվալայի երգիչ Վեյնեմեյնենին ձեռք չտաս, նա ինձ ազգական է։ Եթե այդ հզոր երգչին սպանես, ուրախությունը կքչանա աշխարհից։ Ինչքան կարող ենք, պետք է ուրախ ապրենք այս աշխարհում, թե չէ բոլորս էլ վերջ ի վերջո Տուոնելիի ատորերկրյա աշխարհն ենք գնալու, իսկ այնտեղ ամեն ինչ մռայլ է և հավիտենական խավար»։

Տղան մի պահ մտքերի մեջ ընկավ, բայց նախանձը շատ խորն էր բույն դրել հոգում, ասաց․

«Թող աշխարհից վերանա ուրախությունը, թող երկրից չքանա երգը․ ես ուղիղ նշանառությամբ Վեյնեմեյնենին կսպանեմ և նորից կդառնամ առաջինը բոլոր երգիչների մեջ»։

Նենգ տղան մոր աղաչանքը չլսեց, վազեց հասավ ճամփի եզրին, որտեղից պիտի անցներ Վեյնեմեյնենը և թաքստոցից լարեց աղեղը։

«Թռիր իմ նետ, եղջերուի ջիղը լավ եմ պնդացրել․ թռիր և պատուհասիր Վեյնեմեյնենին։ Թե նշանս նրա սրտից ցած լինի, դու թռիր վեր․ թե նշանս նրա սրտից բարձր լինի, դու թռիր ներքև և խոցիր երգչին»։

Ասաց ու աղեղնալարը ձգեց․ նետը շատ վերև թռավ և կորավ ամպերի մեջ։

Երկրորդ նետը էլ բոլորովին ներքև թռավ և խրվեց ավազների մեջ։

Այս անգամ արդեն նա երրորդ նետը հանեց պայուսակից, ավելի պինդ լարեց աղեղը և նետեց։

Բայց երրորդ զարկին էլ նետը չպատուհասեց Վեյնեմեյնենին։ Թունավոր նետը կպավ ձիուն և նրա մեկ թիակի տակից մտնելով, մյուս թիակի տակից դուրս ցցվեց։

Ձին սայթաքեց ու ընկավ ծովը։ Այստեղ սոսկալի փոթորիկ բարձրացավ, ծովն ալեկոծվեց և, Վեյնեմեյնենին պոկելով ձիու մեջքից, ալիքների վրայով քշեց խորերը։

Իոուկախայնենը ափից տեսավ այս բոլորը․ նրա չարնախանձ սիրտը հրճվեց ու նա բարձր֊բարձր խոսեց․

«Ո՛հ, ծերուկ Վեյնեմեյնեն, դու այլևս երբեք արևն ու լուսինը չես տեսնի, Կալեվալայի փարթամ֊ընդարձակ դաշտերում այլևս երբեք քո երգը չի լսվի։ Յոթը տարի օրորվիր ծովի ջրերի վրա, ութը տարի էլ բաց ծովում թող հողմը քեզ տաշեղի նման քշի այս ու այն կողմ։ Հետո սուզվիր սև ջրերի խորքը․ քո ոտքն այլևս չի դիպչի հայրենիքիդ հողին»։

Տղան տուն դարձավ․ մայրը հարցրեց․

«Մի՞թե դու սապնեցիր Կալեվի որդուն»։

«Այո՛, ես սպանեցի Վեյնեմեյնեին․ նա ընկավ ծովի պղտոր ալիքների հորձանքում, և փոթորիկը նրան քշեց, սուզեց սև ջրերի անդունդը»։

Մայրը շատ ափսոսաց և ասաց․

«Դու, թշվառակա՛ն, շատ վատ բան արիր․ ինչպե՞ս ձեռքդ զորեց Կալեվալայի երգչին սպանել։ Դու սև նախանձից շատ ստոր ու չար գործ արիր»։

Վեյնեմեյնենը արծվի թևերին նստած հասնում է Պոխյոլա․ մռայլ երկրի տիրուհին խոստանում է երգչին կնության տալ իր աղջիկը, եթե նա սարքի հրաշք֊ինքնաղաց Սամպոն

Ծերուկ հավատարիմ Վեյնեմեյնենը վեց ցերեկ և վեց գիշեր լողաց ծովի ալիքների վրա։ Ներքևը անդունդ, վերևը՝ կապույտ երկինք։ Էլի երկու օր հորձանքը նրան սոճու տերևի նման քշում էր այս ու այն կողմ։ Շատ հոգնեց երգիչը․ եղունգները պոկվեցին մատներից և նա այսպես խոսեց․

«Վա՜յ ինձ թշվառ ծերուկիս, թողի հեռացա իմ հայրենի հողից և ահա ընկել եմ ծովի ամենակուլ հորձանքի մեջ։ Չգիտեմ ինչպես ապրեմ այս ցուրտ ծովում․ մի՞թե եկել է իմ կյանքի վերջը․ չէ՞ որ ծովի ալիքների վրա տուն չի կարելի սարքել»։

Եվ ահա Լապլանդիայից թռավ հասավ մի արծիվ․ նրա մի թևը դիպչում էր ծովի ջրերին, մյուսը հասնում էր ամպերին․ պոչով ալիքներին էր փարվում, կտուցով խփում էր ժայռերին։

Արծիվը տեսավ Վեյնեմեյնենին և հարցմունք արավ․

«Ով դու դյուցազն, ինչու ես ընկել այս կապույտ ալիքների մեջ»։

Վեյնեմեյնենը պատասխանեց․

«Պատմեմ, իմացի՛ր, թե ինչո՛ւ ես, դյուցազնս, ընկել եմ ծովի կապույտ ալիքների մեջ․ գնում էի Պոխյոլա, այնտեղից աղջիկ ուզելու․ ձիս արագ սլանում էր ծովափով և ահա՛ լուսադեմին, հանկարծ սուր նետով սպանեցին իմ ձիուն․ ինձ էլ ուզում էին սպանել, բայց ես ծովն ընկա։ Եվ քամիներն ինձ քշեցին ծովի խորերը․ չգիտեմ ինչ կլինի իմ վերջը, քաղցի՞ց կմեռնեմ, թե՞ կսուզվեմ անդունդն ու կխեղդվեմ»։

Երկնասլաց արծիվն այսպես պատասխանեց․

«Դու բոլորովին մի տխրիր․ նստիր իմ մեջքին, և ես քեզ կտանեմ, որտեղ ցանկանաս։ Ես լավ եմ հիշում այն օրը, երբ դու Կալեվալայի անտառում ծառերն էիր այրում, որ բացատ ստեղծես, հողը պարարտացնես և վար ու ցանք անես։ Դու բարձրաբերձ֊գեղակազմ կեչի ծառը պահպանեցիր, որ թռչունները հանգստանան նրա վրա, որ ես էլ գամ ու թառեմ նրա կատարին»։

Վեյնեմեյնենը շատ ուրախացավ․ համարձակ լողաց, մոտեցավ արծվին և նստեց երկնասլացի մեջքին։

Արծիվը երգասացին մեջքին առած, թռավ, անցավ քամիների միջից, հասավ Հյուսիսային աշխարհը՝ Պոխյոլան․ ծերուկին իջեցրեց մի հրվանդանի մոտ և ինքը նորից թռավ անհայտացավ։

Վեյնեմեյնենը նայեց չորս կողմը և դառն֊դառն լաց եղավ․ տեղն անծանոթ էր, ինքն էլ մեջքին ու կողերին հարյուր վերք ուներ, մազմորուքն էլ աճել ու թափվել էր․ չէր գտնում մի ճամփա, որ վերադառնա այն աշխարհը, որտեղ ինքը ծնվել և ապրել էր հանգիստ ու իր երգով հիացրել բոլորին։

Օրերից մի օր, Պոխյոլայի տիրուհու աղախինը գոմը մաքրեց և աղբը տարավ ու թափեց արտի եզրին․ տուն դարձավ թե չէ, տիրուհուն ասաց․

«Ես ծովի կողմից հեկեկոցի ու լացի ձայն առա»։

Պոխյոլայի տիրուհին՝ Լոուխին, որ ատամները թափած մի պառավ էր, տանից դուրս եկավ, լսեց լացի ձայնը և ասաց․

«Այսպես ոչ երեխաներն են լալիս, ոչ էլ կանայք, այսպես լալիս են միայն դյուցազուն տղամարդիկ»։

Պառավը նավակ նստեց և հասավ հրվանդանին, որտեղ Վեյնեմեյնենը կուչ եկած լալիս էր։ Պոխյոլայի տիրուհին հարցրեց․

«Ա՛խ, խեղճ ծերուկ, դու ընկել ես օտար աշխարհ»։

Վեյնեմեյնենը մղկտաց․

«Գիտեմ, որ ընկել եմ օտար աշխարհ․ ես իմ հայրենիքում հայտնի մարդ էի, և շատ էր տարածված իմ փառքն ու համբավը»։

Լոուխին հարցրեց․

«Ես կուզեի իմանալ, և թույլ տուր հարցնել, ի՞նչ մարդ ես դու, ո՞ր դյուցազուններին ես ընկերություն արել»։

Ծերունի Վեյնեմեյնենը պատասխանեց․

«Ինձ իմ հայրենիքի պարծանքն էին համարում․ Կալեվալայի տարածությունների երգիչն էի, իսկ այժմ այս դժբախտ վիճակում, ես ինքս ինձ չեմ ճանաչում»։

Լոուխին ասաց․

«Այդ խոնավ տեղից դուրս արի, մտիր իմ նավակը, որ ինձ պատմես քո ճակատագիրը»։

Լոուխին ծերուկին նստեցրեց նավակի նստարանին, ինքն էլ թիավարեց և քիչ հետո հասան պառավի շքեղ տունը։ Տիրուհին քաղցած երգասացին լավ կերակրեց, և ամբողջ մեկ շաբաթ թողեց, որ հանգստանա։ Ծերուկն արագ կազդուրվեց, առաջվա նման էլի առույգացավ։ Նոր միայն Լոուխին սկսեց իր հարցուփորձը։

«Այժմ պատմիր Վեյնեմեյնեն, ինչո՞ւ էիր դու այդպես դառն արցունք թափում ծովի ափին»։

Ծերուկ հավատարիմ Վեյնեմեյնենը պատասխանեց․

«Շատ պատճառներ ունեմ լալու․ քանի՜ օր ու գիշեր ես լողում էի փոթորկոտ ծովի վրա և շատ տառապեցի փրփրոտ ալիքների հարվածներից։

Նրա համար եմ լալիս ու տանջվում, որ հեռացել եմ իմ Հայրենիքից և ստիպված եմ բախել օտար դռներ։ Այստեղ ամեն ինչ ինձ խորթ է, ծառերի ճյուղերն իսկ փշի նման ծակծկում են մարմինս․ միայն քամին է ինձ ծանոթ․ միայն արևն է ինձ հարազատ այս օտար հորիղոնում»։

Պոխյոլայի տիրուհին ասաց․

«Մի լար, մի տխրիր, ով Վեյնեմեյնեն։ Լավ կլինի, որ այստեղ մնաս, քեզ կկերակրեմ լավ ձկներով և խոզի ընտիր մսով»։

Ծերունի Վեյնեմեյնենը այսպես խոսեց․

«Օտար աշխարհում ինձ պետք չէ նույնիսկ ամենաընտիր ուտելիքը։ Ամեն տեղից լավը մարդու համար իր հարազատ տունը, իր հայրենական օջախն է, ամեն մարդ իր երկրում մեծ պատիվ ունի»։

Ապա ծերուկը վերև նայեց ու խնդիրք արավ․

«Ո՛վ մեծազոր ստեղծիչ, օգնիր ինձ, որ նորից տուն դառնամ, կրկին իմ հայրենի հողը տեսնեմ։ Ավելի լավ է մարդ իր սեփական տանը ոտնամանով ջուր խմի, քան օտար երկրում ոսկե ամանով մեղր ուտի»։

Պառավ Լոուխին ասաց․

«Ի՞նչ կխոստանաս անել ինձ համար, ի՞նչ կտաս ինձ, եթե ես քեզ տանեմ֊հասցնեմ քո հայրենիքը, քո տան շեմը»։

Վեյնեմեյնեն ասաց․

«Իսկ ի՞նչ կուզես ստանալ, եթե ինձ հասցնես իմ հայրենիքը, որտեղ ես կրկին լսեմ կկուների կանչը, թռչունների դայլայլը․ արդյոք գլխարկով լի արծա՞թ կուզես, թե՞ ոսկի կուզես ստանալ»։

Պոխյոլայի տիրուհի ատամնաթափ Լոուխին պատասխանեց․

«Ո՛վ դու իմաստուն Վեյնեմեյնեն, հավերժական երգասաց, ես ոսկու սիրահար չեմ, արծաթի կարիք չունեմ․ ոսկին նրա համար է, որ երեխաներին խաղալիքներ սարքեն, արծաթով էլ ձիերի թամբերը զարդարեն։ Կարո՞ղ ես դու արդյոք սարքել Սամպո։ Ինքնաղաց Սամպո սարքել, որ ինչ բարիք պետք է մարդուն, նա ստեղծի ինձ համար։ Կարո՞ղ ես բադի փետուրից, ոչխարի բրդից, կովի անապական կաթից և գարու հատիկից ինձ համար սարքել հրաշալի ինքնաղաց, որ երբ ուզենամ այլուր աղա, երբ պետք լինի՝ աղ, իսկ մի կողմից էլ փող դուրս գա։ Եթե ինձ համար գեղեցիկ, պսպղուն կափարիչով Սամպո սարքես, այն ժամանակ իմ աղջիկը քեզ կնության կտամ և քեզ քո տունը կհասցնեմ, որպեսզի դու քո հայրենի աշխարհի կկուների կանչը լսես և թռչունների դայլայլունով հմայվես։ Իսկ եթե Սամպոն չսարքես, այլևս քո հայրենի աշխարհը չես տեսնի»։

Ծերուկ Վեյնեմեյնեն ասաց․

«Չեմ կարող ես Սամպո սարքել, Սամպո, որ գեղեցիկ, պսպղուն կափարիչ ունենա և բարիքներ ստեղծի։ Բայց երբ տուն վերադառնամ, ճարտար դարբին Իլմարինենին կուղարկեմ։ Հիասքանչ դարբին է նա և աշխարհի մեջ նրա նման ուրիշը չկա․ նա քեզ համար կկոփի, կկառուցի Սամպոն»։

Չար պառավ Լոուխին պատասխանեց․

«Լա՜վ, հավատում եմ քո խոսքին։ Հիմա քեզ ցույց կտամ քո Հայրենիքի ճամփան։ Բայց իմացի՛ր, իմ գեղեցիկ աղջկան, իմ ուրախ թռչնակին ես միայն նրան կտամ կնության, ով ինձ համար կսարքի հրաշք֊ինքնաղաց Սամպոն»։

Եվ Լոուխին մեկ ընտիր ձի հանեց ախոռից, լծեց սահնակին ու ասաց․

«Լսի՛ր, ով դու ծերուկ Վեյնեմեյնեն, քանի դեռ ձին չի հոգնել և մթնշաղը չի ընկել, քանի դեռ չես մոտեցել տանդ, դու գլուխդ չբարձրացնես և երբեք չնայես երկնքին։ Եթե պատվերս մոռանաս, գլուխդ բարձրացնես և երկնքին նայես, մեծ փորձանքի կհանդիպես և ճակատագիրը քեզ չարաչար կպատժի»։

Վեյնեմեյնենը մտրակեց ձիուն․ ձին խրխնջալով ճամփա ընկավ ու ծերունի երգասացը հեռացավ Պոխյոլայի մռայլ ու դաժան աշխարհից։

Վեյնեմեյնենը Պոխյոլայի գեղեցկուհու համար նավակ է սարքում, բայց կացնով վիրավորում է իր ծունկը

Շտապում է ծերուկ Վեյնեմեյնենը, որ շուտ հասնի ու տեսնի իր հայրենի դաշտերն ու պուրակները, չքնաղ Կալեվալայի մարգագետինները։

Ձին այնպես արագ է սլանում, որ նրա սմբակներից կայծեր են թռչում։

Եվ հանկարծ երգասացը գլխավերևում ինչ֊որ դժվժոց լսեց։ Մոռացել էր նա պառավ Լոուխիի պատվերը․ գլուխը վեր բարձրացրեց և ինչ֊որ տեսավ ― զարմացավ․ անկշտում նայում էր։ Յոթնագույն ծիծանի վրա նստել էր Պոխյոլայի չքնաղ աղջիկը և մանարանի վրա թել էր մանում։ Նրա քնքուշ ձեռքերում, ինչպես թռչնակը, խլվլում էր արծաթյա մաքոքը և մատների արանքից ձգվում էր ոսկյա թելը։

Վեյնեմեյնենը ձիու սանձը քաշեց․ կանգ առավ և դիմեց գեղեցկուհուն․

«Ո՛վ դու երկնքի և երկրի զարդ․ ձանձրալի՞ չէ մենակ աշխատել այստեղ։ Վար իջիր, նստիր իմ սահնակը, ես քեզ կտանեմ իմ հայրենիքը, դու կլինես իմ տան տիրուհին, մեղրահացեր կթխես, փրփրուն գարեջուր կպատրաստես, զվարթ երգեր կերգես և ուրախ օրեր կանցկացնես Կալեվալայի Հարթավայրերում»։

Գեղեցկուհին այսպես պատասխանեց․

«Ես գնացի դաշտը, ման եկա մինչև իրիկուն․ տեսա ծառի ճյուղին թառած կեռնեխին։ Սիրունիկ թռչունը երգում էր․ հետո տեսա երաշտահավին․ մեկից, ապա մյուսից հարցրի․ «Ասա անուշիկ թռչնակ, ինչպե՞ս է լավ ապրել աշխարհում, մնամ հայրիկիս ու մայրիկիս տա՞նը, թե՛ ամուսնանամ և դառնամ մարդուս հնազանդ կինը»։ Թռչնակն ինձ պատասխանեց․ «Արևը ջերմացնում է, բայց ծնողական սերն ավելի ջերմ է։ Սառնամանիքին երկաթն անգամ կուչ է գալիս, իսկ ամուսնու տանն աղջկա համար նույնն է, ինչ տաք օջախից ընկնես սառնամանիքի մեջ։ Հորական տանն աղջիկը ոնց որ մի քաղցր պտուղ է ծառի վրա, իսկ ամուսնու մոտ՝ ոնց որ շղթայված շուն։ Ստրուկը հազվադեպ է քնքշանքի արժանանում, իսկ կինը երբեք փաղաքշանք չի տեսնի»։

Վեյնեմեյնենը պատասխանեց․

«Դատարկ խոսքեր են դրանք։ Չամուսնացած աղջկան միշտ երեխայի տեղ են դնում, իսկ ամուսնացածներին բոլոր հերոսները հարգում են։ Իջիր, իջիր գեղեցկուհի և նստիր սահնակը։ Ես ոչ մեկ փեսացուից վատը չեմ և դյուցազունների շարքում էլ վերջինը չեմ»։

Պոխյոլայի գեղեցկուհին այսպես խոսեց․

«Ես չգիտեմ, թե դու ինչով ես նշանավոր․ քո սխրանքների մասին ոչինչ չեմ լսել։ Այ, եթե մազը կտրես բութ դանակով, այն ժամանակ կհավատամ, որ հերոս ես և կդառնամ քո կինը»։

Վեյնեմեյնենը շատ չմտածեց․ մորուքից մի մազ պոկեց, գրպանից հանեց դանակը և բութ կողմով մազը մեջտեղից երկու կես արեց։

Իսկ գեղեցկուհին ասաց․

«Ես այնքան ժամանակ չեմ նստի քո սահնակը, մինչև սառույցից ինձ համար միլեր չսարքես, և այնպես սարքես, որ սառույցի ոչ մեկ կտորը չփշրվի»։

Վեյնեմեյնենը դանակի սուր ծայրով այնպես վարպետությամբ սառույցից միլեր սարքեց, որ ոչ մի կտոր սառույց չփշրվեց։

Իսկ գեղեցկուհին նորից գոհ չէր, ասաց․

«Մազ կտրել կարող է նույնիսկ երեխան, սառույցից միլեր սարքելն էլ մեծ բան չէ։ Ես այն մարդու հետ կամուսնանամ, այն մարդուն հերոս կանվանեմ, ով իմ թեշիկների կտորտանքից ինձ համար նավակ կսարքի։ Եվ նավակն էլ այնպես պիտի ջուրն իջեցնի, որ ոչ ձեռք տա նավակին, ոչ էլ սրունքներով կամ մեջքով հրի նավակը»։

«Այս երկնքի տակ չկա մեկը, որ ինձ նման նավակ սարքի․ դա իսկական իմ գործն է» ― պատասխանեց Վեյնեմեյնենը։

Վերցրեց ջարդված թեշիկների կտորտանքը և սայրասուր քարերի վրա սկսեց տախտակներ պատրաստել։ Աշխատեց մեկ օր, երկու օր։ Աչքերն էլ լավ էին տեսնում, ձեռքերն էլ վարժ էին աշխատում։ Բայց երրորդ օրը կացնի ձայնը հասավ անտառի չար ոգի Հիյսիին։ Զայրացավ Հիյսին և որոշեց հանդուգն մարդուն դաս տալ։

Եվ ահա՛, երբ Վեյնեմեյնենը նորից բարձրացրեց կացինը, որ փայտը տաշի, այդ պահին չար Հիյսին կախարդանք արավ․ կացինը սուր բերանով ամուր կպավ ժայռին, դիպա՛վ և կարծր ժայռից թափով ետ թռավ ու նույն թափով դիպավ Վեյնեմեյնենի սրունքին։

Խորը վերքից հորդ արյուն դուրս ժայթքեց։

«Հիմար, անբան կացին, ― մղկտաց Վեյնեմեյնենը, ― ինչո՞ւ դու ինձ այդպիսի ծանր վերք հասցրիր։ Ինչ է, կարծում էիր, թե վայրի սոճի՞ն ես կտրում, կամ թե ուժդ ուզում ես փորձել առատաճյուղ եղևնո՞ւ վրա, կամ հաստարմատ կեչի՞ն ես ուզում տապալել, երբ այդպես թափով խփեցիր սրունքիս և երակս կտրեցիր»։

Ծերուկը վերքի վրա դրեց և՛ խոտեր, և՛ քարաքոս, և՛ ճահճի մամուռ, բայց աղբյուրի նման հոսող արյունը չի կարողանում դադարեցնել։ Արյունը հա թափվում է հողին, ծաղիկներին և առվի նման հոսում է մարգագետնի միջով։

Ծերունի երգասացը չի հիշում այն խոսքերը, որոնք ամուր վիրակապի նման կապում են վերքը և ինչպես կողպեք փակում են հորդահոս արյան ճամփան։

Մեծ դժվարությամբ Վեյնեմեյնենը ձին լծեց սահնակին և ճամփա ընկավ, որ գտնի այնպիսի մեկին, որն իր իմաստությամբ նրա վերքը բուժի։

Հասավ մի գյուղ․ երեք ճամփա կար։ Ծերուկը գնաց ներքին ճամփով․ հենց առաջին տան դիմաց կանգնեցրեց ձիուն և տնեցոց հարցրեց․

«Այս տանը չկա՞ այնպիսի մեկը, որ բուժի հերոսին, որ դադարեցնի վերքից հոսող արյունը»։

Վառարանի մոտ նստած մի մանկիկ պատասխանեց․

«Այստեղ այդպիսի մարդ չկա․ ուրիշ տեղ հարցրեք, գուցե այնտեղ ձեզ բուժեն»։

Ծերուկը գնաց միջին ճանապարհով․ կանգնեց փողոցի մեջտեղի տան առաջ և լուսամուտից այսպիսի հարցմունք արավ տնեցիներին։

«Այս տանը չկա՞ այնպիսի մարդ, որ իմ վերքը բուժի, որ մեղմացնի իմ ցավերը»։

Վառարանի մոտ նստած պառավ կինը պատասխանեց․

«Այստեղ այդպիսի մարդ չկա․ մյուս փողոցը գնա, գուցե այնտեղ քեզ բուժող գտնես»։

Ծերուկը ձին քշեց վերին ճանապարհով․ կանգնեց ամենավերջին տան առաջ․ հարցրեց․

«Այս տանը չկա՞ այնպիսի մարդ, որ դադարեցնի արյան հեղեղը, որ սանձահարի չար երկաթը»։

Ապիտակամորուս մի ծերունի պատասխանեց․

«Իմաստուն խոսքով կարելի է ջրվեժի հոսանքն էլ դադարեցնել, վարար գետերի ընթացքն էլ սանձահարել։ Ներս արի, ով դու հերոս, ես քեզ կօգնեմ»։

Թե ինչպես է առաջացել երկաթը․ բալասան երկաթի առաջացրած վերքի դեմ

Իջավ սահնակից Վեյնեմեյնենը և առանց որևէ մեկի օգնության մտավ ծերունու տունը։

Ծերունին իր փոքրիկ տղային պատվիրեց, որ մի ոսկե թաս բերի։ Եվ երբ տղան թասը բերեց ու դրեց Վեյնեմեյնենի առաջ, դյուցազնի արյունը բերնեբերան լցվեց թասի մեջ ու սկսեց պռունկներից թափվել․ բերին յոթը տակառներ․ դրանց մեջ էլ չտեղավորվեց հերոսի վերքից հոսող արյունը։

Ծերուկը դիմեց Վեյնեմեյնենին․

«Ասա՛, տեսնեմ, ի՞նչ մարդ ես դու, որ դյուցազուններին ես ընկերություն արել։ Գիտեմ, դյուցազն ես, որ այսքան առատ արյուն հոսեց քո վերքից, հիմի էլ հոսում է հողի վրա։ Եթե իմանայի, թե ինչպես է ստեղծվել երկաթը, ինչպես է առաջացել պողպատը, ես կզսպեի նրա չար բնույթը և կդադարեցնեի ծնկից հոսող արյունը»։

«Ես գիտեմ, ― պատասխանեց Վեյնեմեյնենը, ― թե ինչպես է առաջացել պողպատն ու երկաթը։ Երկնային հաստիչ Ուկկո Աստվածը երկնքի և ջրի սահմանը գծեց, հետո ջուրն ու ցամաքը զատեց իրարից։ Բայց դեռ երկաթ չկար երկրի վրա։ Եվ ահա՛ Ուկկո Աստվածը ձեռքերը շփեց իրար, հետո ձախը՝ ձախ ծնկան վրա շփեց․ ծնվեցին երեք աղջիկներ․ աղջիկներն ամպերի վրայով իջան երկրի վրա․ նրանց ստինքները լինքն էին կաթով, և կաթը նրանց պտուկներից առատորեն թափվում էր հողի, ճահիճների և ջրերի վրա։

Առաջնեկ աղջկա կրծքից սև կաթ էր թափվում, միջնեկի կրծքից սպիտակ կաթ, իսկ ամենափոքրի կրծքից կարմիր կաթ էր թափվում։

Սև կաթից փափուկ մետաղ ստեղծվեց, իսկ այնտեղ, ուր ճերմակ կաթն էր թափվում, պողպատ ստեղծվեց, կարմիր կաթի կաթիլներից էլ ամուր երկաթ գոյացավ։

Այս էլ ասեմ․ օդը՝ աշխարհի վրա գոյություն ունեցող ամեն ինչի մայրն է։ Նա ունի երեք տղա։ Անդրանիկ որդու անունն է ջուր։ Կրտսեր որդու անունն է երկաթ։ Միջնեկինը՝ ջեռ կրակ։

Եվ այս եղբայրները հաշտ չեն։ Կրակ եղբայրը միշտ բորբոքուն է․ ուզում է լափել երկաթ եղբորը։ Դրա համար էլ երկաթը փախչում է եղբորից, որ ազատվի նրա անհագուրդ երախից, փախչում է հեռու֊հեռու, մտնում է լեռների խորքը, թաքնվում գետնի տակ, ճահիճների մեջ, անտառների արահետներում, ուր գայլերն ու արջերն են ապրում։

Եվ ահա՛ ծնվեց Իլմարինենը։ Այդ հերոսը ծնվեց մութ գիշերին ածուխի հանքում։ Նա մեկ ձեռքում մուրճ ուներ, մյուսում՝ ունելի։ Մի հարմար տեղ նա դարբնոց սարքեց, քուրան դրեց մեջտեղը, կողքին էլ փուքս։ Հետո արջերի և գայլերի հետքերով գնաց, գտավ երկաթը և այսպես խոսեց․

«Ո՛հ, խեղճ երկաթ, դու շատ խորն ես թաքնվել։ Ես քեզ դարբնոց կտանեմ, որտեղ, բոցերի մեջ խարկվելով, կուժեղանաս, տղամարդկանց ձեռքին սուր կլինես, կանանց համար էլ ապարանջան»։

Նույն գիշերն էլ Իլմարինենը երկաթը դարբնոց բերեց, դրեց քուրայի մեջ և փուքսը գործի դրեց։

Երկաթը ձայն տվեց․

«Օ՛, դարբին Իլմարինեն, հանիր ինձ քուրայից․ այստեղ կրակն ու բոցը ինձ կհոշոտեն֊կոչնչացնեն»։

Այսպես պատասխանեց Իլմարինենը․

«Թե քեզ քուրայից հանեմ, դու շատ անողորմ կլինես, եղբորդ ծանր վերք կհասցնես, կտոր֊կտոր կանես»։

Այն ժամանակ երկաթը դարբնին և քուրային, մուրճին ու սալին երդում տվեց․

«Անտառում շատ փայտ կա, որ կտրեմ, կարող եմ քարն էլ փշրել, բայց եղբորս ձեռք չեմ տա, մորս որդուն չեմ վնասի։ Եթե ես մարդկանց մոտ գնամ, նրանց կօգնեմ, օգտակար գործիք կդառնամ․ դա ավելի լավ է, քան եղբորը վերք հասցնելը»։

Իլմարինենը երկաթից կացին, խոփ, փոցխ, նիզակ և ամեն տեսակ գործիքներ էր կոփում․ բայց երկաթը դեռ նրա ուզածի նման ամուր չէ։

Եվ ահա՛ դարբինը տեսավ, որ մի մեղու է թռչկոտում դարբնոցի մոտով․ ասաց․

«Թռիր, մեղու, գնա այնտեղ, ուր շատ ծաղիկներ կան և յոթը ծաղիկներից մեղր հավաքիր ու թևերիդ վրա բեր ինձ, որ մեղրը խառնեմ երկաթին, ամուր պողպատ ստանամ և երկաթն է՛լ ավելի ամուր դարձնեմ»։

Մեղուն, այն ձիաբոռը, գնաց չար Հիյսիի անտառը, բայց ծաղիկներից մեղր չհավաքեց, այլ գնաց օձերի բույնը և խորամանկ օձի սև թույնը բերեց։

Իսկ Իլմարինենը մտածում էր, որ այդ մեղուն անպայման կերթա և փեթակներից ընտիր մեղրը կհավաքի կբերի։ Եվ երբ մեղուն վերադարձավ, ճարտար դաբինն ասաց․

«Ուրախ եմ, որ ինձ համար բերել ես անուշ մեղր՝ հավաքված բուրումնավետ ծաղիկներից։ Ես պողպատ և ամուր երկաթ կկոփեմ, որ մարդիկ դրանցով բարի գործեր անեն»։

Քուրայից հանելով պողպատն ու երկաթը, դարբինը դրանք թաթախեց ձիաբոռի բերած թանձր հեղուկի մեջ։

Դարբնոցից դուրս գալով պողպատը, (ինչպես նաև երկաթը), ավելի նենգ ու չարագործ դարձավ և ինչպես ստոր շուն դրժեց իր երդումը։ Նա անխնա խփում էր եղբորը և արյան գետեր հոսեցնում»։

Վեյնեմեյնենը ավարտեց իր պատմությունը, իսկ նրա խորը վերքից արյունը հա հոսում էր։

Սպիտակամորուս ծերունին ասաց․

«Այժմ իմացա, թե ինչպես է ստեղծվել երկաթը, իմացա նաև թե նրա նենգ բնույթն ինչից է առաջացել։ Բայց կարելի է սանձահարել նաև այդ չարագործ երկաթին»։

Եվ ծերուկն այսպես խոսեց․

«Չար երկաթ, նենգ պողպատ, դու ոչ սարսափելի էիր, ոչ էլ չնչին մի բան։ Հին ժամանակներում դու թաքնված էիր լեռների ընդերքում, ճահիճների խորքում էիր պահված․ դու խառնված էիր հողի կոշտերին և ժանգոտ փոշի էիր միայն․ թե եղջերուն, թե այծերը քեզ իրենց ոտքերի տակ տրորում էին, գայլն ու արջն էլ իրենց թաթերով փորփրում էին այն տեղերը, ուր դու թափթփված էիր։

Երբ քեզ դարբնոց տարան, դու ոչ սարսափելի էիր, ոչ էլ չնչին մի բան․ երբ քուրայում, ջեռ կրակի մեջ սկսեցիր այրվել, դու դարբնին և քուրային, նրա մուրճին ու սալին, այն վարպետ Իլմարինենին երդում տվիր, թե եղբորդ վերք չես հասցնի, մորդ որդուն չես վնասի։ Հիմա ուժեղ ու սարսափելի ես դարձել, ով դու պողպատ և ինչպես ստոր շուն դրժել ես երդումդ։ Դու հիմա ահռելի ոճիրներ ես գործում, վերքեր ես հասցնում մարդկանց և ահա՛ արյունն էլ անդադար հոսում է»․․․

Ապա ծերունին խոսքն ուղղեց հոսող արյանը․

«Կենարար արյուն, բավական է այդպես վարար հոսես․ տես, ամբողջ դեմքս ու կուրծքս կարմիր ես ներկել։ Հանդարտվիր, ինչպես ջուրն է հանդարտ մնում ավազանում։

Իսկ եթե պետք է, որ հավերժորեն հոսես, ապա հոսիր մարդու երակների միջով, հոսիր ամենանրբին մազանոթների միջով, հասիր մարմնի մինչև ամենավերջին ծայրը․ իզուր տեղը մի թափվիր գետնին, մի խառնվիր փոշուն։ Քո բնակարանը պետք է սիրտը լինի, թոքերի մեջ՝ քո պահեստը։ Շո՛ւտ, ետ դարձիր դեպի քո տունը և այդպես իզուր մի հոսիր ու լճակներ կազմիր։

Ես պիտի դադարեցնեմ արյունը․ չէ՞ որ ես էլ հերոս եմ ծնվել, ինձ կօգնի Արարիչը, որ ապրում է ամպերից վեր։ Նա կարող է փակել արյան ճամփան»։

Ապա ծերունին հայացքն հառեց դեպի վեր։

«Ով դու Ուկկո, հաստիչդ երկնային, մի պահ վար իջիր երկնքից, օգնիր ինձ։ Քո հզոր հրաշագործ մատը սեղմիր վերքի վրա, որ այլևս արյունն իզուր տեղը չհոսի»։

Եվ սպիտակամորուսի ամեն մի խոսքի հետ արյունն ավելի դանդաղ սկսեց հոսել վերքից և քիչ անց բոլորովին դադարեց։

Այն ժամանակ ծերունին կանչեց իր փոքրիկ տղային, հրամայեց, որ գնա ու քնքուշ ծաղիկներ ու բույսեր քաղի բերի, ծերպերից էլ անուշիկ մեղր հավաքի բերի։

Տղան գնաց բերեց այդ բոլորը և լցրեց մի կաթսայի մեջ, ապա վառեց վառարանը և կաթսան դրեց վրան։ Իննը գարնանային ցերեկ և իննը լուսնկա գիշեր հրաշագործ դեղը եփվում ու եփվում էր։

Տասներորդ օրը տղան կաթսան վերցրեց կրակի վրայից և ինքն իրեն ասաց․ ― «Ի՞նչ բանի վրա փորձեմ դեղի ուժը»։

Նայեց տղան չորս կողմը և տեսավ, որ դաշտի միջում ընկած էր փոթորկից ճղակոտոր եղած մի կաղամախի։ Տղան դեղը քսեց ծառի կոտրված բնին․ քիչ անց ծառի բունը կրկին իր նախկին տեսքը ստացավ, ծածկվեց փարթամ ճյուղերով ու տերևներով։

Տղան ապա գնաց դեպի ժայռերը, դեղը քսեց ճաքած քարին և քարի ճաքած մասերն ամուր, շատ ամուր կպան իրար։

Այն ժամանակ միայն տղան գնաց ծերունի հոր մոտ, դեղը տվեց նրան և ասաց․

«Վերցրու, հայրիկ, այս դեղն այնպիսի ուժ ունի, որ քարերն էլ է ամուր կպցնում իրար, մեռած չորացած ծառն էլ կենդանացնում֊փարթամացնում է»։

Ծերունին հրաշագործ դեղը քսեց մետաքսյա վիրակապի վրա, դրեց Վեյնեմեյնենի ծնկան վերքին և աղոթեց․

«Ով ամենակալ տեր, պահապան եղիր քո ստեղծածին, որպեսզի դժբախտությունը մեզ մոտ չգա, որպեսզի ազատ լինենք փորձանքից․ օգնի՛ր, որ հեղուկը բուժիչ բալասան լինի այս փառապանծ հերոի համար»։

Ակնթարթ էլ չանցավ, ինչ ծերուկը դեղեց հերոսի ծունկը և ահա վերքն այնպես լավ փակվեց, որ մաշկի վրա բնավ չանգռվածի հետք էլ չմնաց։ Հերոսի մարմինն էլի առաջվա նման առույգ ու կայտառ դարձավ։

Վեյնեմեյնենեը աչքերը դեպի երկինք հառեց և այսպես խոսեց․

«Այո՛, ամենազորն է, որ երկնքից մարդկանց առաքում է բարիքներ։ Հավերժ փառք բարձրյալին, որ օգնության հասավ և ինձ ազատեց սարսափելի տանջանքներից, որ ստացել էի չար պողպատի հարվածից»։

Եվ այսպես ավարտեց երգասացն իր խոսքը։

«Ո՛վ սերունդներ, որ աշխարհ կգաք ինձանից հետո, գրազով ոչ իլիկ սարքեցեք, ոչ էլ նավակ։ Եվ մի պարծեցեք ձեր գիտեցածով։ Ամեն սկսած գործ Աստծու ողորմածությամբ է ավարտվում։ Առանց բարձրյալի հերոսը թույլ արարած է, և նրա ձեռքերն անզոր են»։

Իլմարինենը կռում֊կոփում է հրաշալի ինքնաղաց Սամպոն

Ծերուկ հավատարիմ Վեյնեմեյնենը ձին լծեց սահնակին, ինքն էլ հարմար նստեց և մտրակեց ձիուն։

Սահնակն անցավ դաշտերով, ճահիճներով ու բլուրներով և վերջապես երրորդ օրը հասավ հայրենի աշխարհը։ Այստեղ նա հիշեց անպիտան Իոուկախայնենին և այսպես խոսեց․

«Անմի՛տ պարծենկո՛տ․ ասում էր, թե ես այլևս ողջ֊առողջ չեմ վերադառնա իմ երկիրը․ չեմ տեսնի իմ չքնաղ Կալեվալան, չեմ տեսնի իմ հայրենիքը լուսավորող արևն ու լուսինը։ Թող գայլը խժռի այդ անպիտան, չարալեզու լապլանդացուն»։

Եվ Վեյնեմեյնենը քշում է սահնակը հայրենի դաշտերով․ նոր շունչ, նոր ոգի առած երգում է իմաստուն երգեր։ Այնքան հրապուրիչ է նրա երգը, որ թվում է, թե լուսինը և յոթնատեղյան Մեծ Արջը իջել են երկնքից և թառել եղևնու ճյուղերին ու նրա երգն են լսում։

Բայց Վեյնեմեյնենն ինչքան մոտենում էր տանն, այնքան ավելի էր տխրում․ չէ՞ որ իր գլուխը փրկելու համար խոստացել էր հմուտ դարբնին իբրև պատանդ ուղարկել այն մռայլ աշխարհը՝ Պոխյոլա։

Նա սահնակից դուրս եկավ և դարբնոցից լսեց մուրճի հարվածների ձայնը։ Դարբինը հենց տեսավ Վեյնեմեյնենին, մուրճը դրեց զնդանին ու հարցրեց․

«Ով դու ծերուկ երգասաց, որտե՞ղ էիր այսքան ժամանակ, ո՞ր աշխարհում, ո՛ր կողմերում»։

Վեյնեմեյնենը պատասխանեց․

«Ես այն մռայլ ու դաժան Պոխյոլայումն էի, Լապլանդիայի կախարդների աշխարհն էի ընկել»։

Դարբինը նորից հարցրեց․

«Իսկ դու, հավերժական գուշակող, ինչպե՞ս էիր ապրում այնտեղ և ինչպե՞ս վերադարձար հայրենիք»։

Վեյնեմեյնենը պատասխանեց․

«Քեզ ամեն ինչ կպատմեմ, բայց հիմա լսիր․ կա այնտեղ մի հուր֊հրաշք աղջիկ․ նա ոչ մի դյուցազնի հետ չի ուզում ամուսնանալ։ Արևից էլ պայծառ է այդ աղջկա դեմքը․ կրծքին փայլփլում են աստղերը․ բոյն էլ չինար ու նազանի․ ով դու ճարտար դարբին Իլմարինեն, գնա՛ Պոխյոլա, գնա՛ տես այդ չքնաղ աղջկան։ Եթե կարողացար սարքել պսպղուն կափարիչով հրաշք֊ինքնաղաց Սամպոն, այն ժամանակ մայրն այդ աղջկան քեզ կընծայի»։

Այսպես պատասխանեց Իլմարինենը․

«Ով ծերուկ Վեյնեմեյնեն, երևի դու խոստացել ես ինձ ուղարկել այդ դաժան ու մռայլ աշխարհը, որ քո գլուխն ազատես չար պառավից։ Մի՞թե դու ուզում ես, որ ես փորձանքի մեջ ընկնեմ։ Ո՛չ, ո՛չ, քանի շնչում եմ, չեմ ուզում այդ դաժան աշխարհը գնալ, չեմ մտնի Պոխյոլան՝ այդ մռայլ երկիրը, ուր խժռում են հերոսներին, ուր մարդկանց ծովն են նետում»։

Չգիտե ինչ անի իմաստուն Վեյնեմեյնենը։ Չէ՞ որ նրա խոսքին հավատաց Լոուխին և իրեն անվնաս ճամփու դրեց։ Իսկ տրված խոստումը մարդուն ավելի պինդ է կապում, քան պարանը։ Եվ ծերուկը մտածեց․ «Երևում է պիտի խորամանկություն անեմ, քանի որ Իլմարինենը ինձ չի ուզում հանել այս նեղ դրությունից։ Եվ այսպես ասաց երգասացը․

«Ես ուրիշ հրաշք եմ տեսել։ Այնտեղ ուր վերջանում են Կալեվալայի ծաղկուն դաշտերը, աճել, բոյ է քաշել մի եղևնի․ նրա տերևները ոսկուց են․ այդ ոսկյա տերևների վրա փայլփլում է յոթնաստեղյան Մեծ Արջը, իսկ ոսկյա կատարին էլ իջել է լուսինը»։

«Ո՛չ, չեմ հավատում, թե երկրի վրա այդպիսի հրաշք կա, մինչև իմ աչքերով չտեսնեմ», ― ասում է Իլմարինենը։

«Թե չես հավատում, գնանք միասին այնտեղ և համոզվի՝ ճշմարի՞տն եմ ասում, թե՞ հորինում եմ», ― պատասխանեց երգասացը։

Եվ ճամփա ընկան․ առաջից գնում էր Վեյնեմեյնենը և ետևից Իլմարինենը։

Այնտեղ ուր վերջանում էին Կալեվալայի ծաղկուն դաշտերը, կանգ առավ Վեյնեմեյնենը և սկսեց երգել։ Նրա երգն այնքան դյութիչ էր, որ եղևնին ավելի վեր բարձրացավ և ոսկեղեն ճյուղերը փռեց չորս կողմ։ Ահա՛ ճյուղերին սկսեց փայլփլել յոթնաստեղյան արջը, ոսկյա կատարին էլ իջավ լուսինը։

Ծերուկ Վեյնեմեյնեն ասաց դարբնին․

«Մագլցիր ծառն ի վեր, եղբայր իմ, և վերցրու ոսկյա կատարից լուսինը, ոսկեղեն ճյուղերից էլ աստղերը։ Թե աչքերիդ չես հավատում, ձեռքերիդ արդեն կհավատաս»։

Իլմարինենը սկսեց մագլցել ծառն ի վեր, որպեսզի տիրանա լուսնին և աստղերին։ Այստեղ ոսկեղեն տերևները շարժվեցին և շշնջացին․

«Ով այր, դու շատ պարզամիտ ես, մագլցում ես ծառն ինչպես երեխա և ուզում ես վերցնել մի բան, որ չի բռնվի․ քո տեսածը լուսնի և աստղերի ցոլքն է»։

Բայց Իլմարինենը չի ուզում լսել եղևնու ասածը․ խիստ հրապուրիչ էր տեսիլքը։ Եվ երբ արդեն կատարին էր հասնում, Վեյնեմեյնենն ավելի ոգեշնչված երգեց․

«Ով դու, արագասլաց քամի, քո թևերի վրա վերցրու հերոսին և թռցրու հասցրու Պոխյոլա, այն մշուշապատ աշխարհը»։

Խիստ փոթորիկ բարձրացավ․ մրրիկն իր թևերի վրա առավ Իլմարինենին և թռավ լուսնից բարձր, արեգակից ցածր․ քիչ հետո Իլմարինենին հասցրեց Պոխյոլա, ուղիղ Լոուխիի բակում, բաղնիքի մոտ իջեցրեց հերոսին։

Շները նրա գալը չիմացան և չհաչեցին։ Դարբնի դեմը ելավ այն պառավ Լոուխին, որի ատամները թափված էին և տեսքը մռայլ էր․ պառավը հարցրեց․

«Ի՞նչ մարդ ես դու, ո՞ր դյուցազուններին ես ընկերություն արել։ Այդ ինչպե՞ս տեղ հասար, ցամաքո՞վ թե օդի միջով, ինչպե՞ս է, որ իմ շները քո գալը չիմացան և չհաչեցին»։

Իլմարինենը պատասխանեց․

«Ես նրա համար չեկա այստեղ, որ օտար աշխարհում ինձ շներն գզգզեն»։

Պոխյոլայի տիրուհին տեսավ, որ հասարակ մարդ չէ եկողը, հարցրեց․

«Դու չե՞ս ճանաչում արդյոք, կամ չե՞ս լսել հմուտ դարբին Իլմարինենի մասին։ Ես վաղուց եմ սպասում նրան մեր այս հեռավոր հյուսիսում, որ գա ու կոփի֊սարքի Սամպոն»։

Դյուցազնը պատասխանեց․

«Այդ հմուտ դարբնին ես ճանաչում եմ, Իլմարինենին լավ գիտեմ։ Ես ինքս հենց այդ Իլմարինենն եմ»։

Պառավ, ատամնաթափ Լոուխին տուն մտավ և այսպես խոսե․

«Դու իմ կրտսեր աղջիկ, լավ զուգվիր֊զարդարվիր, պարանոցդ գցիր ամենագեղեցիկ մանյակը, կուրծքդ զարդարիր ամենանուրբ գործվածքներով, այնպես արա, որ հոնքերդ լավ երևան և աչքերիդ փայլը պայծառ լինի։ Եկել է այն հմուտ դարբին Իլմարինենը, որ մեզ համար գեղեցիկ կափարիչով Սամպո՝ հրաշք ընքնաղացը սարքի»։

Պոխյոլայի գեղեցկուհին գնաց մոր պատվերի համաձայն հագավ ամենալավ զգեստները, զուգվեց֊զարդարվեց։

Իսկ պառավն Իլմարինենին տուն հրավիրեց, ամենալավ ուտելիքներով կերակրեց նրան և մի լավ էլ խմացրեց։ Ապա կանչեց աղջկան։

Աղջիկն եկավ և դարբինը տեսավ ու հիացավ․ աղջկա աչքերը փայլում էին ոնց֊որ աստղեր, թշիկները վարդի պես ալ կարմիր էին, մազերին սիրունիկ ժապավեններ կային, մեջքին ոսկե քամար, իսկ բազուկներին պսպղուն ապարանջաներ։

Պառավ Լոուխին ասաց․

«Ով դու հմուտ դարբին, թե որ բադի փետուրից, ոչխարի բրդից, կովի անապական կաթից և գարու հատիկներից ինձ համար հրաշք֊ինքնաղաց Սամպոն սարքես, այն ժամանակ դու քո աշխատանքի համար կստանաս մեծ նվեր․ այդ նվերը կլինի իմ գեղեցիկ աղջիկը․ նա քո կինը կդառնա»։

Այսպես պատասխանեց Իլմարինենը․

«Ես անպայման կսարքեմ Սամպոն, այդ քո ասած բադի փետուրից, ոչխարի բրդից, կովի անապական կաթից և գարու հատիկներից․ այո՛, գեղեցիկ կափարիչով հրաշագործ Սամպոն կսարքեմ, որ ամեն բարիք ստեղծի մարդու համար։ Չէ՞ որ ես սարքել եմ շատ բաներ, որ առաջներում չի եղել»։

Եվ գնաց ճարտար դարբինը հարմար տեղ փնտրելու իր դարբնոցի համար։ Ամբողջ Պոխյոլան ման եկավ, շատ օրեր անցկացրեց լեռներում ու դաշտերում և վերջապես գտավ մի հարմար քարանձավ։ Այնտեղ նա սարքեց հնոց, մյուս օրը հարմարեցրեց փուքսը, ապա զնդանն ամրացրեց գետնին։

Եվ այն ճարտար դարբինը վերցրեց բադի փետուրը, ոչխարի բուրդը, կովի անապական կաթը և գարու հատիկներն ու բոլորը գցեց հնոցի մեջ․ փուքսի մոտ ստրուկներ դրեց, որ քուրայի բոցը միշտ թեժ պահեն։

Երեք օր ու երեք գիշեր անդադարում աշխատեց դարբինն իր թեժ դարբնոցում և ահա՛ մյուս առավոտ ասաց․

«Տեսնենք ի՞նչ է ստացվել քուրայում»։

Բոցերի միջից հանեց մի ոսկեփայլ աղեղ՝ ամրակուռ դաստակով։

Աղեղը թեև արտաքինով շատ գեղեցիկ էր, բայց վատ հատկություն ուներ, ամեն օր նա զոհ էր պահանջում, իսկ տոն օրերին կրկնակի չափով։

Իլմարինենը դժգոհ էր իր սարքած աղեղից․ չէ՞ որ նա մարդկանց երջանկություն չէր բերում, այլ կոտորում էր, ուստի ջարդեց աղեղը, նետեց հնոցի մեջ և հրամայեց ստրուկներին թեժացնել կրակը։

Մյուս օրն ասաց․

«Հապա տեսնենք, ի՞նչ է կոփվել մեր քուրայում»։

Եվ բոցերի միջից հանեց մի սքանչելի նավակ։ Կարմիր էր նրա առագաստը, կողերն էլ ոսկեզօծ։

Նավակը թեև արտաքինով գեղեցիկ էր, բայց վատ հատկություն ուներ․ ինքն իրան կռվի էր գնում, առանց հրամանի պատերազմ մղում։

Իլմարինենը բոլորովին չուրախացավ նավակի այդպիսի հատկությունների համար։ Բարկացավ, ջարդ ու փշուր արեց նավակը և կրկին նետեց բոցերի մեջ։ Հրամայեց ստրուկներին ավելի բորբոքել կրակը։

Եվ ահա երրորդ օրը նա ասաց․ «Տեսնենք այս անգամ ի՞նչ է ստացվել մեր քուրայում»։ Հնոցից դուրս եկավ մի կով․ նրա կոտոշները ոսկուց էին և ճակատին արևն էր փայլատակում։

Կովը տեսքով լավն էր, բայց վատ հատկություն ուներ․ մշտապես քնում էր անտառում, մարդու մոտ չէր թողնում, և կաթը հոսում֊կորչում էր արոտներում։

Իլմարինենը կովը մաս֊մաս կտրտեց ու նետեց հնոցը։

Այս անգամ ճարտար դարբինը հրամայեց, որ քամիներն օգնեն իրեն։ Փչեցին արևելյան և արևմտյան, հյուսիսային և հարավային հողմերը և ավելի թեժացրին բոցերն հնոցում։ Կայծերը թռան դարբնոցից դուրս, ծուխը բարձրացավ հասավ ամպերին։ Երկու օր շարունակ հմուտ դարբինն աշխատեց դարբնոցում և երրորդ առավոտն ասաց․

«Տեսնենք, թե ինչ է ստացվել»։

Եվ տեսավ, տեսավ և հրճվեց։ Սամպոն էր ձև ու կերպարանք առնում, այն գեղեցիկ պսպղուն կափարիչով, ինքնաղաց Սամպոն։ Ճարտար դարբինը ձեռքն առավ մուրճը, ամուր կռեց ու կոփեց և ահա, վերջապես պատրաստեց Սամպոն։

Ինչ բարիք ցանկանաս՝ իսկույն կտա հրաշք֊ինքնաղաց Սամպոն։

Ալյո՞ւր է պետք՝ պատրաստիր պարկեր։

Ա՞ղ է պետք՝ տակառներ հասցրու։

Փո՞ղ է հարկավոր՝ հաշվիր ու վերցրու ուզածիդ չափ։

Պոխյոլայի ագահ պառավն անմիջապես վերցրեց հրաշագործ Սամպոն և տարավ դրեց պղնձակուռ անձավի մեջ․ երեք ոտքերով ամուր պատվանդան սարքեց․ ամեն մեկ ոտքը իննը սաժեն՝ խրված էր գետնի մեջ․ մեկ ոտքը անձավի խորքն էր իջնում, մյուսը ծովափի ուղղությամբ էր, երրորդն էլ ամրակուռ ժայռի կողմն էր ձգված։ Անձավի դռանն էլ ջադուն իննը պողպատե կողպեք դրեց։

Իլմարինենը աշխատանքն ավարտելով, այսպիսի խոսքերով դիմեց մռայլ Պոխյոլայի տիրուհուն․

«Ես իմ խոսքը կատարեցի, պատրաստեցի հրաշք֊ինքնաղաց Սամպոն․ կտա՞ս ինձ քո գեղեցկուհի աղջկան, որ տանեմ Կալեվալա, որ իմ տունը մտնի, իմ կինը դառնա»։

Պոխյոլայի գեղեցկուհին ինքը մոտեցավ ճարտար դարբնին և այսպես խոսեց․

«Եթե ես գամ քո երկիրը, հապա եկող ամառը կկուները ո՞ւմ համար պիտի կվկվան, ո՞վ պիտի հորդորի թռչուններին, որ այնպես անուշ֊անուշ գեղգեղան ու երգեն։ Երբե՛ք, երբե՛ք ես չեմ հեռանա իմ տնից, իմ մոր մոտից, երբեք չեմ թողնի մեր դաշտերն ու բլուրները։ Եթե ես հեռանամ իմ հայրենի աշխարհից, թռչուններն էլ ընդմիշտ կլռեն և մեր դաշտերի ու բլուրների վրա այլևս նրանց երգը չի լսվի»։

Շատ տխրեց Իլմարինենը։

Հրաշագորշ Սամպոյի տերը դարձավ ջադու Լոուխին։

Իսկ Սամպոն, այսպես էր սահմանված ճակատագրից, կարելի էր միայն մեկ անգամ կառուցել։

Դարբինը զրկվեց նաև գեղեցկուհուց․ նա գլուխը կախեց և դառն մտածմունքի մեջ ընկավ, որ պառավն այդպես խաբեց իրեն․ այժմ մտածում էր, թե ինչպես հեռանա այդ մռայլ ու դաժան աշխարհից և իր հայրենի աշխարհին հասնի։

Նենգ պառավն այսպես տխուր տեսնելով դարբնին՝ հեգնանքով ասաց․

«Ով ճարտար դարբին, ինչո՞ւ ես տխրել, գլխարկդ ինչո՞ւ է թեքվել․ գուցե մտածում ես, թե ինչպե՞ս հասնես քո հայրենի աշխարհը»։

Դարբինը պատասխանեց․

«Հենց այդ մասին եմ մտածում, թե ինչպես վերադառնամ իմ հայրենիքը և այնտեղ անցկացնեմ կյանքիս մնացորդը»։

Պառավը նրան կերակրեց, խմեցրեց, ապա մի նավակ տվեց և ճամփու դրեց։

Դարբինն սկսեց թիավարել․ նավակը սահեց ծովի կապույտ ջրերի վրայով՝ մեկ օր, երկու օր և երրորդ օրվա վրա Իլմարինենն հասավ իր հայրենի աշխարհը, մտավ այն տունը, ու ինքը ծնվել էր։

Վեյնեմեյնենը եկավ դարբնի մոտ ու հարցրեց․

«Ով դու իմ սիրելի եղբայր, կառուցեցի՞ր արդյոք Սամպոն»։

Ճարտար դարբինը պատասխանեց․

«Այո՛, կառուցեցի հրաշագործ ինքնաղաց՝ պսպղուն կափարիչով Սամպոն․ մի կողմով ալյուր է աղում նա, մյուսով աղ, իսկ երրորդ կողմից փող է ստացվում։ Եվ աշխատում է Սամպոն ամեն օր լուսաբացին․ մի չափ աղում է, որ ժողովուրդը գոհանա, մի չափ էլ աղում է վաճառքի համար, երրորդ չափն էլ խնջույքների համար»։

Լեմմինկայնենը ամուսնանում է գեղեցկուհի Կյուլլիկկիի հետ

Կալեվալայի ծովաշատ աշխարհի մի կղզում ապրում էր Կաուկոմեյլին, նույն ինքը Լեմպի որդի Լեմմինկայնենը․ գեղեցիկ ու թիկնեղ էր նա․ շատ համարձակ ձկնորս էր․ քաջ որսորդ և խիստ ուրախ երիտասարդ։

Բայց տղան թերություն էլ ուներ․ շատ էր սիրում աղջիկների ետևից ընկնել և գիշերներով թափառում էր այն տեղերում, որտեղ աղջիկները երգում ու պարում էին։

Մի օր էլ Լեմմինկայնենը լսեց, որ Սաարիում մի գեղեցիկ աղջիկ կա։ Շատ երկրներից փեսացուներ են եկել նրա ձեռքը խնդրել և աղջիկը մերժել է։ Էստոնիայից գնացած փեսացուին ասել է․

«Ձեր արծաթը և ոսկին իզուր մի ծախսեք, ես երբեք Էստոնիա չեմ գնա, նրա ջրերում չեմ նավարկի, ոչ ձեր ձուկն ու հացը կուտեմ, ոչ էլ ձեր ջուրը կխմեմ»։

Բայց ուրախ Լեմմինկայնենը ասաց․ «Չէ՛ որ չէ՛, ես պիտի անպայման Սաարի գնամ և այդ հպարտ աղջկա հետ ամուսնանամ»։

Մայրը որդուն հորդորում էր չգնալ․

«Իմ սիրելի որդյակ, մի՛ գնա, այդ աղջիկը նշանավոր տոհմի աղջիկ է, իսկ դու սովորական մի ձկնորս ես, քեզ աղջիկ չեն տա»։

Տղան պարծեցավ․

«Իսկ մի՞թե մեր տոհմը պակասն է նրանցից»։

Մայրն աղաչեց/

«Սիրելի որդյակս, թե գնաս այնտեղ և քո վարմունքով Սաարիի աղջիկներից մեկն ու մեկին նեղացնես, շատ դժվար դրության մեջ կընկնես։ Սաարիի բոլոր այրերն ու փեսացուները սրերով քեզ վրա կհարձակվեն, և դու մենակ չես կարողանա նրանց դիմադրել»։

Լեմմինկայնենը չլսեց մորը, իր ուժեղ ձին լծեց սահնակին և քշեց հասավ Սաարի։

Սաարիի կանայք ու աղջիկները, երբ տեսան թե ինչպիսի կոպիտ շարժ ու ձևերով, սահնակն էլ պատեպատ կպցնելով Լեմմինկայնենը գյուղ մտավ, սկսեցին ծիծաղել։

Լեննինկայնենը շրթունքը կծեց և այսպես ասաց․

«Ոչ մի տեղ ես չեմ տեսել ու չեմ լսել, որ կանայք և աղջիկները ծիծաղեն ինձ վրա»։

Եվ անմիջապես ավելացրեց․

«Այս Սաարիում կա՞ այնպիսի տեղ, որտեղ հավաքվում են աղջիկները․ ես լավ պարել ու երգել գիտեմ, աղջիկներին շատ կուրախացնեմ»։

Աղջիկները պատասխանեցին․

«Մեր Սաարիում շատ այդպիսի տեղեր կան, թե մարգագետիններում, թե անտառի բացատներում։ Թե կարող ես հովիվ դարձիր, ցերեկները հոտներն արածացրու, երեկոներն էլ աղջիկների հետ քեֆ արա»։

Լեմմինկայնենը առանց երկար֊բարակ մտածելու հովիվ դարձավ։ Ցերեկները հոտն էր արածացնում, իսկ երեկոյից մինչև ուշ գիշեր երգում ու պարում էր աղջիկների հետ։ Էլ ոչ ամուսնացածները, ոչ էլ օրիորդները նրա վրա չէին ծիծաղում։ Եվ ուրախ տղան շատ֊շատերի հետ երգեց֊պարեց, քեֆ քաշեց։

Բայց աղջիկների մեջ կար մեկը, որ նշանավոր տոհմից էր և բոլոր փեսացուներին մերժել էր և հիմա էլ Լեմմինկայնենի հետ ոչ երգում էր, ոչ պարում։ Այդ չքնաղ գեղեցկուհին Կյուլլիկկին էր։

Լեմմինկայնենը մի հարյուր անգամ փորձ արեց աղջկան մոտենալու, և մի օր էլ վերջապես ասաց, որ ուզում է նրա հետ ամուսնանալ։

Այն չքնաղ Կյուլլիկկին այսպես ասաց․

«Իզուր ես իմ շուրջ֊բոլորը ման գալիս։ Ես քեզ պես աղքատի հետ չեմ ամուսնանա։ Իմ փեսացուն պետք է թիկնավետ և գեղեցիկ լինի, չէ՞ որ ես բոլոր աղջիկներից գեղեցիկ եմ»։

Օրեր անցան, մի երեկո դյուցազնը տեսավ, որ մի խումբ աղջիկներ անտառի եզրին պարում են։ Նրանց մեջ էր նաև չքնաղ Կյուլլիկկին։ Լեմմինկկայնենը անմիջապես գնաց, թամբեց ամենաուժեղ ձին և քշեց պարողների կողմը։ Ճարպիկ շարժումով բռնեց աղջկա մեջքից, թռցրեց ձիու մեջքին և փախցրեց։ Քիչ հետո աղջկան դրեց սահնակի մեջ, պարանով կապեց և սահնակը քշելով, ձայն տվեց պարող աղջիկներին․

«Չլինի թե մատնեք ինձ, որ ես փախցրի Սաարիի չքնաղ աղջկան։ Լավ իմացեք, եթե չլսեք ինձ և մատնե՛ք, ես այնքան զորեղ եմ, որ ով էլ գա ինձ վրա, միևնույն է, ես բոլորին կջարդեմ և դուք կզրկվեք ձեր ամուսիններից, ձեր սիրած կտրիճներից»։

Իսկ Կյուլլիկկին տխուր ձայնով խնդրում էր․

«Թող ինձ վերադառնամ մեր տունը։ Մայրս հիմա լաց է լինում ինձ համար։ Եթե ինձ ազատ չթողնես, իմ հինգ եղբայրն ու հորեղբորս յոթը տղաները շուտով կհասնեն մեր ետևից և ինձ կխլեն քո ձեռքից»։

Բայց կտրիճը չթողեց, որ աղջիկը տուն դառնա։

Աղջիկը լաց եղավ, ասաց․

«Ա՛խ, ես իզուր ծնվեցի։ Մի՞թե նրա համար մեծացա, որ այսպիսի անպիտան մարդու կինը դառնամ, մի մարդ, որ միշտ պատրաստ է կռիվ անել»։

Կտրիճ Կաուկոմելին պատասխանեց․

«Կյուլլիկկի, դու իմ սրտի ծաղիկ, դու մեղրից էլ, բոլոր պտուղներից էլ քաղցր ես․ բոլորովին մի տանջիր քեզ։ Ես քեզ երբեք չեմ նեղացնի։ Քեզ կսիրեմ, կփայփայեմ, միշտ քո կողքին կլինեմ։ Ինչո՞ւ ես լալիս, այդպիսի դառն հոգոցներ հանում։ Դու կարծում ես, թե ես աղքա՞տ եմ։ Ո՛չ, ես ունեմ շատ կովեր, որոնք առատ կաթ են տալիս, իմ հայրենի դաշտերում շատ ընտիր պտուղներ են աճում, իմ տանը քեզ համար ամեն տեսակ ընտիր ուտելիք պատրաստ կլինի։ Ես թեև նշանավոր տոհմի զավակ չեմ, բայց ազնիվ ընտանիքի որդի եմ։ Իմ բազուկը շատ զորեղ է և իմ հայրն ու պապն էլ շատ մեծ համբավ են ունեցել։ Ով իմ դեմ գա, ես իմ թրով նրա դեմ կելնեմ, իմ թրից բոց է ցայտում, և ոչ մեկը չի դիմանա իմ հարվածին»։

Աղջիկը վախեցավ և ասաց․

«Որ այդպես է, Լեմպի որդի, թե ուզում ես, որ ես քո կինը լինեմ, թե ուզում ես ինձ գրկես֊փայփայես, երդվի՛ր, որ երբե՛ք այլևս կռիվ չես անելու։ Թե իմանաս կռիվ անելով, պատերազմ մղելով նույնիսկ շատ ոսկու և արծաթի տեր կլինես, երդվիր, որ ինձ չես թողնի և կռիվ չես սկսի»։

Լեմմինկայնենը, նույն ինքը Կաուկոմեյլին, պատասխանեց․

«Ես հանդիսավոր երդում եմ տալիս, որ այլևս երբե՛ք կռիվ չեմ անի։ Ինչքան էլ ոսկու և արծաթի կարիք ունենամ, միևնույն է չեմ ցանկանա դրանք կռվով ձեռք բերել։ Դու էլ խոսք տուր, որ ինչքան էլ երգել ու պարել ցանկանաս, իմ տանից դուրս չես գնա, գյուղի փողոցներում ման չես գա»։

Այսպես երկուսով երդվեցին ամեն ինչ տեսնող Բարձրյալն Աստծու առաջ, որ Լեմմինկայնենը այլևս կռիվ չի գնա, Կյուլլիկկեն էլ խաղ ու պարի համար գյուղի փողոցներում չի ման գա։

Լեմմինկայնենը քշեց սահնակը և շուտով մոտեցավ հայրենի տանը։ Աղջիկը նայեց տունն ու ասաց․

«Այս խրճիթը մի քանի տեղից ճաքճքած է, երևում է մառանն էլ դատարկ է։ Իհարկե սրա տերը մի աննշան մարդ է»։

Բայց ուրած Լեմմինկայնենը պատասխանեց․

«Բոլորովին մի մտահոգվիր, ես քեզ համար լավ գերաններից և ընտիր տախտակներից նոր տուն կսարքեմ, սենյակները շքեղ կլինեն և տունն էլ ամեն բարիքով կլցնեմ»։

Եվ աղջկա ձեռքից բռնեց կտրիճ տղան ու երկուսով տուն մտան։ Մայրն ասաց․

«Իմ ազիզ որդի, ինչո՞ւ այդքան շատ մնացիր օտար աշխարհում»։

Տղան պատասխանեց․

«Դե հիմա կանայք և օրիորդները թող ծիծաղեն ինձ վրա։ Ես նրանցից ամենալավ ու գեղեցիկն ընտրեցի և իմ հորական տունը բերի․ սիրելի մայր իմ, ինչ որ ցանկանում էի՝ ձեռք բերեցի․ դե, ուրեմն, լավ ամուսնական անկողին պատրաստիր, փափուկ բարձեր դիր քո որդու և քո հարսի համար»։

Մայնր այսպես խոսեց․

«Փառք քեզ ամենակարող Աստված, որ դու ինձ այսպիսի հարս պարգևեցիր․ նա իմ օջախը կվառի, գեղեցիկ հյուսվածքներ կանի, լվացքը կանի, տուն ու տեղը մաքուր կպահի․․․ իսկ դու իմ հարսիկ, գոհ եղիր ճակատագրից, որ այսպիսի լավ ամուսին գտար։ Սիրելի որդյակս, դու էլ լայն լուսամուտներով նոր տուն սարքիր, թող սենյակները շքեղ լինեն և տունն էլ ամեն բարիքով լցրու․ չէ՞ որ դու այսպիսի սիրունիկ, մեծ֊նշանավոր տահմի աղջկա տիրացար»։

Լեմմինկայնենը գժտվում է կնոջ հետ․ թողնում է տունը և մեկնում է Պոխյոլա

Լեմմինկայնենը և Կյուլլիկկին շատ սիրով ապրեցին իրար հետ։ Ոչ տղան էր կռվի գնում, ոչ էլ աղջիկն էր գյուղամեջ ման գալիս։

Եվ ահա մի օր Լեմմինկայնենը գնաց ձուկ որսալու, որսը դժվար էր․ գիշերը տղան մնաց ծովափին։ Կյուլլիկին երեկոյան տանից դուրս գնաց, հասավ գյուղամեջ, ուր աղջիկները պարում էին։

Լեմմինկայնենի քույրը՝ Այնիկկին եղբորն ասաց․

«Իմ սիրելի եղբայր, երբ դու տանից բացակա էիր, Կյուլլիկկին գյուղամեջ գնաց և տղաների ու աղջիկների հետ պարեց»։

Երիտասարդ դյուցազնը մռայլվեց, շատ զայրացավ, մի ամբողջ շաբաթ խելքը գլուխը չէր գալիս․ վերջը մորն ասաց․

«Իմ թանկագին մայր, իմ վերնազգեստը լվա սև օձի թույնի մեջ, լվա և չորացրու, որ ես հագնեմ, գնամ կռվեմ Պոխյոլայի այրերի դեմ։ Ես այլևս չեմ կարող մնալ տանը․ չէ՞ որ Կյուլլիկկին իր երդումը դրժեց և գնաց գյուղամեջ տղաների ու աղջիկների հետ պարեց»։

Կյուլլիկկին այսպիսի խոսքերով դիմեց ամուսնուն․

«Ով դու իմ սիրելի Կաուկո, աղաչում եմ, կռիվ մի գնա․ գիշերը վատ երազ եմ տեսել․ մեր տունը կրակ էր ընկել, բոցերը լուսամուտից և դռներից այնպես էին ժայթքում, որ ամեն բան այրեցին֊մոխիր դարձրին»։

Ուրախ Լեմմինկայնենը պատասխանեց․

«Կանանց երազներին բոլորովին չեմ հավատում, ինչպես և չեմ հավատում նրանց երդումին»։

Ապա դարձավ մորը։

«Իմ սիրելի մայր, բեր իմ ռազմական կապան։ Ուզում եմ կռիվ գնալ, ուզում եմ խմել ռազմի գարեջուրը»։

Մայրը պատասխանեց․

«Իմ ազիզ որդի, կռիվ մի գնա․ մեր տանն ինչքան ասես գարեջուր կա․ խմիր ինչքան քեֆդ կուզի, խմիր առավոտից մինչև իրիկուն»։

Լեմմինկայնենը պատասխանեց․

«Չեմ ուզում տան գարեջուրը․ ռազմի դաշտում սովորական ջուրն ինձ համար ավելի լավ է, քան տան ընտիր խմիչքը։ Ասում եմ բեր իմ ռազմի կապան։ Ես պիտի Պախյոլա գնամ և այնտեղից ոսկի ու արծաթ բերեմ»։

Մայրն ասաց․

«Իմ սիրելի որդի, մենք տանը ոսկի էլ ունենք, արծաթ էլ։ Այ թե ինչ տեղի ունեցավ երեկ․ ստրուկը վարում էր արտը, որտեղ օձեր էին վխտում․ և ահա՛ հանկարծ հողում թաքցրած մի արկղ գտավ․ բացեցինք արկղը՝ մեջը լիքը ոսկի և արծաթ․ գնա՛նք, տե՛ս, մառանումն եմ պահել»։

Լեմինկայնենը պատասխանեց․

«Ես չեմ ուզում գետնի տակից պատահաբար գտնված գանձը․ ինձ համար շատ ավելի արժեք ունի կռվում ձեռք բերած ոսկին ու արծաթը, քան թե իմ տան լիքը սնդուկները․ բեր իմ ռազմի կապան, որ Պոխյոլա գնամ և այնտեղի այրերի դատաստանը տեսնեմ։

Ես ուրիշ միտք էլ ունեմ․ գնամ աչքովս տեսնեմ այնտեղի աղջիկներին և ամենագեղեցիկին ինձ կին բերեմ»։

Մայրը հորդորեց․

«Իմ սիրելի որդի, քո կինը՝ Կյուլլիկկին ամենքից սիրունիկն է։ Ամոթ է, որ տղամարդը իր անկողնում երկու կին ունենա»։

Տղան պատասխանեց․

«Կյուլլիկկին գյուղ է գնում, երիտասարդների հետ քեֆ է քաշում, ուրիշների տանն է գիշերում»։

Մայրը թախանձեց․

«Մի՛ գնա, իմ թանկագին զավակ․ դու կախարդությունից բան չես հասկանում, իսկ այնտեղ ամեն քայլափոխում կախարդների կհանդիպես և փորձանքի մեջ կընկնես։ Այնտեղ չար են մարդիկ․ նրանք կախարդանքով քեզ բորբոքուն կրակի մեջ կգցեն կամ վրադ տաք֊տաք փոշի կլցնեն։ Քո ուժովը դու չես հաղթի նրանց, ոչ էլ իմաստուն խոսքերով նրանց կզարմացնես»։

Լեմմինկայնենը համառեց․

«Ես նրանց կախարդանքի դեմ կախարդանք ունեմ։ Մեկ անգամ նրանք կախարդանք արին և ինձ ճահիճը գցեցին․ ես մինչև ծնկներս խրվեցի, բայց ես չնկճվեցի․ ումի՞ց էի պակաս որ․ ես ինքս էլ նույն րոպեին կախարդություն արի, երգեցի երգեր, որ սովորել էի հորիցս և ահա այն Պյոխոլցիք, որ ինձ վրա էին եկել սրով ու նիզակով, տապարով ու նետով, դրանց բոլորին գցեցի ծովի ամենաթունդ ջրապտույտի մեջ և նրանք իրենց զենքերով կորան֊ոչնչացան անդունդներում»։

Մայրը թախանձեց․

«Սիրելի որդյակս, Պոխյոլա մի գնա․ ջադու պառավը քեզ աղջիկ չի տա․ քեզ վրա կծիծաղեն։ Դու ոչնչով չես կարող պարծենալ․ իմացի՛ր, որ դու նշանավոր տոհմի զավակ չես»։

«Ես տեղն ու տեղս պարծանք եմ․ դե, շուտ, բեր կապան և ձեռնոցներս․ ես շուտ պիտի Պոխյոլա հասնեմ, գարեջուր խմեմ և հարսանեկան մեղր ուտեմ»։

Մայրը դարձյալ աղաչում է․

«Թեկուզ հազար տեսակ երգ էլ երգես, հազար տեսակ կախարդանք էլ անես, նրանց ձեռքից չես պրծնի․ նրանք չար, դաժան և խորամանկ են»։

Տղան անկոտրում էր․ այսպես պատասխանեց մորը․

«Ոչ, պիտի գնամ․ թող Պոխյոլայի բոլոր քաջերն իմ դեմ գան․ քամին ի՞նչ կտանի ժայռից։ Երբ մի տուն դատարկ է՝ մահը ի՞նչ կտանի այդ տանից ― ահա այդքան էլ պոխյոլեցիք կվերցնեն ինձնից։ Ես նրանց կախարդանքին կախարդանքով կպատասխանեմ․ նրանց խոսքերի դեմ էլ ունեմ իմ խոսքերը։ Դե՛, բե՛ր, սիրելի մայրիկ, բե՛ր իմ զգեստները»։

Եվ տղան հագավ երկաթապատ կապա, պողպատե քամար կապեց մեջքին, կողքից էլ կախեց թուրը՝ կաշվե պատյանի մեջ։ Հետո խոզանակով մազերը հարդարեց, ապա այն տվեց մորն ու ասաց․

«Պահիր այս խոզանակը, եթե ինձ որևէ դժբախտություն պատահի, այս խոզանակից արյուն կցայտի»։

Լեմմինկայնենը սահնակին լծեց ոսկե բաշով ձին, նստեց սահնակը, մտրակեց ձիուն և քշեց առաջ։

Գնաց մեկ օր, երկու օր, երրորդ օրը մոտեցավ Պոխյոլային։ Դյուցազնը այսպես խոսեց ինքն իր հետ։

«Իմ բազուկը զորավոր է, թուրս է

Վլ շատ կտրուկ է։ Ինձ օգնության հասե՛ք լեռների և գետերի ոգիներ․ օգնեցե՛ք անտառների հավերժահարսեր, օգնեցե՛ք ինձ՝ ինչպես հերոսին են օգնում իր բարեկամները․ օգնեցե՛ք, որ թշնամու թուրն ինձ չվնասի, նրանց չար նետերն ինձ չդիպչեն։ Եթե այս բոլորը քիչ է, ապա քեզ եմ դիմում, ո՜վ բարձրյալ Ուկկո, դու երկնքի տիրակալ․ տուր իմ բազկին և թրին ավելի զորություն, որ ես կարողանամ շատ թշնամիների ու կախարդների հաղթել»։

Վերջապես նա մտավ Պոխյոլայի մռայլ աշխարհի մի գյուղ։ Կանգնեց ներքևի փողոցի տներից մեկի առաջ և ձայն տվեց․

«Այս տան մեջ չկա՞ մեկը, որ օգնի հոգնած ճամփորդին սահնակից արձակել ձիուն»։

Պատասխանեց մի փոքրիկ տղա․

«Այստեղ այդպիսին չկա, գնա՛, հեռացիր մեր տանից»։

Լեմմինկայնենը ձին քշեց․ գնաց միջին փողոցը, մոտեցավ մի տան դռան և հարցրեց․

«Այս տանը չկա՞ մեկը, որ օգնի հոգնած ճամփորդին սահնակից արձակել ձիուն»։

Պատասխանեց վառարանի կողքը նստած մի ծեր կին․

«Ո՛նց չէ․ հենց քեզ էինք սպասում։ Ոչ թե մեկը, այլ հարյուրը կճարվի, որ քեզ նման անպիտանին այստեղից վռնդի եկածդ ճամփովը՝ նախքան արևը մայր կմտնի, նախքան գիշերը վրա կհասնի»։

«Այ թե ի՜նչ, ― ասաց ուրախ Լեմինկայնենը, ― թրիս հրաման կտայի, որ քեզ պատասխան տար, բայց չեմ ուզում ասածդ բանի տեղ դնել»։

Եվ էլի քշեց ձին և այս անգամ կանգնեց վերին փողոցի մի տան առաջ։ Էլ մարդու ձայն չտվեց, ինքն իր ձեռքով ձին արձակեց սահնակից, կապեց մի ծածկի տակ և մտավ բակը, բայց այնպես զգույշ ու կամաց, որ շներն էլ չիմացան նրա գալը։ Մոտեցավ լուսամուտին ու ներս նայեց։ Տեսնի, ի՜նչ տեսնի․ խրճիթը լիքն է մարդկանցով․ պատի մոտ նստել են կախարդ֊երգիչները, դռան մոտ գուշակողները, վառարանի վրա հմայողները, լուսամուտի մոտ հեքիմները։ Դրանց մեջ է նաև պառավ Լոուխին։ Եվ բոլորը երգում են կախարդական երգեր։

Ուրախ Լեմմինկայնենը այնքան գաղտագողի մտավ խրճիթը, որ ոչ ոք չիմացավ, թե ոնց բացվեց դուռը։ Ներս մտավ ու ասաց․

«Ամենալավ երգն էլ վերջ ունի․ իմաստուն բառեր ասելու համար շատ խոսքեր պետք չեն»։

Շփոթվեցին կախարդներն ու հեքիմները։ Իսկ ջադու Լոուխին վեր թռավ տեղից ու ասաց․

«Ես նրա համա՞ր իմ շանը մսով կերակրեցի, թարմ արյուն խմացրի, որպեսզի նա այսօր օտար մա՞րդ ներս թողնի։ Դու ի՞նչ հերոս ես, որ իմ շունը քո գալը չիմացավ, քեզ վրա չհարձակվեց»։

Այսպես պատասխանեց ուրախ Լեմմինկայնենը․

«Այնքան էլ հեշտ բան չէ, որ շունն ինձ վրա հաչի։ Ես այնքան թույլ չեմ, որ կատաղի շներն ինձ գզգզեն։ Ես շատ իմաստուն բաներ եմ սովորել իմ ծննդյան օրից։ Ես ամեն տեսակ փորձանքի կդիմանամ։ Երբ դեռ փոքր էի, մայրս ամառվա գիշերներին երեք անգամ էր լողացնում ինձ, իսկ աշնան գիշերներին՝ իննը անգամ։ Պապիցս իմաստություն ժառանգեցի, հորիցս երգեր սովորեցի, որպեսզի ուր էլ գնամ՝ երգերով ինձ պաշտպանեմ, որպեսզի տանը զորեղ լինեմ, իսկ օտարության մեջ կարողանամ հմայություններ անել»։

Եվ ուրախ Լեմմինկայնենը սկսեց երգել, երգեց հզոր, կախարդական երգեր։

Բոցեր ցայտեցին երկաթե զգեստներից, կայծեր ցայտեցին աչքերից։ Լսեցին նրա երգերը Պոխյոլացիք և ոչ ոք էլ չկարողացավ որևէ խոսք ասել․ Լեմմինկայնենը նրանց՝ Պոխյոլայի այդ չար մարդկանց քշեց այս ու այն կողմ․ որին վռնդեց դեպի խորշակից ծեծված դաշտերը, որին դեպի այն լճերը, ուր ձկներ չկային, որին էլ քար դարձրեց ու նետեց սարսափելի ջրվեժների հոսանքի տակ։

Նա կախարդեց և՛ հարուստներին, և՛ մեծերին ու փոքրերին․ միայն մի անպիտան փռնչոտ, զառամած հովվի նա ձեռք չտվեց։

Այդ չար ծերունին հարցրեց․

«Ով դու ուրախ Լեմմինկայնեն, բոլորին՝ մեծին թե փոքրին կախարդեցիր, այս ու այն կողմ ցրեցիր․ հապա ինչո՞ւ ինձ խնայեցիր»։

Այսպես պատասխանեց Լեմմինկայնենը․

«Քեզ խնայեցի, որովհետև դու մարդկանց մեջ ամենագարշելին ես․ երբ դու դեռ երիտասարդ էիր՝ ամենաչար հովիվն էիր։ Դաշտ եկող երեխաներին, լինեին տղա, թե աղջիկ, դու նրանց մոտենում էիր պիղծ մտքով ու պիղծ ձեռքերով։ Անասուններն իսկ քո ձեռքին տանջվում էին։ Դու ինքդ արդեն քո չարությամբ պատժված ես․ եղկելի ես ու զառամյալ․ մարդ իսկի քո երեսին էլ չի ուզում նայել․ դրանից էլ լավ պատի՞ժ»։

Շատ նեղացավ չար ծերունին։ Դուրս ելավ տանից, գնաց դաշտը և թաքնվեց Տոունելի գետի եզրին, պղտոր ջրերի մոտ, որ երբ Լեմմինկայնենը Պոխյոլաից տուն վերադառնա, նրանից վրեժը լուծի։

Լեմմինկայնենը խնդրում է Պոխյոլայի տիրուհու աղջկա ձեռքը

Եվ ահա՛ ուրախ Լեմմինկայնենը դիմեց Պոխյոլայի տիրուհուն․

«Ես եկա, որ դու քո ամենագեղեցիկ աղջկան ինձ կնության տաս»։

Լոուխին այսպես պատասխանեց․

«Ես քեզ աղջիկ չեմ տա, ոչ գեղեցիկը, ոչ էլ եթե տգեղն ունենայի․ դու արդեն վաղուց կին ունես»։

Լեմմինկայնենը պատասխանեց․

«Կյուլլիկկիին ես տանից վռնդեցի․ նա գնում էր ուրիշների տունը՝ երգում ու պարում։ Այստեղից ուզում եմ ավելի լավ հարսնացու տանել։ Տուր ինձ քո սիրունիկ, գեղեցիկ գանգուրներով աղջկան։»։

Լոուխին պատասխանեց․

«Երբեք իմ աղջիկը հասարակ մարդու չեմ տա։ Եթե ուզում ես իմ սիրելի աղջկա հետ ամուսնաալ, ապա կարո՞ղ ես ինձ համար բռնել այն արագավազ մեծ եղջերուն, որն ապրում է Հիյսիի անտառում»։

Լեմմինկայնենը առանց երկար մտածելու ասաց, որ այո՛, անպայման կբռնի մեծ եղջերուն․ դրա համար ամեն ինչ ունի՝ սուր, նետ, լարված աղեղ էլ ունի, միայն դահուկ չունի։

Լեմմինկայնենը գնաց դահուկ սարքող վարպետի՝ Լոուլիկկիի մոտ և խնդրեց․

«Ով դու լապլանդացի վարպետ, սարքիր ինձ համար ամենալավ դահուկները, ես գնում եմ հեռվում փռված Հիյսիի անտառը որ բռնեմ մեծ եղջերուն»։

Վարպետը գլուխն օրորեց․

«Մի գնա, ուրախ Լեմմինկայնեն, մի գնա Հիյսիի անտառը, իզուր տեղը մի ընկնի եղջերուի ետևից․ նրան չես կարողանա բռնել, շատ֊շատ փթած քոթուկ կընկնի ձեռքդ»։

Կտրիճ տղան ասաց․

«Դու միայն ինձ համար ամուր դահուկներ սարքիր, որի տակը շատ ողորկ լինի և ես կբռնեմ Մեծ եղջերուն»։

Եվ վարպետն սկսեց աշխատել․ գիշերն աշխատեց՝ աջ կողմի դահուկը պատրաստեց, ցերեկն էլ ձախ կողմինը․ փայտերը լավ հղկեց, օղակներն էլ տեղը֊տեղին։ Իհարկե իր աշխատանքի արժեքն էլ լավ գնահատեց․ ամեն մեկ դահուկի համար ջրասամբույրի մորթի ուզեց, ամեն մեկ օղակի համար էլ աղվեսի մորթի։

Լյուոլիկկին դահուկները յուղեց և ասաց․

«Կա՞ աշխարհում այնպիսի հերոս, որ արժանի լինի այս հրաշալի դահուկներով որսի գնալ»։

«Ես այդ հերոսն եմ», ― ասաց Լեմմինկայնենը և ոտքերին հարմարեցնելով դահուկները ելավ դաշտ ու դուրան․ սահելով ճերմակ ձյունի վրայով, երգեց․

«Ամբողջ աշխարհում, այս երկնքի տակ, անտառի խորքում չի լինի ոչ մի չորքոտանի, որին չկարողանա հասնել ու բռնել փառապանծ Կալեվալայի որդին, երիտասարդ Լեմմինկայնենը»։

Չար Հիյսին լսեց հերոսի երգը և ծիծաղեց․

«Ինչքան կուզե, թող արագ սահի Կալեվալայի որդին, ցրտից կսառչի, բայց ձեռքը բան չի ընկնի»։

Եվ բաց թողեց արագավազ Մեծ եղջերուին։

Եղջերուն սրընթաց անցնում էր Պոխյոլայի դաշտերով ու անտառներով։ Լեմմինկայնենը սուրաց նրա ետևից, դահուկներից կայծեր էին ցայտում, ձողերից գոլորշի էր բարձրանում։

Եվ հանկարծ Լեմմինկայնենը լսեց, որ Պոխյոլայի հեռավոր մի գյուղից լսվում են շների վնգստոց, երեխաների ճիչ, պառավների լաց ու կոծ։

Հերոսը թափն ուժեղացրեց․ քշեց հասավ այդ գյուղը, հարցրեց․

«Ի՞նչ փորձանք է եկել ձեր գլխին, որ այդպես վնգստում են շները, ճչում են երեխաները, պառավներն էլ այդպես դառն ողբում են»։

Գյուղացիք պատասխանեցին․

«Նրա համար են շները վնգստում, երեխաները ճչում, մեծերը ողբում, որովհետև այստեղով անցավ Հիյսիի արագավազ եղջերուն։ Իսկ որտեղից անցնում է այդ Մեծ եղջերուն այնտեղ մի փորձանք է գալիս մարդկանց գլխին։ Այդ եղջերուն շուռ տվեց մեր ջրերով լիքը տակառները, կրակի մեջ թափեց մեր կերակուրները․ մնացինք ծարավ ու քաղցած»։

Ուրախ Լեմմինկայնենը ասաց․

«Դարդ միք անի, շուտով ես այդ եղջերուին կբռնեմ և ձեզ բոլորիդ համար ուտելիք կլինի․ միայն թե լավ մաքրեցեք պուտուկները, երեխաները թող տաշեղներ հավաքեն, պառավներն էլ թող օջախները թեժացնեն»։

Լեմմինկայնեն ավելի ուժով հենվեց դահուկների ու ձողերի վրա ու քշեց եղջերուի հետևից։

Դեռ մեկ քայլ չէր արել, որ գյուղացիների աչքից կորավ, երկրորդ քայլին արդեն ձայնը չէր լսվում, երրորդ քայլին արդեն հասավ Մեծ եղջերուին և թափով թռավ նրա մեջքին։

Հետո արդեն Լեմմինկայնենը Մեծ եղջերուին կապկպեց կաղնու ճյուղերից հյուսած պարանով, պարանն էլ կապեց թխկենու ցցից։

Հիյսիի Մեծ եղջերուն փրփրեց֊կատաղեց, կաղնու ճյուղերից հյուսած պարանը կտրեց, թխկենու ամուր ցիցը ջարդեց և մի ոստյունով թռավ՝ սուրաց առաջ։

Շատ զայրացավ Լեմմինկայնենը, փորձեց հասնել որսի ետևից, բայց դեռ մեկ քայլ չէր արել, որ դահուկների կաշեփոկերը կտրվեցին, ձողերը ջարդվեցին։ Տղան նայեց, տեսավ եղջերուն արդեն անցավ անտառի թավուտները, հասավ դաշտերը և այնպես արագ էր սլանում, որ ականթոթափ արդեն կորավ հերոսի աչքի առջևից։

Գլուխը կախեց հերոսը և այսպես խոսեց․

«Թող ոչ ոք իր կյանքում չփորձի Հիյսիի անտառում Մեծ եղջերուին բռնել, ինչպես ես անբախտս փորձեցի։ Դահուկներս ջարդեցի, ձողերս կոտրեցի, բայց նպատակիս չհասա»։

Լեմմինկայնենը որսում է Մեծ եղջերուին․ հետո բռնում է Հիյսիի հրեղեն ձիուն․ Տոունելլիի ջրերում բաց որսալիս փորձանքի է հանդիպում

Շատ մտածեց ուրախ Լեմմինկայնենը և ասաց․ «Ամոթ է, որ դատարկ ձեռքով ներկայանամ Լոուխիին։ Չէ՛, չե՛մ հուսահատվի․ մեկ էլ կփորձեմ բախտս»․ և քայլելով անտառի թավուտներում, հերոսն այսպիսի խնդիրք արավ․

«Ո՛վ դու երկնավոր հայր Ուկկո, լսիր իմ խնդիրը։ Տուր ինձ ավելի լավ դահուկներ․ օգնիր, որ նրանք ավելի արագ սլանան և ինձ հասցնեն Պոխյոլայի դաշտերը, տանեն Հիյսիի անտառը»։

Եվ քայլում ու քայլում էր հերոսը և էլի խնդիրք անում․

«Ահա՛, ես մտնում եմ Հիյսիի անտառի խորքերը, արդեն երևում են Մեծ եղջերուի հետքերը, ողջո՜ւյն ձեզ, բլուրներ և լեռներ, չքնաղ եղևնիներ և սոսիների պուրակներ։ Ով դու անտառի տիրակալ ալեհեր Տապիոլի, օգնիր, որ անցնեմ ճահիճների միջով, որ բռնեմ իմ որսը։

Ով դու անտառի տիրակալի որդի Նյուրիկկի, որ ծիրանի գլխարկ ունես գլխիդ, արահետների վրա նշաններ դիր, ցույց տուր սարերի վրայով անցնող ճանապարհները, որ ես որսորդս՝ անսխալ առաջ գնամ, և այսպես տանջանքով փնտրած որսիս տիրանամ։

Ով դու անտառի բարի տիրուհի՝ Միմերկկի, դու որ կապտավուն զգեստներ ես հագնում, դու որ բարի գործեր ես անում, ոսկով ու արծաթով զարդարիր ծառերի տերևները, ճահիճների ու արահետների վրայով սավաններ փռիր, որ ես՝ որսորդս, հեշտությամբ անցնեմ ու հասնեմ փախչող Մեծ եղջերուին։

Ով դու անտառի դուստր Տուուլիկկի, ընտրիր մի դալար ճիպոտ, խփիր Մեծ եղջերուի կողերին, աակնջներից ու եղջյուրներից բռնիր ու քշիր դեպի արահետը։ Թե ճամփադ փակեն ջարդված, գետին ընկած քո ծառերը՝ դրանք մի կողմ շպրտիր, թե ցանկապատներ հանդիպեն՝ շուռ տուր, գետնին հավասարեցրու․ թե գետերն արգելեն ճանապարհդ՝ կարմիր մետաքսի ամուր գլխաշորերից կամուրջներ սարքիր և որսը քշիր իմ կողմը։ Դե՛, շո՛ւտ, Մեծ եղջերուն իմ կողմը քշեք, թե չէ ձանձրալի է երկար գիշերները թափառել անտառում և նպատակին չհասնել»։

Անտառի տիրակալները լսեցին Լեմմինկայնենի խնդիրը։

Ճերմակամորուս Տապիոլին, փափուկ մուշտակն ուսերին, որդին՝ Նյուրիկկին, ծիրանի գլխարկը գլխին, տիրուհի Միմերկկոն՝ կապտավուն զգեստով, և անտառի չքնաղ դուստր Տուուլիկկին ― բոլորը ելան իրենց կացարաններից, որ օգնեն որսորդին։

Նրանք անտառի խորքից Մեծ եղջերուին ուղղակի քշեցին Լեմմինկայնենի կողմը։ Թե կանգ է առնում որսը, նրան հարվածում են կեչու ճյուղերից հյուսած ճիպոտով, թե ուզում է թաքնվել ծառերի ետևում՝ նրա եղջույրներից բռնած քշում են դեպի արահետը։ Գետնին ընկած ծառերը Տապիոլին վերցնում և տաշեղի նման մի կողմ է շպրտում։ Թե ցանկապատի են հանդիպում՝ Միմմերկին շուռ է տալիս։ Արագահոս գետը թե փակում է ճամփան ― Տուուլիկկին մեկ ափից մյուսն իսկույն կամուրջ է կապում։ Այսպիսով Մեծ եղջերուի բոլոր ճամփաները փակեցին, թողին մեկը և այդ ճամփով քշեցին նրան։ Լեմմինկայնենը կանգնած էր այդ միակ ճամփի վրա և երբ եղջերուն մոտեցավ, նա ամուր պարանի օղակը գցեց նրա վիզը, բռնեց ու բերեց Լոուխիի մոտ, ասաց․

«Տիրուհի, ես իմ խոսքը կատարեցի, ահա՛ քեզ Մեծ եղջերուն՝ այժմ քո գեղեցիկ աղջկանը կտա՞ս ինձ կնության»։

Ջադու պառավն ասաց․

«Ո՛չ, դեռ արժանի չես, որ աղջիկս քեզ կնության տամ։ Ա՛յ, եթե բռնես այն երկարաբաշ ձիուն, որն արածում է Հիյսիի դաշտերում, այն ժամանակ գարնան ծաղկի նման իմ սիրունիկ աղջիկը քեզ հետ կամուսնացնեմ»։

Վերցրեց Լեմմինկայնենը ոսկե սանձը և գնաց փնտրելու երկարաբաշ ձիուն։ Փնտրեց մեկ օր, երկու օր և վերջապես երրորդ օրը մի բլուրի վրա տեսավ հրաշք ձիուն։ Բաշի մազերից կրակ էր ցայտում և երբ սմբակներով դոփում է՝ ժայռերն են ճաքճքում։ Անհնար է մոտենալ։ Այն ժամանակ կտրիճն այսպիսի խնդիրք արեց․

«Ով դու ամենակարող Ուկկո Աստված, քեզ հնազանդվում են որոտը, կայծակն ու ամպերը, առաքիր երկնքից երկաթե կարկուտ, որ նա ծեծի այս ձիու կողերը, հարվածի գլխին, որ նա հնազանդ դառնա»։

Ուկկոն լսեց դյուցազնի խնդիրը։ Երկաթե կարկուտ թափեց ձիու բաշին, մեջքին ու կողերին և ձին հանդարտվեց։

Լեմմինկայնենը մոտեցավ ձիուն, ասաց․

«Բարի ձի, ոսկեբաշ գլուխդ վար թեքիր, ես քեզ վատություն չեմ անի, քեզ չեմ նեղացնի․ քեզ կհագցնեմ ոսկե երասանակ ու կտանեմ Պոխյոլայի տիրուհու մոտ»։

Ձին հնազանդվեց։ Կտրիճը թռավ նրա մեջքին․ գիշեր֊ցերեկ վազեց ձին և դյուզացնին հասցրեց Պոխյոլայի տիրուհու շեմքը․ կտրիճն ասաց․

«Ո՛վ տիրուհի, ահա՛ և երկարաբաշ ձին։ Հիյսիի հեռավոր դաշտերում սանձեցի նրան։ Վերցրու այն քեզ։ Հիմա պետք է արդեն, որ քո աղջկանը ինձ կնության տաս»։

Այն խորամանկ ու չար Լոուխին նորից խոսեց և ասաց․

«Դեռ արժանի չես, որ իմ աղջիկը քեզ կնության տամ։ Ա՜յ, եթե Տուոնելիի սև ջրերում լողացող բադին նետի մեկ հարվածով սպանես, այն ժամանակ նոր կխոսենք»։

Լեմմինկայնենը էլի դեմ չկանգնեց․ ուզեց գտնել վայրի բադին ու որսալ։ Նետ֊աղեղը ուսը գցեց և ճամփա ընկավ։

Եվ ահա՛ այն պիղծ ու չար ծերունի հովիվը, որ պահ էր մտել Տուոնելի գետի սև ջրերի ափին, տեսավ մոտեցող Լեմմինկայնենին։ Իսկույն գետի պղտոր ջրերից դուրս քաշեց մի սև օձ և ինչպես նետ շպրտեց երիտասարդի վրա։ Օձը տղայի ձախ անթատակից մտավ և թոքերը ծակելով՝ աջ թիակի կողմից դուրս եկավ։

Սուր ցավից ուրախ Լեմմինկայնենի դեմքը մթագնեց․ նա հիշեց իր սիրելի մորը և աղերսեց․

«Իմ հարազատ մայր, դու որ ինձ աշխարհ բերիր, դու որ ինձ մեծացրիր և դաստիարակեցիր, դու կարող ես իմանալ, թե որտեղ է այժմ քո դժբախտ որդին։ Շուտով օգնության հասիր, որպեսզի ինձ ազատես այս ծանր փորձանքից, որ փրկես ինձ մահից»։

Իսկ այն դաժան զառամյալ հովիվը իր սուր թրով Կալեվալայի որդուն ութը մասի բաժանեց և նետեց այն պղտոր ջրերի հորձանքի մեջ։ Նետեց ու ասաց․

«Դե, հիմա առհավետ մնա այդ պղտոր ջրերում, թե կարող ես, Մանալի թագավորության այդ հավերժական խավար անդունդում բադեր որսա»։

Եվ այսպես, Տուոնելիի սև ջրերի անդունդը՝ մեռյալների աշխարհն ընկղմվեց այն ուրախ փեսացուն։

Մայրն օգնության է հասնում աղետված որդուն՝ Լեմմինկայնենին

Իսկ հերոսի մայրը նստած իր տանը խորը մտածմունքի մեջ է։

«Ի՞նչ եղավ իմ Կաուկոն, իմ սիրելի Լեմմինկայնենը․ չեմ լսում նրա ոտնաձայնը, որ գա ու իր հորական տան դուռը բացի։ Արդյոք ո՞ր սարում, ո՞ր դաշտումն է նա․ գուցե արյունահեղ կռվի մեջ է իմ տղան․ գուցե մաքառում է ծովի ալիքների դեմ»։

Տխուր է նաև այն չքնաղ հարսը՝ Կյուլլիկին․ քայլում է տան չորս բոլորը, նայում է ամուսնուն տանող ճամփային, բայց չկա ու չկա քաջ Կաուկոմեյլին։ Հարսը նայում է խոզանակին, նայում է գիշերը, նայում է ցերեկը և մի առավոտ էլ, երբ դառն մտքերով զարթնեց ու նայեց խոզանակին, տեսնի, ի՜նչ տեսնի՝ կարմիր արյուն է ցայտում խոզանակից։ Վազեց, կանչեց հերոսի մորն ու ասաց․

«Ւմ ամուսինն անհետ կորել է հեռավոր ճամփեքում, անծանոթ արահետներում, տե՛ս, ինչպես է կարմիր արյուն ցայտում խոզանակից»։

Լեմմինկայնենի մայրը նայեց, նայեց խոզանակին, դառն լաց֊լացեց և ողբաձայն ասաց․

«Վայ ինձ, անբախտիս, ինչ անեմ, արդյոք ի՞նչ պատահեց իմ սիրելի որդուն․ հա՛, շատ դժվար վիճակի մեջ է, որ այրուն է ցայտում խոզանակից»։

Էլ չսպասեց անհանգիստ մայրը, փեշերն հավաքեց ու ճամփա ընկավ։ Նա անցավ սարերով ու ձորերով, վարար գետեր կտրեց, թավ անտառների կածաններով քայլեց ու վերջապես հասավ այն մռայլ Պոխյոլան և դիմեց ջադու Լոուխիին։

«Ով դու, Պոխյոլայի տիրուհի, ասա՛, որտե՞ղ ես ուղարկել իմ ջահել որդուն՝ Լեմմինկայնենին»։

«Չգիտեմ, թե ուր է քո որդին, ― պատասխանեց տիրուհին ― ես նրան սահնակ և ամենալավ ձին տվի․ գուցե ծովի սառույցների մեջ սառեց մնաց կամ թե գայլը նրան խժռեց, կամ էլ արջին կուլ գնաց»։

Լեմմինկայնենի մայրն ասաց․

«Դու սուտ ես ասում, ով տիրուհի, ո՛չ մի գայլ չի կարող իմ ցեղի մարդկանց խժռել, ո՛չ մի արջ չի կարող մոտենալ իմ որդուն։ Իմ կտրիճ տղան մի մատով կսպանի գայլին, ձեռքի մի հարվածով կտապալի արջին։ Եթե դու ինձ ճիշտը չասես, թե որտեղ ես ուղարկել իմ տղային, ես կջարդեմ քարաժայռի դռները, որոնց ետևում թաքցրել ես հրաշք֊ինքնաղաց Սամպոն»։

Ջադուն ասաց․

«Ես չգիտեմ, թե ուր է քո տղան։ Ես նրան կուշտ ու կռինջ ուտեցրի և խմեցրի։ Նրան նավակ տվի, որ ուր ուզենա գնա։ Գուցե ընկավ ջրվեժի տակ, ջրապտույտի մեջ ու խեղդվեց քո տղան»։

Լեմմինկայնենի մայրը խիստ զայրացավ․

«Ո՛չ, ո՛չ, դու ուղղակի սուտ ես ասում․ իմ որդին ծովում խեղդվող չէ․ դու ճիշտն ասա, թե որտե՞ղ է իմ որդին, թե չէ հենց այսօր դու գրողի բաժին կդառնաս»։

Պոխյոլայի ջադուն վերջապես ասաց․

«Լա՛վ, ճշմարիտը կասեմ քեզ։ Ես նրան ուղարկեցի Մեծ եղջերուի ետևից՝ գնաց բերեց․ ուղարկեցի երկարաբաշ ձիու ետևից՝ գնաց նրան էլ բերեց․ հետո նրան ուղարկեցի, որ Տոունելիիի պղտոր ջրերում լողացող բադին որսա՝ բերի․ գնաց ու չվերադարձավ․ չեկավ, որ իմ սիրելի աղջկա ձեռքը խնդրի։ Թե ինչ է պատահել տղայիդ, չգիտեմ»։

Եվ պառավ մայրիկը նորից սար ու ձոր ընկավ, նորից կտրեց գետեր ու անտառներ, անդադրում քայլեց ու վազեց․ ոչ գիշեր, ոչ ցերեկ չհանգստացավ․ ճամփան փակող քարերը դեն շպրտեց, խիտ ծառերը գետին տապալեց, ճահիճների վրա ճիլոպներ փռեց ու անցավ․ այսպես գնաց յոթ օր ու յոթ գիշեր, ամեն տեղ փնտրեց, բայց չգտավ իր թանկագին որդուն։

Ութերորդ օրը նա ելավ մի ուղիղ ճամփա և այսպիսի հարցում արավ այդ ճամփին․

«Ով դու բարի ճամփա, չե՞ս տեսել արդյոք դու իմ որդուն, իմ այդ ոսկե խնձորիկին»։

Ճամփան այսպես պատասխանեց․

«Իմ հոգսերն այնքան շատ են․․․ մեկ ձիերն են դոփում ինձ, մեկ մարդիկ են տրորում ինձ իրենց ոտքերով, մեկ անիվներն են ակոսում կողերս․ էլ որտեղի՞ց ժամանակ, որ մտածեմ քո որդու մասին»։

Էլի մայրը յոթ օր փնտրեց որդուն ու ոչ մի տեղ չգտավ․ տեսավ երկնքում փայլող լուսնին ու հարցմունք արավ․

«Ով դու լուսին, Աստծուց ստեղծված, չե՞ս տեսել արդյոք իմ որդուն, իմ ոսկե խնձորիկին»։

Լուսինը պատասխանեց․

«Ես այնքան հոգսեր ունեմ, որ ո՞նց կարող եմ մտածել քո որդու մասին։ Ինձ ծանր բաժին է ընկել՝ մենակ թափառել երկնքում և լույս սփռել երկրի վրա»։

Կրկին խեղճ մայրը յոթ օր փնտրեց որդուն, բայց չգտավ։ Այս անգամ հարցմունք արավ արեգակին․

«Ով դու արեգակ, Աստծուց ստեղծված, չե՞ս տեսել արդյոք իմ որդուն, իմ այդ ոսկե խնձորիկին»։

Արեգակը պատասխանեց․

«Քո դժբախտ որդին արդեն զոհ գնաց, խեղդվեց Տուոնելիի պղտոր ջրերում, Մանալի անդունդներում»։

Շատ դառն լաց եղավ պառավ մայրիկը։ Բայց չընկճվեց, անմիջապես գնաց գտավ դարբին Իլմարինեին ու աղերսեց․

«Ով դու վարպետ, խնդրում եմ ինձ համար կոփիր մի այնպիսի փոցխ, որ կոթը պողպատից լինի, ատամները երկաթից։ Եվ թող ատամների երկարությունը հարյուր սաժեն լինի, իսկ կոթինը հինգ անգամ ավելի երկար»։

Այն ճարտար դարբինը կոփեց փոցխը մոր ուզածի նման։ Մայրը վերցրեց այն ու շտապեց դեպի Տուոնելիի պղտոր ջրերը։ Եվ ասյպիսի խնդիրք արավ արեգակին․

«Ո՛վ բարի արեգակ, այս աշխարհի վրա դու բոլորին հավասարապես լույս ես տալիս։ Այսօր լուսավորիր ավելի ուժեղ, ապա այնպես տաք լուսավորիր, որ գոլորշի բարձրանա, իսկ հետո այնպես ջեռ, որ շոգից Տուոնելիի ստորերկրյա ջրերում թաքնված Մանալիի թագավորության չար բնակիչները թուլանան և խորը քնի մեջ ընկնեն»։

Աստծու ստեղծած այն բարի արեգակը իջավ երկնքից․ նստեց կեչու բարձր կատարին, ուժեղ լուսավորեց, ապա ավելի տաք, հետո ավելի ջեռ․ գետից թանձր շոգի բարձրացավ և Մանալիի ստորերկրյա բնակիչները, մեծ թե փոոքր, իրենց զենքն ու զրահը ձեռքներին, խորը քնի մեջ ընկան։

Եվ արեգակը նրանց քնացնելով, էլի բարձրացավ երկինք ու սկսեց իր պտույտը։

Իսկ Լեմմինկայնենի մայրը իր երկար փոցխով սկսեց գետի խորերը փոցխել․ ոչինչ չգտավ․ վերջը ինքը ջուրը մտավ, գնաց ջրի հոսանքի հետ, ապա հոսանքին հակառակ և հանկարծ մի ծանր բան դիպավ փոցխին․ դուրս քաշեց․ տղայի երկաթե զգեստն էր, հետո գտավ գուլպաները, ապա գլխարկը։

Շատ տխրեց մայրը և էլի սկսեց փոցխով ջրի մեջ փնտրել որդուն։

Եվ ահա, վերջապես, գտավ իր որդու մարմնի մի քանի կտորները։ Բայց դեռ գլուխն ու կողոսկրերը չկային։ Եվ նա լալով ասաց․

«Արդյոք այս կտորներից կվերածնվի՞ իմ հերոս որդին»։

Ագռավը լսեց մոր ողբն ու ասաց․

«Ով մեռավ նա այլևս չի կենդանանա․ չէ որ քո տղայի աչքերը սիգն է կերել․ գայլաձկները մսերն են կերել․ գցիր այդ կտորտանքը ջուրը, թող ծովի խորքերում ձուկ դառնա»։

Մայրը նորից գետը մտավ, նորից գործի դրեց փոցխը և վերջապես գտավ նաև որդու գլուխը, կողոսկրները և մյուս մասերը։

Գտավ և սկսեց մասերն իրար բերել․ ոսկորը ոսկորին հագցրեց․ ջղերը ջղերին կապեց, երակները տեղը դրեց, որ նրանցում կենարար արյուն հոսի։ Բայց տղան անշարժ էր․ մայրը սկսեց ողբալ և այսպիսի խնդիրք արավ․

«Ով դու Սոունետար աստվածուհի, դու որ այնպես լավ միահյուսում ես ջղերը, ուժ ու կորով ես տալիս մարդուն, օգնի՛ր, որ տղայիս մաշկը նորից պատի նրա մարմինը, օգնիր, որ ջղերն իրար միանան, երակներում արյուն հոսի․ օգնի՛ր, որ բզկտված մարմնի բոլոր մասերն իրար գան և իմ որդին վերակենդանանա»։

Մայրը նորից գործի անցավ, նորից որդու ոսկորներն ու ջղերն իրենց տեղերին հարմարեցրեց և ահա՛ վերջապես տղան ստացավ այն կերպարանքը ինչ֊որ առաջ․ բայց դեռ էլի շունչ չկար բերանումը։ Հանկարծ տեսավ, որ մեղու է թռչում մոտիկից․ մայրը դիմեց նրան․

«Ով անտառի ծաղիկների տիրուհի, դու ամենահոտավետ ծաղիկներից մեղր պատրաստիր, որ իմ տղայի ցավերը մեղմացնի, նրա վերքերը բուժի»։

Արագաթռիչ մեղուն հասավ կանաչ անտառը, ամենահոտավետ ծաղիկների հյութը վերցրեց և բզզալով ետ եկավ՝ թևերին ու կնճիթին բեռնած քաղցր մեղր ու մեղրամոմ։

Մայրը մեղրն ու մեղրամոմը տղայի վերքերին քսեց, բայց թանկագին որդին էլի անշարժ պառկած է․ ոչ մի բառ չի կարող արտասանել։

Մայրը նորից խնդրեց մեղուին․

«Ով դու սիրունիկ մեղու, թռի՛ր, գնա հեռու աշխարհները, անցիր ծովերով ու ցամաքներով, հասիր Պալվոյնենի տունը, այնտեղ կա հրաշագործ մեղր․ դրանից այնպիսի բուժիչ բալասան են սարքում, որ կտրված ջղին դրիր թե չէ՝ ջղերը միանում են․ ամենածանր վերքերն իսկույն բուժվում են, բեր ինձ այդ դեղից, որ տղայիս բուժեմ, նրա մարմնին հոգի և շունչ տամ»։

Մեղուն նորից թռավ գնաց։ Թռավ մեկ օր, երկու օր, երեք օր․ ոչ մի եղեգնի վրա չհանգստացավ, ոչ մի տերևի վրա չնստեց․ վերջապես հասավ այն աշխարհը, ուր ամենալավ մեղր կար և իր թևերի, մեջքի և կնճիթի վրա բարձեց, բերեց Լեմմինկայնենի մոր ուզած դեղերը, այն էլ ոչ թե մեկ, այլ իննը տեսակ դեղ։

Մայրը հեռու աշխարհից բերած այդ հազվագյուտ իննը տեսակ մեղրն ու դեղերը քսեց որդու վերքերին, բայց էլի ոչ մի օգուտ չունեցավ։ Տղան դարձյալ անշարժ էր։

«Ով դու արագաթռիչ, սիրունիկ մեղու, արի երրորդ անգամ թռիր հասիր երկնքի բարձրունքները․ կհասնես լուսնին, կմոտենաս արեգակին, կանցնես Մեծ Արջ աստղերի մոտով և վերջապես կմոտենաս Աստծու գահին։ Այնտեղ կգտնես ամենաբուժիչ մեղր ու բալասան․ այդ դեղերով ամենակալ տերը բուժում է իր որդիներին․ ահա՛ այդ դեղից կառնես թևերիդ ու կբերես, որ իմ որդուն բուժեմ»։

Մեղուն հարցրեց․

«Բայց ես մի թույլ արարած եմ, ինչպես հասնեմ այդքան բարձրունքները»։

Լեմմինկայնենի մայրն ասաց․

«Բոլորովին մի վախենա․ լավ գործի համար միշտ ճամթա կգտնվի»։

Եվ սիրունիկ մեղուն թռվավ դեպի երկինքը։

Առաջին օրը հասավ լուսնին։

Երկրորդ օրն անցավ արևի մոտիվ։

Երրորդ օրը դիպավ յոթնաստեղյա Մեծ Արջին։

Վերջը հասավ Աստծու շտեմարանը։ Այնտեղ ամեն տեսակ դեղ ու դարման կար։ Մեղուն իր թևերին առավ ամենաբուժիչ մեղր ու մեղրամոմ և բզզալով վերադարձավ երկիր։

Լեմմինկայնենի մայրը շատ ուրախացավ․ վերցրեց երկնային դեղերը, խնամքով քսեց որդու վերքերին ու ասաց․

«Սա այն դեղն է, որ ես փնտրում էի․ սրանով է ամենակալ Աստվածը բուժում վերքերը։ Զարթի՛ր քո խոր քնից իմ սիրելի որդի, զարթի՛ր, զարթի՛ր»։

Եվ տղայի բոլոր վերքերին մայրը նորից ու նորից քսեց դեղերը։

Ու մեկ էլ տեսավ, որ տղան աչքերը բացում է։

Այն կտրիճ Լեմմինկայնենը մորը տեսավ ու ասաց․

«Ո՛ւհ, ինքան խորն եմ քնել»։

Մայրն ասաց․

«Եվ դեռ շատ կքնեիր։ Երբեք չէիր զարթնի, եթե ես քեզ չգտնեի այս սև ջրերում։ Բայց հիմա ասա, ո՞վ էր, որ քեզ գցեց պղտոր ջրերի մեջ, Մանալի մութ աշխարհն ուղարկեց»։

Տղան պատմեց գլխին եկածը, թե ինչպես չար հովիվն իրեն գետը նետեց։ Տղայի պատմությունից հետո մայրն ասաց, որ իրենք պետք է անմիջապես տուն վերադառնան։

Լեմմինկայնենը ասաց․

«Ես ո՞նց կարող եմ տուն վերադառնալ․ այնտեղ ինձ սպասում է Լոուխիի գեղեցիկ աղջիկը, ես պետք է վայրի բադը բռնեմ֊տանեմ, որ աղջկա հետ ամուսնանամ»։

Մայրն ասաց․

«Այդ աղջիկը քո գլխին շատ փորձանք բերեց և էլի կբերի։ Թող բադն ազատ լողա Տուոնելիի ջրերում, մենք վերադառնանք մեր հայրենի աշխարհը։ Արի գնանք քո հորական տունը, քո հարազատ մոր գիրկը։ Ավելի լավ է դու գոհություն հայտնես բարձրյալին, որ քեզ օգնության հասավ, հանեց Մանալի մռայլ աշխարհից, Տուոնելիի սև ջրերի անդունդից և նորից կյանք պարգևեց․ առանց Աստծու օգնության ես ոչինչ չէի կարող անել, առանց նրա երկնահաս տնօրինության քեզ չէի կարող փրկել»։

Տղան հնազանդեց․

«Իմ սիրելի մայրիկ, դու երկու անգամ ինձ ծնեցիր։ Թող քո խոսքը լինի, այո՛, պարտքս է քո վիշտը ամոքել․ գնանք այս դառն երկրից, ուր հերոսներին սպանում են և ծովը նետում, վերադառնանք մեր հարազատ օջախը»։

Այսպես ահա՛, կտրիճ Լեմմինկայնենը, նորից հորական տունը վերադարձավ։

Իսկ մենք դառնանք տեսնենք, թե ինչ են անում մեր մյուս դյուցազները։

Վեյնեմեյնեն ուզում է իր համար նավակ սարքել, բայց դժվարությունների է հանդիպում

Շատ տխուր էին անցնում Վեյնեմեյնենի օրերը։

Դատարկ տանը չկար մեկը, որ օգներ նրան, չկար տանտիրուհի, որ ծերության օրերին նեցուկ լիներ ալևորին։

Շատ ծանր ու թեթև արեց Վեյնեմեյնենը և որոշեց մեկ էլ փորձել բախտը, գնալ Պոխյոլա և Լոուխիի գեղեցկուհի աղջկան տիրանալ։

Նրան պետք էր ամուր տախտակներից սարքված դիմացկուն նավ, որ ծովի ալիքների հարվածներին ու բոլոր փորձություններին դիմանար։

Կրկին նրան օգնության հասավ դաշտերի ու մարգագետինների ճարպիկ զավակը՝ Սամպսա Պելլերվոյնենը։ Վեյնեմեյնենը նրան պատվիրեց․

«Գնա՛ անտառը, գտիր ամենդիմացկուն ծառը, կտրիր բեր, որ նավ սարքեմ»։

Սամպսան վերցրեց պղնձե կոթով ոսկյա կացինը և ճամփա ընկավ։ Հասավ անտառ, մոտեցավ Սոսի ծառին, երեք սաժեն էր նրա բարձրությունը․ կացինը բարձրացրեց, որ կտրի, բայց Սոսին ասաց․

Սոսին ասաց․

«Դու ի՞նչ ես ուզում ինձանից»։

«Ես փնտրում եմ ծառ, որ կտրեմ ու նրանից տախտակներ քաշեմ, նավ սարքեմ»։

Սոսին դողդողաց ու ասաց․

«Չէ՛, ինձնից նավ դուրս չի գա, ուժ չի մնացել մեջս, որդը կրծել է սիրտս, արմատներս էլ թուլացել են»։

Պելլերվոյնենը գնաց առաջ, մոտեցավ նոճի ծառին, վեց սաժեն էր նրա բարձրությունը․ հարցրրեց․

«Ասա՛ ինձ նոճի, դու Վեյնեմեյնենի համար դիմացկուն նավ կդառնա՞ս։ Ջրերի վրայով սահուն կընդանա՞ս, կհնազանդվե՞ս թիերին ու ղեկին»։

Նոճին բարձր ձայնով պատասխանեց․

«Ինձանից նավ չի ստացվի․ շատ եմ ծերացել։ Իմ սաղարթներին հիմա ագռավներն են բույն դրել և ձագեր են հանում»։

Երբ այս լսեց Պելլերվոյնեն, մենակ շրջեց թավ անտառը և հանդարտորեն քայլելով գնաց հասավ մինչև հարավ։ Կանգնեց ինը սաժեն բարձրություն ունեցող կաղնու դիմաց։ Պելլերվոյնեն հարցում արավ։

Ծառերի մայր, գուցե պետք գաս, որ ռազմի համար քո փայտերից ամրակուռ նավ կառուցենք»։

Կաղնին հանդարտ ու խոհուն այսպես պատասխանեց նրան․

«Իմ սիրելի, ամրակուռ նավ կառուցելու համար շատ փայտ ունեմ․ անթերի եմ ու բարձրահասակ․ միջուկս էլ շատ ամուր է։ Հենց այս ամառ շոգ պահերին վառ արևն իմ մեջ մտավ, լուսինը շողաց իմ կատարին, ճյուղերիս նստեց ու երգեց կկուն, հետո եկան հազար հավքեր ու հազար տեսակ թռչուն և անուշ֊անուշ գեղգեղացին»։

Պելլերվոյնենը կացինն ուսից ցած բերեց, կտրեց կաղնին, ապա հաստ բնից շատ տախտակներ սարքեց և երբ ամեն ինչ պատրաստ էր, կանչեց Վեյնեմեյնենին։

Իմաստուն ծերունին երգերով և կախարդանքներով սկսեց կառուցել նավը։

Մեկ երգ երգեց՝ արդեն պատրաստ էր ամուր հատակը։

Նորից երգեց և արդեն նավի կողերը բարձրացան։

Երրորդ երգը երգեց և պղնձյա թիակալներն իրենց տեղում ամրացան։

Ամեն ինչ պատրաստ էր, բայց պետք էր նաև երեք խոսք։

Մեկը՝ որպեսզի ամրացվեր ղեկը։

Մյուսը՝ որպեսզի քառակող ողնոցը սարքվեր։

Երրորդ խոսքը՝ որպեսզի նավեզրերը հղկվեին։

Շատ մածեց իմաստուն Վեյնեմեյնենը․ «Գուցե ծիծառնակնե՞րը գիտեն այդ խոսքերը, գուցե կարապնե՞րը, կամ թերևս բադե՞րը»։

Նա որսաց կարապների մի ամբողջ երամ, սպանեց շատ բադեր, հարյուր և հազար ծիծեռնակներ բռնեց, բայց նույնիսկ կես խոսք էլ չիմացավ֊չգտավ»։

«Գուցե եղնիկի գլխո՞ւմ կա այդ խոսքը, գուցե սկյուռի լեզվի ծայրի՞ն է հմայիչ խոսքը»։

Եղնիկների մի ամբողջ հոտ որսաց, բազմաթիվ սկյուռներ խփեց֊շատ նոր խոսքեր լսեց, բայց չգտավ այն խոսքերը, որ օգներ իրեն։

Երկրի վրա ապրողները չգիտեին այդ խոսքերը։

Վեյնեմեյնենը որոշեց գնալ Մանալի ստորերկրյա աշխարհը, Տուոնելիի մեռյալների կացարանը֊գուցե այնտեղ գտնի երեք նվիրական խոսքերը։

Եվ ճամփա ընկավ իմաստուն ծերունին։ Յոթ օր անցավ մացառների միջով, էլի յոթ օր քայլեց փշատերև գիհի ծառերի միջով և դարձյալ յոթ օր քայլեց թավուտ անտառի ոլորապտույտ արահետներով, մինչև հասավ Մանալի ափերը։

Վեյնեմեյնենը տեսավ, որ գետի պղտոր ջրի մեջ երևում է մի աղջիկ և սպիտակեղեն է ցայում ջրում։

Վեյնեմեյնենը խնդրեց աղջկան․

«Մանալի դուստր, Տուոնելիի զավակ, տուր ինձ մի նավակ, որպեսզի կարողանամ այս գետով անցնել հասնել քո բնակած կղզին»։

Իսկ Մանալի դուրստրն ասաց․

«Դեռ ասա, ինչո՞ւ դու ողջ և առողջ եկել ես այստեղ․ ոչ հիվանդություն ես քաշել, ոչ էլ ահեղ մահն է քեզ փախցրել այստեղ հասցրել»։

Վեյնեմեյնենը պատասխանեց․

«Ինձ այստեղ է բերել Տուոնին, ինձ իր մոտ է կանչել Մանալի տերը։

Աղտջիկն այսպես խոսեց․

«Տեսնում եմ, որ դու ճիշտ չէս ասում, եթե Տուոնին քեզ կանչեր, դու գլխիդ գլխարկ և ձեռքիդ ձեռնոցներ կունենայիր, ինչպես բոլոր նրանք, ում ուղարկում են մեռյալների աշխարհը»։ Հապա խոստովանիր ինչո՞ւ ես եկել այստեղ»։

Ծերուկը պատասխանեց․

«Եթե ճիշտն ուզում ես իմանալ, ապա ասեմ՝ ինձ այստեղ բերեց երկաթը, դեպի այս կողմը հրեց պողպատն իր սուր ծայրով»։

Աղջիկն ասաց․

«Նորից երևում է, որ դու սուտ ես ասում․ եթե քեզ այստեղ բերեր երկաթը, եթե քեզ այս կողմն հրեր պաղպատն իր սուր ծայրով, քո զգեստներն արյունոտված կլինեին, քո վերքերից կարմիր արյուն պիտի հոսեր։ Ճիշտն ասա, Վեյնեմեյնեն, ինչո՞ւ ես եկել այստեղ»։

Այսպես պատասխանեց ծերուկ իմաստուն Վեյնեմեյնենը․

«Ես քեզ կասեմ ճշմարտությունը, ինձ Մանալի ափերը հասցրին ալիքները»։

Տոունելիի աղջիկն ասաց․

«Այդ էլ ճիշտ չէ, եթե քեզ ալիքները բերեին, ապա քո շորերը թաց կլինեին։ Ավելի լավ է չխաբես և ճիշտն ասես՝ ինչո՞ւ ես եկել այստեղ»։

Ծերունին պատասխանեց․

«Լավ, չեմ խաբի, ինձ այստեղ բերեց կրակը, նրա հետ հասա Մանալի»։

Մանալիի այդ փոքր աղջիկն ասաց․

«Չէ, նորից սուտ ես խոսում, եթե քեզ կրակն այստեղ բերած լիներ, քո մազն ու մորուքն այրված կլինեին։ Ո՛վ դու ծերուկ, իմաստուն Վեյնեմեյնեն, եթե ուզում ես, որ ես քեզ նավակ տամ, մի թաքցնիր, ճիշտն ասա․ ինչո՞ւ ես եկել այստեղ, երբ ոչ հիվանդություն ես քաշել, ոչ էլ ահեղ մահն է քեզ փախցրել, այստեղ հասցրել»։

Այն ժամանակ ծերուկ Վեյնեմեյնեն ասաց․

«Տեսնում եմ, որ անհնար է քեզ խաբել։ Լսի՛ր, հիմա քեզ կասեմ ճշմարտությունը։ Ես ուզեցա ինձ համար նավ սարքել։ Երգերով և կախարդանքներով ես կառուցեցի այն, բայց հիմա ուզում եմ իմանալ այն երեք խոսքը, որպեսզի կարողանամ նավը ջուրն իջեցնել։ Եվ ահա՛, ես որոշեցի իջնել մեռյալների կացարանը, փնտրել և գտնել այդ նվիրական խոսքերը»։

Մանալի դուրստը զայրացավ․

«Ո՛վ դու տխմար, անբան մարդ։ Ո՞վ է, որ հոժար կամքով իջնում է մեռյալների կացարանը։ Քանի ուշ չէ, անմիջապես վերադարձիր քո տունը։ Ով այստեղ է գալիս, նրան այլևս վերադարձ չկա»։

Ծերուկ, իմաստուն Վեյնեմեյնենը պատասխանեց․

«Միայն թույլ կանայք և երեխաները կարող են վախենալ քո խոսքերից։ Դու տուր ինձ նավակը, ով Մանալի աղջիկ, որ գամ հասնեմ ձեր ափը»։

Աղջիկը տեսավ, որ չի կարող համոզել Վեյնեմեյնենին, ուստի իր նավակով հասցրեց կղզին։ Տուոնելիի տիրուհին եկավ երգչի դիմաց, բերեց մի մեծ թաս գարեջուր՝ երկու ձեռքով բռնած և այնպես զգույշ, որ ոչ մի կաթիլ չթափվի գետնին։

«Խմի՛ր, ով երգասաց»։

Վեյնեմեյնենը վերցրեց թասը և նախքան կխմեր, նայեց թասի հատակը։ Իսկ ի՜նչ ասես, որ չկար թասի տակ․ էլ կռկռացող գորտեր, թունավոր օձեր, եղկելի որդեր։ Վեյնեմեյնենը թափեց կեղտոտ գարեջուրը և ասաց տիրուհուն․

«Ես նրա համար չիջա մեռյալների կացարանը, որ ձեր գարեջուրը խմեմ։ Ով խմի կհարբի՝ նա կկործանվի»։

Տուոնելիի տիրուհին զարմացած հարցրեց․

«Ինչո՞ւ ես եկել այստեղ, Վեյնեմեյնեն․ ինչո՞ւ չես սպասել մինչև քեզ կկանչեր Մանալը»։

Վեյնեմեյնենը պատասխանեց․

«Ես եկել եմ, որ գտնեմ այն երեք խոսքը, որոնք պետք են ինձ իմ նավի կառուցումն ավարտելու համար»։

Տիրուհին ասաց․

«Մանալը քեզ ոչ մի խոսք էլ չի ասի․ դրանք քեզ պետք էլ չեն․ դու այստեղից այլևս չես վերադառնա, չես մտնի քո տունը, չես տեսնի քո հայրենի հողը։ Ով եկել է մեռյալների աշխարհը, նա այլևս ողջ չի վերադառնա»։

Տիրուհին այս խոսքերն ասաց թե չէ, Վեյնեմեյնենն ընկավ խոր քնի մեջ։ Տիրուհին կանչեց Մանալի որդիներից մեկին, որ նա հսկի եկվորին։

Մանալի որդին հազարից ավելի պղնձե ցանցեր բերեց դրեց սև ջրերի մեջ, իր զորեղ ձեռքերով էլ ցանցերն ամրացրեց իրար։ Տեսնե՛նք, այդ ցանցերի միջից ինչպե՞ս դուրս կպրծնի Վեյնեմեյնենը։

Վերջապես Վեյնեմեյնենը զարթնեց և այսպես խոսեց․

«Ո՛չ, իմ կյանքի վերջը չի եկել, Մանալի հզոր իշխողին չի հաջողվի ինձ զրկել իմ հայրենի աշխարհը վերադառնալու հաճույքից»։

Եվ իմաստուն երգիչն իսկույն ուրիշ կերպարանք առավ։ Որտեղ պետք էր իբրև օձ սողաց, մի ուրիշ տեղ էլ որդի նման կտրեց ճամփան, շատ տեղերում էլ փոքրիկ ձուկ դարձավ և դուրս եկավ Մանալի որդու ցանցերից։

Մանալի որդին առավոտ շուտ նայեց ցանցի մեջ։ Այնտեղ կային տեսակ֊տեսակ մեծ ու փոքր ձկներ, միայն իմաստուն Վեյնեմեյնենը չկար։

Իսկ այդ ժամանակ ծերուկ երգիչը վերջապես հասավ գետի ափը, լուսառատ աշխարհը և խոսեց․

«Ո՜վ դու բարեգութ Աստված, երբեք մի թույլ տա, որ մարդն իր կամքով գնա Մանալի աշխարհը»։

Ախա ջահելներին այսպես խրատեց․

«Երկրի զավակներ, ոչ ոքի վատություն մի՛ անեք, որպեսզի մեռյալների աշխարհում դրա հատուցումը չստանաք։ Այնտեղ մեղավորները տառապում են թեժ քարերի ու բոցկլտուն ժայռերի վրա, տանջվում են թունավոր օձի խայթոցից»։

Վեյնեմենենը իջնում է երկրի ընդերքը և լսում է իրեն անհրաժեշտ իմաստուն խոսքերը

Շատ ուրախացավ Վեյնեմեյնենը, որ ազատվեց Տուոնելիի մեռյալների աշխարհից, բայց սիրտը հանգիստ չէր։ Որտե՞ղ փնտրի, որտե՞ղ գտնի իրեն պետքական խոսքերը։

Եվ ահա՛, ճամփին հանդիպեց մի հովվի ու հարցրեց․

«Գուցե դու իմանա՞ս, որտեղ գտնեմ այն նվիրական երեք խոսքերը, որ ավարտեմ իմ նավակի կառուցումը»։

Հովիվը պատասխանեց․

«Այդ խոսքերը գիտի ծերուկ երգասացը, այն կախարդ հսկան՝ Վիպունենը․ նրա որովայնում դու կգտնես հարյուր երգ և հազար խոսք։ Վիպունենի մոտ տանող ճանապարհը ոչ հեշտ է, ոչ էլ դժվար։ Այդ ճամփին ցցված են ասեղներ և սրեր, ապա նաև սուր տապարներ»։

Հավատարիմ Վեյնեմեյնենը գնաց դարբնոցը և այսպես խոսեց․

«Ո՜վ հմուտ դարբին Իլմարինեն, ինձ պողպատից ոտնամաններ և երկաթե շապիկ սարքիր, հետո մի ամրակուռ լծակ շինիր։ Ես պիտի գնամ Վիպունենի մոտ, մտնեմ նրա որովայնը, որ գտնեմ այն կախարդական խոսքերը»։

Իլմարինենն ասաց․

«Վիպունենը վաղուց մեռել է, դու նրանից կես խոսք էլ չես լսի»։

«Բայց Վեյնեմեյնենը հագնվում է իր ուզածի նման և ճամփա է ընկնում։

Առաջին օրը վազելով անցավ սրածայր երկաթյա ասեղների վրայով։

Երկրորդ օրը բավական դժվարություն քաշելով անցավ պողպատյա սրերի վրայով։

Երրորդ օրն էլ օրորվելով անցավ սրած տապարների վրայով։

Վերջապես գտավ հսկա ծերունուն՝ Վիպունենին։

Երևում էր, որ ծերուկը վաղուց էր քուն մտել։ Վիպունենն իր ամբողջ մարմնով խրվել էր հողի մեջ։ Խրվել էր, ներաճել՝ արմատներ գցել․ մարմնի վրա ու շուրջ բոլորը ծառեր էին աճել․ ուսերին խոյացել էր բարդին, քունքերին կեչի ծառը․ մորուքի մեջ ճյուղեր էր արձակել ուռենին, ընչացքների մեջ լաստերն էին շարժում տերևները։ Ճակատին վերասլաց եղևնիներ էին բուսել, իսկ ատամների արանքում նոճին էր բոյ քաշել։

Վեյնեմեյնենը քաշեց երկաթե թուրը և սկսեց ճանապարհը մաքրել դեպի հսկայի որովայնը։ Մեկ հարվածով բարդին կտրեց, մյուս հարվածով ճակատի վրայից տապալեց եղևնին, հետո արմատից հանեց մորուքի մեջ ճյուղեր արձակած ուռենին։

Ապա, ինչպես մի մեծ դուռ բացի՝ հսկայի ծնոտները միմյանցից հեռացրեց, նրանց արանքում երկաթե սեպ խրեց և մտավ կարծր այտոսկրների կամարի տակ։

Այստեղ հսկա Վիպունենը զարթնեց, չորս կողմը նայեց, ուզեց բերանը փակել՝ չկարողացավ․ երկաթե սեպը պինդ խրված էր ատամների արանքը։ Ծերուկ հսկան ավելի լայն բացեց բերանը և երկաթե սեպի հետ կուլ տվեց նաև ծերուկ իմաստուն Վեյնեմեյնենին։ Կուլ տվեց և ինքն իրեն խոսեց․

«Շատ է պատահել, որ այծն ու մաքին միասին կուլ տամ, կովն իր կոտոշներով և վայրի խոզն էլ իր ժանիքներով իրար ետևից կուլ տամ, բայց դեռ չէր պատահել, որ այսպիսի կոշտ ուտելիք համտես անեմ»։

Հսկան հորանջեց մեկ֊երկու անգամ և նորից քնեց։

Իմաստուն Վեյնեմեյնենը մտածեց՝ ինչպե՞ս անեմ, որ հսկա Վիպունենին զարթնեցնեմ իր խոր քնից։

Եվ որոշեց հսկայի որովայնում աշխատել իբրև դարբին։ Երկաթե շապկից դարբնոց սարքեց, թևքերից փուքս շինեց, շալվարից խողովակներ հարմարեցրեց, զնդանն էլ արդեն իր ծունկը դարձրեց, մուրճն էլ նրա պինդ բռունցքն էր։

Գիշեր֊ցերեկ աշխատում էր Վեյնեմեյնենը և այնպես աղմուկով ու դղրդոցով, որ հսկան զարթնեց․ ներսում այրվող կրակից տառապում էր կախարդ ծերուկը․ այսպես խոսեց․

«Ի՞նչ մարդ ես դու, ո՞ր դյուցազունների հետ ես ընկերություն արել։ Ես հարյուր հերոս եմ կուլ տվել, հազարին էլ խժռել, բայց քո նմանին չեմ կերել։ Ո՞վ ուղարկեց քեզ, որ ինձ այսպես տանջում ես։ Դուրս արի իմ որովայնից, ով դու անպիտան շուն, թե չէ քո գլխին մեծ փորձանք կբերեմ․ իմ ամբողջ զորքը ոտքի կկանգնի․ փշատերև գիհը, հարյուր գլխանի նոճիները, սրածայր եղևնիները, դրանց հետ միասին հարյուրավոր հերոսներ զինված թրերով և նիզակներով քո դեմ կհանեմ, որ քեզ, ո՜վ հրեշ, դուրս շպրտեն»։

Իմաստուն Վեյնեմեյնենը իսկի բանի տեղ էլ չի դնում կախարդ հսկայի ասածները֊մուրճը խփում է զնդանին և փչում է փուքսը, ավելի է բորբոքում կրակը, բոցը հասնում է հսկայի լեզվին, թեժ ածուխը կոկորդն է այրում։

Վիպունենն էլ չէր կարող դիմանալ, ահեղ ձայնով գոռաց․

«Դու չար զավակ, ով դու անտեր շուն, դուրս արի քանի ուշ չէ։ Ասում եմ դուրս արի, նախքան արևը կծագի, նախքան աքլորը կկանչի։ Թե չէ քեզ կնետեմ գազանի որջը, կքշեմ անել ճահիճը, կխեղդեմ փրփրուն ջրվեժում․ անգղի կտուցով քեզ կհոշոտեմ, արծվի սուր ճանկերով քեզ մաս֊մաս կանեմ․ դո՛ւրս փախիր, քանի ուշ չէ գլուխդ ազատիր, քանի դեռ ողջ ես»։

Որովայնի խորքից այսպես պատասխանեց Վեյնեմեյնենը․

«Այստեղից չե՛մ հեռանա․ շատ լավ տեղ եմ ընկել․ հացի փոխարեն քո ճարպով տապակած լյարդն եմ ուտում, կրակի վրա խորովում եմ թոքերդ։ Շուտով դարբնոցս կփոխադրեմ քո սրտի մեջ և այնքան կհարվածեմ մուրճով, մինչև որ ասես նվիրական խոսքերը։ Ավանդական իմաստությունները, երգերը, որ պահում ես մտքումդ, չպե՛տք է թաղվեն հողում»։

Կախարդ երգիչ Վիպունենը տեսավ, որ ճար չկա՝ պետք է կատարի Կալեվալայի դյուցազունի խնդիրը։ Նա բացեց իր երգերի գանձարանը և սկսեց երգել դարերի խորքից եկող իմաստուն երգերը։

Առաջին երգն այն էր, թե ինչպես նախնական քաոսից ստեղծվեց աշխարհը, ― դա մի երգ է, որ հիմա ոչ փոքրերը գիտեն, ոչ մեծերը, քանի որ վատ ժամանակներ ենք հասել, հողը քիչ բերք է տալիս և հացն էլ սակավ է։

Հետո ծերունին հսկան երգեց երկրորդ երգը։ Երգի իմաստ այն էր, թե ինչպես Աստծո կամքով աշխարհի վրա կյանք առաջացավ և գոյացավ մթնոլորտը, ինչպես ջուրն սկիզբ առավ երկրի վրա, ապա ջրի արանքներում առաջացան ցամաքները, բերրի հողը և հողի վրա արդեն ինչպես սկսեցին աճել տեսակ֊տեսակ բույսեր։

Շատ երգեր երգեց կախարդ֊ծերուկ Վիպունենն այն մասին, թե ինչպես երկնքում հուրհրաց պայծառ արևը, ինչպես երկինքը լցվեց փայլփլուն աստղերով և թե ինչպես խավար գիշերի սկսեց լույս տալ լուսնկան։

Խոսքերն ինչպես թռչուններ թռչում էին նրա բերանից, ինչպես արագավազ ձիեր դուրս էին սլանում նրա կրծքից։

Երբեք Վեյնեմեյնենը չէր լսել այդպիսի սքանչելի երգեր։ Ամբողջ բնությունն էլ, արևն ու լուսինն էլ ականջ էին դնում երգչին։ Ծերուկ Վիպունենի երգերից Կալեվալայի դյուցազունը շատ իմաստություններ և խորամիտ առակներ սովորեց, ամեն տեսակ գործի վարպետություն ուսանեց։

Եվ ահա՛, Վեյնեմեյնենը որովայնի խորքից ձայն տվեց․

«Ո՛վ դու Վիպունեն, լայն բաց արա բերանդ, որպեսզի ես քո որովայնից դուրս գամ և իմ հայրենիքը վերադառնամ»։

Վիպունեն ասաց․

«Շատերին էի կուլ տվել, բայց քեզ նմանին չէի հանդիպել․ երևում է շատ խորամանկն ես, որ կարողացար որովայնս մտնել և իմաստություններին տիրանալ։ Դե, լավ է, որ հիմա գնում ես»։

Այս ասաց ծերունին և լայնաբերան հորանջեց։ Վեյնեմեյնը ինչպես սկյուռ՝ արագ լույս աշխարհ ելավ։

Նա շտապեց տուն․ մտավ եղբոր դարբնոցը։ Իլմարինենը հարցրեց․

«Ասա՛, գտա՞ր փնտրածդ երեք խոսքը, որ կարողանաս նավիդ կառուցումն ավարտել»։

Վեյնեմեյնենը պատասխանեց․

«Վիպունենի գաղտնարանից հարյուր տեսակ խոսք ու կախարդանք սովորեցի, ամեն տեսակ իմաստություն քաղեցի՝ լույս աշխարհ հանեցի»։

Ծերուկ Վեյնեմեյնենը գնաց իր կիսասարք թողած նավի մոտ․ երգեց նոր, իմաստուն երգեր։ Նավի կողերն ավելի պնդացրեց․ ղեկն ամրացավ․ քառակող ողնոցը սարքվեց։ Վերջապես կազմ ու պատրաստ էր ամրակուռ նավը։

Վեյնեմեյնենը և Իլմարինենը մեկնում են Պոխյոլա հարսնախոսության

Ծերուկ իմաստուն Վեյնեմեյնենը շատ ծանր ու թեթև արավ, վերջը վճռեց գնալ Պոխյոլա՝ բերել գեղեցկուհի հարսնացուին։

Նորից տնտղեց ամռակուռ նավակը, կարմիր ներկեց չորս բոլորը, ոսկեզօծեց առաջամասը, լուսադեմին նավակն հրեց ծովի մեջ, բարձրացրեց կապույտ առագաստը և այսպես խոսեց․

«Ով ամենակարող, դու օգնիր ինձ՝ թույլ մարդուս, որ հաջող նավարկեմ ծովի վրա։ Առաքիր բարենպաստ հողմեր, որ ես առանց թիերի նավս առաջ տանեմ կապույտ ծովի ընդարձակ տարածություններով»։

Այդ ժամանակ Իլմարինենի քույրը, Աննիկկին՝ մթնշաղի և գիշերի չքնաղ աղջիկը տեսավ, որ նավ է շարժվում ծովի վրա, ու աղջիկն այսպես խոսեց․

«Եթե դու եղբորս նավն ես, ապա մոտեցիր հարազատ ափին, դեպի հայրենի նավահանգիստ շուռ տուր քո ընթացքը։ Իսկ եթե դու օտար աշխարհից ես եկել, ապա շարունակիր քո ճանապարհը, հեռացիր մեր հայրենի երկրից»։

Աղջիկը մոտեցավ ծովափին և տեսավ, որ Վեյնեմեյնենն է նստած նավակում։ Աննինկկին հարցրեց․

«Ո՞ւ ես գնում Վեյնեմեյնեն, դու մեր երկրի պարծանքը, այդ ո՞ւր ես շտապում»։

Նավի միջից այսպես պատասխանեց ծերունին․

«Գնում եմ այնտեղ, ուր լոսդին հիմա ձկնկիթ է դնում, գնում եմ որս անեմ»։

Այն չքնաղ Աննիկկին ասաց․

«Գոնե այդպես բացեիբաց սուտ չասեիր, հիմա լոսդին ձկնկիթ չի դնում։ Թե որ ձուկ ես ուզում որսալ, ապա ո՞ւր է քո ձկնորսական սարքը։ Ես տեսել եմ, թե ինչպես իմ հայրը որսի էր գնում։ Նավում նա ուներ ուռկան, նստարանին երկար կարթաձողեր։ Իսկ դու ոչինչ չունես։ Ճիշտն ասա, Վեյեմեյնեն, ո՞ւր ես ուզում գնալ»։

Վեյնեմեյնը պատասխանեց․

«Ուզում եմ նավարկել դեպի սաքսոնական նեղուցը և վայրի սագեր որսալ»։

Աննիկկին ասաց․

«Ես անմիջապես իմանում եմ, թե ով է ճշմարիտը խոսում, իսկ ստախոսին տեղն ու տեղը բռնում եմ․ դու սագ որսալու ոչ մի գործիք չունես, երբ իմ հայրը գնում էր սագ որսալու, նա ուսին գցում էր նետ ու աղեղ, շունն էլ արդեն վազում էր նրա առջևից։ Դու Վեյնեմեյնեն, ինձ ճշմարիտն ասա, ո՞ւր ես գնում»։

Ծերուկը պատասխանեց․

«Ես գնում եմ այնտեղ, ուր սարսափելի կռիվ է, ուր հերոսներն իրար դեմ եմ ելել և արյունն արդեն կռվողների ծնկներին է հասել»։

Աղջիկն ասաց․

«Ո՛չ, ճշմարիտ չես ասում, ես գիտեմ, թե ոնց են կռիվ գնում․ երբ հայրս կռիվ էր գնում, հարյուր տղամարդ թիավարում էին, հարյուրն էլ նրանց կողքին կանգնած էին լինում։ Նրանք բոլորը զինված էին լինում աղեղներով և պողպատյա թրերով․ ավելի լավ է, ճիշտն ասա, թե ո՞ւր ես գնում»։

Ծերուկ երգիչը ստիպված խոստովանեց․

«Լա՜վ, ես քեզ հիմա ճշմարիտը կասեմ։ Ես գնում եմ Պոխյոլա, որ այն չքնաղ աղջնակը բերեմ, ամուսնանամ հետը, թեև գիտեմ, որ այնտեղ մարդակերներ են ապրում և հերոսներին ծովում խեղդում են»։

Աղջիկն այլևս չխոսեց, անմիջապես հետ դարձավ, վազեց հասավ դարբնոցը։ Եղբայրը՝ Իլմարինենը ոտից գլուխ մրի մեջ թաթախված աշխատում ու կոփում էր գործիքներ։ Աղջիկն ասաց․

«Եղբայր իմ Իլմարինեն, ով դու ճարտար դարբին, ինձ համար սարքիր նոր մաքոքներ, գեղեցիկ մատանիներ, երեք հատ մանյակ, հինգ վեց հատ քամար և ես քեզ ճշմարիտ բաներ կասեմ»։

«Թե լավ լուրեր ես բերել, թե՛ մաքոք, թե՛ մատանիներ, թե՛ քամար և ինչ ուզես կսարքեմ քեզ համար», ― ասաց Իլմարինենը։

Չքնաղ Աննիկկին ասաց․

«Լսիր եղբայր իմ, դու առավոտից մինչ երեկո մուրճովդ աշխատում ես, ամառ֊ ձմեռ պայտեր ու սահնակներ ես սարքում, թիեր ու աղեղներ ես կռում֊կոփում, այդ բոլորը նրա համար, որ գնաս ամուսնանաս Պոխյոլայի դստեր հետ։ Ուրեմն շտապի՛ր, այնտեղ է գնում Վեյնեմեյնենը, որ բերի այն չքնաղ պոխյոլցի աղջկան և հետն ամուսնանա․ իսկ այդ աղջիկը քո ընտրելին է, նրան տիրանալու համար դու Սամպոն կառուցեցիր, դե՛, շտապիր, ով ձեզանից ավելի խորամանկ է և ճարպիկ՝ նա էլ կտիրանա աղջկան»։

Իլմարինենը տխրեց․ մուրճը ձեռքից ընկավ, աքցանն էլ չկարողացավ բռնել․ այսպես ասաց քրոջը․

«Իմ սիրելի քույր Աննիկկի, ես քեզ համար կսարքեմ նոր մաքոքներ և մատանիներ, մանյակ ու քամար, ինչ որ ուզես, միայն թե բաղնիքը լավ տաքացրու, որ ես իմ վրայի կեղտն ու փոշին մի լավ մաքրեմ»։

Աննիկկին բաղնիքը մի լավ տաքացրեց, աղբյուրի մաքուր ջուրը եռացրեց, լցրեց ջեռ քարերի վրա և գոլորշին լցրեց բաղնիքը։ Իլմարինենը լողացավ և երբ տուն մտավ, դժվար էր ճանաչել նրան․ պարանոցը ոնց որ ճերմակ ձու, մազերը շեկլիկ, աչքերը ոնց որ պայծառ արև, այտերն էլ արդեն կարմրավուն էին։

Դարբինն հագավ ամենալավ զգեստները․ ասեղնագործ վերնաշապիկ, նոր մահուդի կապա, վրայից էլ փափուկ մորթուց կարված՝ բազմաթիվ զարդարանքներով մուշտակ։

Աննիկին եղբորը տվեց այն քամարը, որ մայրն հյուսել էր աղջիկ ժամանակը․ հագցրեց ձեռնոցներ, որ մայրն հյուսել էր, երբ դեռ նորահարս էր։ Եղբոր գլխին էլ դրեց այն գլխարկը, որ հայրը հարսանիքի օրն էր ծածկել։

Դռանն արդեն պատրաստ էր սահնակը։ Ստրուկը լծել էր ամենաուժեղ ձին։ Սահնակի աղեղին էլ նստած էին վեց երգեցիկ թռչուններ, զնգզնգում էին յոթը զանգակներ։ Սահնակին փռված էր արջի մորթի և փոկի մուշտակ։

Իլմարինենը մի ձեռքում ձիու սանձն առավ, մյուսում մտրակը, ճամփա ընկավ և այսպիսի խոսքերով դիմեց բարձրայլին․

«Ով դու, ամենազոր Ուկկո Աստված, հրամայիր որ երկնքից փափուկ ձյուն տեղա իմ ճամփին, որ իմ սահնակը հեշտությամբ սահի ու շուտ տեղ հասնի»։

Բարձրայլն Ուկկոն կատարեց նրա խնդիրը․ ճամփին փափուկ ձյուն տեղաց, Իլմարինենի սահնակը ծովափով արագ գնաց մեկ օր, երկու օր և վերջապես երրորդ օրը հասավ Վեյնեմեյնենին, որ ծովափից քիչ հեռու նավարկում էր․ նա դիմեց երգչին․

«Ո՛վ ծերուկ Վեյնեմեյնեն, տեսնում եմ, որ Պոխյոլայի այդ աղջիկը կռվախնձոր է դարձել մեր մեջ, արի պայման դնենք՝ նրան չառնենք զոռով։ Ում որ աղջիկն հոժար կամքով կհավանի, թող նա էլ դառնա այդ չքնաղ աղջկա ամուսինը»։

Վեյնեմեյնենը պատասխանեց․

«Սիրով համաձայն եմ այդ պայմանիդ․ ես աղջկան զոռով չեմ վերցնի․ իր հոժար կամքով ումը կընտրի աղջիկը, թող նրա հետ էլ ամուսնանա։ Եթե աղջիկն ինձ չհասնի, ես չեմ թշնամանա և ոխ չեմ պահի քո դեմ»։

Եվ ամեն մեկը շարունակեց իր ճամփան։ Ճողփելով ջուրը լողում էր նավակը, գետինը թնդացնելով սահնակն էր թռցնում հրեղեն ձին։

Եվ ահա՛ լսվեց շների ուժեղ հաչոց։ Պոխյոլայի մռայլ տերը չգիտեր, թե իր մոտ մարդիկ են գալիս։ Տան պահապան շունն ինչ֊որ հոտ է առել։ Հայրն ասաց աղջկան․

«Դստրիկս, գնա՛, տե՛ս, ո՞ւմ վրա է հաչում շունը»։

Աղջիկն ասաց․

«Առանց դրան էլ շատ գործ ունեմ․ ես պիտի գոմը մաքրեմ, կովերին խնամեմ, երկանք աղամ․ էլ ո՞նց հասնեմ֊տեսնեմ, թե շունն ինչո՞ւ է հաչում»։

Իսկ շունն հա հաչում է։

Պոխյոլայի տերն այս անգամ կնոջն ասաց․

«Այ պառավ, գնա տես, թե ինչո՞ւ է մեր շունը հաչում»։

Պառավն ասաց․

«Դրա ժամանակը չէ․ ես հազիվ ճաշը պատրաստեմ, դեռ խմորն էլ չեմ հունցել, որ հաց թխեմ»։

Պոխյոլայի տերը բարկացավ․

«Կանայք միշտ պատճառ են փնտրում, որ գլուխ պահեն․ կամ վառարանին կպած տաքանում են, կամ էլ թավալվում են անկողնում․ ապա, տղաս, դու գնա տես, թե ինչո՞ւ է շունն հաչում․ մեր գամփռը երբեք իզուր տեղը չի հաչա»։

Երիտասարդը պատասխանեց․

«Ես ավելի կարևոր գործով եմ զբաղված․ կացինը պիտի սրեմ, ոստղոտ փայտերը պիտի ջարդեմ, վառելիք պատրաստեմ և վառարանը վառեմ»։

Պոխյոլայի տիրոջ զայրույթին էլ չափ չկար։ Ինքը գնաց տեսնի, թե ինչո՞ւ է շունն հաչում։ Գամփռը ցռուկը մեկ դեպի ծովի կողմն է դարձնում, մեկ բլուրներին է նայում։ Ինքը տերն էլ նայեց ծովի կողմը և տեսավ, որ ճեղքելով ծովի ալիքները, դեպի իրենց ափն է գալիս կարմիր մի նավ՝ ծածանելով կապույտ առագաստը։ Հետո նայեց բլուրների կողմը, տեսավ որ դեպի իր տունն է գալիս մի զարդարուն սահնակ․

Պոխյոլայի տերը տուն մտավ և ասաց․

«Մեզ մոտ օտար մարդիկ են գալիս․ մեկը նավով, մյուսը սահնակով․ ո՞նց իմանանք, լա՞վ գործի համար են գալիս, թե՛ կռիվ անելու»։

Պոխյոլայի տիրուհին՝ Լոուխին ասաց․

«Հիմա կիմանանք, ― և աղջկանը կարգադրեց, ― սնձենին դիր կրակը, թե այդ ընտիր փայտը այրվելիս արյուն դուրս տվեց, ուրեմն մեզ վրա կռիվ են գալիս, իսկ եթե այրվելիս ջուր ծլծլաց, կնշանակե, թե լավ գործի համար են գալիս»։

Աղջիկը փայտը դրեց կրակարանը ու քիչ հետո եկավ մորն ասաց․

«Ո՛չ արյուն տվեց փայտը, ոչ էլ այրվելիս ջուր ծլծլաց, այլ մեղր սկսեց ծորալ փայտից»։

Մայրն ասաց․

«Եթե փայտից սկսեց մեղր ծորալ, ուրեմն փեսացուներ են եկել։ Աղջի՛կս, լա՛վ իմացիր, նրանցից չես կարող ազատվել․ ձին օտար աչքից կարելի է թաքցնել, բայց գեղեցիկ աղջկան ինչպես էլ թաքցնես միևնույն է, փեսացուները նրան կգտնեն․ թեկուզ աղջկան քարե ամրոցի մեջ պահես, թեկուզ ծովի հատակում թաքցնես՝ նորից կգտնեն»։

Պառավը դուրս եկավ, մեկ էլ նայեց և ճանաչեց եկողներին․ աղջկանն ասաց․

«Այն որ գալիս է նավակով, դա ծերուկ Վեյնեմեյնենն է։ Իր նավակի մեջ նա ունի շատ թանկագին գանձեր։ Նա շատ իմաստուն և հզոր երգասաց է։ Իսկ նա ով գալիս է սահնակով, դա դարբին Իլմարինենն է․ նա գալիս է դատարկ ձեռքով, նրա ունեցածը ծուխ ու մուր է․ նրա սահնակում միայն խոստում կա։ Հենց որ նրանք տուն կմտնեն, կնստեն, որ հանգստանան, դո՛ւ, աղջիկս, մի աման մեղր բեր, և մեղրը կտաս նրան, որին ընտրել ես քեզ փեսացու։ Վեյնեմեյնենին տուր մեղրով լի ամանը, նա իր նավակում շատ ոսկի և արծաթ ունի»։

Գեղեցիկ աղջիկն այսպես խոսեց․

«Մայր իմ, դու ծնել, կերակրել ու մեծացրել ես ինձ, իմացի՛ր, ես հարուստ փեսացու չեմ ուզում։ Ես ծերուկ Վեյնեմեյնենին մարդու չեմ գնա։ Իմ ամուսինը պետք է գեղեցիկ լինի թե դեմքով, թե կազմվածքով։ Չի կարելի աղջկան ծախել։ Ես երիտասարդ Իլմարինենին եմ ինձ փեսացու ընտրում, թող նա գանձեր չունենա, բայց չէ՞ որ նա է կռել֊կոփել հրաշք֊ինքնաղաց Սամպոն»։

Մայրն ասաց․

«Դու հիմար ես, ինչպես գառնուկ, Իլմարինենը դարբին է, ոտն ու գլուխը շարունակ մրոտ․ նրան առնես, որ հա՛ նրա կեղտոտ շապիկնե՞րը լվանաս»։

Այսպես պատասխանեց աղջիկը․

«Ծերուկ Վեյնեմեյնենին չեմ ուզում պահապան դառնամ․ ես նրա հետ չեմ կարող ապրել, ձանձրալի կդառնա կյանքը ծերուկի հետ»։

Եվ ահա քիչ անց տուն մտավ Վեյնեմեյնենը ու դիմեց աղջկան․

«Կուզե՞ս, ով չքնաղ աղջիկ, կյանքդ կապես ինձ հետ, դառնաս իմ կինը, դառնաս իմ սիրած թռչնակը»։

Պոխյոլայի գեղեցկուհին իսկույն հարցրեց․

«Իսկ դու ինձ համար նավակ սարքեցի՞ր իմ իլիկների կտորտանքից»։

Վեյնեմեյնենը պատասխանեց․

«Ես քեզ համար ավելի լավ նավակ սարքեցի, քան ինքդ ուզեցիր․ այս նավակը ոչ անձրևից, ոչ էլ քամուց չի վախենում․ փրփուրի նման անցնում է ալեկոծ ծովի վրայով, ծաղկի նման ճոճվում է ծովի հարթությունների վրա։ Իմ նավը ծովի վրա իրեն ավելի ամուր ու հաստատ է պահում, քան տունն է կանգնած հողի վրա»։

Պոխյոլայի գեղեցկուհին այսպես պատասխանեց։

«Չեմ ուզում այն մարդուն, որ մշտապես ծովի ալիքների վրա է ապրում․ նրա խելքը քամին կտանի, ուղեղը կծեծեն հողմերը․ ո՛չ, կյանքս չեմ կապի քեզ հետ, չեմ ուզում, ծերուկ քո թռչնակը դառնալ, չեմ ուզում քո անկողինը սարքել և փափուկ բարձ դնել գլխիդ տակ»։

Պոխյոլայի գեղեցկուհին ընտրում է իր փեսացուն, բայց նախքան ամուսնանալը պառավ Լոուխին փեսացուին տալիս է մի քանի դժվար հանձնարարություններ․ հարսնացուի խորհրդով, փեսացու Իլմարինենը գլուխ է բերում բոլոր հանձնարարությունները

Իլմարինենն, այն ճարտար դարբինը, խրճիթ մտավ։ Աղջիկն անմիջապես ամանով լի անուշիկ մեղր հրամցրեց նրան։

Դարբինն ասաց․

«Ամողջ կյանքումս ես մի կաթիլ մեղր բերանս չեմ առնի, եթե կնության չտաք այս չքնաղ աղջկան»։

Պառավ Լոուխին ասաց․

«Որպեսզի աղջկանս քեզ կնության տամ, պետք է արժանի լինես տիրանալու իմ չքնաղ դստերը, որ երկնքի ու երկրի զարդն է, գեղեցիկ է գարնան ծաղկի պես։ Ա՛յ, եթե կարողանաս վարել, ցանքսի համար փխրացնել այն դաշտը, որտեղ վխտում են օձերը, միայն այն ժամանակ աղջիկս կհագնի հարսանեկան զգեստները, կհագնի իր ոտնամանները և քո կինը կդառնա»։

Ճարտար դարբինն այսպես խոսեց․

«Շատ վատ է քո հիշողությունը, տիրուհի․ ուրիշ խոսքեր էին քո լեզվի վրա, երբ ես գեղեցիկ կափարիչով հրաշք֊ինքնաղաց Սամպոն էի կառուցում»։

Դարբինն անմիջապես գնաց աղջկա սենյակն ու ասաց․

«Հիշո՞ւմ ես չքնաղ աղջիկ, երբ ես Սամպոն կառուցեցի, դու ամենաբարձրայլի առաջ սուրբ երդում տվիր, որ իմ կինը կդառնաս, իմ սիրելի թռչնակը կլինես։ Մայրդ քեզ ինձ կնության չի տա, եթե ես օձերով լցված դաշտը չվարեմ»։

Հարսնացուն այսպիսի խորհուրդ տվեց փեսացուին․

«Ով դու ճարտար դարբին Իլմարինեն, արծաթից խոփ սարքիր և ոսկեզօծիր․ դրանով դու դաշտը շատ արագ կվարես, օձերին էլ կտոր֊կտոր կանես»։

Դարբինը հնոցում ոսկի և արծաթ լցրեց ու մի լավ խոփ սարքեց, հետո երկաթե ոտնամաններ շինեց, պղնձե փաթաթաններ թրծեց սրունքների համար, ապա պողպատե վերնաշապիկ և քարե ձեռնոցներ սարքեց․ գութանին էլ լծեց կայծակնացայտ ձի և գնաց դաշտը։

Օձերն հենց դարբնին տեսան, ֆշշոցով գլուխները բարձրացրին, ձգեցին իրենց երկար վիզը և լայն բացելով բերանները՝ թունավոր լեզուները հանեցին և չորս կողմից վրա տվին դարբնին։

Բայց դարբինը չվախեցավ․ ասաց․

«Օձեր, ձեզ էլ Աստված է ստեղծել, բայց հեռացեք իմ ճամփից, հեռացեք այս դաշտից և գնացեք անտառի խորքերը, մտեք ճահիճների եղեգների մեջ։ Եթե այստեղից չեք հեռանա, ապա բարձրյալն Ուկկոյի կամքով ես ձեր գլուխը կջախջախեմ և դաշտը կմաքրեմ»։

Եվ մտրակեց ձիուն․ խոփը ջարդոտելով օձերի գլուխն ու մեջքը, դաշտը վարեց․ քիչ հետո դաշտը մաքրված էր։ Իլմարինենը դարձավ տուն և դիմեց տիրուհուն․

«Դե, ես արեցի այն, ինչ դու պատվիրեցիր․ հիմա քո սիրասուն ծաղկին, քո աղջկան ինձ կնութայն կտա՞ս»։

Պոխյոլայի տիրուհին պատասխանեց․

«Ո՛չ, դու արժանի չես իմ աղջկան․ երբ բռնես Տոունելիի արջին, երբ Մանալի անտառից բռնես բերես գայլին, այն ժամանակ իմ սիրասուն աղջիկը քեզ կնության կտամ»։

Դարբինը գնաց աղջկա մոտ, ասաց թե ինչ է պահանջում մայրը․

Աղջիկը փեսացուին խորհուրդ տվեց․

«Ես քեզ կսովորեցնեմ, թե ինչպես բռնես գայլին, ինչպես բերես արջին․ պողպատյա սանձ սարքիր և երկաթե երկար պարան․ դրանցով թե գայլին կբռնես, թե արջին»։

Դարբինը պողպատե սանձն ու երկաթե պարանը սարքեց և գնաց Տուոնելիի անտառն ու այսպիսի խնդրանք արավ․

«Ով դու Դումանի դուստր Տերհենետյար, դու անտառը պատիր մեգ֊մառախուղով, որ գազաններն իմ ոտնաձայնը չլսեն և չկարողանան փախչել»։

Անտառի դուստրը նրա խնդիրը կատարեց։ Իլմարինենն երկաթե պարանով կապեց արջի երախը, պողպատե սանձով սանձեց գայլին, վերադարձավ տուն ու դիմեց տիրուհուն։

«Դե, աղջկանդ տուր ինձ կնության։ Արջն էլ, գայլն էլ բռնել֊բերել եմ»։

Իսկ չար Լոուխին նորից ասաց․

«Չէ՛, դեռ էլի անելիք ունես․ իմ քնքուշիկ աղջկան քեզ կնության կտամ, եթե առանց ցանցի և ուռկանի Տուոնելիի խոր ջրերի միջից բռնես֊բերես չաղ֊խոշոր գայլաձուկը։ Իմացի՛ր, շատերն են փորձել այնտեղ որսալ այդ ձկան, բայց գնացողը ետ չի եկել»։

Իլմարինենը շատ մտահոգվեց, շատ տխրեց, մտավ աղջկա սենյակն ու ասաց․

«Մայրդ ինձ նոր, շատ դժվար բան է պարտադրել։ Տուոնելիի մռայլ ջրերում պետք է գայլաձուկ որսամ։ Բայց ոչ ցանց ունեմ, ոչ էլ հարմար ձկնորսական սարք»։

Իսկ Պոխյոլայի գեղեցկուհին դարձյալ հանգստացրեց փեսացուին և խորհուրդ տվեց․

«Ոհ, ճարտար դարբին, երբեք մի ընկճվիր։ Քո հնոցում մի հրեղեն արծիվ սարքիր և նա քեզ համար Տունելիի ջրերում կորսա ամենամեծ և չաղ գայլաձուկը»։

Դարբինը գործի անցավ․ կոփեց հրեղեն արծիվ․ թաթերը երկաթից, ճանկերը պողպատից, թևերն էլ պղնձից էին։ Չէր կարելի ասել, թե դա ամենամեծ արծիվն էր, բայց և փոքր էլ չէր․ կտուցը հարյուր սաժեն էր, լեզուն վեց նիզակաչափ, ամեն մի ճանկը՝ ոնց֊որ սուր գերանդի։

Իլմարինենը նստեց արծվի մեջքին և այսպիի պատվեր տվեց․

«Ով դու սիրելի արծիվ, թռիր այն կողմը, որ կողմը կհրամայեմ ես։ Տուոնելիի ջրերից դու պիտի որսաս մեծ֊չաղ գայլաձկան»։

Ասաց֊չասաց՝ արծիվը թափահարեց թևերը և օդ բարձրացավ․ մեկ թևով դիպչում էր ծովի ալիքներին, մյուսով հասնում է ամպերին․ ճանկերով ծովի հատակից ավազ էր հանում, կտուցով խփում էր ծովափի ժայռերին։

Եվ քիչ անց Իլմարինենին իջեցրեց Տուոնելիի սև ջրերի ափին։

Դարբինը քայլում է գետափով, փրփրոտ ալիքների մեջ որոնում է մեծ֊չաղ գայլաձկան, իսկ հրեղեն թռչունը թևածում է նրա գլխավերևում՝ պահպանում է իր տիրոջն ամեն տեսակ վտանգից։

Եվ ահա գայլաձուկը երևաց գետի ալիքների վրա․ լեզուն կացնի նման սուր է, ատամները՝ ոնց որ փոցխ․ մեջքին կարող է յոթը նավակ տեղավորվել։

Բացեց իր երախը գայլաձուկը և ուզում է կուլ տալ ճարտար դարբնին։

Բայց արծիվը հոգնած չէր․ վերևից թափով ընկավ նրա մեջքին, սուր ճանկերով չանգռեց գայլաձկան մեջքը և ուզում էր քարշ տալ, ափ հանել։

Գայլաձուկն էլ քնած չէր, թափ տվեց իրեն և սուր ատամներով բռնեց արծվի ճանկը։

Գայլաձուկը արծվին քաշում է դեպի հատակը։

Իսկ արծիվն է գայլաձկան քաշում է դեպի ափը։

Շատ քաշքշեցին իրար։ Արծիվն սկսեց թուլանալ․ ամբողջ ուժով թափահարեց հզոր թևերը, այնպես որ քամի բարձրացավ և ճանկն ազատեղ գայլաձկան երախից։

Հզոր արծիվը թևածեց գետի վրայով և կրկին նետվեց գայլաձկան վրա։ Այս անգամ մեկ մագիլը խրեց ձկան ուսի մեջ, մյուսով կառչեց ժայռին։

Արծիվը գայլաձկան ուզում է դուրս բերել գետից։

Գայլաձուկն ուզում է արծվին քաշել գետի հատակը։

Այս անգամ էլ արծիվը չկարողացավ հաղթել որսին։ Թեև ահռելի ձկան մեջքը պատռտված էր և մսերը քարշ էին ընկել կողերին, բայց գետի գայլն ազատվեց արծվի սուր ճանկերից։

Հրեղեն արծիվը մեկ էլ պտույտ եկավ օդում և երկրորդ անգամ հարձակվեց գայլաձկան վրա։ Թևերից բոցեր են ցայտում, աչքերից կայծեր։ Այս անգամ թռչունն իր բոլոր ճանկերը խրեց գայլաձկան մարմնի մեջ։ Հսկա ձկան թեփուկներից Մանալի ջրերը պսպղացին, իսկ արծվի փետուրներից շրջապատը մթագնեց։

Գայլաձուկը թպրտում էր արծվի պողպատե մագիլներում և չէր կարողանում ազատվել։ Իսկ արծիվը որսին պինդ սեղմած իր հզոր մագիլներում, օդ բարձրացավ։ Տեսավ քիչ հեռու մի առատաճյուղ կաղնի։ Արծիվն իր որսով իջավ կաղնու վրա, ուզեց ձկան համը տեսնել։ Եվ ահա՛ նա իր մագիլներով ծովային գայլի գլուխը բաժանեց մարմնից, մարմինն էլ մաս֊մաս արավ ու կերավ․ մնաց գլուխը։

Իլմարինենն այս որ տեսավ, ասաց․

«Այ դու թևավո՛ր, լավ օգնական չես, ինչ որսացիր՝ այն էլ կերար․ ես ինչ տանեմ Պոխյոլայի տիրուհուն»։

Արծիվն ասաց․

«Թողել եմ գլուխը․ սրանից Պոխյոլայի տիրուհու համար սեղան կսարքես»։

Իլմարինենը ձկան գլուխը բերեց տվեց Պոխյոլայի տիրուհուն և ասաց․

«Քո հրամանով ես հերկեցի օձերով լի դաշտը․ հետո հրամայեցիր, որ գնամ Մանալի անտառը և բռնեմ արջին ու գայլին․ այդ հրամանդ էլ կատարեցի։ Վերջապես հրամայեցիր որպեսզի Տուոնելիի ջրերում որսամ մեծ ու չաղ գայլաձկան․ ահա այդ հրամանդ էլ կատարել եմ․ հիմա ասա, վստահո՞ւմ ես ինձ․ աղջկանդ ինձ կնության կտա՞ս»։

Պոխյոլայի տիրուհին ասաց․

«Բայց վերջին հրամանս լավ չես կատարել․ գայլաձկան միսը կերել, միայն գլուխն ես բերել»։

Ճարտար դարբինը պատասխանեց․

«Ես ամենադժվար տեղից գայլաձուկ եմ որսացել․ իհարկե, այդպիսի ծանր գործի մեջ մի բան էլ կարող է թերի մնալ։ Դե, ուրեմն, ինձ կնության տուր քո աղջկան, որին տենչացել եմ երկար ժամանակ»։

Այստեղ Պոխյոլայի տիրուհին վերջապես ասաց Իլմարինենին ցանկալի խոսքերը․

«Այո, հիմա իմ աղջիկը քեզ կնության կտամ․ տարիներ շարունակ դու տենչացել ես նրան։ Քեզ եմ տալիս իմ քնքուշիկ, իմ հարազատ դստրիկը, թող նա քե՛զ, ո՛վ Իլմարինեն, դառնա կյանքի ընկեր, դառնա քո սիրելի թռչնակը»։

Վեյնեմեյնենը որ տեսավ, թե ինչ կատարվեց․ շատ տխրեց ու այսպես խոսեց․

«Ավա՜ղ, ինձ ծերուկիս․․․ Ես պետք է ջահել ժամանակս ամուսնանայի։ Ով ջահել օրերին տուն ու տեղ է դրել, ընտանիք է կազմել ու երեխաներ ունեցել, նա իր բախտից չի գանգատվի»։

Եվ ծերուկը տխուր֊տրտում մտածում էր, որ հասակն առած մարդը չպիտի մրցի երիտասարդի հետ, երբ մտադրվում է ամուսնանալ։

Հարսանեկան խնջույքի համար մեծ ցուլն են մորթու, գարեջուր պատրաստում

Հիմա երգենք այն մասին, թե ինչպիսի խնջույք սարքեց մռայլ Պոխյոլայի տիրուհին։

Թող բոլորը տեսնեն, թե նշանավոր տոհմի աղջկան ինչպիսի փառքով ու շուքով են ճամփու դնում։

Շատ հյուրեր պիտի կանչեն հարսանիքին, ուրեմն պետք է այնպիսի մսացու, որը բոլորը լիանան։

Եվ պառավն ընտրեց մի ցուլ․ ոչ շատ մեծ էր այդ ցուլը, ոչ էլ փոքր․ կոտոշները հարյուր սաժեն էին, ռեխը՝ հարյուր հիսուն։ Ծիծեռնակը նրա մեկ կոտոշից մյուսը թռչում էր հազիվ մի օրում․ ծիտիկն էլ նրա վզի շուրջը յոթ օրում կարող էր փաթ տալ, իսկ սկյուռը գլխից մինչև պոչը հազիվ անցներ մեկ ամսում։

Հարյուր ամենաուժեղ այրեր բռնել էին ցուլի կոտոշներից և հազար քաջ տղամարդ էլ քշում բերում էին հսկա ցուլին։ Բայց ոչ ոք, ո՛չ ահել, ո՛չ ջահել սիրտ չեն անում, չեն համաձայնում մորթել ահեղ ցուլին։

Եվ իր համար արածում է ցուլը։ Դունչը խոտերին է դիպչում, իսկ մեջքն ամպերն է քերում։

Իսկ ով ուզում է մոտենալ, ցուլն իր սև աչքերը խոժոռում է այդ մարդու վրա, և մարդը, թե երկու ոտք ունի, երկու ոտք էլ փոխ առած փախչում, պահվում է թփուտներում, կամ մագլցում ծառն ի վեր։

Հապա ո՞վ պիտի մորթի հարսանիքի մսացուն։ Ո՞րտեղ գտնել այդ քաջ մարդուն։ Եվ փնտրում են այդ սրտոտ մարդուն Կարելիայի անտառներում, փնտրում են Պոխյոլայի դաշտերում, փնտրում են քաջակորով շվեդների երկրում, փնտրում են ռուսների հյուրընկալ հողում, բայց ոչ մի տեղ հարմար մարդ չեն գտնում։

Եվ ահա՛ հանկարծ ծովից դուրս եկավ մի տարեց դյուցազն։ Հսկաների մեջ նա ոչ ամենքից մեծն էր, ոչ էլ ամենափոքրը։ Կարող էր տեղավորվել փայտե թասի հատակում, կամ էլ թե մաղի տակ։ Նրա բռունցքները երկաթից էին, գլխին քարե գլխարկ ուներ, ոտքերն ու սրունքներն էլ պինդ էին ժայռի պես։ Ձեռքին ուներ պղնձե դաստակով ոսկե դանակ։

Դյուցազնը անվախ մոտեցավ ցուլին․ մի հարվածով դանակը խրեց նրա կոկորդը և հսկա կենդանին ինչպես հնձված ցողուն՝ թավալվեց գետնին։

Ամեհի ցուլի միսը հազիվ տեղավորվեց հարյուր ղազանում, հարյուր սաժեն երշիկ պատրաստեցին, վեց տակառ ճարպ հալեցին, յոթ տակառ էլ արյուն քամեցին։

Պոխյոլայի տիրուհին ասաց․

«Ի՜նչ հարսանիք, որ առատ գարեջուր չունենանք»։

Եվ սկսեց պատրաստել խմիչքը։ Գարեջուր պատրաստելու համար նախ ջուր էր հարկավոր։ Տիրուհին հրամայեց բերել մի կաթսա։ Ոչ շատ մեծ էր այդ կաթսան, ոչ էլ փոքր։ Իր ծառաներին հրամայեց ջրով լցնել կաթսան։

Աղբյուրները ցամաքեցին, ջրհորները դատարկվեցին, մինչև կաթսան պռնկե֊պռունկ լցվեց։

Ջուրը շատ էր, բայց միայն ջրով գարեջուր չես պատրաստի։ Պոխյոլայի տիրուհին կաթսայի մեջ գարու հատիկներ լցրեց, հետո արդեն թթխմոր ավելացրեց, որպեսզի լավ, համով գարեջուր պատրաստի։

Պետք էր նաև ուժեղ կրակ գարեջուրն եփելու համար։

Այնքան վառելափայտ կտրեցին, որ Պոխյոլայի անտառները ցանցառացան։ Ապա մի այնպիսի խարույկ թեժացրին, որ ծուխը մինչև երկինք բարձրացավ։

Հետո կաթսան կրակի վրա դրին և բերանը կափարիչով փակեցին, որ եփվի և անուշ գարեջուր ստացվի։

Երեք օր ու երեք գիշեր անցավ, բայց անուշ խմիչքը դեռ պատրաստ չէր, գարեջուրը դեռ չէր փրփրում։

«Էլի ի՞նչ գցենք կաթսայի մեջ, ― մտածեց պառավ Լոուխին։

Այստեղ պառավին օգնության հասավ Կալեվալայի չքնաղ դուստրը՝ Օսմոթարը։ Գետնին ընկած էր մի տաշեղ․ աղջիկը վերցրեց, դրեց ափի մեջ՝ շփեց և հանկարծ սենյակում սկսեց վազվզել մի փափկամորթ սկյուռ։

Աղջիկն ասաց․

«Անտառի ուրախ բնակիչ, շուտ վազ տուր, մտիր կանաչ պուրակը, բեր եղևնու կոն և սոճու տերևներ»։

Սկյուռը վազեց հասավ անտառ, հավաքեց եղևնու կոներ, մի կապոց էլ սոճու տերևներ և բերեց հանձնեց աղջկան։

Օսմոթարը կոները և սոճու թարմ, բուրումնավետ տերևները գցեց կաթսայի մեջ, բայց կաթսայում խմիչքը չփրփրեց, անուշ գարեջուր չստացվեց։

Շատ տեսակի ծաղիկներ գցեցին ամանի մեջ բայց էլի ապարդյուն։

Հանկարծ աղջիկը տեսավ գետնին ընկած մի մարխիկ, վերցրեց դրեց ափի մեջ, շփեց և ահա՛ սենյակում սկսեց վազվզել մի դեղին կզաքիս։

Օսմոթարն ասաց․

«Ոսկեղենիկ կզաքիս, ճարպիկ գազանիկ, շուտ վազիր հասիր անտառի խորքը, մտիր արջի որջը և հենց նրա երախից ինձ փրփուր բեր»։

Կզաքիսը վազեց ընդարձակ դաշտերով․ անցավ գետերը, բարձրացավ ժայռերը, ապա մտավ անտառի խորքը, այնտեղ ուր արջերն են ապրում։ Արջի մռութից փրփուր էր կաթում, կզաքիսն իր թաթիկներով բերեց փրփուրը և հանձնեց աղջկան։

Օսմաթորը արջի բերնից առնված փրփուրը լցրեց կաթսայի մեջ, բայց էլի ուզած գարեջուրը չստացվեց։

Օսմաթարը մտածեց․ «Էլ ի՞նչ ավելացնեմ, էլ ի՞նչ գցեմ կաթսայի մեջ, որ ստացվի փրփրուն, անուշ գարեջուր»։

Եվ ահա՛ Կալեվալայի չքնաղ դուստրը, այն, որի ձեռքերն այնքան քնքուշ են, այն աղջիկը, որ թեթև ոտնամաններ է հագել և քայլում է շատ արագ, այս անգամ գետնին ծառի կեղև տեսավ, վերցրեց ու ասաց․

«Տեսնենք սրանից ի՞նչ կստացվի»։

Օսմաթարը կեղևը տրորեց ձեռքի ափերի մեջ, ապա տրորեց երկու զիստերի վրա և ահա՛ օդում սկսեց թռչկոտել մի թավամազ մեղու։

Աղջիկն ասաց մեղվին․

«Ո՛վ դու արագաթռիչ մեղու, թռի՛ր այնտեղ, որտեղ կհրամայեմ ես, թռի՛ր հասիր կապույտ ծովի մեջտեղում գտնվող կղզին․ այնտեղ, բուրավետ ծաղիկների մեջ ննջում է մի աղջիկ։ Դու ամենաընտիր մեղրատու ծաղիկներից հավաքիր քաղցրիկ հյութը և բեր դիր իմ ափի մեջ»։

Արագաթռիչ մեղուն կարճ ճամփով կտրում֊անցնում է դաշտերը, թռչում է կապույտ ծովի վրայով, հասնում է կղզին։ Տեսնում է մի սիրունիկ աղջիկ ննջում է մեղրատու ծաղիկների մեջ։ Մեղուն իր թևիկների, իր կնճիթի վրա ծաղիկներից վերցնում է անուշիկ հյութը և բերում դնում է Օսմաթորի ափի մեջ։

Կալեվի դուստրը մեղրատու ծաղիկների հյութը գցում է կաթսայի մեջ։ Վերջապես հեղուկը սկսում է խմորվել, փրփրել և քիչ հետո արդեն կաթսայի պռունկներից սկսում է թափվել անուշիկ գարեջուրը։

Գարեջուրն իսկույն լցնում են կաղնյա տակառների մեջ, բերանը պինդ փակում են և դնում մութ նկուղում, որ հարսանիքի հանդեսին հրամցնեն հյուրերին։

Պոխյոլայի տիրուհին հրամայեց, որ սկսեն հարսանիքի համար կերակուրներ պատրաստել․ հարյուր ղազանի մսերն սկսեցին կամ խաշել, կամ մեծ թավաների մեջ տապակել։ Մի քանի ղազան էլ ձավարի շիլա դրին օջախների վրա։ Հացն էլ բաղա՛րճ֊բաղա՛րճ՝ կիտեցին բլուրների նման։

Եվ ահա՛ քիչ անց, մութ նկուղում դրված գարեջրի տակառներից լսվեց ֆշշոց․ մոտեցան․ գարեջուրը տակառում փրփրում, ֆշշում ու ձայն է տալիս․

«Չե՛մ ուզում մնալ մութ նկուղում․ այստեղ ես հարգ ու պատիվ չունեմ։ Իմ տեղն ուրախ սեղանի վրա պիտի լինի․ այնտեղ ես թասերի մեջ կշողշողամ, հյուրերը կգովեն֊կփառաբանեն ինձ և իմ պատվին երգեր կերգեն»։

Սկսեցին փնտրել երգչի, որ գովերգի ու փառաբանի գարեջուրը։ Եվ ահա՛ նկուղը բերին լոսդին, ապա գայլաձկին․ բայց ի՛նչ երգիչ դուրս կգա դրանցից։ Ո՛չ լոսդու, ոչ էլ գայլաձկան փորից ձայն չի լսվում։

Հետո գնացին բերին մի փոքրիկ տղայի։ Բայց կաթնակեր երեխայի ի՛նչ բանն է գարեջուր փառաբանելը։

Իսկ գարեջուրը բարկացել և ավելի ուժեղ է ֆշշացնում, քիչ է մնում տակառը տրաքեցնի և թափվի հատակին։

Վախեցավ պառավ Լոուխին․ կանչեց իր աղջկանը, ապա ծառաներին, ստրուկներին և հրամայեց․

«Գնացեք կանչեցեք, որ հյուրերը գան և սկսեն քեֆ անել։ Կանչեցեք բոլոր պոխյոլցիներին, կանչեցեք աղքատներին և թշվառներին, բոլոր կույրերին և տառապյալներին, կանչեցեք բոլոր կաղերին և հաշմանդամներին։ Կույրերին բերեք նավակներով, կաղերին ձիերով, հաշմանդամներին սահնակներով։

Հարսանիքի կանչեցեք Կալեվալայի որդիներին և ամենից առաջ ծերուկ իմաստուն Վեյնեմեյնենին․ թող նա երգի, որ ժողովուրդը լսի նրա իմաստուն երգերը, լսի և ուրախանա։ Միայն ո՛վ դու իմ դստրիկ, չգնաս այն կղզին, որտեղ ապրում է Կաուկոմեյլին և այդ խենթավուն Լեմմինկայնենին չկանչես հարսանիքի»։

Աղջիկն հարցրեց․

«Ինչո՞ւ չկանչեմ Լեմմինկայնենին»։

Լոուխին պատասխանեց․

«Նա տաքարյուն, անզուսպ տղա է։ Սիրում է վիճել և կռիվներ սարքել․ նա ծաղր ու ծանակի կենթարկի մեր սիրունիկ աղջիկներին․ այդ չար տղան մեր խնջույքը կխանգարի»։

Եվ աղջիկը, ծառաներն ու ստրուկները գնացին չորս կողմը և բոլորին, ում հանդիպեցին, կանչեցին հարսանիքի․ կանչեցին պոխյոլայից ու կալեվալայից, կանչեցին գյուղացիներին և վարձով աշխատողներին, կանչեցին կապա հագած կազակներին և արհեստավորներին։ Միայն չկանչեցին կղզեբնակ այն քաջ որսորդին, այն հմուտ ձկնորս Լեմմինկայնենին։

Փեսային և հարսին մեծ պատիվներ են անում։ Վեյնեմեյնենը երգում և շնորհակալություն է հայտնում հյուրասիրության համար

Պառավ Լոուխին ոտ ու ձեռ ընկած հսկում է, որ միսը լավ խաշեն, խորովածը հյութալի լինի, ձկները տեղը տեղին տապակվեն, կարկանդակներն էլ փափուկ ու համեղ լինեն։

Հանկարծ պառավն անսովոր աղմուկ է լսում․ նայում է ծովի կողմը, անտառի կողմը։

«Այս ովքե՞ր են գալիս սահնակներով ու նավակներով․ չլինի՞ թե թշնամու զորքն է խուժում իմ երկիրը»։

Մեկ էլ նայեց․ չէ՜, ոչ մի թշնամի էլ չկա։ Դրանք հարսանքավորներն են, որ փեսացուին մեջներն առած աղմուկով գալիս են։ Եվ պառավն ասաց․

«Իհարկե դա իմ փեսան է․ նա հազար մարդի մեջ էլ աչքի կընկնի, ոնց որ կաղնին է աչքի ընկնում անտառի ծառերի մեջ, ոնց որ լուսինն է աչքի ընկնում աստղազարդ երկնքում։ Նրա ձին սև է, քանց ագռավը, արագաթռիչ է, քանց արծիվը, հախուռն է, քանց քաղցած գայլը»։

Հյուրերն աղմուկով լցվեցին Պոխյոլայի տիրոջ բակը։ Լոուխին ասաց․

«Է՛յ դու, ստրուկներից ամենաուժեղը, շուտով իմ փեսայի ձեռքից վերցրու ձիու սանձը։ Ձին տար կապիր ախոռի ամենալավ տեղը, տակը փափուկ դարման լցրու և աղբյուրի ջրից տուր, որ խմի․ պղնձե տաշտակի մեջ ցորեն ու ընտիր գարի դիր ձիու առաջ։ Հետո մեջքն ու բաշը լավ թիմարիր, մեջքն էլ արծաթազօծ կտորով ծածկիր»։

Երբ մյուսների ձիերն էլ տեղավորեցին, հյուրերն իրար ետևից սկսեցին տուն մտնել։ Միայն փեսան՝ ճարտար դարբին Իլմարինենը չի շտապում տուն մտնել։ Պառավ Լոուխին դիմեց երիտասարդներին․

«է՛յ, ջահել հերոսներ, շո՛ւտ իմ փեսային տուն բերեք․ դռան վերևի գերանը բարձրացրեք, որ գլխարկը չդիպչի, շեմը ցածրացրեք, որ կրունկը չակռկի, դուռը կրնկահան արեք, որ փեսաս կարողանա ազատ տուն մտնել»։

Վերջապես փեսան տուն մտավ, նայեց չորս կողմը․ տան պատերն ու առաստաղը Կալեվալայի ամենալավ փայտերից էին պատրաստված, աթոռները մետաղներից էին սարքված, սեղանները ոսկեզօծ էին, իսկ հատակին մետաքսե կարպետներ էին փռած։ Վառարանը պղնձից էր ձուլված, օջախն էլ արդեն ամենադիմացկուն քարերից էր սարքված։

Փեսան այսպես խոսեց․

«Ով դու բարձրայլդ Ուկկո, թող քո աչքը հովանի լինի այս տան վրա, որ բոլորը ողջ, առողջ և ուրախ ապրեն»։

Տիրուհին ասաց․

«Դու էլ որ մեր հարկի տակ ես մտել, միշտ ողջ և առողջ, կայտառ և ուրախ լինես»։

Ապա տիրուհին կանչեց աղախնուն և ասաց․

«Կեչու կեղևը վառիր և բեր, որ լույսի տակ տեսնեմ՝ փեսացուիս աչքերը սև՞ են, ծավի՞, թե՞ չէ վուշի նման դեղնավուն են»։

Աղջիկը կեչու կեղևի ծայրը վառեց և բերեց, բայց կեչին պեծպլտում էր, ավելի շատ մուխ էր արձակում, քան բոց, դրա համար էլ ոչինչ չէր կարելի որոշել․ այն ժամանակ պառավն ասաց․

«Այս ինչ բան է, փեսայիս դեմքը ծխից սևացավ, գնա բեր մոմ, սպիտակ մոմ, որ պայծառ լույս արձակի, և ես լավ զննեմ փեսայիս դեմքը»։

Աղջիկը բերեց սպիտակ մոմ, վառեց և Լոուխին պայծառ լույսի տակ զննելով փեսայի դեմքն, ասաց․

«Հիմա արդեն տեսա, թե ինչպիսի աչքեր ունի իմ փեսան․ նրանք պայծառ են, ինչպես ծովի փրփուրը, խորն են ինչպես ծովի հատակը, պարզ են ինչպես գարնան ծաղիկը։ Դե՛, իմ փեսային նստեցրեք վերին գլուխը, որ բոլորը տեսնեն նրա դեմքը, որ բոլորը խնդան նրա արևով»։

Պոխյոլայի տիրուհին հարսանքավորներին շատ առատ հյուրասիրեց։ Սեղանին անպակաս էր ցուլի և խոզի մսից տապակոցն ու երշիկը, ընտիր տեսակի ձկնեղենն ու ամեն տեսակ խմորեղենը։ Ամենալավ պատառները փեսայի առաջը դրեց և գարեջուրն էլ երկուկանթանի թասով ամենից առաջ փեսային մատուցեց։

Շատ կերան֊խմեցին հյուրերը։ Բոլորն ուրախ, զվարթ ասում֊խոսում էի, բայց մի բան պակասում էր․ չէր լսվում երգի ձայնը, ոչ ոք չէր երգում։

Ծերուկ իմաստուն Վեյնեմեյնենը բարձրացրեց ոսկեգույն գարեջրով լի թասը և այսպես խոսեց․

«Գարեջուր, դու շատ ընտիր խմիչք ես, բայց չի կարելի քեզ խմել առանց երգի։ Այնպես արա, որ մարդկանց տրամադրությունն ավելի բարձրանա, և երգիչներն ուրախ երգեր երգեն։ Հապա ո՞վ է այն ոսկեբերանը, որ առաջինը կսկսի երգել։ Թող սկսի, որ ավելի ուրախ անցնի ժամանակը, ավելի փառավորվեն մեր հարսն ու փեսան»։

Գետնին մի երեխա էր նստած․ այսպես խոսեց նա․

«Ես թեև փոքր եմ և մարմնով թույլ, բայց ուզում եմ երգել․ չէ՞ որ մարմնով ուժեղ տղամարդիկ չեն ուզում երգել։ Թեև լղարիկ եմ և սրունքներս դեռ չեն պնդացել, բայց ես կերգեմ, որ երեկոն ավելի ուրախ անցնի և այս օրը միշտ հիշվի»։

Վառարանին մի ծերունի էր նստած․ այսպես խոսեց նա․

«Այս խնջույքին երեխան թող չերգի և անմիտ խոսքեր թող չթոթովի․ երեխայի երգերում շատ շինծու բաներ կան, աղջիկների երգերում միտք չկա։ Նրանք, ովքեր բազմել են աթոռներին, թող երգեն իմաստուն երգեր»։

Բայց ոչ ոք չի ուզում երգել։ Պոխյոլայի տիրուհի պառավ Լոուխին զարմացավ, ասաց․

«Գուցե ես վատ գարեջուր եմ պատրաստել, գուցե ես անուշ խմիչքի փոխարեն դառն խմիչք եմ լցրել թասերի մեջ։ Մի՞թե չկա մեկը, որ սկսի երգել․ աթոռները հո չեն երգի իրենց վրա նստած տղամարդկանց փոխարեն, լուսամուտի փեղկերը հո չեն երգի․ մի՞թե մեր հերոսների շրթունքներին սառել է երգը։ Հապա ո՞վ է, որ առաջինը կսկսի երգել մեր այս փառահեղ հանդեսում»։

Բայց էլի ոչ մեկը ձայն չի հանում․ ոչ ոք չի ուզում երգել։

Այն ժամանակ ծերուկ Վեյնեմեյնենն ասաց․

«Դե, քանի որ ձեր մեջ չգտնվեց մեկը, որ ինձ հետ երգի, մենակս կերգեմ․ ես ի ծնե երգիչ եմ, և կերգեմ այն, ինչ գիտեմ, ինչ սովորել եմ»։

Եվ ահա ծերուկ Վեյնեմեյնենը սկսեց երգել ուրախ երգեր․ հնչեց նրա հզոր֊իմաստուն խոսքը։

Շատ երգեր գիտեր Վեյնեմեյնենը, ավելի շատ, քան քարեր կան լեռներում, ավելի շատ, քան ծաղիկներ կան դաշտում։

Հարսանիքավորները հիացան նրա սրտալի֊իմաստուն երգերով։ Երգում է Վեյնեմեյնենը և անբերրի հողը պարարտանում է ու սկսում է աճել ոսկեհատ ցորենը, ծովափի ավազը դառնում է ընտիր հացահատիկ, ծովի ալիքներն էլ քաղցր մեղր են դառնում։

Ամեն ինչ կարող է անել ծերուկ Վեյնեմեյնենը իր իմաստուն երգերով․ ժեռ քարից կարող է փափուկ բաղարճ ստանալ, իսկ փափուկ ձյունից կոշտ աղ ստեղծել։

Խնջույքին հրավիրված բոլոր մարդիկ, թե ահել ու ջահել, թե տղա թե աղջիկ շատ ուրախացան Կալեվալայի դյուցազնի երգերով։

Եվ ծերունին այսպիսի խոսքերով ավարտեց իր երգը․

«Ով դու բարձրյալդ Ուկկո, օգնիր որ մարդիկ այստեղ միշտ ուրախ, երջանիկ և լիառատ ապրեն, ինչպես այս խնջույքի օրը։ Քանի ապրում են այս տան տերն ու տիրուհին, թող ամենայն օր ուրախ երգեր հնչեն այս հարկի տակ։ Ուկկո, առատ վարձատրիր այս մարդկանց աշխատանքը․ թող նրանց տունն ու ամբարները միշտ լիքը լինեն ամենայն բարիքներով․ թող նրանց ուռկանները միշտ առատ որսով լցվեն։ Ե՛վ եկող ամառը, և՛ հաջորդ տարին, թող ոչ ոք չզղջա, որ նստել է այս հարկի տակ և զվարճացել է, որ մասնակից է եղել այս խնջույքին»։

Աղջկան հիշեցնում են իր հայրական տանն անցկացրած օրերը և թե ինչ է սպասում նրան ամուսնու հարկի տակ

Հյուրերը կուշտ ու կռինչ կերան֊խմեցին և շատ զվարճացան այն մռայլ Պոխյոլայում։

Հարսանեկան հանդեսն իր վախճանին հասավ։ Ժամանակն էր, որ աղջիկը թողնի հորական օջախը և գնա նոր տունը՝ մտնի ամուսնու հարկի տակ։

Փեսան արդեն պատրաստել էր սահնակը, բայց Լոուխին ասաց նրան․

«Իմ ազիզ փեսա, մի շաբաթ սպասել ես, մի քիչ էլ սպասիր, դեռ պատրաստ չէ իմ աղջիկը տանից դուրս գալու․ մազերի կեսը հյուսել է, մյուս կեսը դեռ հյուսված չէ․ աջ ոտքի կոշիկը հագել է, ձախ ոտքինը դեռ չի հագել․ մեկ ձեռնոցն արդեն հագել է, մյուսը դեռ ոչ»։

Վերջապես աղջիկը հագնվեց֊զուգվեց։ Տիրուհին այսպիսի խոսքերով դիմեց աղջկան․

«Դուրս արի իմ չքնաղ, իմ ազիզ դուստր․ դե՛, աղջիկը ծախու ապրանք է․ փող ունեցողն էլ հո պատրաստ է գնել քեզ պես սիրունիկ թռչնակին։ Դու շատ էիր սիրում ոսկին ու արծաթը․ քեզ տված ընծան ընդունեցիր և մատիդ մատանի հագցրիր։ Դե, ժամանակն է, որ սահնակ նստես և ճամփա ընկնես։

Դու շատ ծանր ու թեթև չարիր և իսկույն համաձայնվեցիր ամուսնանալ։ Շատ արցունք կթափես, որ հորական տունը թողնում ես, հեռանում ես քո սիրելի մայրիկից և օտար հարկի տակ ես մտնում։

Դու հանգիստ֊անդարդ ապրում էիր հորդ տանը։ Փթթում էիր, ոնց որ ծաղիկը դաշտում, դեռ անկողից չելած կարագն ու կաթը պատրաստ էր քեզ համար։ Հացն էլ արդեն մաքուր ու սպիտակ․ թե կարագն ու կաթը չուտեիր, խոզի միսը հո կար ու կար։

Ոչ մի հոգս չունեիր, հրճվում էիր նոճիներով և կեչիներով։ Թիթեռի նման ուրախ թռվռում էիր մեր դաշտերում և պուրակներում։ Իսկ հիմա հեռանում ես քո հարազատ տնից, գնում ես օտար հարկի տակ․ մի անծանոթ ընտանիք ես մտնում։ Այնտեղ ամեն ինչ ուրիշ տեսակ է լինելու․ նրանց դուռն ու լուսամուտը թե նրանց ուզած ձևով չփակես ու բացես՝ վրադ կփնթփնթան․ նրանց ուզածի պես չես կարող վառարանը վառել․ ինչ էլ անես, քաղցր խոսք չես լսի, էլ առաջվա պես չես կարողանա ուրախանալ․ կուշտ փորով հաց էլ չես ուտի։ Դու, սիրունիկ աղջիկս, հենց գիտեիր, թե կերթաս մի գիշեր կմնաս և կվերադառնաս․ այդպես չէ, դստրիկս, դու ոչ թե մեկ գիշերով, մեկ ամսով կամ մեկ տարով ես գնում, այլ ամբողջ կյանքդ անց ես կացնելու ամուսնուդ տանը՝ հորիցդ հեռու և մորդ կորուստը քաշելով»։

Աղջիկը ծանր հոգոց հանեց և ասաց․

«Քանի դեռատի աղջիկ էի, միտք էի անում, թե դեռ փոքր եմ, հորս֊մորս խնամքի տակ եմ՝ ինձ բանի տեղ չեն դնում, բայց հենց որ մարդու գնամ, հենց որ մի ոտքս սահնակում լինի, մյուս ոտքս դնեմ ամուսնուս շեմին՝ ինձ կմեծարեն, պատիվս ավելի շատ կլինի։ Ահա՛, թե ինչ բաներ էին անցնում մտքովս, բայց այժմ, երբ իղձս կատարվեց, երբ արդեն շուտով ոտքս դնելու եմ ամուսնուս սահնակին, խելքիս չի հասնում, թե ինչպես եղավ, որ ամեն ինչի մասին սկսում եմ ուրիշ տեսակ մտածել։ Սիրտս ուրախ չէ, որ թողնում եմ իմ շեմը, այն հարազատ շեմը, որտեղ անցել է իմ մատաղ կյանքը։ Գնում եմ դառն մտածումներով, ոնց որ մարդ մոտենա գետին ու սկսի քայլել գարնան բարակ և սայթաքուն սառույցի վրայով։ Մտքերս շատ են պղտորվել և մռայլ են, ինչպես աշնանային ամպամած երկինքը»։

Աղջկա խոսքերը լսեց նաև տան ծառան, այն պառավ կինը և ասաց․

«Դու հորական տանից գնում ես և տառապանքն անբաժան կլինի քեզանից․ այնտեղ արդեն քո ոտքերի համար պատրաստ են շղթաներ։ Շուտով կտեսնես, թե ինչ կոպիտ կխոսի քեզ հետ կեսրայրդ, սկեսուրդ էլ հա կփնթփնթա․ տեքորդ խոսքերը հո մի ղազան մեղրով չի ուտվի, իսկ տալդ երեսը շուռ կտա քեզանից։ Ամուսինդ էլ նորապսակ օրերի նման քո ամեն խոսքին մտիկ չի տա․ նրանից փաղաքշական խոսք չես լսի․ ինչքան էլ նա տեսքով լավն է, միևնույն է, նա քեզ իր հարազատների կշտամբանքից չի պաշտպանի։ Քո հոր տանը դու անհոգ ծաղիկ էիր․ մայրդ քեզ կոչում էր՝ արև, հայրդ՝ լուսին․ զուլալ աղբյուր էր քեզ անվանում եղբայրդ, քույրդ՝ աղավնյակ։ Հորդ տանը դու թագուհի էիր՝ առանց թագի։ Իսկ ամուսնու տանը կինը՝ ոնց որ գերի։ Գիշեր֊ցերեկ կաշխատի և չեն թողնի, որ գոնե կուշտ քնի֊հանգստանա։ Լաց աղջիկս, լա՛ց, թող սիրտդ թեթևանա, որ դիմանաս գալիք փորձություններին»։

Աղջիկը խոր հոգոց հանեց և դառը֊դառը լացեց․ արցունքի հեղեղ թափվեց աչքերից․

«Իմ հարազատ հայրիկ ու մայրիկ, դու ալեզարդ պառավ, այս ո՞ւր եք ուղարկում ինձ, թշվառիս, ինչո՞ւ այսքան հոգս ու ցավ եք դնում իմ ուսերին»։

Այդ ժամանակ խոսեց այն երեխան, որ նստած էր հատակին․

«Մի լար, ով դու չքնաղ աղջիկ, հոգսերդ տուր ձիուն, նրա թիկունքն ուժեղ է և ամեն տեսակ բեռ կտանի։ Նայիր աջ կողմդ, տե՛ս, սարի պես ամուսինդ է կանգնած մեջքիդ։ Քամուն տուր վատ մտքերդ․ դու գնում ես երջանիկ կյանքով ապրելու։ Քո ամուսինն ամենաուժեղ և հմուտն է բոլոր տղամարդկանց մեջ։ Նրա նետը միշտ նպատակին է խփում, նրա հմուտ ձեռքերն ամեն ինչի ընդունակ են։ Նա բազմաթիվ նախիրներ ունի, որ արածում են Կալեվալայի անտառներում և արոտներում։ Նրա դաշտերի բերքն առատ է․ ինչքան ուզես ցորեն և գարի ունի։ Փողն էլ հո շեղջ֊շեղջ․ պֆենինգներին էլ հո հաշիվ չկա»։

Նորահարսին խրատում են, թե նա ինչպես պիտի պահի իրեն ամուսնու տանը։ Մի պառավ կին իր կյանքի ողբերգությունն է պատմում

Հարսանիքի հյուր, Կալեվալայի չքնաղ դուստր Օսմոթարը մտածեց․ «Նորահարսին պետք է բարի խորհուրդներ տալ, որ նա կարողանա ուրախ կյանքով ապրել ամուսնու տանը և սկեսուրից ոչ թե կշտամբանք, այլ գովասանք լսի»։

Այսպիսի խոսքերով նա դիմեց հարսին․

«Դու նոր փթթած ծաղիկ, լսիր իմ խոսքերը և ականջիդ օղ արա։ Դու թողնում ես քո հայրական շքեղ տունը և մտնում ես ուրիշի հարկի տակ։ Այնտեղ ամեն ինչ քո ուզածի նման չի լինի, դրա համար էլ ինչ ուզում ես վերցրու քո հայրական տնից, միայն մի քանի բան թող այստեղ մնա։

Այստեղ թո՛ղ քո երազանքները, հանձնիր այն այստեղի աղջիկներին․ երգերդ թող մնան ձեր տանը, չարաճճիություններդ մի կողմ շպրտիր, ծուլությունից բոլորովին ձեռք քաշիր։ Հին սովորություններդ մոռացիր և նոր բաներ սովորիր։ Խոնարհ ու հնազանդ եղիր, որ քեզ գուրգուրի կեսրայրդ, որ քեզ փայփայի սկեսուրդ, խաթրդ պահի տեքրդ, և սրտով սիրի տալդ։

Քանի ապրում ես, քանի երկնքում շողում է լուսինը, ապրիր մաքուր վարք ու բարքով։ Ամուսինը միշտ սիրում ու գնահատում է, երբ կինը տեղը տեղին կառավարում է տունը․ շատ է ուրախանում, երբ ամեն օր կնոջ վարվեցողության մեջ նոր արժանիքներ է տեսնում։

Թեկուզ ծերուկ կեսրայրդ գայլի պես վայրենի լինի, սկեսուրդ մրթմրթան արջ, թեկուզ տեքրդ օձի նման ֆշշա, տալդ էլ հա վրադ ճղճղա, նրանց պատվիր ու հարգիր, ինչպես հարգում էիր սիրելի հորդ և հարազատ մորդ։

Աշխատիր որ խելքդ կտրուկ, միտքդ պայծառ լինի։ Թող աչքդ ամենատես լինի․ նույնիսկ երեկոները թե լույս չի վառվում տանը, թող աչքդ մթան մեջ էլ տեսնի, որ ամեն գործի հասնես։ Ականջդ թող սուր լինի․ լուսադեմին հենց որ աքլորը մեկ անգամ կանչեց, էլ չսպասես, որ երկրորդ անգամ կանչի․ տեղիցդ վեր կաց ու գործի անցիր, թող ծերուկն ու պառավը իրենց համար հանգիստ քնեն։

Թե որ աքլորը չկանչի, թող լուսինն ու Մեծ արջը քեզ համար նշան լինեն, որ լուսադեմին ելնես փափուկ անկողնից, ամուսնուդ տաք գիրկը թողնես և տան գործն սկսես։ Թե անթեղված կրակը չգտնես՝ նոր միայն զարթնեցրու ամուսնուդ, որ նա կայծքարով վառի տաշեղի ծայրը․ դու տաշեղի լուսով շտապիր գոմն և անասուններին կերակրիր։

Առաջ կովերին տուր կերը, հետո ոչխարներին․ ընտիր խոտ ու գարի դիր ձիերի առաջ․ խոզերի ուտելիքն էլ տաշտերի մեջ լցրու։

Չլինի թե քունդ տանի և գոմում քնես․ հենց որ անասուններին կերակրեցիր, վազիր դեպի սենյակը, չէ՞ որ արդեն երեխան զարթնեց ու լաց է լինում, նրան հագցրու և կերակրիր։

Հետո դույլը վերցրու, ավելն էլ թևիդ տակը և տունն ու բակը մաքրիր։ Թե տալիդ երեխան լաց է լինում, նրան նստացրու թախտին, աչքերը սրբիր, գլուխը շոյիր և կարագը քսիր հացին ու տուր երեխայի ձեռքը։

Հետո արդեն տան պատերն ու օճորքը փոշուց ու մրից մաքրիր։ Այս էլ իմացի՛ր, գլխիդ լաչակը, շորերդ ու կոշիկներդ միշտ մաքուր լինեն։ Եթե շենք ու շնորհքով չերևաս, այդ չի դուր գա ամուսնուդ և քո սիրելին էլ կսկսի քեզ վրա փնթփնթալ։

Մկան նման թող սուր լինի քո լսողությունը․ ոտքերդ էլ արագավազ՝ նապաստակի նման։ Մեկ էլ տեսար դաշտից վերադարձավ տեքրդ, անտառից տալդ, ամուսինդ էլ հունձ է արել և բեզարած տուն է եկել ― անմիջապես մեծ թասով ջուր լցրու նրանց ձեռքերին և քաղցր խոսքերով նրանց սիրտն առ։

Թե որ սկեսուրդ տուն գա այլուրի պարկը մեջքին, անմիջապես ընդառաջ վազիր, գլուխդ խոնարհիր և պարկն ուսիդ առած՝ տար դիր հացատունը։

Թե որ չիմանաս ինչ գործ սկսես, սկեսրոջդ հարցրու․

«Ախ, իմ հարազատ սկեսուր, ասա, հիմա ի՞նչ գործ անեմ»;

Սկեսուրդ քեզ կպատասխանի․

«Ահա՛, թե ինչ պիտի անես հիմա։ Ալյուրը լից տաշտը և խմոր հունցիր, հետո վառարանը ջեռացրու, փափուկ կարկանդակներ եփիր, հետո արդեն բոլոր ամանները լվա և կարգին֊սարքին դասավորրիր»։

Դու անմիջապես սկսիր սկեսրոջդ պատվերը կատարել։ Աշխատանքդ ինչքան էլ ծանր լինի՝ չտնքաս, հոգոց չհանես, որ սկեսուրդ չմտածի, թե զայրանում ես, որ հանգիստ չունես և տան բոլոր հոգսը քեզ վրա է ընկած։

Թե որ ջուրը պակաս է, անմիջապես դույլերը վերցրու և աղբյուրը ջրի գնա։ Շատ մի մնա այնտեղ, որ սկեսուրդ կամ սկեսրայրդ չմտածեն թե աղբյուրի ջրի մեջ ես նայել, հիացել քո սիրունիկ երեսհարքով և ջուրն ուշ ես տուն հասցրել։

Թե որ գնաս ցախ բերելու, ցախի կտորտանքը դես֊դեն մի շպրտիր․ ցախն էլ որ տուն բերիր, մի շպրտիր գետնին, որ աղմուկ չլինի, թե չէ սկեսուրդ և սկեսրայրդ կմտածեն՝ զայրացել ես, որ հանգիստ չունես և ծանր գործերը միշտ քեզ վրա են դնում։

Թե որ սկեսուրդ ուզենա լողանալ, բաղնիքը լավ տաքացրու, այնպես որ ծուխ ու մուր չլինի․ ինքդ էլ շատ չմնաս բաղնիքում, որ սկեսուրդ չասի, թե նստել բաղնիքի նստարանին հանգստացել ես։ Հենց որ ջուրը եռա, գնա սկեսրոջդ մոտ և ասա․

«Ա՛խ, դու իմ սիրելի սկեսուր, բաղնիսը տաքացրել եմ, ջուրն էլ եռացրել, դափնու ճղերից ավելն էլ պատրաստ է։ Արի լողացի ինչքան կուզես․ ես էլ գլխիդ կկանգնեմ, որ ջուր լցնեմ ուզածիդ չափ։

Հետո արդեն տնեցիների համար զգեստներ կկարես, որին կապա, որին շապիկ, որին գլխարկ։

Եթե հյուրեր գան, սիրալիր ընդունիր նրանց, համով ճաշեր ու թխվածքներ պատրաստիր։ Հյուրերին ճամփու դնելիս նրանց մինչև բակը ուղեկցիր և շուտ տուն վերադարձիր, որ ամուսինդ չսրտնեղի։

Թե որ ուզենաս գյուղամեջ գնալ, անպայման խնդրիր սկեսրոջդ թույլտվությունը։ Եվ ում էլ հանդիպես գյուղում, խելքդ ու շնորհքդ ցույց տուր, ավելորդ բաներ չխոսես, սկեսրոջդ չփնովես։ Գյուղի հարսներն ու կանայք կարող են հարցնել, թե՝ «սկեսուրդ քեզ կարագ տվե՞լ է որ ուտես, ինչպես հարազատ մայրդ էր ուզածդ ժամանակը տալիս»։ Չլինի թե վերցնես ու ասես․ «Չէ՛, ես կարագի երես չեմ տեսել»․ ասա, «Միշտ էլ ինձ գդալով կարագ է տալիս, թեև մի անգամ ամռանն ես կարագ կերել, այն էլ անցյալ տարվանից մնացածը։

Այս վերջին խրատս էլ լսիր, չքնաղ աղջիկ։ Ահա՛, դու արդեն հեռանում ես հորական տանից և գնում ես ուրիշի հարկի տակ։ Հարազատ մորդ չմոռանաս և նրան չզայրացնես։ Չէ՞ որ նա իր կյանքը քեզ համար է մաշել, իր կաթով քեզ կերակրել֊մեծացրել է, քեզ համար գիշերները չի քնել, իր բերնից կտրել, քե՛զ լավ պատառները տվել։

Ով իր հարազատ մորը մոռանա կամ նրան զայրացնի, նա այլն աշխարհում էլ հանգիստ չի ունենա։ Ստորջրյա Տուոնելիի աշխարհում Մանալի աղջիկը նրան կասի․

«Ինչպե՞ս եղավ, որ դու հարազատ մորդ մոռացար և նրան զայրացրիր։ Չէ՞ որ նա քեզ համար շատ է տանջվել․․․ ա՜յ դրա համար էլ դու այստեղ կտանջվես»։

Գետնին, կարպետի վրա նստած պառավ կինն այսպիսի խոսքերով դիմեց նորահարսին․

«Աքլորն էլ երգում է իր սիրած հավի համար, գարնանը ագռավն էլ է սիրո երգեր երգում․ չէ՞ որ նրանք իրենց թառի կամ ծառի վրա, իրենց ուզածի նման են ապրում։ Իսկ ես ոչ տուն ունեմ, ոչ գանձ, ամբողջ ժամանակ ապրում եմ՝ չիմանալով ինչ բան է ամուսնական սերը։

Հիմա դու, սիրելի աղջիկ, գնում ես հորական տանից, այս բանը լավ իմացիր, ամուսնուդ բոլոր քմահաճույքներին մի ենթարկվիր, ինչպես ես ենթարկվեցի և ամբողջ կյանքումս անբախտացա։ Ես էլ քեզ նման ծաղկափթիթ, բոյով֊բուսով աղջիկ էի։ Բոլորն ասում էին, ինձ նման գանձ չկա մեր աշխարհում․ հայրս ինձ թռչնակ էր կոչում, մայրս աղավնյակ, եղբորս համար ազիզ քույր էի, քրոջս համար՝ աշխարհի ամենաթանկ բանը։ Ուրախ ու զվարթ շրջում էի մեր դաշտերում ու բլուրներում և երգում էի անհոգ թռչնակի պես։

Հենց որ հարս գնացի, ամուսնուս համար հլու֊հնազանդ կին դարձա, սկեսրոջս ձեռքին էլ ոնց որ ստրկուհի։

Բայց քանի դեռ հարս չէի գնացել, ինձ ասում էին, թե ամուսնուս տունը վեց սենյակից է, այն էլ ընտիր փայտից շինված, ամբարները լիքն են ամենայն բարիքով, արտերն էլ հո ամեն տարի ցորենի, գարու, վարսակի առատ բերք են տալիս։ Քսակն էլ լիքն է փողով և մյուս տարի մեկ քսակի փոխարեն երկուսը կունենա։

Եվ ես, հիմարս, հավատացի ու մարդու գնացի։ Վեց սենյակի փոխարեն տեսա վեցը գերան, որոնք հենել էին դրսի պատերին և հազիվ էին պահում խարխլված տունը։ ― Ամբարներից մեկը դատարկ էր, մյուսում եղածն էլ՝ փթած ապրանք։ Այդ ամենի հետ՝ հարյուր տեսակ կշտամբանք լսեցի, դեռ հարյուրն էլ պիտի լսեի։

Ի՛նչ անեի, դրան էլ համաձայն էի, միայն թե նամուսով ապրեի, բայց ամեն կողմից չար ու ծուռ հայացքներ էին ուղղված ինձ վրա․ սկեսուրս, որ խոսում էր, կարծես թե օձն էր ֆշշում, ամուսնուս բերնից էլ մի փաղաքշող խոսք չլսեցի։

Դրա հետ էլ հաշտվեցի, ուզում էի մի կերպ գլուխս պահել․ լուսադեմից մինչև իրիկուն, հեզ ու խոնարհ աշխատում էի, բայց էլի հարգ ու պատիվ չունեի։

Տանջանքով ցորենն էի աղում, փափուկ հաց թխում, որ սկեսուրս հեշտությամբ ծամի։ Կերակուրը նրան ոսկեզօծ ամանով էի մատուցում, իսկ ես քարթու հաց էի ուտում, էն էլ մի անկյուն քաշված․ ջարդված թասն էր իմ կերակրի ամանը, կոտրած գդալով էլ մի կերպ լխպոր սպասը բերանս էի տանում։

Ձուկ էի որսում և հենց գետափին մի փոքրիկ ձուկ էի ուտում, որովհետև լավ, ընտիր ձկները տուն էի բերում, եփում֊հրամցնում տնեցիներին․ չեղավ մի օր, որ սկեսուրս իմ որսած լավ ձկնից ինձ բաժին հանի։

Ամառը քաղ էի անում, ձմեռը գոմաղբն էի տանից դուրս տանում։ Աշխատում էի ոնց որ ստրուկը՝ միշտ ծանր բեռը մեջքիս։ Ոչ ոք չէր մտահոգվում, թե ես թույլ կին եմ, կարող եմ հոգնել․ չէ՞ որ հերոսներն էլ են հոգնում, ձիերի ուժն անգամ պակասում է։

Այսպես թշվառս արյուն֊քրտինք մտած ամեն գործ անում էի։ Երբ ուզում էի քիչ հանգստանալ, մել էլ հրաման․ թե վառարանը վառիր։ Նորից թեժ կրակի դիմաց տառապում էի։

Թե մեկ֊մեկ էլ ուրախանում էի, սկսում էին բամբասել, իմ անբիծ անունը, մաքուր վարքս վատաբանում էին․ այն էլ այնպիսի խոսքերով, որ մարդու ականջ էր ծակում։

Չնայած այդ ամենին, էլի չէի հուսահատվում․ արդեն այդպես էլ մի կերպ կապրեի․ կօգնեի պառավ սկեսրոջս։ Բայց եղավ մի բան, որ էլ սիրտս ու հոգիս չդիմացան․ մեծ դարդի մեջ ընկա ― ամուսինս գայլի նման դաժան ու արջի նման կոպիտ դարձավ․ էլ երեսիս չէր նայում․ իր համար ուտում֊խմում էր․ քեֆն ուզած գործն էր անում կամ ման գալիս առանց ինձ բանի տեղ դնելու։

Ես սկսեցի լաց լինել․ տան մի անկյունում կուչ եկած իմ բախտն էի անիծում և այսպիսի խոսքերով երգ երգեցի։

«Իմ հարազատ մայր, քո աչքի լույսի պես խնամեցիր֊մեծացրիր քո աղջկան․ մեծացրիր, բայց հետո չկարողացար պահել֊պահպանել։ Քո ազիզ աղջիկն հիմա այն վիճակի մեջ է, ինչպես թե դալար ճյուղը տնկես անմշակ հողի մեջ․ ո՛չ ջուր կա, ո՛չ արև․ երեկվա դալար ճյուղն այսօր չոր ծնոտ է դարձել։

Չէ՞ որ ես արժանի էի ավելի լավ բախտի, ավելի շեն տան էի արժանի։ Չէ՞ որ պետք էր իմ հարգն իմացող ամուսին ունենայի, որ ինձ կյանքի ընկեր լիներ․ ի՞նչ է իմ վիճակը․ ագռավի ճանկ եմ ընկել, և նա շորերս բզիկ֊բզիկ է արել ինձ վրա, արջի որջ եմ ընկել և ահ ու դողով քաշ եմ տալիս սև օրս։

Թե այս տեսակ վայրենի ամուսնու ձեռքը պիտի ընկնեի, ավելի լավ էր անտառը գնայի, եղևնու բունը վերցնեի՝ կոճղը կպցնեի վրան իբրև դեմք, մորուքը փշերից սարքեի, գլուխը կավից, աչքերի տեղն ածուխ խցկեի, կոներից ականջներ սարքեի, ծառերի հաստ ճղերից էլ ոտքեր սարքեի»։

Դու մի ասի, ամուսինս պատի ետևում կանգնած լսել է երգս։ Մեկ էլ սենյակը մտավ․ մազերը ցցվել են, ոչ թե քամուց, այլ կատաղությունից, ատամները կրճտացրեց, աչքերը խոլորեց, ձեռքին էլ արդեն մի մեծ մահակ։ Աչքս չէի թարթել, որ մահակն իջավ գլխիս։

Աչքերս մթագնեցին։ Բայց վախենում եմ բարձր ձայնով ողբալ իմ ցավը։

Գիշերը վրա հասավ․ ամուսինս վերցրեց մտրակը, դրեց բարձի մոտ, ինքն էլ պառկեց քնելու։ Ո՞ւմ համար էր մտրակը․ իհարկե ի՛նձ, թշվառիս համար։ Բայց ի՞նչ կարող էի անել․ էլի հլու հնազանդ գնացի պառկեցի նրա կողքը, որ քիչ քնեմ հանգստանամ։ Անկողին մտա֊չմտա՝ ամուսինս սկսեց բռունցքներով խփել մեջքիս ու գլխիս, հետո էլ մտրակը վերցրեց ու տո՛ւր թե կտաս․ ողջ մարմինս ցավից կսկծաց։

Մի կերպ դուրս փախա ամուսնուս սառը անկողնից․ բայց նա ետևիցս հասավ, բռնեց մազերիցս, այնպես պինդ քաշեց, որ մի մեծ փունջ պոկեց և քամուն տվեց։

Մնացի պատի տակ․ ցուրտն էլ ավելացավ ծեծված մարմնիս․ դողում եմ։ Ասում եմ քիչ էլ դիմանամ, գուցե մարդուս կատաղությունն անցնի։ Բան չունե՛ս․ էլ ինձ վրա դուռ բաց անող չկա։ Էլ ճար չկար․ թողեցի ամուսնուս տունն ու տեղը և ճամփա ընկա, անցա դաշտերով ու ճահիճներով և վերջապես հասա հայրական երկիրս։ Մոտ էր արդեն եղբորս տունը։ Հանկարծ եղևնին, սոճին և նրանց կատարին թառած ագռավները ձայն տվին․

«Իզո՛ւր ես եկել, քեզ հարազատ մարդ չկա այստեղ»։

Ես ուշ չդարձրի այդ ձայներին և մտա եղբորս տան բակը։ Ցանկապատներն ինձ ասին․

«Դու որ վերադարձել ես հորական տունդ, չգիտե՞ս, որ հայրդ վաղուց է մահացել, մայրդ էլ մի քանի տարի առաջ այն աշխարհը գնաց․ եղբայրդ արդեն քեզ խորթացել է, նրա կնիկն էլ հո աչքով աչք չունի, որ տեսնի քեզ»։

Դրան էլ ես ուշ չդարձրի․ ուղղակի ձեռքս տարա և եբղորս սենյակը տանող սառն բռնակը շուռ տալով, ներս մտա։ Մտա և դռան մեջ կանգնեցի։ Եղբորս կինն այնքան գոռոզ էր, որ չմոտեցավ ձեռ չտվեց, իսկի մի բարև էլ չտվեց։ Ես էլ պակաս հպարտ չէի, ես էլ ոչ ձեռ տվի, ոչ էլ բարևեցի։ Ձեռքս տարա վառարանին՝ սառն էր։

Տեսա եղբայրս ձգված է թախտին, մեջքին ու գլխին մի սաժեն կեղտ ու մուր է։ Եվ եղբայրս, ինչպես օտար անցորդին են հարց տալիս, այդպես էլ ինձ հարցրեց․

«Դու ծովի այն կողմի՞ց ես եկել․ ո՞ւր ես գնում»։

Ես պատասխանեցի․

«Ի՛նչ է, հարազատ քրոջդ չե՞ս ճանաչում․ չէ՞ որ մեզ մի մայր է ծնել, մի թռչունի ձագերն ենք և մի բնում ենք մեծացել»։

Եղբայրս իր սիրելի կնոջ ականջին փսփսաց․

«Իմ քրոջ համար ուտելիք բեր»։

Կինը թարս նայեց և գնաց մի աման ջրալի կերակուր բերեց․ բայց ի՜նչ կերակուր․ երեսի յուղը կատուն էր լպստել, շունն էլ մնացածը լակել, տակը բան չէր թողել։

Եղբայրս իր սիրելի կնոջ ականջին նորից փսփսաց․

«Մեր հյուրի համար գարեջուր բեր»։

Կինը թարս նայեց և գնաց մի աման ջուր բերեց, բայց ի՜նչ ջուր․ պղտոր ու անպետք, հարսն այդ ջրով երեսն ու ձեռքերն էր լվացել։

Ես սրտի մռմուռով թողի եղբորս տունն և հեռացա․ սկսեցի թափառել գյուղե֊գյուղ, ինձ անծանոթ մարդկանց դռները թակել։ Ախր երեխաներս էլ հետս էին, իմ թշվառ բալիկներն էլ ինձ նման տանջվում էին։

Բայց շատ֊շատերը անարգում էին ինձ ու տան շեմից վռնդում։ Մեկ֊մեկ էլ, շատ հազվադեպ, պատահում էին ազնիվ մարդիկ, որոնք մի բարի խոսք էին ասում, տուն էին թողնում, վառարանի մոտ տաքացնում, մի կտոր հաց, մի աման ապուր տալիս և մի տաք զգեստ, որ ձմեռվա ցրտին չսառչենք։

Քանի թռվռուն աղջիկ էի, երբեք մտքովս չէր անցնում, և եթե հազար մարդ էլ ասեր, նրանցից ոչ մեկին չէի հավատա, թե ես ամուսնանալով այդպիսի դժբախտ վիճակի մեջ կընկնեմ, այդպիսի ծանր դարդի տեր կդառնամ և կյանքս տառապանք կդառնա ինձ համար»։

1. ↑ Օսմոյնեն, Կալեվայնեն, Ուվանտոլայնեն, Սուվանտոլայնեն, ― երգասաց Վեյնեմեյնենի տարբեր անուններն են։