հեղինակ՝ Արթուր Կոնան Դոյլ |
Աչքի անցկացնելով չափազանց անհետևողականորեն գրած նոթերս, ուր փորձել էի նկարագրել ընկերոջս՝ Շերլոկ Հոլմսի մտածողության առանձնահատկությունները, հանկարծ գլխի ընկա, թե որքան դժվար է օրինակներ ընտրել, որոնք համապատասխանեին նպատակներիս։ Չէ որ այն դեպքում, երբ Հոլմսը անալիտիկ մտածողության tour de force էր գործում և ցուցադրում հետաքննության իր հատուկ մեթոդների նշանակությունը, փաստերն հաճախ այնքան աննշան ու սովորական էին, որ ինձ իրավունք չէի վերապահում դրանք հրապարակել։ Մյուս կողմից, հաճախ էր պատահում, որ Հոլմսը զբաղվում էր մի քանի գործերի հետաքննությամբ, որոնք իրենց էությամբ բացառիկ, դրամատիկ, բնույթ ունեին, բայց Հոլմսի դերը դրանց բացահայտման գործում նվազ նշանակալի էր, քան կցանկանայի ես՝ նրա կենսագիրը։ Այն փոքր գործը, որ նկարագրեցի « Էտյուդ արնագույն երանգներով» վերնագրի տակ և ավելի ուշ, դարձյալ մեկը՝ կապված «Գլորիա Սկոտի» անհետացման հետ, կարող են սկիլաների և քարիբդիսների օրինակ ծառայել, որոնք մշտապես սպառնում են պատմաբանին։ Ընկերոջս խաղացած դերն այն գործում, որը պատրաստվում եմ ներկայացնել, գուցե այնքան էլ նկատելի չէ, բայց, այնուամենայնիվ, գործի հանգամանքներն այնքան նշանավոր են, որ չեմ կարող ինձ թույլ տալ հանել նոթերիցս։
Հոկտեմբերյան տոթ, ամպամած օր էր, սակայն երեկոյան կողմը փչեց զովաշունչ քամի։
― Ի՞նչ կլինի, եթե թափառենք Լոնդոնում, Ուոտսոն, ― հարցրեց ընկերս։
Մեր փոքրիկ հյուրասենյակում նստելն անտանելի է և սիրով համաձայնեցի։ Մի երեք ժամ շրջեցինք Ֆլիթ-սթրիթով և Սթրենդով՝ դիտելով իրար հաջորդող փողոցային տեսարանները։ Ինչպես միշտ, սրամիտ նկատողությունների մեջ շռայլ և խիստ դիտողունակ Հոլմսի հետ զրույցը չափազանց հետաքրքիր էր։
Բեյքր-սթրիթ վերադարձանք ժամը տասի կողմերը։ Մուտքի մոտ կառք էր կանգնած։
― Հըմ։ Բժշկի կառքը… ― ասաց Հոլմսը, ― նոր է սկսել իր մասնագիտությամբ աշխատել, բայց արդեն շատ այցելուներ ունի։ Կարծում եմ, եկել է մեզնից խորհուրդ խնդրելու։ Ինչ լավ է, որ վերադարձանք։
Բավականաչափ ծանոթ էի Հոլմսի դեդուկտիվ մեթոդին, որպեսզի հետևեի նրա մտքերի ընթացքին։ Բավական էր մի հայացք նետել հյուսված պայուսակի մեջ , որը կախված էր փողոցային լապտերով լուսավորված կառքից, որպեսզի բժշկական գործիքների բնույթից և վիճակից ակնթարթորեն եզրակացներ, թե ում կառքն էր դա։ Իսկ երկրորդ հարկի մեր սենյակներից մեկի վառ լույսը վկայում էր, որ ուշեկ հյուրը ժամանել է հատկապես մեզ մոտ։ Ինձ համար հետաքրքիր էր, թե ինչը կարող էր այդ ուշ ժամին բերած լինել իմ բժիշկ-գործընկերոջը, և Հոլմսի ետևից գնացի մեր աշխատասենյակը։
Երբ ներս մտանք, բուխարու մոտի աթոռից վեր կացավ գունատ դեմքով, շիկահեր այտամորուքներով մի մարդ։ Դատելով վհատ, հողագույն դեմքից, կյանքը նրան երես չէր տվել։ Ինչպես բոլոր դյուրազգացները, նա և՛ պոռթքուն էր, և՛ ամոթխած, իսկ նուրբ ճերմակ ձեռքը, որով տեղից վեր կենալիս բռնել էր բուխարու տախտակը, ավելի շուտ հիշեցնում էր նկարչի, քան վիրաբույժի ձեռք։ Հագուստները հանգիստ երանգ ունեին՝ սև սերթուկ, մուգ տաբատ, ծաղկավոր, բայց համեստ փողկապ։
― Բարի երեկո, բժիշկ, ― սիրալիր ասաց Հոլմսը։ ― Ուրախ եմ, որ ընդամենը մի քանի րոպե հարկ եղավ ինձ սպասել։
Ինչ է, խոսե՞լ եք կառապանիս հետ։
― Ոչ, որոշեցի սեղանին դրված մոմից։ Խնդրեմ, նստեք և ասեք, ինչով կարող եմ ծառայել։
― Ես բժիշկ Փերսի Թրևելյանն եմ, ― ասաց մեր հյուրը։ ― Բնակվում եմ Բրուք-սթրիթի 403 տանը։
― Դուք չե՞ք արդյոք հազվադեպ նյարդային հիվանդուցյունների մենագրության հեղինակը, ― Հարցրեցի ես։
Երբ լսեց, որ ծանոթ եմ իր գրքին, գունատ այտերը բավականությունից շառագունեցին։
― Այդ գործին այնքան հազվադեպ են դիմում, որ արդեն բոլորովին մոռացել եմ այն, ― ասաց։ ― Հրատարակիչներս ասել են, որ սոսկալի դանդաղ է վաճառվում։ Ենթադրում եմ, դուք է՞լ եք բժիշկ։
― Պաշտոնաթող զինվորական վիրաբույժ։
― Միշտ հրապուրվել եմ նյարդային հիվանդություններով և ցանկացել եմ մասնագիտանալ այդ գործում, բայց հարկ է լինում բավարարվել եղածով։ Սակայն, միստր Շերլոկ Հոլմս, դա գործին չի վերաբերում, և ես լիովին հասկանում եմ, որ ձեր յուրաքանչյուր րոպեն հաշված է։ Որոշ ժամանակ է, ինչ Բրուք-սթրիթի իմ տանը շատ անսովոր բաներ են կատարվում, իսկ այսօր երեկոյան գործն այնպիսի ընթացք ստացավ, որ էլ չէի կարող ոչ մի րոպե սպասել և հարկադրված էի գալ, որպեսզի խնդրեի ձեր խորհուրդն ու օգնությունը։
Շերլոկ Հոլմսը նստեց և վառեց ծխամորճը։
― Ձեր տրամադրության տակ եմ, ― ասաց։ ― Մանրամասն պատմեք, թե ինչն է ձեզ անհանգստացրել։
― Միանգամայն դատարկ բաներ, ― ասաց բժիշկ Թրևելյանը, ― նույնիսկ անհարմար եմ զգում խոսել դրանց մասին։ Սակայն դրանք ինձ հասցրին շփոթության, իսկ վերջին դեպքն այնպիսին է, որ ավելի լավ է ամեն ինչ պատմեմ հերթականությամբ, և ինքներդ որոշեք, որն է էական, որը՝ ոչ։
Ստիպված եմ սկսել նրանից, թե ինչպես եմ սովորել։ Գիտեք ինչ, ավարտել եմ Լոնդոնի համալսարանը և մի կարծեք, թե ինքնագովությամբ եմ զբաղվում, բայց պրոֆեսորներս ինձ հետ մեծ հույսեր էին կապում։ Համալսարանն ավարտելուց հետո չթողեցի հետազոտական աշխատանքները և փոքր պաշտոնով մնացի Արքայական քոլեջին կից կլինիկայում։ Ինձ բախտ վիճակվեց հետաքրքրություն առաջացնել փայտացման հազվագյուտ դեպքերի մասին իմ աշխատանքի նկատմամաբ և, ի վերջո, ստանալ Բրյուս Պինկերտոնի մրցանակն ու մեդալ՝ նյարդային հիվանդուցյունների իմ մենագրության համար, որը հենց նոր հիշատակեց ձեր ընկերը։ Կասեմ առանց չափազանցության, որ այդ ժամանակ բոլորն ինձ փայլուն ապագա էին գուշակում։
Մի խոչընդոտ ունեի՝ ես աղքատ էի։ Ինձ դժվար չէ հասկանալ՝ վեր ձգտող բժիշկ մասնագետը իր կարիերան պետք է սկսի Քավենդիշ պուրակին կից փողոցներից մեկում, ուր բնակարան վարձելն ու կահավորելը սարսափելի թանկ է։ Չխոսելով այդ վերապահումների մասին, հարկավոր է դեռ ինչ-որ ձևով մի քանի տարի ապրել և, միաժամանակ, հիանալի փոխադրամիջոց ունենալ։ Այդ բոլորն իմ ուժերից վեր էր և որոշեցի խնայողաբար ապրել ու դրամ հավաքել, որպեսզի տասը տարի հետո հնարավոր լինի զբաղվել մասնավոր գործունեությամբ։ Եվ հանկարծ ինձ օգնեց պատահականությունը։
Մի անգամ առավոտյան սենյակս խցկվեց բոլորովին անծանոթ մի մարդ, ոմն պարոն Բլեսինգթոն, և անմիջապես գործի անցավ։
«Դուք հենց այն Փերսի Թրևելյա՞նն եք, որը վերջերս բացառիկ հաջողության համար պարգևատրում ստացավ», ― հարցրեց նա։
Գլուխ տվեցի։
«Շիտակ պատասխանեք, ― շարունակեց նա, ― քանի որ դա հենց ձեր շահերից է բխում։ Հաջողության հասնելու համար բավականաչափ խելք ունեք։ Իսկ բարեկի՞րթ եք արդյոք»։
Այդ անսպասելի հարցը լսելով չկարողացա չժպտալ։
«Հավանաբար, զուրկ չեմ այդ արժանիքից»։
«Որևէ հիմար սովորություն չունե՞ք։ Խմու՞մ եք, հը՞»։
«Ինպե՞ս կարող եք այդպիսի բան մտածել, սըր», ― բացականչեցի ես։
«Լավ, լավ։ Այդ դեպքում ամեն ինչ կարգին է։ Բայց պարտավոր էի հարցնել։ Ինչպես է, որ այդքան խելացի եք և պաշտոն չունեք»։
Թոթվեցի ուսերս։
«Դե լավ, հա, ― ասաց նա իրեն հատուկ աշխուժությամբ։ ― Հին պատմություն է։ Ձեր գլխում ավելի շատ բան կա, քան ձեր գրպանում, չէ՞։ Իսկ ի՞նչ կասեիք, եթե սկզբի համար ձեզ օգնեի հաստատվել Բրուք-սթրիթում»։
Ապշած նայեցի նրան։
«Օ, իմ օգտի համար եմ անում, ոչ թե ձեր, ― ասաց նա։ ― Անկեղծ ասած, եթե ձեզ հարմար լինի, իմ մասին խոսք չկա։ Գիտեք ինչ, ավելորդ մի քանի հազար ունեմ և մտածում եմ այդ գումարը դնել ձեզ վրա»։
«Բայց ինչու՞», ― հազիվ կարողացա արտասանել ես։
«Դե, սա էլ նույնպիսի եկամտաբեր գործ է, ինչպես և մնացածները, միայն ավելի անվտանգ»։
«Եվ ի՞նչ պետք է անեմ»։
«Հիմա կբացատրեմ։ Տուն կվարձեմ, կկահավորեմ, կվճարեմ սպասավորներին… Մի խոսքով, կտնօրինեմ ամեն ինչ։ Ձեզ մնում է միայն տաբատը նստամաշ անել աշխատասենյակում։ Մանր ծախսերի և ամեն ինչի համար ձեզ փող կտամ։ Դուք ինձ կտաք ձեր վաստակի երեք քառորդը, մնացածը կմնա ձեզ»։
― Ահա այսպիսի տարօրինակ առաջարկով ինձ դիմեց այդ Բլեսինգթոնը, միստր Հոլմս։ Չեմ չարաշահի ձեր համբերությունը՝ շարադրելով մեր բանակցությունների մանրամասները։ Առոք-փառոք տեղափոխվեցի և սկսեցի ընդունել հիվանդներին, հույս դնելով միստր Բլեսինգթոնի առաջարկած համարյա բոլոր պայմանների վրա։ Նա էլ տեղավորվել էր հենց այդ տանը, ապրելով բժշկի աշխատասենյակի կողքին և դառնալով մշտական խնամառուի նման մի բան։ Պարզվեց, որ նրա սիրտը թույլ է և մշտական հսկողության կարիք ունի։ Երկրորդ հարկի լավագույն սենյակները նա զբաղեցրեց, որպես անձնական հյուրասենյակ և ննջարան։ Նա տարօրինակ սովորություններ ուներ․ փախչում էր հասարակությունից և հազվադեպ էր դուրս գալիս տնից։ Աչքի չընկնելով հատուկ ճշմարտությամբ, ճշտակատար էր միայն մի բանում։ Ամեն երեկո հենց նույն ժամին մտնում էր աշխատասաենյակս, ստուգում էր հիվանդների ընդունման մատյանը, իմ աշխատած ամեն մի գինեյից առանձնացնում էր հինգ շիլինգ երեք փենս, վերցնում մնացած փողերը և պահում իր սենյակում դրված սնդուկում։ Անկեղծորեն կասեմ, որ ոչ մի անգամ հիմք չի ունեցել ափսոսալու իր դրամագլուխը ներդնելու համար։ Հենց սկզբից գործը եկամտաբեր դուրս եկավ։ Առաջին իսկ հաջողություններն ու համբավը, որ նվաճեցի կլինիկայում, թույլ տվեցին ինձ արագ առաջ գնալ և վերջի երկու տարում հարստացրի նրան։
― Միստր Հոլմս, այսպիսին է անցյալս և հարաբերություններս միստր Բլեսինգթոնի հետ։ Մնում է միայն պատմել, թե ինչ իրադարձություններ այսօր ինձ բերեցին ձեզ մոտ։
Մի քանի շաբաթ առաջ միստր Բլեսինգթոնը խիստ հուզված մտավ իմ աշխատասենյակը։ Խոսեց ինչ-որ կողոպուտի մասին, որը, նրա ասելով, կատարվել էր Վեստ-Էնդում։ Դա, որքան հիշում եմ, սաստիկ հուզել էր նրան, և նա հայտարարեց, որ ոչ մի օր չհետաձգելով պետք է մեր դռներին ու պատուհաններին լրացուցիչ սողնակներ դնենք։ Ամբողջ շաբաթ ահավոր անհանգըստության մեջ էր, մի գլուխ պատուհանից դուրս էր նայում և դադարեցրեց կարճ զբոսանքները, որ սովորաբար կատարում էր ճաշից առաջ։ Հետևելով նրա վարքագծին, հանկարծ մտածեցի, որ նա մահու չափ վախենում է ինչ-որ բանից կամ ինչ-որ մեկից, բայց երբ այդ մասին ուղղակի հարցրի, սկսեց այնպես հայհոյել, որ հարկադրված էի դադարեցնել խոսակցությունը։ Ժամանակի ընթացքում նրա վախը աստիճանաբար անցավ և այն է՝ վերագտել էր իրեն, երբ հանկարծ մի նոր իրադարձություն այնպիսի վիճակի մեջ գցեց նրան, որ պարզապես նայելիս մեղքդ գալիս էր։ Այդ վիճակում էլ գտնվում է առ այսօր։
Իսկ ահա թե ինչ էր պատահել։ Երկու օր առաջ նամակ ստացա, որը հիմա կկարդամ։ Վրան ոչ հետադարձ հասցե կա, ոչ ուղարկելու ամսաթիվ։
«Ներկայումս Անգլիայում ապրող մի ռուս ազնվական, ― ասվում էր այդտեղ, ― խիստ երախտապարտ կլինի, եթե բժիշկ Փերսի Թրևելյանը համաձայնի ընդունել իրեն։ Ահա արդեն մի քանի տարի է, ինչ տառապում է փայտացման նոպաներից, իսկ ինչպես հայտնի է, բժիշկ Թրևելյանը այդ հիվանդուցյան գիտակն է։ Մտադիր է գալ վաղը երեկոյան, ժամը վեցն անց քառորդ, եթե բժիշկ Թրևելյանը հարմար կգտնի այդ ժամին տանը լինել»։
Այս նամակն ինձ հետաքրքրեց, քանի որ փայտացումը հազվադեպ հիվանդություն է։ Ճիշտ նշանակված ժամին աշխատասենյակումս էի։ Սպասավորը ներս բերեց այցելուին։ Դա մի տարեց մարդ էր, նիհար, լուրջ, ամենասովորական արտաքինով․ ռուս ազնվականին ես այլ կերպ էի պատկերացնում։ Ավելի շատ ինձ ապշեցրեց նրա ընկերոջ՝ բարձրահասակ երիտասարդի արտաքինը՝ զարմանալի գեղեցիկ, թուխ, չար դեմքով և Հերկուլեսի կրծքով, ոտքերով ու ձեռքերով։ Նա բռնել էր ուղեկցի արմունկից և օգնեց նրան նստելու աթոռին այնպիսի հոգատարությամբ, որ հազիվ թե կարելի լիներ սպասել նման արտաքին ունեցող մարդուց։
«Ներեցեք, բժիշկ, որ ես էլ ներս մտա, ― ասաց ինձ անգլերեն, բայց թեթևակի սվսվացնելով։ ― Հայրս է, և նրա առողջությունն ինձ համար ամեն ինչից վեր է»։
Զգացված էի որդիական տագնապից։
«Երևի ցանկանում եք ընդունելության ժամին մնալ ձեր հոր հե՞տ», ― հարցրեցի ես։
«Աստված փրկի, ― սարսափահար բացականչեց նա՝ ձեռքերն իրար զարկելով։ Չեմ կարող ասել, թե ինձ համար ինչ ցավալի է հորս նայելը։ Եթե սկսվի նրա սարսափելի նոպաներից մեկը, չեմ դիմանա։ Ինքս էլ բացառիկ զգայուն նյարդեր ունեմ։ Մինչ դուք կզննեք հորս, ձեր թույլտվությամբ, ես կսպասեմ ընդունարանում»։
Հասկանալի է, համաձայնեցի, և երիտասարդը դուրս եկավ։ Սկսեցի հարցուփորձ անել այցելուին հիվանդության մասին և մանրամասն գրառումներ էի կատարում։ Խելքով աչքի չէր ընկնում, և պատասխանները հաճախ անմիտ էին, որը վերագրեցի լեզուն վատ իմանալուն։ Հանկարծ դադարեց ընդհանրապես պատասխանելուց, և, շրջվելով նրա կողմը, զարմանքով նկատեցի, որ աթոռին նստել էր շատ ուղիղ, անշարժ դեմքով և ինձ է նայում անմիտ հայացքով։ Դարձյալ սկսվել էր նրա հանելուկային հիվանդությունը։
Սկզբում խղճահարություն և սարսափ զգացի։ Բայց հետո, որքան էլ ամոթալի լինի խոստովանել, մասնագիտական հետաքրքրասիրությունը հաղթեց։ Չափեցի խնամառուիս ջերմաստիճանն ու զարկերը, ստուգեցի քարացած մկանները, ուշադիր դիտեցի ռեֆլեկսները։ Իմ նախկին դիտարկումներից ոչ մի շեղում չկար։ Նմանատիպ դեպքերում լավ արդյունքների էի հասնում ամիլի նիտրիտի ինհալացիա անելով և այժմ կարծես հիանալի հնարավորություն ներկայացավ մի անգամ էլ ստուգելու այդ դեղի արդյունավետությունը։ Շշով դեղը առաջին հարկի իմ լաբորատորիայում էր։ Այցելուին թողնելով աթոռին, վազեցի դեղի ետևից։ Շիշը փնտրելիս ուշացա և վերադարձա… ասենք մի հինգ րոպեից։ Պատկերացրեք զարմանքս, երբ հայտնաբերեցի, որ սենյակը դատարկ է, իսկ խնամառուիս հետքը չքացել էր։
Առաջին հերթին, իհարկե, ընդունարան վազեցի։ Որդին ևս գնացել էր։ Մուտքի դուռը փակ էր, բայց կողպած չէր։ Իմ ծառա տղան, որը ներս է թողնում այցելուներին, դեռ անփորձ է և ամենևին աչքի չի ընկնում ճարպկությամբ։ Սովորաբար սպասում է ներքևում, և երբ զանգում եմ աշխատասենյակից, վերև է բարձրանում այցելուներին մինչև դուռն ուղեկցելու համար։ Նա ոչինչ չէր լսել և այդ ամենն առեղծված մնաց։ Մի փոքր անց զբոսանքից վերադարձավ միստր Բլեսինգթոնը։ Նրան ոչինչ չասացի, որովհետև վերջին ժամանակները, ճիշտն ասած, ջանում էի, որքան հնարավոր է քիչ շփվել նրա հետ։
Երբեք չէի կարծում, որ մեկ անգամ էլ կտեսնեմ ռուսին ու նրա որդուն, և կարող եք պատկերացնել զարմանքս, երբ այսօր երեկոյան նույն ժամին նրանք հայտնվեցին իմ աշխատասենյակում։
«Բժիշկ, շատ եմ խնդրում, ներեցեք ինձ երեկվա անսպասելի հեռանալու համար», ― ասաց այցելուս։
«Խոստովանում եմ, շատ զարմացա», ― ասացի ես։
«Գիտեք ինչ, ― բացատրեց նա, ― երբ նոպայից հետո ուշքի եմ գալիս, համարյա ոչինչ չեմ հիշում, թե մինչ այդ ինչ է կատարվել ինձ հետ։ Սթափվեցի, ինչպես ինձ թվաց, անծանոթ սենյակում և շտապեցի փողոց դուրս գալ»։
«Իսկ ես, ― ավելացրեց որդին, ― տեսնելով , որ հայրս անցավ ընդունարանից, բնականաբար մտածեցի, որ այցն ավարտվել է։ Եվ միայն այն ժամանակ, երբ տուն գնացինք, սկսեցի հասկանալ, թե ինչ է կատարվել»։
«Դե ինչ, ― ասացի ծիծաղելով, ― ոչ մի լուրջ բան չի պատահել, միայն ինձ ստիպեցիք տարակուսել։ Այսպիսով, սըր, չէի՞ք բարեհաճի անցնել ընդունարան, իսկ ես նորից կզբաղվեմ ձեր հայրիկով»։
Մոտավորապես կես ժամ ծեր ջենտլմենն ինձ պատմում էր իր հիվանդուցյան ախտանիշների մասին, իսկ դեղատոմս գրելուց հետո նրան ուղեկցեցի որդու մոտ։
Ձեզ արդեն ասացի, որ այդ ժամին միստր Բլեսինգթոնը սովորաբար զբոսնում է։ Շուտով եկավ և վերև բարձրացավ։ Եվ անմիջապես լսեցի, թե ինչպես է ներքև վազում։ Միստր Բլեսինգթոնը խուճապահար ներխուժեց սենյակս։
«Ո՞վ է մտել սենյակս», ― գոռաց նա։
«Ոչ ոք», ― պատասխանեցի ես։
«Ստում եք, ― աղաղակեց։ ― Բարձրացեք և տեսեք»։
Որոշեցի անուշադրության մատնել կոպտությունը, նա սարսափից կորցրել էր իրեն։ Վերև բարձրացանք և խավոտ գորգի վրա դրոշմված հետքեր ցույց տվեց։
«Կարծում եք, սրանք ի՞մն են», ― բղավեց նա։
Այդպիսի հետքեր, իհարկե, նա չէր կարող թողնել, և ակնհայտորեն դրանք թարմ էին։ Ինչպես գիտեք, այսօր ուժեղ անձրև տեղաց, և մոտս միայն հայրն ու որդին էին եկել։ Ուրեմն, մինչ ես զբաղված էի հորով, ընդունարանում սպասող որդին ինչ-որ անհայտ նպատակով մտել էր մշտական խնամառուիս սենյակը։ Այնտեղից ոչինչ չէր կորել, սակայն հետքերը վկայում էին, որ այնտեղ ինչ-որ մեկը եղել է։
Ինձ թվաց, թե միստր Բլեսինգթոնը ինչ-որ չափից ավելի է անհանգստացած, ասենք, այս դեպքում ամեն մեկն էլ կկորցներ հանգիստը։ Ընկնելով բազկաթոռին, բառացիորեն հեկեկաց և մեծ դժվարությամբ կարողացա ուշքի բերել նրան։ Այդ ինքն ինձ առաջարկեց ուղևորվել ձեզ մոտ, և նրա առաջարկությունը միանգամայն տեղի համարեցի, քանի որ կատարվածն իսկապես շատ տարօրինակ էր, չնայած ոչ այնքան սարսափելի, ինչպես թվում էր միստր Բլեսինգթոնին։ Եթե հիմա մեկնեք ինձ հետ, կհաջողվի հանգստացնել նրան։ Թեև, ըստ իս, դժվար թե ընդունակ լինի բացատրել իր անհանգստության պատճառը։
Շերլոկ Հոլմսն այդ երկար պատմությունը լսեց շատ ուշադիր, և հասկացա, որ գործը հրապուրեց նրան։ Ինչպես միշտ, նրա դեմքը ոչինչ չէր արտահայտում, միայն կոպերն էին լայնացել և բժշկի պատմած հերթական արտասովոր պատահարից հետո ծխամորճը ծխացնում էր, ավելի թանձր ծուխ արձակելով։ Երբ մեր հյուրը վերջացրեց խոսքը, Հոլմսը լուռ վեր թռավ, ձեռքս խոթեց իմ գլխարկը, սեղանից վերցրեց իրենն ու Թրևելյանի ետևից գնաց դեպի դուռը։ Քառորդ ժամ էլ չէր անցել, երբ մոտեցանք բժշկի՝ Բրուք-սթրիթի վրա գտնվող տանը։ Դա համեստ, ոչնչով չզանազանվող տուն էր, որտեղ ապրում են Վեստ-Էնդում պրակտիկա ունեցող բժիշկները։ Ծառայող տղան բացեց դուռը, և մենք անմիջապես բարձրացանք ընտիր գորգերով ծածկված լայն սանդուխքներով։
Բայց այստեղ ինչ-որ տարօրինակ բան պատահեց… Վերևում լույսը անսպասելիորեն հանգավ և խավարի միջից մեզ հասավ ականջ ծակող, դողացող մի ձայն։
― Ես ատրճանակ ունեմ։ Մի քայլ ևս, և ես կկրակեմ։
― Սա արդեն չափից ավելի է, միստր Բլեսինգթոն, ― զայրացավ բժիշկ Թրևելյանը։
― Ա՜, այդ դուք եք բժիշկ, ― խոսեցին խավարի միջից և թեթևացած հառաչ լսվեց։ ― Իսկ ջենտլմենները, որոնք ձեզ հետ են, իրո՞ք այն մարդիկ են, ում տեղն իրենց դնում են։
Զգացինք, որ խավարի միջից զննում են մեզ։
― Այո, իրենք են։
― Լավ, կարող եք բարձրանալ, և եթե ձեզ զայրացնում են իմ նախազգուշական միջոցները, ապա ներողություն եմ խնդրում։
Այդ ասելով, նորից վառեց աստիճանների լույսը և մեր առջև տեսանք տարօրինակ մի մարդու, որի տեսքն ու ձայնը վկայում էին խանգարված նյարդերի մասին։ Շատ գեր էր, բայց երևում է, ինչ-որ ժամանակ ավելի գեր է եղել, որովհետև այտերը որսկան շան այտերի պես կախ էին ընկել մեծ ծալքերով։ Հիվանդագին գունատ էր, իսկ ցանցառ, շիկավուն մազերն ապրած սարսափից ցցվել էին։ Ձեռքում սեղմել էր ատրճանակը, որը մեր մոտենալուն պես գրպանը խոթեց։
― Բարի երեկո, միստր Հոլմս, ― ասաց նա։ ― Շատ շնորհակալ եմ, որ եկաք։ Դեռ ոչ ոք ձեր խորհրդի կարիքը չի զգացել այնպես, ինչպես հիմա՝ ես։ Հավանաբար, բժիշկ Թրևելյանն արդեն ձեզ պատմել է անթույլատրելի կերպով սենյակս ներխուժելու մասին։
― Միանգամայն ճիշտ է, ― ասաց Շերլոկ Հոլմսը։ ― Միստր Բլեսինգթոն, ովքեր են այդ մարդիկ և ինչու են նրանք ձեզ զայրացրել։
― Պատկերացնում եք, հասկանում եք, ― փութկոտ խոսեց մշտական խնամառուն, ― ես դժվարանում եմ որևէ որոշակի բան ասել։ Եվ որտեղից իմանամ, միստր Հոլմս։
― Ուրեմն, չգիտե՞ք։
― Ներս մտեք, խնդրեմ։ Դե, շնորհ արեք, մտեք։
Նա մեզ առաջնորդեց իր մեծ և հարմարավետ կահավորված ննջարանը։
― Տեսնու՞մ եք սա, ― հարցրեց, ցույց տալով մահճակալի գլխի մոտ դրված մեծ, սև սնդուկը։ ― Առանձնապես երբեք հարուստ մարդ չեմ եղել, միստր Հոլմս… Իմ ամբողջ կյանքում մեկ անգամ եմ դրամս ներդրել գործի մեջ… ահա, բժիշկ Թրևելյանը թույլ չի տա սուտ խոսել։ Եվ բանկիրներին էլ չեմ հավատում։ Կյանքում երբեք փողերս չեմ վստահի բանկիրներին, միստր Հոլմս, ոչ մի դեպքոիմ։ Մեր մեջ ասած, փոքր կարողությունս պահում եմ այս սնդուկում և հիմա հասկանում եք, թե ինչ ապրումներ ունեցա, երբ անծանոթ մարդիկ սենյակս ներխուժեցին։
Հոլմսը քննադատաբար նայեց Բլեսինգթոնին և գլուխն օրորեց։
― Եթե պիտի խաբեք ինձ, ոչ մի խորհուրդ չեմ կարող տալ, ― ասաց նա։
― Բայց չէ որ ձեզ ամեն ինչ պատմեցի։
Սրտնեղած թափահարելով ձեռքը, Հոլմսը թիկունքով շրջվեց նրա կողմը։
― Բարի գիշեր, բժիշկ Թրևելյան, ― ասաց նա։
― Եվ ոչ մի խորհուրդ չե՞ք տալիս, ― դողացող ձայնով բացականչեց Բլեսինգթոնը։
― Իմ խորհուրդը ձեզ, սըր, ասացեք միայն ճշմարտությունը։
Մեկ րոպե անց արդեն փողոցում էինք և քայլում էինք դեպի տուն։ Կտրեցինք անցանք Օքսվորդ-սթրիթը, անցանք Հարլի-սթրիթի կեսը, և միայն այդ ժամանակ ընկերս վերջապես խոսեց։
― Ներեցեք, որ ձեզ իզուր տնից հանեցի, Ուոտսոն։ Բայց եթե խորանանք, այս գործը հետաքրքիր է։
― Իսկ ես այստեղ ոչ մի լուրջ բան չեմ տեսնում, ― խոստովանեցի ես։
― Միանգամայն ակնհայտ է, որ երկուսը… Հնարավոր է նրանք շատ են, բայց համարենք թե երկուսը… ինչ-որ պատճառով որոշել են հասնել այդ մարդուն, այդ Բլեսինգթոնին։ Հոգուս խորքում չեմ կասկածում, որ ինչպես առաջին, այնպես էլ երկրորդ անգամ այդ երիտասարդը թափանցել է Բլեսինգթոնի սենյակը, իսկ մեղսակիցը միանգամայն պարզ ձևով շեղել է բժշկի ուշադրությունը։
― Իսկ փայտացու՞մը։
― Չարամիտ ձևացում, Ուոտսոն, չնայած չէի ցանկանա այդ մասին ասել մեր մասնագետին։ Շատ հեշտ է այդ հիվանդությունը ձևացնել։ Ինքս էլ եմ այդ արել։
― Հետո՞ ինչ է եղել։
― Պարզ պատահականությամբ, երկու անգամ էլ Բլեսինգթոնը բացակայել է։ Բժշկին այցելելու իրենց այդ անսովոր ժամն ընտրել են միայն այն պատճառով, որ այդ ժամին ընդունարանում ուրիշ այցելուներ չեն լինում։ Բայց այնպես է պատահել, որ Բլեսինգթոնը ևս իր զբոսաբուժումը կատարել է հատկապես այդ ժամին․ նրանք, հավանաբար, այնքան էլ լավ ծանոթ չեն եղել նրա սովորություններին։ Անշուշտ, եթե սովորական գողություն էր նախատեսված, ծայրահեղ դեպքում գոնե կփորձեին տակն ու վրա անել սենյակը։ Բացի այդ, Բլեսինգթոնի աչքերում կարդացի, որ սարսափը թափանցել է նրա ուղն ու ծուծը։ Դժվար է հավատալ, որ ունենալով երկու այդպիսի վրիժառու թշնամիներ, չգիտե նրանց գոյության մասին։ Անշուշտ հիանալի գիտե, թե ովքեր են այդ մարդիկ, բայց թաքցնելու պատճառներ ունի։ Հնարավոր է նույնիսկ, վաղն ավելի զրուցասեր դառնա։
― Իսկ հնարավոր չէ՞ ուրիշ ենթադրություն անել, ― ասացի, ― անկասկած, միանգամայն անհավանական, բայց, այնուամենայնիվ, համոզիչ։ Գուցե այս ողջ պատմությունը կատալեպսիկ ռուսի և որդու հետ միասին բժիշկ Թրևելյան ինքն է հորինել , որին անհրաժեշտ է եղել սողոսկել Բլեսինգթոնի սենյակը։
Գազի լապտերի լույսի ներքո տեսա, որ իմ փայլուն վարկածը ժպիտ առաջացրեց Հոլմսի մոտ։
― Թնկագին Ուոտսոն, ― ասաց նա, ― դա առաջին միտքն էր, որ ծագեց գլխումս, բայց բժշկի պատմության վավերացումը կա։ Այդ երիտասարդը հետքեր է թողել ոչ միայն սենյակում, այլև սանդուխքի գորգին։ Երիտասարդը գոյություն ունի։ Հագնում է կլոր քթով ճտավոր կոշիկներ, ոչ թե սրաքիթ, ինչպես Բլեսինգթոնը, որոնք մեկ երրորդ դյույմով մեծ են բժշկի կոշիկներից։ Դե, իսկ այժմ անմիջապես անկողին, քանի որ կզարմանամ, եթե առավոտյան որևէ լուր չստանամ Բրուք-սթրիթից։
Շերլոկ Հոլմսի նախազգացումը կատարվեց, և նորությունը ողբերգական էր։ Առավոտյան յոթն անց կեսին, երբ օրը նոր էր սկսվել, Հոլմսն արդեն կանգնած էր մահճակալիս մոտ։
― Ուոտսոն, ― ասաց, ― կառքը մեզ է սպասում։
― Իսկ ի՞նչ է պատահել։
― Բրուք-սթրիթի գործը։
― Նորություննե՞ր կան։
― Ողբերգական, բայց անորոշ, ― ասաց, բարձրացնելով վարագույրը։ ― Նայեք… ծոցատետրի թղթի վրա մատիտով խզբզված էր․ «Ի սեր աստծո, անմիջապես եկեք։ Փ․ Թ»։
― Մեր ընկեր բժիշկը, կարծես, ինքն էլ է գլուխը կորցրել։ Շտապեք, Թանկագին Ուոտսոն, մեզ արդեն սպասում են։
Մոտավորապես քառորդ ժամ անց արդեն բժշկի տանն էինք։ Սարսափից աղավաղված դեմքով նա ընդառաջ վազեց մեզ։
― Ինչպիսի՜ փորձանք, ― բացականչեց նա՝ սեղմելով քունքամասերը։
Ի՞նչ է պատահել։
― Բլեսինգթոնը ինքնասպանություն է գործել։
Հոլմսը սուլեց։
― Այո, այս գիշեր կախվել է։
Ներս մտանք, և բժիշկը մեզ սենյակ տարավ, որը, ըստ ամենայնի, ընդունարանն էր։
― Նույնիսկ չեմ պատկերացնում, թե ինչ եմ անում, ― խոսեց նա։ ― Ոստիկանությունն արդեն վերևում է։ Ցնցված եմ մինչև հոգուս խորքը։
― Ե՞րբ իմացաք այդ մասին։
― Ամեն օր վաղ առավոտյան նրան թեյ էին մատուցում։ Սպասուհին ներս է մտել առավոտյան յոթին, և խեղճն արդեն կախված էր իր սենյակի մեջ, կենտրոնում։ Պարանը կապել էր կեռին, որից սովորաբար կախված էր ծանր լամպը և թռել էր երեկ մեզ ցույց տված հենց այն սնդուկի վրայից։
Հոլմսը կանգնել էր՝ մտքերի մեջ խորասուզված։
― Ձեր թույլտվությամբ, ― վերջապես ասաց նա, ― ես վերև կբարձրանամ և ամեն ինչ ինքս կնայեմ։
Երկուսս էլ բժշկի ուղեկցությամբ բարձրացանք վերև։
Ննջասենյակի դռան ետևում մեզ սարսափելի տեսարան էր սպասում։ Արդեն ասել եմ Բլեսինգթոնի թողած խամրած տպավորության մասին։ Այժմ, երբ կախված էր կեռից, այն ավելի էր սաստկացել։ Դեմքին համարյա մարդկային ոչինչ չէր մնացել։ Վիզը ձգվել էր փետրահան հավի պես և, ի հակադրություն դրան մարմինը թվում էր ավելի պարարտ ու անբնական։ Հագին միայն գիշերային շապիկ կար, որի տակից քարշ էին գալիս ընդարմացած ուռած կոճերն ու անճոռնի ոտնաթաթերը։ Կողքին կանգնած էր նոթատետրում նշումներ անող պճնազգեստ տեսուչը։
― Ա՜, միստր Հոլմս, ― ասաց, երբ ընկերս ներս մտավ։ ― Ուրախ եմ ձեզ տեսնելու։
― Բարի լույս, Լեններ, ― արձագանքեց Հոլմսը։ ― Հուսով եմ, դեմ չեք իմ միջամտությանը։ Արդեն լսե՞լ եք այս դեպքին նախորդած իրադարձությունների մասին։
― Այո, ինչ-որ բան լսել եմ։
― Դե, իսկ ի՞նչ կարծիք ունեք։
― Որքան կարող եմ դատել, Բլեսինգթոնը սարսափից խելագարվել է։ Նայեք անկողնուն, անհանգիստ գիշեր է անցկացրել։ Ահա նրա մարմնի բավականին խոր դրոշմը։ Դուք գիտեք, որ ինքնասպանությունը հաճախ կատարվում է ժամը հինգի կողմերը։ Մոտավորապես հենց այդ ժամանակ էլ կախվել է։ Եվ, հավանաբար, նախօրոք ամեն ինչ մտածել է։
― Դատելով մկանների քարացածությունից, մահացել է երեք ժամ առաջ, ― ասացի ես։
Սենյակում ինչ-որ արտասովոր բան հայտնաբերվե՞լ է, ― հարցրեց Հոլմսը։
― Լվացարանի կոնքի վրա գտել ենք պտուտակահան և մի քանի պտուտակ։ Երեկոյան էլ, երևում է, այստեղ շատ են ծխել։ Ահա սիգարի չորս ծխուկ, որոնք հավաքել եմ բուխարուց։
― Հըմ, ― արտասանեց Հոլմսը։ ― Գտա՞ք նրա ծխափողը։
― Ոչ։
― Իսկ ծխախոտատու՞փը։
― Այո, վերարկուի գրպանում էր։
Հոլմսը բացեց ծխախոտատուփը և հոտոտեց այնտեղ մնացած միակ սիգարը։
― Սա հավայան սիգար է, իսկ սրանք հատուկ տեսակի սիգարի ծխուկներ են, որոնք արտահանում են հոլանդացիները իրենց արևելահնդկական գաղութից։ Ինչպես գիտեք, դրանք սովորաբար փաթաթում են ծղոտով և ավելի բարակ են ու երկար, քան մյուս տեսակները։
Նա վերցրեց չորս ծխուկները և սկսեց զննել իր գրպանի խոշորացույցով։
― Երկու սիգարները ծխված են ծխափողով, իսկ երկուսը պարզապես այնպես, ― շարունակեց նա։ ― Երկուսը կտրված են ոչ այնքան սուր դանակով, մյուս երկուսի ծայրերը կծված են հոյակապ ատամների հավաքածուով։ Սա ինքնասպանություն չէ, միստր Լեններ։ Սա մանրակրկիտ մտածված և սառնարյուն սպանություն է։
― Չի կարող պատահել, ― բացականչեց տեսուչը։
― Իսկ ինչու՞ չի կարող պատահել։
― Իսկ ինչու՞ մարդուն սպանել այդքան անհարմար ձևով՝ կախել։
― Ահա հենց դա էլ պետք է իմանանք։
― Մարդասպանները ինչպե՞ս կարող էին այստեղ մուտք գործել։
― Շքամուտքի դռնով։
― Բայց դուռը սողնակով փակ էր։
― Փակել են նրանց մեկնելուց անմիջապես հետո։
― Որտեղի՞ց գիտեք։
― Տեսա հետքերը։ Ներեցեք, մեկ րոպեից, հնարավոր է, ձեզ էլի ինչ-որ տեղեկություններ կհայտնեմ։
Հոլմսը մոտեցավ դռանը, բանալին պտտեց փականքի մեջ և իրեն հատուկ հետևողականությամբ զննեց։ Հետո հանեց բանալին, որը ցցված էր ներսի կողմից, և այն նույնպես զննեց։ Անկողինը, գորգը, աթոռները, բուխարին, դիակը և պարանը՝ բոլորը հերթականությամբ զննեց , մինչև, վերջապես, հայտարարեց, որ բավարարված է, հետո օգնության կանչելով ինձ ու տեսուչին, կտրեց պարանը, որից կախված էր դժբախտ Բլեսինգթոնը և պատկառանքով ծածկեց նրան սավանով։
― Որտեղի՞ց է հայտնվել պարանը, ― հարցրի ես։
― Կտրել են այստեղից, ― ասաց բժիշկ Թրևելյանը, մահճակալի տակից դուրս քաշելով օղակաձև փաթաթված պարանը։ ― Նա ահավոր վախենում էր հրդեհից և միշտ պարանը մոտն էր պահում, որպեսզի սանդուխքը այրվելու դեպքում դուրս փախչի պատուհանից։
― Դա պետք է որ մարդասպաններին ազատեր ավելորդ հոգսից, ― մտածկոտ ասաց Հոլմսը։ ― Այո, ամեն ինչ կատարվել է շատ պարզ և ինքս էլ կզարմանամ, եթե կեսօրին ձեզ չհայտնեմ հանցագործության դրդապատճառները։ Կվերցնեմ Բլեսինգթոնի լուսանկարը, այն, որ բուխարու վրա է։ Դա կարող է ինձ օգտակար լինել հետաքննության ժամանակ։
― Բայց, աստծու սիրուն, բացատրեցեք, ի՞նչ է կատարվել այստեղ, ― աղաղակեց բժիշկը։
― Դեպքերի հաջորդականությունը պարզ է ինձ համար, կարծես ինքս եմ այստեղ ներկա եղել, ― ասաց Հոլմսը։ ― Հանցագործները երեքն էին, մեկը՝ երիտասարդ, մյուսը՝ մեծահասակ, իսկ թե ինչպիսին էր երրորդը, դեռ չեմ կարող որոշել։ Հազիվ թե հարկ կա ասելու, որ առաջին երկուսը հենց նրանք են, որ իրենց դրել են ռուս ազնվականի և նրա որդու տեղ, հետևաբար, ունենք նրանց լրիվ դիմանկարը։ Նրանց ներս է թողել տանը գտնվող մեղսակիցը։ Ընդունեք խորհուրդս, տեսուչ, և ձերբակալեք ծառայող տղային, որը, որքան հիշում եմ, բժիշկ, ձեր մոտ ծառայութայն է ընդունվել վերջերս։
― Այդ թոկից փախածին ոչ մի տեղ չեն գտնում, ― ասաց բժիշկ Թրևելյանը։ ― Սպասավորն ու խոհարարուհին հենց նոր փնտրում էին նրան։
Հոլմսը թոթվեց ուսերը։
― Այս ողբերգության մեջ նա խաղացել է բավական կարևոր դեր, ― ասաց նա։ ― Երեք հանցագործները աստիճաններով վեր են բարձրացել ոտքի թաթերի վրա՝ մեծահասակը գնացել է առաջինը, երիտասարդը՝ երկրորդը, իսկ անծանոթը եզրափակել է երթը։
― Դա արդեն չափից ավելի է, թանկագին Հոլմս, ― բացականչեցի ես։
― Դատելով, թե ինչպես են հետքերը հաջորդում մեկը մյուսին, կասկած լինել չի կարող։ Երբ երեկ երեկոյան այստեղ էինք, հնարավորություն ունեցա ուսումնասիրելու, թե որ հետքը ում է պատկանում։ Հետո բոլոր երեքն էլ մոտեցել են միստր Բլեսինգթոնի սենյակին, որը կողպված էր։ Բանալին պտտել են երկաթալարի կտորով, նույնիսկ առանց խոշորացույցի էլ բլթակի վրայի քերծվածքներից երևում է, որ գործել են ագռավուկով։ Սենյակ մտնելով, նրանք առաջին հերթին Բլեսինգթոնի բերանը լաթ են խցկել։ Նա, հավանաբար, քնած է եղել, կամ էլ սարսափից այնպես է քարացել, որ չի կարողացել բղավել։ Պատերն այստեղ հաստ են և հասկանալի է, որ նրա բղավոցը, եթե նույնիսկ հասցներ էլ ճչալ, ոչ ոք չէր լսի։ Հետո, դա ինձ միանգամայն պարզ է, չարագործները խորհուրդ են արել, դատի պես մի բան։ Այդ ընթացքում էլ ծխել են այս սիգարները։ Մեծահասակը նստել է այս հյուսկեն աթոռին, այդ նա է ծխափողով ծխել։ Երիտասարդը նստել է այնտեղ, մոխիրը թափել է կոմոդի վրա։ Երրորդը քայլել է սենյակում։ Բլեսինգթոնը, իմ կարծիքով, նստել է անկողնում, բայց դրանում լիովին համոզված չեմ։ Դե, և ամեն ինչ ավարտվել է նրանով, որ որոշել են կախել Բլեսինգթոնին։ Այնպես լավ են նախապատրաստվել դրան, որ հավանաբար իրենց հետ բերել են ինչ-որ ճախարակ կամ փոկանիվ, որը կարող էր ծառայել որպես կախաղան, ինչպես ենթադրում եմ, այդ պտուտակահանն ու պտուտակները նրանց հարկավոր էին ճախարակը ամրացնելու համար։ Բայց տեսնելով կեռիկը, բնականաբար, օգտվել են դրանից։ Իրենց գործն ավարտելով Բլեսինգթոնի հետ, դուրս են եկել, իսկ մեղսակիցը նրանց ետևից կողպել է դուռը։
Բոլորս մեծ հետաքրքրությամբ լսում էինք գիշերային իրադարձությունների այդ պատմությունը, որոնք Հոլմսը վերականգնել էր այնքան աննկատելի և փոքր նշանակություն ունեցող նախանշաններից, որ նույնիսկ դրանք անձամբ տեսնելով հազիվ կարողանայինք հետևել նրա դատողությունների ընթացքին։ Տեսուչն անմիջապես դուրս եկավ, որպեսզի միջոցներ ձեռնարկի ծառային որոնելու, իսկ մենք Հոլմսի հետ վերադարձանք Բոյքր-սթրիթ՝ նախաճաշելու։
― Կվերադառնամ երեքին, ― ասաց Հոլմսը, ավարտելով նախաճաշը։ ― Այդ ժամին տեսուչն ու բժիշկը արդեն այստեղ կլինեն և, հուսով եմ, վերջնականապես կպարզեմ այդ գործը նրանց համար։
Մեր հյուրերը եկան նշված ժամին, բայց ընկերս հայտնվեց միայն չորսից քառորդ պակաս։ Բայց և այնպես, երբ ներս մտավ, դեմքի արտահայտությունից տեսա, որ հաղթանակած է վերադարձել։
― Ի՞նչ նորություններ կան, տեսուչ։
― Գտանք տղային, սըր։
― Հիանալի է, իսկ ես գտա մեծահասակներին։
― Դուք գտա՞ք նրանց, ― բացականչեցինք միաբերան։
― Դե, համենայն դեպս, իմացա, թե ովքեր են։ Ինչպես և սպասում էի, ձեր Բլեսինգթոնը լավ հայտնի է ոստիկանական վարչությունում։ Եվ սպանողները նույնպես՝ Բիդլը, Հեյուորդն ու Մոֆաթը։
― Ուորթինգդոնյան բանկը կողոպտող ավազակախումբը, ― բացականչեց տեսուչը։
― Միանգամայն ճիշտ է, ― ասաց Հոլմսը։
― Ուրեմն, Բլեսինգթոնը պետք է որ Սաթո՞նը լինի։
― Այո, ― ասաց Հոլմսը։
― Դե, այդ դեպքում, ամեն ինչ ընկնում է իր տեղը, ― ասաց տեսուչը։
Բայց ես ու Թրևելյանը, ոչինչ չհասկանալով, իրար նայեցինք։
― Հավանաբար, հիշում եք Ուորթինգդոնյան բանկի հռչակավոր կողոպուտը, ― ասաց Հոլմսը։ ― Ավազակախմբում կային հինգ մարդ, չորսը մեզ ծանոթ են, իսկ հինգերորդի անունը Քարթրայթ էր։ Սպանված էր պահակ Թոբինը, իսկ գողերը թաքնվել էին՝ իրենց հետ տանելով յոթ հազար ֆունտը։ Դեպքը տեղի էր ունեցել հազար ութ հարյուր յոթանասունհինգ թվին։ Հինգն էլ ձերբակալվել էին, բայց նրանց դեմ համոզիչ փաստարկ չկար։ Բլեսինգթոնը կամ Սաթոնը, այդ հինգ ավազակներից ամենանողկալին, դարձավ մատնիչ։ Քարթրայթին կախեցին, իսկ մնացած երեքին տասնհինգական տարի տվեցին։ Իրենց ժամկետից մի քանի տարի պակաս նստելով, նրանք օրերս դուրս եկան և, ինչպես գուշակեցիք, որոշեցին հետևել դավաճանին ու վրեժխնդիր լինել իրենց ընկերոջ մահվան համար։ Երկու անգամ փորձել են հասնել նրան, բայց անհաջողության են մատնվել, երրորդ անգամ, ինչպես տեսնում եք, ստացվել է։ Հիմա ամեն ինչ պա՞րզ է, բժիշկ Թրևելյան։
― Ինձ թվում է, ավելի լավ բացատրել չէր լինի, ― ասաց բժիշկը։ ― Եվ, իհարկե, առաջին անգամ այնպես ուժեղ հուզվել էր, հատկապես այն օրը, երբ թերթում կարդացել էր նրանց ազատություն շնորհելու մասին։
― Միանգամայն ճիշտ է։ Իակ ողջ սարսափը, թե կարող են իրեն թալանել, աչքակապություն էր։
― Դե, գիտեք ինչ, հարգելի սըր, նա գիտեր իր նախկին գործակիցների վրիժառու բնավորությունը և փորձում էր որքան կարելի է թաքցնել իրականում իր ով լինելը։ Դա ամոթալի գաղտնիք էր և չէր կարող ստիպել իրեն խոստովանելու։ Միայն թե, ինչպիսի սրիկա էլ լիներ, այնուամենայնիվ, ապրում էր անգլիական օրենքների պաշտպանության ներքո, և չեմ կասկածում, որ դուք, տեսուչ, կձեռնարկեք հարկ եղած միջոցները։ Արդարադատության վահանն այս անգամ չօգնեց, բայց նրա սուրը առաջվա նման պարտավոր է պատժել։
Այսպիսին են տարօրինակ հանգամանքները՝ կապված մշտական խնամառուի և Բրուք-սթրիթի նրա բժշկի հետ։ Ոստիկանությունն այդպես էլ չգտավ մարդասպաններին և Սկոտլանդ-Յարդում որոշեցին, որ Անգլիայից հեռացել են չարաբաստիկ «Նորմա Քրեյն» նավով, որը մի քանի տարի առաջ իր ամբողջ նավակազմով չքացավ Պորտուգալիայի ափերին, Օպորտոյից մի քանի լիգա հյուսիս։ Դատական գործը ծառայող տղայի նկատմամբ դադարեցվեց՝ փաստերի անբավարարության պատճառով։ Թերթերում «Բրուք-սթրիթի գաղտնիքը» մինչև այժմ էլ ամբողջությամբ չի լուսաբանվել։