Խնջույք ճամփեզրին

Դու պիտի բարիք արարես չարիքից, քանզի այն ուրիշ բանից չես ստեղծի։

Ռ․ Պ․ Ուորեն

Այն հարցազրույցից, որ Հարմոնտի ռադիոյի սեփական թղթակիցը վարեց դոկտոր Վալենտին Պիլմանի հետ՝ վերջինիս ֆիզիկայի գծով Նոբելյան մրցանակ շնորհելու առթիվ 19․․․․ թվականին։

― Ձեր առաջին լուրջ հայտնագործությունը, դոկտոր Պիլման, հավանաբար պետք է համարել այսպես կոչված Պիլմանի ռադիանտը։

― Կարծում եմ՝ ոչ։ Պիլմանի ռադիանտը առաջինը չէ, լուրջ չէ և, իսկապես ասած, ոչ էլ հայտնագործություն է։ Ու բնավ էլ իմը չէ։

― Դուք, երևի, կատա՞կ եք անում, դոկտոր։ Պիլմանի ռադիանտ հասկացությունը գիտե ամեն մի դպրոցական։

― Դա ինձ չի զարմացնում։ Պիլմանի ռադիանտը առաջին անգամ հայտնագործել է հենց մի դպրոցական։ Դժբախտաբար, ես չեմ հիշում նրա անունը։ Նայեք Սթեթսոնի «Այցելությունների պատմությունը», այնտեղ այդ ամենը մանրամասն պատմված է։ Ռադիանտն առաջին անգամ հայտնաբերել է մի դպրոցական, կոորդինատներն առաջին անգամ հրապարակել է մի ուսանող և, չգիտես ինչու, այն անվանել են իմ անունով։

― Այո, հայտնագործությունների հետ երբեմն տարօրինակ բաներ են կատարվում։ Դուք չէ՞իք կարող մեր ունկնդիրներին բացատրել, դոկտոր Պիլման․․․

― Լսեք, հայրենակից։ Պիլմանի ռադիանտը շատ հասարակ մի բան է։ Պատկերացրեք, որ դուք պտտում եք մեծ գլոբուսը և հետո ատրճանակով սկսում եք գնդակոծել այն։ Գլոբուսի վրա գնդակների առաջացրած անցքերը կլինեն մի սահուն կորի վրա։ Այն երևույթի բուն էությունը, որը դուք անվանում եք իմ առաջին լուրջ հայտնագործությունը, հետևյալ հասարակ փաստն է։ Այցելության վեց գոտիներն էլ այնպես են տեղադրված մեր մոլորակի մակերևույթին, ասես ինչ֊որ մեկը ատրճանակով վեց անգամ կրակել է Երկրի վրա, գտնվելով Երկիր֊Դենետ գծի ինչ֊որ կետում։ Դենետը Կարապի համաստեղության ալֆան է, իսկ երկնակամարի այն կետը, որտեղից այսպես ասած կրակել են, հենց կոչվում է Պիլմանի ռադիանտ։

― Շնորհակալություն, դոկտոր Պիլման։ Սիրելի հարմոնտցիներ։ Վերջապես մեզ կարգին բացատրեցին, թե ինչ բան է Պիլմանի ռադիանտը։ Ի դեպ, երեկ լրացավ Այցելության օրվա ճիշտ տասներեք տարին։ Դոկտոր Պիլման, գուցե դուք այդ առթիվ մի քանի խոսք կասեք ձեր հայրենակիցներին։

― Նրանց հատկապես ի՞նչն է հետաքրքրում։ Նկատի ունեցեք, որ այն ժամանակ ես Հարմոնտում չեմ եղել․․․

― Առավել ևս հետաքրքիր է իմանալ, թե դուք ինչ մտածեցիք, երբ ձեր հայրենի քաղաքը դարձավ այլմոլորակային գերքաղաքակրթության ներխուժման օբյեկտը․․․

― Անկեղծորեն ասած, ամենից առաջ մտածեցի, որ դա փչոց է։ Դժվար էր պատկերացնել, որ մեր հին ու փոքրիկ Հարմոնտում նման բան կարող է տեղի ունենալ։ Գոբի, Նյուֆաունդլենդ ― դրանք էլի խելքի մոտ բան են, բայց Հարմոնտը․․․․

― Սակայն վերջ ի վերջո դուք ստիպված էիք հավատալ։

― Վերջ ի վերջո՝ այո։

― Եվ ի՞նչ։

― Հանկարծ մտքովս անցավ, որ Հարմոնտը և Այցելության մյուս հինգ գոտիները․․․ ի դեպ, կներեք, այն ժամանակ միայն չորսն էին հայտնի․․․ բոլորն էլ ընկնում են շատ հարթ կորագծի վրա։ Ես հաշվեցի ռադիանտի կոորդինատները և դրանք ուղարկեցի «Նեյչուրին»։

― Ու հայրենի քաղաքի ճակատագիրը բոլորովին չհուզե՞ց ձեզ։

― Դեհ, գիտեք, այն ժամանակ ես արդեն հավատում էի Այցելությանը, բայց ոչ մի կերպ ինձ չէի կարողանում ստիպել հավատալու հրդեհվող թաղամասերի, հատկապես ծերունիներին ու մանուկներին խժռող հրեշների, անխոցելի եկվորների և չափազանց խոցելի, բայց անհողդողդ ու քաջարի թագավորական տանկային զորամասերի միջև ծավալված արյունահեղ մարտերի վերաբերյալ խուճապահար լուրերին։

― Դուք իրավացի էիք։ Հիշում եմ, մեր եղբայր հաղորդավարը այն ժամանակ մի քիչ խառնել էր․․․ Սակայն վերադառնանք գիտությանը։ Պիլմանի ռադիանտի հայտնագործումը ձեր առաջին, բայց ոչ վերջին ներդրումն էր Այցելության վերաբերյալ գիտության մեջ։

― Առաջինն է և վերջինը։

― Բայց դուք, անշուշտ, այս ամբողջ ժամանակամիջոցում ուշադրությամբ հետևել եք Այցելության գոտիներում կատարվող միջազգային հետազոտություններին․․․

― Այո․․․ Ժամանակ առ ժամանակ թերթում եմ «Զեկուցումները»։

― Դուք նկատի ունեք «Անդրերկրյան կուլտուրաների միջազգային ինստիտուտի զեկուցումնե՞րը»։

― Այո։

― Եվ ո՞րն է, ձեր կարծիքով, ամենակարևոր հայտնագործությունն այս տասներեք տարվա ընթացքում։

― Այցելության բուն փաստը։

― Ներեցեք։

― Այցելության բուն փաստը առավել կարևոր հայտնագործություն է ոչ միայն անցած տասներեք տարիների ընթացքում, այլև մարդկության գոյության ողջ ժամանակամիջոցում։ Եվ կարևոր չէ բնավ, թե ովքեր էին այդ եկվորները։ Կարևոր չէ, թե որտեղից են եկել նրանք, ինչու են եկել, ինչու այդքան քիչ մնացին և հետո ուր կորան։ Կարևորն այն է, որ այժմ մարդկությունը հաստատ գիտե, որ ինքը միայնակ չէ Տիեզերքում։ Վախենում եմ, որ անդրերկրային կուլտուրաների ինստիտուտին այլևս երբեք բախտ չի վիճակվի նման հիմնավոր հայտնագործություն կատարել։

― Դա չափազանց հետաքրքիր է, դոկտոր Պիլման, բայց ես, ճիշտն ասած, նկատի ունեի տեխնոլոգիական կարգի հայտնագործություններ։ Այնպիսի հայտնագործություններ, որոնք կկարողանային օգտագործել մեր երկրային գիտությունն ու տեխնիկան։ Չէ՞ որ մի շարք շատ հռչակավոր գիտնականներ գտնում են, որ Այցելության գոտիներում հայտնաբերված գտածոները կարող են փոխել մեր պատմության ողջ ընթացքը։

― Դեհ, ես չեմ պատկանում այդ տեսակետի կողմնակիցների թվին։ Իսկ ինչ վերաբերում է կոնկրետ գտածոներին, ապա՝ մասնագետ չեմ։

― Բայց արդեն երկու տարի դուք ՄԱԿ֊ի հանձնաժողովի խորհրդատուն եք Այցելության պրոբլեմների գծով․․․

― Այո։ Բայց ես ոչ մի առնչություն չունեմ անդրերկրային կուլտուրաների ուսումնասիրության հետ։ ԿՈՊՐՈՊՈ֊ում ես իմ կոլեգաների հետ միասին ներկայացնում եմ միջազգային գիտական հասարակայնությունը, երբ խոսքը գնում է Այցելությունների գոտիների միջազգայնացման վերաբերյալ ՄԱԿ֊ի որոշումների կատարման հսկողությունը։ Կոպիտ ասած, մենք հետևում ենք, որ Գոտիներում ձեռք բերված այլմոլորակյա հրաշքները տրամադրվեն միայն Միջազգային ինստիտուտին։

― Իսկ մի՞թե ուրիշներն էլ են ձգտում տիրանալ այդ հրաշքներին։

― Այո։

― Դուք, երևի, նկատի ունեք ստալկերների՞ն։

― Ես չգիտեմ, թե դա ինչ բան է։

― Մեզ մոտ, Հարմոնտում, այդպես են անվանում այն հանդուգն ջահելներին, որոնք, իրենց վտանգի ենթարկելով, սեփական նախաձեռնությամբ թափանցում են Գոտի և այնտեղից դուրս են բերում այն ամենը, ինչ հաջողվում է գտնել։ Դա մի իսկական նոր մասնագիտություն է։

― Հասկանում եմ։ Ոչ, դա մեր իրավասությունից դուրս է։

― Անշուշտ։ Դրանով ոստիկանությունն է զբաղվում։ Սակայն հետաքրքիր կլիներ իմանայինք, թե ինչն է մտնում ձեր իրավասության մեջ, դոկտոր Պիլման․․․

― Տեղի է ունենում Այցելության Գոտիներից հանված նյութերի մշտական հոսք անպատասխանատու անձանց և կազմակերպությունների ձեռքը։ Մենք զբաղվում ենք այդ հոսքի արդյունքներով։

― Չի՞ կարելի ավելի հանգամանորեն, դոկտոր։

― Ավելի լավ է, եկեք խոսենք արվեստի մասին։ Մի՞թե ունկնդիրներին չի հետաքրքրում իմ կարծիքը անզուգական Գվադի Մյուլերի մասին։

― Օ՜, անշուշտ։ Բայց ես կցանկանայի նախ խոսել գիտության մասին։ Դուք, որպես գիտնական, չե՞ք ցանկանում ինքներդ զբաղվել այլմոլորակյա հրաշքներով։

― Ինչպես ասեմ․․․ Թերևս։

― Ուրեմն, հույս ունենանք, որ մի գեղեցիկ օր հարմոնտցիները իրենց նշանավոր հայրենակցին կտեսնեն հարազատ քաղաքի փողոցներում։

― Բացառված չէ։

Նախօրյակին, երեկոյան կողմ ես ու նա կանգնել էինք պահեստարանում․ մնում էր միայն հանել արտահագուստները, ու կարելի էր արդեն մեզ գցել «Բորժչ», որ մի երկու կաթիլ թունդ բան լցնենք օրգանիզմներս։ Ես հենց այնպես կանգնել էի, պատին հենված, գործս արել էի ու հիմա ձեռքիս պատրաստ պահել էի մի սիգարեթ․ սոսկալի ծխել էի ուզում, երկու ժամ չէի ծխել, իսկ նա դեռ իր ապրանքն էր տեղավորում․ փոխադրիչից վերցնում է «փուչիկները», ամեն մեկը չորս կողմից տնտղում (ի միջի այլոց դա ծանր է, ամեն մեկը վեցուկես կիլոգրամ) ու, փնչացնելով, սիրուն դնում է դարակը։

Արդեն ինչքա՜ն ժամանակ նա գլուխ է կոտրում այդ «փուչիկների» վրա ու, ըստ իս, առանց որևէ օգուտ տալու մարդկությանը։ Ես նրա տեղը վաղուց արդեն թքած կլինեի դրանց վրա ու նույն փողով մի ուրիշ բանով կզբաղվեի։ Չնայած, մյուս կողմից, որ մտածենք, «փուչիկը» իրոք առեղծվածային բան է և մի տեսակ անհասկանալի։ Ինչա՜ն եմ ես դրանք շալակած տարել, միևնույն է, ամեն տեսնելուս ապշում եմ, չեմ կարող․․․ Ընդամենը իրենից ներկայացնում է թեյի ափսեի չափ մի հինգ միլիմետր հաստությամբ երկու պղնձե սկավառակ, սկավառակների միջև ընկած տարածությունը կլինի չորս հարյուր միլիմետր և, բացի այդ տարածությունից, նրանց արանքում ոչ մի բան չկա։ Այսինքն՝ բոլորովին բան չկա, դատարկություն է։ Ուզում ես ձեռքդ մտցրու այնտեղ, ուզում ես՝ գլուխդ, եթե դու լրիվ շշմել ես զարմանքից․ դատարկություն է և դատարկություն, միայն օդ։ Եվ այնուամենայնիվ նրանց արանքում ինչ֊որ բան կա, ինչ֊որ մի ուժ, ինչպես հասկանում եմ ես, որովհետև չես կարող այդ սկավառակները սեղմել֊կպցնել իրար, ոչ էլ կարող ես դրանք իրարից հեռացնել․․․ Դեռ ոչ մեկին չի հաջողվել դա անել։

Չէ, տղերք, շատ դժվար է դա նկարագրելը, եթե քո աչքով չես տեսնում, ախր արտաքուստ շատ հասարակ բան է, մանավանդ որ տեսնում ես ու աչքերիդ հավատում։ Դա նույնն է, թե բաժակը կամ, աստված չանի, գինու գավաթը ուզենաս մեկնումեկին նկարագրել, միայն մատներդ կշարժես ու կհայհոյես անզորությունից։ Լավ, ընդունենք, որ դուք ամեն ինչ հասկացաք, իսկ ով էլ որ չի հասկացել, թող վերցնի ինստիտուտի «Զեկուցումները», այնտեղ ամեն մի համարում այդ «փուչիկների» մասին հոդված կա․․․

Մի խոսքով, Կիրիլն արդեն համարյա մեկ տարի գլուխ է ջարդում այդ «փուչիկների» վրա։ Ես հենց ամենասկզբից նրա մոտ եմ, բայց մինչև հիմա էլ խելքս չի կտրում, թե նա դրանցից ինչ է ուզում, դեհ, որ ճիշտն ասեմ, առանձնապես շատ էլ չեմ ձգտում հասկանալ։ Թող նախ ինքը հասկանա, ինքը գլուխ հանի, ու այն ժամանակ, երևի, ես կլսեմ նրան։ Իսկ առայժմ մի բան է ինձ համար պարզ։ Նա ուզում է, ինչ կերպ էլ լինի, մի հատ «փուչիկ» բաց անել, թթուներով ախտահանել, մամլիչի տակ տափակացնել, հալել վառարանում։ Ու այդ ժամանակ ամեն ինչ կպարզվի նրա համար, նա կարժանանա փառք ու պատվի, և ողջ համաշխարհային գիտությունը կցնցվի գոհունակությունից։ Բայց առայժմ, որքան ես հասկանում եմ, այս ամենը շատ հեռու բաներ են։ Առայժմ նա ոչ մի բանի չի հասել, լրիվ հալից ընկել է, մի տեսակ մոխրագույն է դարձել, լռակյաց, աչքերն էլ ոնց որ հիվանդ շան աչքեր լինեն, նույնիսկ արցունքակալում են։ Եթե նրա փոխարեն մեկ ուրիշը լիներ, ես նրան մի լավ կխմացնեի, մի լավ կնկա մոտ կտանեի, որ նրան մի քիչ տեղից շարժեր, իսկ առավոտյան նորից կխմացնեի ու նորից կտանեյի կնկա մոտ, մի ուրիշ կնկա, ու մի շաբաթ հետո նա լրիվ կփոխվեր, կարգին մարդ կդառնար։ Միայն թե այս բուժումը Կիրիլի համար չէ․ նույնիսկ չարժե նրան նման բան առաջարկել, դա նրա խելքի բանը չէ։

Ուրեմն, նրա հետ կանգնած եմ պահեստարանում, նայում եմ, ինչ օրի է հասել, աչքերը փոս են ընկել, ու այնպես խղճացի նրան, որ սիրտս ճմլվեց։ Ու հանկարծ որոշեցի, այսինքն նույնիսկ ոչ թե ինքս որոշեցի, այլ կարծես մեկը լեզվիցս քաշեց․

― Լսիր ասում եմ, Կիրիլ․․․

Իսկ նա կանգնել է, վերջին «փուչիկը» գրկած, ու այնպիսի տեսքով, ասես քիչ է մնում մեջը խցկվի։

― Լսիր, ― ասում եմ, ― Կիրիլ։ Իսկ եթե դու լիքը «փուչիկ» ունենայի՞ր։

― Լիքը «փուչի՞կ», ― հարցս կրկնում է նա ու հոնքերը խոժոռում, ասես նրա հետ չինարեն են խոսում։

― Հա էլի, ― ասում եմ։ ― Քո այդ հիդրոմագնիսական ծուղակը, ոնց են ասում․․․ յոթանասունյոթ֊բե օբյեկտը։ Մի ախմախ բանով լցված լիներ․․․

Տեսնում եմ, ոնց որ տեղ հասավ․․․ Հայացքը բարձրացրեց վրաս, աչքերը կկոցեց, ու այնտեղ, շնային արցունքների մեջ, բանականության մի ցոլք երևաց, ինչպես ինքն է սիրում արտահայտվել։

― Սպասիր, ― ասում է նա։ ― Լի՞քը, ասում ես։ Հենց սա, միայն թե լի՞քը։

― Հա, էլի։

― Որտե՞ղ է։

Բուժվեց իմ Կիրիլը։ Ականջները սրեց, պոչը տնկեց։

― Գնանք, ― ասում եմ, ― գնանք ծխենք։

Նա աշխուժորեն «փուչիկը» խցկեց սեյֆի մեջ, դուռը շրխկացրեց, երեք անգամ պտտեցինք բանալին, ու մենք գնացինք լաբորատորիա։ Դատարկ «փուչիկի» համար Էռնեստը առձեռն տալիս է չորս հարյուր ռուբլի, իսկ լիքը «փուչիկի» համար ես այդ շան որդու ամբղջ գարշելի արյունը կխմեի, բայց ուզում եք հավատացեք, ուզում եք՝ մի հավատացեք, այն ժամանակ ես այդ մասին չմտածեցի, որովհետև աչքիս առաջ Կիրիլը ուղղակի կենդանացավ, ասես դարձավ մի զրնգուն լար, սանդուղքով իջնելիս միանգամից թռչում էր չորս աստիճան, ու չթողեց, որ ծխեմ։ Մի խոսքով, ես ամեն ինչ պատմեցի նրան․ և թե ինչ տեսակ է այդ «փուչիկը» և որտեղ է գտնվում, և ոնց կկարողանանք մոտենալ նրան։

Նա իսկույն հանեց քարտեզը, գտավ այդ գարաժը, մատը դրեց վրան, նայեց ինձ ու, պարզ բան է, իսկույն հասկացավ իմ ով լինելը, ասենք, էստեղ չհասկանալու բան էլ չկար․․․

― Այ քեզ բա՜ն, ― ասում է նա ու ժպտում։ ― Դեհ ինչ, պետք է գնալ։ Արի հենց վաղը առավոտյան։ Ժամը իննին կպատվիրեմ անցաթղթեր ու «գալոշը», իսկ ժամը տասին մենք մեզ կօրհնենք ու ճանապարհ կընկնենք։ Եղա՞վ։

― Եղավ, ― ասում եմ։ ― Իսկ երրո՞րդն ով կլինի։

― Իսկ մեր ինչի՞ն է պետք երրորդը։

― Էհ, չէ, ― ասում եմ։ ― Սա քեզ համար աղջիկների հետ քեֆի գնալ չէ։ Իսկ եթե քեզ մի բան պատահի՞։ Գոտի է, ― ասում եմ։ ― Ամեն ինչ տեղը տեղին պետք է լինի։

Նա քմծիծաղեց և ուսերը ցնցեց։

― Ոնց ուզում ես։ Դու գիտես։

Եվ այն էլ ո՜նց գիտեմ։ Ւհարկե, նա մեծահոգություն է անում, իմ մասին է մտածում։ Երրորդն ավելորդ է, երկուսով էլ գլուխ կբերենք, ու ամեն ինչ մեր մեջ կմնա, ոչ ոք չի կասկածի։ Բայց դե ես գիտեմ, որ ինստիտուտի աշխատողները երկուսով Գոտի չեն գնում։ Նրանց մոտ կարգն այդպես է․ երկուսը գործ են անում, իսկ երրորդը նայում է, ու երբ հետո նրան հարցնեն՝ կպատմի։

― Անձամբ ես Օստինին կվերցնեի, ― ասում է Կիրիլը։ ― Բայց դու, երևի, նրան չուզես։ Թե՞ դեմ չես։

― Չէ, ― ասում եմ։ ― Միայն թե ո՛չ Օստինին։ Նրան մի ուրիշ անգամ կվերցնես։

Օստինը վատ տղա չէ, նրա խիզախությունն ու վախկոտությունը հավասարաչափ են, բայց նա, իմ կարծիքով, արդեն կորած մարդ է։ Կիրիլին դա չես բացատրի, բայց ես հո տեսնում եմ․ հենց որ մարդը երևակայում է, թե ինքը լավ գիտե Գոտին ու ամեն ինչ հասկանում է, ուրեմն, նրա վերջը եկել է։ Էհ, խնդրեմ։ Միայն թե առանց ինձ։

― Դե լավ, ― ասում է Կիրիլը։ ― Իսկ Տենդե՞րը։

Տենդերը նրա երկրորդ լաբորանտն է։ Ոչինչ, հանգիստ մարդ է։

― Տարիքոտ է , ― ասում եմ։ ― Ու երեխաներ ունի․․․

― Ոչինչ։ Նա արդեն եղել է Գոտում։

― Լավ, ― ասում եմ։ ― Թող Տենդերը լինի։

Մի խոսքով, նա նստած մնաց քարտեզի առաջ, իսկ ես իսկույն ինձ գցեցի «Բորժչ», որովհետև սովից մեռնում էի, ու կոկորդս չորացել էր։

Լավ։ Մյուս օրն առավոտյան գալիս եմ, ինչպես միշտ՝ ժամը իննին, ներկայացնում եմ անցաթուղթս, իսկ պահակատանը հերթապահում է այն լողլող սերժանտը, որի մռութին մի լավ հասցրի անցյալ տարի, երբ լակած կպչում էր Գուտային։

― Բարև, ― ասում է նա ինձ։ ― Քեզ Շեկո, ամբողջ ինստիտուտով մեկ փնտրում են․․․

― Ես քեզ համար Շեկո չեմ, ― ասում եմ, ― չափդ իմացիր, շվեդական քեղի։

― Աստված սիրես, Շեկո, ― զարմացած ասում է նա։ ― Ախր քեզ բոլորը այդպես են ասում։

Գոտուց առաջ ես շատ գրգռված եմ, համ էլ՝ սթափ, դեհ կպա նրան ու տեղը տեղին, ամենայն մանրամասնությամբ ասացի, թե ինքն իրենից ինչ է ներկայացնում և թե ինչու է ծնողը նրան լույս աշխարհ բերել։ Նա թքեց, անցաթուղթս վերադարձրեց ու առանց քնքշությունների ասաց․

― Ռեդրիկ Շուխարա, ձեզ հրամայված է անմիջապես ներկայանալ անվտանգության բաժնի լիազոր կապիտան Խերցոգին։

― Այ հիմա եղավ, ― ասացի ես։ ― Սա արդեն ուրիշ բան է։ Սովորիր սերժանտ, վերջում լեյտենանտ կդառնաս։

Իսկ ինքս ինձ մտածում եմ․ սա ի՞նչ նորություն է։ Ինչո՞ւ եմ պետք եկել կապիտան Խերցոգին աշխատանքի ժամանակ։ Լավ, գնամ ներկայանամ։ Նրա առանձնասենյակը երրորդ հարկում է, լավ սենյակ է, պատուհաններին ճաղեր կան, ոնց որ ոստիկանատանը։ Վիլլին նստել է իր սեղանի մոտ, ֆստացնում է ծխամորճն ու գրամեքենայով ինչ֊որ բան է տպում, իսկ մի սերժանտ գլուխը կոխել է անկյունի երկաթե պահարանի մեջ ու ինչ֊որ բան է փնտրում․ սա ոնց որ նոր մարդ է, ես սրան չեմ ճանաչում։ Մեր ինստիտուտում սերժանտներն ավելի շատ են, քան դիվիզիայում, ու բոլորն էլ հաղթանդամ, կարմրաթուշ, իսկը խնձոր, նրանք Գոտի չեն գնում և թքած ունեն համաշխարհային պրոբլեմների վրա։

― Բարև ձեզ, ― ասում եմ, ― կանչե՞լ եք։

Վիլլին ոչնչացնող հայացքով նայում է ինձ, մի կողմ է հրում գրամեքենան, մի հաստ թղթապանակ է դնում առաջն ու սկսում թերթել․

― Ռեդրիկ Շուխա՞րտ, ― ասում է։

― Նա ինքը, ― պատասխանում եմ ու ծիծաղս հազիվ եմ զսպում։ Մի տեսակ նյարդային ծիծաղ է բռնել ինձ։

― Որքա՞ն ժամանակ եք աշխատում ինստիտուտում։

― Երկու տարի։ Երրորդ տարին է։

― Ընտանիքի կա՞զմը։

― Մենակ եմ, ― ասում եմ, ― որբ եմ։

Այդ ժամանակ նա շրջվում է իր սերժանտիկի կողմը ու խիստ հրամայում է․

― Սերժանտ Լումեր, գնացեք արխիվ ու բերեք համար հարյուր հիսուն գործը։

Սերժանտիկը պատիվ է տալիս ու չքվում, իսկ Վիլլին փակում է թղթապանակն ու մռայլված հարց տալիս․

― Էլի հնից ձե՞ռ չես քաշում։

― Ի՞նչ հին։

― Լավ գիտես, ինչ հին։ Էլի քեզ վրա նյութ է ստացվել։

Այսպես, մտածում եմ։ ― Իսկ որտեղի՞ց։

Նա խոժոռվում է ու ջղայնացած ծխամորճով թխկթխկացնում է մոխրամանին։

― Դա քեզ չի վերաբերում, ― ասում է։ ― Ես քեզ, որպես հին ընկեր, նախազգուշացնում եմ․ ձեռ քաշիր դրանից, ընդմիշտ ձեռ քաշիր։ Իմացիր, որ երկրորդ անգամ բռնվես՝ վեց ամսով չես պրծնի։ Ու ինստիտուտից էլ անմիջապես կվռնդեն, ընդմիշտմ հասկանո՞ւմ ես։

― Հասկանում եմ, ― ասում եմ։ ― Դա հասկանում եմ։ Միայն չեմ հասկանում, թե որ սրիկան է մատնել ինձ․․․

Բայց նա նորից նայում է ինձ անագե աչքերով, ֆսֆսացնում է դատարկ ծխամորճն ու հենց այնպես թերթում թղթապանակը։ Դա նշանակում է՝ սերժանտ Լումերը վերադարձել է ու բերել համար հարյուր հինգ գործը։

― Շնորհակալություն, Շուխարտ, ― ասում է կապիտան Վիլլի Խերցոգը, որի մականունն է «Կռտած խոզ»։ ― Ես պարզեցի իմ ուզածը։ Դուք ազատ եք։

Դեհ, գնացի հանդերձարան, վրաս քաշեցի արտահագուստը, ծխեցի ու անընդհատ մտքիցս դուրս չի գալիս՝ որտեղի՞ց է դա հասել նրանց ականջին։ Թե ինստիտուտից, ապա այդ ամենը սուտ է, իմ մասին այստեղ ոչ ոք բան չգիտի ու չի էլ կարող իմանալ։ Իսկ եթե ոստիկանությունից են թուղթ ուղարկել․․․ Բայց թե նրանք ի՞նչ կարող են իմանալ, բացի հին գործերից։ Միգուցե Գիշակերը բռնվե՞լ է։ Այդ սրիկան կաշին պրծացնելու համար ում ասես կծախի։ Բայց թե Գիշակերն էլ հիմա իմ մասին ոչ մի բան չգիտի։ Մտածում էի, մտածում, բայց խելքը գլխին ոչ մի բան չկարողացա մտածել, ու որոշեցի՝ թքած։ Վերջին անգամ գիշերով Գոտի եմ գնացել երեք ամիս առաջ, ավարն արդեն համարյա լրիվ ծախել եմ ու փողերն էլ ծախսել։ Նրանք ինձ տեղում չեն բռնել, իսկ հիմա հենց այնպես չեն բռնի, պլստան եմ, դուրս կպրծնեմ։

Բայց երբ արդեն բարձրանում էի աստիճաններով, հանկարծ գլխի ընկա, ա՜յն էլ ոնց գլխի ընկա։ Ու նորից հետ եկա հանդերձարան, նստեցի ու ծխեցի։ Ստացվում է, որ ինձ այսօր չի կարելի Գոտի գնալ։ Վաղն էլ չի կարելի, մյուս օրն էլ։ Դուրս է գալիս, որ այդ սողունները նորից ինձ աչքի տակ են առել, չեն մոռացել, իսկ եթե մոռացել էին, ապա ինչ֊որ մեկը հիշեցրել է նրանց։ Եվ հիմա արդեն կարևոր չէ, թե ով է դա արել։ Ոչ մի ստալկեր, եթե նա չի ցնդել, Գոտու կողքով էլ չի անցնի, երբ գիտի, որ իրեն հետևում են։ Ես հիմա մութ տեղ պիտի գտնեմ ու խցկվեմ այնտեղ։ Ինչ մնաց, թե Գոտի գնամ։ Արդեն քանի ամիս է անցաթղթով էլ չեմ գնում այնտեղ։ Էլ ի՞նչ եք կպել ազնիվ լաբորանտից։

Ես մի լավ մտածեցի, ծանրութեթև արեցի ու նույնիսկ մի քիչ թեթևացա, որ այսօր Գոտի չպիտի գնամ։ Բայց հիմա այդ մասին ինչպե՞ս ավելի մեղմ ասեմ Կիրիլին։

Եվ ուղղակի ասացի նրան․

― Գոտի չեմ գնա։ Ի՞նչ հանձնարարություններ կլինեն։

Սկզբում նա, իհարկե, աչքերը չռեց վրաս։ Հետո, երևի, ինչ֊որ բան գլխի ընկավ․ բռնեց արմունկս, տարավ իր փոքրիկ աշխատասենյակը, նստեցրեց իր սեղանի մոտ, իսկ ինքը նստեց պատուհանի գոգին, կողքիս։ Ծխեցինք։ Լուռ։ Հետո նա զգուշորեն հարցրեց ինձ․

― Բա՞ն է պատահել, Ռեդ։

Դեհ, ի՞նչ ասեմ նրան։

― Չէ, ― ասում եմ, ― ոչ մի բան էլ չի պատահել։ Երեկ պոկեր խաղալիս քսան ռուբլի տարվեցի, հո չի՜ խաղում այդ Նունանը, ոնց որ կախարդ․․․

― Սպասր, ― ասում է նա։ ― Հո միտքդ չե՞ս փոխել։

Այստեղ ես նույնիսկ տնքացի լարվելուց։

― Ինձ չի կարելի, ― ասում եմ նրան ատամների արանքից։ ― Չի կարելի, հասկանո՞մ ես։ Նոր Խերցոգն ինձ կանչել էր։

Նա թուլացավ։ Նորից թշավառ տեսք ստացավ, ու աչքերն էլ դարձան հիվանդ շան աչքեր։ Ջղաձգորեն շունչ քաշեց, նոր սիգարետ վառեց ու կամացուկ ասաց․

― Ինձ պիտի հավատաս, Ռեդ, ես ոչ մեկին բան չեմ ասել։

― Վերջ տուր, ― ասում եմ։ ― Խոսքը քո մասին չէ։

― Ես նույնիսկ Տենդերին էլ բան չեմ ասել։ Նրա համար անցաթուղթ եմ գրել, իսկ իրեն չեմ էլ հարցրել, կգա՞ թե չի գա․․․

Ես լուռ ծխում եմ։ Ծիծաղս գալիս է, այս մարդը ոչ մի բան չի հասկանում։

― Խերցոգը քեզ ի՞նչ ասաց։

― Առանձնապես ոչ մի բան, ― ասում եմ։ ― Ինչ֊որ մեկը մատնել է․․․

Նա մի տեսակ տարօրինակ նայեց վրաս, վեր թռավ պատուհանի գոգից ու սկսեց հետուառաջ քայլել իր փոքրիկ աշխատասենյակում։ Նա վազվզում էր աշխատասենյակում, իսկ ես նստել եմ, ֆստացնում եմ ու չեմ խոսում։ Խղճում եմ նրան, ու շատ ափսոս է, որ այսպես հիմար բան ստացվեց, մարդուն բուժեցի մելամղձությունից, ո՜նց չէ։ Իսկ ո՞վ է մեղավոր։ Ես ինքս եմ մեղավոր։ Երեխային կոնֆետ ցույց տվի, իսկ այդ կոնֆետը չար քեռիները ձեռքիցս խլեցին․․․ Հանկարծ նա դադարեց սենյակում վազվզել, կանգնեց կողքս ու, մի կողմ նայելով վեհերոտ հարցրեց․

― Լսիր, Ռեդ, իսկ դա ինքչա՞ն կարժենա լիքը «փուչիկը»։

Ես սկզբում չհասկացա նրան, մտածեցի, թե կարծում է, որ դա կկարողանա գնել ինչ֊որ տեղից, բայց դե որտեղի՞ց կգնի, միգուցե դա միակն է աշխարհում, և հետո՝ այդքան փող էլ չի ունենա, որտեղի՞ց այդքան փող օտարերկրացի, այն էլ ռուս մասնագետին։ Իսկ հետո ասես ինձ մտրակեցին, այս քոսոտը երևի մտածում է, որ ես փողի համար եմ․․․ Ախ դու, լեշակեր, ո՞ւմ, տեղն ես ինձ դրել․․․ Արդեն բերանս բացել էի, որ այս բոլորը ասեմ։ Ու սսկվեցի։ Որովհետև, իսկապես, ո՞ւմ տեղը նա ինձ պիտի դներ։ Ստալկերը ստալկեր է, նրա ուզածը հենց միայն փողն է, շատ փողի համար կյանքն էլ կծախի։ Դեհ, այնպես ստացվեց, որ երեկ ես խայծը գցեցի, իսկ հիմա գինս եմ թանկացնում։

Նույնիսկ լեզուս կապ ընկավ այս մտքից, իսկ նա սևեռուն նայում է ինձ, հայացքը չի հեռացնում, ու նրա աչքերում տեսնում եմ նույնիսկ ոչ թե արհամարհանք, այլ թվաց, որ նա հասկանում է ինձ։ Ու արդեն հանգիստ բացատրում եմ նրան։

― Դեռ ոչ ոք, ― ասում եմ, ― անցաթղթով չի գնացել գարաժ։ Այնտեղ դեռ ճանապարհ չի գցված, դու դա գիտես։ Հիմա մենք վերադառնում ենք, ու քո Տենդերն սկսում է պարծենալ, թե ինչպես մենք գնացինք ուղիղ գարաժ, վերցրինք ուզածներս ու իսկույն հետ դարձանք։ Ասես մի պահեստ էինք գնացել։ Իսկ դա նշանակում է, որ ինչ֊որ մեկը մեզ գլխի է գցել։ Բայց թե մեր երեքից ո՞ր մեկն է գլխի գցել, իսկի բացատրելու կարիք էլ չկա։ Հասկանո՞ւմ ես, թե ինձ համար դա ինչ է նշանակում։

Ես ճառս վերջացրի։ Մենք նայում էինք իրար աչքերի մեջ ու լռում։ Հետո նա ձեռքերը իրար խփեց, ափերը շփեց ու առույգացած հայտարարեց․

― Դեհ ինչ, չենք գնում՝ ուրեմն չենք գնում։ Ես քեզ հասկանում եմ, Ռեդ, ու չեմ էլ մեղադրում։ Ինքս կգնամ։ Մեկ էլ տեսար գլուխ բերի։ Առաջին անգամը չէ․․․

Նա քարտեզը փռեց պատուհանի գոգին, արմունկներով հենվեց, կռացավ քարտեզի վրա, ու նրա ողջ առույգությունը մի վայրկյանում ցնդեց։ Լսում եմ, փնթփնթում է․

Հարյուր քսան մետր․․․ նույնիսկ հարյուր քսաներկու․․․ ու ինչքան էլ հենց գարաժի մեջ։ Չէ, Տենդերին չեմ տանի հետս։ Ինչ ես կարծում, Ռեդ, գուցե չարժե՞ Տենդերին տանել։ Ախր երկու երեխա ունի․․․

― Մենակ քեզ չեն թողնի, ― ասում եմ։

― Ոչինչ, կթողնեն․․․ ― փնթփնթում է նա։ ― Բոլոր սերժանտները և լեյտենանտները իմ ծանոթներն են․․․ Դուր չեն գալիս ինձ այդ բեռնատարները։ Տասներեք տարի բաց երկնքի տակ կանգնած են, բայց ոնց որ նոր լինեն․․․ Դրանցից քսան քայլի վրա բենզինատար մեքենան է կանգնած, ամբողջովին ժանգոտվել է, իսկ դրանք կարծես հենց նոր են իջել կոնվեյերից․․․ Ախ, այդ Գոտին․․․

Նա գլուխը բարձրացրեց քարտեզից ու պատուհանից դուրս նայեց։ Ես էլ հայացքս գամեցի պատուհանին։ Մեր պատուհանների ապակիները հաստ են, արճճից, իսկ ապակիների հետևում մայր Գոտին է, ահա նա, ձեռքդ մեկնես՝ կհասնի, ոնց որ ափիդ մեջ լինի տասներեքերորդ հարկից։

Այսպես որ նայում ես՝ սովորական հող է։ Արևը լուսավորում է, ոնց որ ամբողջ երկիրն է լուսավորում, ու կարծես այստեղ ոչ մի բան չի փոխվել, կարծես ամեն ինչ մնացել է նույնը, ինչպես որ կար տասներեք տարի առաջ։ Հանգուցյալ հայրիկը կնայեր՝ այս ինչո՞ւ գործարանից ծուխ դուրս չի գալիս, հո գործադուլ չե՞ն անում․․․ Դեղին ապարի բլուրներ, ռելսեր, ռելսեր, ռելսեր, ռելսերի վրա շոգեքարշ․․․ Մի խոսքով, ինդուստրիալ տեսարան․․․ Միայն մարդիկ չկան։ Ոչ ողջ, ոչ մեռած։ Ահա երևում է նաև գարաժը, գորշ, երկար, ոնց որ աղիք, դռները կրնկի վրա բաց են, իսկ ասֆալտե հրապարակում բեռնատարներն են կանգնած։ Արդեն տասներեք տարի կանգնած են, ու դրանց ոչ մի բան չի լինում։ Նա ճիշտ ասաց այս մեքենաների մասին՝ խելքը հասնում է։ Աստված մի արասցե, որ հանկարծ խցկվես երկու մեքենաների արանքը, ամեն կերպ պետք է դրանց շրջանցել․․․ Ասֆալտի մեջ այնտեղ ճեղք կա․․․ Մի տես է, ճանապարհը մինչև հողաշերտը ձողանշված է, այն էլ ի՜նչ հմտորեն է ձողանշված․․․ Ահա այն առուն, որտեղ Լորձը թրմփած, իրենց ճանապարհից մի երկու մետրի վրա․․․ Իսկ չէ որ Հաստակաշին ասում էր Լորձին, որ հեռու մնա առուներից, թե չէ թաղելու համար էլ քեզնից բան չի մնա․․․ Գոտին ախր հենց դա է․ ավարով որ հետ եկար՝ դա հրաշք է, կենդանի ետ եկար՝ լավ է, իսկ մնացած բոլորը ճակատագիր․․․

Այստեղ ես նայեցի Կիրիլին ու տեսա, որ նա աչքի պոչով ինձ է տնտղում։ Ու մի այնպիսի՜ դեմք ուներ, որ այդ պահին ես նորից միտքս փոխեցի։ Դեհ, գրողը տանի դրանց, մտածեցի, վերջ ի վերջո այդ դոդոշները ի՞նչ պիտի անեն ինձ։ Կիրիլը կարող էր ընդհանրապես ոչ մի բան չասել, բայց նա ասաց․

― Լաբորանտ Շուխարտ, ― ասաց նա։ ― Պաշտոնական, ընդգծում եմ, պաշտոնական աղբյուրներից ես տեղեկություններ եմ ստացել, որ գարաժի զննումը մեծ օգուտ կարող է տակ գիտությանը։ Առաջարկություն է եղել՝ զննել գարաժը։ Պարգևավաճարը երաշխավորում եմ։ ― Իսկ ինքը ժպտում է, ոնց որ մայիսյան վարդ։

― Իսկ այդ ի՞նչ պաշտոնական աղբյուրներ են, ― հարցնում եմ ու նույնպես ժպտում հիմարի պես։

― Դրանք գաղտնի աղբյուրներ են, ― պատասխանում է նա։ ― Բայց ձեզ կարող եմ ասել․․․ Նա արդեն չէր ժպտում և մռայլվել էր։ ― Ասենք, դոկտոր Դուգլասը։

― Հա՜, ― ասում եմ, ― դոկտոր Դուգլասը։ Այդ ո՞ր Դուգլասն է։

― Սեմ Դուգլասը, ― չոր ասաց Կիրիլը։ ― Նա զոհվեց անցյալ տարի։

Մարմնովս սարսուռ անցավ։ Քո հերն եմ անիծել․․․ Ո՞վ է էսպիսի բաների մասին խոսում ճամփա գնալուց առաջ։ Այս ակնոցավորների գլխին որ դագանակ ջարդես, էլի ոչինչ չեն հասկանա․․․ Ծխախոտի մնացորդը գցեցի մոխրամանի մեջ ու ասացի․

― Լավ։ Ո՞ւր է քո Տենդերը։ Շա՞տ պիտի սպասենք նրան։

Մի խոսքով, մենք այդ մասին էլ չխոսեցինք։ Կիրիլը զանգահարեց ՊՊՍ, «թռչող գալոշ» պատվիրեց, իսկ ես վերցրի քարտեզն ու նայեցի, թե դրա վրա ինչ է նկարված։ Ոչինչ, վատ չի նկարված։ Լուսանկարչական եղանակով՝ վերևից ու խոշորացված։ Նույնիսկ գարաժի մոտ ընկած ավտոդողի վրայի կտրվածքներն են երևում։ Այ որ մեր եղբայր ստալկերն ունենար այսպիսի քարտեզ․․․ Չնայած դրանից ինչ օգուտ պիտի լինի գիշերը, երբ հետևդ տնկում ես աստղերին ու սեփական ձեռքերդ չես տեսնում․․․

Այ, Տենդերն էլ եկավ։ Կարմրատակած, հևալով։ Աղջիկը հիվանդացել է, վազել էր բժշկի հետևից։ Ներողություն է խնդրում ուշանալու համար։ Դե մենք էլ նրան աչքալույս տվինք՝ Գոտի ենք գնում։ Սկզբում նա նույնիսկ մոռացավ հևալ, խեղճը։ «Ո՞նց թե գոտի, ― ասում է։ ― Ես ինչո՞ւ․․․»։ Սակայն լսելով կրկնակի պարգևավճարի և այն մասին, որ Ռեդ Շուխարտն էլ է գալիս, նա մի քիչ հանգստացավ ու էլի սկսեց հևալ։

Մի խոսքով մենք իջանք «բուդուար»։ Կիրիլը գնաց անցաթղթերը բերեց, մենք դրանք ներկայացրեցինք ևս մի սերժանտի, ու այդ սերժանտը մեզ արտահագուստներ տվեց։ Եթե այս կարմիր արտահագուստը ներկեին մի հարմար գույնով, ապա ուզածդ ստալկերը այդպիսի արտահագուստի համար ինչ գին ուզեիր՝ կտար, աչքն էլ չէր թարթի։ Ես արդեն վաղուց եմ մտքիս դրել, որ պիտի անպայման մի հատ թռցնեմ։ Առաջին հայացքից որ նայում ես, ոչ մի արտակարգ բան չկա, ոնց որ ջրասուզակի հանդերձանք լինի, չէ, ավելի շուտ՝ հրթիռաթիռի ոդաչուի կամ, ասենք, տիեզարագնացի սաղավարտի է նման։ Թեթև, հարմար, ոչ մի տեղ չի սեղմում, և ոչ էլ շոգից քրտնում ես նրա մեջ։ Այսպիսի հագուստով կրակի մեջ էլ կմտնես, ու գազն էլ ներս չի թափանցի։ Ասում են, որ գնդակն էլ դրան չի վնասում։ Իհարկե, և՝ կրակը, և իպրիտը (գազը), և՛ գնդակը, այս բոլորը երկրային, մարդկային բաներ են։ Դրանցից ոչ մեկը չկա Գոտում, այնտեղ դրանցից չպիտի վախենաս։ Մի խոսքով, ինչ ասեմ, այնտեղ այս արտահագուստով էլ են ուզածիդ պես մեռնում։ Ուրիշ բան է, որ առանց դրա մենք, երևի, ավելի շատ կկոտորվեինք։ Օրինակ, այս հագուստը հարյուր տոկոսով փրկում է «այրող աղվամազից»։ Կամ էլ «սատանի կաղամբի» թքից․․․ Լավ։

Մենք հագանք արտահագուստներս, ես պնդօղակները պայուսակից հանեցի ու լցրեցի գրպանս, ու ինստիտուտի բակով գնացինք դեպի Գոտու կողմը։ Սրանց մոտ այսպես է ընդունված, որ բոլորը տեսնեն՝ ահա գնում են գիտական խիզախները, գնում են իրենց կյանքը զոհելու հանուն մարդկության, գիտության և սուրբ հոգու։ Ամե՛ն։ Եվ իսկապես, բոլոր պատուհաններից, մինչև տասնհինգերորդ հարկ, կարեկցանքով մեզ էին նայում, մնում էր միայն թաշկինակները թափահարեին, ու նվագախումբը նվագեր։

― Քայլերդ արագացրու, ― ասում եմ Տենդերին։ ― Փորդ ներս քաշիր, խղճուկ անձնակազմ։ Երախտապարտ մարդկությունը քեզ չի մոռանա։

Նայեց նա ինձ, ու ես տեսա, որ հիմա նա բնավ կատակի սիրտ չունի։ Եվ իսկապես, ի՞նչ կատակի ժամանակ է․․․ Դե որ Գոտի ես գնում, կամ պիտի լաց լինես, կամ ծիծաղես, բայց ես ոչ մի անգամ լաց չեմ եղել։ Նայեցի Կիրիլի կողմը։ Ոչինչ, լավ է պահում իրեն, միայն շուրթերն է շարժում, կարծես աղոթում է։

― Աղոթո՞ւմ ես, ― հարցնում եմ։ Աղոթիր, ― ասում եմ, ― աղոթիր։ Ինչքան Գոտու խորքը գնաս, այնքան աստծուն կմոռանաս․․․

― Ինչո՞ւ, ― հարցնում է նա։

― Աղոթի՜ր, ― գոռում եմ։ ― Ստալկերներին չեն թողնում անհերթ մտնել դրախտ։

Իսկ նա հանկարծ ժպտաց ու ձեռքով թփթփացրեց մեջքիս, իբր՝ մի՛ վախեցիր, իբր՝ դու ինձ հետ չես կորչի, իսկ եթե կորչես էլ, էհ, մի՛ անգամ ենք մեռնում։ Չէ, ծիծաղելի տղա է, ազնիվ խոսք։

Մենք անցաթղթերը հանձնեցինք վերջին սերժանտին, այս անգամ, բացառության կարգով, պարզվեց, որ նա լեյտենանտ է (ես նրան ճանաչում եմ, նրա հայրը Ռեքսոպոլում զբաղվում է գերեզմանաճաղերի վաճառքով), ու իսկույն էլ հայտնվեց «թռչող գալոշը»․ այն բերեցին ՊՊՍ֊ի տղերքը ու կանգնեցրին հենց պահակատան մոտ։ Բոլորն արդեն այստեղ են՝ և՛ «շտապ օգնությունը», և հրշեջները, և՛ մեր փառապանծ գոարդիան՝ անվախ փրկիչները, հղփացած ձրիակերները իրենց ուղղաթիռով։ Ոնց որ աչքիս փուշը լինեն։

Մենք բարձրացանք «գալոշի» վրա, Կիրիլը կանգնեց ղեկի մոտ ու ասաց ինձ․

― Ռեդ, հրամայի՛ր։

Ես առանց շտապելու իջեցրի բաճկոնիս «կայծակ» շղթան, ծոցիցս հանեցի տափաշիշը, մի լավ խմեցի, հետո բերանը փակեցի ու նորից դրեցի ծոցս։ Առանց դրա չեմ կարող։ Որերորդ անգամն է Գոտի եմ գնում, բայց առանց սրա չեմ կարող, չէ։ Նրանք երկուսն էլ նայում են ինձ ու սպասում։

― Այսպես, ― ասում եմ։ ― Ձեզ չեմ առաջարկում, որովհետև ձեզ հետ առաջին անգամ եմ գնում ու չգիտեմ, թե ալկոհոլը ոնց է ազդում ձեզ վրա։ Մեզ մոտ այսպիսի կարգուկանոն պետք է լինի․ ինչ որ ասեմ՝ իսկույն և անհապաղ պետք է կատարեք։ Եթե մեկն ու մեկդ դանդաղեք կամ սկսեք հարցեր տալ՝ ծեծ կուտեք, նախապես ներողություն եմ խնդրում։ Այ, օրինալկ քեզ, պարոն Տենդեր, կհրամայեմ՝ գլխիվայր կանգնիր ու գնա առաջ։ Եվ դու իսկույն, պարոն Տենդեր, պիտի հաստ քամակդ տնկես ու կատարես հրամանը։ Իսկ եթե չկատարես, գուցե էլ չտեսնես հիվանդ աղջկադ։ Հասկացա՞ր։ Բայց թե ես կհոգամ, որ դու անպայման տեսնես նրան։

― Ռեդ, գլխավորը, որ դու չմոռանաս հրամայել, ― ֆսսացնում է Տենդերը, արդեն կաս֊կարմիր կտրած, քրտնած ու հազվադեպ շարժելով շրթունքները։ ― Ես ատամներիս վրա էլ կքայլեմ, ինչ մնաց թե գլխիս վրա։ Առաջին անգամ չեմ․․․

― Դուք երկուսդ էլ ինձ համար առաջին անգամ եք, ― ասում եմ, ― իսկ հրամայել ես չեմ մոռանա, կարող ես հանգիստ լինել։ Հա, դու կարո՞ղ ես «գալոշը» վարել։

― Կարող է, ― ասում է Կիրիլը։ ― Լավ էլ քշում է։

― Ավելի լավ, ― ասում եմ։ ― Դեհ, աստված մեզ հետ։ Իջեցրեք երեսկալները։ Հառաջ ձողանշանների վերևով, բարձրությունը՝ երեք մետր։ Կանգառը՝ քսանյոթերորդ ձողանշանի մոտ։

Կիրիլը «գալոշը» բարձրացրեց երեք մետր ու դանդաղ առաջ շարժվեց, իսկ ես թաքուն գլուխս շրջեցի ու կամացուկ թքեցի ձախ ուսիս վրայով։ Տեսնեմ՝ փրկարար գվարդիականները մտել են իրենց ուղղաթիռը․ հրշեջները հարգալից ոտքի են կանգնել, պահակատան շեմին կանգնած լեյտենանտը պատվի է առել, ախմախը, իսկ նրանց բոլորի վերևում ծածանվում է արդեն գունաթափված պլակատը՝ « Բարի գալուստ, պարոնայք եկվորներ»։ Տենդերն արդեն ուզում էր ձեռքով հրաժեշտ տալ նրանց, բայց ես այնպես խփեցի նրա կողքին, որ այդ բոլոր տիսակատարությունները դուրս թռան գլխից։ Ես քեզ մնաք բարով ցույց կտամ, դու դեռ հալա մնաս բարով կանես․․․

Թռանք։

Մեր աջ կողմում ինստիտուտն էր, ձախում՝ Ժանտախտի թաղամասը, իսկ մենք փողոցի մեջտեղով առաջ էինք գնում մի ձողանշանից դեպի մյուսը։ Պա՜հ, ոնց որ վաղուց այս փողոցով ոչ ոք չի անցել։ Ասֆալտը լրիվ ճաքճքել է, ճեղքերում խոտ է բուսնել, բայց սա մեր խոտն է, մարդկայինը։ Իսկ այ, ձախ կողմի մայթի վրա աճել է արդեն սև փուշը, և այս փշից երևում է, թե որքան հստակորեն է ինքն իրեն սահմանանշում Գոտին․ խճուղու մոտի սև մացառները ասես գերանդիով հնձված լինեն։ Չէ, այս եկվորները, այնուամենայնիվ, կարգին տղերք են եղել։ Ճիշտ է, շատ են համը հանել, բայց դե իրենք էլ իրենց հսատակ սահման են դրել․․․ Չէ որ նույնիսկ «այրող աղվամազը» երբեք Գոտուց չի գալիս մեր կողմը, ոչ մի անգամ, ինչքան էլ որ ուժեղ քամի լինի․․․

Ժանտախտի թաղամասում կանգնած են մեռյալ, ճաքճքած տները, սակայն բոլոր պատուհանների ապակիները գրեթե լրիվ տեղն են, միայն թե շատ կեղտոտ են, ու այդ պատճառով էլ ոնց որ կույր լինեն։ Իսկ այ գիշերը, երբ սողում ես այդ տների մոտով, շատ լավ երևում է, ներսի լույսը, ասես այնտեղ սպիրտ է այրվում կապտավուն բոցի լեզվակներով։ Դա «վհուկի դոնդողն» է նկուղներից դուրս գալիս։ Իսկ ընդհանրապես որ նայում ես՝ սովորական թաղամաս է, տները ոնց որ սովորական տներ են, պարզապես վերանորոգման կարիք ունեն, ուրիշ ոչ մի արտառոց բան չկա, միայն թե մարդիկ չեն երևում։ Այ, ի միջի այլոց, այս աղյուսե տանը ապրում էր մեր մաթեմատիկայի ուսուցիչը, նրա անունը Ստորակետ էինք դրել։ Անհաջողակի մեկն էր ու ձանձրալի մարդ, նրա երկրորդ կինը բաժանվեց հենց Այցելությունից առաջ, իսկ աղջկա աչքի մեջ էլ հատ կար, ու մենք, հիշում եմ, այնքան էինք դրա համար ձեռ առնում, որ խեղճը լաց էր լինում։ Երբ խուճապն ընկավ, նա բոլորի հետ միասին, հագին միայն սպիտակեղեն, այս թաղամասից փախավ մինչև կամուրջ՝ վեց կիլոմետր առանց շունչ քաշելու։ Հետո երկար ժամանակ ժանտախտով պառկած էր, մաշկը լրիվ պլոլվեց, եղունգները թափվեցին։ Բոլորը, ովքեր ապրում էին այս թաղամասում, գրեթե բոլորը հիվանդացան ժանտախտով, հենց դրա համար էլ այս թաղամասի անունը դրին Ժանտախտի թաղամաս։ Ոմնաք մահացան, հիմնականում ծերերը, և այն էլ ոչ բոլորը։ Ես, օրինակ, կարծում եմ, որ նրանք ոչ թե ժանտախտից մահացան, այլ վախից։ Սարսափն ահավոր էր։ Ովքեր ապրում էին այս թաղամասում, բոլորն էլ հիվանդացան ժանտախտով։ Իսկ այն երեք թաղամասերում ապրողները կուրացան։ Հիմա այդ թաղամասերը այդպես էլ կոչվում են՝ Առաջին Կույր, Երկրորդ Կույր․․․ Մարդիկ ոչ թե լրիվ են կուրանում, այլ ոնց որ հավկուրություն էր լինում։ Ւ միջի այլոց պատմում են, որ նրանք կուրացել են ոչ թե ինչ֊որ բռնկումից, թեև ասում են, որ բռնկումներ էլ են եղել, այլ կուրացել են սոսկալի դղրդյունից։ Ասում են, որ դա մի այնպիսի դղրդյուն է եղել, որ մարդիկ իսկույն կուրացել են։ Բժիշկները նրանց ասում էին, թե դա չի կարող պատահել, թող հապա մի լավ հիշեն։ Չէ, այդ մարդիկ նորից իրենց ասածն էին պնդում՝ ահավոր դղրդյուն, որից նրանք կուրացել էին։ Ընդ որում, նրանցից բացի ոչ ոք չէր լսել այդ դղրդյունը․․․

Այո, ասես ոչ մի բան տեղի չի ունեցել այստեղ։ Ահա այս ապակե կրպակին ոչ մի բան չի եղել։ Դռների առաջ մնացել է մանկասայլակը, նույնիսկ նրա միջի սպիտակեղենը ոնց որ մաքուր լինի․․․ Իսկ այս անտենաները ծածկվել են ինչ֊որ մազմզուկներով, ոնց որ ճիլոպ լինեն։ Մեր գիտնականները վաղուց են աչքները գցել այդ անտենաների վրա, բա ոնց չէ, ուզում են գլուխ հանեն, թե դրանք ինչ ճիլոպ են, ախր ուրիշ ոչ մի տեղ այդպիսի բան չկա, միայն Ժանտախտի թաղամասում, այն էլ միայն անտենաների վրա։ Ու ամենագլխավորն այն է, որ դա հենց այստեղ է, ինստիտուտի կողքը, հենց պատուհանների տակ։ Անցյալ տարի խելքներին փչեց ուղղաթիռից պողպատե ճապանով խարիսխ իջեցնել ու մի անտենա ճանկել։ Հենց որ խարիսխը ուզեց քաշի անտենան, հանկարծ՝ ֆըշֆըշֆըշ․․․ Տեսնենք ինչ՝ անտենայից ծուխ է դուրս գալիս, խարիսխը ծխի մեջ է, ու պողպատե ճոպանն էլ արդեն ծուխ է արձակում, ու ոչ թե սովորական ծուխ, այլ մի տեսակ թունավոր ֆշշոցով, ոնց որ բոժոժավոր օձ․․․ Դեհ, օդաչուն իսկույն գլխի ընկավ (շատ էլ որ լեյտենանտ էր), ինչն ինչոց է, ճոպանը ցած գցեց, ու ինքը հո չծլկեց․․․ Այ, հրեն ճապանը, մինչև հիմա կախված է մնացել անտենայից ու ինքն էլ է լրիվ ծածկվել ճիլոպով։

Այսպես կամաց ու հանգիստ հասանք փողոցի անկյունը։ Կիրիլը նայեց ինձ՝ թեքվի՞։ Ես գլխով արեցի՝ շատ դանդաղ։ Եվ մեր «գալոշը» թեքվեց ու շատ դանդաղ սահեց մարդկային հողի վերջին մետրերի վրայով։ Մայթը մոտենում է, ավելի է մոտենում, ահա «գալոշի» ստվերն արդեն ընկնում է տատասկների վրա․․․ Վե՛րջ, Գոտին սկսվեց։ Ու միանգամից մարմինս պատվեց սարսուռով․․․ Ամեն անգամ այդպես սարսռում եմ ու մինչև հիմա չգիտեմ՝ Գոտի՞ն է ինձ այդպես դիմավորում, թե ստալկերի նյարդերն են շարքից դուրս եկել։ Ամեն անգամ որոշում եմ, որ վերադառնալուց հետո մերոնց հարցնեմ, թե իրենց հետ է՞լ է նույն բանը լինում, ու ամեն անգամ մոռանում եմ հարցնել։

Դե լավ, դանդաղ սողում ենք նախկին բանջարանոցների վրայով, ոտքերիս տակ հանգիստ, համաչափ աղմկում է շարժիչը․ նրան ինչ, նրան հո ձեռք չեն տա։ Ու այստեղ իմ Տենդերն այլևս չդիմացավ։ Դեռ չենք հասել առաջին ձողանշանին, իսկ նա սկսեց խոսել։ Դեհ, ոնց որ սովորաբար սկսնակը խոսում է Գոտում՝ ատամները չխկչխկում են, սիրտը թուլանում է, գլուխը կորցնում է ու դրա համար ամաչում է, բայց դե չի կարողանում ինքն իրեն տիրապետել։ Ըստ իս, դա նրանց մոտ հարբուխի պես բան է, ոնց որ հարբուխի ժամանակ քեզնից անկախ քթիցդ թափվում է ու թափվում։ Ու ինչ ասես, որ չեն ասում։ Մեկ բնանկարով են հիանում, մեկ սկսում են դատողություններ անել եկվորների մասին, մեկ էլ տեսար խոսեցին ընդհանրապես գործին չվերաբերող բաներից, ոնց որ հիմա Տենդերն է բլբլում իր նոր կոստյումի մասին ու դադար չի առնում։ Քանիսով է առել, ինչ նուրբ բուրդ է, ու ոնց հետո դերձակը կոճակները փոխեց․․․

― Սսկվի, ― ասում եմ։

Նա տխուր նայում է ինձ, շրթունքները շարժում ու էլի սկսում, թե աստառի համար ինչքան մետաքս է առել։ Իսկ բանջարանոցներն արդեն վերջանում են, մեր ներքևում արդեն կավահող է, ամայություն, որտեղ ժամանակին եղել է քաղաքի աղբանոցը, ու ես զգում եմ, որ քամի է փչում։ Քիչ առաջ ոչ մի քամի էլ չկար, իսկ հիմա հանկարծ փչեց, փոշու քուլաները թռան, ու ես կարծես ինչ֊որ բան լսեցի։

― Սսկվի՛, ապուշ, ― ասում են Տենդերին։

Չէ, ոչ մի կերպ չի կարողանում լռել։ Հիմա էլ սկսեց ձիու մազից խոսել։ Դե, կներես․․․

― Կանգնի՛ր, ― ասում եմ Կիրիլին։

Նա անմիջապես արգելակում է։ Լավ ռեակցիա ունի։ Բռնում եմ Տենդերի ուսից, դեմքը շրջում եմ իմ կողմն ու ձեռքիս ափով շրխկացնում երեսկալին։ Խեղճը քթով զարկում է ապակուն, աչքերը փակում է ու լռում։ Հենց որ նա լռեց, ես լսեցի՝ շը՜շ․․․ շը՜շ․․․ Կիրիլն ինձ է նայում ատամները պինդ սեղմած, բերանը բաց։ Ես ձեռքով հասկացնում եմ նրան՝ կանգնիր, աստծու սիրուն մի շարժվիր։ Բայց չէ որ նա էլ է այդ դռդռոցը լսում ու, ինչպես բոլոր սկսնակները, նա էլ է ուզում իսկույն ինչ֊որ բան անել․․․ «Հետո գնանք», ― շշնջում է նա։ Ես ճարահատյալ գլուխս թափահարում եմ, բռունցքս դեմ անում սաղավարտին, որ, իբր, հերիք է, վերջ տուր։ Է՜հ, գրողը տանի, էս սկսնակի հետ չգիտես ինչ անես, ո՞ր կողմը նայես՝ դաշտի՞ն, թե նրանց։ Ու հանկարծ ամեն ինչ մոռացա։ Հին աղբակույտի վրայով ու վերևով, կոտրված ապակու և փալաս֊փուլուսի վերևով սողաց մի այնպիսի թռթիռ, ոնց որ ամառվա շոգ կեսօրին տաք օդն է թրթռում երկաթե տանիքի վրա, այդ թրթիռն անցավ թմբի վրայից ու եկավ մեր դեմը կտրեց, հենց ձողանշանի մոտ, մի քիչ կախված մնաց, մի կես վայրկյան, կամ էլ գուցե ուղղակի թվաց ինձ, ու ձգվեց դեպի դաշտ, թփերի հետևը, փտած ցանկապատի կողմը, հին ավտոմեքենաների գերեզմանոցի կողմը։

Գրողը տանի ակնոցավոր գիտուններին, խելքներին ինչ է փչել, որ ճանապարհը այս փոսի վրայով են անց կացրել։ Դե, ես էլ մի բան չեմ, աչքերս ո՞ւր էին նայում, երբ հիանում էի նրանց քարտեզով։

― Դանդաղ ընթացքով առաջ, ― ասում եմ Կիրիլին։

― Իսկ դա ի՞նչ էր։

― Սատանան գիտի․․․ Կար ու չկա, և փառք աստծու։ Ու սսկվի, խնդրում եմ։ Դու հիմա մարդ չես, հասկացա՞ր։ Դու հիմա մեքենա ես, իմ լծակը․․․

Այստեղ հանկարծ զգացի, որ ես էլ եմ վարակվում խոսելու հարբուխով։

― Վե՛րջ, ― ասում եմ, ― էլ ոչ մի խոսք։

Մի կում գցեի հիմա։ Անպետք բան են այս սկաֆանդրները, այ թե ինչ կասեմ ձեզ։ Այսքան ժամանակ ապրել եմ առանց սկաֆանդրի, ազնիվ խոսք, մի այսքան էլ կապրեմ, բայց որ այս պահին մի կում չեմ կարող անել․․․ Դե, լավ․․․

Քամին կարծես հանդարտվեց, ու ոչ մի վատ բան չի լսվում, միայն շարժիչն է գոռում, հանգիստ, մի տեսակ քնատ․․․ Իսկ չորս կողմը շոգ․․․ գարաժի վերևում տաք մշուշ է․․․ ամեն ինչ կարծես նորմալ է․․․ ձողանշանները իրար հետևից սահում են մեր տակով։ Տենդերը չի խոսում, Կիրիլը չի խոսում՝ խելոքանում են սկսնակները։ Ոչինչ, տղերք, Գոտում էլ է շնչել լինում, միայն թե պիտի կարողանաս․․․ Ահա և յոթերորդ ձողանշանը՝ երկաթե ձողը և վրան կարմիր օղակ՝ 27 համարով։ Կիրիլը նայեց ինձ, ես նրան գլխով արեցի, ու մեր «գալոշը» կանգ առավ։

Հեշտ ճանապարհը անցանք, հիմա սկսվում է ամենադժվարը։ Հիմա մեզ համար ամենակարևորը հանգստություն պահպանելն է։ Շտապելու բան չունենք, քամի չկա, տեսանելիությունը լավ է, ոնց որ ափիդ մեջ։ Ահա այն առուն, որտեղ Լորձը շրմփաց, ինչ֊որ գույնզգույն բան է երևում այնտեղ, երևի նրա փալաս֊փուլուսն է։ Գարշելի մարդ էր, աստված լուսավորի նրա հոգին, ագահ էր, անխելք, կեղտոտ, հենց նրա նմաններն են Գիշակերի հետ կապվում, այդպիսիներին Գիշակեր Բարբրիջը մի կիլոմետրի վրա էլ տեսնում էր ու սուր ճանկերն էր գցում, իսկ ընդհանրապես Գոտին չի հարցնում, լա՞վն ես դու, թե վատը, և շնորհակալություն քեզ, Լորձ, դու հիմարի մեկն էիր, նույնիսկ քո իսկական անունը ոչ ոք չի էլ հիշում, իսկ խելոք մարդկանց․․․ Մնում է հասնենք ասֆալտին։ Ասֆալտը հարթ է, նրա վրա ամեն ինչ երևում է, այն ճեղքն էլ է ինձ ծանոթ։ Միայն թե այս թմբերը դուրս չեն գալիս։ Եթե ուղիղ գնանք դեպի ասֆալտը, ստիպված պիտի լինենք դրանց արանքով անցնելու։ Հալա նայիր, ոնց որ քեզ ձեռ առնեն, սպասում են։ Չէ, ես չեմ անցնի ձեր արանքով։ Ստալկերի երկրորդ պատվիրանը ասում է՝ կամ ձախ, կամ աջ, հարյուր քայլի վրա ամեն ինչ մաքուր պիտի լինի։ Ւսկ ձախ թմբիկի վրայով կարելի է անցնել։ Ճիշտ է, ես չգիտեմ, թե դրանից հետո ինչ է․․․ Քարտեզի վրա, կարծես, ոչ մի բան չկար, բայց ո՞վ է քարտեզին հավատում․․․

― Ռեդ, լսիր, ― շշուկով ասում է Կիրիլը։ ― Արի թռնենք, հա՞։ ― Մի քսան մետր վերև ու միանգամից ցած իջնենք հենց գարաժի մոտ, հը՞։

― Ձայնդ կտրի, տխմար, ― ասում եմ ես։ ― Մի խանգարի, սսկվի։

Դրա՜ն տես։ Բարձրանալ է ուզում։ Իսկ որ այդ քսան մետրի վրա քեզ շրխկացնի՞։ Ոսկորներդ չես հավաքի։ Կամ էլ հանկարծ «մժեղային ճաղատը» կարող է հայտնվել, այդժամ արդեն ոչ միայն ոսկորներդ չես հավաքի, այլ քեզանից ընդհանրապես թաց տեղ կմնա միայն։ Դրան տես, ի՜նչ քաջն է, չի համբերում, թռչել է ուզում․․․ Մի խոսքով, մինչև թումբը պարզ է․ թե ոնց պիտի գնանք, իսկ հետո այնտեղ կանգ կառնենք ու շուրջներս կնայենք։ Ձեռքս մտցրի գրպանս ու մի կույտ պնդողակ հանեցի։ Դրանք ցույց տվի Կիրիլին ու ասացի․

― Մատնաչափիկին հիշո՞ւմ ես։ Դպրոցում անցե՞լ ես։ Այ, հիմա ամեն ինչ հակառակը կլինի։ Նայիր։ ― Ու գցեցի առաջին պնդօղակը։ Շատ հեռու չգցեցի, ինչքան որ պետք էր։ Մի տասը մետր։ Պնդօղակը կանոնավոր թռավ։ ― Տեսա՞ր։

― Հետո՞, ― ասում է Կիրիլը։

― Ոչ թե «հետո», այլ տեսա՞ր, ― հարցնում եմ։

― Տեսա։

― Հիմա շատ դանդաղ «գալոշը» տար այդ պնդօղակի կողմը և նրանից երկու քայլի վրա կանգ առ։ Հասկացա՞ր։

― Հասկացա։ Գրավիկոնցենտրատնե՞ր ես փնտրում։

― Ինչ որ պետք է՝ այն էլ փնտրում եմ։ Սպասիր, մի հատ էլ գցեմ։ Նայիր, թե որտեղ կընկնի, ու աչքդ մի՛ կտրի դրանից։

Ես մի պնդօղակ էլ նետեցի։ Հասկանալի է, որ դա էլ կանոնավոր թռավ ու ընկավ առաջինի կողքը։

― Գնացինք, ― ասում եմ։

Նա միացրեց «գալոշը»։ Նրա դեմքն այժմ հանգիստ էր ու խաղաղ․ երևում է, ամեն ինչ հասկացել է։ Չէ որ նրանք այսպիսին են, բոլոր ակնոցավոր գիտունիկները։ Նրանց համար կարևորը անուն դնելն է։ Քանի դեռ անուն չի հնարել՝ կխղճաս վրան նայես, իսկը տխմարների թագավոր։ Բայց հենց որ հնարի ինչ֊որ գրավիկոնցենտրատ, այ, արդեն, կարծես, սկսում է ամեն ինչ հասկանալ ու միանգամից ապրելը հեշտանում է նրա համար։

Առաջին պնդօղակը անցանք, անցանք երկրորդը, երրորդը։ Տենդերը հառաչում է, մի ոտից մյուսին է հենվում, անընդհատ և իրար հետևից հորանջում է նյարդայնությունից, մի տեսակ շնավարի ոռնալով․ վախենում է խղճուկը։ Ոչինչ, դա օգուտ է նրան։ Այսօր մի հինգ կիլո կգցի, սա ամեն տեսակ դիետայից էլ լավ է․․․ Ես նետեցի չորրորդ պնդօղակը։ Այս մեկը կարծես լավ չթռավ։ Չեմ կարող բացատրել բանն ինչ է, բայց զգում եմ, որ լավ չթռավ, ու իսկույն բռնում եմ Կիրիլի ձեռքը։

― Սպասիր, ― ասում եմ, ― տեղիցդ չշարժվես․․․

Իսկ ինքս վերցնում եմ հինգերորդ պնդօղակն ու նետում ավելի հեռու և ավելի բարձր։ Ահա սկսվեց «մժեղի ճաղատը»։ Պնդօղակը հանգիստ վերև թռավ, ոնց որ թե հանգիստ էլ ցած իջավ, բայց կես ճանապարհին հանկարծ ասես ինչ֊որ մեկը կողքի հրեց, ու այնպես հրեց, որ շրմփաց կավի մեջ ու աչքից չքվեց։

― Տեսա՞ր, ― շշնջացի Կիրիլին։

― Կինոյում էի միայն տեսել, ― ասում է, իսկ ինքն ամբողջովին առաջ է թեքվել, քիչ է մնում «գալոշից» ցած գլորվի։ ― Մի հատ էլ գցիր, հա՞։

Խելքի՜ն նայեցեք։ Մի հատ էլ․․․ Ախր այստեղ մեկն ի՞նչ կանի։ Վա՜յ գիտություն․․․ Լավ, ութ պնդօղակ էլ նետեցի, մինչև որ որոշեցի «ճաղատության» տեղը։ Անկեղծ ասած, յոթն էլ էր հերիք, բայց մեկը հատուկ նրա համար գցեցի, ամենամեջտեղը, թող հիանա իր կոնցենտրատով։ Թրմփաց պնդօղակը կավի մեջ ու տեղը միայն մի անց մնաց։ Կիրիլը կռնչաց գոհունակությունից։

― Դե լավ, ― ասում եմ, ― մի քիչ խաղացինք ու հերիք է։ Այս կողմը նայիր։ Գցում եմ անցումայինը, աչքդ չկտրես նրանից։

Կարճ ասած, մենք հաջող շրջանցեցինք «մժեղի ճաղատը» և բարձրացանք թմբի վրա։ Այս թումբը ոնց որ կատվի կեղտ լինի, ես դա մինչև այսօր ոչ մի անգամ չէի տեսել ընդհանրապես։ Հա․․․ Դե, կախվեցինք այդ թմբի վերևում, ձեռքներս որ ձգենք՝ կհասնենք ասֆալտին, ընդամենը մի քսան քայլ է մնում։ Շատ մաքուր տեղ է, ամեն մի խոտը երևում է, ամեն մի ճեղքը․․․ Թվում էր, թե էլ ինչ ես ուզում, նետիր պնդօղակն ու․․․ աստված մեզ հետ։

Չեմ կարողանում պնդօղակը նետել։

Ինքս էլ չեմ հասկանում, թե ինչ է կատարվում հետս, բայց ոչ մի կերպ չեմ համարձակվում պնդօղակը նետել։

― Հը, ի՞նչ եղավ, ― ասում է Կիրիլը։ ― Ինչո՞ւ ենք կանգնել։

― Սպասիր, ― ասում եմ։ ― Մի՛ խոսիր, աստծու սիրուն։

Հիմա, մտածում եմ, պնդօղակը կնետեմ, հանգիստ կգնանք, ոնց որ հալած յուղի վրայով կանցնենք, իսկ խոտը չի շարժվի, ընդամենը մի կես րոպե ու հետո արդեն կսկսվի ասֆալտը․․․ Ու հենց այդ պահին սառը քրտինքը պատեց մարմինս։ Նույնիսկ աչքերս մթնեցին, ու արդեն գիտեմ, որ պնդօղակն այլևս չեմ նետի այնտեղ։ Ձախ կողմը, խնդրեմ, կարող եմ երկուսը նետել։ Եվ ճանապարհն է ավելի երկար, և այնտեղ երևացող քարերն են մի տեսակ անդուր, բայց դե այնտեղ կարող եմ պնդօղակ նետել, իսկ այ ուղիղ՝ ոչ մի դեպքում։ Ու պնդօղակը նետեցի դեպի ձախ։ Կիրիլը ոչինչ չասաց, «գալոշը» շրջեց, մոտեցրեց պնդօղակին ու միայն այդ ժամանակ նայեց ինձ։ Երևում է, իմ տեսքն էլ մի բան չէր, որովհետև նա իսկույն հեռացրեց հայացքը։

― Ոչինչ, ― ասում եմ նրան, ― ծուռ ճանապարհով ավելի մոտ է։ ― Ու վերջին պնդօղակը նետեցի ասֆալտի վրա։

Այնուհետև գործն ավելի հեշտացավ։ Ես գտա իմ ճեղքը, այն մաքուր էր, իմ սիրունիկը, ոչ մի զիբիլ չէր բուսնել այնտեղ, գույնը չէր փոխել։ Նայում էի այդ ճեղքին ու մտքումս ուրախանում։ Եվ նա մեզ հասցրեց մինչև գարաժի դարպասը բոլոր ձողանշաններից էլ լավ։

Ես Կիրիլին հրամայեցի իջնել մինչև մեկուկես մետր, հետո պառկեցի փորիս վրա ու սկսեցի նայել բաց դարպասին։ Սկզբում արևի պատճառով ոչ մի բան չէր երևում՝ սև էր ու սև, հետո աչքերս վարժվեցին, ու ես տեսնում եմ, որ գարաժում ոնց որ ոչինչ չի փոխվել այն ժամանակից ի վեր։ Ինքնաթափը ոնց որ կանգնած էր փոսի մեջ, այդպես էլ կանգնած է, չի ծակծկվել, գույնը չի թափվել և նրա շուրջը ցեմենտե հատակն էլ է նույնությամբ մնացել, երևի այն պատճառով, որ «վհուկի դոնդողը» քիչ է լցվել փոսի մեջ ու ոչ մի անգամ այնտեղից դուրս չի հոսել։ Մի բան միայն ինձ դուր չեկավ գարաժի խորքում, որտեղ կանիստրներն էին դրված․ ինչ֊որ բան էր պսպղում։ Առաջ դա չկար։ Դե լավ, փայփլում է, թող փայփլի, հո դրա պատճառով հետ չե՞նք դառնալու։ Չէ՞ որ շատ ուժեղ չի փայլում, այլ հազիվ, աննշան, ու մի տեսակ հանգիստ, կարծես նույնիսկ քնքշորեն․․․

Վեր կացա պառկածս տեղից, փորս թափ տվի ու նայեցի շուրջս։ Իսկապես որ գարաժի հրապարակում կանգնած բեռնատարներին ոչինչ չի եղել, կարծես նոր֊նոր լինեն, վերջին անգամ իմ այստեղ գալուց հետո դրանք կարծես ավելի նոր տեսք ունեն, իսկ բենզինատարը լրիվ ժանգոտել է, ուր որ է մաս֊մաս կթափվի։ Այ, անվադողն արդեն դուրս է ընկել, հենց դա էր նրանց քարտեզի վրա նշված․․․

Դուր չեկավ ինձ այդ անվադողը։ Ստվերը մի տեսակ արտառոց է։ Արևը մեր թիկունքում է, իսկ դրա ստվերը ձգվել է մեր կողմը։ Դե լավ, ոչինչ, այդ անվադողը մեզնից հեռու է։ Ընդհանուր առմամբ, կարծես, աշխատել կարելի է։ Միայն թե, այնուամենայնիվ, ի՞նչ է այնտեղ փայլփլում։ Թե՞ ինձ է թվում։ Հիմա լավ կլիներ մի քիչ նստեի, ծխեի ու մտածեի, թե ինչո՞ւ է կանիստրների մոտ փայլփլում, ինչո՞ւ մեզ մոտ չի փայլփլում․․․ Ինչո՞ւ է անվադողի ստվերն այդքան երկար։ Գիշակեր Բարբրիջը ստվերների մասին ինչ֊որ բան էր պատմում, ինչ֊որ արտառոց բան, բայց նաև անվտանգ․․․ Այստեղ ստվերների հետ տարօրինակ բաներ լինում են։ Իսկ այ ի՞նչ է այնտեղ փայլփլում։ Ոնց որ անտառում ծառերի վրայի սարդոստյան լինի։ Տեսնես ի՞նչ սարդ է դա հյուսել։ Էհ, դեռ ոչ մի անգամ ես գոտու տարածքում սարդ ու բզեզ չեմ տեսել։ Եվ ամենավատն այն է, որ իմ «փուչիկը» հենց այնտեղ է ընկած, կանիստրներից մի երկու քայլի վրա։ Ես պետք է ժամանակին այն վերցրած լինեի, ու հիմա ոչ մի գլխացավանք չէր լինի։ Բայց սրիկան շատ ծանր է, ախր լիքն է։ Ես կարող էի տեղից բարձրացնել, բայց շալակած տանել, այն էլ գիշերով, այն էլ չորեքթաթ․․․ Իսկ ով երբեք «փուչիկ» չի շալակել, թող հապա փորձի, դա նույնն է, թե մի փութ ջուրը առանց դույլի տանես․․․ Դեհ ինչ, գնա՞նք։ Պետք է գնալ։ Գոնե մի կում խմելու բան լիներ․․․ Ես շրջվեցի Տենդերի կողմն ու ասացի․

― Հիմա ես ու Կիրիլը կգնանք գարաժ։ Դու այստեղ ես մնում որպես վարորդ։ Առանց իմ կարգադրության ձեռք չտաս ղեկին, ինչ էլ որ պատահի, թեկուզ գետինը վառվի ոտքերիդ տակ։ Եթե վախից փախար, էն աշխարհում էլ սևդ կտամ։

Նա լրջորեն գլխով արեց՝ իբր, չեմ վախենա։ Քիթը ոնց որ կապույտ սալոր լինի, համա թե խփել էի․․․ Դեհ, կամաց ցած իջեցրի վթարային ճոպանները, մի անգամ էլ նայեցի արծաթավուն փայլին, ձեռքով արեցի Կիրիլին ու սկսեվի իջնել։ Կանգնեցի ասֆալտին ու սպասում եմ, մինչև մյուս ճոպանով էլ Կիրիլը իջնի։

― Մի՛ շտապիր, ― ասում եմ նրան։ ― Մի՛ շտապիր։ Հանգիստ։

Ու արդեն կանգնել ենք ասֆալտի վրա, «գալոշը» օրորվում է մեր կողքը, ճոպաններն ընկնում են ոտքերիս տակ։ Տենդերը գլուխը տնկել ու մեզ է նայում, և աչքերի մեջ հուսահատություն է։ Պետք է գնալ։ Ես ասում եմ Կիրիլին․

― Հետևիցս քայլ առ քայլ արի, երկու քայլ հեռավորությամբ, նայիր մեջքիս, ուշքդ վրադ պահիր։

Ու գնացի։ Գարաժի շեմին կանգ առա, շուրջս նայեցի։ Այնուամենայնիվ, շատ ավելի հեշտ է ցերեկով աշխատել, քան գիշերով։ Հիշում եմ, ոնց էի պառկել հենց այս շեմին։ Մութ է, ոնց որ նեգրի ականջում, փոսից «վհուկի դոնդողը» լեզուներն է հանում՝ երկնագույն, ոնց որ սպիրտի բոցը, ու ի՞նչն է ամենավատը, այդ սրիկա բոցը ոչ մի լույս չի տալիս, նույնիսկ ավելի է մթնացնում։ Իսկ հիմա ի՞նչ բան է սա։ Աչքերս սովորեցին կիսախավարին, ու ամեն ինչ պարզ տեսնում եմ, նույնիսկ երևում է ամենամութ անկյունների փոշին։ Եվ իսկապես, արծաթին է տալիս այնտեղ, կանիստրներից ինչ֊որ արծաթավուն թելեր են ձգվում դեպի առաստաղ, իսկը սարդոստայն։ Գուցե դա հենց սարդոստայն է, բայց դե ավելի լավ է հեռու մնանք։ Այ, հենց այստեղ էլ գործը փչացրի։ Ես պիտի Կիրիլին կողքս կանգնեցնեի, սպասեի, որ նրա աչքերն էլ վարժվեն կիսախավարին, ու ցույց տայի այդ սարդոստայնը։ Իսկ ես միշտ սովոր եմ մենակ գործ անել, դրա համար էլ Կիրիլին լրիվ մոռացել էի։

Ես մտա գարաժ ու քայլերս ուղղեցի կանիստրների կողմը։ Պպզեցի «փուչիկի» մոտ՝ սարդոստայնը ոնց որ սրան չի հասել։ Բռնեցի ծայրից ու ասում եմ Կիրիլին․

― Դե, բռնիր։ Միայն թե ձեռքիցդ չգցես, շատ ծանր է․․․

Ես նայեցի նրան, ու ասես շունչս կտրվեց, ոչ մի բառ չեմ կարողանում ասել։ Ուզում եմ գոռալ՝ կանգնիր, չշարժվես, ոչ մի քայլ չանես, չեմ կարողանում։ Ես ոչ էլ կհասցնեի, ախր այդ ամենը շատ արագ եղավ։ Կիրիլը քայլեց «փուչիկի» վրայով, հետևով շրջվեց կանիստրի կողմը և ամբողջ մեջքով մտավ այդ արծաթավուն փայլի մեջ։ Ու ես աչքերս փակեցի։ Ներսումս ամեն ինչ քարացավ, ոչ մի բան չեմ լսում, միայն լսում եմ, թե ինչպես է պատռվում այդ սարդոստայնը։ Մի տեսակ չոր ճթթոցով, ոնց որ սովորական սարդոստայնն է պայթում, միայն թե հասկանալի է, ավելի բարձր։ Նստել եմ աչքերս փակ, ասես ոչ ձեռք ունեմ, ոչ ոտք, իսկ Կիրիլն ասում է․

Դեհ վերցնե՞նք։

― Վերցնենք, ― ասում եմ։

Մենք վերցրինք «փուչիկը» ու տարանք դեպի գարաժի դուռը՝ մի տեսակ կողքանց գնալով։ Ինչ էլ ծանր է անպիտանը, երկուսով դժվարությամբ ենք քարշ տալիս։ Դուրս եկանք գարաժից, կանգնեցինք մեր «գալոշի» մոտ։ Տենդերը թաթերը պարզեց մեր կողմը։

― Դեհ, ― ասում է Կիրիլը, ― մեկ, երկու․․․

― Չէ, ― ասում եմ, ― սպասիր։ Նախ ցած դնենք։

«Փուչիկը» դրինք գետնին։

― Հապա մի մեջքդ դարձրու իմ կողմը, ― ասում եմ։

Նա առանց մի բառ ասելու շրջվեց։ Նայում եմ, ոչ մի բան չկա նրա մեջքին։ Ամեն կողմից լավ նայում եմ՝ ոչ մի բան չկա։ Այդ ժամանակ հետ եմ դառնում ու նայում կանիստրներին։ Այնտեղ էլ ոչ մի բան չկա։

― Լսիր, ― ասում եմ Կիրիլին, իսկ ինքս աչք չեմ կտրում կանիստրներից, ― դու սարդոստայնը տեսա՞ր։

― Ի՞նչ սարդոստայն։ Որտե՞ղ։

― Լավ, ― ասում եմ։ ― Աստված մեզ հետ։

Իսկ մտքումս ասում եմ, որ դա ի միջի այլոց, դեռ հայտնի չէ։

― Դե, ― ասում եմ, ― վերցրու։

Մենք «գալոշի» մեջ գցեցինք «փուչիկը» ու այնպես դրեցինք, որ չգլորվի։ Նայում եմ դրան, աղավնյակին՝ բոլորովին նոր է, մաքուր, պղինձը փայլփլում է արևի տակ, ու պղնձե սկավառակների արանքում եղած կապույտ լցոնը մշուշապատ երանգափոխվում է, մի տեսակ շիթերով։ Եվ հիմա պարզ երևում է, որ դա դատարկ «փուչիկ» չէ, այլ անոթի կամ ապակե բանկայի նման ինչ֊որ բան, որի մեջ ասես կապույտ օշարակ են լցրել։ Մի կուշտ նայեցինք «փուչիկին», հետո ինքներս բարձրացանք «գալոշի» վրա ու, առանց ավելորդ խոսքերի, բռնեցինք հետդարձի ճամփան։

Բախտավոր մարդիկ են այդ գիտնականները։ Նախ՝ ցերեկն են աշխատում։ Իսկ երկրորդը՝ նրանց համար դժվարությունը միայն Գոտի մտնելն է, իսկ այնտեղից արդեն «գալոշը» ինքն իրեն դուրս է բերում նրանց։ «Գալոշի վրա մի այնպիսի սարք կա, կարծեմ՝ ուղղաձիք, որը «գալոշին» տանում է ճիշտ այն ուղղությամբ, որով նա եկել է այստեղ։ Մենք վերադառնում ենք, կրկնելով բոլոր մանյովրները․ կանգ ենք առնում, մի քիչ մնում ենք կախված, ու նորից շարունակում ենք ճանապարհը, անցնում ենք բոլոր պնդօղակների վերևով՝ կուզես հավաքիր դրանք ու նորից լցրու պարկդ։

Իմ սկսնակները, իհարկե, իսկույն սրտապնդվեցին։ Գլուխները այս ու այն կողմ են դարձնում, վախից գրեթե հետք չի մնացել, միայն հետաքրքրասիրություն ու ուրախություն, որ ամեն ինչ բարեհաջող անցավ։ Հետո սկսեցին բլբլալ։ Տենդերը ձեռքերը թափահարելով, սպառնում էր, որ հիմա կնախաճաշի ու իսկույն նորից հետ կգա Գոտի՝ գարաժի ճանապարհին նշանաձողեր դնելու, իսկ Կիրիլը բռնել է թևքիցս ու ինձ բացատրում է, թե ինչ բան է այդ գրավիկոնցենտրատը, այսինքն մեր «մժեղի ճաղատը»։ Ես, ճիշտ է, մի քիչ թողեցի նրանց բլբլան, բայց հետո սսկացրի։ Հանգիստ պատմեցի, թե քանի՜֊քանի հիմարներ են այն աշխարհը գնացել վերադառնալու ճանապարհին։ Լռեք, ասում եմ, ու մի լավ շուրջներդ նայեք, թե չէ կընկնեք Կարճլիկ Լինդոնի օրը։ Ասածս ազդեց նրանց վրա։ Նույնիսկ չհարցրին, թե ինչ է պատահել Կարճլիկ Լինդոնին։ Լողում ենք լռության մեջ, ու ես միայն մի բանի մասին եմ մտածում, թե ոնց պիտի կափարիչը հանեմ ու առաջին կումն անեմ։ Ւսկ աչքիս առաջ անընդհատ այդ սարդոստայնն է փայլփլում։

Կարճ ասած, դուրս եկանք Գոտուց, մեր «գալոշը» մտցրինք ոջլաջարդոցը կամ, գիտական լեզվով ասած, սանիտարական հանգարը։ Այստեղ մեզ երեք անգամ եռման ջրով լվացին ու լողացրին երեք ալկալիներով, ճառագայթահարեցին ինչ֊որ մի տխմարությամբ, ինչ֊որ բան ցանեցին վրաներս ու նորից լվացին, հետո չորացրին ու ասացին․ դե, գնացեք, տղերք, ազատ եք։ Տենդերն ու Կիրիլը «փուչիկը» տարան։ Մարդիկ վազեվազ եկել են, որ նայեն մեզ, անցնելու տեղ չկա, բայց դե ինչն է բնորոշ՝ բոլորը նայում են մեզ ու բացականչություններ անում, բայց ոչ մեկի մտքով չի անցնում օգնել հոգնած մարդկանց, ոչ մեկը չի խիզախում օգնել «փուչիկը» տանողներին․․․ Լավ, դա արդեն ինձ չի վերաբերում։ Հիմա ոչ մի բան այլևս ինձ չի վերաբերում․․․

Վրայիցս հանեցի արտահագուստը, գցեցի ուղղակի հատակին, ոչինչ ծառա սերժանտները կհավաքեն, իսկ ինքս մտա բաղնիք, որովհետև ոտից գլուխ ջրի մեջ կորած էի, փակվեցի խցիկում, հանեցի տափաշիշը, պտտեցի կափարիչը ու տզրուկի պես սկսեցի ծծել։ Նստել եմ ու ծնկներումս դատարկություն եմ զգում, հոգումս՝ դատարկություն, ու թունդ օղին գլուխս եմ քաշում ոնց որ ջուր։ Կենդանի եմ։ Գոտին բաց թողեց ինձ։ Բաց թողեց զիբիլը։ Հարազատը։ Ստորը։ Կենդանի եմ։ Սկսնակները երբեք ու երբեք դա չեն հասկանա։ Ստալկերից բացի դա ոչ ոք չի հասկանա։ Ու արցունքները հոսում են աչքերիցս՝ օղուց է, թե ինչից, ինքս էլ չգիտեմ։ Տափաշիշը լրիվ դատարկեցի, ինքս թաց եմ, տափաշիշը՝ չոր։ Էհ, վերջին կումը պակաս մնաց։ Ոչինչ, դա ուղղելի բան է։ Հիմա արդեն ամեն ինչ կարելի է ուղղել։ Կենդանի եմ։ Նստել եմ ու սիգարետ եմ ծխում։ Զգում եմ, որ կամաց֊կամաց ուշքի եմ գալիս։ Միտքս եկավ պարգևավճարը։ Դա մեր ինստիտուտում շատ լավ է դրված։ Հենց հիմա էլ կարող ես գնալ ու ստանալ ծրարը։ Իսկ գուցե այստե՞ղ բերեն, հենց բաղնի՞ք։

Ես դանդաղ սկսեցի հանել շորերս։ Հանեցի ժամացույցս, նայում եմ․ ուրեմն, Գոտում մենք մնացել ենք, աստված իմ, հինգ ժամ ու մի քանի րոպե։ Հինգ ժամ․․․ Իսկ եթե մտածեք, թե հինգ ժամն ի՜նչ է ստալկերի համար։ Հեչ բան, որ թքես՝ կչորանա։ Իսկ տասներկու ժամը ո՞նց է։ Իսկ երկու օ՞րը։ Երբ գիշերվա ընթացքում չես հասցնում գործերը վերջացնել, ամբողջ ցերեկը Գոտում պառկում ես մռութդ հողի մեջ և արդեն նույնիսկ չես էլ աղոթում, այլ զառանցում ես, ու ինքդ էլ չգիտես կենդանի ես, թե մեռած․․․ Իսկ երկրորդ գիշերը գործն անում ես, ավարը շալակած մոտենում ես սահմանին, իսկ այնտեղ պահակ գնդացրորդները, դոդոշները, նրանք հո ատում են քեզ, նրանք հավես չունեն քեզ բռնելու, նրանք քեզնից վախենում են ինչպես ժանտախտից, վախենում են, որ դու վարակիչ ես, նրանք աշխատում են քեզ շրխկացնել, դեհ դու էլ գնա ու ապացուցի, որ քեզ անօրինական են շրխկացրել․․․ Եվ, ուրեմն, նորից մռութդ մտցնում ես հողի մեջ ու աղոթում մինչև լույսը բացվի, հետո էլ նորից աղոթում ես մինչև մութն ընկնի, իսկ ավարն ընկած է կողքիդ, ու դու նույնիսկ չգիտես, թե դա հենց այնպես ընկած է կողքի՞դ, թե թաքուն սպանում է քեզ։ Կամ էլ ոնց որ Ոսկրոտ Իսահակի հետ եղավ․ նա լուսաբացին հայտնվում է բաց տեղանքում, ճանապարհից շեղվում է ու մնում երկու առվի արանքում, ո՛չ աջ կարող է գնալ, ո՛չ ձախ։ Երկու ժամ կրակում են նրա վրա, բայց չեն կարողանում դիպչել։ Երկու ժամ նա ձևանում է մեռած։ Փառք աստծու, հավատում են ու, վերջապես, թողնում գնում։ Ես հետո տեսա ոսկրոտ Իսահակին՝ չճանաչեցի, կոտրել էին նրան, այնտեղ մարդ չկար․․․

Ես սրբեցի արցունքներս ու ջրի ծորակը բացեցի։ Շատ երկար էի լողանում։ Սկզբում տաք ջրով, հետո՝ սառը, հետո նորից տաք ջրով․․․ Մի լրիվ օճառից բան չմնաց։ Հետո հոգնեցի։ Ծորակը փակեցի ու լսեցի դռան թակոցը և Կիրիլի ուրախ գոռոցը․

― Հե՜յ, ստալկեր, դուրս արի։ Փողի հոտ է գալիս։

Լա՜վ հոտ է։ Ես դուռը բացեցի․ Կիրիլը կանգնել էր դեմս մերկ, միայն վարտիքով, ուրախ, մելամաղձոտության ոչ մի հետք, ու ինձ է մեկնում ծրարը։

― Վերցրու, ― ասում է, ― երախտապարտ մարդկությունից։

― Թքել եմ քո մարդկության վրա։ Ինչքա՞ն է այստեղ։

― Որպես բացառություն և վտանգավոր պարագաներում ցուցաբերած հերոսական վարքի համար՝ երկու աշխատավարձ։

Հա՛։ Այդպես կարելի է ապրել։ Եթե ամեն մի փուչիկի համար ինձ այստեղ երկու աշխատավարձ տան, ես վաղուց Էռնեստին քշած կլինեի։

― Հը, գո՞հ ես, ― հարցնում է Կիրիլը, իսկ ինքը փայլում է, բերանը հասել է ականջներին։

― Ոչինչ, ― ասում եմ։ ― Իսկ դո՞ւ։

Նա չպատասխանեց։ Գրկեց պարանոցս, սեղմեց ինձ իր թաց կրծքին, սեղմեց ամուր, հետո մի կողմ հրեց ու ինքը մտավ հարևան խցիկը։

― Հե՜յ, ― գոռում եմ նրա հետևից։ ― Տենդերը ո՞նց է։ Հո վարտիքը չի՞ լվանում։

― Ի՜նչ ես ասում։ Թղթակիցներն այնտեղ շրջապատել են Տենդերին, հալա մի տեսնես, թե ոնց է փքվել․․․ Նա այնպիսի գիտակի տեսքով է խոսում․․․

― Ո՞նց է խոսում, ― հարցնում եմ․․․

― Գիտակի պես։

― Լավ, ― ասում եմ, ― սըր։ Մյուս անգամ հետս բառաբան կվերցնեմ։ ― Ու հանկարծ ասես էլեկտրական հոսանքը շանթեց ինձ։ ― Սպասիր, Կիրիլ, ― ասում եմ։ ― Հապա մի արի այստեղ։

― Ախր ես արդեն տկլոր եմ, ― ասում է նա։

― Ոչինչ, հո կնիկ չեմ։

Դեհ, նա դուրս եկավ խցիկից։ Ես բռնեցի նրա ուսերից, մեջքով շրջեցի իմ կողմը։ Չէ՛։ Թվաց ինձ։ Մեջքը մաքուր է։ Քրտինքի շիթերն են չորացել։

― Մեջքս ինչի՞դ է պետք, ― հարցնում է նա։

Ես քացով խփեցի նրա մերկ մարմնին, մտա իմ խցիկն ու փակվեցի։ Գրողը տանի, նյարդերս չեն դիմանում։ Այնտեղ աչքիս երևաց, այստեղ աչքիս երևաց․․․ Գրողի ծոցը ամեն ինչ։ Այսօր պիտի հարբեմ։ Այ Ռիչարդին էլ որ կրեի․․․ Ախր սրիկան չտեսնված է խաղում․․․ Ոչ մի խաղաթղթով նրան չես խեղճացնի։ Ինչ ասես փորձել եմ, սեղանի տակ խաչակնքել եմ խաղաթղթերս, ու էլի ինչ ասես․․․

― Կիրի՜լ, ― գոռում եմ, ― կգա՞ս այսօր «Բորժչ»։

― Ոչ թե «Բորժչ», այլ «Բորշչ», քանի անգամ քեզ ասեմ․․․

― Ձե՛ռ քաշիր։ Գրված է «Բորժչ»։ Դու քո կարգուկանոնով զահլա մի տար։ Կգա՞ս, թե չէ։ Ռիչարդին կրեի՜նք․․․

― Օյ, չգիտեմ, Ռեդ։ Ախր դու, միամիտ մարդ, իսկի չես էլ հասկանում, թե ինչ բան ենք քարշ տվել․․․

― Դու իբր հասկանո՞ւմ ես։

― Ես, ի միջի այլոց, նույնպես չեմ հասկանում։ Դա ճիշտ է։ Բայց հիմա, նախ հասկանալի է, թե այդ «փուչիկներն» ինչի են ծառայել, և երկրորդը, եթե իմ մտահղացումն ընդունվի․․․ Հոդված կգրեմ ու անձամբ քեզ կնվիրեմ՝ Ռեդրիկ Շուխարտին, պատվավոր ստալկերին, նվիրում եմ երախտապարտությամբ և ակնածանքով։

― Ու ինձ իսկույն երկու տարով կնստացնեն։

― Ինչ անենք, բա որ գիտության մեջ կընկնե՞ս։ Այդ բանը հենց քո անունով կկոչեն՝ «Շուխարտի բանկա»։ Ո՞նց է հնչում․․․

Մինչ մենք այսպես խոսում էինք, ես հագնվեցի։ Դատարկ տափաշիշը դրեցի գրպանս, հաշվեցի փողերն ու գնացի։

― Բարով մնաս, խելոք մարդ․․․

Նա չպատասխանեց․ ջրի աղմուկը շատ ուժեղ էր։

Տեսնեմ միջանցքում կանգնել է ինքը պարոն Տենդերը, կարմրատակած, ոնց որ փքված հնդուհավ։ Նրան չորս կողմից շրջապատել են՝ և՛ աշխատակիցներ կան այստեղ, և՛ թղթակիցներ, և՛, մի երկու սերժանտ են խցկվել (հենց նոր ուտելու տեղից են եկել, ատամներն են քչփորում), իսկ նա հո՜ չի բլբլում։ «Այն տեխնիկան, որ ունեինք մեր ձեռքի տակ, ― բլբլում է նա, ― գրեթե հարյուր տոկոսով երաշխավորում է հաջողությունն ու անվտանգությունը․․․»։ Այստեղ նա ինձ տեսավ ու միանգամից ձգվեց՝ ժպտում է, ձեռքով անում։ Դեհ, մտածում եմ, ծլկել է պետք։ Ուզեցի, բայց չհասցրի։ Լսում եմ, հետևիցս թփթփացնելով վազում են։

― Պարո՜ն Շուխարտ։ Պարոն Շուխա՜րտ։ Երկու խոսք գարաժի մասին։

― Մեկնաբանություններ չունեմ, ― պատասխանում եմ ես ու փորձում վազելով փախչել։ Բայց դրանցից պրծում չկա․ մեկը միկրոֆոնով կանգնել է աջ կողմս, մյուսը լուսանկարչական ապարատով, ձախ կողմս։

― Դուք որևէ արտառոց բան տեսա՞ք գարաժում։ Միայն երկու խոսք։

― Մեկնաբանելու բան չունեմ, ― ասում եմ ես, աշխատելով ծոծրակս դեմ տալ օբյեկտիվին։ ― Սովորական գարաժ է․․․

― Շնորհակալություն։ Ի՞նչ կարծիքի եք տուրբոպլատֆորմաների մասին։

― Հրաշալի, ― ասում եմ ես ու աչքս գցում եմ զուգարանին։

Ի՞նչ եք մտածում Այցելության նպատակների մասին։

― Դիմեք գիտնականներին, ― ասում եմ ու ինձ գցում զուգարան։

Լսում եմ՝ քաշքշում են դուռը։ Դռան հետևից ասում եմ․

― Լրջորեն խորհուրդ եմ տալիս, որ հարցնեք պարոն Տենդերին, թե քիթն ինչո՞ւ է ճակնդեղ դառել։ Նա համեստորեն լռում է, մինչդեռ դա մեր ամենահաճելի արկածն է եղել։

Համա՜ թե սլացան միջանցքով։ Ոնց որ ձիեր, աստված վկա։ Ես մի րոպե սպասեցի՝ լռություն է։ Գլուխս դուրս հանեցի դռնից, ոչ ոք չկա։ Ու հանգիստ գնացի՝ քթիս տակ սուլելով։ Իջա պահակատուն, անցաթուղթս ցույց տվի լողլողին, իսկ նա ձեռքը տարել է գլխարկին՝ ինձ պատիվ է տալիս։ Օրվա հերոս եմ, բա ո՜նց։

― Ազա՛տ, սերժանտ, ― ասում եմ։ ― Ես գոհ եմ ձեզնից։

Նա սեպերը բացեց, կարծես նրան չգիտեմ ի՜նչ գովասանք տվի։

― Դեհ, Շեկ, կեցցես, ― ասում է։ ― Ես հպարտանում եմ մեր ծանոթությամբ։

― Ւ՞նչ է, ― ասում եմ, ― աղջիկներին պատմելու բան կունենաս քո Շվեդիայում, հա՞։

― Էլ ասո՜ւմ ես։ Նրանք հո մոմի պես կհալվեն։

Չէ, ոնց որ վատ տղա չէ։ Ճիշտը որ ասեմ, ես չեմ սիրում սրա նման լողլողներին ու կարմրաթուշներին։ Աղջիկների ուշքը գնում է սրանց համար, թե ինչի չգիտեմ։ Բանը հո բոյը չի․․․ Քայլում եմ փողոցում ու միտք անում, թե ինչն է այստեղ կարևոր։ Արևը տաքացնում է, չորս կողմը ամայի է։ Ու հանկարծ ուզեցի հենց հիմա Գուտային տեսնել։ Հենց այնպես։ Նայել նրան, ձեռքը բռնել։ Գոտուց հետո մարդը միայն մի բան է ուզում՝ աղջկա ձեռք բռնել։ Մանավանդ երբ հիշում եմ ստալկերների երեխաների մասին այդ բոլոր խոսակցությունները, թե ինչ տեսակ են նրանք լինում․․․ Չէ, ո՛չ մի Գուտա, հիմա ինձ նախ մի շիշ թունդ բան է պետք, ոչ պակաս։

Ես անցա ավտոկայանի մոտով, իսկ այնտեղ սահմանն է։ Երկու պարեկային մեքենա են կանգնած իրենց ողջ շքեղությամբ հանդերձ՝ լայն, դեղին, լուսարձակներով ու գնդացիրներով։ Դոդոշներ, գազազել են, դե, իհարկե, կապույտ սաղավարտները ամբողջ փողոցը փակել են, անցնել չի լինի։ Ես գնում եմ աչքերս կախ, հիմա լավ կլինի, որ չնայեմ դրանց վրա, ցերեկն ընդհանրապես չարժե, որ դրանց վրա նայեմ․ մի երկու տիպեր կան, ու ես չեմ ուզում դրանց տեսնել, թե չէ մեծ կռիվ դուրս կգա, եթե դրանց տեսնեմ։ Դրանց բախտը բերեց, ազնիվ խոսք, որ Կիրիլն ինձ ինստիտուտ տարավ, ես այն ժամանակ փնտրում էի այդ իժերին, կսատկացնեի ու վերջ․․․

Անցնում եմ ամբոխի միջով՝ ուսով ճանապարհ բացելով, արդեն համարյա դուրս էի եկել, մեկ էլ հանկարծ լսում եմ՝ «Հե՜յ, ստալկեր»։ Դեհ, դա ինձ չի վերաբերում, ճանապարհս շարունակում եմ, տուփից մի սիգարետ եմ հանում։ Ինչ֊որ մեկը հետևիցս հասնում է ու ձեռքը գցում թևիս։ Ես թևքս ազատում եմ նրանից ու, մի քիչ կռանալով, քաղաքավարի հարցնում եմ․

― Ի՞նչ ես կպել, միստր։

― Սպասիր, ստալկեր, ― ասում է նա։ ― Երկու հարց ունեմ։

Գլուխս բարձրացնում եմ ու նայում եմ նրան․ կապիտան Քվոտերբլադն է։ Հին ծանոթս։ Լրիվ ցամաքել է, մի տեսակ սմքել, դեղնել։

― Հա՜, ― ասում եմ, ― ողջույն, կապիտան։ Ո՞նց է ձեր լյարդը։

― Դու, ստալկեր, քամի մի արա, ― ջղայնացած ասում է նա ու աչքերով շոշափում է ինձ։ ― Ավելի լավ է ասես, թե ինչո՞ւ անմիջապես չես կանգնում, երբ քեզ կանչում են։

Ու իսկույն էլ նրա հետևում հայտնվում են երկու կապույտ սաղավարտ՝ թաթերը պատյաններին, աչքերը չեն երևում, միայն ծնոտներն են իրար գալիս սաղավարտի տակ։ Ու որտեղի՞ց են Կանադայում սրանց հավաքում։ Ցեղացու են սրանց ուղարկում այստեղ․․․

Ցերեկը ես պարեկներից չեմ վախենում ընդհանրապես, բայց դե այս դոդոշները կարող են ինձ խուզարկել, իսկ հիմա դա ինձ հեչ պետք չէր։

― Մի՞թե դուք ինձ կանչել եք, կապիտան, ― ասում եմ։ ― Դուք ինչ֊որ ստալկերի էիք․․․

― Իսկ դու, ուրեմն, էլ ստալկեր չես, հա՞։

― Ինչ ձեր ողորմածությամբ նստեցի՝ դրանից հետո ձեռ եմ քաշել, ― ասում եմ։ ― Վերջ եմ տվել։ Շնորհակալ եմ ձեզնից, կապիտան, աչքերս բաց արիք։ Եթե դուք այն ժամանակ․․․

― Ի՞նչ էիք անում նախագոտիում։

― Ո՞նց թե ինչ։ Ես այնտեղ եմ աշխատում։ Արդեն երկու տարի է։

Ու որպեսզի շուտ վերջացնեմ այս տհաճ խոսակցությունը, հանում եմ վկայականս ու մեկնում կապիտան Քվոտերբլադին։

Նա վերցնում է գրքույկս, թերթում, ամեն մի էջն ու ամեն մի կնիքը հոտոտում, քիչ է մնում լիզի։ Հետո վերադարձնում է ինձ, ու շատ գոհ է իրենից, աչքերը պլպլում են, նույնիսկ դեմքին գույն եկավ։

― Ներիր, ― ասում է, ― Շուխարտ։ Մտքովս չէր անցնի։ Ուրեմն, ― ասում է, ― խրատներս իզուր չանցան։ Դեհ, հրաշալի է։ Ուզում ես՝ հավատա, ուզում ես՝ չէ, իսկ ես դեռ այն ժամանակ ենթադրում էի, որ քեզնից մարդ դուրս կգա։ Չէի ուզում մտածել, որ քեզ նման ջահելը․․․

Ու խոսեց, խոսեց․․․ Դեհ, մտածում եմ, մի մելամաղձոտի էլ բուժեցի՝ գլխիս պատիժ, բայց ինքս, իհարկե, լսում եմ, հայացքս համառորեն ներքև եմ գցում, գլխով հաստատում եմ ասածները, ձեռքերս թափահարում, ու նույնիսկ, հիշում եմ, ամաչելուց ոտքով խոտն էի տրորում։ Կապիտանի հետևում տնկված աժդահաների սիրտը խառնեց նրա զավզակությունից, լսեցին, լսեցին ու թողին գնացին մի ավելի ուրախ տեղ։ Իսկ կապիտանը հիմա էլ սկսեց հեռանկարից խոսել, իբր ուսումը լույս է, տգիտությունը՝ խավար, աստված, իբր սիրում ու գնահատում է ազնիվ աշխատանքը, մի խոսքով՝ գլխից դուրս է տալիս այն ցնդաբանությունը, որը բանտում ամեն կիրակի լսում էինք տերտերից։ Իսկ ես էլ չեմ դիմանում՝ խմել եմ ուզում։ Բայց դե ինքս ինձ ասում եմ․ ոչինչ, Ռեդ, սրան էլ կդիմանաս։ Պետք է դիմանաս, Ռեդ։ Հո երկար չի կարողանա էս թափով, արդեն շունչը կտրվում է․․․ Իմ բախտից հենց այդ ժամանակ պարեկային մեքենաներից մեկը սկսեց ազդանշան տալ։ Կապիտան Քվոտերբլադը հետ նայեց, ջղայնացած փնչացրեց ու ձեռքը մեկնեց ինձ։

― Դե ինչ, ― ասում է։ ― Ուրախ եմ քեզ հետ ծանոթանալու համար, ազնիվ մարդ Շուխարտ։ Էսպիսի ծանոթության առթիվ մեծ հաճույքով մի բաժակ կխմեի քեզ հետ։ Ճիշտ է, թունդ բան չի կարելի, բժիշկը արգելում է, սակայն գարեջուր կխմեի քեզ հետ։ Բայց թե տեսնում ես էլի, աշխատանք է։ Ոչինչ, էլի կհանդիպենք, ― ասում է։

Աստված ոչ անի, ասում եմ մտքումս։ Բայց ձեռքը սեղմում եմ ու էլի կարմրում, ոտքով խոտը տրորում՝ ամեն ինչ նրա սրտով։ Հետո նա վերջապես գնաց, իսկ ես նետի պես սլացա «Բորժչ»։

Այս ժամին «Բորժչում» մարդ չի լինում։ Էռնեստը կանգնած է վաճառասեղանի հետևում, բաժակները սրբում է ու դեմ անում լույսին։ Զարմանալի բան է, ի միջի այլոց, երբ էլ որ գաս, այս բարմենները միշտ էլ բաժակ են սրբում, ասես նրանց հոգու փրկությունը դրանից է կախված։ Ու ամբողջ օրը կկանգնեն այդպես, կվերցնեն բաժակը, աչքները կկոցած կնայեն, հետո կպահեն լույսին, կփչեն վրան ու կսկսեն փայլեցնել, կպրտեն֊կպրտեն, նորից լույսին կպահեն, այս անգամ հակառակ կողմից, ու էլի կշարունակեն պրտել․․․

― Ողջույն, Էռնի, ― ասում եմ, ― հերիք տանջես դրան, կծակես։

Էռնին բաժակի միջից նայեց ինձ, ինչ֊որ բան փնչացրեց, ասես փորով, ու, ոչ մի ավելորդ բառ չասելով, չորս մատ թունդ բան լցրեց։ Ես նստեցի աթոռին, մի կում արեցի, աչքերս փակեցի։ Սառնարանը չխկչխկում է, երաժշտական ավտոմատից կամացուկ ճնկճնկոց է լսվում։ Էռնեստը հաջորդ բաժակն է լցնում․ ինչ լավ է, հանգստացնող․․․ Խմեցի, բաժակը դրեցի վաճառասեղանին, ու Էռնեստը, ժամանակ չկորցնելով, նորից չորս մատ լցրեց թափանցիկ հեղուկից։

― Հը, մի քիչ թեթևացա՞ր, ― փնչացնում է։ ― Ուշքդ տեղը եկա՞վ, ստալկեր։

― Դու քո երեքի հախն իմացիր, ― ասում եմ։ ― Գիտես, մի տերտեր չար ոգի էր կանչում։ Հետո իր քեֆին ապրեց․․․

― Ո՞վ֊ո՞վ, ― հարցնում է Էռնին թերահավատորեն։

― Դե այստեղ մի բարմեն կար, ― ասում եմ, ― քեզանից առաջ։

― Հետո՞։

― Հետո՝ ոչինչ։ Ի՞նչ ես կարծում։ Այցելությունն ինչո՞ւ եղավ։ Նա տեր էր, տեր․․․ Ի՞նչ ես կարծում, ո՞վ մեզ այցելեց, հը՞։

― Համա թե զավզակն ես, ― ուրախ ասում է Էռնին։

Հետո նա գնաց խոհանոց և վերադարձավ ափսեով՝ տապակած նրբերշիկ բերեց։ Ափսեն դրեց դեմս, մոտեցրեց քետչուպը, իսկ ինքը նորից սկսեց բաժակները պրտել։ Էռնեստը գիտի իր գործը։ Նրա աչքը սուր է, իսկույն տեսնում է, որ ստալկերը Գոտուց է եկել, որ «ապրանք» կա, և Էռնին գիտի, թե Գոտուց հետո ինչ է պետք ստալկերին։ Էռնին մեր մարդն է։ Մեր բարերարը։

Նրբերշիկն ուտելուց հետո սկսեցի ծխել ու մտքիս մեջ հաշվել, թե Էռնեստն ինչքան փող է սարքում մեզ նմանների հաշվին։ Ես չգիտեմ, թե Եվրոպայում մեր «ապրանքն» ինչ գին ունի, բայց մի թեթև լսել եմ, որ, օրինակ, «փուչիկը» այնտեղ թռնում է երկուսուկես հազարով, իսկ Էռնին մեզ ընդամենը չորս հարյուր է տալիս։ «Մարտկոցն» այնտեղ արժի հարյուրից ոչ պակաս, իսկ նա ամենաշատը մեզ տալիս է քսան։ Եվ, երևի, մյուս բաներն էլ նույն ձևով է անում։ Ճիշտ է, ապրանքը Եվրոպա ուղարկելն էլ փող արժե։ Սրա ձեռքը մի բան պիտի գցես, նրա ձեռքը, կայարանի պետն էլ սրանց հաշվին կապրի․․․ Մի խոսքով, որ լավ մտածենք, Էռնեստն այնքան էլ շատ չի գռփում, տասնհինգ֊քսան տոկոս, ոչ ավելի, իսկ եթե բռնվի՝ հաստատ տասը տարի աքսոր․․․

Այստեղ իմ բարեպաշտ խորհրդածություններն ընդհատում է մի քաղաքավարի տիպ։ Ես նույնիսկ չեմ լսել նրա ներս մտնելը։ Նա հայտնվում է աջ արմունկիս կողքը ու հարցնում․

― Թույլ կտա՞ք։

― Դա ինչ ասելու բան է։ Խնդրեմ, ― ասում եմ։

Պուճուր֊մուճուր, նիհար, սուր քթով ու․․․ «թիթեռնիկ» փողկապով։ Նրա լուսանկարը ոնց որ ինձ ծանոթ է, ինչ֊որ տեղ ես նրան տեսել եմ, բայց թե որտեղ՝ չեմ հիշում։ Նա նստեց կողքիս աթոռին ու Էռնեստին ասաց․

― Խնդրում եմ՝ բուրբոն։ ― Ու իսկույն էլ շուռ եկավ ինձ։ ― Ներեցեք, բայց, կարծես, ես ձեզ ճանաչում եմ։ Դուք Միջազգային ինստիտուտում եք աշխատում, չէ՞։

― Այո, ― ասում եմ։ ― Իսկ դո՞ւք։

Նա ճարպկորեն հանում է գրպանից այցետոմսը ու դնում առաջս։ Կարդում եմ՝ «Ալոիզ Մակնո, Արտագաղթի բյուրոյի լիազոր գործակալ»։ Դե, իհարկե, ես գիտեմ նրան։ Կպչում է մարդկանց, որ նրանք մեկնեն քաղաքից։ Ինչ֊որ մեկին շատ է պետք, որ բոլորս դուրս գանք քաղաքից։ Իսկ մենք, հասկանում ես, ինստիտուտում առանց այն էլ նախկինի կեսն ենք մնացել։ Բայց նրանց պետք է, որ մենք լրիվ մաքրվենք այստեղից։ Ես եղունգով մի կողմ տարա այցետոմսն ու ասացի նրան․

― Ոչ, շնորհակալություն։ Չեմ հետաքրքրվում։ Երազում եմ մեռնել հայրենիքում։

― Իսկ ինչո՞ւ, ― աշխուժորեն վրա է տալիս նա։ ― Ներեցեք անհամեստությանս համար, բայց ի՞նչն է ձեզ այստեղ պահում։

― Ոնց թե ինչը, ― ասում եմ։ ― Մանկությանս քաղցր հուշերը։ Առաջին համբույրը քաղաքային այգում։ Մայրիկս, հայրիկս։ Առաջին հարբած կռիվս հենց այս պանդոկում։ Սիրածս ոստիկանատունը․․․ Այստեղ գրպանիցս հանեցի կեղտոտ թաշկինակս ու սրբեցի աչքերս։ ― Չէ, չէ, ― ասում եմ։ ― Դա հնարավոր բան չէ։

Նա ծիծաղեց, լպստեց իր բաժակը և մտածկոտ ասաց․

― Ոչ մի կերպ չեմ կարողանում հասկանալ ձեզ, հարմոնտցիներիդ։ Քաղաքում ապրուստը դժվար է։ Իշխանությունը պատկանում է զինվորական կազմակերպություններին։ Մատակարարումը մի բան չի։ Կողքը Գոտին է, ոնց որ հրաբուխի վրա ապրեք։ Ամեն վայրկյան կարող է համաճարակ բռնկվել, կամ էլ ավելի վատ բան․․․ Ծերերին ես դեռ հասկանում եմ։ Նրանց համար դժվար է տուն֊տեղ թողնելը։ Բայց թե դուք․․․ Քանի՞ տարեկան եք։ Երևի քսաներկու֊քսաներեք, ոչ ավել․․․ Դուք հասկացեք, մեր բյուրոն բարեգործական կազմակերպություն է, մենք ոչ մի շահ չենք ակնկալում։ Չէ որ մենք ապահովում ենք ճանապարհածախսը, նոր տեղում աշխատանքի ընդունվելը, ձեզ նման ջահելներին սովորելու հնարավորություն ենք տալիս․․․ Չեմ հասկանում։

― Իսկ ինչ է, ― ասում եմ, ― ոչ ոք չի՞ ուզում գնալ այստեղից։

― Դե չէ, այդպես չէի ասի․․․ Ոմանք համաձայնում են, մանավանդ ընտանիքավորները։ Բայց այ ջահելները, ծերերը․․․ Դե ախր ի՞նչ եք գտել այս քաղաքում։ Սա հո մի խուլ ծակ է, գավառ։

Այստեղ ես էլ չդիմացա․

― Պարոն Ալոիզ Մակնո, ― ասում եմ։ ― Դուք ճիշտ եք։ Մեր քաղաքը խուլ ծակ է։ Միշտ էլ կորած֊մոլորած ծակ է եղել։ Հիմա էլ է ծակ։ Բայց այն տարբերությամբ, որ հիմա մեր քաղաքը դեպի ապագան տանող ծակ է։ Այս ծակի միջով մենք այնպես շուռ կտանք ձեր քնձռոտ աշխարհը, որ ամեն ինչ հիմնահատակ կփոխվի։ Մարդիկ ուրիշ ձևով կապրեն, ճիշտ կապրեն, ամեն մեկը կունենա իր ուզածը։ Այ թե ինչ ծակ է։ Այս ծակի միջով գիտելիքներ են գալիս։ Իսկ երբ գիտելիքներ լինեն, մենք բոլոր մարդկանց հարուստ կդարձնենք, ու դեպի աստղերը կթռչենք։ Այ թե ի՜նչ ծակ է մեր քաղաքը։

Այստեղ սսկվեցի, որովհետև նկատեցի, որ Էռնեստը շշմած ինձ է նայում, ու մի տեսակ վատ զգացի։ Ընդհանրապես չեմ սիրում ուրիշի խոսքերը կրկնել, եթե այդ խոսքերը նույնիսկ իմ սրտով են, մանավանդ որ իմ բերանից մի տեսակ անշնորհք են հնչում։ Երբ Կիրիլն է ասում՝ բերանդ բաց լսում ես։ Իսկ ես ոնց որ նույն բաներն եմ ասում, բայց դե էդպես չի ստացվում։ Գուցե պատճառն այն է, որ Կիրիլը ոչ մի անգամ իր «ավարը» պահ չի տվել Էռնեստին։ Է՛հ, լավ․․․

Այստեղ իմ Էռնին սթափվեց ու միանգամից բաժակս լցրեց մի վեց մատ, իբր, խմի՛, խելքդ գլուխդ հավաքիր, մեր տղա, քեզ ի՞նչ է պատահել այսօր։ Իսկ սրաքիթ պարոն Մակնոն լպստեց իր բուրբոնն ու ասաց․

― Հա, իհարկե․․․ Հավերժական ակումուլյատորներ, «կապույտ բալասան»․․․ Բայց դուք իսկապե՞ս հավատում եք, որ ձեր ասածները կլինեն։

― Դա ձեզ չի վերաբերում, թե ես իսկապես ինչի եմ հավատում, ― ասում եմ։ ― Ես քաղաքի մասին էի ասում։ Իսկ իմ մասին կասեմ․․․ այդ ի՞նչ կա ձեր Եվրոպայում, որ տեսած չլինեմ։ Ձեր ձանձրալի կյա՞նքը չեմ տեսել։ Ամբողջ օրը չարչարվում են, իրիկունը հեռուստացույց են նայում․․․

― Իսկ ինչո՞ւ անպայման Եվրոպա․․․

― Է՛հ, ― ասում եմ, ― ամեն տեղ էլ նույնն է, իսկ Անտարկտիդայում համ էլ ցուրտ է։

Զարմանալին այն էր, որ ես նրան ասում էի այս բաները ու ինքս էլ ամբողջ սրտով հավատում իմ ասածներին։ Ու մեր էս զզվելի Գոտին՝ անիծյալ մարդասպանը, այդ պահին շատ ավելի իմ սրտով էր, քան նրանց բոլոր Եվրոպաներն ու Աֆրիկաները։ Ախր դեռ հարբած էլ չէի, պարզապես մի րոպե պատկերացրի, թե ոնց եմ աշխատանքից հոգնած տուն գալիս ինձ նման ապուշների հոտի մեջ, ոնց են ինձ ամեն կողմից հրմշտում իրենց նեղլիկ փողոցներում, ու ոնց եմ զզվում ամեն ինչից․․․

― Իսկ դուք ի՞նչ կասեք, ― Էռնեստին է դիմում սրաքիթը։

― Ես գործ եմ անում, ― ծանրումեծ պատասխանում է Էռնին։ ― Ես ձեզ համար լակոտ չեմ։ Բոլոր փողերս գործի մեջ եմ դրել։ Ինձ մոտ ինքը պարետն էլ է գալիս, մեր գեներալը, հասկացա՞ր։ Էլ ինչի՞ պիտի ես էստեղից գնամ։

Պարոն Ալոիզ Մակնոն սկսեց ինչ֊որ թվեր մտցնել նրա գլուխը, բայց ես արդեն չէի լսում։ Մի մեծ կում արեցի, գրպանիցս մի բուռ մանր հանեցի, իջա աթոռակից և միացրի երաժշտական ավտոմատը։ Այնտեղ մի երգ կա՝ «Մի վերադարձիր, եթե համոզված չես»։ Գոտուց հետո դա շատ լավ է ազդում ինձ վրա․․․ Դեհ, ուրեմն ավտոմատը դղրդում է ու ոռնում, իսկ ես բաժակս վերցրի ու գնացի անկյունում նստած «միձեռանի ավազակի» հետ հին հաշիվներս փակելու։ Ու ժամանակը թռավ ոնց որ հավք․․․ Վերջին նիկելս եմ գցում, ու մեկ էլ հյուրընկալ շեմից ներս են ընկնում Ռիչարդ Նունանն ու Գուտալինը։ Գուտալինն արդեն լավ կոնծած է, աչքերով մարդ է փնտրում, որ վզակոթին հասցնի, իսկ Ռիչարդ Նունանը քնքշորեն բռնել է նրա ձեռքն ու անեկդոտ է պատմում, որ ուշադրությունը շեղի։ Լավ զույգ է։ Գուտալինը՝ հաղթանդամ, սպայի սապոգի պես սև, գանգրամազ, ձեռքերը հասնում են ծնկներին, իսկ Դիկը՝ պստիկ, կլորիկ, ոտից գլուխ վարդագույն ու բարի՜֊ բարի, մնում է, որ լույս տա։

― Պա՜հ, ― գոռում է Դիկը, ինձ տեսնելով։ ― Ռեդն էլ է այստեղ։ Մեզ մոտ արի, Ռե՜դ։

― Ճը․․․ ճի՜շտ է, ― ոռնում է Գուտալինը։ ― Այս քաղաքում ընդամենը երկու մարդ կա՝ Ռեդն ու ես։ Մնացածը խոզ են, սատանայի ծնունդ։ Ռե՜դ։ Դու էլ ես սատանային ծառայում, բայց թե էլի մարդ ես․․․

Բաժակը ձեռքիս մոտենում եմ նրանց։ Գուտալինը բռնում է բաճկոնիցս ու ինձ նստեցնում իրենց սեղանի մոտ։

― Նստիր, Շեկ։ Նստիր սատանի ծառա։ Սիրում եմ քեզ։ Արի միասին լաց լինենք մարդկանց մեղքերի համար։ Դառը լաց լինենք։

― Քանզի կգա օրը, ― ավետում է Գուտալինը։ ― Քանզի արդեն սանձահարված է ձին, հեծյալն արդեն ոտքը դրել է ասպանդակին։ Եվ իզուր են սատանային ծախվածների աղոթքները։ Ու կփրկվեն միայն նրա դեմ ընդվզածները։ Դուք, մարդկային ցեղի զավակներ, որ գայթակղվել եք սատանայով, որ խաղում եք սատանայի խաղալիքներով, որ սատանայի գանձերին եք տիրացել, ասում եմ ձեզ՝ կույր եք։ Ուշքի եկեք, սրիկաներ, քանի դեռ ուշ չէ։ Ջարդուփշուր արեք դիվային խաղալիքները։ ― Այստեղ նա հանկարծ լռեց, ասես մոռացել էր շարունակությունը։ ― Իսկ ինձ խմելու բան կտա՞ն այստեղ, ― արդեն ուրիշ ձայնով հարցրեց նա։ ― Թե՞ ես ուրիշ տեղ եմ ընկել։ Գիտես, շեկ, էլի ինձ աշխատանքից վռնդեցին։ Ասում են՝ ագիտատոր եմ։ Ես նրանց բացատրում եմ՝ ուշաքի եկեք, ինքներդ կույր֊կույր անդունդն եք գլորվում և ուրիշ կույրերի էլ ձեր հետևից եք տանում։ Հռհռում են։ Դե ես էլ մի լավ հագցրի կառավարչին։ Հիմա ինձ կնստեցնեն։ Իսկ ինչի՞ համար․․․

Եկավ Դիկը ու մի շիշ դրեց սեղանին։

― Այսօր ես եմ վճարում, ― գոռացի Էռնեստին։

Դիկը խեթ֊խեթ նայեց ինձ։

― Ամեն ինչ օրինական է։ Պարգևավճարս պիտի խմենք։

― Գոտի ե՞ք գնացել, ― հարցնում է Դիկը։ ― Մի բան դուրս բերի՞ք։

― Լիքը «փուչիկ», ― ասում եմ։ ― Գիտության զոհասեղանի համար։ Հը, լցնելո՞ւ ես բաժակներս, թե չէ։

― «Փուչիկ»․․․ ― վշտացած փնչացնում է Գուտալինը։ ― Մի ինչ֊որ «փուչիկի» համար կյանքդ ես վտանգի տակ դրել։ Կենդանի ես մնացել, բայց թե աշխարհ ես բերել էլի մեկ դիվային բան․․․ Իսկ դու, Շեկ, որտեղի՞ց կարող ես իմանալ, թե ինչքան վիշտ ու մեղք․․․

― Սսկվիր, Գուտալին, ― չոր ասում եմ նրան։ ― Խմիր և ուրախացիր, որ ես ողջ առողջ եմ եկել։ Տղերք, խմենք հաջողության կենացը։

Հաջողության կենացը լավ խմվեց։ Գուտալինը լրիվ թթվել է, նստել ու լաց է լինում, արցունքները աչքերից հոսում են ոնց որ ջրի ծորակից։ Ոչինչ, ես նրան լավ գիտեմ։ Հիմա նրա լաց լինելու և քարոզներ կարդալու շրջանն է, որ Գոտին, իբր, սատանայական գայթակղություն է, այնտեղից ոչ մի բան չի կարելի դուրս բերել, իսկ ինչ որ արդեն բերել եք՝ հետ տարեք, դրեք տեղը ու ապրեք այնպես, ասես Գոտի գոյություն էլ չունի։ Սատանայինը, իբր, սատանային։ Ես սիրում եմ Գուտալինին։ Ընդհանրապես սիրում եմ տարօրինակ մարդկանց։ Երբ նա փող է ունենում, ումից ասես «ապրանք» է առնում առանց սակարկելու, ինչ գին էլ որ ասում են, իսկ հետո գիշերը այդ «ապրանքը» հետ է տանում գոտի ու թաղում այնտեղ․․․ Աստված իմ, ո՜նց է ոռնում։ Է՛հ, ոչինչ, կանցնի․․․

― Իսկ ի՞նչ բան է այդ լիքը փուչիկը, ― հարցնում է Դիկը։ ― Սովորական «փուչիկը» գիտեմ, իսկ թե լիքը ի՞նչ է՝ չգիտեմ․ Առաջին անգամ եմ լսում։

Ես բացատրեցի նրան, նա գլուխն օրորեց ու շրթունքներով ճպճպացրեց։

― Հա, ― ասում է, ― հետաքրքիր է։ Դա, ― ասում է, ― նոր բան է։ Իսկ դու ում հետ էիր գնացել։ Ռուսների՞։

― Հա, ― պատասխանում եմ։ ― Կիրիլի ու Տենդերի հետ։ Ճանաչո՞ւմ ես, մեր լաբորանտն է։

― Երևի չարչարվեցիր նրաց հետ․․․

― Բոլորովին։ Տղերքը կարգին պահեցին իրենց։ Մանավանդ Կիրիլը։ Բնածին Ստալկեր է, ― ասում եմ։ ― Նրան փորձն է պակասում, որ տղայական շտապողականությունից ձեռ քաշի։ Ես նրա հետ ամեն օր կգնայի Գոտի։

― Ու ամեն գիշե՞ր, ― հարցնում է նա, հարբածի քմծիծաղով։

― Ձեռ մի առ, ― ասում եմ։ ― Հանաքը՝ հանաք, բայց․․․

― Գիտեմ, ― ասում է նա։ ― Հանաքը՝ հանաք, բայց դե այդպիսի բանի համար կարող ես քաշվել։ Համարիր, որ քեզ երկու ապտակ եմ պարտք։

― Ո՞ւմ երկու ապտակ, ― իրար անցավ Գուտալինը։ ― Ո՞վ է էստեղ․․․

Մենք հազիվ բռնեցինք նրա ձեռքերից ու նստեցրինք տեղը։ Դիկը սիգարետը խցկեց նրա ատամների արանքը ու վառիչը մոտեցրեց։ Մի կերպ հանգստացրինք նրան։ Մինչդեռ ժողովուրդը լցվում էր ու լցվում։ Բոլոր սեղաններն արդեն զբաղված էին, վաճառասեղանին մոտենալ չէր լինի։ Էռնեստը կանչեց իր աղջիկներին, վազվզում են նրանք, մեկին գարեջուր են տանում, մյուսին՝ կոկտեյլ, օղի։

Նայում եմ, վերջերս քաղաքում շատ անծանոթ մարդիկ են հայտնվել, ինչ֊որ կաթնակերներ՝ մինչև գետին հասնող խայտաբղետ վզնոցներով։ Ես այդ մասին ասացի Դիկին։ Դիկը գլխով արեց։

― Բա ոնց, ― ասում է։ ― Մեծ շինարարություն է սկսվում։ Ինստիտուտը երեք նոր շենք է կառուցում, բացի դրանից, Գոտին ուզում են պարսպապատել գերեզմանոցից մինչև հին ռանչոն։ Ստալկերների լավ օրերը վերջանում են․․․

― Իսկ ստալկերը ե՞րբ է լավ օր ունեցել, ― ասում եմ։ Ու ինքս ինձ մտածում եմ․ այ քեզ բա՜ն, միայն դա էր պակաս։ Ուրեմն հիմա էլ փող չես աշխատի։ Ինչ արած, գուցե էդպես ավելի լավ կլինի՝ գայթակղություններն էլ քիչ կլինեն։ Գոտի կգնամ ցերեկը, ոնց որ բոլոր կարգին մարդիկ, դրա փողն, իհարկե, հեչ բան կլինի, բայց վտանգն էլ պակաս կլինի, «Գալոշ», արտահագուստ, հազարումի բան, ու պահակների վրա թքած։ Աշխատավարձով էլ կարելի է ապրել, իսկ խմելը՝ պարգևավճարով։ Ու հանկարծ մի այնպիսի տխրություն համակեց ինձ․․․ Նորից պիտի ամեն մի գրոշը հաշվեմ, սա կարող ես քեզ թույլ տալ, սա՝ չէ, Գուտայի շորերի համար փող հավաքիր, պանդոկ մի՛ գնա, կինո գնա․․․ Ու գորշություն է չորս կողմդ, գորշություն։ Գորշ օր, գորշ ցերեկ, գորշ գիշեր։

Նստել ու մտածում եմ։ Իսկ Դիկը ականջիս տակ դռդռում է․

― Երեկ մտա հյուրանոցի բարը, որ գիշերվա բաժինս գցեմ, տեսնեմ ինչ֊որ մարդիկ են նստած։ Նրանք հենց առաջին հայացքից դուր չեկան ինձ։ Նրանցից մեկը նստում է իմ սեղանի մոտ ու խոսք է բացում, սկսում է հեռվից, հասկացնում է, որ ինձ ճանաչում է, գիտի՝ ով եմ, որտեղ եմ աշխատում, և ակնարկում է, որ ինձ ճանաչում է, որ կարող է լավ վարձատրել իմ ծառայությունների դիմաց․․․

― Լրտես է, ― ասոմ եմ ես։ Դա ինձ շատ չհետաքրքրեց, որովհետև ինչքան ասես լրտես եմ տեսել այստեղ ու նրանց ծառայությունների մասին էլ եմ լսել։

― Չէ, սիրելիս, լրտես չէր։ Լսիր, ինչ եմ ասում։ Ես մի քիչ զրուցեցի նրա հետ, շատ զգույշ էի, ինձ հիմարի տեղ էի դրել։ Նրան հետաքրքրում էին ինչ֊որ առարկաներ․ «զուդան», «սև ցայտերն», ու մյուս նման բաները նրան պետք չէին։ Իսկ այն, ինչ պետք էր, նա միայն ակնարկում էր։

― Ուրեմն ի՞նչ էր նրան պետք, ― հարցնում եմ ես։

― «Վհուկի դոնդողը», ոնց որ ես հասկացա, ― ասում է Դիկը ու մի տեսակ տարօրինակ նայում ինձ։

― Պա՜հ, «վհուկի դոնդող» է ուզում, ― ասում եմ։ ― Իսկ «մահ լապտեր» չի՞ ուզում, հը՞։

― Ես նույն հարցը տվի նրան։

― Հետո՞։

― Պատկերացրու՝ ուզում է։

― Հա՞, ― ասում եմ։ ― Դե թող ինքն էլ ճարի այդ բոլորը։ Դրանից հեշտ բան։ Բոլոր նկուղները լիքն են «վհուկի դոնդողով», վերցրու ինչքան քեֆդ ուզում է։ Թաղումդ էլ քո հաշվին․․․

Դիկը լուռ, խեթ֊խեթ նայում է ինձ ու նույնիսկ չի ժպտում։ Գրողը տանի, հո չի՞ ուզում ինձ վարձել։ Ու հանկարծ ես գլխի ընկա․

― Սպասիր, ― ասում եմ։ ― Դա ո՞վ էր։ Նույնիսկ ինստիտուտում արգելված է «դոնդողը» ուսումնասիրել․․․

― Ճիշտ է, ― առանց շտապելու ասում է Դիկը ու հայացքը չի կտրում ինձանից։ ― Դա մարդկության համար պոտենցիալ վտանգ ներկայացնող ուսումնասիրություն է։ Հիմա հասկացա՞ր, թե դա ով է։

Ես ոչինչ չեմ հասկանում։

― Հո եկվոր չէ՞ր, ― ասում եմ։

Նա ծիծաղում է, խփում է ձեռքիս ու ասում․

― Ավելի լավ է արի խմենք, միամիտ մարդ։

― Արի, ― ասում եմ ես, բայց ջղայնանում եմ։ Իրենց համար միամիտ մարդ են գտել, շան որդիներ։ ― Հե՜յ, ― ասում եմ, ― Գուտալին։ Հերիք է քնես, արի խմենք։

Չէ, Գուտալինը քնած է։ Սև մռութը դրել է սև սեղանին ու քնել։ Ձեռքերը կախվել, հասել են հատակին։ Ու խմեցինք երկուսով, առանց Գուտալինի։

― Դե լավ, ― ասում եմ։ ― Միամիտ մարդ եմ, թե միամիտ չեմ՝ կարևոր չէ, բայց այդ տիպի մասին իսկույն կհայտնեի ուր որ պետք է։ Ճիշտ է, ոստիկանությանը չեմ սիրում, բայց ինքս էլ կգնայի ու կհայտնեի։

― Ըհը, ― ասում է Դիկը։ ― Իսկ ոստիկանությունում քեզ կհարցնեին․ ինչո՞ւ այդ տիպը հենց քեզ է դիմել։ Հը՞։

Ես տարուբերեցի գլուխս։

― Ոչինչ։ Դու կռտած խոզ ես, երեք տարի է այս քաղաքում ես, իսկ Գոտիում չես եղել, «վհուկի դոնդողը» միայն կինոյում ես տեսել, իսկ եթե տեսնեիր բնական վիճակում ու տեսնեիր, թե ինչ է անում մարդուն․․․ Դա, սիրելիս, սոսկալի բան է, դա չի կարելի Գոտուց բերել։ Դու էլ գիտես, որ ստալկերները կոշտուկոպիտ մարդիկ են, նրանց միայն գործ տուր, բայց նույնիսկ հանգուցյալ Լորձը այդպիսի բան չէր անի։ Ոչ էլ Գիշակեր Բարբրիջը կանի․․․ Ես նույնիսկ վախենում եմ պատկերացնել, թե «վհուկի դոնդողը» ում է պետք և ինչի համար․․․

― Դեհ ինչ, ― ասում է Դիկը, ― այդ բոլորը ճիշտ է։ Միայն թե, հասկացիր, ես չեմ ուզում, որ մի գեղեցիկ օր առավոտյան ինձ անկողնում գտնեն ինքնասպան եղած։ Ես ստալկեր չեմ, բայց դե կոպիտ ու գործնական մարդ եմ։ Ու գիտես, էլի, կյանքը սիրում եմ։ Վաղուց եմ ապրում, սովորել եմ արդեն․․․

Հենց այդ ժամանակ Էռնեստը հանկարծ գոռում է իր տեղից․

― Պարոն Նունա՜ն։ Ձեզ հեռախոսի մոտ են կանչում։

― Գրողը տանի, ― զայրանում է Դիկը։ ― Նորից հաստատ հայցի հաշիվ է։ Որտեղ ասես կգտնեն։ Ներողություն, ― ասում է, ― Ռեդ։

Նա վեր է կենում և գնում դեպի հեռախոսը։ Իսկ ես մնում եմ Գուտալինի ու շշի հետ, և քանի որ Գուտալինից ոչ մի օգուտ չկա, ապա ավելի հիմնավոր եմ զբաղվում շշով։ Գրողը տանի այդ Գոտին, ոչ մի տեղ դրանից պրծում չկա։ Ուր էլ որ գնաս, ում հետ էլ որ խոսես՝ Գոտի, Գոտի, Գոտի․․․ Կիրիլի համար, իհարկե, հեշտ է ասելը, թե Գոտուց սկիզբ կառնի հավերժական խաղաղությունը և բարեբեր եղանակը։ Կիրիլը լավ տղա է, ոչ ոք չի ասի, թե նա հիմար է։ Ընդհակառակը՝ խելոք է։ Բայց ախր նա չգիտի ինչ բան է կյանքը։ Նա չի էլ պատկերացնում, թե ինչքան ու ինչքան սրիկաներ են պտտվում Գոտու շուրջը։ Ահա, հիմա էլ, խնդրեմ, ինչ֊որ մեկին «վհուկի դոնդող» է պետք։ Չէ, թեև Գուտալինը հարբեցող է ու ցնդել է կրոնական հողի վրա, բայց երբեմն մտածում ես, մտածում ու ասում՝ միգուցե իսկապես թողնես սատանայինը սատանային։ Մի բզբզի կեղտը․․․

Մեկ էլ տեսնեմ գույնզգույն վզնոցով մի փսլնքոտ նստում է Դիկի տեղը։

― Պարոն Շուխա՞րտ, ― հարցնում է։

― Հետո՞, ― ասում եմ։

― Իմ անունը Կրեոն է, ― ասում է։ ― Ես Մալթայից եմ։

― Հը, ի՞նչ կա ձեր Մալթայում, ― հարցնում եմ ես։

― Մալթայում ամեն ինչ լավ է, բայց ես ուրիշ բան եմ ասում։ Ինձ Էռնեստն է ձեզ մոտ ուղարկել։

Ա՜յ թե սրիկան է այդ Էռնեստը, մտածում եմ։ Ոչ խիղճ ունի, ոչ ամոթ։ Դիմացս նստածը թուխ, մաքուր, կոկիկ մի սիրուն ջահել է, երևի դեռ ոչ մի անգամ չի սափրվել, ոչ մի աղջկա չի համբուրել, իսկ Էռնեստի հեչ պետքն էլ չէ, միայն թե շատ մարդ քշի Գոտի, երեքից մեկը որ «ապրանքով» հետ գա՝ արդեն օգուտ է․․․

― Հը, ո՞նց է ծերուկ Էռնեստը, ― հարցնում եմ։

Նա շրջվեց վաճառասեղանի կողմն ու ասաց․

― Ոնց որ վատ չի ապրում, կուզեի նրա հետ տեղս փոխել։

― Իսկ ես չէի ուզի, ― ասում եմ։ ― Ուզո՞ւմ ես խմել։

― Շնորհակալություն, ես չեմ խմում։

― Դեհ, ծխի, ― ասում եմ։

― Ներեցեք, բայց ես չեմ ծխում։

― Գրողը տանի քեզ, ― ասում եմ նրան։ ― Բա փողն ի՞նչ ես անում։

Նա կարմրում է, դադարում ժպտալ ու կամացուկ ասում է․

― Երևի դա միայն իմ գործն է, չէ՞, պարոն Շուխարտ։

― Միանգամայն ճիշտ է, ― ասում եմ ու չորս մատ լցնում եմ բաժակս։

Գլուխս արդեն մի քիչ սկսել էր պտտվել, իսկ մարմնիս մեջ հաճելի թուլություն էի զգում՝ Գոտին լրիվ ցնդել էր։ ― Հիմա ես հարբած եմ, ― ասում եմ։ ― Քեֆ եմ անում, ոնց որ տեսնում ես։ Գնացել էի Գոտի, վերադարձել եմ ողջ առողջ ու փողով։ Դա միշտ չի պատահում, որ ողջ առողջ հետ գաս, և շատ հազվադեպ է պատահում, որ փողով հետ գաս։ Այնպես որ լուրջ խոսակցությունը արի հետաձգենք․․․

Այստեղ նա թռավ տեղից, «ներողություն» ասաց, ու ես տեսա, որ Դիկը եկել է։ Կանգնել է իր աթոռի կողքը, ու նրա դեմքից զգում եմ, որ ինչ֊որ բան է պատահել։

― Հը, ― հարցնում եմ, ― էլի՞ քո բալոնները վակուում չեն պահում։

― Հա, ― ասում է, ― էլի․․․

Նստում է, լցնում բաժակը, իմ բաժակն էլ է լցնում, ու ես տեսնում եմ, որ դա բողոքի բան չի։ Բողոքների վրա նա, ինչպես ասում են, թքած ունի․․․

― Արի, ― ասում է, ― խմենք, Ռեդ։ ― Եվ չսպասելով ինձ, միանգամից դատարկում է բաժակն ու նորից է լցնում։ ― Գիտես, ― ասում է, ― Կիրիլ Պանովը մեռել է։

Հարբածությունից ես չհասկացա ինչ է ասում։ Ինչ֊որ մեկը մեռել է, էհ, թող մեռնի։

― Ինչ արած, խմենք, ողորմի նրա հոգուն․․․

Նա չռված աչքերով նայեց ինձ, ու նոր միայն ես զգացի, որ ներսումս ինչ֊որ բան փլվեց։ Հիշում եմ՝ վեր կացա տեղիցս, հենվեցի սեղանին ու վերևից ներքև նայեցի նրան։

― Կիրի՞լը։ ― Իսկ աչքերիս առաջ արծաթավուն ոստյանն է, ու նորից եմ լսում, թե ոնց է ճթճթում, կտրտվում։ Եվ այդ սոսկալի ճթճթոցի միջից Դիկի ձայնը ինձ է հասնում ասես մյուս սենյակից։

― Սրտի պայթյուն։ Բաղնիքում են նրան գտել մերկ։ Ոչ ոք ոչ մի բան չի հասկանում։ Քո մասին էին հարցնում։ Ես ասացի, որ դու լավ ես․․․

― Իսկ այստեղ ի՞նչ կա անհասկանալի, ― ասում եմ, ― Գոտին․․․

― Դու նստիր, ― ասում է Դիկը։ ― Նստիր ու խմիր։

― Գոտին․․․, ― կրկնում եմ ես ու չեմ կարողանում կանգ առնել, ― Գոտին․․․ Գոտին․․․

Շուրջս ոչ մի բան չեմ տեսնում, բացի արծաթավուն ոստայնից։ Ամբողջ պանդոկը խճճվել էր ոստայնի մեջ, մարդիկ շարժվում են, և ոստայնը կամացուկ ճթճթում է մարդկանց կպչելուց։ Իսկ մեջտեղում կանգնել է Մալթացին, նրա դեմքը՝ զարմացած մանկական դեմքը, ոչինչ չի հասկանում։

Ճստիկ, ― քնքշորեն ասում եմ նրան, ― Ինչքա՞ն փող է քեզ պետք։ Հազարը հերի՞ք է։ Առ, վերցրու, ― փողերը խոթում եմ նրա ձեռքն ու արդեն գոռում․ ― Գնա Էռնեստի մոտ ու ասա, որ նա սրիկա է ու տականք, մի՛ վախեցի, ասա՛։ Ախր նա վախկոտի մեկն է։ Ասա ու իսկույն գնա կայարան, տոմս առ ու թռիր քո Մալթան։ Ոչ մի տեղ էլ կանգ մի՛ առ։

Չեմ հիշում, թե էլ ինչ եմ գոռգոռացել։ Հիշում եմ, հայտնվել էի Էռնեստի վաճառասեղանի մոտ․ Էռնեստը թարմացնող հյութով բաժակը դրել էր դեմս ու հարցնում էր․

― Դու այսօր ոնց որ փող ունես, հա՞։

― Համ ― ասում եմ, ― ունեմ․․․

― Միգուցե պարտքդ կտա՞ս։ Վաղը պիտի պարտքերս մուծեմ։

Ու մեկ էլ տեսնում եմ, որ բռունցքիս մեջ կապուկով փող է։ Նայում եմ այդ կանաչ փողերին ու փնչացնում․

― Տես է, ուրեմն, Կրեոն Մալթացին չի վերցրել․․․ Հպարտ է, ուրեմն․․․ Դե, իսկ մնացածը ճակատագիր է։

― Քեզ ի՞նչ պատահեց, ― հարցնում է իմ բարեկամ Էռնին։ ― Հարբե՞լ ես։

― Չէ, ― ասում եմ, ― ես լրիվ նորմալ եմ։ Կուզեմ՝ հենց հիմա բաղնիք կգնամ։

― Լավ կանես տուն գնաս, ― ասում է իմ բարեկամ Էռնին։ ― Խմած ես։

― Կիրիլը մեռել է, ― ասում եմ նրան։

― Ո՞ր Կիրիլը։ Միձեռանի՞ն։

― Միձեռանին դու ես, սրիկա, ― ասում եմ նրան։ ― Քեզ նման հազարից մի Կիրիլ չի ստացվի։ Անամո՛թ, ― ասում եմ։ ― Հոտած չարչի։ Ախր դու մահվան առևտուր ես անում։ Բոլորիս առել ես քո կանաչ թղթերով․․․ Ուզո՞ւմ ես, հենց հիմա տակնուվրա անեմ խանութդ։

Ու ձեռքս բարձրացրի, որ խփեմ, հանկարծ ինձ բռնեցին ու ինչ֊որ տեղ քարշ տվին։ Ես արդեն ոչ մի բան չեմ հասկանում ու չեմ ուզում հասկանալ։ Գոռգոռում եմ, ուզում եմ ձեռքներից դուրս պրծնեմ, ոտքերով հարվածում եմ ինչ֊որ մեկին, հետո ուշքի եմ գալիս հոտած զուգարանում, ամբողջովին թաց եմ, քիթումռութս ջարդված։ Նայում եմ հայելու մեջ ու ինձ չեմ ճանաչում․ Ինչ֊որ բանից դեմքս ջղաձգվում է, առաջ ոչ մի անգամ այդպիսի բան չի պատահել։ Իսկ դահլիճից աղմուկ է լսվում, ինչ֊որ բան է ճրթճրթում, ափսեներ են փշրվում, աղջիկները ճվճվում են, ու լսում եմ՝ Գուտալինը ոռնում է արջի պես՝ «Ապաշխարհե՜ք, պորտաբույծնե՛ր։ Որտե՞ղ է Շեկը։ Սատանի ծնո՜ւնդ, որտե՞ղ եք գցել Շեկոյին․․․»։ Եվ ոստիկանական շչակը սկսում է ոռնալ։

Հենց որ լսեցի այդ ոռնոցը՝ իմ ուղեղում ամեն ինչ ասես պարզվեց։ Ամեն ինչ հիշում եմ, ամեն ինչ գիտեմ, ամեն ինչ հասկանում եմ։ Եվ սրտումս էլ ոչ մի բան չկա՝ միայն սառցե չարություն։ Լավ, ասում եմ, հիմա տես ինչ օյին կբերեմ գլխիդ։ Ես քեզ ցույց կտամ, թե ստալկերը ով է, հոտած չարչի։ Ժամացույցիս գրպանիկից հանեցի «զուդան», բոլորովին նոր է, չօգտագործված, մի քիչ տրորեցի մատներիս արանքում, որ գործի ընկնի, բաց արի սրահի դուռն ու թաքուն գցեցի թքամանի մեջ, իսկ ինքս պատուհանից դուրս թռա ուղիղ փողոց։ Իհարկե, շատ կուզեի տեսնել, թե ինչ է կատարվելու այնտեղ, բայց հարկավոր էր շուտ չքվել։ Ես վատ եմ տանում «զուդան», քթիցս սկսում է արյուն գալ։

Վազելով դուրս եմ գալիս ու արդեն լսում եմ՝ «զուդան» սկսել է իր գործը․․․ Սկզբում ոռնացին ու հաչացին թաղի շները․ նրանք առաջինն են զգում «զուդան»։ Հետո պանդոկում ինչ֊որ մեկը այնպես ճչաց, որ նույնիսկ այդ հեռավորության վրա ականջներս խլացան։ Ես հենց այդպես էլ պատկերացնում էի, թե ժողովուրդն ինչպես է իրար խառնվել այնտեղ․ մեկը կատաղության մոլուցքով է բռնվելու, մյուսը մելամաղձության մեջ է ընկնելու, երրորդը իրեն վախից կորցնելու է․․․ Սարսափելի բան է «զուդան»։ Հիմա Էռնեստի պանդոկը երկար ժամանակ դատարկ կմնա։ Այդ սրիկան գլխի կընկնի, որ ես եմ պատճառը, բայց թե թքել եմ նրա վրա։ Էլ չկա ստալկեր Ռեդը։ Հերի՛ք է, հերի՛ք է ամեն անգամ գնամ մահին ընդառաջ ու հալա ուրիշ հիմարների էլ այդ գործը սովորեցնեմ։ Դու սխալվեցիր, Կիրիլ, սիրելիս։ Ներիր ինձ, բայց դե պարզվում է, որ դու չես ճիշտ, այլ Գուտալինը։ Մարդիկ այստեղ անելիք չունեն։ Գոտին բարի բան չունի։

Թռա ցանկապատի վրայով ու դանդաղ գնացի տուն։ Շրթունքներս կծում եմ, ուզում եմ լաց լինել՝ չեմ կարողանում։ Առջևում դատարկություն է, ոչինչ չկա։ Ձանձրույթ թախիծ։ Կիրիլ, իմ միակ ընկեր, ի՞նչ պատահեց քեզ։ Հիմա ո՞նց պիտի ապրեմ առանց քեզ։ Ի՞նչ հեռանկարների մասին էիր պատմում ինձ նոր աշխարհի, փոխված աշխարհի մասին․․․ Իսկ հիմա՞։ Ինչ֊որ մեկը լաց կլինի քեզ վրա հեռավոր Ռուսաստանում, իսկ այ ես չեմ կարողանում լաց լինել։ Բայց չե որ այստեղ ես եմ մեղավոր, պորտաբույծս։ Ինչո՞ւ ես, անասունս, համարձակվեցի նրան գարաժ տանել, երբ նրա աչքերը չէին վարժվել խավարին։ Ամբողջ կյանքում գայլի պես եմ ապրել, միայն իմ մասին եմ մտածել․․․ Ու հանկարծ որոշեցի լավություն անել, նվե՜ր մատուցել։ Ինչո՞ւ նրան ասացի այդ «փուչիկի» մասին։ Ու հենց որ հիշեցի այդ օրը, սկսեցի խեղդվել, քիչ էր մնում իսկապես գայլի նման ոռնայի։ Եվ երևի ոռնում էի, որովհետև մարդիկ զարմացած ինձ էին նայում, իսկ հետո հանկարծ թեթևացա․ դիմացիցս Գուտան էր գալիս։

Նա գալիս է իմ կողմը, գալիս է իմ գեղեցկուհին, իմ լավ աղջիկը, գալիս է իր սլացիկ ոտքերով, շրջազգեստը ծածանվում է ծնկների վերևում, բոլոր դարպասների հետևից նրան են նայում, իսկ նա քայլում է ոնց որ լարի վրայով, ոչ ոքի չի նայում, ու չգիտես ինչու ես իսկույն հասկացա, որ նա ինձ է փնտրում։

― Բարև, ― ասում եմ, ― Գուտա։ Ո՞ւր ես գնում։

Նա մի հայացք է գցում վրաս, իսկույն ամեն ինչ տեսնում է՝ և՛ ջարդված դունչս, և թաց բաճկոնս, և՛ քերծված բռունցքներս, բայց այդ մասին ոչ մի բան չի հարցնում, այլ միայն ասում է․

― Բարև, Ռեդ։ Ես էլ հենց քեզ էի փնտրում։

― Գիտեմ, ― ասում եմ։ ― Գնանք։

Նա չի պատասխանում, լուռ շրջվում է ու մի կողմ նայում։ Օ՛հ, ի՜նչ գեղեցիկ է գլուխը, վիզը ոնց որ ջահել, հպարտ, բայց արդեն իր տիրոջը հնազանդ զամբիկի պարանոց լինի։ Հետո ասում է․

― Չգիտեմ, Ռեդ։ Գուցե դու էլ չուզենաս ինձ հետ հանդիպել։

Սիրտս միանգամից ճմլվեց՝ է՞լ ինչ կուզեի․․․ Բայց հանգիստ ասում եմ․

― Ոնց որ քեզ չեմ հասկանում, Գուտա։ Դու ինձ ներիր, ես այսօր մի քիչ խմել եմ ու երևի լավ չեմ հասկանում․․․ Այդ ինչո՞ւ հանկարծ պիտի չուզենամ քեզ հետ հանդիպել։

Թևանցուկ եմ անում նրան, դանդաղ քայլում ենք դեպի իմ տունը, ու բոլորը, ովքեր քիչ առաջ աչքները չէին կտրում նրանից, շտապում են մռութները թաքցնել։ Ես ամբողջ կյանքումս ապրել եմ այս փողոցում։ Շեկ Ռեդին բոլորը լավ են ճանաչում այստեղ։ Իսկ ով չգիտի՝ ես նրան իսկույն ճանաչել կտամ, և Գուտան դա զգում է։

― Մայրս ստիպում է, որ աբորտ անեմ, ― հանկարծ ասում է Գուտան։ ― Իսկ ես չեմ ուզում։

Ես մի քանի քայլ էլ արեցի, մինչև որ հասկացա նրա ասածը, իսկ Գուտան շարունակում է․

― Ես ուզում եմ երեխա ունենալ քեզանից։ Իսկ դու՝ ոնց կուզես։ Ես քեզ չեմ բռնում, ուր կուզես գնա։

Լսում եմ նրան, թե ոնց է կամաց֊կամաց տաքանում, ինքն իրեն բորբոքում, լսում եմ ու շշմում։ Ոչ մի բան գլուխս չի մտնում։ Միայն մի հիմարություն է ուղեղիս մեջ պտտվում՝ մի մարդ պակաս, մի մարդ ավել։

― Նա ինձ ասում է, ― շարունակում է Գուտան, ― որ ստալկերի երեխան, իբր, այլանդակ կծնվի․․․ Ասում է, որ դու խարդախի մեկն ես, ու մենք ոչ տուն կունենանք, ոչ տեղ։ Այսօր դու դրսում ես, վաղը՝ բանտում։ Բայց թե ինձ համար մեկ է, ես պատրաստ եմ ամեն ինչի։ Ես ինքս կարող եմ երեխա պահել։ Ինքս կծնեմ, ինքս կմեծացնեմ, մարդ կդարձնեմ։ Առանց քեզ էլ կապրեմ։ Միայն դու էլ չգաս ինձ մոտ, շեմին էլ չեմ թողնի մոտենաս։

― Գուտա, ― ասում եմ, ― աղջիկս։ Սպասիր․․․ ― Իսկ ինքս չեմ կարողանում, մի ապուշային, ջղային ծիծաղ է բռնել ինձ։ ― Իմ թռչնակ, ― ասում եմ, ― ո՞ւր ես ինձ քշում։

Ես հիմարի պես հռհռում եմ, իսկ նա կանգնել է, գլուխը դրել է կրծքիս ու հեծկլտում է։

― Հիմա ի՞նչ պիտի անենք, Ռեդ, ― ասում է նա հեկեկալով։ ― Ի՞նչ պիտի անենք։