Պատմվածք լավ տղայի մասին

Կար֊չկար մի լավ տղա կար, անունը Ջեյկոբ Բլայվենս։ Նա միշտ լսում էր ծնողներին, որքան էլ նրանց պահանջները անհեթեթ լինեին, ջանասիրությամբ սերտում էր դասերը եւ երբեք չէր ուշանում կիրակնօրյա դպրոցից․ դասերը բաց չէր թողնում ու թրեւ չէր գալիս նույնիսկ այն ժամանակ, երբ բանականության սթափ ձայնը հուշում էր, որ դա ամենաօգտակար ժամանցը կլինի նրա համար։ Մյուս երեխաները ոչ մի կերպ չէին կարողանում հասկանալ նրան, այնքան որ Ջեյկոբը տարօրինակ էր պահում իրեն։ Նա երբեք չէր ստում, որքան էլ դա որոշ դեպքերում շահավետ լիներ։ Պնդում էր, թե ստելը լավ չէ, եւ ոչինչ լսել չէր ուզում։ Այո, նա պարզապես ծիծաղելիության աստիճանի ազնիվ էր։ Այդ Ջեյկոբի տարօրինակություններն ամեն չափ ու սահման անցնում էին։ Կիրակի օրերը նա գնդիկախաղ չէր խաղում, չէր քանդում թռչունների բները, կրակի վրա տաքացրած պղնձադրամներ չէր խցկում փողոցային երաժշտի կապիկի ափի մեջ։ Մի խոսքով, այդ Ջեյկոբն ամենաչնչին հակում իսկ չուներ դեպի խելացի զվարճությունները։ Մյուս երեխաները երբեմն փորձում էին բացատրել իրենց, թե ինչու է այդ այդպես, փորձում էին հասկանալ նրան, բայց դրանից բան դուրս չէր գալիս։ Եվ, ինչպես արդեն ասացի, նրանց մոտ միայն աղոտ պատկերացում էր գոյացել, թե Ջեյկոբը փոքր֊ինչ «ցնդած է», ուստի նրան իրենց հովանավորության տակ էին վերցրել եւ թույլ չէին տալիս, որ մեկնումեկը վիրավորի։

Մեր լավ տղան կարդացել էր բոլոր այն գրքույկները, որ հանձնարարվում էին կիրակնօրյա դպրոցների համար, եւ մեծագույն սփոփանք էր գտնում դրանում։ Ամբողջ գաղտնիքն այն էր, որ նա սրբությամբ հավատում էր այդ գրքերին, հավատում այն օրինակելի տղաներին, որոնց մասին պատմվում էր դրանց մեջ։ Նա երազում էր գոնե մեկ անգամ կյանքում հանդիպել այդպիսի տղայի, բայց իզուր։ Երեւի բոլորն էլ մեռել էին ավելի վաղ, քան Ջեյկոբը կծնվեր։ Ամեն անգամ, երբ նրա ձեռքն էր ընկնում հատկապես որեւէ առաքինի տղայի մասին գրվաթ գրքույկ, նա շտապում էր թերթել այն ու հասնել վերջին էջին՝ իմանալու, թե ինչ պատահեց նրան։ Ջեյկոբը պատրաստ էր ոտքով հազար մղոն կտրել֊անցնել՝ այդպիսի տղայի տեսնելու համար։ Բայց անօգուտ․ ամեն մի լավ տղա անպայման մեռնում էր վերջին գլխում, եւ նկարում պատկերված էր լինում նրա թաղումը։ Տղայի բոլոր ազգականներն ու կիրակնօրյա դպրոցի աշակերտները շարված էին լինում գերեզմանի շուրջը խիստ կարճ շալվարներով եւ խիստ մեծ շլյապաներով, եւ բոլորն էր արցունքներն էին սրբում մեկուկես յարդանոց թաշկինակներով։ Այո՛, այդպես էլ Ջեյկոբի հույսերը միշտ ի դերեւ էին ելնում․ ոչ մի կերպ չէր հաջողվում հանդիպել առաքինի տղաների, որովհետեւ բոլորն էլ մեռնում էին վերջին գլխում։

Ջեյկոբը մի վեհ երազանք ուներ՝ տեսնես ի՞նչ կգրեն իր մասին կիրակնօրյա դպրոցի գրքում։ Նա ուզում էր, որ նկարում պատկերված լինի այն պահը, երբ ինքը հերոսաբար որոշում է չստել մորը, իսկ մայրը ուրախությունից արտասվում է․ կամ թե իրեն պատկերեին շեմքին, երբ ինքը մեկ սենթ է տալիս վեց փոքրիկներ ունեցող աղքատ կնոջը եւ ասում, որ նա այդ փողերը կարող է ծախսել ինչպես կամենա, բայց չշռայլի, որովհետեւ շռայլությունը մեծ մեղք է։ Ջեյկոբը երազում էր նաեւ, որ նկարներում ցույց տային, թե ինչպես է ինքը մեծահոգաբար հրաժարվում այն վատ տղային մատնելուց, որը շարունակ դարանակալում է փողոցի անկյունում, երբ ինքը վերադառնում է դպրոցից, փայտով հարվածում է իր գլխին եւ հետապնդում մինչեւ տուն, բղավելով․ «Նո՛, նո՛, առա՜ջ»։ Այս էր պատանի Ջեյկոբ Բլայվենսի փառամոլ երազանքը։ Նա ուզում էր կիրակնօրյա դպրոցների գրքի մեջ ընկնել։ Ճիշտ է, երբեմն իրեն վատ էր զգում այն մտքից, որ չգիտես ինչու այդ գրքույկների լավ տղաներն անպայման մեռնում են։ Բանն այն է, որ կյանքը թանկ էր նրա համար, եւ լավ տղաների այդ առանձնահատկությունը խիստ շփոթեցնում էր նրան։ Ջեյկոբը համոզվել էր, որ լավ լինելը խիստ վնասակար է առողջությանը, գիտեր, որ այն գերբնական առաքինությունը, որը նկարագրում են գրքույկներում, տղայի համար թոքախտից էլ կործանարար է։ Այո, նա գիտեր, որ բոլոր լավ տղաների կյանքը կարճ է, եւ ցավալի էր մտածել, որ եթե իր մասին երբեւէ գրքում գրեն էլ, ինքը դա կարդալ չի կարող, իսկ եթե գիրքը լույս տեսնի մինչեւ իր մահը, այնքան էլ հետաքրքիր չի լինի, որովհետեւ վերջում չի ունենա իր թաղումը պատկերող նկար։ Էլ ի՜նչ կիրակնօրյան դպրոցի համար գրված գիրք, եթե այնտեղ չի պատմվելու, թե ինչպես մեռնելիս ինքը մարդկանց խրատում է ճշմարիտ ճանապարհի գալ։ Սակայն նրան մնում էր միայն հաշտվել հանգամանքների հետ, եւ ի վերջո որոշեց անել այն ամենը, ինչ իր ուժերը թույլ էին տալիս, այսինքն՝ ապրել արդար կյանքով, լինել տոկուն եւ նախօրոք պատրաստել այն ճառը, որ ասելու է, երբ մահվան ժամը հասնի։

Բայց չգիտես ինչու այդ հիանալի տղայի բախտը չէր բերում։ Նրա կյանքում ոչ մի բան տեղի չէր ունենում այնպես, ինչպես պատահում էր գրքերում լավ տղաների հետ։ Այդ տղաները միշտ ապրում էին անհոգ, եւ ոտքերը ջարդում էին ո՛չ թե նրանք, այլ վատ տղաները։ Իսկ Ջեյկոբի բանը ուրիշ էր՝ ամեն ինչ նրա մոտ հակառակն էր ստացվում։ Երբ նա մի անգամ տեսավ, թե ինչպես է Ջիմ Բլեյքը պոկում ուրիշի խնձորները, եւ մոտեցավ ծառին, որպեսզի քարոզ կարդա նրան, թե ինչպես մի ուրիշ փոքրիկ գող ցած ընկավ հարեւանի խնձորենուց եւ ձեռքը ջարդեց, Ջիմն իսկապես ցած ընկավ, բայց ո՛չ գետին, այլ նրա՝ Ջեյկոբի վրա, եւ ջարդեց ո՛չ թե իր, այլ նրա ձեռքը, իսկ ինքը մնաց ողջ ու անվնաս։ Ջեյկոբը խիստ տարակուսանքի մեջ էր․ գրքերում ո՛չ մի այդպիսի բան չէր պատահում։

Մյուս անգամ, երբ ինչ֊որ անպիտաններ մի կույր մարդու հրեցին գցեցին ջրափոսը, իսկ Ջեյկոբը նետվեց նրան օգնելու, համոզված, որ խեղճը կօրհնի իրեն,— կույրը «օրհնեց»՝ փայտով հասցնելով նրա գլխին ու բղավելով․

— Հլա տես, բռթեց ցեխի մեջ, հիմի էլ էնպես է ձեւացնում, թե ուզում է օգնել։ Թե մեկ էլ ձեռս կընկնե՜ս։

Այդ բանը ոչ մի գրքի մեջ չէր մտնում։ Ջեյկոբը թերթեց բոլոր գրքերը, որպեսզի ստուգի, թե այդպիսի դեպքեր պատահո՞ւմ են, բայց ոչինչ չգտավ։

Ջեյկոբը շատ էր ուզում հանդիպել կաղ, անտուն, քաղցած ու մոռացված մի շան, տուն բերել նրան, խնամել, արժանանալով նրա հավիտենական շնորհակալության։ Եվ ահա վերջապես հանդիպեց այդպիսի մի շուն, եւ Ջեյկոբը երջանիկ էր։ Նա շանը տուն բերեց ու կերակրեց, բայց երբ ուզեց շոյել նրան, շունը նետվեց նրա վրա եւ պատառոտեց հագուստի ամբողջ մեջքը, այնպես որ Ջեյկոբը ցնցող տեսարան էր ներկայացնում իրենից։ Այդ ամենին որեւէ բացատրություն գտնելու հույսով Ջեյկոբն ուսումնասիրեց ամենահեղինակավոր աղբյուրները, բայց այնպես էլ ոչինչ չհասկացավ։ Շունը նույն ցեղից էր, ինչպես եւ նրանք, որոնց բարի տղաները հանդիպում էին գրքերում, բայց իրեն պահում էր բոլորովին այլ կերպ։

Այո՛, ինչ էլ անելու լիներ մեր Ջեյկոբը, միշտ ընկնում էր անհարմար դրույան մեջ։ Այն արարքները, որոնց համար տղաները գրքերում պարգեւ էին ստանում, միայն անախորժություններ էին բերում նրան։

Մի անգամ, կիրակնօրյան դպրոցի ճամփին, նա տեսավ, որմի քանի վատ տղաներ գնացին առագաստանավով զբոսնելու։ Դա խիստ հուզեց նրան․ ախր նա գրքերից գիտեր, որ ովքեր կիրակի օրը զբոսնում են նավակով, անպայման խեղդվում են։ Եվ ահա նա թռավ լաստի վրա եւ լողաց նրանց հետեւից, որպեսզի նախազգուշացնի, բայց ոտքի տակի գերաններից մեկը շուռ եկավ, եւ նա ընկավ ջուրը։ Իսկույն Ջեյկոբին դուրս հանեցին, եւ բժիշկը փրկեց նրան, ջուրը դատարկելով փորից ու թոքերի մեջ օդ մղելով։ Բայց Ջեյկոբն արդեն մրսել էր եւ երկու ամսից ավելի անկողին ընկավ։ Իսկ այդ ամբողջ պատմության մեջ ամենաանհասկանալին այն էր, որ վատ տղաներն ամբողջ օրը բարեհաջող զբոսնեցին նավակով ու տուն վերադարձան անվնաս, ողջ եւ առողջ։ Ջեյկոբ Բլայվենսը պարզապես շշմել էր։ Նա հավատացնում էր, թե գրքերում երբեք այդպիսի բաներ չեն պատահում։

Առողջանալով, նա, թեեւ փոքր֊ինչ վհատված, բայց եւ այնպես որոշեց չնահանվել։ Ճիշտ է, նրա բոլոր սխրագործություններն առայժմ գրքի համար պիտանի չէին, բայց հո չէ՞ր լրացել այն ժամկետը, որ սահմանված էր լավ տղաների ապրելու համար, եւ Ջեյկոբը հուսով էր, թե այնուամենայնիվ կարժանանա գրքում հավերժանալու պատվին, եթե հաստատակամորեն դիմանա մինչեւ վերջ։ Եթե նույնիսկ բոլոր մյուս բաներում ձախորդությունները հետապնդեն իրեն, ապա կմնա այն ճառը, որ արտասանելու էր մահից առաջ։

Նա նորից դիմեց հեղինակավոր աղբյուրներին եւ որոշեց, որ հասել է յունգա դառնալու եւ ծով մեկնելու ժամանակը։ Գնաց նավապետի մոտ եւ առաջարկեց իր ծառայությունները, իսկ երբ նավապետը հանձնարարականներ պահանջեց, նա հպարտորեն ներկայացրեց մի բրոշյուր եւ ցույց տվեց մակագրությունը․ «Ջեյկոբ Բլայվենսին՝ սիրող ուսուցչից»։ Բայց նավապետը դուրս եկավ գռեհիկ, բռի մարդու մեկը եւ ասաց․

— Գրողի ծո՛ցն այս հիմարությունը։ Սա բոլորովին էլ չի ապացուցում, թե դու կարող ես աման լվանալ եւ գլուխ հանել կեղտաջրի դույլից։ Չէ՛, տղա, դու հարմար չես։

Այդ արդեն ինչ֊որ արտակարգ բան էր։ Ջեյկոբն իր կյանքում ոչ մի այդպիսի բան չէր լսել։ Նրա կարդացած բոլոր գրքերում ուսուցչի սրտաշարժ մակագրությունը միշտ էլ ամենաքնքուշ զգացմունքներ էր արթնացնում մռայլ նավապետների սրտերում, բաց անում բոլոր պատվավոր ու շահավետ պաշտոնների ուղին, որ կարող էին տրամադրել նրանք։ Իսկ այստեղ… Ջեյկոբը պարզապես չէր հավատում իր ականջներին։

Ծանր էր այդ տղայի դրությունը։ Կյանքում ամեն ինչ դուրս եկավ ոչ այնպես, ինչպես այն գրքերում, որոնց նա սրբությամբ հավատում էր։ Վերջապես մեկ անգամ, երբ նա փնտրում էր վատ տղաների, որպեսզի խրատի նրանց, մի հին, լքված ձուլարանում դեմ առավ մի ամբողջ խմբի։ Այդ դատարկապորտները զվարճանում էին, տասնչորս թե տասնհինգ շուն թոկով իրար կապած, նրանց պոչերին իբրեւ զարդարանք ամրացնելով նիտրոգլիցերինի դատարկ տուփեր։ Ջեյկոբի սիրտը տրոփեց։ Նա նստեց տուփերից մեկին (քանզի, երբ պետք էր պարտքը կատարել, ոչ մի կեղտ չէր վախեցնում նրան) եւ, բռնելով առջեւի շան վզնոցից, հանդիմանական հայացքը դարձրեց անպիտան Թամ Ջոնսի վրա։ Բայց հենց այդ րոպեին հայտնվեց կատաղած օլդերմեն Մակ֊Ուոլթերը։ Բոլոր վատ տղաները դես ու դեն ծլկեցին, իսկ Ջեյկոբ Բլայվենսը հանգիստ վեր կացավ տեղից իր անմեղության լիակատար գիտակցությամբ եւ սկսեց արժանապատվությամբ լի այն ճառերից մեկը, որոնցով առատ են կիրակնօրյա դպրոցների գրքերը եւ որոնք միշտ սկսվում են այս խոսքերով․ «Օ՜, սըր», չնայած կյանքում ոչ մի տղա, ո՛չ լավ, ո՛չ վատ, այդպես չի խոսում։ Սակայն օլդերմենը չուզեց լսել Ջեյկոբին։ Նա բռնեց տղայի ականջից, շուռ տվեց եւ մի լավ հարված հասցրեց մեջքին…

Եվ հանկարծ այդ առաքինի տղան գնդակի պես տանիքի միջով սլացավ դեպի երկինք տասնըհինգ շների մնացորդների հետ, որոնք ձգվում էին նրա հետեւից, ինչպես օդապարուկի պոչը։ Ո՛չ ահեղ օլդերմենի, ո՛չ էլ հին ձուլարանի հետքը մնաց երկրի երեսին։ Իսկ պատանի Ջեյկոբ Բլայվենսին այդպես էլ բախտ չվիճակվեց արտասանելու այնպիսի դժվարությամբ պատրաստած նախամահու իր ճառը, եթե միայն նա այդ ճառով չդիմեր երկնքի հավքերին։ Ճիշտ է, նրա մարմնի մեծ մասը լռվել֊մնացել էր հարեւան նահանգի ծառերից մեկի բարձունքում, բայց բոլոր մնացյալ մասերը ցրվել էին չորս ծխերի վրա, այնպես որ հարկ եղավ հինգ հետաքննություն կատարել պարզելու՝ մեռա՞ծ է նա, թե ողչ, եւ թե այդ բոլորն ինչպե՞ս պատահեց։ Աշխարհը դեռ երբեք չէր տեսել մի տղա, որն այդ աստիճան ցաքուցրիվ եղած լիներ^[1]։

Այսպիսով մեռավ այն լավ տղան, որն ինչքան էլ ջանաց, չկարողացավ նմանվել կիրակնօրյա դպրոցի գրքերի հերոսներին։

Բոլոր տղաները, որ նրա պես էին վարվել, ապրում էին երջանիկ, իսկ նա՝ ոչ։ Դա իրոք որ զարմանալի էր։ Բացատրել այն, երեւի, այդպես էլ չհաջողվի։

1. ↑ Այդպիսի աղետի մասին կարդացել եմ մի թերթում, ձեզ կասեի հոդվածի հեղինակի ազգանունը, եթե իմանայի։ — Մ․ Տ․։