հեղինակ՝ Խաժակ Գյուլնազարյան |
Անտառապատ բլուրների վրա ու անդնդախոր ձորերում շրջում էր արու եղջերուն։ Եղջերուների հասարակության մեջ ընդունված չեն անուններն ու մականունները, այլապես արու եղջերուի ծնողները, անմեղ փառասիրությամբ, հավանաբար, նրա անունը «Անհաղթ», «Քաջ» կամ դրա նման մի բան կդնեին, իսկ մեծանալուց հետո խանոթ եղջերուները նրան կկոչեին «Կարծրասմբակ»…
Բլուրների վրա ու ձորերում շրջում էր Կարծրասմբակը, կարծր սմբակներով քանդում անցյալ տարվա խաշամն ու խոնավ գետինը, ձնհալի ջուր խմում ու ճաշակում առաջին սեզը։
Դեռ ցուրտ էր։ Ցուրտը լեռան գագաթի սպիտակ փափկության կողմից էր գալիս ու եղյամով ծածկում Կարծրասմբակի դունչն ու կուրծքը։ Բայց օդի մեջ ինչ ֊ որ անիմանալի դող կար, մի քացր մրմուռ, զարմանալի մի հևք, որ նա չէր հասկանում, բայց զգում էր երակներում…
Ձորերում սկսվում էր գարունը, ձմեռը դեպի լեռնագագաթներն էր նահանջում։ Ու գարնան հետ մի անուշ թախիծ կրծում էր Կարծրասմբակի սիրտը։ Չէ, նա լաց չէր լինում, կարծր սմբակներով քանդում էր անցյալ տարվա խաշամն ու խոնավ գետինը և մռնչում…
Իսկ ծմակի խորքում բարակ մզզում էր էգ եղջերուն։ Եթե եղջերուների հասարակության մեջ անուն կամ մականուն դնելու սովորություն լիներ, նրան «Նուշ Աչքեր» կամ «Կարապի վիզ» կկոչեին։ Կլոր էին Նուշ Աչքերի ազդրերը ու մորթին ողորկ, թարթիչները երկար էին, իսկ նշաձև աչքերը կարոտով լի։ Նա ինքն էլ չգիտեր, թե որտեղից եկավ այդ օտարոտի կարոտը… Չէ, սմբակներով չէր քանդում անցյալ տարվա խաշամն ու խոնավ գետինը…
Միայն երազկոտ մզզում էր ու սպասում…
Ու, հասկանալի է, բնությունը բնություն չէր լինի, եթե Կարծրասմբակն ու Նուշ Աչքերը իրար չհանդիպեին ձորի ծմակում, որտեղ գոլն արդեն հաղթում էր պաղ քամուն, ձմեռը տեղը զիջում էր գարնանը…
Բայց բնությունը բնություն չէր լինի նաև, եթե Նուշ Աչքերի սիրազեղ կանչից գերված մի ուրիշ արու էլ չմտներ ծմակ նույն անիմանալի դողը սրտում, նույն մաշող կարոտով…
Երկու արուները պիտի հանդիպեին ու նրանցից մեկը կուրծքը ճեղքված պիտի մնար գոլ ծմակում` չախկալներին կեր… Հանդիպեցին։ Կենաց ու մահու գոտեմարտ էր դա, սմբակներով վարած խաշամի ու խոնավ հողի վրա, ճյուղավոր, հաստաբեստ եղջյուրների բախում էր ու կոկորդային մռունչ, ու մահվան խռխռոց էր նաև, որ հրճվանք էր պատճառում ծմակում խոհեմաբար թաքնված երկու սոված չախկալներին…
Նուշ Աչքերը մզզում էր, քաղցր, ցանկաշատ, խոնավ ու թախծոտ աչքերով։ Մզզում էր, մինչև վիրավոր ու հոգնաբեկ Կարծրասմբակը վերջին օրհասական հարվածով ճեղքեց հակառակորդի կուրծքն ու ինքն էլ ուժաթափ ընկավ ընկածի վրա… Նուշ Աչքերը դադարեց մզզալ… Բայց միայն մի պահ։ Ծմակի խորքում ծկլթացին սոված չախկալները։ Կարծրասմբակը կռթնեց առաջին ոտքերին ու դանդաղ վեր կացավ։ Նրա կրծքից արյուն էր կաթում ու դժվար էր իմանալ` սեփական արյունն էր, թե հակառակորդինը… Գլուխը թեթևակի պտտվում էր, գետինը կարծես խաղում էր ոտքերի տակ։ Աչքերի առջև վարդագույն մշուշի քուլաներ էին լողում… Քունը տանում էր… Բայց նա լավ գիտեր, որ հարկավոր էր թոթափել հոգնությունը, ճեղքել վարդագույն մշուշը ու գնալ… Առաջին քայլերը երերուն էին և դա միայն կորցրած արյունից չէր, այլ ավելի շուտ դեպի սիրտը խուժող մի նոր զգացումից, որը նա չէր հասկանում, որը, սակայն, անշուշտ հաղթանակի հպարտությունն էր։ Մի քանի քայլից հետո նա կողին քսվող կող զգաց, վարդագույն մշուշը նոսրացավ։ Նա տեսավ Նուշ Աչքերի կլոր ազդրերը, հետո դունչը տեսավ, որը նրան աշխարհիս ամենագեղեցիկ դունչը թվաց։ Տեսավ թավ թարթիչնեչն ու նշաձև աչքերը, որոնք թախիծը փոխել էին խորամանկ գորովանքով…
Ու գնացին։
Իսկ ծմակում, անցյալ տարվա խաշամի վրա արդեն պաղում էին պարտվածի բաց աչքերը, արդեն չախկալները ծիծաղում էին խնջույքից առաջ…
Երեկոները մինարեների կապույտ – կանաչ արծնապակու վրա թուխպ էր իջնում, և ծիծեռնակները, կապույտ սլաքների նման ճեղքում էին թանձրացող երկինքը… Քաղաքի նեղլիկ փողոցները լռում էին, կամ ավելի ճիշտ, դադարում էին լինել բանական ու հանձնվում էին թափառական շների անիմաստ չարախոսությանը…
Ոտքը խաղաղվում էր։ Բոսֆորի ծովափից թռած ուռկանով, թաց հագուստներով, ձկնահոտ ձեռքերով վերադառնում էր հոգնած Ձկնորսը։ Սկզբից նա հազիվ էր քարշ տալիս ոտքերը, բայց որքան մոտենում էր ծանոթ նրբանցքին, այնքան գարնանանում էր, հոգնությունը լուծվում էր, սիրտը փոթորկվում, ինչպես Բոսֆորը, երբ ոխ էր կուտակած լիում խեղճ ձկնորսների դեմ…
Չէր մզզում աղջիկը, սակայն էգ եղջերուի թախծոտ կարոտով ու մի անբավ գոհունակությամբ սպասում էր իր Ձկնորսին… Ես չգիտեմ, թե ինչ էր նրա գործի անունը, արդյոք դերձակուհի՞ էր, լվացարարուհի՞, համենայն դեպս ազատ ու հարուստ աղջիկ չէր, եթե սպասում էր Ձկնորսին…
Նա սպասում էր սրտի նույն դողով, ինչ դողով մզզում էր էգ եղջերուն… Բայց տարբերություն էլ կար։ Աղջիկը գիտեր և այն, թե ում էր սպասում, և այն, թե ինչու էր սպասում։ Նա սպասում էր գգվանքի, թաքուն սիրո տված խենթ երջանկության, որը կարող էրմահով ավարտվել, եթե չավարտվեր օրինական ամուսնությամբ…
Բայց բնությունը բնություն չէր լինի, եթե Ձկնորսն անվթար նավարկեր մինչև իր երջանկության կղզին։ Բնությունը բնություն չէր լինի, եթե մութ նրբանցքում միմյանց չհանդիպեին Ձկնորսն ու Նա։
Հանդիպեցին։ Հանդիպումն օրհասական եղավ։ Եթե մարդիկ բնության արդար օրենքը չպղծեին իրենց «օրենքների» տտիպ պայմանականությամբ, նրանցից մեկը պիտի մնար մութ նրբանցքում` չախկալացած շներին կեր… Մինչդեռ ոչ մեկը չմնաց։ Նրբանցքի ցեխի վրա կարմիր լճակներ մնացին, բայց երկուսն էլ ոտքի ելան ու հեռացան իրարից։ Կարծրասմբակի առաջին քայլերի նման թույլ ու երերուն էին Ձկնորսի քայլերը, նրա գլուխը պտտվում էր ու դա միայն արյան կորուստից չէր, հաղթանակի հպարտությունն էր ծփում նրա սրտում, աչքերի առջև խտացած վարդագույն մշուշի միջից նա նկատում էր իր երջանկության կղզու վրա բոցկլտացող կրակը…
Իսկ Նա մեռնող գազանի նման կուչ եկավ, հետո ապրող գազանի նման կծկվեց թռիչքից առաջ, հետո, քանի որ գազան չէր, սիրո մենամարտում մեռնելու քաջություն չունեցավ… թափառական շները ծմակի չախկալներից դժբախտ դուրս եկան, նրանք չկշտացան, թեև ցեխի վրայից մի քիչ կարմիր հեղուկ լակեցին…
Հետո կատարվեց այն, ինչ հնարավոր է մարդկային հասարկության մեջ…
Նավակն օրորվում էր Բոսֆորի ջրերի վրա։ Դրա մեջ թաց ուռկանն էր, դույլը` երեք ձկնիկներով և կեսօրվա արևը, որ պսպղում էր դույլի պռնկին… Ձկնորսը սանգակ հաց ուներ, կանաչած, բուրյան պանիր, խաշած ձուկ ու կես շիշ գինի, իր վաստակած հացն ու գինին, աշխարհում իր արդար բաժինը`փոխադարձ սիրո երջանկությունից բացի…
Կեսօրվա ուտելու ժամն էր ու թեև դույլի մեջ ընդամենը երեք ձկնիկ կար և ոչ թե վեց ֊ յոթ, ինչպես սովորաբար լինում էր այս ժամին, Ձկնորսը երգում էր` իր հացն ու պանիրը ծամելով… Նա այն երգն էր երգում, որը չի հպատակվում ոչ մի լեզվի… Հետո գինի լցրեց թիթեղե բաժակի մեջ, տվեց աղջկա անունը ու ժպտալով խմեց…
Աշխարհը ծածկվեց վարդագույն մշուշով, հետո մշուշը թանձրացավ ու թեև կեսօրվա արևը պսպղում էր դույլի պռնկին, օրը մթնեց…
Բոսֆորի ջրերի վրա նավակն օրորվում էր, շուրջը խաղաղ էր, միայն սպիտակ ճայերն էին իրար կանչում կոշտ աղաղակներով…
Արևելքի ամեն քաղաքում մահվան կաթիլներ պատրաստող չար հանճարներ կան…
Այստեղ ուրիշ էր միջավայրը։ Քաղաքի փողոցերը լայն էին ու լուսավոր։ Բարձրահարկ շենքերի վրա հարյուրավոր լուսախրատներ էին վառվում, ինչպես, օրինակ, «Գնեցեք ձուկ», «Հանքային ջրերն օգտակար են», «Հարմար ու շահավետ է դրամը պահել խնայողական դրամարկղում»…
Ինչ խավար, ինչ խաղաղություն, ինչ թափառական շուն… Այդպիսիք չկային։ Միանգամայն ժամանակակից քաղաք էր։ Թաց հագուստներով Ձկնորս էլ չկար։ Աղջիկն էլ ոչ դերձակուհի էր, ոչ լվացարարուհի…
Դասընկերներ էին։
Տասնամյակն ավարտելուց հետո վավաշոտի մեկը աղջկան, իսկ աղջիկը ծնողներին համոզեց, որ իր կոչումը դերասանությունն է ու մտավ գեղարվեստաթատերական ինստիտուտ, որտեղ վավաշոտը թատրոնի պատմություն էր ավանդում։ Աղջկան Էլլադա անվանենք։ Տղաներից մեկին Հայկ կոչենք և հենց սկզբից ասենք, որ մեր համակրանքը նրա կողմն է, մյուսին կոչենք Անատոլի, որպեսզի մայրը, բժշկուհի մորաքույրն ու տրեստի կառավարիչ հայրը, ինչպես նաև բազմաթիվ հորաքույրները, քեռակինները նրան Տոլիկ ասելու հնարավորություն ունենան…
Ահա այս Հայկն ու Անատոլին, կամ Տոլիկը կյանքի տարբեր ճանապարհներ ընտրեցին։ Հայկը համալսարանի գրականության ֆակուլտետ մտավ` հետագայում բանաստեղծությունների ժողովածուներ հրատարակելու երազանքով, իսկ Անատոլին կամ Տոլիկը խորացավ ապրանքագիտության բնագավառում` սկսելով Մարքսի «փող ֊ ապրանք ֊ փող» հայտնի ձևակերպումից, որն ամեն անգամ, նայած իրադրությանը, նա յուրովի էր մեկնաբանում…
Եվ բնությունը բնություն չէր լինի, եթե այս երկուսը իրար առաջ չկտրեին Էլլադային նվաճելու ճանապարհին և Էլլադան էլ, անկախ վավաշոտ մենտորի ձեռնձգություններից, անձայն մզզոցով չհայտարարեր իր կանացի հմայքը։
Հայկն ու Անատոլին կամ Տոլիկը իրար հանդիպեցին ժամանակակից քաղաքի պայծառ մթության մեջ… Ասենք դա հետո եղավ, երբ Էլլադան արդեն ավարտել էր գեղարվեստաթատերական ինստիտուտը և ուրիշ վավաշոտների օգնությամբ հերոսուհու դերեր էր փչացնում թատրոններից մեկում, երբ Անատոլին այլևս Տոլիկ չէր, այլ տրեստի կառավարիչ Անատոլի Կարպովիչ Անմեղիկյան, իսկ Հայկը իր նմանների հետ, ծխամորճով ու մորուքով զարդարում էր քաղաքի կաֆեները, ոտանավորներ էր տպագրում ու միամտորեն հավատում, թե դրանց հոնորարով կապրի ինքը, կպահի ծերացած մորը, իսկ հաջողության դեպքում նաև իրենը դարձած Էլլադային…
Հայկն Էլլադային գարնան առաջին մանուշակները տարավ և իր բանաստեղծությունների ժողովածուն, որն ամբողջովին լցված էր անանուն էլլադաներով։ Ժողովածուն լավն էր, դրա մեջ եղած ոտանավորներով երկարամազ տղաները ու շալվարավոր աղջիկները միմյանց ֆիզիկա-քիմիա-պատմաբանական սեր էին խոստովանում։
Անատոլի Կարպովիչ Անմեղիկյանը իր սիրո հետ դրամաիրային վիճակախաղի տոմսով շահած «Ժիգուլի» ավտոմեքենա առաջարկեց և դա փոքր զոհողություն չէր, քանի որ վիճակախաղի տոմսին նա մեքենայի գնից կրկնակի թանկ էր վճարել։ Դրանից բացի նա իր պաշտոնի կեսն առաջարկեց և հետագա բոլոր պաշտոնների կեսը…
Էլլադան դեռ այն խաբկանքն ուներ, թե ծնված էր մուսաներին ծառայելու։ Դրա համար էլ նա առաջին օրերին թեքվեց դեպի Հայկի մանուշակներն ու ոտանավորները…
Հետո դրամայի երկրորդ գործողությունն սկսվեց։
Հարցն այն չէր, որ մամուլում «ջարդեցին» Հայկի «նեղ անձնական», «հոռետեսական» տրամադրությունները նիհարիկ ժողովածուի մեջ… Հարցն այն էր, որ Հայկը դեռ Կարծրասմբակ չէր բանաստեղծական հանդամասերում, դեռ լրիվ չէր հավատում սեփական մուսայի հավատարմությանը։ Եվ հարցն այն էր նաև, որ Էլլադան երկար չէր կարող մնալ արվեստագիտական խաբկանքի մեջ, վերջապեսոչ միայն պիտի գլխի ընկներ, այլև միանակ մնալիս ինքն իրեն պիտի խոստովաներ, որ ո’չ Սառա Բերնար է, և ո’չ Սիրանույշ… Իսկ, հայտնի բան է, արվեստում կամ պիտի աստղ լինես, կամ պիտի չլինես առհասարակ… Ու եթե դա այդպես է, ավելի լավ չէ՞ լինել հեռանկար ունեցող տրեստի կառավարչի կես, քան մանուշակների բանաստեղծի կին, այն էլ հիմա, երբ ոչ առանց հիմքի ու ոչ պատահական մարդիկ նրան ծուռ բանաստեղծ կամ, նույնիսկ, ամենևին էլ ոչ բանաստեղծ են համարում…
Պատմությունն անարյուն ավարտվեց։
Էլլադան այժմ Անատոլի Կարպովիչ Անմեղիկյանի կինն է։
Հայկն այլևս ոտանավորներ չի գչում, կամ գուցե գրում է ու չի տպագրում իր «նեղ անձնական», «հոռետեսական» տրամադրությունները… Հայկն ուսուցիչ է։
Մի ուրիշ բան էլ կա։ Այդպես էլ քաղաքում ոչ ոք չիմացավ, որ մամուլում Հայկի ոտանավորները (մի՞թե միայն ոտանավորները) «ջարդող» քննադատը, որը չգիտեմ գիտությունների թեկնածու է, թե դոկտոր, Անատոլի Կարպովիչ Անմեղիկյանի քեռու տղան էր… Նա հիմա բարձր մարդասիրության դիրքերից գրքեր է գրում դասականների մասին, երեկոներն անկողին չի տնում մինչև չգրկի, չգուրգուրի նորածին թոռանը…