հեղինակ՝ Կուրտ Վոնեգուտ |
Որքան էլ կոռումպացված, ընչասեր եւ անսիրտ են դառնում մեր իշխանությունը, մեր մեծ բիզնեսը, մեր ԶԼՄ-ները, մեր կրոնական եւ բարեգործական կազմակերպությունները, երաժշտությունը երբեք չի կորցնի իր հմայքը։
Եթե ես երբեւէ այնուհանդերձ մահանամ՝ Աստված ոչ անի, իհարկե, խնդրում եմ, որ իմ գերեզմանաքարի վրա դաջվի այսպիսի տապանագիր՝
ՆՐԱ ՀԱՄԱՐ ԱՍՏԾՈ ԳՈՅՈՒԹՅԱՆ ԱՆՀՐԱԺԵՇՏ ԵՎ ԲԱՎԱՐԱՐ ԱՊԱՑՈՒՅՑ Է ԵՂԵԼ ԵՐԱԺՇՏՈՒԹՅԱՆ ԳՈՅՈՒԹՅՈՒՆԸ։
Հիշենք, որ Վիետնամում մեր պատերազմի ժամանակ՝ արհավիրքային իր տխմարությամբ, երաժշտությունը թվում էր ավելի ու ավելի հիասքանչ։ Ի դեպ, պատերազմում մենք պարտվեցինք։ Հնդկաչինում կարգուկանոն հաստատվեց լոկ այն բանից հետո, երբ տեղի ժողովուրդները քացի տվին քամակներիս։
Այդ պատերազմի միակ արդյունքն այն էր, որ միլիոնատերերը դարձան միլիարդատերեր։ Այնպես որ, առաջադիմությունն ակնառու է։
Լավ, ավելի լավ է՝ երաժշտության մասին։ Նրա հետ կյանքն ավելի հաճելի է։ Ինձ կայտառացնում են նույնիսկ զինվորական նվագախմբերը, թեպետ ես պացիֆիստ եմ։ Ինձ շատ են դուր գալիս Շտրաուսն ու Մոցարտը եւ այլ դասական երաժշտությունը, սակայն մարդկությանը հիրավի անգնահատելի ընծա են մատուցել աֆրոամերիկացիները, դեռեւս այն ժամանակներում, երբ նրանք ստրուկներ էին, եւ այնչափ անգնահատելի, որ այսօր այն մնում է համարյա թե միակ պատճառը, որի համար շատ ու շատ օտարերկրացիներ մեր մեջ դեռեւս ինչ-որ լավ բան են գտնում։ Այդ ընծան, որ հատուկ նախատեսված է աշխարհը համակած ընկճախտի բուժման համար՝ կոչվում է բլյուզ։ Ողջ ժամանակակից փոփ երաժշտությունը՝ ջազը, սվինգը, բիբոպը, Էլվիս Փրեսլին, «Բիթըլզը», «Ռոլլինգ Սթոունզը», ռոք-ընդ-ռոլլը, հիփ-հոփը, եւ այլն, եւ այլն՝ ծագում է բլյուզից։
Հիասքանչ գրող Ալբերտ Մյուրեյը, ով մնացյալ բաներից զատ, նաեւ ջազի պատմաբան է եւ իմ ընկերը, պատմում էր ինձ, որ մեր երկրում ստրկության տարիներին (այդ անմարդկային երեւույթի հետեւանքներից մենք, երեւի թե, երբեք ուշքի չենք գա) ստրկատերերի ինքնասպանությունների միջին թիվը շատ ավելի բարձր էր, քան՝ ստրուկներինը։
Մյուրեյի կարծիքով, դա կապված է այն բանի հետ, որ ստրուկները գտել էին ընկճախտի դեմ պայքարելու միջոցը, որն իրենց սպիտակամորթ տերերին հասու չէր։ Նրանք բլյուզներ էին նվագում եւ երգում, եւ «ծերուկ Սուիցիդը» ձեռնունայն հեռանում էր։ Ի դեպ, նա մի գաղափար էլ ունի՝ իմ կարծիքով՝ միանգամայն ճիշտ։ Նա ասում է, որ բլյուզը չի կարող լիովին տնից վտարել ընկճախտը, բայց ստիպում է նրան թաքչել սենյակի մութ անկյուններում։ Հիշեք՝ պետք կգա։
Օտարերկրացիները սիրում են մեզ ջազի համար։ Իսկ ատում են՝ ոչ թե ամենքի համար նախատեսված ազատության եւ արդարադատության համար, որն իբր իշխում է մեր երկրում։ Մեզ ատում են մեր մեծամտության համար։
Այսօրվա գլխավոր ճշմարտությունը, որն ուժգնորեն կփչացնի օրերիս մնացուկը, այն է, որ մարդիկ թքած ունեն, թե երկիրը կապրի թե կկործանվի։ Այնպիսի զգացողություն է, որ բոլորը ասես մեկօրյա «ծպտյալ հարբեցողներ» ծրագրի մասնակիցներ են։ Մի խոսքով, մեզնից հետո՝ թեկուզ ջրհեղեղ։
Իմ ծանոթներից շատ քչերն են երազում այն մասին, թե ինչպիսի աշխարհ են թողնելու թոռներին։ Տարիներ առաջ ես այնքան միամիտ էի, որ դեռեւս կարծում էի, թե մենք կարող ենք դառնալ այն մարդասեր եւ բանական Ամերիկան, որի մասին երազում էին իմ սերնդի բազում մարդիկ։ Մենք երազում էինք այդպիսի Ամերիկայի մասին Մեծ Ընկճախտի տարիներին, երբ մարդիկ աշխատանք չունեին։ Իսկ այնուհետեւ մենք մարտնչում էինք, եւ շատերը մահացան հանուն այդ երազանքի՝ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, երբ մարդիկ չունեին խաղաղություն։
Հիմա ես գիտեմ՝ ոչ մի գրողի տարած շանս չկա այն բանի համար, որ Ամերիկան կդառնա մարդասեր եւ բանական։ Որովհետեւ իշխանությունը այլասերում է, իսկ բացարձակ իշխանությունը՝ բացարձակ այլասերում է։ Մարդիկ իշխանությունից հարբած շիմպանզենե՞ր են։ Ես խիզախում եմ կոտրել մեր զինվորների մարտական ոգին, նրանց, որ մարտնչում եւ զոհվում են Մերձավոր Արեւելքում։ Նրանց մարտական ոգին, ինչպես եւ բազում մարդկային մարմինները, ոչ թե պարզապես կոտրված է, այլ ցաքուցրիվ է արված։ Նրանց վերաբերվում են՝ որպես խաղալիքների, որ ծննդյան տոներին նվիրել են մի լկստված երեխայի։
Միլիոն տարի, կամ մոտավորապես այդքան, այն օրերից ի վեր, երբ երկրի երեսին հայտնվեց մարդը, մենք փաստորեն պիտի ամեն ինչի մասին գլխի ընկնենք։ Եվ մեր պատմական աշխատությունների գլխավոր հերոսները դառնում են «գուշակները», նրանք, որոնց մյուսներից լավ է հաջողվում մեզ հմայել, իսկ երբեմն՝ զարհուրեցնել։
Տա՞նք մի երկու անուն, օրինակի համար՝ Արիստոտել եւ Հիտլեր։ Մեկը՝ բարի «գուշակ», մյուսը՝ չար։ Եվ մշտապես մարդկանց մեծամասնությանը, ինչպես եւ մեզ՝ ձեզ հետ, գիտելիքների պակասը զգացողներիս, առանձնակի ընտրության հնար չէր մնում, քան այս կամ այն գուշակին հավատալը։
Ենթադրութունների ճշմարտացիությունը համոզելու ունակությունը ընկած է իշխանության հիմքում, այդ պատճառով պետք չէ զարմանալ, որ մեր երկրի այժմյան առաջնորդների մեծ մասը, չնայած այն բանին, որ մեր ձեռքի տակ վիթխարածավալ ինֆորմացիա կա, կամենում է, որ «սուրճի մրուրով գուշակությունները» շարունակվեն․ թե որ հիմա ենթադրություններ մատուցելու իրենց ժամանակն է։ Վաշինգտոնի «գուշակները», որ ամենաաղմկոտն են ողջ աշխարհում, ամենքից շատ են հպարտանում իրենց տգիտությամբ։ Արժանահավատ ինֆորմացիայից մեր առաջնորդների սիրտը խառնում է։ Նրանք համարում են, եւ գուցե թե արդարացիորեն, որ գիտելիքների լիությունից ողջ երկրի սիրտը խառնում է։ Նրանք ուզում են մեզ վերադարձնել ուղենիշերն ու ստանդարտները, սակայն՝ ո՛չ ամենեւին «ոսկե ստանդարտը», այլ դրանից էլ պրիմիտիվ մի բան։ Նրանց իդեալական ստանդարտը՝ «բոլոր հիվանդությունների համընդգրկուն միջոցն է», որ մեզ է փորձում խոթել ինչ-որ խարդախ։
Երբ մարդիկ լիցքավորված ատրճանակներ են կրում՝ լավ է։ (Ամենքի համար, բանտարկյալներից եւ գժանոցների հիվանդներից բացի)։
Հիրավի այդպես է։
Առողջապահության համար արված բազմամիլիարդ ծախսերը թափ են հաղորդում ինֆլյացիային։
Հիրավի այդպես է։
Սպառազինման բազմամիլիարդ ծախսերը թույլատրում են սանձել ինֆլյացիան։
Հիրավի այդպես է։
Աջ դիկտատուրան շատ ավելի մոտ է ամերիկյան իդեալներին, քան՝ ձախը։
Հիրավի այդպես է։
Որքան շատ են մեր թերմոմիջուկային հրթիռները, այնքան ողջ մարդկությունն իրեն անվտանգ է զգում, եւ առավել լավ է հետագա սերունդների համար։
Հիրավի այդպես է։
Արդյունաբերական մնացուկները, հատկապես ռադիոակտիվները՝ բացարձակապես անվնաս բան են, այնպես որ, ձեններդ կտրեք եւ աղտոտման դեմ մի բողոքեք։
Հիրավի այդպես է։
Մեծ բիզնեսն իրավունք ունի անելու այն ամենը, ինչ կամենում է․ կաշառել ծառայողներին, կեղտոտել շրջակա միջավայրը, ֆիքսել գները, խաթարել տնտեսության մրցակցությունը, ձեռքերը խոթել պետական գանձարան, եթե գործերը վատ ընթանան։ Դա էլ հենց կոչվում է ձեռներեցության ազատություն։
Հիրավի այդպես է։
Չքավորները, երեւի թե, ինչ-որ կեղտոտ բան են արել, այլապես աղքատ չէին լինի, եւ նրանց երեխաները պետք է պատասխան տան իրենց հայրերի մեղքերի համար։
Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները պարտավոր չեն հոգ տանել իրենց քաղաքացիների համար։ Նրանց մասին հոգ կտանի շուկան։ Շուկայի օրենքները մեխանիկորեն փոխարինում են արդարադատությունը։
Հիրավի այդպես է։
Իսկ այժմ ես քեզ համար նորություն ունեմ։ Ոչ, ես պրեզիդենտ դառնալու իմ թեկնածությունը չեմ դնում, չնայած, ի տարբերություն ոմանց, գիտեմ, որ ավարտուն նախադասությունը պետք է ունենա եւ՛ ենթակա, եւ՛ ստորոգյալ։
Իսկ նորությունն այս է․ Ես պատրաստվում եմ հայտ ներկայացնել Brown&Williamson Tobacco Company-ին, որն արտադրում է Pall Mall ծխախոտը, եւ նրանցից պլոկել միլիարդ դոլար։ Տասներկու տարեկանից ես վրա վրայի ծխել եմ, եւ բացառապես առանց ֆիլտրի Pall Mall։ Ընդ որում, արդեն վաղուցվանից Brown&Williamson-ը պարտականություն է ստանձնել, որ իրենց ծխախոտները անշուշտ ինձ կսպանեն։ Եվ ի՞նչ։ Ահա ես բարեհաջող 82 տարեկան եմ դարձել։ Շատ շնորհակալություն, կեղտոտ խաբեբաներ։ Ես էլ հենց երազում էի ապրել մինչեւ այն օրը, երբ երկրի երեսին ամենահզոր մարդիկ կդառնան Բուշը, Չեյնին եւ Փաուելը։
Այսօր մեր կառավարությունը պայքար է մղում թմրանյութերի դեմ։ Դե ինչ, դա ավելի լավ է, քան ընդհանրապես առանց թմրանյութի կյանքը։ Այսպես էին ասում խմիչքի արգելքի օրերին։ Հումորիստ Քեն Հաբարդը այսպիսի աֆորիզմ հորինեց՝ «Արգելքը՝ ավելի լավ է, քան ընդհանրապես առանց սպիրտի կյանքը»։
Իսկ հիմա մտածեք, երկու ամենատարածված, ամենաազդեցիկ եւ քայքայիչ թմրանյութերը՝ միանգամայն օրինական են։ Առաջինը դրանցից՝ էթիլ սպիրտն է։ Ինքը՝ պրեզիդենտ Ջորջ Բուշը, ըստ սեփական խոստովանության, 16-ից մինչեւ 40 տարեկանը քայլում էր քեֆը տնգոզ, կամ լակած, կամ էլ ջնջված՝ մի խոսքով, հազվադեպ էր «օյաղանում»։ Երբ նա 41 տարեկան դարձավ, նրան անձնապես հայտնվեց Հիսուսը եւ ստիպեց «թարգել»։ Օրիգինալ է, չէ՞։ Սովորաբար հարբեցողներին այցի են գալիս վարդագույն փղերը։
Երբ դուք հասնեք իմ տարիքին, եթե, իհարկե, հասնեք, եւ ժառանգներ ունենաք, եթե իհարկե ունենաք՝ դուք անշուշտ կհարցնեք ձեր արդեն ոչ այնքան երիտասարդ զավակներին՝ «Ի՞նչ է կյանքը»։ Կյանքի իմաստի մասին այդ հարցը ես տվեցի որդուս, ով բժիշկ է։ Եվ ահա դոկտոր Վոննեգութը պատասխանեց իր զառամախտով տառապող հորը՝ «Հայրիկ, մենք լույս աշխարհ ենք գալիս այն բանի համար, որպեսզի օգնենք միմյանց մի կերպ ապրել այս կյանքը, ինչ էլ որ ուզում է լինի նրա իմաստը»։