Դատավարություն

Մեկը պետք է զրպարտած լիներ Յոզեֆ Կ֊ին, քանի որ նա՝ առանց որևէ վատ բան արած լինելու, ձերբակալվեց մի առավոտ։ Նրա տանտիրուհու՝ ֆրաու Գրուբախի խոհարարուհին, որն ամեն օր ժամը ութին էր նախաճաշը բերում, այս անգամ չերևաց։ Նման բան երբեք չէր պատահել։ Կ֊ն մի փոքր էլ սպասեց, պառկած տեղից տեսավ իրեն ոչ այնքան հատուկ հետաքրքրասիրությամբ այս կողմը նայող դիմացի շենքի ծեր տիկնոջը և, քիչ անց՝ տարակուսանքի ու քաղցի խառը զգացումով, սեղմեց զանգի կոճակը։ Դուռն իսկույն թակեցին, և ներս մտավ մի տղամարդ, որին Կ֊ն մինչ այդ երբեք չէր տեսել բնակարանում։ Նա նիհար էր, բայց՝ ամրակազմ, հագել էր վրան կիպ նստած, զանազան գրապաններով, ճարմանդներով, ծալքերով, կոճակներով ու գոտիով ծանրաբեռնված ճամփորդական հագուստի նմանվող սև կոստյում, որը, թեև հնարավոր չէր հասկանալ, թե ինչ նպատակի էր ծառայելու այդ ամենը, չափազանց առօրեական ու հարմարավետ էր թվում։

― Ո՞վ եք դուք,― հարցրեց Կ֊ն ու անմիջապես կիսանստեց անկողնում։ Մարդը, սակայն, այնպիսի տեսքով անտեսեց հարցը, կարծես պարտավոր էին նրա հայնտվելու հետ համակերպվել, և իր հերթին սոսկ հարցրեց․

― Դո՞ւք էիք զանգողը։

― Աննան պետք է նախաճաշ բերի ինձ համար։― Ասաց Կ֊ն և նախ փորձեց անխոս, ուշադրությունը կենտրոնացնելով ու մտորելով, կռահել, թե իսկապես ով էր այս մարդը։ Սակայն վերջինս այդքան երկար չկանգնեց նրա աչքի առաջ, այլ դեպի դուռը շրջվեց և փոքր֊ինչ բացեց, որպեսզի կիպ դռան հետևը կանգնած մեկին ասեր․

― Նա ուզում է, որ Աննան նախաճաշ բերի իր համար։― Կողքի սենյակում կարճ քրքիջ լսվեց, որից հնարավոր չէր հասկանալ, թե քանի հոգի էին ծիծաղում։ Թեև դրանով անծանոթի մինչև հիմա իմացածին ոչինչ չէր ավելանա, նա՝ կարծես զեկուցելիս լիներ, Կ֊ին ասաց․

― Հնարավոր չէ։

― Սա պետք է որ նորություն լինի,― զարմացավ Կ֊ն, ցատկելով անկողնուց և արագ հագավ շալվարը։― Կուզենայի տեսնել, թե ինչ մարդիկ են կողքի սենյակում, և ինչ պատասխան կտա ֆրաու Գրուբախը՝ հանգիստս խանգարել թույլ տալու համար։

Ու թեև անմիջապես նրա մտքով անցավ, թե չպետք է խոսքերը բարձրաձայն ասած լիներ, որ դրանով ինչ֊որ չափով ճանաչում է անծանոթի՝ այս սենյակում հսկելու իրավունքը, սակայն տվյալ պահին դա նրան այնքան էլ կարևոր չթվաց, մինչդեռ անծանոթը յուրովի հասկացավ այդ, որովհետև ասաց․

― Ավելի լավ չէ՞ր լինի, եթե այստեղ մնայիք։

― Մինչև չիմանամ, թե ով եք, ո՛չ ուզում եմ այստեղ մնալ, ո՛չ էլ ուզում եմ, որ ինձ հետ խոսեք։

― Լավ է ասված,― արտասանեց անծանոթն ու ինքնակամ բացեց դուռը։

Կ֊ն ավելի դանդաղ, քան սկզբում էր մտադիր, մտավ կողքի սենյակը և, նախորդ երեկոյի հետ համեմատած, այնտեղ առաջին հայացքից ոչ մի փոփոխություն չտեսավ։ Դա ֆրաու Գրուբախի հյուրասենյակն էր։ Կահույքով, ծածկոցներով, սպասքեղենով ու լուսանկարներով լցված սենյակում այսօր, երևի թե սովորականից մի փոքր ավելի ազատ տարածություն կար։ Այդ բանն իսկույն չէր զգացվում, որովհետև ամենակարևոր փոփոխությունը սենյակի բաց պատուհանի մոտ գիրքը ձեռքին նստած մարդու ներկայությունն էր։

― Արդյոք Ֆրանցը չասա՞ց, որ Դուք պետք է Ձեր սենյակում մնայիք,― գրքից կտրվելով հարցրեց նա։

― Այո, բայց Դուք ի՞նչ եք ուզում, հարցեց Կ֊ն։ Նրա հայացքը նոր ծանոթից դարձավ դռների մեջ կանգնած Ֆրանց կոչվածի կողմը, հետո՝ նորից հետ։ Բաց պատուհանից կրկին երևաց ծեր կնոջ դեմքը, որ շարունակությունը ևս տեսնել կարողանալու համար իսկական ծերունական հետաքրքրասիրությամբ այժմ մոտեցել էր հանդիպակաց պատուհանին։

― Ես ուզում եմ ֆրաու Գրուբախին տեսնել,― ասաց Կ֊ն։ Թեպետ երկու անծանոթներն իրենից բավական հեռու էին կանգնած, նա այնպիսի շարժում արեց, կարծես պոկ էր գալիս նրանցից, և ցանկացավ առաջ գնալ։

― Ո՛չ։― Արգելեց պատուհանի մոտ նստած մարդը, գիրքը նետեց փոքր սեղանին ու վեր կացավ։― Դուրս գալու իրավունք չունեք, Դուք ձերբակալված եք ախր։

― Այդպես է երևում,― ասաց Կ֊ն, հետո հարցրեց։― Բայց ի՞նչ պատճառով։

― Բացատրելու համար չենք այստեղ եկել։ Գնացեք ձեր սենյակը և սպասեք։ Քննությունը նոր է սկսվել, Դուք ամեն ինչ ժամանակին կիմանաք։ Թեև այսպես բարեկամաբար խոսելով խախտում եմ ինձ տրված հանձնարարությունը, սակայն հուսով եմ, որ դա Ֆրանցից բացի ոչ ոք չի իմանա։ Նա ևս, հակառակ հրահանգների, բարեկամաբար է վարվում Ձեզ հետ։ Եթե հետագայում էլ Ձեր բախտը բանի, ինչպես այսօր պահակների հարցում, կարող եք ապահով լինել։

Կ֊ն ցանկացավ նստել, սակայն նկատեց, որ պատուհանին մոտիկ դրված բազկաթոռից բացի, սենյակում նստելու ուրիշ ոչ մի հարմարանք չկար։

― Դեռ կհամոզվեք, թե որքան ճիշտ է ասում նա,― ավելացրեց Ֆրանցն ու երկրորդ մարդու հետ միաժամանակ մոտեցավ Կ֊ին։ Հատկապես վերջինս հովանավորի տեսքով բազմանշանակ նայեց Կ֊ին և քանիցս թփթփացրեց նրա ուսին։ Նրանք զննեցին Կ֊ի գիշերազգեստը և հայտնեցին, որ նա այժմ ստիպված կլինի շատ ավելի վատ շապիկ հանգնել, որ իրենք նրա շապիկը մյուս սպիտակեղենի հետ, ի պահ կվերցնեն, և, եթե գործը բարենպաստ ավարտվի, կրկին կվերադարձնեն։

― Ավելի լավ է Ձեր իրերը վստահեք մեզ, ինչպես պահասենյակում,― առաջարեկցին նրանք։― Բայց պահսենյակում շատ հաճախ են յուրացումներ լինում, և, դրանից բացի, որոշ ժամանակ անց այնտեղ բոլոր իրերը վաճառվում են, առանց հաշվի առնելու՝ արդյոք հետաքննությունը ավարտվե՞լ է, թե՞ ոչ։ Իսկ ի՜նչ երկար են տևում նմանատիպ դատավարությունները հատկապես վերջերս։ Այնուհետև Դուք, համենայնդեպս, իրերի վաճառքից հետո կստանաք Ձեր հասույթը, սակայն գումարն իրենից մեծ բան չի ներկայացնի, որովհետև վաճառքի ժամանակ հաշվի է առնվում ոչ թե առաջարկի չափը, այլ՝ կաշառքինը, և հետո՝ փորձը ցույց է տալիս, որ հասույթները գնալով նվազում են, երբ նրանք տարեցտարի ձեռքից֊ձեռք են անցնում։

Կ֊ն հազիվ թե ուշադրություն էր դարձնում այս խոսքերին։ Նա այնքան էլ բարձր չէր դասում իրերը տնօրինելու իրավունքը, որ դեռ ուներ թերևս։ Նրա համար այժմ շատ ավելի կարևոր էր սեփական դրության մեջ պարզություն մտցնելը, սակայն այդ մարդկանց ներկայությամբ նա բնավ չէր կարող մտածել, որովհետև երկրորդ պահակը (նրանք միայն պահակներ կարող էին լինել) փորով, իբր թե բարեկամաբար, շարունակում էր խփել իրեն, իսկ երբ Կ֊ն վեր էր նայում, միայն մեծ, կողքի թեքված քթով, հաստ մարմնին բնավ չհամապատասխանող ոսկրոտ, չոր դեմք էր տեսնում և զգում էր, որ նրանք իր գլխի վրայով ինչ֊որ բան են պայմանավորվում։ Ի՞նչ մարդիկ էին սրանք, ի՞նչ գերատեսչության էին պատկանում, ինչի՞ մասին էին խոսում։ Ախր Կ֊ն քաղաքացի է իրավական մի պետության, ուր ամեն տեղ կարգուկանոն է տիրում, բոլոր օրենքները կանգնած են զինվորների նման․ ո՞վ կարող է համարձակվել սեփական բնակարանում հարձակվել նրա վրա։ Նա միշտ հակված էր ամեն բան որքան հնարավոր է տանել թեթև, հավատալ վատին, միայն երբ այն իրոք վրա էր հասնում, և նույնիսկ եթե վտանգ էլ սպառնար, ապագայի համար հոգ չէր տանում։ Այս անգամ, սակայն, դա նրան ճիշտ չթվաց։ Իհարկե, կարող էր պատաhել, որ այստեղ տեղի ունեցող տեսարանը կատակ լիներ, մի կատակ, որ չգիտես ինչու (գուցե այսօր լրացող երեսնամյակի կապակցությամբ) բանկի գործընկերներն էին կազմակերպել։ Իհարկե, հնարավոր էր։ Միգուցե հարկ լիներ ինչ֊որ կերպ ծիծաղել պահակների երեսին, և նրանք էլ ծիծաղեին իր հետ․ գուցե սրանք փողոցի անկյունում կանգող կարգի պահապաններից էին (այնքան էլ չէին տարբերվում նրանցից), ու եթե այս ամենը կարելի լիներ (թեկուզ կոպիտ) կատակ համարել, այս անգամ արդեն Կ֊ն՝ սկսած պահակ Ֆրանցին առաջին անգամ տեսնելու պահից, վճռել էր նրանց հանդեպ ունեցած առավելությունը փոքր իսկ չափով չզիջել։ Որ հետո կարող էին ասել, թե ինքը կատակ չի հասկանում, դրանում Կ֊ն այնքան մեծ վտանգ չէր տեսնում, ու, թեև կատարված դեպքերից փորձ քաղելը նրան բնորոշ չէր, այնուամենայնիվ, նա հիշում էր իրենց նշանակությամբ անկարևոր մի քանի դեպքերի մասին, երբ ինքը, ի տարբերություն մյուս ընկներիների, գիտակցաբար, առանց հնարավոր հետևանքների մասին մտածելու, ազգույշ էր գործել և այդ պատճառով, ի վերջո, տուժել էր։ Այդ հին պատմություններն այս անգամ այլևս չպետք է կրկնվեին, ու եթե սա կատակերգություն էր, ապա ինքը կուզենար մասնակցել դրան։ Առայժմ ինքն ազատ էր դեռ։

― Թույլ տվեք։― Ասաց նա և պահակների արանքով շտապ անցավ իր սենյակը։

― Խելամիտ մարդ է երևում։― Լսեց նա իր թիկունքում։

Սենյակում Կ֊ն դուրս քաշեց գրասեղանի դարակը, ուր ամեն ինչ կանոնավոր կերպով դասավորված էր, սակայն հուզմունքը նրան թույլ չէր տալիս այդ պահին գտնել իր անձի իսկությունը հաստատող անհրաժեշտ փաստաթղթերը։ Ի վերջո նա գտավ վարորդական իրավունքը, ուզեց վերցնել ու գնալ պահակների մոտ, սակայն փաստաթուղթը նրան պակաս կարևոր թվաց, և նա շարունակեց փնտրել, մինչև գտավ ծննդյան վկայականը։ Երբ նորից կողասենյակ վերադարձավ, նուն պահին բացվեց դիմացի դուռը, և ֆրաու Գրուբախը ուզեց ներս գալ։ Նա միայն մի պահ երևաց, որովհետև հազիվ էր Կ֊ին նկատել, մտահոգ տեսքով ներողություն խնդրեց, անհետացավ ու շատ զգույշ փակեց դուռը։

― Ներս եկեք։― Դեռ կարող էր ասել Կ֊ն, սակայն փաստաթղթերոը ձեռքին նա կանգնել էր սենյակի մեջտեղում, նայում էր դռան կողմը (դուռն այլևս չբացվեց) և սթափվեց միայն պատուհանի մոտ փոքր սեղանի շուրջ նստած պահակների ձայնից։ Կ֊ն նկատեց, որ նրանք իր նախաճաշն են խփշտում։

― Ինչո՞ւ ներս չեկավ,― հարցեց Կ֊ն։

― Չի կարելի,― ասաց մարմնեղ պահակը։― Դուք, ախր, ձերբակալված եք։

― Ինչպե՞ս թե։ Եվ ա՞յս կերպ եմ ձերբակալված։

― Էլի սկսեցիք,― ասաց պահակն ու բուտերբրոդը թաթախեց մեղրամանի մեջ։― Նման հարցերին մենք չենք պատասխանում։

― Պարտավոր եք։ Ահա իմ փաստաթղթերը։ Այժմ ցույց տվեք ձեր փաստաթղթերը և, ամենից առաջ՝ ձերբակալման հրամանը։

― Տեր աստված,― բացականչեց պահակը։― Դուք, կարծես, չեք կարողանում հաշտվել Ձեր դրության հետ, և մեզ, որ Ձեր շրջապատի մարդկանցից ամենամոտն ենք հավանաբար, աշխատում եք իզուր տեղը ջղայնացնել։

― Այդպես է, հավատացեք ինձ։― Խոսեց Ֆրանցը և ձեռքին պահած սուրճի գավաթը ոչ թե շուրթերին մոտեցրեց, այլ երկար, հնարավոր է ինչ֊որ բան նշանակող, բայց անհասկանալի հայացքով նայեց Կ֊ին։ Կ֊ն, իր կամքից անկախ, հայացքներ փոխանակեց Ֆրանցի հետ, հետո, սակայն, ձեռքը խփեց իր թղթերին ու ասաց․

― Ահա իմ փաստաթղթերը։

― Մեզ ինչ,― արդեն բղավեց մարմնեղ պահակը։― Դուք երեխայից էլ վատ եք պահում Ձեզ։ Ի՞նչ եք ուզում։ Մեզ՝ պահակներիս հետ փաստաթղթերի ու ձերբակալման հրամանի մասին վիճաբանելով ցանկանում եք Ձեր անիծյալ, ծավալուն դատավարությունը արագ ավարտի՞ հասցնել։ Մենք ենթակա մարդիկ ենք, հազիվ ենք փաստաթղթերի սևը սպիտակից ջոկում և Ձեր գործում ուրիշ անելիք չունենք, քան օրվա մեջ տաս ժամ հսկելն ու դրա համար վարձատվրելը։ Այդ է մեր անելիքը, բայց նաև հասկանում ենք, որ վերադաս օրգանները (մենք նրանց ենք ծառայում), նախքան ձերբակալության որևէ հրաման տալը, մանրամասն տեղեկություններ են հավաքում ձերբակալման պատճառի և ձերբակալվող անձի մասին։ Այդ հարցում ոչ մի սխալ չկա։ Մեր գերատեսչությունը, ինչքան ես գիտեմ (իսկ ես միայն ստորին խավին եմ ճանաչում), ժողովրդի մեջ ոչ թե հանցանք է փնտրում, այլ, ինչպես օրենքում է գրված, գործում է հանցանքից դրդված, և պարտավոր է մեզ ուղարկել հսկելու։ Սա է օրենքը, և այստեղ ոչ մի սխալ չի կարող լինել։

― Ես այդ օրենքը չգիտեմ,― ասաց Կ֊ն։

― Ավելի վատ Ձեզ համար։

― Դրանք երևի միայն ձեր գլխում գոյություն ունեն,― Կ֊ն ուզում էր մի կերպ կարդալ պահակների մտքերը, դրանք հօգուտ իրեն շրջել կամ նրանց մտքերի մեջ տեղ գրավել։

― Դեռ կզգաք Ձեզ վրա,― Կ֊ին ընդհատեց պահակը։

― Նկատեցի՞ր, Վիլլեմ,― խոսակցությունը միջամտեց Ֆրանցը։― Նա հայտնում է, թե չգիտե օրենքը, միաժամանակ պնդում է, թե անմեղ է։

― Իրավացի ես, սակայն նրան ոչինչ չի կարելի հասկացնել։

Կ֊ն այլևս չխոսեց։ «Ի՞նչ է, պետք է թույլ տամ, որ այս ենթակա անձանց շաղակրատանքը (իրենք խոստովանեցին, որ ենթակա մարդիկ են) ինձ ավելի՞ շփոթեցնի։― Մտածեց նա։― Նրանք այնպիսի բաներ են խոսում, որ, համենայն դեպս, իրենք ևս չեն հասկանում։ Այդ խոսքերի հավաստի լինելը միայն նրանց հիմարության շնորհիվ է հնարավոր։ Իմ դիրքին համատասխան մարդու հետ փոխանակած մի քանի խոսքը ամեն ինչ անհամեմատ ավելի պարզ կդարձնի, քան սրանց հետ երկար խոսելը»։

Նա մի քանի անգամ հետ ու առաջ քայլեց սենյակի ազատ տարածության մեջ, դիմացի պատուհանում տեսավ ծեր տիկնոջը, որ ավելի հասակավոր մի ծերունու էլ էր պատուհանին մոտ քաշել ու պահում էր գրկած։ Կ֊ն պետք է վերջ տար այս ներկայացմանը։

― Ինձ ձեր պետի մոտ տարեք։

― Միայն՝ երբ նա ինքը ցանկանա։ Ոչ ավելի շուտ,― ասաց մարմնեղ պահակը, որի անունը Վիլլեմ էր։― Իսկ առայժմ խորհուրդ կտամ,― ավելացրեց նա,― որ գնաք Ձեր սենյակը, հանգիստ պահեք Ձեզ և սպասեք, թե Ձեզ վերաբերող ինչ կարգադրություններ կլինեն։ Խորհուրդ ենք տալիս․ Ձեզ մի տանջեք ավելորդ մտքերով, այլ հավաքեք Ձեզ․ Ձեզանից դեռ ավելի մեծ բաներ կպահանջվեն։ Դուք այնպես չեք վարվում մեզ հետ, ինչպես Ձեր հանդեպ ունեցած մեր տրամադրվածությանն է վայել։ Մոռացել եք, որ մենք՝ ով էլ որ լինենք ընդհանրապես, գոնե այժմ, ի տարբերություն Ձեզ, ազատ մարդիկ ենք, իսկ դա փոքր առավելություն չէ։ Համենայնդեպս, եթե փող ունեք, մենք պատրաստ ենք դիմացի սրճարանից մի փոքր նախաճաշ բերել Ձեզ համար։

Առանց այդ առաջարկին պատասխանելու, Կ֊ն որոշ ժամանակ լուռ կանգնեց։ Եթե ինքը բացեր հաջորդ սենյակի կամ, թեկուզ, նախասենյակի դուռը, երկու պարոնները, երևի չհամարձակվեին խանգարել, և գուցե դա լիներ իր իսկ չափազանցրած հարցի ամենապարզ լուծումը։ Սակայն հնարավոր է նաև, որ բռնեին, և եթե ինքը մի անգամ տապալվեր, ապա կորած կլիներ նաև այն ողջ առավելությունը, որ այժմ ուներ նրանց հանդեպ։ Այդ պատճառով Կ֊ն նախընտրեց դեպքերի բնական ընթացքի տված լուծման հուսալիությունը և, առանց որևէ բան ասելու (պահակները նույնպես լուռ էին), գնաց իր սենյակը։ Նա նետվեց մահճակալին ու լվացարանի վրայից վերցրեց դեռ երեկվա ընթրիքից նախաճաշի համար թողած կարմրաթուշ խնձորը։ Այժմ դա էր նրա միակ նախաճաշը և, ինչպես համոզվեց առաջին խոշոր պատառը կծելուց հետո, ավելի լավն էր, քան կլիներ գիշերային կեղտոտ սրճարանից պահակների ողորմածությամբ բերված նախաճաշը։ Նա իրեն վստահ ու լավ էր զգում։ Թեև մինչև ճաշ բաց էր թողնելու աշխատանքը, սակայն բանկի համեմատաբար բարձր աստիճանավորի համար, որոնցից մեկն ինքն էր, դա ներելի էր։ Արդյոք կարիք կա՞ր ղեկավարությունից ներողություն խնդրել։ Նա մտադիր էր այդպես վարվել։ Եթե հանկարծ չհավատային (մի բան, որ խիստ հնարավոր էր), կարող էր ֆրաու Գրուբախին վկայակոչել կամ թեկուզ դիմացի երկու ծերուկներին, որոնք այժմ երևի գալիս էին Կ֊ի սենյակին դեմհանդիման ընկած պատուհանների կողմը։ Կ֊ն զարմանում էր, հենց թեկուզ պահակների մտածելակերպն էր զարմացնում նրան․ իրեն փակել էին սենյակում և մենակ թողել, մինչդեռ ինքը ինքնասպան լինելու այդքան շատ հնարավորություն ուներ։ Միաժամանակ նա (այս անգամ արդեն սեփական մտքերի ընթացքից ելնելով) ինքն իրենց հարցրեց, թե նման քայլ կատարելու համար ի՞նչ պատճառ կարող է ունենալ։ Որ այն երկուսը նստել էին կողքի սենյակում և ձեռքնե՞րն էին առել իր նախաճաշը։ Ինքնասպան լինելն այնքան անիմաստ բան էր, որ նա, եթե անգամ ուզենար էլ, հենց թեկուզ անիմաստության պատճառով ի վիճակի չէր լինի այդ բանն անել։ Եթե պահակների մտավոր սահմանափակությունն այդ աստիճան ակնառու չլիներ, կարելի կլիներ ենթադրել, թե նրանք էլ, նույն համոզմունքից ելնելով, ոչ մի վտանգ չէին տեսել իրեն մենակ թողնելու մեջ։ Եթե պահակներն այժմ կարողնանային հետևել, կտեսնեին, թե ինչպես Կ֊ն պահարանի կողմը գնաց (այնտեղ լավորակ շնապս էր պահում), առաջին բաժակը խմեց նախաճաշի տեղակ, երկրորդը՝ արիության համար, երրորդը՝ չնախատեսված որևէ դեպքի զգուշավորությունից․ կարող է պետք գար։

Նույն պահին կողասենյակից կանչող ձայնը այնպես վախեցրեց նրան,որ ատամները բաժակի եզրին կափկափեցին։

― Վերակացուն է կանչում։

Միայն բղավողը սարսափեցերց Կ֊ին․ կարճ, զինվորական կանչ էր և բնավ չէր կարելի հավատալ, թե ձայն տվողը պահակ Ֆրանցը կլիներ։ Թե չէ՝ հրամանը նրա սրտովն էր։

― Վերջապես։― Ասաց նա ի պատասխան, փակեց պահարանն ու իսկույն շտապեց կողքի սենյակը, ուր կանգնած երկու պահակները նրան նորից հետ քշեցին։ Նրանց այդ արարքը կարծես ինքնին հասկանալի պետք է լիներ։

― Ինչպե՞ս եք համարձակվում։ Ուզում եք շապիկով կանգնել վերակացուի դիմաց։ Նա կկարգադրի թակեց Ձեզ, մեզ էլ հետը։

― Թողեք, գրողը տանի,― բղավեց Կ֊ն։ Նրան հետ էին քշել մինչև զգեստների սնդուկը։― Ով անկողնում պառկած տեղն է ինձ վրա տալիս, չի կարող ակնկալել, թե ինձ տոնական կոստյումով կտեսնի։

― Անօգուտ է,― ասացին պահակները։ Նրանք, երբ Կ֊ն բղավում էր, հանդարտվում էին, համարյա տխուր տեսք էին ընդունում և դրանով կա՛մ շփոթեցնում էին Կ֊ին, կա՛մ որոշ չափով ուշքի էին բերում։

― Ծիծաղելի արարողություններ են,― մրթմրթաց նա, սակայն աթոռի վրայից վերցրեց շապիկը և երկու ձեռքով մի պահ այնպես պահեց, կարծես պահակների կարծիքն էր ուզում իմանալ։

― Սև պետք է լինի,― գլուխներն օրորեցին նրանք։

Այդ խոսքերի վրա Կ֊ն վերնաշապիկը նետեց հատակին և ինքն էլ բնավ չհասկացավ, թե ինչ նկատի ուներ, երբ ասաց․

― Ախր դատավարության եզրափակիչ նիստը չէ։

― Հանդերձը պետք է սև լինի։― Պահակները ժպտացին, բայց անդրդելի մնացին։

― Եթե դրանով կարող եմ արագացնել գործը, համաձայն եմ։― Կ֊ն բացեց սնդուկը, երկար փնտրեց բազմաթիվ շորերի մեջ, ընտրեց լավագույն սև կոստյումը, որ կիպ գրկում էր իրանը և ծանոթների շրջանում մեծ տպավորություն էր թողել, մի ուրիշ վերնաշապիկ հանեց ու սկեց խնամքով հագնել։ Միաժամանակ նա մտածում էր, թե գործի ընթացքը կարագանա նրանով, որ պահակները մոռացան ստիպել իրեն ցնցուղ ընդունել։ Կ֊ն զննեց նրանց․ գուցե հիշեի՞ն, սակայն պահակների մտքով չանցավ, փոխարենը Վիլլեմը չմոռացավ Կ֊ի հագնվելու մասին զեկույցով Ֆրանցին վերակացուի մոտ ուղարկել։

Հագնվելուց հետո Կ֊ն պետք է կողքի դատարկ սենյակով, կիպ Վիլլեմի դիմացից, անցներ հաջորդ սրահը, որի դռան երկու փեղկերն արդեն բաց էին։ Կ֊ն հաստատ գիտեր, որ այդ սենյակում վերջերս բնակվում էր մասնագիտությամբ մեքենագրուհի ոմն մի ֆրոյլայն Բյուրստներ։ Նա առավոտ վաղ գործի գնալու և ուշ վերադարռնալու սովորություն ուներ, և Կ֊ն նրա հետ ողջույնից բացի ուրիշ ոչ մի բառ չէր փոխանակել։

Գիշերային արդուզարդի սեղանը, որի հետևում ոտքերն իրար վրա գցած, մի ձեռքը աթոռի թիկնակին նստել էր վերակացուն, ֆրոյլայն Բյուրստների մահճակալի մոտից տեղափոխված էր սենյակի կենտրոնը և քննասեղանի տեղ էր ծառայելու։ Սենյակի մի անկյունում երեք երիտասարդներ կանգնել, պատից կախված խսիրի ծղոտների արանքը խցկած նկարներն էին նայում։ Բաց պատուհանի բռնակից սպիտակ վերնաշապիկ էր կախված։ Դիմացի պատուհանում նորից երկու ծերունիներն էին, միայն թե այդ խումբը մեծացել էր․ նրանց թիկունքում շատ բարձրահասակ, կուրծքը բաց վերնաշապիկ հագած մի մարդ էր կանգնել և մատներով խաղում էր սուրսայր, կարմրավուն մորուքի հետ։

― Յոզեֆ Կ՞․,― հարցրեց վերակացուն՝ շատն էլ երևի նրա ցրված հայացքն իր կողմն ուղղելու նպատակով։ Կ֊ն գլխով արեց։― Այս առավոտվա դեպքերն, անշուշտ, անակնկալի՞ բերեցին Ձեզ։― Հարցրեց վերակացուն և, միաժամանակ, երկու ձեռքով տեղաշարժեց սեղանի վրայի սակավաթիվ իրերը՝ մոմը, լուցկին, մի գիրքը և ասեղի բարձիկը․ դրանք կարծես, քննության համար անհրաժեշտ իրեր լինեին։

― Ինչ խոսք։― Ասաց Կ֊ն, և նրան համակեց վերջապես մի խելացի մարդու դեմ կանգնած լինելու, նրա հետ գործի մասին խոսելու հնարավորության պատճառած ուրախությունը։― Ինչ խոսք, ես անակնկալի էի եկել, բայց ոչ այնքան շատ։

― Ո՞չ այնքան։― Հարցրեց վերակացուն և մոմը դրեց սեղանի մեջտեղում, իսկ շուրջը խմբեց մնացած իրերը։

― Երևի սխալ եք հասկանում ինձ,― շտապես բացատրել Կ֊ն։― Ուզում եմ ասել, որ․․․։― Նա ընդհատեց խոսքն ու հայացքով բազկաթոռ փնտրեց։― Կարող եմ նստել, այդպես չէ՞։

― Ընդունված չէ։

― Ուզում եմ ասել,― առանց հետագա ընդմիջումների շարունակեց Կ֊ն,― որ ես համեմատաբար շատ անակնկալի եկա, սակայն երբ մարդ տարի ապրի աշխարհիս երեսին և միայնակ հաղթահարի ամեն ինչ, ինչպես ինձ է վիճակված եղել, որոշ չափով հետ վարժված կլինի անակնկալի գալուց, և եղածն էլ այնքան ծանր չի տանի։ Հատկապես այսօրվանը որ՝ ոչ։

― Իսկ ինչո՞ւ այսօրվանը՝ ոչ։

― Չեմ ուզում ասել, թե այս ամբողջը կատակ եմ համարում։ Կազմակերպված գործողությունները կատակի համար շատ են ծավալուն։ Պանսիոնի երևի բոլոր անդամները մասնակցում են, Դուք էլ նրանց հետ․ դա անցնում է կատակի սահմանը։ Կարճ ասած, չէի ասի, թե կատակ է։

― Միանգամայն ճիշտ է,― հաստատեց վերակացուն և ստուգեց, թե քանի հատիկ կա լուցկու տուփի մեջ։

― Մյուս կողմից,― շարունակեց Կ֊ն և դիմեց բոլորին (նա հաճույքով կդիմեր նաև լուսանկարների մոտ կանգնած երեք հոգուն),― մյուս կողմից, գործն այնքան էլ կաևոր չէ։ Ես սա այն բանից եմ եզրակացնում, որ մեղադրված եմ, սակայն չեմ կարող ամենաչնչին մեղքն անգամ գտնել, որի պատճառով կարելի լիներ ինձ մեղադրել։ Սակայն նույնիսկ դա է երկրորդական։ Հիմնական հարցն այն է, թե ո՞ւմ կողմից եմ մեղադրված, ի՞նչ գերատեսչություն է վարում դատաքննությունը։ Դուք պաշտոնյա՞ եք․ ոչ ոք համազգեստով չէ, եթե, իհարկե,― Կ֊ն շրջվեց Ֆրանցի կողմը,― համազգեստ չանվանեք ձեր հագուստը։ Բայց դա ավելի շուտ ճամփորդական կոստյում է։ Այս հարցերում ես պարզություն եմ պահանջում և համոզված եմ, որ պարզաբանումից հետո սրտառուչ կերպով կարող ենք բաժանվել իրարից։

Վերակացուն լուցկու տուփը գցեց սեղանին։

― Դուք շատ եք սխալվում,― ասաց նա։― Այստեղի պարոնները և ես ձեր գործում այդ աստիճան ազդեցիկ չենք։ Մենք գործի մասին համարյա ոչինչ չգիտենք։ Կարող էինք ամենաիսկական համազգեստներով լինել, բայց Ձեր գործը դրանից բնավ ավելի լավ վիճակում չէր լինի։ Ես նույնիսկ չեմ կարող ասել, որ Դուք մեղադրված եք, կամ, առավել ևս, ես չգիտեմ, թե արդո՞ք Դուք եք մեղադրվածը։ Դուք ձերբակալված եք, դա ճիշտ է։ Սրանից բացի ոչինչ չգիտեմ։ Միգուցե պահակներն այլ բան են դուրս տվել, այդ դեպքում դա միայն բարբաջանք է եղել։ Եթե անգամ այժմ Ձեր հարցերին չպատասխանեմ, գոնե կարող եմ խորհուրդ տալ, որ ավելի քիչ մտածեք մեր մասին և այն մասին, թե ի՞նչ է կատարվելու Ձեզ հետ։ Լավ կլինի ավելի շատ մտածեք Ձեր մասին և այնքան էլ մեծ աղմուկ մի սարքեք Ձեր անմեղության զգացումով։ Դա վնասում է, չէի ասի, թե վատ, տպավորությանը, որ Դուք եք թողնում ընդհանրապես։ Հետո պետք է խոսելու ժամանակ նաև ավելի զուսպ լինեք։ Ձեր քիչ առաջ ասածի իմաստը, եթե թեկուզ մի քանի բառ ասեիք, կարելի էր Ձեր վարմունքից կռահել, և, դրանից բացի, Ձեր համար բարենպաստ ոչինչ չկար այնտեղ։

Կ֊ն աչքերը հատել էր վերակացուին։ Թերևս ավելի երիտասարդ մեկը դպրոցականին վայել խրատնե՞ր էր տալիս։ Կշտամբո՞ւմ էր անկեղծության համար, իսկ ձերբակալման և այն մասին, թե ով է կարգադրել, ոչինչ չէր ասում։ Պարզ երևում էր, որ Կ֊ն հուզվեց, սկսեց ետուառաջ քայլել սենյակում (ոչ ոք չէր խանգարում նրան), ծալեց թեզանիքները, շոշափեց կուրծքը, ուղղեց մազերը, անցավ երեք պարոնների կողքով։

― Ախր անիմաստ բան է,― ասաց նա։ Այդ խոսքերից երեքն էլ շուռ եկան նրա կողմն ու պատրաստակամ, բայց՝ լուրջ, նայեցին։ Կ֊ն ի վերջո կանգ առավ վերակացուի սեղանի դիմաց։

― Դատախազ Հաստերերն իմ լավ ընկերն է,― ասաց նա։― Կարո՞ղ եմ զանգել նրան։

― Իհարկե,― ասաց վերակացուն։― Բայց չգիտեմ, թե ի՞նչ միտք ունի։ Որևէ իմաստ կունենար, եթե նրա հետ մասնավոր գործերի մասին խոսելու բան ունենայիք։

― Ի՞նչ միտք։― Ավելի շուտ շփոթված, քան զայրացած բղավեց Կ֊ն։― Դուք ո՞վ եք։ Դուք ինչ֊որ իմաստ եք ուզում, երբ երբևէ եղած ամենաանիմաստ բա՞նն եք մատուցում։ Մարդու սիրտ է տրաքում։ Նախ այս պարոններն են հարձակվում ինձ վրա, հիմա էլ նստել կամ կանգնել են այստեղ և ինձ հնարավորություն են տալիս ցուցաբերել վարգելու իմ բարձրակարգ ընդունակությունը։ Ինչ իմաստ ունի դատախազին զանգելը, եթե ես ձերբակալված եմ համարվում։ Լավ, չեմ զանգահարի։

― Բայց ինչո՞ւ ոչ։― Վերակացուն ձեռքը պարզեց դեպի նախասենյակը, ուր հեռախոսն էր։― Խնդրեմ, զանգահարեք։

― Ոչ, այլևս չեմ ուզում։― Կ֊ն մոտեցավ պատուհանին։ Ծերունիների խումբը դեռ կանգնած էր պատուհանի մոտ, և, երբ Կ֊ն մոտեցավ, թվաց, թե խանգարվեց այն հանգիստը, որով նրանք էին հետևում այստեղ կատարվող դեպքերին։ Պառավները նույնիսկ ուզում էին թաթերի վրա բարձրանալ, սակայն թիկունքում կանգնած բարձրահասակը շարունակ հանգստացնում էր նրանց։

― Այնտեղ էլ այսպիսի հանդիսատեսներ կան,― վերակացուին բարձրաձայն դիմեց Կ֊ն և ցուցամատը դուրս պարզեց։― Հեռացեք այդտեղից,― բղավեց նա ծերունիներին։ Իսկապես, երեքն էլ մի քանի քայլ ընկրկեցին, ծերունիները նույնիսկ կարմրամորուս մարդու թիկունքն անցան․ վերջինս իր հաղթ մարմնով ծածկեց նրանց և, դատելով շուրթերի շարժումներից, այդ հեռավորության վրա անհասկանալի ինչ֊որ բան ասաց։ Սակայն նրանք վերջնականապես չհեռացան, այլ թվում էր, թե հարմար պահի էին սպասում, որ կրկին կարողանային աննկատ մոտենալ պատուհանին։

― Դե, պարոնայք,― խոսեց Կ֊ն։ Նրան մի պահ թվաց, թե այստեղ բոլորը իր ուսերին են նստած։― Եթե ձեր տեսքերից դատելու լինենք, կարելի է իմ գործն ավարտված համարել։ Ես այն կարծիքին եմ, որ ավելի լավ կլինի այլևս չմտածել ձեր այստեղ գալու անհիմն կամ հիմնավոր լինելու մասին և երկուստեք ձեռքսեղմումով գործը հաշտ ու խաղաղ վերջացնել։ Եթե դուք նույնպես իմ կարծիքին եք, ապա՝ խնդրեմ։― Նա մոտեցավ սեղանին ու պարզեց ձեռքը։ Վերակացուն բարձրացրեց հայացքը, խոնարհեց և նայեց Կ֊ի՝ իրեն մեկնած ձեռքին։ Կ֊ն շարունակ մտածում էր, թե վերակացուն կհամաձայնի իր առաջարկին, վերջինս, սակայն, ոտքի կանգնեց, ֆրոյլայն Բյուրստների մահճակալի վրայից վերցրեց կլոր, կոշտ գործքի գլխարկը և, ինչպես նոր գլխարկները փորձելու ժամանակ են անում, երկու ձեռքով բռնած զգուշորեն դրեց։

― Ձեզ ինչքան հեշտ է թվում ամեն ինչ,― միաժամանակ ասաց նա Կ֊ին։― Կարծում եք, թե մենք պետք է գործին հեշտ ու խաղաղ վերջ տանք։ Ո՛չ, ո՛չ։ Այդպես, իրոք, չի լինի։ Սակայն ես չեմ ուզում ասել, թե Դուք չպետք է հուսահատվեք։ Ոչ, ինչի՞ համար։ Դուք միայն ձերբակալված եք, ուրիշ ոչինչ։ Ես պետք է այդ բանը տեղեկացնեի Ձեզ, տեղեկացրի և հետևեցի, թե Դուք ինչպես ընդունեցիք լուրը։ Այսօրվա համար այսքանը բավական է, և մենք կարող են հրաժեշտ տալ իրար։ Այսինքն՝ ժամանակավորապես։ Դուք երևի բանկ գնա՞լ կուզենաք այժմ։

― Բա՞նկ։ Ես էլ կարծեցի, թե ձերբակալված եմ,― Կ֊ն հարցը կամավորության որոշակի հնչերանգով տվեց, որովհետև՝ չնայած նրա ձեռքսեղմումը չէր ընդունվել, սկսած առանձնապես այն պահից, երբ վերակացուն ոտքի կանգնեց, իրեն շարունակ ավելի անկախ էր զգում այդ մարդկանցից և խաղ էր անում նրանց հետ։ Եթե նրանք գնային, Կ֊ն մտադիր էր մինչև տան դարպասը հետևներից գնալ և առաջարկել ձերբակալել իրեն։ Այդ պատճառով նա կրկնեց հարցը։

― Ինչպե՞ս կարող եմ բանկ գնալ, երբ ձերբակալված եմ։

― Ախ այդպե՞ս։― Վերակացուն, որ արդեն դռան մոտ էր, շրջվեց։ Դուք ինձ սխալ հասկացաք։ Դուք, ինչ խոսք, ձերբակալված եք, բայց դա Ձեր՝ գործերով զբաղվելուն չպետք է խանգարի։ Դա չպետք է խախտի նաև Ձեր առօրյա կյանքը։

― Այդ դեպքում ձերբակալված լինելն այնքան էլ վատ բան չէ,― ասաց Կ֊ն և մոտեցավ վերակացուին։

― Ես երբեք այլ կարծիքի չեմ եղել։

― Եվ ինձ թվում է, թե ձերբակալման մասին տեղեկացնելն այնքան էլ անհրաժեշտ չէր։― Կ֊ն ավելի մոտեցավ։ Մյուսները նույնպես մոտեցել էին և դռան մոտ կանգնել փոքր խումբ կազմած։

― Դա իմ պարտքն էր,― պատասխանեց վերակացուն։

― Հիմար պարտք է ,― չզիջեց Կ֊ն։

― Թեկուզ։ Սակայն եկեք նման խոսակցությունների վրա ժամանակ չվատնենք։ Ես մտածեցի, թե Դուք ուզում եք բանկ գնալ։ Իսկ եթե բառերի հանդեպ այդքան ուշադրություն եք հանդես բերում, կավելացնեմ միայն, որ Ձեզ չեմ ստիպում բանկ գնալ։ Պարզապես ենթադրեցի, թե ուզում եք, և, որպեսզի ձեր գործը հեշտացնենք ու բանկ մտնելը հնարավորին չափ աննկատ դարձնենք, այս երեք պարոններին՝ Ձեր գործընկներներին, դնում ենք Ձեր տրամադրության տակ։

― Ինչպե՞ս,― բացականչեց Կ֊ն և, զարմացած աչքերը հառեց երեքին։ Այդ սակավարյուն, աննշան արտաքինով երիտասարդները, որոնց նա շարունակ որպես լուսանկարների մոտ կանգնած խումբ էր մտապահել, իրոք, իրենց բանկի աշխատակիցներն էին։ Ո՛չ գործընկերները (վերակացուն չափազանցրեց, և դա ցույց տվեց, որ նա այնքան էլ ամենագետ չէ), բայց, համենայն դեպս, ենթակա ծառայողներ էին։ Ինչպե՞ս կարող էր Կ֊ն անուշադրության մատնել նրանց։ Ինչքան պետք է նա տարված լիներ պահակներով ու վերակացուով, որ այդ երեքին չճանաչեր․ փայտ կուլ տված, ձեռքերը ճոճող Ռաբենշտայներին, աչքերի խորը դրվածք ունեցող դեմքով շիկահեր Կուլլիխին և Կամիներին՝ իր անտանելի, մկանների խրոնիկական ձգվածության պատճառած ժպիտով։

― Բարի լույս։― Քիչ անց ասաց Կ֊ն և քաղաքավարի խոնարհվող պարոններին պարզեց ձեռքը։― Չճանաչեցի ձեզ։ Իսկ հիմա գործի գնանք, այնպես չէ՞։

Պարոնները, ժպտալով, եռանդուն գլխով արեցին, կարծես ամբողջ ժամանակ այդ առաջարկին էին սպասել։ Միայն, երբ Կ֊ն գլխարկը մոռացավ (սենյակում էր մնացել), նրանք բոլորն իրար հետևից վազեցին բերելու, և դա ցույց տվեց, թե որքան շփոթված էին նրանք։ Կ֊ն կանգնել էր լուռ և երկու բաց դռների միջից նրանց էր նայում։ Եռյակը, ինչ խոսք, անտարբեր Ռաբենշտայներն էր եզրափակում․ նա շատ նրբակիրթ շարժուձևերով էր առաջ շարժվում։ Կամիները պարզեց գլխարկը, և Կ֊ն, ինչպես, իմիջայլոց, շատ անգամ էր լինում բանկում, պետք է խոստովաներ, որ Կամիների ժպիտը դիտավորություն չէր, որ նա չէր կարող դիտավորյալ ժպտալ։

Նախասենյակում ֆրաու Գրուբախը նրանց առջև բացեց բնակարանի դուռը։ Նրա դեմքից մեղավորության արտահայտությունն անհետացել էր, և Կ֊ն սովորականի նման նայեց գոգնոցի՝ նրա զանգվածեղ մարմնի մեջ կտրելու աստիճան խորը խրված կապով ներքև։ Երբ արդեն փողոց էին դուրս եկել, Կ֊ն, ժամացույցը ձեռքն առնելով, որոշեց մեքենա կանգնեցնել, որպեսզի մոտ կես ժամվա ուշացումը իզուր տեղը չավելացնի։ Կամիները մեքենա բերելու համար վազեց փողոցի անկյունը, մյուս երկուսը ակնհայտորեն ուզում էին զբաղեցնել Կ֊ին, երբ հանկարծ Կուլլիխը ցույց տվեց հանդիպակաց տան դարպասը։ Այնտեղ հայտնվեցկարմիր, սուրսայր մորուքով բարձրահասկան մարդը և, շփոթվելով այն հանգամանքից, որ այժմ երևում է ողջ հասակով մեկ, հետ քաշվեց ու սեղմվեց պատին։ Ծերունիները երևի դեռ իջնում էին աստիճաններով։ Կ֊ն զայրացավ, որ Կուլլիխը ուշադրություն էր հրավիրել այդ մարդու վրա․ ինքն արդեն տեսել էր նրան և սպասում էլ էր, որ նա կհայտնվի։

― Այդ կողմը մի նայեք,― նետեց Կ֊ն, առանց նկատելու, թե որքան արտառոց է ինքնուրույն մարդկանց հետ նման ձևով խոսելը։ Բացատրության անհրաժեշտություն նույնպես չեղավ, որովհետև նույն պահին մեքենան եկավ, նրանք նստեցին և շարժվեցին տեղից։ Կ֊ն հիշեց, որ ինքը չնկատեց վերակացուի և պահակների հեռանալը։ Վերակացուն պահակներին թաքցրել էր իր աչքից, իսկ այժմ արդեն պահակներն էին վերակացուին թաքցրել։ Դա ցույց տվեց, որ ինքն այնքան էլ զգոն չի եղել և մտադրվեց ավելի ուշադիր լինել։ Նա ակամա շուռ եկավ և մեքենայի ծածկոցի վրա կռացավ, որպեսզի հնարավորության դեպքում նորից տեսներ վերակացուին և պահակներին, սակայն անմիջապես նորից հետ շրջվեց և, առանց ինչ֊որ մեկին փնտրելու փորձի, հարմար տեղավորվեց մեքենայի անկյունում։ Չէր զգացվում, թե նա հենց այդ պահին զրուցելու, որևէ մեկի հետ կիսվելու անհրաժեշտություն ուներ։ Բայց պարոններն հոգնած էին թվում․ Ռաբենշտայներն աջակողմյան պատուհանից էր դուրս նայում, Կուլլիխը՝ ձախ, տրամադրության տակ միայն Կամիներն էր՝ ատամները բաց մինչդեռ Կ֊ի մարդկային բնավորությունը թույլ չէր տալիս ծիծաղել նման բաների վրա։

Այդ գարնանաը Կ֊ն սովորություն ուներ հետևյալ կերպ անցկացնել երեկոները։ Նա, մեծ մասամբ, մինչև ժամը ինը նստում էր գրասենյակում և գործից հետո, եթե դեռ ժամանակ էր լինում, մենակ կամ բանկի ծառայողների հետ մի փոքր զբոսնում էր, հետո գարեջրատուն էր գնում և, սովորաբար ավելի տարեց պարոնների ընկերակցությամբ, մինչև ժամը տասնմեկը նստում էր իերնց մշտական սեղանի շուրջը։ Այդ ռեժիմի մեջ խախտումներ, ինչ խոսք, երբեմն լինում էին, երբ Կ֊ին, օրինակ, բանկի դիրեկտորը (վերջինս շատ էր գնահատում Կ֊ի աշխատունակությունը և արժանահավատ բնավորությունը) մեքենայով ճամփորդության կամ իր վիլլան ընթրիքի էր հրավիրում։ Դրանից բացի, նա շաբաթը մի անգամ գնում էր Էլզա անունով մի աղջկա մոտ, որ գիշերները մինչև առավոտ որպես մատուցողուհի աշխատում էր գինու պանդոկում, իսկ ցերեկներն անկողնու մեջ էր հյուրեր ընդունում։ Այդ երեկո, սակայն, Կ֊ն ուզեց անմիջապես տուն գնալ։ Լարված աշխատանքի և ծննդյան օրվա կապակցությամբ ընկերական բազմաթիվ, մեծարող բարեմաղթությունների մթնոլորտում օրն աննկատ էր անցել։ Բոլոր կարճատև ընդմիջումների ժամանակ նա միշտ մի բանի մասին էր մտածել․ առանց հաստատ գիտենալու, թե ինչ էր ուզում, նրան թվացել էր, թե առավոտվա դեպքերը մեծ անկարգություն են պատճառել ֆրաու Գրուբախի ողջ բնակարանում, և կարգուկանոնը վերահաստատելու համար հենց իր աջակցությունն էր պետք։ Եթե կարգուկանոնը վերահաստատվեր, կատարվածի բոլոր հետքերը մաքրված կլինեին, և ամեն ինչ կգնար իր սովորական ընթացքով։ Երեք ծառայողներից վախենալու առանձնապես ոչ մի պատճառ չէր եղել, նրանք կրկին սուզվել էին բանկի ծառայողական հոծ բազմության մեջ, և նրանց շարժուձևերում ոչ մի փոփոխություն հնարավոր չէր եղել նկատել։ Կ֊ն հաճախ էր նրանց առանձին֊առանձին կամ միասին կանչել իր գրասենյակը, բայց ամեն անգամ ազատ էր արձակել գոհ, որովհետև այդ կանչերը նրանց զննելուց բացի ուրիշ նպատակ չէին հետապնդել։

Երբ Կ֊ն ժամը ինն անց կեսին տուն ահսավ, մուտքի մոտ մի պատանու տեսավ, որ, ոտքերը լայն դրած, կանգնել ու ծխամորճ էր ծխում։

― Ո՞վ եք Դուք,― իսկույն հարցրեց Կ֊ն ու դեմքը մոտեցրեց պատանուն․ միջանքցի կիսախավարը թույլ չէր տալիս լավ տեսնել։

― Դռնապահի տղան եմ, ողորմած պարոն,― տղան բերանից հանեց ծխամորճը և ճանապարհ տվեց։

― Դռնապանի տղա՞ն։― Կ֊ն ձեռնափայտով անհամբեր թակեց գետինը։

― Ողորմած պարոնն ինչ֊որ բա՞ն է ուզում։ Կանչե՞մ հորս։

― Ո՛չ, ո՛չ։― Կ֊ի ձայնի մեջ ներողմատության երանգ կար, կարծես տղան ինչ֊որ բատ բան էր թույլ տվել, իսկ ինքը ներում էր նրան։― Ամեն ինչ կարգին է,― ավելացրեց նա, շարունակեց ճանապարհը և, նախքան աստիճաններով վեր բարձրանար, մի անգամ էլ շուռ եկավ։

Նա կարող էր ուղիղ իր սենյակը գնալ, բայց, քանի որ ուզում էր ֆրաու Գրուբախի հետ խոսել, բացեց նրա դուռը։ Ֆրաու Գրուբախը նստել էր սեղանի մոտ, ձեռքին գործած գուլպա էր, և սեղանինէլ մի ամբողջ կույտ հին գուլպա էր լցված։ Կ֊ն՝ ցրված, ներողություն խնդրեց, որ այդպես ուշ ժամի է անհանգստացնում, սակայն ֆրաու Գրուբախը շատ բարեկամաբար էր տրամադրված և ոչ մի ներողության մասին չուզեց լսել․ նա միշտ պատրաստ է լսել Կ֊ին, Կ֊ն ախր շատ լավ գիտե, որ ինքը նրա ամենալվ ու ամենասիրելի կենվորն է։ Կ֊ն շուրջը նայեց։ Սենյակում ամեն ինչ առաջվա պես էր․ նախաճաշի սպասքը, որ առաջ պատուհանի մոտ էր դրված՝ փոքր սեղանին, նույնպես վերցված էր։

«Կանացի ձեռքերը առանց աղմուկ հանելու շատ բան են անում»,― մտածեց նա ու որոշակի երախտագիտությամբ նայեց ֆրաու Գրուբախին․ ինքն հաստատ տեղնուտեղը կփշրեր սպասքը և չէր կարողանա դուրս տանել։

― Ինչո՞ւ եք աշխատում այս ուշ ժամին։― Նրանք երկուսով նստել էին սեղանի մոտ, և Կ֊ն ժամանակ առ ժամանակ ձեռքը մտցնում էր գուլպաների կույտի մեջ։

― Անելիք շատ կա։ Ցերեկները կենվորների տրամադրության տակ եմ, եթե ուզում եմ իմ իրերը կարգի բերել, միայն երեկոներն են մնում։

― Երևի ես էլ այսօր արտասովոր աշխատանք պատճառեցի Ձեզ։

― Այդ ինչպե՞ս։― Թեթևակի աշխուժանալով հարցրեց ֆրաու Գրուբախը․ գուլպան մնացել էր նրա գոգին։

― Նկատի ունեմ առավոտվա տղամարդկանց։

― Ահա՜ թե ինչ,― ասաց նա ու վերագտավ իր հանգիստը։― Դա ինձ առանձնապես ոչ մի դժվարություն չպատճառեց։

Կ֊ն անձայն հետևեց, թե ինչպես ֆրաու Գրուբախը նորից ձեռքն առավ գուլպան։ «Նա կարծես զարմանում է, որ ես այդ մասին եմ խոսում,― մտածեց Կ֊ն։― Կարծես ճիշտ չի համարում, որ խոսք եմ բացում։ Կարևորն այն է, որ ես եմ սկսում։ Միայն այս ծեր կնոջ հետ եմ կարող խոսել այդ թեմայով»։

― Ինչ ուզում է լինի,― բարձրաձայն ավելացրեց նա,― այնուամենայնիվ, Ձեզ ավելորդ հոգս պատճառեց։ Սակայն դա այլևս չի կրկնվի։

― Ոչ, դա այլևս չի կրկնվի,― հաստատեց ֆրաու Գրուբախը և թախծոտ ժպիտով նայեց Կ֊ին։

― Դուք լո՞ւրջ եք ասում,― հարցրեց Կ֊ն։

― Այո,― ավելի մեղմ ասաց նա։― Սակայն, ամենից առաջ, Դուք չպետք է եղածը շատ ծանր ընդունեք։ Ինչ ասես չի կատարվում կյանքում։ Քանի որ այդպես անկեղծ եք խոսում ինձ հետ, պարոն Կ․, կարող եմ խոստովանել․ ես դռան հետևից մի փոքր ականջ եմ դրել, և հետո՝ երկու պահակները որոշ բաներ պատմել են ինձ։ Խոսքը Ձեր բարեկեցության մասին է, և դա ինձ շատ է ուրախացնում։ Թերևս ավելի շատ, քան պետք է լիներ, որովհետև ես միայն Ձեր բնակարանատիրուհին եմ։ Ուրեմն, ես որոշ բաներ լսեցի, սակայն չեմ կարող ասել, թե դրանցում առանձնապես վատ բան կար։ Ոչ։ Դուք թեև ձերբակալված եք, բայց ոչ այնպես, ինչպես գողի մեկը կլիներ։ Գողի նման ձերբակալված լինելը շատ վատ է, մինչդեռ սա․․․ Ինձ ինչ֊որ տեղ ուսուցողական բնույթի թվաց։ Կներեք ինձ, եթե որևէ հիմար բան ասեմ․ դա ինձ ուսուցողական այնպիսի բան թվաց, որ ես չեմ հասկանում և որը, սակայն, չպետք է հասկացվի։

― Ասվածը բնավ հիմարություն չէ, ֆրաու Գրուբախ։ Ես էլ առնվազն Ձեզ նման եմ մտածում, սակայն, ամբողջությամբ վերցրած, այս ամենի մասին ավելի խիստ կարծիքի եմ, քան Դուք, և կատարվածը բնավ ոչ թե ուսուցողական բան եմ համարում, այլ՝ ընդհանրապես ոչինչ։ Ինձ հանկարծակիի բերեցին․ այդպես է։ Եթե արթնանալուց անմիջապես հետո չթողնեի, որ Աննայի ներս չգալը շփոթեցներ ինձ, վեր կենայի և առանց մեկնումեկին հաշվի առնելու (ով էլ որ ճանապարհս փակեր) Ձեզ մոտ եկած լինեի, այս անգամ որպես բացառություն խոհանոցում նախաճաշեի, Ձեզ խնդրեի իմ սենյակից բերել շորերս, կարճ ասած, եթե ավելի խելամիտ գտնվեի, ապա ոչինչ չէր պատահի, և ինչ լինելու էր, կկանխվեր։ Բայց ո՞ւմ մտքով կանցներ։ Բանկում, օրինակ, ես միշտ ուշադիր եմ, և հնարավոր չէ, որ այնտեղ նման բան կատարվեր։ Այնտեղ ես հատուկ ծառա ունեմ, ընդհանուր գործածության և գրասենյակային հեռախոսները դրված են դիմացս՝ սեղանին, մարդիկ են գալիս շարունակ, այցելուներ, ծառայողներ, դրանից բացի (ամենից առաջ), ես այնտեղ միշտ զբաղված եմ և, հետևաբար, զգոն։ Ինձ ուղղակի հաճույք կպատճառեր այնտեղ նման գործի հետ առնչվելը։ Եղածն անցած է, և ես, ճիշտն ասած, չէի ուզենա այլևս այդ մասին խոսել։ Միայն Ձեր կարծիքը, Ձեզ նման խելամիտ կնոջ կարծքիը կուզենայի լսել և շատ գոհ եմ, որ այդ հարցում մենք համամիտ ենք։ Դեհ, տվեք ինձ Ձեր ձեռքը։ Այդպիսի զուգադիպությունը պետք է ձեռքսեղմումով վավերացվի։

«Վերակացուն չտվեց ձեռքը։ Արդյո՞ք նա կմեկնի»,― մտածեց Կ֊ն և ֆրաու Գրուբախին նայեց արդեն ոչ նախկին հայացքով, այլ՝ քննախույզ։

Որովհետև Կ֊ն ոտքի էր կանգնել, ֆրաու Գրուբախը նույնպես ելավ տեղից։ Նա մի փոքր շփոթված էր երևում, Կ֊ի ասածներից ամեն ինչ չէ, որ հասկանալի էր եղել նրան, այդ շփոթվածության պատճառով նա մի բան ասաց, որ չէր ուզում ասած լինել բնավ, և որը տեղին չէր բոլորովին։

― Այդքան ծանր մի տարեք, պարոն Կ․։― Նրա ձայնը արտասվախառն էր ու, բնական է՝ նաև մոռացավ ձեռքսեղմումը։

― Չգիտեի, որ ծանր եմ տանում։― Հանկարծ հոգնածություն զգալով և այդ կնոջ հավանությունների արժեքազուրկ լինելը գիտակցելով ասաց Կ֊ն։― Ֆրոյլայն Բյուրստները տա՞նն է,― դռանն հասնելով, հարցրեց նա։

― Ոչ։― Չոր տեղեկություն տալու ժամանակ ֆրաու Գրուբախը ժպտաց ուշացած, խոհեմ կարեկցանքով։― Թատրոն է գնացել։ Բա՞ն էիք ուզում։ Որևէ բան հայտնե՞մ նրան։

― Ես մի քանի խոսք էի ուզում փոխանակել նրա հետ։

― Ցավոք, չգիտեմ, թե երբ կգա։ Թատրոն գնացած օրերին սովորաբար ուշ է վերադառնում։

― Կարևոր չէ։― Ասաց Կ֊ն, ուզեց դուրս գալ և, գլուխը կախ, դեպի դուռը շուռ եկավ։― Ուզում էի միայն ներողություն խնդրել, որ այսօր զբաղեցրել էի նրա սենյակը։

― Կարիք չկա, պարոն Կ․։ Դուք չափազանց նրբազգաց եք։ Ֆրոյլայնը ոչ մի բանից տեղյակ չէ։ Նա վաղ առավոտվանից դեռ տուն չի եկել և, հետո, ամեն ինչ կարգի է բերված։ Ինքներդ նայեք։― Նա բացեց ֆրոյլայն Բյուրստների սենյակի դուռը։

― Շնորհակալություն, հավատում եմ,― ասաց Կ֊ն, բայց մոտեցավ բաց դռանը։ Լուսնի խաղաղ լույս կար սենյակում, որքանով որ կարելի էր տեսնել, իրոք, ամեն բան իր տեղում էր, վերնաշապիկը նույնպես, այլևս պատուհանի բռնակից կախված չէր։ Աչքի էին զարնում մահճակալի վրա բարձր դարսած բարձերը, որոնք մասամբ լուսնալույսի երիզի մեջ էին։

― Ֆրոյլայնը հաճախ է ուշ տուն գալիս։― Ասաց Կ֊ն և այնպես նայեց ֆրաու Գրուբախին, կարծես նա էր դրա համար պատասխանատու։

― Բոլոր ջահելների նման․․․― արդարացնելով պատասխանեց ֆրաու Գրուբախը։

― Իհարկե, իհարկե, բայց այդպես կարող է հեռուն գնալ։

― Կարող է։ Շատ իրավացի եք, պարոն Կ․։ Թերևս, նույնիսկ այս դեպքում։ Ես բոլորովին չեմ ուզում ֆրոյլայն Բյուրստներին զրպարտել։ Ինչ խոսք, նա լավ, հաճելի աղջիկ է, բարեհաճ է, կարգին, աշխատասեր, ես այդ ամենը շատ եմ գնահատում, բայց ինչ որ ճիշտ է, ճիշտ է․ նա պետք է որ ավելի հպարտ և զուսպ լիներ։ Այս ամիս ես նրան արդեն երկու անգամ տեսել եմ հետ ընկած փողոցներում, և ամեն անգամ՝ տարբեր պարոնների հետ։ Ինձ համար շատ տհաճ է, ես միայն Ձեր, աստված վկա, միայն Ձեզ եմ պատմում, պարոն Կ․, սակայն խիստ հնարավոր է, որ այդ մասին նաև ֆրոյլայնի հետ խոսեմ։ Իմիջիայլոց, միայն դա չէր, որ իմ մեջ կասկած է հարուցում։

― Դուք մոլորության մեջ եք,― կատաղած ասաց Կ֊ն, որովհետև անզոր էր զայրույթը թաքցնել։― Ի դեպ, Դուք բացահայտ սխալ հասկացաք նաև ֆրոյլայնի մասին արած իմ դիտողությունը։ Ես նրան շատ լավ եմ ճանաչում, և Ձեր ասածներից ոչ մեկը ճիշտ չէ։ Այսինքն, ես գուցե շատ հեռու եմ գնում։ Չեմ ուզում խանգարել Ձեզ։ Ասեք նրան, ինչ ուզում եք։ Բարի գիշեր։

― Պարոն Կ․;― Խնդրագին արտաբերեց ֆրաու Գրուբախը և շտապեց նրա հետևից։ Կ֊ն արդեն բացել էր սենյակի դուռը։― Ես ախր առայժմ չեմ ուզում խոսել ֆրոյլայնի հետ։ Իհարկե, նախ ուզում եմ ավելի ալվ ճանաչել նրան և, հետո, միայն Ձեզ վստահեցի իմ գիտեցածը։ Ի վերջո, եթե մարդ ուզում է մաքուր պահել իր պանսիոնը, բոլոր կենվորները պետք է տեղյակ լինեն պահանջներին։ Ես դրանից բացի ուրիշ բանի չեմ ձգտում։

― Մաքրութո՛ւն։― Դռան ճեղքից բղավեց Կ֊ն։― Եթե ուզում եք պանսիոնատը մաքուր պահել, նախ պետք է ինձ հեռացնեք։― Նա դուռը վրա խփեց և այլևս ուշադրություն չդարձրեց կամաց թակոցներին։

Կ֊ն քնելու ցանկություն չուներ, ընդհակառակը, նա որոշեց առայժմ արթուն մնալ, առիթի դեպքում ճշտել նաև, թե երբ կգա ֆրոյլայն Բյուրստները, և, որքան էլ անհարմար թվար, գուցեև հարավոր լիներ նրա հետ մի քանի խոսք փոխանակել։ Պատուհանագոգին երկար մեկնված, նա մի պահ նույնիսկ որոշեց պատժել ֆրաու Գրուբախին․ ամեն ինչ պատմել ֆրոյլայն Բյուրստներին և միասին լուծարքի ենթարկել պանսիոնատը։ Սակայն այդ միտքը սարսափելի չափազանցված թվաց, և նա նույնիսկ կասկածեց, որ լուծարքի ենթարկելը և բնակարանը փոխելը առավոտվա դեպքերով են պայմանավորված։ Դրանից ավելի անիմաստ, անմիտ ու արգահատելի ոչինչ հնարավոր չէր հորինել։

Երբ Կ֊ն ձանձրացավ դատարկ փողոցին նայելուց, պառկեց բազմոցին։ Մինչ այդ նա փոքր ճեղքի չափով բացեց սենյակի դուռը, րո պառկած տեղից կարողանար տեսնել ամեն ներս մտնողի և համարյա մինչև ժամը տասնմեկը պառկեց հանգիստ, սիգար ծխելով։ Դրանից հետո այլևս չկարողացավ պառկած մնալ ու դուրս եկավ նախասենյակ․ կարծես դրանով կարող էր արագացնել ֆրոյլայն Բյուրստների վերադարձը։ Կ֊ն ֆրոյլայն Բյուրսներին տեսնելու առանձնակի ոչ մի պատճառ չուներ, նա չէր կարող նույնիսկ լավ հիշել, թե ինչպիսի տեսք ուներ ֆրոյլայնը, սակայն այժմ ուզում էր խոսել նրա հետ, և նրան հուզում էր այն հանգամանքը, որ ֆրոյլայն Բյուրստները, ուշ վերադառնալով, այդ օրվա ավարտին անգամ անհանգստություն ու անկարգություն էր մտցնում։

Նորից ֆրոյլայն Բյուրսնտերն էր մեղավոր, որ Կ֊ն չընթրեց և բաց թողեց այսօրվա համար նախատեսված հանդիպումը Էլզայի մոտ։ Այդ բացթողումները Կ֊ն կարող էր լրացնել, եթե այժմ գնար Էլզայի աշխատավայր֊գինետունը։ Նա մտադիր էր այդպես էլ վարվել, բայց միայն ֆրոյլայն Բյուրստների հետ զրուցելուց հետո։

Ժամը տասներկուսին մոտ էր արդեն, երբ սանդուղքների վրա լսվեց վերև բարձրացող ինչ֊որ մեկի ոտքերի ձայնը։ Կ֊ն, որ, մտքերին անձնատուր, աղմուկով ետուառաջ էր քայլում նախասենյակում (կարծես իր սենյակում լիներ), անցավ դռան հետևը։ Եկողը ֆրոյլայն Բյուրստներն էր․ դողացնելով, նա նեղ ուսերին էր առել մետաքսյա գլխաշորը։ Հաջորդ պահին նա իր սենյակը կգնար, իսկ Կ֊ն, ինչ խոսք, կեսգիշերին իրավունք չէր ունենա նրա սենյակը մտնել։ Ուրեմն պետք էր այժմ խոսել, սակայն, դժբախտաբար, նա մոռացել էր վառել իր սենյակի լույսը, իսկ մութ սենյակից դուրս գալը հարձակման տպավորություն կթողներ և, ամենաքիչը, խիստ կվախեցներ ֆրոյլայնին։ Անօգնական դրության մեջ, քանի որ կորցնելու ժամանակ չուներ, նա դռան ճեղքից շշնջաց։

― Ֆրոյլայն Բյուրստնե՜ր․․․,― Նրա ձայնը ավելի շուտ որպես խնդրանք հնչեց։

― Ո՞վ կա այստեղ,― հարցրեց ֆրոյլայն Բյուրստներն ու, աչքերը լայն բացելով, շուրջը նայեց։

― Ես եմ։― Առաջ եկավ Կ֊ն։

― Ախ, պարոն Կ․,― ժպտաց ֆրոյլայն Բյուրստներն ու պարզեց ձեռքը։― Բարի երեկո։

― Ես ուզում էի մի քիչ խոսել Ձեզ հետ։ Թույլ կտա՞ք։

― Հիմա՞, այս րոպեի՞ն է պետք խոսել։ Փոքր֊ինչ տարօրինակ է, այնպես չէ՞։

― Ես ժամը իննից Ձեզ եմ սպասում։

― Այո, ես թատրոն էի գնացել։ Ես, ախր, ոչինչ չգիտեի Ձեր մասին։

― Ձեզ հետ խոսելու պատճառը միայն այսօր տեղի ունեցած դեպքն է։

― Այդպես։ Ես, իհարկե, սկզբունքորեն ոչ մի առարկություն չունեմ, միայն թե սարսափելի հոգնած եմ։ Մի քանի րոպեով եկեք իմ սենյակը։ Այստեղ մենք ոչ մի դեպքում չենք կարողանա զրուցել և կարթնացնենք բոլորին։ Իսկ եթե արթնանալու պատճառը մենք դառնանք, ինձ համար ավելի տհաճ կլինի։ Սպասեք մինչև սենյակիս լույսը վառեմ և հետո այստեղ հանգցրեք լույսը։

Կ֊ն այդպես էլ վարվեց և սպասեց, մինչև ֆրոյլայն Բյուրստները իր սենյակից ցածր ձայնով կանչեց։

― Նստեցեք։― Նա ցույց տվեց թախտը, իսկ ինքը, չնայած հոգնածությանը, որի մասին խոսում էր քիչ առաջ, մնաց մահճակալի գլխի մոտ կանգնած և նունիսկ չհանեց փոքրիկ, ծաղիկներով խիտ զարդարված գլխարկը։

― Ի՞նչ էիք ուզում, ուրեմն։ Ինձ համար իրոք, հետաքրքիր է։― Նա թեթևակի խաչեց ոտքերը։

― Դուք երևի ասեք, թե դա այնքան էլ շտապ չէր,― սկսեց Կ֊ն,― որ դրա քննարկումն այնքան էլ կարևոր չէ, բայց․․․

― Ներածական մասը ես միշտ բաց եմ թողնում։

― Դա հեշտացնում է գործը։ Այսօր առավոտյան Ձեր սենյակը՝ ինչ֊որ չափով իմ մեղքով, մի փոքր տակնուվրա է արվել։ Անծանոթ մարդիկ արեցին․ իմ կամքից անկախ էր և, ինչպես ասում են, մեղավորը ես էի։ Այդ պատճառով ուզում էի ներողություն խնդրել։

― Ի՞մ սենյակը։― Ֆրոյլայն Բյուրստները սենյակի փոխարեն Կ֊ին էր զննում։

― Հենց այդպես,― ասաց Կ֊ն, և նրանք առաջին անգամ իրար աչքերի մեջտ նայեցին։― Եվ այն մասին, թե ինչպես կատարվեց, չարժի որևէ բան ասել։

― Այո, բայց դա իսկապե՞ս միակ հետաքրքիր բանն է։

― Ոչ։

― Լավ,― ասաց ֆրոյլայն Բյուրստները։― Չեմ ուզում գաղտնիքների մեջ ներթափանցել։ Դուք պնդում եք, որ դա անհետաքրքիր է։ Ես էլ ոչնչով չեմ առարկի, իսկ որ ներողություն եք խնդրում, սիրով ներում եմ, մանավանդ որ անկարգության ոչ մի հետք չեմ կարող գտնել։― Նա ափերն ազդրերին ամուր սեղմած, մի պտույտ տվեց սենյակում և կանգնեց խսիրի մոտ։― Տեսեք, իմ լուսանկարներն իրոք խառնել են։ Զզվելի է։ Ուրեմն ինչ֊որ մեկը առանց իրավունքի եղել է իմ սենյակում։― Կ֊ն գլխով արեց և մտքում հայհոյեց Կամիներին, որն իր անիմաստ, զզվելի աշխուժությանը երբեք չէր կարողնաւոմ չափ ու սահման դնել։

― Տարօրինակ է,― ասաց ֆրոյլայն Բյուրստները,― որ ես եմ ստիպված արգելել Ձեզ այն, ինչ Դուք չպետք է թույլ տայիք Ձեզ։ Նկատի ունեմ իմ բացակայության ժամանակ այս սենյակը մտնելը։

― Ֆրոյլայն, ես ախր բացատրեցի Ձեզ։― Կ֊ն ևս մոտեցավ լուսանկարներին։― Ես չեմ եղել լուսանկարները խառնողը, բայց, քանի որ չեք հավատում, պետք էխոստովանեմ, որ հետաքննող խումբն իր հետ բերել էր բանկի երեք աշխատակիցների, և նրանցից մեկը, որին ես առաջին իսկ հնարավորության դեպքում դուրս կնետեմ բանկից, իրոք ձեռք է տվել լուսանկարներին։ Այո, այստեղ հետաքննող խումբ է եղել։― Ավելացրեց Կ֊ն, որովհետև ֆրոյլայն Բյուրստները հարցական հայացքով նրան էր նայում։

― Ձե՞ր պատճառով։

― Այո։

― Ոչ։― Բացականչեց ֆրոյլայնը և ծիծաղեց։

― Այո։― Համառեց Կ֊ն։― Կարծում եք ես անմե՞ղ եմ։

― Անմե՞ղ․․․ Ես չեմ ուզում հնարավոր ծանր հետևանքներ ունեցող անմիջական վճիռներ հանել, առավել ևս, որ Ձեզ էլ չեմ ճանաչում։ Ախր հանցագործը պետք է ծանր բան կատարած լինի, որ նրա հետևից շտապ կարգով հետաքննչական հանձնաժողով ուղարկեն։ Իսկ որովհետև Դուք ազատ եք․․․ Ձեր հանգիստ շարժուձևերից եմ ենթադրում, որ գոնե բանտից չեք փախել, և կարող եմ ասել, որ ոչ մի հանցանք չեք կատարել։

― Այո, բայց հետաքննչական հանձնաժողովը կարող է ճշտած լինել․ ես անմե՞ղ եմ, թե՞, ինչպես ենթադրվեց՝ ոչ այնքան մեղավոր։

― Իհարկե։― Չափազանց ուշադիր ասաց ֆրոյլայն Բյուրստները։

― Տեսնո՞ւմ եք,― ասաց Կ֊ն։― Դատական գործերում Դուք այնքան էլ փորձ չունեք։

― Իրոք որ չունեմ։ Հաճախ եմ զգացել։ Ես կուզեի ամեն ինչ իմանալ, և հենց դատական գործերն են ինձ անչափ հետաքրքրում։ Դատարանը արմանալի գրավչություն ունի, չէ՞։ Այդ ուղղությամբ ես իմ գիտելիքները կկատարելագործեմ հաստատ, որովհետև հաջորդ ամսից գործի կանցնեմ փաստաբանական բյուրոյի գրասենյակում։

― Հրաշալի է։ Այդ դեպքում դատավարության ժամանակ կկարողանք որոշ չափով օգնել ինձ։

― Հնարավոր է։ Իսկ ինչո՞ւ ոչ։ Հաճույքով կկիրառեմ իմ գիտելիքները։

― Ես էլ եմ լուրջ ասում։ Կամ, առնվազն Ձեզ նման․ կիսալուրջ։ Փաստաբան հրավիրելու համար գործը շատ աննշան է, սակայն խորհրդատուն ինձ պետք կգա։

― Այո, բայց եթե ես պետք է խորհրդառու լինեմ, ապա պետք է իմանամ, թե բանն ի՞նչ է։

― Ամբողջ բարդույթյունն այն է, որ ես էլ չգիտեմ, թե բանն ինչ է։

― Այսինքն, Դուք ուզում եք ինձ ծաղրած լինել,― չափազանց հիասթափված ասաց ֆրոյլայն Բյուրստները։― Դրա համար բոլորովին կարիք չկար այս ուշ գիշերային ժամն ընտրել։

Նա հեռացավ լուսանկարների մոտից, ուր նրանք այդքան ժամանակ կանգնած էին միասին։

― Բայց ոչ, ֆրոյլայն։ Ես չեմ կատակում։ Չե՞ք ուզում հավատալ ինձ։ Ինչ գիտեի, պատմեցի, և նույնիսկ ավելի շատ, քան գիտեի, որովհետև դա բնավ էլ հետաքննչական հանձնաժողով չէր։ Ես եմ այդպես անվանում, որովհետև համապատասխան ուրիշ ոչ մի անուն չգիտեմ։ Անգամ ոչ մի բան չստուգեցին։ Միայն ձերբակալեցին։ Խումն էր ինձ ձերբակալողը։

― Իսկ ինչպե՞ս։― Ֆրոյլայն Բյուրսնտերը նստել էր թախտին ու շարունակ ծիծաղում էր։

― Սարսափելի։― Ասաց Կ֊ն, բայց այդ պահին նա բոլորովին չէր մտածում կատարվածի մասին․ նրան համակել էր ֆրոյլայն Բյուրստների տեսքը։ Ֆրոյլայնը նստել էր դեմքը մի ձեռքին հենած, արմունկը դրել էր բարձին, մյուս ձեռքով դանդաղ շփում էր ազդրը։

― Շատ է ընդհանուր։

― Ի՞նչն է շատ ընդհանուր,― հարցրեց Կ֊ն, հետո հիշեցկատարվածն ու նորից հարցրեց։― Ցույց տա՞մ, թե ինչպես կատարվեց։― Նա ուզում էր շարժվել, բայցև չէր ուզում հեռանալ։

― Ես հոգնած եմ արդեն։

― Դուք այնքան ուշ եկաք։

― Բանն ավարտվում է նրանով, որ ես նախատինք եմ ստանում, և Դուք իրավացի եք, որովհետև ընդհանրապես չպետք է ներս թողած լինեի Ձեզ։ Ինչպես պարզվեց, կարիք էլ չկար։

― Կար։ Հիմա կտեսնեք,― ասաց Կ֊ն։― Կարելի՞ է Ձեր անկողնի մոտից հետ քաշել այս փոքր սեղանը։

― Ի՞նչ եք մտադիր անել,― առարկեք ֆրոյլայն Բյուրստները։― Իհարկե չի կարելի։

― Այդ դեպքում չեմ կարող ցույց տալ,― հուզված ասաց Կ֊ն, կարծես ֆրոյլայն Բյուրստները անչափ մեծ վնաս էր պատճառել նրան։

― Այո, եթե ցույց տալու համար է պետք, ապա զգուշությամբ քաշեք,― ասաց ֆրոյլայնը և, քիչ անց, ավելի թույլ ձայնով ավելացրեց։― Ես այնքան հոգնած եմ, որ պետք եղածից շատ ավելի եմ թույլ տալիս Ձեզ։

Կ֊ն սեղանը դրեց սենյակի կենտրոնում և նստեց հետևը։

― Դուք պետք է ճիշտ պատկերացում ունենաք գործող անձնաց մասին։ Դա շատ հետաքրքիր է։ Ես վերակացուն եմ, այնտեղ՝ ճամպրուկի վրա, նստած են երոկւ պահակները, լուսանկաների մոտ երեք երիտասարդներ են կանգնած, պատուհանի բռնակից (իմացեք պարզապես) սպիտակ վերնաշապիկ է կախ ընկած։ Դեհ, այժմ սկսվում է։ Հա, մոռացա ինձ։ Գլխավոր գործող անձը, այսինքն՝ ես, կանգնած եմ այստեղ, սեղանի դիմաց։ Վերակացուն շատ հարմար է տեղավորվել․ ոտքերն իրար վրա գցած, ձեռքն աթոռին։ Նմանը չունեցող մի հաստագլուխ։ Այժմ արդեն, իսկապես, սկսվում է։ Վերակացուն այնպես է բղավում, կարծես ինձ արթնացնել է պետք։ Նա իսկապես բղավում է։ Ես ուզում եմ, որ Դուք հստակ պատկերացնեք և, ցավոք, ստիպված եմ նույնպես բղավել։ Իմիջիայոլց, նա միայն իմ անունը տվեց։

Ծիծաղելով ականջ դնող ֆրոյլայն Բյուրստները ցուցամատը դրեց շուրթերին, ուզեց խանգարել Կ֊ի բղավելուն, սակայն արդեն ուշ էր․ Կ֊ն շատ էր կերպարի մեջ մտել։ Նա դանդաղ բղավեց․

― Յոզեֆ Կ․։

Պետք է ասել, որ նա ոչ այնքան բարձր բաղվեց, ինչպես սկզբում էր սպառնում, և որ կանչը, հանկարածկի արտաբերվելուց հետո միայն, թվաց, թե տարածվում է սենյակում։

Կողքի սենյակի դուռը կտրուկ, ուժգին, մի քանի անգամ թակեցին։ Ֆրոյլայն Բյուրստները գունատվեց, ձեռքը դրեց սրտին։ Այդ տեսնելով, Կ֊ն ավելի վախեցավ, որովհետև նա մի պահ դեռ անկարող էր առավոտվա դեպքերից և աղջկանից բացի՝ ում ներկայացնում էր կատարվածը, ուրիշ բանի մասին մտածել։ Հազիվ ուշքի եկած, նա նետվեց ֆրոյլայն Բյուրստների կողմը և վերցրեց նրա ձեռքը։

― Մի վախեցեք,― շշնջաց նա։― Ես ամեն ինչ կդասավորեմ։ Բայց ո՞վ կարող է լինել։ Այս կողմում, ախր, միայն հյուրասենյակն է, իսկ այնտեղ ոչ ոք չէր քնում։

― Ոչ,― Կ֊ի ականջին շշնջաց ֆրոյլայն Բյուրստները։― Երկվանից այնտեղ մի կապիտակ է քնում, ֆրաու Գրուբախի ազգականն է։ Այժմ արդեն ոչ մի ազատ սենյակ չկա։ Ես էլ իմ մոռացել։ Դուք այնպես բղավեցիք։ Ես ինձ շատ վատ եմ զգում։

― Իզուր,― ասաց Կ֊ն, և երբ ֆրոյլայն Բյուրստները նորից խոնարհվեց բարձին, համբուրեց նրա ճակատը։

― Հեռու, հեռու,― ասաց ֆրոյալյն Բյուրստներն ու շտապ ուղղվեց։― Գնացեք, գնացեք, ախր։ Ի՞նչ եք ուզում։ Նա դռան մոտ ականջ է դնում, լսում է ամեն ինչ։ Ինչպե՜ս եք տանջում ինձ։

― Մինչև փոքր֊ինչ չհանգստանաք, ես չեմ հեռանա։ Եկեք սենյակի մյուս անկյունը, այնտեղ նա չի կարող մեզ լսել։― Ֆրոյլայն Բյուրստները թույլ տվեց, որ Կ֊ն իրեն այն կողմ տանի։― Դուք չեք մտածում,― շարունակեց Կ֊ն,― որ խոսքը, թեպետ Ձեզ համար տհաճության մասին է, բայց ոչ վտանգի։ Դուք չգիտեք, թե ֆրաու Գրուբախը (թեև կապիտանը նրա ազգականն է, բայց պանսիոնատում նրան է պատկանում որևէ հարց լուծելու իրավունքը) ինչքան է հարգում ինձ, և ինչ ասում եմ, հավատում է։ Դրանիցբաից, նա ինձնից նաև կախում ունի․ մի մեծ գումար է պարտք։ Եթե համաձայն եք, ապա մեր մեկտեղ լինելու համար բացատրություն պահանջող նար ամեն մի հարցի պատասխանը ինձ վրա եմ վերցնում և երաշխավորում եմ ֆրաու Գրուբախին այն աստիճանի հասցնել, որ բացատրությանը, ոչ մի հասարակության մեջ, այլև իրականում, անկեղծորեն հավատա։ Միաժամանակ Դուք ոչ մի հարցում չպետք է խնայեք ինձ։ Ուզո՞ւմ եք, ասեք, թե հարձակվել եմ Ձեզ վրա։ Ֆրաու Գրուբախը, այդպես տեղեկացված լինելով հանդերձ, կհավատա, առանց իմ հանդեպ հավատը կորցնելու։ Այդքան որ կախում ունի ինձնից։

Ֆրոյլայն Բյուրստները լուռը և մի փոքր կծկված կանգնել, նայում էր դիմացը՝ հատակին։

― Ինչո՞ւ չպետք է ֆրաու Գրուբախը հավատա, որ հարձակվել եմ Ձեզ վրա,― ավելացրեց Կ֊ն։ Նա միայն ֆրոյլայն Բյուրստների մազերն էր տեսնում, երկու մասի բաժանված, փոքր ինչ գզգզված, ամուր կապված կարմրավուն մազերը։ Կ֊ն կարծում էր, թե ֆրոյալյնը հայացքն իր կողմը կդարձնի, սակայն նա՝ առանց դիրքը փոխելու, ասաց․

― Ներեցեք, ես հանկարածկի թակոցից վախեցա, և ոչ թե այն հետևանքից, որ կարող է բերել կապիտանի ներկայությունը։ Այնպես լուռ էր Ձեր բաավոցից հետո, և հանկարծ բախեցին։ Դա էր իմ այդպես վախենալու պատճառը։ Ես դռան կողքին էր կանգնած, համարյա իմ կողքին բախեցին։ Ձեր առաջարկների համար շնորհակալ եմ, սակայն չեմ ընդունում։ Այն ամենի համար, ինչ կատարվում է իմ սենյակում, կարող եմ անձամբ պատասխան տալ, թեկուզ ում էլ որ հարկավոր լինի։ Ես զարմանում եմ․ ինչպե՞ս չեք նկատում, թե լավ մտադրությունների հետ մեկտեղ՝ որոնք, իհարկե, ես ընդունում եմ, ինձ ուղղված ինչպիսի վիրավորանք կա Ձեր խոսքերում։ Սակայն գնացեք այժմ, մենակ թողեք ինձ։ Այս րոպեին դա ինձ ավելի անհրաժեշտ է, քան քիչ առաջ։ Մի քանի րոպեն, ինչի համար խնդրեցիք, արդեն կես ժամ է դարձել և ավելի շատ։

― Բայց Դուք չե՞ք զայրանում ինձ վրա։― Կ֊ն բռնեց նրա ձեռքը, հետո՝ դաստակը։

― Ո՛չ, ո՛չ,― պատասխանեց ֆրոյլայնը և կողքի տարավ ձեռքը։― Ես երբեք և ոչ ոքի վրա չեմ զայրանում։

Կ֊ն կրկին ձեռքն առավ նար դաստակը։ Ֆրոյլայն Բյուրստները համակերպվեց և այդպես Կ֊ին տարավ մինչև դուռը։ Կ֊ն հաստատ որոշել էր հեռանալ, սակայն դռան մոտ վարանեց մի պահ՝ կարծես չէր սպասում, թե այստեղ դուռ կտեսներ, իսկ ֆրոյլայն Բյուրստները ակնթարթն օգտագործեց ձեռքն ազատելու, դուռը բացելու, նախասենյակ դուրս սահելու և այնտեղից մեղմ ասելու համար․

― Դե եկեք, խնդրում եմ։ Տեսնո՞ւմ եք։― Նա ցույց տվեց կապիտանի դուռը, որի տակից լույս էր թափանցում։― Նա վառել է լույսը և մեր մասին է խոսում։

― Գալիս եմ,― ասաց Կ֊ն, առաջ վազեց, բռնեց նրան և վերջապես աղբյուր գտած, ջրի ձգողական ուժին հնազանդ, ծարաված գազանի նման համբուրեց նրա շուրթերը, հետո ամբողջ դեմքը, վերջում՝ պարանոցը և կոկորդի մոտ երկար պահեց շուրթերը։ Կապիտանի սենյակի աղմուկը ստիպեց նրան վեր նայել։

― Հիմա կգնամ,― ասաց նա և ուզեց ֆրոյլայն Բյուրստների անունը տալ, բայց չգիտեր այն։ Ֆրոյլայն Բյուրստները հոգնած գլխով արեց, կիսով չափ շրջված՝ համբույրի համար ձեռքը թողեց Կ֊ի ափի մեջ, այնպես, կարծես տեղյակ էլ չէր դրա գոյության մասին, և կռացած գնաց իր սենյակը։

Քիչ հետո Կ֊ն անկողին մտավ։ Նա շուտ քնեց, քնելուց առաջ դեռ մտածում էր իր արարքի մասին․ գոհ էր իրենից և զարմացավ, սակայն, որ էլ ավելի գոհ չէր։ Կապիտանի պատճառով նա լրջորեն մտահոգվեց ֆրոյլայն Բյուրստների մասին։

Կ֊ին հեռախոսով տեղյակ պահեցին, որ հաջորդ կիրակի օրը նար գործով նախնական կարճատև քննություն է տեղի ունենալու։ Նրա ուշադրությունը հարվիրեցին այն բանի վրա, որ նախնական քննություններըը եթե ոչ ամեն շաբաթ, ապա, թերևս, ավելի հաճախ, կանոնավոր կերպով իրար կհաջորդեն։ Դատավարությունը արագ վերջացնելը ձեռնտու է բոլորին, մյուս կողմից, սակայն, նախնական քննությունները պետք է բոլոր տեսանկյուններից հիմնովին լինեն, և երբեք չպետք է դրանցով պայմանավորված ջանքերը պատճառ դառնան դատավարության շատ երկար տևելուն։ Այդ իսկ պատճառով դատական մարմինները հանգել են այն եզրակացությանը, որ ելքը շուտ֊շուտ իրար հաջորդող, բայց կարճատև քննություններն են։ Դրա համար կիրակի օրն են ընտրել, որ Կ֊ի հիմնական գործին չխանգարեն։ Նախօրոք ենթադրել են, որ նա ևս կհամաձայնի։ Եթե հանկարծ Կ֊ն ուրիշ օր ցանկանա, ապա հնարավորին չափ կընդառաջենն նրան։ քննություններն, օրինակ, հնարավոր է նաև գիշերներն անցկացնել, բայց այդ ժամերին Կ֊ն երևի բավական առույգ չլինի։ Համենայնդեպս, քանի դեռ Կ֊ն չի առարկում, դրանք տեղի կունենան կիրակի օրերին, ինքնին հասկանալի է, որ նա անպայման պետք է ներկայանա, այդ բանը նրան, ինչ խոսք, կարիք չկա հիշեցնել։ Հայտնեցին տան համարը, ուր նախնական քննություն էր կայանալու․ այն գտնվում էր հեռու, արվարձանային փողոցում։ Այդ կողմերում Կ֊ն դեռ չէր եղել։

Տեղեկությունն իմանալուց հետո Կ֊ն առանց պատասխանելու կախեց խոսափողը։ Նա անմիջապես վճռեց կիրակի օրը գնալ։ Գնալ, իհարկե, պետք էր։ Դատավարությունն ընթացք էր առնում, ինքը պետք է դեմն առներ․ այս առաջին քննությունը միաժամանակ նաև վերջինը կդառնար։ Կ֊ն դեռ մտախոհ կանգնած էր հեռախոսի մոտ, երբ թիկունքում լսեց տնօրենի տեղակալի ձայնը․ նա զանգել էր ուզում, մինչդեռ Կ֊ն փակել էր ճանապարհը։

― Վա՞տ լուրեր են։― Ոչ թե ինչ֊որ բան իմանալու, այլ հեռախոսի մոտ տեղն ազատելու համար հենց այնպես հարցրեց տնօրենի տեղակալը։

― Ոչ, ոչ։― Կ֊ն զիջեց տեղը, բայց չհեռացավ։

Տնօրենի տեղակալը վերցրեց խոսափողը և, մինչ սպասում էր, որ կմիացնեն, խոսափողի վրայով դիմեց Կ֊ին։

― Մի հարց, պարոն Կ․։ Չէի՞ք ցանկանա կիակի առավոտյան առագաստանավով համատեղ զբոսանքի հաճույքը պատճառել ինձ։ Ավելի մեծ հասարակություն է հավաքվելու, նրանց մեջ, իհարկե, նաև Ձեր ծանոթները կլինեն։ Ի դեպ, դատախազ Հաստերերը՝ նույնպես։ Կգա՞ք։ Ուրախ կլինենք Ձեր ներկայությունը։

Կ֊ն փորձեց ուշադրություն դարձնել տնօրենի տեղակալի խոսքերին։ Նրա համար այնքան էլ անկարևոր չէր հրավերը, որովհետև տնօրենի տեղակալի հետ նա երբեք հաշտ չէր եղել։ Այս հարվերը նրա կողմից հաշտվելու փորձ էր, ցույց էր տալիս, թե որքան կարևոր դեմք է դարձել Կ֊ն, և բանկի երկրորդ խոշոր պաշտոնյան որքան արժեքավոր է համարում նրա բարեկամությունը կամ, առնվազն, անկողմնակալությունը։ Թեկուզև հեռախոսային զրույցին սպասելու ժամանակ, խոսափողի վրայով ասված, այս հրավերն, այնուամենայնիվ, տնօրենի տեղակալի նվաստացումն էր, իսկ Կ֊ն ստիպված էր երկրորդ նվաստացումը հասցնել նրան։

― Շատ շնորհակալություն,― ասաց նա,― բայց, ցավոք, կիրակի օրը ժամանակ չունեմ, մի առիթով արդեն խոստացել եմ։

― Ափսոս,― ասաց տնօրենի տեղակալը և անդրադարձավ այդ պահին միացված հեռախոսազրույցին։ Կարճ խոսակցություն չէր, մինչդեռ Կ֊ն իր ցրվածությամբ ամբողջ ժամանակ մնաց ապարատի մոտ կանգնած։ Միայն, երբ տնօրենի տեղկալաը վերջացրեց, նա վախեցավ և, իր այդտեղ իզուր կանգնելը ներելի դարձնելու համար, ասաց․

― Նոր զանգահարեցին և ասացին, որ ինչ֊որ տեղ գնամ, բայց մոռացան ժամը հայտնել։

― Մի անգամ ևս զանգեք, հարցրեք։― Առաջարկեց տնօրենի տեղակալը։

― Այնքան էլ կարևոր չէ։― Ասաց Կ֊ն, թեև դրանով նրա՝ քիչ առաջ հայտնած, իր նշանակությամբ արդեն անբավարար ներողությունն ավելի արժեզրկվեց։

Նրանք միասին հեռացան ապարատի մոտից, տնօրենի տեղկալաը հեռանալու ժամանակ տարբեր բաների մասին էր խոսում։ Կ֊ն ինքնիրեն ստիպում էր պատասխանել, սակայն մեծ մասամբ մտածում էր, որ ավելի լավկլինի, եթե կիրակի օրը ժամը իննին գնա, քանի որ աշխատանքային օրերին դատարաններն այդ ժամին են սկսում իրենց աշխատանքը։

Կիրակի օրը եղանակը մռայլ էր, Կ֊ն շատ էր հոգնած․ մշտական սեղանակիցների հետ կերուխումի պատճառով մինչև ուշ գիշեր հյուրանոցում էր եղել և քիչ էր մնացել, որ քնով անցներ։ Անելիքների մասին լավ մտածելու, շաբաթվա ընթացքում կազմած ծրագրեը դասավորելու ժամանակ անգամ չկար։ Նա շտապ հագնվեց և առանց նախաճաշելու վազեցնշված արվարձանը։ Զարմանալին այն էր, որ թեև շուրջը նայելու քիչ ժամանակ ուներ, այնուամենայնիվ հանդիպեց իր գործին մասնակից երեք ծառայողներին՝ Ռաբենշտայներին, Կուլլիխին և Կամիներին։ Առաջին երկուսը էլեկտրաքարշի մեջ նստած հատեցին֊անցան Կ֊ի ճանապարհը, իսկ Կամիները նստել էր սրճարաններից մեկի դարատափում, և, պահը, երբ Կ֊ն անցավ, հետաքրքրված թեքվեց բազրիքի վրա։ Նրանք բոլորն էլ, հավանաբար, նայեցին իր հետևից և զարմացան, թե ինչպես էր վազում իրենց վերադասը։ Անհասկանալի մի կամակորություն Կ֊ին հետ պահեց մեքենա նստելուց։ Ամեն մի, թեկուզ աննշան, օտար օգնությունից նա զզվանք էր զգում, միաժամանակ չէր ուզում որևէ մեկին զբաղեցրած լինել և դրանով, հենց թեկուզ նվազագույնս, հաղորդակից դարձնել գործին։ Դրանից բացի բոլորովին ցանկություն չուներ չափից դուրս մեծ ճշտապահությամբ նվաստանալ քննչական հանձնաժողովի մոտ։ Ու թեև ներկայանալու ստույգ ժամը նշված չէր, այժմ նա միայն վազում էր, որ հնարավորության դեպքում ժամը իննին լիներ տեղում։ Նա կարծում էր, թե դեռ հեռվից որևէ առանձհանատուկ նշանի (հստակ չէր պատկերացնում, թե ինչ) կամ մուտքի մոտ խռնված բազմության շնորհիվ կճանաչի այդ տունը։ Սակայն Հուլիուսշտրասեն, ուր պետք է գտնվելիս լիներ տունը, և որի ծայրին Կ֊ն մի պահ կանգ առավ, երկու կողմերից համարյա միատեսակ, բարձր, գորշ, աղքատ մարդկանցով բնակեցված, վարձու տրվող տներով լի փողոց էր։ Այժմ՝ կիրակի առավոտյան, պատուհանների մեծ մասը զբաղեցված էր․ տղամարդիկ շապկանց կապվել էին դուրս, ծխում էին կամ փոքր երեխաներին էին զգույշ ու քնքշորեն պահել պատուհանների գոգերին։ Մնացած պատուհանները ծածկված էին սավաններով, նարնցից մեկի վերևից երևուևմ էր մի կնոջ մազախռիվ գլուծխը։ Նրբանցքի երկու կողմերից մադրիկ իրար ձայն էին տալիս, այդ կանչերը ազդում էին Կ֊ի վրա՝ բարձր ճիչ ու ծիծաղ էին թվում։ Երկար փողոցում կանոնավոր հեռավորությամբ շարված էին փոքր, նկուղային խանութները, որտեղից մթերք գնել կարելի էր միայն մի քանի աստիճան իջնելուց և ներս մտնելուց հետո։ Կանայք ներսուդուրս էին անում կամ մայթերին կանգնած զրուցում էին։ Մի մրգավաճառ, որ պատուհաններից դուրս կախվածներին իր ապրանքն էր առաջարկում, քիչ էր մնում սայլակով գետին գլորեր իրենից ոչ պակաս անուշադիր կանգնած Կ֊ին։ Պատուհաններից մեկից լսվում էր քաղաքի բարեկեցիկ արվարձաններում ձեռք բերված գրամոֆոնի ջղեր քայքայող նվագը։

Կ֊ն դանդաղ խորացավ նրբանցքի մեջ։ Կարծես այժմ արդեն ժամանակ ուներ կամ քննիչը պատուհաններից մեկից տեսնում էր իրեն և տեղյակ էր ուրեմն, որ ինքը ճիշտ ժամանակին է եկել։ Ժամը իննից մի քանի րոպե էր անցել։ Նշված տունը բավական հեռու էր ընկած և անսովոր կերպով ձգված էր․ հատկապես մուտքի դարպասն էր բարձր, լայն։ Դարպասը հաստատ նախատեսված էր ապրանքային տարբեր խանութների պատկանող, գործատների վերտառությունը կորղ (դրանցից մի քանիսին Կ֊ն բանկից էր ծանոթ) բեռնատար սայելրի համար, որոնք խցանել էին ընդարձակ բակը։ Հակառակ իր սովորության, այդ ամեն անկարևոր բաներով տարված, նա մի պահ մնաց մուտքի մոտ կանգնած։ Նրանցից քիչ հեռու, արկղի վրա ոտաբոբիկ մի մարդ էր նստած և թերթ էր կարդում։ Ձեռնասայլակի վրա երկու տղա էին ճոճվում, ջրի պոմպի մոտ, գիշերազգեստը հագին, մի վտիտ աղջիկ էր կանգնել և, մինչև ջուրը նրա ամանն էր լցվում, նայում էր Կ֊ին։

Բակի անկյունում երկու պատուհանների միջև պարան էր ձգված, վրան՝ կախված լվացք։ Ներքևում կանգնած մարդը երբեմն֊երբեմն ձայն տալով ղեկավարում էր աշխատանքը։ Քննչական սենյակը գտնելու համար Կ֊ն շրջվեց աստիճանի կողմը, սակայն նորից կանգնեց լուռ, որովհետև այդ աստիճանից բացի բակ դուրս եկող երեք տարբեր մուտքեր տեսավ, բացի այդ, թվաց, թե բակի խորքում գտնվող անցումը երկրորդ բակն է տանում։ Նա զայրացավ, որ սենյակի դիրքը ճշգրիտ չեն նկարագրել (զարմանալի անտարբերությամբ կամ անփութությամբ էին վարվել իր հետ), մտադրվեց աղմուկ բարձրացնել և հստակություն մտցնել այդ հարցում։ Ի վերջո նա բարձրացավ աստիճանն ի վեր և հիշեց պահակ Վիլլեմի խոսքը․ հանցանքն է դատարան առաջնորդում։ Հետևաբար, քննչական սենյակը պետք է պատահաբար ընտրված աստիճանների մոտ լիներ։ Վեր բարձրանալիս նա խանգարում էր ասիտճանների վրա խաղացող երեխաներին, որոնց չարացած էին նայում, երբ Կ֊ն անցնում էր իրենց արանքով։

«Հաջորդ անգամ գալուց շաքարի մի ամբողջ գործարան կվերցնեմ հետս, որ սիրաշահեմ սրանց, կամ էլ՝ ձողափայտ, որ քշեմ»,― մտածեց նա։

Երկրորդ հարկի հարակի մոտ կանգնած, նա ստիպված էր մի փոքր սպասել նույնիսկ, մինչև հոլը դադարեց պտտվել, իսկ այդ ընթացքում թափառաշրջիկի աղավաղված դեմքով երկու տղաներ բռնել էին նրա շալվարից։ Եթե ուզում էր ազատվել նրանցից, պետք է թափ տար ոտքերը, բայց այդպես ցավ կպատճառեր նրանց, մինչդեռ վախենում էր աղմուկ բարձրացնելուց։

Անմիջապես երկրորդ հարկից սկսվեց իսկական փնտրտուքը։ Որովհետև չէր կարող հարցնել քննչական հանձնաժողովի մասին, ոմն մի կահույքագործի Լանցի ազգանուն հնարեց։ Անունը մինտն ընկավ, քանի որ ֆրաու Գրուբախի ազգական կապիտանը նույնպես Լանց ազգանունն էր կրում։ Այժմ Կ֊ն ուզում էր բոլոր բնակարաններում հարցնել՝ արդյոք այստե՞ղ է ապրում կահույքագործ Լանցը․ այդ կերպ սենյակների ներսը նայելու հնարավորություն կստանար։ Սակայն պարզվեց, որ ներս նայելը հնարավոր է առանց այլևայլի, որովհետև համարյա բոլոր դռները բաց էին, երեխաները ներսուդուրս էին վազվզում։ Որպես կանոն, դրանք փոքր, մի պատուհան ունեցող սենյակներ էին, որ միաժամանակ խոհանոցի դեր էին կատարում․ մի քանի կանայք ծծկեր երեխաները գրկներին, ազատ ձեռքերով բզբզում էին օջախների մոտ։ Իրենց մերկությունը հավանաբար միայն գոգնոցով ծածկած աղջնակներին ավելի ջանասիրաբար էին այսուայնկողմ վազվզում։ Բոլոր սենյակներում մահճակալներին պառկած մարդիկ կային․ դրանք կամ հիվանդներ էին, կամ քնած էին, կամ հագուստով էին մեկնվել մահճակալներին։ Կ֊ն թակում էր փակ բնակարանների դռները և հարցնում․ արդյոք այստեղ ոմն կահույքագործ Լանց բնակվո՞ւմ է, թե՞ ոչ։ Դուռը բացողները մեծ մասամբ կանայք էին․ լսում էին հարցը, շուռ էին գալիս սենյակի կողմը և անկողնուց դուրս ցցված որևէ մեկին հարցնում․

― Պարոնը ուզում է իմանալ՝ այստեղ Լանց ազգանունով մարդ ապրո՞ւմ է։

― Լա՞նց,― հարցնում էին ներսից։

― Այո,― ասում էր Կ֊ն, թեև իր գործն այս բնակարանում արդեն ավարտված էր․ երևում էր, որ քննչական հանձնաժողովը այստեղ չէր նստում։

Շատերը մտածում էին, թե Կ֊ի համար շատ կարևոր է կահույքագործ Լանցին գտնելը, երկար մտածում էին, որևէ կահույքագործի մասին էին ասում, որի ազգանունը Լանց չէր կամ Լանց ազգանվան հետ մոտավոր նմանություն ուներ,հարևաններին էին հարցնում, ներս ընկած դռան կողմն էին ուղեկցում Կ֊ին, ուր, նրանց կարծիքով, պետք է որ ենթավարձակալությամբ ապրող նման մի մարդ լիներ կամ մեկը կար, որ կարող էր իրենցից ավելի լավ տեղեկություն տալ։ Ի վերջո, արդեն համարյա թե նա չէր հարցնում, այլ այդպես հարկից հարկ էր ուղեկցվում։ Կ֊ն զղջաց առաջին հայացքից կիրառելի թվացող ծրագրի համար։ Վեցերորդ հարկ բարձրանալուց առաջ նա վճռեց դադարեցնել որոնումները, հրաժեշտ տվեց ուղեկցելու պատրաստ, բարեկամաբար տրամադրված բանվորին ու ներքը իջավ։ Հետո ողջ ձեռնարկման անօգուտ լինելը կրկին ջղայնացրեց նրան, նա հետ դարձավ ու բախեց վեցերորդ հարկի առաջին դուռը։ Առաջին բանը, որ նա տեսավ այդ փոքրիկ սենյակում, պատի մեծ ժամացույցն էր․ սլաքները ժամը տասն էին ցույց տալիս։

― Լանց ազգանունով կահույքագործ ապրո՞ւմ է այստեղ։

― Խնդրեմ։― Ծպտացող սև աչքերով ջահել կինը,որ տաշտի մեջ երեխայի սպիտակեղենն էր լվանում, թաց ձեռքով ցույց տվեց կողքի սենյակի բաց դուռը։

Կ֊ն մտածեց, թե ներսում ժողով է։ Տարբեր մարդկանց հրմշտոցը լցրել էր երկու պատուհան ունեցող միջին մեծության սենյակը, որն անմիջապես առաստաղի տակ գտնվող վերնասրահով էր օղակված, և որը նույնպես լեփլեցուն էր մարդկանցով․ այնտեղ մադրիկ միայն կռացած էին կարող կանգնել, նրանց գլուխներն ու մեջքերը դիպչում էին առաստաղին։ Ոչ ոք հոգ չտարավ ներս մտնողի մասին։

― Ես կահույքագործ Լանցի մասին հարցրեցի։― Սենյակի օդը շատ ծանր էր Կ֊ի համար, և նա, դուրս գալով, նորից դիմեց երիտասարդ կնոջը, որ հավանաբար սխալ էր հասկացել իրեն։

― Այո։ Ներս գնացեք, խնդրեմ։

Կ֊ն երևի չհետևեր հրավերին, եթե կինը չմոտենար, բռնակը չառներ ձեռքն ու չասեր․

― Ձեր հետևից պետք է փակեմ դուռը։ Այլևս ոչ մեկին չի կարելի ներս մտնել։

― Խելացի է ասված, բայց հիմա էլ ներսում չափից դուրս շատ մարդ կա,― ասաց Կ֊ն ու, այնուամենայնիվ, ներս մտավ։

Կիպ դռան մոտ կանգնած երկու մարդկանց արանքից (նրանցից մեկը խիստ առաջ պարզած ձեռքերով փող համրելու շարժումներ էր անում, մյուսը սուր հայացքով նայում էր նրա աչքերին) մի ձեռք ձգվեց Կ֊ի կողմը․ փոքրամարմին, կարմիր այտերով պատանի էր։

― Եկեք, եկեք,― ասաց նա։

Կ֊ն թողեց, որ նա ուղեկցի։ Պարզվեց, որ այդ վխտացող մարդկանց հրմշտոցի մեջ մի բարակ ճանապարհ կար, որը կարծես երկու խմբի էր բաժանում կանգնածներին։ Այդ եզրակացության օգտին էր խոսում նաև այն, որ Կ֊ն աջ ու ձախ կողմերի առաջին մի քանի շարքերում հաիզվ թե դեմքով իր կողմը շրջված մարդ տեսավ․ միայն մեջքերն էին երևում, և նրանց խոսքերն ու շարժումները սոսկ իրենց խմբակցության մարդկանց էին ուղղված։ Նրանց մեծ մասը սև հագուստով էր․ տոն օրերի համար նախատեսված, հնաոճ, երկար ու արձակ զգեստներ էին։ Միայն դրանք էին շփոթեցնում Կ֊ին, թե չէ այս ամբողջը նա շրջանի քաղաքական ժողով կհամարեր։

Սրահի մյուս ծայորւմ, դեպի ուր Կ֊ին ուղեկցեց պատանին, շատ ցածր, մարդկանցով ճիշտ նույն ձևով ծանրաբեռնված պատվանդանի վրա փոքր սեղան էր դրված լայնքով, սեղանի հետևում՝ պատվանդանի եզրին, կարճ, գեր, ֆնչացնելով շնչող մարդ էր նստած և թիկունքում կանգնածի հետ բարձրաձայն ծիծաղելով զրուցում էր։ Կանգնած մարդը արմունկով հենվել էր բազկաթոռի թիկնակին և խաչել էր ոտքերը։ Նստած պաշտանյան երբեմն ձեռքը բեր էր նետում, կարծես ինչ֊որ մեկի ծաղրապատկերն էր ներկայացնում։ Կ֊ին ուղեկցող պատանին ձգտում էր զեկուցել։ Երկու անգամ, ոտնաթաթերի վրա ձգվելով, նա փորձեց մի բան ասել, սակյան վերևում նստածը այս կողմ չէր նայում։ Միայն, երբ պատվանդանին կանգնածներից մեկը պաշտոնյանի ուշադրությունը հրավիրեց պատանու վրա, մարդը շուռ եկավ ու ներքև կռացած՝ լսեց ցածրաձայն զեկույցը, հետո հանեց ժամացույցը և արագ հայցք նետեց Կ֊ի կողմը։

― Դուք պետք է մի ժամ հինգ րոպե առաջ լինեիք,― ասաց նա։

Կ֊ն փորձեց պատասխանել, բայց ժամանակ չունեցով, որովհետև հազից էր մարդը վերջացրել խոսքը, դահլիճի աջ մասում ընդհանուր մռռոց բարձրացավ։

― Դուք պետք է մի ժամ հինգ րոպե առաջ եկած լինեիք։― Այժմ արդեն ավելի բարձր ձայնով ասաց պաշտոնյան և արագ նայեց ներքև՝ դահլիճին։ Մռռոցն անմիջապես ուժեղացավ ու, քանի որ մարդն այլևս ոչինչ չասաց, աստիճանաբար մարեց։ Այժմ դահլիչում ավելի լուռ էր, քան Կ֊ի ներս գալու ժամանակ։Միայն վերնասրահում ահվաքվածները չդադարեցրին իրենց նկատողությունները։ Նրանք, որքանով որ կիսախավարի, ծուխ ու փոշում մեջ հնարավոր էր որևէ բան տարբերել, ավելի վատ էին հագնված, քան ներքևինները։ Մի քանիսը հետները բարձեր էին բերել և, գլուխները ցավագնորեն չխփելու համար, դրել էին ատաստաղի ու գլուխների արանքում։

Կ֊ն որոշել էր ավելի շատ զննել, քան խոսել, այդ իսկ պատճառով հրաժարվեց իր կարծեցյալ ուշացման համար արդարացնող փաստարկներ բերել։

― Նույնիսկ, եթե շատ ուշացած լինեմ, արդեն այստեղ եմ։― Միայն ասաց նա։ Խոսքին ծափահարություն հաջորդեց․ նորից աջ կողմից։

«Հեշտ սիրաշահվող մադրիկ են»,― մտածեց Կ֊ն և սթափվեց մաիյն թիկունքում գտնվող ձախակողմյան հատվածի լռությունից։ Այնեղից մի քանի անջատ֊անջատ ծափահարություններ լսվեցին։ Նա մտածեց, թե ինչ կարող էր ասել, որ միանգամից բոլորին կամ, եթե դա հնարավոր չլիներ, գոնե կարճ ժամանակով մյուսներին ևս իր կողմը գրավեր։

― Այո,― ասաց մարդը,― բայց ես այլև պարտավոր չէմ քննել Ձեզ։― Կրկին մռռոց լսվեց, այս անգամ արդեն սխալ հասկացված, որովհետև նստած պաշտոնյան, ձեռքի շարժուոմվ մարդկանց լռեցնելով, շարունակեց։― Ես այսօր բացառության կարգով կքննեմ Ձեզ, բայց նման ուշացում այլևս չպետք է կրկնվի։ Առաջ եկեք։

Վերևում կանգնածներից մեկը ներքև թռավ, այնպես որ Կ֊ի համար տեղ ազատվեց։ Նա վեր բարձրացավ ու կանգնեց սեղնաին կիպ սեղմված։ Նրա թիկունքում այնպիսի սարսափելի հրմշտով էր, որ եթե չէր ոզում սեղանը, ինչպես նաև քննիյչին, ներքև գլորել, պետք է դիմադրեր։ Քննիչը, սակայն, այդ մասին չէր մտահոգվում, այլ իրոք հարմար նստել էր բազկաթոռին և, թիկունքում կանգանծ մարդուն խոսակցությունը եզրափակող մի քանի բառ ասելուց հետո, ձեռքը մեկնեց նշումների փոքր գրքին, որ միակ իրն էր սեղանի վրա։ Հին, շատ թերթելուց տեսքից ընկած, տետրանման գիրք էր։

― Ուրեմն,― քննիչը թերթեց տետրն ու այնպիսի տոնով ասաց, որ կարծես հաստատելիս լիներ,― Դուք ներկարար եք։

― Ոչ, այլ մի խոշոր բանկի առաջին հավատարմատարը։― Այս պատասխանից աջակողմյան խմբակցությունում այնպիսի ծիծաղ բարձրացավ, որ Կ֊ն էլ նրանց միացավ։ Մարդիկ ձեռքերը հենել էին ծնկներին ու ցնցվում էին, կարծես հազալիս լինեին։ Նույնիսկ վերնասրահում էին առանձին մարդիկ ծիծաղում։ Վերջնականապես զայրացած քննիչը, որ հավանաբար անզոր էր ներքևում նստածների դեմ, փորձեց փոխարենը վերնասրահին հատուցել․ վեր թռավ տեղից, սպառնաց, և նրա սովորաբար ոչ այնքան աչքի զարնող սև, խիետ հոնքերը գզգզված իրար եկան աչքերի վերևում։

Սրահի ձախակողմյան հատվածը շարունակ լուռ էր, մարդիկ այնտեղ շարքերով կանգնած, դեմքերը պատվանդանին դարձրած, նույն անտարբերությամբ ականջ էին դնում վերևում փոխանակվող բառերին ումյուս խմբացկության աղմուկին։ Նրանք թույլ էին տալիս, որ իրենց միջից առանձին֊առանձին մարդիկ երբեմն խոսեին դիմացի կողմինների հետ։ Ձախ կողմում նստածները,իմիջիայլոց, ավելի սակավաթիվ էին, պետք է որ հիմնականում նաև պակաս կարևոր մադրիկ լինեին, քան աջ կողմում նստածները, սակայն հանգիստ պահվածքը նրանց ավելի նշանակալից տեսք էր տալիս։ Երբ Կ֊ն սկսեց խոսել, համոզված էր, որ իր խոսքը նրանց սրտովն է։

― Պարոն քննիչ, Ձեր հարցը՝ (Դուք չհարցրեցիք, այլ, ավելի շուտ հայտարարեցիք պարզապես) արդյո՞ք ես ներկարար եմ, բնորոշ է իմ դեմ հարուցած ողջ հետաքննությանը։ Կարող եք առարկել, թե սա բնավ հետաքննություն չէ և իրավացի կլինեք, որովհետև սա հետաքննություն կլինի, եթե ես որպես այդպիսի ընդունեմ այն։ Սակայն ես միայն այս պահի համար եմ ընդունում, և դա անում եմ ինչ֊որ տեղ նույնիսկ կարեկցանքից ելնելով։ Այլ կերպ հնարավոր չէ, եթե մարդ դեռ ուզենա ընդհանրապես ուշադրութոյւն դարձնել։ Չէի ասի, թե փնթի հետաքննություն է, սակայն կուզենայի այդ բնորոշումը Ձեզ ինքնաճանաչման համար առաջարկած լինել։

Կ֊ն ընդհատեց իր խոսքը և նայեց ներքև՝ դահլիճին։ Նրա խոսքերը սուր էին, ավելի սուր, քան ինքն էր մտադրվել, բայց և այնպես՝ ճիշտ։ Ասվածը, անշուշտ, ծափահարության արժանի էր, սակայն լռություն էր տիրում, նստածները լարված սպասում էին, թե ի՞նչ է լինելու։ Լռության մեջ երևի թե ժայթքում էր նախապատրաստվում, ժայթքում, որ ամեն ինչին վերջ էր տալու։ Լռությունը խախտեց դահլիճի հակառակ ծայրում բացվող դուռը․ ջահել լվացարարուհին էր, որ հավանաբար վերջացրել էր գործը։ Նա ներս մտավ ու, չնայած շարժումների զգուշավորությանը, մի քանիսի ուշադրությունը իր վրա հրավիրեց։ Միայն քննիչը անմիջական հաչույք պատճառեց Կ֊ին․ թվաց, թե խոսքերից վիրավորվեցիսկույն։ Վերնասրահին լռեցնելու համար նա ոտքի էր կանգնել ու, Կ֊ի խոսքերից անակնկալի եկած, մինչև այս պահը կանգնած ականջ էր դնում, իսկ այժմ՝ լռության մեջ, այնպես դանդաղ նստեց, որ թվաց, թե չի ուզում, որ իր նստելը նկատած լինեին։ Դեմքին հանգիստ արտահայտություն տալու համար նա կրկին դիմացը պահեց գրքույկը։

― Ոչինչ չի օգնի, պարոն քննիր,― ասաց Կ֊ն։― Ձեր գրքույկն էլ է հաստատում իմ խոսքերը։

Այս անծանոթ հավաքույթում իր հանգիստ ձայնը լսած լինելուց գոհ՝ Կ֊ն համարձակվեց նույնիսկ առանց երկար մտածելու քննիչի ձեռքից վերցնել գրքույկը, մատների ծայրերով մեջտեղի թերթերից բռնած (կարծես վախենում էր գրքույկից) այնպես բարձրացրեց, որ խիտ գրելով ծածկված պիսակավոր, դեղնած թերթրը ներքև կախվեցին։

― Սրանք քննիչի վավերագրեր են,― ասաց նա ու գրքույկը գցեց սեղանին։― Շարունակեք կարդալ, պարոն քննիչ։ Պարտքերի այդ գրքից ես, իրոք, չեմ վախենում, թեև այն ինձ համար անմատչելի է։ Ինչ ուզում է լինի, ես այն երբեք չեմ վերցնի ձեռքս, թերևս կարող եմ միայն երկու մատով բռնել։

Սոսկ խորը վիրավորվածության նշան կարող էր լինել կամ, առնվազն, այդպես պետք է հասկացվեր, երբ գրքույկը սեղանին ընկնելուց հետո քննիչը իսկույն ձեռքն առավ այն, փորձեց մի փոքր կարգի բերել և կարդալու համար նորից պահեց դիմացը։

Առաջին շարքի մարդիկ այնպես էին լարված դեմքներն ուղղել Կ֊ին, որ նա մի պահ նրանց՝ ներքև էր նայում։ Ներքևում նստածները, առանց բացառության, հասակավոր մադրիկ էին, մի քանիսը՝ սպիտակամորուս։ Նրանք երևի ազդեցիկ մարդիկ էին և կարող էին ներազդել քննիչի նվաստացման պատճառով ընդհատված ժողովի ընթացքի վրա․ Կ֊ի խոսքերից հետո ժողովը կարծես փակուղի էր ընկել։

― Ինձ հետ կատարվածը,― առաջվանից ավելի մեղմ ձայնով առաջին շարքում նստածների դեմքերին անընդհատ հետևելով շարունակեց Կ֊ն, և նրա խոսքը դրանից կարծես փոքր֊ինչ կտրատված դրաձավ։― Ինձ հետ կատարվածը միայն մասնակի դեպք է և, որպես այդպիսին՝ ոչ այնքան կարևոր, որովհետև ես այնքան էլ ծանր չեմ ընդունում։ Սակայն դա շատերի դեմ կիրառված հետաքննության ձևի բնորոշ գիծն է։ Այդ է իմ խոսելու պատճառը, և ոչ թե իմ գործը։

Նա ակամա բարձրացրել էր ձայնը։ Ինչ֊որ տեղ մեկը բարձրացրած ձեռքերով ծափահարեց ու բղավեց․

― Կեցցե՛ք։ Իսկ ինչո՞ւ ոչ։ Կեցցե՛ք և կրկի՛ն անգամ կեցցեք։

Առաջին շարքում նստածներից ոմանք բռնեցին մորուքները, ոչ ոք բացականչության կողմը շուռ չեկավ։ Կ֊ն նույնպես ոչ մի նշանակություն չտվեց «կեցցեք» կանչին, սակայն քաջալերված էր․ այդ պահին նրա համար այնքան էլ կարևոր չէր բոլորի ծափահարությունը։ Բավական էր, որ ներկա գտնվողները սկսեին մտածել և որևէ մեկին կարելի լիներ համոզելով իր կողմը գրավել։

― Հռետորական հաջողությունն ինձ պետք չէ։― Իր մտքերի ընթացքից ելնելով ասաց Կ֊ն։― Թող դա ինձ համար անհասանելի լինի, կարևոր չէ։ Պարոն քննիչը, հավանաբար, ինձնից լավ է խոսում։ Դա, ախր, նրա գործն է։ Իմ ուզածը միայն սոցիալական արատի հրապարակային քննարկումն է։ Լսեցեք ինձ։ Մոտ տաս օր առաջ ինձ ձերբակալեցին։ Անձամբ ինձ համար ծիծաղելի է ձերբակալված լինելու փաստը, սակայն այժմ այդ մասին չխոսենք։ Վաղ առավոտյան հարձակվեցին ինձ վրա։ Քննիչի քիչ առաջվա խոսքերից բացառված չէ, որ նրանց հրամայած լինեին ինձնից ոչ պակաս անմեղ մի ներկարարի ձերբակալել, սակայն նրանք ինձ ընտրեցին։ Կողասենյակը երկու գռեհիկ պահակներ էին զբաղեցրել։ Եթե ես վտանգավոր ավազակ լինեի, դժվար թե ավելի խիստ նախազգուշական միջոցներ ձեռք առնված լինեին։ Դրանից բաից, նրանք վառ դրսևորված ապիկարներ էին։ Նրանք գլուխս տարան իրենց բարբաջանքով, ուզում էին, որ կաշառեի իրենց, սպիտակեղենս ու զգեստներս էին ուզում խաբկանքով կորզել, փող էին ուզում, որ իբր թե նախաճաշ բերեն ինձ համար՝ այն բանից հետո, երբ իմ սեփական նախաճաշը առանց ամաչելու կերան իմ աչքի առաջ։ Եվ ավելին, ինձ վերակացուի մոտ՝ երկրորդ սենյակ տարան։ Այդ սենյակում ի օրիորդ է ապրում, որին ես շատ եմ գնահատում, և պետք է տեսնեի, թե ինչպես է այդ սենյակը իմ պատճառով, բայց ո՛չ իմ մեղքով, պահակների ու վերակացուի այնտեղ գտնվելու փաստով ապականվում։ Հանգիստ մնալը հեշտ չէր, սակայն ես տիրապետեցի ինձ և անխռով տոնով հարցրեցի, թե ի՞նչն է իմ ձերբակալման պատճառը։ Եթե վերակացուն այստեղ լիներ, կհաստատեր այս խոսքերը։ Ի՞նչ եք կարծում, ի՞նչ պատասխանեց նա․ մինչև հիմա կարծես տեսնում եմ նրան իմ դիմաց․ նստել էր օրիորդի բազկաթոռին՝ որպես բթամիտ գոռոզության մարմնացում։ Պարոնայք, ընդհանրապես վերցրած՝ նա ոչինչ չպատասխանեց։ Գուցեև նա իրո՞ք ոչինչ չգիտեր․ ձերբակալել էր ինձ ու գոհ էր դրանից։ Նա նույնիսկ մի ավելորդ բան էր արել․ մեր բանկի երեք ցածր պաշտոնյաների էր բերել օրիորդի սենյակը, և նրանք զբաղված էին օրիորդի լուսանկարներին՝ նրա սեփականությանը ձեռք տալով ու իրար խառնելով։ Այդ պաշտոնյաների ներկայությունը, իհարկե, նաև ուրիշ նպատակ էր հետապնդում։ Նրանք, ինչպես նաև իմ բնակարանատիրուհին և նրա աղախինը, պետք է տարածեին ձերբակալության լուրը, վնաս պատճառեին իմ հասարակական դիրքին և իմ դիրքը թուլացնեին հատկապես բանկում։ Դրանից ոչինչ չստացվեց, նույնիսկ նվազագույնս չստացվեց։ Իմ բնակարանատիրուհին՝ մի պարզ անձնավորություն (ես այստեղ ուզում եմ նրա նունը հարգանքով տալ, ֆրաու Գրուբախ է նրա անունը), անգամ ֆրաու Գրուբախը բավական խելացի դուրս եկավ հասկանալու համար, որ նման մի ձերբակալությունը ուրիշ ոչինչ չի նշանակում, քան հարված, որ փողոցի ոչ բավական լավ դաստիարակված տղաներն են կարող հասցնել։ Կրկնում եմ, այս ամենը ինձ միայն տհաճություն պատճառեց և ժամանակավոր զոյրույթ, բայց արդյո՞ք չէր կարող ավելի վատ հետևանքներ ունենալ։

Երբ Կ֊ն խոսքն ընդհատեց ու նայեց լուռ նստած քննիչին, նրան թվաց, թե քննիչը ամբոխի մեջ նստած մեկին հայացքով նշան արեց։ Կ֊ն ժպտաց։

― Հենց այս պահին պարոն քննիչը իմ ներկայությամբ իր մարդեկանցից մեկին գաղտնի նշան է անում։ Ուրեմն նրանց մեջ մարդիկ կան, որ այստեղից նշաններով են կառավարվում։ Չգիտեմ, արդյոք այդ նշանը սուլո՞ց, թե՞ ծափահարություն է կորզելու, սակայն, գիտակցելով հանդերձ, որ նախօրոք կանխորոշում եմ իմ գործի ընթացքը, հրաժարվում եմ իմանալ նշանի իմաստը։ Ինձ համար միևնույնն է, և ես պարոն քննիչին բացահայտ լիազորում եմ․ ներքևի վարձկան պաշտոնյաներին նշան անելու տեղակ պարզորոշ հրամայեք․ «Այժմ շվացրեք կամ՝ ծափահարեք»։

Քննիչը՝ շփոթված թե անհամբեր, այսուայնկողմ շարժվեց բազկաթոռի մեջ։ Թիկունքում կանգնած մարդը, որի հետ սա զրուցում էր սկզբում, կրկին խոնարհվեց, կարծես ուզում էր արիություն ներշնչել նրան կամ կարևոր խորհուրդ տալ։ Մարդիկ ներքևում աշխույժ, սակայն ցածրաձայն, զրուցում էին։ Երկու խմբակցությունները, որ քիչ առաջ թվում էր, թե հակառակ տեսակետներ ունեն, համախմբվեցին, հատուկենտ մարդիկ մատնացույց արեցին Կ֊ին, մյուսները՝ քննիչին։ Սենյակի մշուշանման ծուխը ծայրահեղ անտանելի էր, այն թույլ չէր տալիս նույնիսկ քիչ հեռու կանգնածներին ավելի լավ զննել։ Ծուխն, հավանաբար, հատկապես վերնասրահի մարդկանց էր խանգարում։ Նրանք, կատարվածի մասին մանրամասն տեղեկանալու համար՝ քննիչի կողմը վախվորած հայացքներ նետելով, ստիպված էին հավաքոեւյթի մասնակիցներին ցածրաձայն հարցուփորձ անել։ Պատասխանները նույնպես ցածրաձայն էին, խոսում էին ձեռքերը բերաններին դեմ կողքանց պահած։

― Հիմա վերջացնեմ,― ասաց Կ֊ն և, որովհետև զանգակ չկար, բռունցքով խփեց սեղանին։ Հարվածից վախեցած, քննիչի ու նրա խորհրդականի գլուխները իսկույն հեռացան իրարից։― Ես հեռու եմ այս ամենից, այդ իսկ պատճառով հանգիստ եմ դատողություններ անում, և դուք, թեթ ենթադրյալ դատը կարևոր է ձեզ համար, կարող եք մեծ օգուտ քաղել, եթե լսեք ինձ։ Քիչ առաջ ասածս խոսքերի համատեղ քննարկումը, խնդրում եմ, ավելի ուշ ժամի հետաձգել, քանզի ես ժամանակ չունեմ և շուտով գնալու եմ։

Անմիջապես լռություն տիրեց․ ուրեմն Կ֊ն արդեն այդ աստիճան իշխում էր ժողովի ընթացքի վրա։ Նստածներն առաջվա պես չէին աղմկում, այլևս ծափահարություններ չէին լսվում, թվում էր, թե Կ֊ի խոսքերը համոզել էին մարդկանց կամ արդեն համոզում էին։

― Կասկած չկա։― Կ֊ն շատկամաց խոսեց, որովհետև նրան դուր էր գալիս բոլոր ներկաներին լարված ականջ դնելը․ այդ լռության մեջ աղմուկ կար, որ ավելի հաճելի էր, քան ամենահիացական ծափահարությունը։― Կասկած չկա, որ կոնկրետ այս դեպքում՝ ձերբակալման ու այսօրվա հարցաքննության բոլոր դրսևորումների թիկունքում մի մեծ կազմակերպություն է կանգնած, մի կազմակերպություն, որ ոչ միայն կաշառվող պահակներ, գռեհիկ վերակացուներ ու քննիչներ ունի (նրանք համեստ են մաիայն՝ երբ դա ձեռնտու է), այլ նաև բարձր բարձրագույն աստիճանի անտենակազմ՝ ծառաների, գրագիրների, ժանդարմների, օգնական այլ ուժերի, նույնիսկ դահիճների (չեմ վախենում գործածել այս բառը) անհրաժեշտ, անհամար շքախմբով։ Ո՞րն է այս կազմակերպության անելիքը, պարոնայք։ Գուցե այն, որ անեմղ մարդկանց ձերբակալի և նրանց դեմ անիմաստ, մեծ մասամբ, ինչպես այս դեպքում է, ապարդյուն հետաքննությո՞ւն սկսի։ Ինչպե՞ս կարելի է այս ամենի անմտության պայմաններում ծառայակազմի բարքերի ապականությունից խուսափել։ Անհնար է, և անգամ ամենավերին դատավորը չի կարողանա դրան հասնել։ Այդ է պատճառը, որ պահակները փորձում են ձերբակալվածի հագից հանել շորերը, վերակացուները օտար բնակարաններ են խուժում, անմեղ մարդկանց հարցաքննելու փոխարեն քննիչը անարգում է նրանց ողջ հավաքույթի առաջ։ Պահակները միայն պահասենյակների մասին պատմեցին։ Այնտեղ է տարվում ձերբակալվածի սեփականությունը։ Ես կուզենայի մի անգամ տեսնել այդ սրահները, ուր ձերբակալվածի տքնանքով ձեռք բերած կարողությունն է փտում, քանի դեռ գող֊ծառայողները չեն յուրացրել։

Դահլիճի ծայրում մեկը ճչաց։ Կ֊ն ընդհատեց խոսքը, և, որովհետև ցերեկցա լույսը մշուշը սպիտակավուն էր դարձրել ու կուրացնում էր, ձեռքի ափով հով արեց աչքերին, որ կարողանա նայել։ Լբացարարոհին էր․ հենց սկզբից նրա ներս մտնելը Կ֊ն խախտում էր համարել։ Մեղավոր էր նա, թե ոչ, հնարավոր չէր այժմ ասել․ մի տղամարդ քաշել էր նրան դռան մոտի անկյունը և իրեն էր սեղմում։ Բայց ոչ թե լվացարարուհին էր ճչում, այլ՝ տղամարդը․ լայն բացել էր բերանը և առաստաղին էր նայում։ Երկուսի շուրջը մի փոքր օղակ էր գոյացել, իսկ վերնասրահի՝ մոտ գտնվող այցելուները կարծես հիացած նայում էին, որ Կ֊ի հավաքույթում ստեղծած լուրջ մթնոլորտը նման ձևով է ընդհատվում։ Առաջին տպավորության անմիջական ազդեցության տակ Կ֊ն իսկույն ցանկացավ այդ կողմը վազել, մտածեց նաև, որ բոլորի համար կարևոր կլինի կարգուկանոն հաստատելը, զույգին առնվազն դահլիճից հեռացնելը, սակայն նրա աչքերի առաջ մոտական շարքերը մնացին ինչպես կային, ոչ ոք տեղից չշարժվեց և ոչ ոք չթողեց, որ Կ֊ն անցներ։ Դեռ ավելին։ Ծերունիները առաջ պարզած ձեռքերով խանգարեցին նրան, իսկ ինչ֊որ մեկի ձեռքը (Կ֊ն շրջվելու ժամանակ չունեցավ) հետևից բռնեց նրա օձիքը։ Կ֊ն, բնական է, այլևս չէր մտածում զույգի մասին, նրան թվաց, թե իր ազատությունը սահմանափակեցին, ձերբակալումը կարծես լուրջ էր դառնում, և նա՝ առանց իրեն հաշիվ տալու, ցատկեց պատվանդանից։ Այժմ նա դեմառդեմ կանգնել էր ամբոխի առաջ։ Նա ճի՞շտ կարծիքի էր եղել մարդկանց մասին, արդյո՞ք իր խոսքերին ավելի մեծ ազդեցություն չէր վերագրել։ Ուրեմն, քանի դեռ ինքը խոսում էր, նրանք ձևացնում էին, և այժմ, երբ հերթը եզրահանգումներին հասավ, նրանք արդեն կո՞ւշտ էին ձև թափելուց։ Ի՜նչ դեմքեր էին շրջապատել Կ֊ին։ Նրանց սև, փոքր աչքերը արագ֊արագ այսուայնկողմ էին շարժվում, այտերը կախ էին ընկած՝ ինչպես հարբեցողներինն է լինում, երկար, ցանցառ մորուքները ցցվել էին համառ, և մարդիկ խաղում էին դրանց հետ, բայց թվում էր, թե նրանք միայն իրենց մագիլներն էին ցույց տալիս և ոչ թե խաղում։ Մորուքների տակ (Կ֊ի միակ հայտնագործություոնն էր)՝ օձիքների վրա, տարբեր մեծության ու գույնի նշաններ էին պսպղում։ Որքան որ հնարավոր էր տեսնել՝ բոլորն այդ նշաններով էին։ Նրանք համախմբված էին՝ աջ ու ձախ թվացյալ խմբակցությունները, և երբ Կ֊ն պատհաբար շրջվեց, նման նշան տեսավ նաև ձեռքերը գոգը դրած, հանգիստ ներքև նայող քննիչի օձիքին։

― Այդպե՜ս,― բացականչեց Կ֊ն ու ձեռքերը վեր նետեց․ հանկարածակի ձեռք բերված ճանաչողությանը տարածություն էր պետք։― Ինչպես տեսնում եմ, բոլոր պաշտոնյաներդ նույն այլասերված ավազակախմբից եք, և, որ ձեր դեմ եմ խոսել, այժմ խռնվում եք այստեղ՝ լրտեսների ու խարդախների նման։ Թվացյալ խմբերի էիք բաժանվել, ինձ ստուգելու համար ծափահարում էիք, ուզում էիք սովորել, թե ինչպես պետք է անմեղ մարդկանց գայթակղել։ Դե, ես հուսով եմ, դուք իզուր տեղը չէիք այստեղ։ Կամ խոսել եք այն մասին, թե որևէ մեկը անմեղ կողմի պաշտպանությունն է ակնկալել ձեզնից կամ․․․ Թո՛ղ, թե չէ կխփեմ,― բղավեց Կ֊ն շատ մոտ եկած, դաղացող ծերունու վրա։― Կամ էլ, իրոք, ինչ֊որ բան սովորեցիք։ Դե, հաջողություն եմ ցանկանում ձեզ ձեր արհեստում։

Նա արագ վերցրեց սեղանի եզրին դրված գլխարկը և, համընդհանուր լռության տակ (կատարյալ անսպասելիության լռության տակ), մղվեց դեպի ելքը։ Պարզվեց, որ քննիչն ավելի արագաշարժ է, որովհետև նա արդեն սպասում էր դռան մոտ։

― Մի րոպե,― ասաց նա։ Կ֊ն կանգնեցմ, բայց ոչ քննիչին նայեց, այլ՝ դռանը, որի բռնակը արդեն ձեռքում էր։― Կուզենայի միայն Ձեր ուշադրությունը հրավիրել այն բանի վրա, որ Դուք այսօր (առայժմ դժվար թե գիտակցեք), որ Դուք այսօր զրկվեցիք այն առավելությունից, որ, ամեն դեպքում, ձերբակալվածի համար ընձեռում է հարցաքննությունը։

Կ֊ն, դռանը նայելով, ծիծաղեց։

― Քրջոտներ,― բղավեց նա։― Ձեզ լինեն բոլոր հարցաքննությունները։

Նա բացեց դուռը և աստիճաններով ներքև շտապեց։ Նրա թիկունքում բարձրացավ աշխուժությունը վերագտնող հավաքույթի աղմուկը․ այնտեղ հավանաբար սկսեցին ուսանողների պես քննարկել կատարված դեպքերը։