Քաղաքավարության վնասները

Բռնավոր մը կա, որ գեղեցիկ անվան տակ ծածկված` զմեզ գերության կը դատապարտե նույնիսկ այն առանձնաշորհմանց մեջ, զորս մեր կամքն կը շնորհե մեզ և որոց չհակառակիր օրենքն: Այս բռնավորը բնության ալ կը հակառակի և թույլ չտար անոր, որ ազատ համարձակ գործե մարդ էակին վրա: Այս բռնավորը քաղաքավարությունն է: Այս բռնավորին հակառակորդներն անկիրթ կանվանվին հանիրավի:

Այս քաղաքավարությունն քաշվելու բան չէ մանավանդ անոնց համար, որ կը սիրեն և տրամադրություն ունին բնության օրինաց հետևիլ և այս ընթացքով երջանկություն գտնել: Հասկցնելու համար, թե որչափ կը չարչարվին, կը հարստահարվին այս խեղճերն, արժան կդատենք քանի մ’օրինակներ մեջ բերել:

Բարեկամներեդ մեկուն անվան տոնախմբության ներկա գտնվիլ կը փափաքիս: Ընթրելեն հետո կելնես, բարեկամիդ տունը կերթաս, ուր սիրալիր ընդունելությունմը կը գտնես: Մեկ ժամու չափ նստելեն ետքը աչքերդ կսկսին գոցվիլ, և կուզես բազմոցի վրա ընկողմանիլ Քաղաքավարությունը կարգիլե: Ախորժակով ընթրած ըլլալով` գոտիդ քիչ մը թուլցնելու կամ քակելու պետքը կզգաս: Հրավիրելոց առջև ասանկ պետք մը զգալն հակառակ է քաղաքավարության: Քունը երթալով կը ծանրանա արտևանացդ վրա: Բազմության մեջ եկող քունն անկիրթին մեծն է, վանել հարկ է այդ քունը: Բնությունը քնացիր կըսե, քաղաքավարությունը մի քնքնար կը պոռա:

Փորձե և քիչ մը քնացիր:

Տան տերը գլխուդ վրան կը տնկվի:

— Ինձ նայեցեք, — կը պոռա սպասավորներուն, — քիչ մը ջուր բերեք Պապիկ աղային:

— Չէ, չէ, չեմ ուզեր ջուր:

— Ի՞նչու կը քնանաք Պապիկ աղա:

— Նստած տեղս քունս եկավ, ներեցեք:

— Մեզմե չախորժեցաք:

— Քավ լիցի:

— Ուրիշներուն տունը մինչև առտու կը նստեք, մեր տունը շուտ մը կը քնանաք:

— Շատ կերա այս գիշեր, այդ պատճառավ…

— Ոչ աս է, ոչ ան, — կըսե տան տիկինը, — մեր տունն աղեկ զբոսում չկա անոր համար…

— Կաղաչեմ, մի խոսիք այդպես:

— Ուրիշ տուն մը գտնվիք նե, հարկավ ալ ավելի պիտի զբոսնուիք և զվարճանայիք:

— Սիկարա մը բերեք Պապիկ աղային, — կը հրամայեց տան տերը:

— Խնձոր մը ըստկեցեք Պապիկ աղային, — կը հրամայե տան տիկինը:

— Շնորհակալ եմ:

— Խահվե մ’ եփեցեք:

— Թեյ մը բերեք:

— Ելիր, սանկ քիչ մը պտտե, Պապիկ աղա, որ քունդ փախչի:

— Եկուր, սքանպիլ մը խաղանք, որ չքնանաս, — կը պոռա անդիեն ուրիշ մը:

— Շնորհակալ եմ, դուք քեյֆերնուդ նայեցեք:

— Չըլլար, սքանպիլ մը խաղամ քեզի հետ:

— Պապիկ աղան չկրնար դիմադրել: Կսկսի սքանպիլ խաղալ: Հազիվ կը խաղա երեք քառորդ, և ահա քունն վերստին կուգա:

— Մի քնանար, Պապիկ աղա:

— Չեմ քնանար կոր:

— Կը քնանաս կոր, Պապիկ աղա:

— Չեմ քնանար կոր:

— Եթե կուզես, բոլքա մը պարե, որ քունդ փախչի:

— Բոլքա չեմ գիտեր:

— Կը սորվիս:

— Թող տվեք զիս, Աստվածնիդ սիրեք նե, անդիի սենյակը կերթամ, կը քնանամ քիչ մը:

Անկարելի բան է: Տոնախմբության մեջ կը քնացվի՞:

Բռնությամբ պարի կը հանեն Պապիկ աղան, որ մտքեն իրարու ետևե կը շարե այն խոսքերը, զորս բարկությունն արտասանել կուտա մեզ նմանօրինակ պարագայից մեջ:

Պարը կը վերջանա: Պապիկ աղային քունը կփախչի:

Մեկ երկու ժամեն հրավիրյալները ոտք կելնեն մեկնելու համար: Պապիկ աղան ալ կելնե տուն կդառնա: Անկողին կը մտնե, չկրնար քնանալ. քունն անդառնալի կերպով փախած է: Կելնե անկողինեն, քիչ մը կը կարդա, որ քունը գա, չգար. ուրիշ քնաբեր գիրք մը կառնե. հնար չէ քնանալ նույնիսկ եթե… Օրվան կյանքը կարդա: Այսպես Պապիկ աղան մինչև առտու կը տապլտկի անկողնույն մեջ և կսկսի այն ատեն քնանալ, ուր ամեն մարդ կարթննա և գործի կերթա:

Ահավասիկ քաղաքավարության արդյունքը:

— Թող չերթար, էֆենտիմ, թող տունը նստեր, — պիտի առարկվի մեզ:

Միթե մարդս յուր տան մեջ ավելի ազատ է:

Փորձենք:

Իրիկունը տունդ կդառնաս, հագուստներդ կը հանես և գիշերազգեստ կը հագնիս և սենյակիդ մեկ անկյունը կը քաշվիս, կը նստիս: Քիչ մը կանցնի, կերակուրի սեղանը կը դրվի: Կինդ, հայրդ, մայրդ, զավակներդ, եղբայրներդ, քույրերդ, թոռներդ կառնես և վար կիջնաս ընթրելու: Սեղանեն կելնես, խահվեդ կը խմես և սանկ կերկննաս բազմոցիդ վրա:

Պապիկ աղան ստիպողական գործ մ’ունի և կը ստիպվի մեկ կողմե պանիր ու հաց ուտել փողոցի մեջ: Քաղաքավարությունը կարգիլե փողոցի մեջ անոթնալը: Կուզե բարեկամի մը խանութը մտնել և հոն ճաշել յուր պանիրն ու հացը:

Քաղաքավարությունը միշտ կը պոռա, թե բարեկամի մը խանութը ճաշարան չէ:

Պապիկ աղան խոսք տված է մեկուն. ժամադիր եղած է մեկու մը հետ:

Թող անոթի երթա ժամադրության տեղը, կըսե քաղաքավարությունը: Պապիկ աղան կը հնազանդի: Նույն օրն անոթի կանցունե և իրիկվան տուն կը դառնա թեթև տկարությամբ:

Այս ապաշխարանքին փոխարեն մարդկությունն ի՞նչ վարձատրություն կընե Պապիկ աղային, որ քաղաքավարության դեմ չմեղանչելու համար օր մը ծոմ պահեց: Ոչինչ: Ով իմացավ Պապիկ աղային այս զոհողությունն: Ոչ ոք: Բայց Աստված չընե, եթե փողոցն ուտելով քայլեր. որքան խոսքեր պիտի լսվեին…

Իմացա՞ք Պապիկ աղային ըրածը:

Վաճառական մը կը վայլե՞, եղբայր:

— Յուր վարկը կոտրեց, մեղք, բիացայի վրա 20.000 ոսկվո վարկ ուներ:

Քիչ մը համբերեր թող, փաթլամիշ չպիտի ըլլար յա…

***

Շաբաթ օր է, պիտի ածիլվի Գասպար աղան:

Սափրիչի մը խանութը կերթա:

— Սանկ շատ մը կածիլե՞ս ինձի և մազերս ալ կը կտրե՞ս:

— Ի՞նչու չէ:

Գասպար աղան կը նստի աթոռին վրա:

Սափրիչն ատենական գործողությունները կատարելեն ետքը կը սապոնե յուր նոր հաճախորդն և կը դիմե յուր զենքերուն:

— Քեզի սա կաղաչեմ, որ ածելիդ սուր ըլլա, որովհետև իմ մորուքս քիչ մը սերթ է, վերջը դուն ալ կը չարչարվիս, ես ալ:

— Հանգիստ եղեք, — կը պատասխանե սափրիչն` սուր ածելի մը ընտրելու երևույթն ունենալով:

— Գիտնալու եք, որ բերտահ ալ չեմ ուզեր, սանկ վրայեն թեթև կերպով անցնելու, ձգելու է:

— Ճանըմ, հոգ մ’ընեք, սափրիչ կա, սափրիչ ալ կա, — կըսե սափրիչն և ածելիով սպառազինյալ կը մոտենա Գասպար աղային:

— Շատ աղեկ:

— Գլուխդ սանկ դիր, նայիմ:

— Դրինք:

Գործողությունը կսկսի, որուն անմիջապես կը հաջորդե արյունահեղությունը:

— Կտրեցիր, եղբայրս, կամաց ըրե քիչ մը:

— Պզտիկ չիպան մը կար հոն, ան արյունեցավ:

— Ասդին ալ կտրվեցավ:

— Հոն ալ մազը ծուռ բուսեր էր:

— Ծնոտիս վրա՞ն հապա…

— Ծնոտդ կերկի բռնեցիր տե, անկից եղավ: Մի վախնար դուն, ես զանոնք հիմա քիչ մը բամբակով կը սխմեմ:

— Վազ անցա, պապամ, հոգիս ցավեցավ, երեսս կրակի պես կէրի կոր:

— Սանկ թեթև բերտահ մ’ընեմ ու երեսդ անուշահոտ քացախով լվամ նե, կանցնի, բան չմնար:

— Չեմ ուզեր բերտահ, չեմ ուզեր, լմնցուր:

— Առանց բերտահի չըլլար:

— Ճանըմ, գլուխն իմս չէ՞ մի:

— Գլուխդ քուկդ է, բայց ամեն խանութ պատիվ մ’ունի, ածիլվելու մազեր կան տակավին երեսիդ վրա ասդին անդին: Ասանկ ձգելն մեզի անպատվություն է: Դուն սանկ դիր գլուխդ և հանգիստ եղիր:

— Պե ճանըմ, զոռով զիս տանջե՞լ կուզես, ի՞նչ ըսել է սա, ես քու խաղալի՞քդ եմ, պատիվդ պաշտպանելու համար իմ երե՞սս ընտրեցիր ասպարեզ. դահիճի պես գլուխս տնկվեր, կեցեր ես:

— Բարկացած կերևաք կոր, անոր համար չեմ ուզեր պատասխանել. միայն կաղաչեմ, որ քիչ մը համբերեք, ու լըմնցնենք սա գործը:

Սափրիչը կը հաջողի նստեցնել Գասպար աղան, որ գլուխն սափրիչին տրամադրության տակ դրած` անոր ածելիին քերծվածներուն վանկերը կը համրե ակռաները սեղմելով:

Բայց վերջապես համբերությունը կհատնի և հանկարծ աթոռեն կը ցատկե`

— Հերիք պե, մա՛րդ, հերիք, արյան մեջ ձգեցիր երեսս` ըսելով:

— Լմնցավ, լմնցավ, — կը պատասխանե սափրիչն և պարզ ջուրով կը լվա Գասպար աղային երեսը:

— Էո՜ֆ, Էո՜ֆ...

— Տես դադրեցավ արյունը, չորս տեղեն միայն կը բխի կոր, ան ալ քիչ մը բուտրայով կանցունենք հիմա:

— Ըրե՜, եղբայր, ինչ որ պիտի ընես, լմնցուր, վերջացա, այ մարդ վերջացա. պիթիմ, պե ատա՛մ, պիթիմ:

— Չեմ ուրանա, թե մորուքդ քիչ մը սերթ է:

— Առաջուց ըսինք ձեզի, էֆենտիմ:

Սափրիչն յուր բոլոր ուժն կսպառե բրնձի փոշիով դադրեցնել արյունահեղությունը և չհաջողիր:

— Հարյուր տրամի մոտ արյուն հանեցիր, պե ատամ:

— Ծո՛, սա շիշեն տուր:

Աշակերտը սրվակ մը կը բերե պարունակությունն դժոխային քարե պատրաստված բաղադրություն մ’ըլլալու էր, որովհետև ամեն անգամ, որ փետուրի մը ծայրով կը քսեր այն ջուրեն Գասպար աղային երեսը, Գասպար աղան դժոխային ցավեր կզգար և վեր-վեր կը ցատկեր:

— Ահա լմնցավ, սիրտդ հանգիստ ըլլա, — ըսավ սափրիչը Գասպար աղային` սրվակն աշակերտին դարձնելով:

— Շնորհակալ եմ, շնորհակալ եմ, - պատասխանեց Գասպար աղան:

— Հիմա մազերդ:

— Չէ, չէ, չեմ ուզեր, մազերս թող մնան` — ըսելն, հինգնոց մը նետելն ու դուրս ելնելն մեկ ըրավ Գասպար աղան:

— Այս չափ ալ աքսի մարդ բնավ տեսած չունիմ, — մռմռաց ինքն իրեն սափրիչը:

— Իսկ Գասպար աղան ինքզինքն փողոցի մեջ գտնելուն պես հառաչեց ու ողբաց սա պես.

— Աս ի՜նչ թոաֆ աշխարհ է, գլուխնուս պիլե տեր չենք կրնար կոր ըլլալ…

***