հեղինակ՝ Արթուր Կոնան Դոյլ |
Այդ անցյալ տարվա աշնանն էր։ Շերլոկ Հոլմսի մոտ նստել էր ինչ֊որ տարեց ջենտլմեն՝ խիստ մարմնեղ, շիկակարմիր մազերով։ Ես ուզում էի ներս մտնել, բայց տեսնելով, որ երկուսն էլ տարված են խոսակցությամբ, շտապեցի հեռանալ։ Սակայն Հոլմսը ինձ քարշ տվեց սենյակ ու դուռը ծածկեց ետևիցս։
― Դուք իսկը ժամանակին եք եկել, թանկագին Ուոթսոն, ― ասաց նա սիրալիր տոնով։
― Վախեցա խանգարեմ ձեզ։ Ինձ թվաց, թե դուք զբաղված եք։
― Այո՛, զբաղված եմ ու նույնիսկ շատ։
― Ավելի լավ չէ՞ սպասեմ հարևան սենյակում։
― Ո՛չ, ո՛չ․․․ Միստր Ուիլսն, ― դիմեց նա հաստլիկին, ― այս ջենտլմենը շատ անգամներ է բարեկամական օգնություն ցույց տվել ինձ իմ ամենահաջող հետազոտություններում։ Չեմ կասկածում, որ և ձեր գործում ևս նա խիստ օգտակար կլինի ինձ։
Հաստլիկը մի փոքր բարձրացավ աթոռից ու գլխով արեց։ Նրա փոքրիկ, ճարպակալած աչքերը հետաքրքրությամբ զննում էին ինձ։
― Նստեցեք այստեղ, բազմոցին, ― ասաց Հոլմսը։
Նա ինքը նստեց բազկաթոռին և, ինչպես միշտ մտազբաղ րոպեներին, զույգ ձեռքի մատների ծայրերը միացրեց իրար։
Թանկագին Ուոտսն, ― ասաց Հոլմսը, ― ես գիտեմ, որ դուք բաժանում եք իմ սերը դեպի այն ամենը, ինչը արտասովոր է, ինչը խախտում է մեր առօրյա կյանքի միօրինակությունը։ Եթե դուք անսովոր դեպքեր չսիրեիք, այդպիսի եռանդով գրի չէիք սռնի իմ համեստ արկածները․․․ ըստ որում, խցճով ասած, ձեր որոշ պատմվածքները մի փոքր գունազարդված են պատկերում իմ գործունեությունը։
― Բայց ախր ձեր արկածները միշտ էլ այնքան հետաքրքիր են թվացել ինձ, ― առարկեցի ես։
― Դեռ երեկ էր, կարծեմ, ասում էի ձեզ, որ ամենահամարձակ երևակայությունն անգամ ի վիճակի չէ պատկերացնել այն արտասովոր ու տարօրինակ դեպքերը, որոնք պատահում են կյանքում։
― Իսկ ես պատասխանեցի, որ թույլ եմ տալիս կասկածելու ձեր կարծիքի ճշտությանը։
― Բայց և այնպես, դոկտոր, ստիպված պետք է լինեք խոստովանել, որ ես իրավացի եմ, այլապես զարմանալի փաստերի այնպիսի մի հեղեղ կթափեմ ձեր գլխին, որ հարկադրված կհամաձայնեք իմ հետ։ Ահա թեկուզ այն պատմությունը, որը հենց նոր պատմեց միստր Ջեյբեզ Ուիլսնը։ Այն տեղի է ունեցել միանգամայն հասարակ ու առօրյա իրադրության մեջ, մինչդեռ ինձ թվում է, թե ողջ կյանքիս ընթացքում դրանից ավելի հիանալի պատմություն չեմ լսել․․․ Միստր Ուիլսն, բարի եղեք կրկնել ձեր պատմությունը։ Ես այդ խնդրում եմ ոչ միայն նրա համար, որ իմ բարեկամ միստր Ուոտսնը լսի պատմության սկիզբը, այլև որպեսզի ես ինքս հնարավորին չափ ավելի լավ ծանոթանամ ամենաչնչին մանրամասներին։ Սովորաբար հենց որ սկսում են որևէ դեպք պատմել, հիշողությանս մեջ բազմաթիվ նման դեպքեր են արթնանում։ Բայց այս անգամ ստիպված եմ խոատովանել, որ երբևէ նման բան չեմ լսել։
Հաստլիկ այցելուն որոշ հպարտությամբ կուրծքը դուրս ցցեց, վերարկուի ծոցագրպանից դուրս քաշեց մի կեղտոտ, ճմռթված թերթ ու բաց արեց ծնկներին։ Մինչդեռ նա, վիզը դուրս գցած, աչքերն արագությամբ կհածեր հայտարարությունների սյունակների վրա, ես ուշադիր զննեցի նրան ու փորձեցի, Շերլոկ Հոլմսին ընդօրինակելով, հագուստից ու արտաքինից որոշել, թե ինչ մարդ է նա։
Դժբախտաբար, իմ դիտումները համարյա ոչ մի արդյունք չտվին։ Իսկույն կարելի էր նկատել, որ մեր այցելուն ամենասովորական մանր խանութպան է՝ ինքնաբավական, բութ ու դանդաղաշարժ։ Նրա տաբատը գորշ էր, վանդակավոր տոպրակի պես կախ էր ընկած։ Ոչ այնքան մաքուր սև սերթուկի կոճակներն արձակ էին, իսկ մուգ ժիլետի վրա փայլում էր պղնձե ոակեպատ ու խոշոր մի շղթա, որից իբրև բրելոկ կախված էր միջից ծակ ինչ֊որ մետաղի քառանկյուն մի կտոր։ Աթոռին ընկած էին նրա մաշված ցիլինդրը և գունաթափ, գորշ վերարկուն՝ թավշյա ծալծլված օձիքով։ Մի խոսքով, որքան էլ զննեցի այդ մարդուն, ոչ մի ուշագրավ բան չնկատեցի, բացի բոցագույն, շիկակարմիր մազերից։ Պարզ էր, որ նա խիստ շփոթված է ինչ֊որ տհաճ դեպքից։
Իմ զբաղմունքը չվրիպեց Շերլոկ Հոլմսի խորաթափանց հայացքից։
― Անշուշտ, ամեն մեկին պարզ է, ― ասաց նա ժպտալով, ― որ մեր հյուրը մի ժամանակ զբաղվել է ֆիզիկական աշխատանքով, բռնոթի է քաշում, ֆրանկմասոն է, եղել է Չինաստանում և վերջին ամիսների ընթացքում շատ է գրել։ Բացի այս ակնբախ փաստերից, ես ուրիշ բան գուշակել չեմ կարող։
Միստր Ջեյբեզ Ուիլսնը վեր թռավ բազկաթոռից և առանց ցուցամատը թերթից հեռացնելու, աչքերը չռեց բարեկամիս վրա։
― Միստր Հոլմս, այդ բոլորն ինչպե՞ս իմացաք, ― հարցրեց նա։ ― Օրինակ, ի՞նչ գիտեք, որ ես զբաղվել եմ ֆիզիկական աշխատանքով։ Ախր ճիշտ որ ես իմ կարիերան սկսել եմ իբրև նավի հյուսն։
― Իմ թանկագին սըր, ձեր ձեռքերը պատմեցին ինձ։ Ձեր աջ ձեռքը մեծ է ձախից։ Դուք աշխատել եք այդ ձեռքով, դրա համար էլ աջ ձեռքի մկաններն ավելի խոշոր են։
― Հապա բռնոթի քաշե՞լը, ֆրանկոմասոնությո՞ւնը․․․
― Ֆրանկոմասոնության մասին դժվար չէ գլխի ընկնել, քանի որ դուք, հակառակ ձեր ընկերության խիստ կանոնադրության, կրում եք աղեղի ու շրջագծի պատկերով կոճակ։
― Ա՛խ, այդպե՜ս․․․ Ես այդ մոռացել էի։ Բայց ո՞նց գլխի ընկաք, որ ես շատ եմ գրել։
― Ուրիշ ինչի մասին կարող է վկայել ձեր պսպղացող աջ թևքը և թևքի մահուդը, որ ձախ արմունկի մոտ տրորվել է փայլելու աստիճան։
― Իսկ Չինաստա՞նը։
― Միայն Չինաստանում կարող են կտել այն ձկնիկը, որ երևում է ձեր աջ նախադաստակին։ Ես ուսումնասիրել եմ կտումները, նույնիսկ գիտական հոդվածներ եմ գրել դրանց մասին։ Ձկան թեփը քնքուշ վարդագույն ներկելու սովորությունը հատուկ է միայն Չինաստանին։ Տեսնելով ձեր ժամացույցի շղթայի չինական դրամը, ես վերջնականապես համոզվեցի, որ դուք եղել եք Չինաստանում։
Միստր Ջեյբեզ Ուիլսնը բարձրաձայն քրքջաց։
― Այ թե ի՜նչ, ― ասաց նա։ ― Սկզբում ես կարծեցի, թե աստված գիտե ինչ դժվար է գուշակել, բայց պարզվում է, որ շատ հասարակ բան է։
― Ուոթսն, ― ասաց Հոլմսը, ― սկսում եմ մտածել, որ սխալ գործեցի բացատրելով, թե ինչպես հանգեցի իմ եզրակացություններին։ Ինչպես հայտնի է՝ «0mne ignotum pro magnifico», և իմ համեստ փառքին կործանում է սպասում, եթե այսպես անկեղծ լինեմ։ Միստր Ուիլսն, հայտարարությունը գտա՞ք։
― Գտա, ― պատասխանեց նա, հաստ կարմիր մատը պահելով թերթի սյունակի կենտրոնում։ ― Հրես։ Ամեն ինչ հենց սրանից էլ սկսվեց։ Ինքներդ կարդացեք, սըր։
Ես վերցրի թերթն ու կարդացի․
Կարմրահերների միություն։ Ի կատարումն հանգուցյալ Հեզեկիա Հոպկինսի կտակի (Լեբանոն, Պենսիլվանիա, ԱՄՆ), բացված է միության անդամի նոր ազատ տեղ։ Առաջարկվում է աշխատավարձ՝ շաբաթական չորս ֆունտ ստեռլինգ՝ զուտ անվանական ծառայության դիմաց։ Քսանմեկ տարեկանից ոչ փոքր ամեն մի կարմրահեր, որ ունի առողջ դատողություն ու զգաստ հիշողություն, կարող է պիտանի լինել այդ աշխատանքի համար։ Դիմել անձամբ Դունկան Ռոսսին, երկուշաբթի օրը, ժամը տասնմեկին, միության գրասենյակ, Ֆիլտ֊ստրիտ, Պոպս֊կոորտ։
― Սատանան տանի, այս ի՞նչ է նշանակում, ― բացականչեցի ես, երկու անգամ կարդալով արտասովոր հայտարարությունը։
Հոլմսը անձայն ծիծաղեց ու մի տեսակ ամբողջ մարմնով կուչ եկավ բազկաթոռի մեջ, իսկ դա պարզ նշան էր, որ նա մեծ բավականություն է զգում։
― Այնքան էլ աննշան հայտարարություն չէ, հը՞, ինչ կասեք, ― հարցրեց նա։ ― Դե, միստր Ուիլսն, շարունակեցեք ձեր պատմությունը։ Պատմեցեք ձեր և ձեր տան մասին, այն մասին, թե այդ հայտարարությունն ինչ դեր խաղաց ձեր կյանքում։ Իսկ դուք, դոկտոր, խնդրում եմ գրեք, թե ինչ թերթ է այդ և ամսի քանիսինն է։
― Առավոտյան քրոնիկոն»։ 27 ապրիլի 1890 թվական։ Ուղիղ երկու ամիս առաջ։
― Շատ լավ։ Շարունակեցեք, միստր Ուիլսն։
― Ինչպես արդեն ասացի, միստր Շերլոկ Հոլմս, ― խոսքը շարունակեց Ջեյբեզ Ուիլսնը, ճակատը սրբելով, ― Սիտիի մոտերքում, Սեքս֊Կոբուրգսկվերի վրա ես մի փոքրիկ փոխատու գանձարկղ ունեմ։ Ւմ գործերը առաջ էլ մի բանի նման չէին, իսկ վերջի երկու տարիները եկամուտս այնքան էր լինում, որ հազիվ էի մի կերպ ծայրը ծայրին հասցնում։ Մի ժամանակ երկու օգնական էի պահում, բայց հիմա միայն մեկն է․ նրան վճարելն էլ ինձ համար դժվար կլիներ, բայց նա համաձայնեց կես ռոճիկով աշխատել, որպեսզի հնարավորություն ունենա ուսումնասիրելու իմ գործը։
― Ի՞նչ է այդ պատրաստակամ պատանու անունը, ― հարցրեց Շերլոկ Հոլմսը։
― Նրա անունը Վինսենթ Սպոլդինգ է և ամենևին էլ պատանի չէ։ Դժվար է ասել, թե նա քանի տարեկան է։ Հազիվ թե կարողանայի նրանից ավելի ճարտար օգնական ճարել։ Ես շատ լավ գիտեմ, որ նա կարող էր լիովին յոլա գնալ առանց ինձ ու երկու անգամ ավելի շատ վաստակել։ Բայց քանի որ նա գոհ է, ես ինչո՞ւ պիտի նրա գլուխն այնպիսի մտքեր մտցնեմ, որոնք վնաս հասցնեն իմ շահերին։
― Իակապես որ, ինչո՞ւ։ Տեսնում եմ, որ ձեր բախտը լավ բերել է․ դուք ունեք մի օգնական, որին վճարում եք ավելի քիչ, քան նույնպիսի աշխատանքի համար ուրիշները վճարում են։ Մեր ժամանակներում այնքան էլ հաճախ չեն պատահում այդպիսի անշահախնդիր ծառայողներ։
― Օ՜, իմ օգնականը պակասություններ էլ ունի, ― ասաց միստր Ուիլսնը։ ― Ես դեռ երբեք չեմ պատահել մի մարդու, որն այդպես տարվեր լուսանկարչությամբ։ Աշխատանքի ժամին չրթացնում է ապարատը, հետո ծլկում է նկուղ, ոնց որ ճագարն իր բույնը, թիթեղիկները երևակելու։ Նրա գլխավոր պակասությունն այդ է։ Մնացած բաներում լավ աշխատող է։
― Հուսով եմ, որ նա հիմա էլ ծառայում է ձեր մոտ։
― Այո՛, սըր։ Նա է, մեկ էլ տասնչորս տարեկան մի աղջիկ, որը բան֊ման է պատրաստում մեզ համար ու սենյակը հավաքում։ Ուրիշ մարդ չկա․ ես մենակ եմ, առանց երեխաների։ Մենք երեքով սուսիկ֊փուսիկ ապրում ենք մեզ համար, սըր, օջախի կրակը վառ պահում ու վճարում ըստ հաշիվների՝ ահա մեր ողջ ծառայությունը․․․ Այդ հայտարարությունը մեզ հունից հանեց, ― շարունակեց միստր Ուիլսնը։ ― Այսօր լրացավ ութ շաբաթ այն օրից, ինչ Սպոլդինգը ներս եկավ գրասենյակ այդ թերթը ձեռքին ու ասաց․
«Միստր Ուիլսն, ես կուզեյի, որ աստված ինձ շիկակարմիր ստեղծած լիներ»։
«Ինչո՞ւ, ― հարցրի ես։
«Այ, տեսեք, ― ասաց նա, ― Կարմրահերների միությունում նոր ազատ տեղ է բացվել։ Ով այդ տեղն զբաղեցնի, վատ եկամուտ չի ունենա։ Այնտեղ, հավանորեն, շատ ավելի տեղեր կան, քան թեկնածուներ։ Կտակատարները գլուխ են ջարդում, չիմանալով, թե փողերն ինչ անեն։ Եթե իմ մազերն ընդունակ լինեին իրենց գույնը փոխելու, ես անպայման կօգտվեի այդ շահավետ տեղից։
«Այդ ի՞նչ Կարմրահերների միություն է», ― հարցրի ես։
― Բանն այն է, միստր Հոլմս, որ ես մեծ տնկալ եմ, և քանի որ հարկ չի լինում վազվզել գործի հետևից, այլ գործն ինքն է գալիս ինձ մոտ, երբեմն ես ամբողջ շաբաթներով ոտքս տնից դուրս չեմ դնում։ Ահա ինչու շատ քիչ գիտեմ, թե աշխարհում ինչ է կատարվում, և միշտ ուրախ եմ նորություններ լսելու․․․
«Մի՞թե երբեք չեք լսել Կարմրահերների միության մասին», ― հարցրեց Սպոլդինգը, աչքերը լայն չռելով։
«Երբե՛ք»։
«Այդ ինձ շատ է զարմացնում, որովհետև դուք այն մարդկանցից մեկն եք, ովքեր իրավունք ունեն գրավել այդ ազատ տեղը»։
«Իսկ դա շա՞տ եկամուտ կարող է բերել», ― հարցրի ես։
«Տարեկան երկու հարյուր ֆունտ ստեռլինգից ոչ ավելի, բայց աշխատանքը չնչին է և այնպիսին, որ չի խանգարում ուզածդ գործով զբաղվելու»։
Հասկանալի է, որ ականջներս սրեցի, քանի որ վերջին ժամանակներս իմ ձեռնարկությունը շատ չնչին եկամուտ էր բերում, և տարեկան երկու հարյուր ֆունտը խիստ տեղին կլիներ։
«Պատմեցեք այն բոլորը, ինչ գիտեք այդ միության մասին», ― ասացի ես։
«Ինչպես ինքներդ էլ տեսնում եք, ― պատասխանեց Սպոլդինգը, ցույց տալով հայտարարությունը, ― Կարմրահերների միությունում ազատ տեղ կա, ահա և հասցեն, ուր կարող եք դիմել տեղեկանքի համար, եթե ուզում եք մանրամասնություններն իմանալ։ Որքան հայտնի է ինձ, այդ միությունը հիմնադրել է ամերիկացի միլիոնատեր Հեզեկիա Հոպկինսը, որը խելառի մեկն էր։ Նա ինքն էլ թունդ շիկակարմիր մազեր ուներ և համակրում էր աշխարհի բոլոր կարմրահերներին։ Մեռնելիս նա մի հսկայական գումար է թողել իր կտակակատարներին, ցանկություն հայտնելով գործադրել այն՝ վառ շիկակարմիր մազեր ունեցող մարդկանց վիճակը թեթևացնելու համար։ Ւնձ ասել են, որ այդ բախտավորներին սքանչելի աշխատավարձ են վճարում, համարյա ոչ մի աշխատանք չպահանջելով նրանցից։
«Բայց ախր կարմրահերները միլիոնավորներ են, ― ասացի ես, ― և ամեն մեկը կուզենա գրավել այդ ազատ տեղը»։
«Այնքան էլ շատ չեն, որքան ձեզ թվում է, ― պատասխանեց նա։ ― Ինչպես տեսնում եք, հայտարարությունն ուղղված է միայն լոնդոնցիներին, ըստ որում միայն մեծերին։ Այդ ամերիկացին ծնվել է Լոնդոնում, այստեղ է անցկացրել պատանեկությունը և կամեցել է բարերարություն անել իր հարազատ քաղաքին։ Բացի դրանից, որքան լսել եմ, այն անձինք, որոնց մազերը բաց շիկակարմիր են կամ մուգ շիկակարմիր, իզուր կդիմեն միությանը, այնտեղ պահանջվում են վառ, շլացուցիչ, կրակաշիկակարմիր մազերով մարդիկ։ Միստր Ուիլսն, եթե ուզում եք օգտվել այդ առաջարկից, բավական է միայն հասնեք միության գրասենյակ։ Բայց իմաստ ո՞ւնի արդյոք, որ դուք մի քանի հարյուր ֆունտ ստեռլինգի համար կտրվեք ձեր հիմնական զբաղմունքից»։
Ինչպես ինքներդ էլ բարեհաճում եք տեսնել, ջենտլմեններ, ես խիստ գունեղ, հարուստ երանգի վառ շիկակարմիր մազեր ունեմ և ինձ թվում էր, որ եթե բանը հասներ Կարմրահերների միության, ես հավանորեն շանսեր կունենայի գրավելու ազատվող տեղը։ Վինսենտ Ապոլդինգը, իբրև այդ գործում ամեն ինչից տեղյակ, կարող էր մեծ օգուտ տալ ինձ, ուստի կարգադրեցի նրան ամբողջ օրը փակել փեղկերը և ուղեկցել ինձ մինչև միության շենքը։ Նա շատ ուրախացավ, որ այսօր չի աշխատելու, և մենք, գրասենյակը փակելով, քայլերս ուղղեցինք դեպի հայտարարության մեջ նշված հասցեն։
Միստր Հոլմս, ես մի այնպիսի տեսարան տեսա, որի նմանն այլևս երբեք չի վիճակվի տեսնել։ Հյուսիսից, հարավից, արևելքից ու արևմուտքից հայտարարության հետքերով դեպի Սիտի էին մղվում բոլոր այն մարդիկ, որոնց մազերը թեկուզ մի փոքր շիկակարմիր երանգ ունեին։ Ամբողջ Ֆլիտ֊ստրիտը լցված էր կարմրահերներով, իսկ Պոպս֊կոորտը նման էր նարնջավաճառի սայլակի։ Երբեք մտքովս չէր անցել, որ Անգլիայում այդքան կարմրահերներ կան։ Այստեղ կային շիկակարմիր գույնի բոլոր երանգները․ հարդագույն, կիտրոնագույն, աղյուսագույն, իսլանդական սետտերի գույնի, լեղիի և կավի գույնի։ Բայց ինչպես Սպոլդինգն էր ասում, իսկական կենդանի, վառ, հրեղեն գույնի գլուխներ քիչ կային այստեղ։ Այնուամենայնիվ, տեսնելով մի այդպիսի ամբոխ, ես հուսահատվեցի։ Սպոլդինգն իրեն չկորցրեց։ Չգիտեմ, թե այդ ինչպես հաջողվեց նրան, բայց նա հրհրում ու առաջ էր խցկվում այնպիսի եռանդով, որ ինձ անցկացրեց բազմության միջով, և մենք շուտով հայտնվեցինք գրասենյակի աստիճանների վրա։ Աստիճաններով շարժվում էր մարդկային կրկնակի մի հոսանք․ ոմանք բարձրանում էին՝ լի հաճելի հույսերով, մյուսները իջնում էին արդեն հուսախաբ։ Մենք խցկվում էինք առաջ և շուտով գրասենյակում էինք։
― Անչափ հետաքրքիր պատմություն է, ― ասաց Հոլմսը, երբ այցելուն լռեց, որպեսզի հիշողությունը թարմացնի բռնոթի քաշելով, ― խնդրեմ, շարունակեցեք։
― Գրասենյակում ոչինչ չկար, բացի մի զույգ փայտե աթոռներից ու սոճու հասարակ սեղանից, որի մոտ նստել էր ինձանից էլ կարմրահեր մի մարդուկ։ Նա յուրաքանչյուր թեկնածուի հետ մի քանի խոսք էր փոխանակում, երբ նրանք մոտենում էին սեղանին, և ամեն մեկի մեջ մի որևէ պակասություն գտնում էր։ Երևում է, այդ ազատ տեղը գրավելն այդքան էլ հեշտ բան չէր։ Բայց երբ մենք էլ մեր հերթին սեղանին մոտեցանք, փոքրիկ մարդուկն ինձ դիմավորեց շատ ավելի սիրալիր, քան մնացած թեկնածուներին։ Հազիվ էինք ներս մտել, և նա փակեց դուռը, որպեսզի զրուցի մեզ հետ առանց կողմնակի մարդկանց։
«Սա միստր Ջեյբեզ Ուիլսնն է, ― ասաց իմ օգնականը։ ― Նա կուզենար գրավել ազատ տեղը ձեր միությունում։
«Եվ նա լիովին արժանի է դրան, ― պատասխանեց մարդուկը։ ― Վաղուց ես այսպիսի հիանալի մազեր չէի տեսել»։
Նա մի քայլ ետ գնաց, գլուխը թեքեց կողքի և այնքան երկար նայեց մազերիս, որ ես անհարմար զգացի։ Հետո առաջ նետվեց, հափշտակեց ձեռքս և ջերմորեն շնորհավորեց ինձ։
«Իմ կողմից անարդարացի կլիներ դանդաղելը, ― ասաց նա։ ― Սակայն հուսով եմ կներեք ինձ, եթե որոշ նախազգուշական միջոցների դիմեմ»։
Նա երկու ձեռքով ճանկեց մազերս և այնպես ձիգ տվեց, որ ես ցավից ոռնացի։
«Ձեր աչքերում արցունքներ եմ տեսնում, ― ասաց նա մազերս բաց թողնելով։ ― Ուրեմն, ամեն ինչ կարգին է։ Ներեցեք, բայց մենք ստիպված ենք զգույշ լինել, որովհետև երկու անգամ խաբել են մեզ կեղծամի օգնությամբ և մի անգամ՝ ներկի։ Ես կարող եմ պատմել ձեզ այնպիսի անազնիվ արարքների մասին, որոնք զզվանք կառաջացնեին ձեր մեջ դեպի մարդիկ»։
Նա մոտեցավ լուսամուտին և կոկորդով մեկ բղավեց, որ թափուր տեղն զբաղված է։ Ներքևից լսվեց հիասթափության հառաչանք, բազմությունը ցրվեց տարբեր ուղղություններով և շուտով ողջ այդ թաղում ոչ մի կարմրահեր մարդ չմնաց, բացի ինձանից և այն մարդուց, որն ինձ վարձում էր։
«Իմ անունը միստր Դունկան Ռոսս է, ― ասաց նա։ ― Ես էլ եմ թոշակ ստանում այն ֆոնդից, որ թողել է մեզ մեր մեծահոգի բարերարը։ Միստր Ուիլսն, դուք ամուսնացա՞ծ եք, ընտանիք ունե՞ք»։
Ես պատասխանեցի, որ կինս մահացել է։ Նրա դեմքին երևաց վշտի արտահայտություն։
«Աստվա՜ծ իմ, ― մռայլ ասաց նա։ ― Ախր դա շատ լուրջ արգելակ է։ Որքա՜ն ցավալի է, որ դուք ամուսնացած չեք։ Ֆոնդն ստեղծվել է շիկակարմիրների բազմացման ու տարածման, և ոչ թե միայն նրանց կյանքն ապահովելու համար։ Ի՜նչ դժբախտություն, որ դուք ամուրի եք»։
Այդ խոսքերը լսելով, իմ դեմքը ձգվեց, միստր Հոլմս, որովհետև սկսեցի վախենալ, թե ինձ չեն վերցնի, բայց, մի քիչ մտածելուց հետո, նա ասաց, որ ամեն ինչ յոլա կգնա։
«Բոլոր մյուսների համար մենք կանոններից չէինք նահանջի, բայց այսպիսի մազեր ունեցող մարդուն կարելի է ընդառաջել։ Դուք ե՞րբ կարող եք անցնել ձեր նոր պարտականությունների կատարմանը»։
«Դա մի քիչ դժվար է, քանի որ ես զբաղված եմ ուրիշ ձեռնարկության մեջ», ― ասացի ես։
«Մի անհանգստացեք դրա համար, միստր Ուիլսն, ― ասաց Վինսենտ Սպոլդինգը։ ― Այդ աշխատանքից ես առանձ ձեզ էլ գլուխ կհանեմ»։
«Ո՞ր ժամերին եմ զբաղված լինելու», ― հարցրի ես։
«Տասից մինչև երկուսը»։
Քանի որ փոխառու գանձարկղներում գլխավոր աշխատանքը կատարվում է երեկոները, միստր Հոլմս, հատկապես հինգշաբթի և ուրբաթ օրերը, ռոճիկի նախօրյակին, որոշեցի, որ վատ չի լինի առավոտյան ժամերին մի բան վաստակել։ Մանավանդ, որ իմ օգնականը հուսալի մարդ է և, եթե հարկավոր լինի, կարող է լիովին փոխարինել ինձ։
«Այդ ժամերն ինձ հարմար են, ― ասացի ես։ ― Իսկ ինչքա՞ն աշխատավարձ եք վճարում»։
«Շաբաթական չորս ֆունտ»։
«Իսկ ի՞նչ աշխատանք է»։
«Զուտ անվանական»։
«Ի՞նչն եք անվանում զուտ անվանական աշխատանք»։
«Աշխատանքի համար նախատեսված ողջ ժամանակամիջոցում դուք պետք է գտնվեք մեր գրասենյակում կամ, ծայրահեղ դեպքում, այն շենքում, ուր տեղավորված է մեր գրասենյակը։ Եթե թեկուզ մեկ անգամ աշխատանքի ժամին հեռանաք այստեղից, ընդմիշտ կկորցնեք ձեր տեղը։ Կտակողն առանձնապես պնդում է այս կետի ճշգրիտ կատարման վրա։ Կհամարվի, որ դուք մեր պահանջները չկատարեցիք, եթե աշխատանքի ժամերին թեկուզ մեկ անգամ հեռանաք գրասենյակից»։
«Եթե խոսքը վերաբերում է օրվա մեջ ընդամենը չորս ժամին, իհարկե, իմ մտքով իսկ չի անցնի գրասենյակից հեռանալ», ― ասացի ես։
«Ի նկատի ունեցեք, ― կրկնեց միստր Դունկան Ռոսսը, ― որ հետո ոչ մի ներողություն հաշվի չենք առնի։ Ո՛չ մի հիվանդություն, ո՛չ մի գործ չի կարող ծառայել իբրև արդարացում։ Դուք պետք է գտնվեք գրասենյակում, այլապես կկորցնեք ձեր աշխատանքը»։
«Իսկ աշխատանքը ո՞րն է»։
«Դուք պետք է արտագրեք «Բրիտանական հանրագիտարանը»։ Առաջին հատորն այս պահարանումն է։ Թանաք, գրիչ, թուղթ ու ծծան ինքներդ ձեռք կբերեք, իսկ մենք կտրամադրենք միայն աթոռ ու սեղան։ Կարո՞ղ եք վաղն աշխատանքի անցնել»։
«Իհարկե», ― պատասխանեցի ես։
«Այդ դեպքում, ցտեսություն, միստր Ջեյբեզ Ուիլսն։ Թույլ տվեք մեկ անգամ ևս շնորհավորել ձեզ, որ հաջողվեց այսպիսի լավ պաշտոն ստանալ»։
Նա գլխով արավ ինձ։ Ես դուրս եկա սենյակից և օգնականիս հետ գնացի տուն, ուրախանալով, իմ անսովոր հաջողության համար։ Ամբողջ օրը մտածում էի այդ դեպքի մասին և երեկոյան մի փոքր տրամադրությունս ընկավ։ Մտքովս անցավ, որ այդ բոլորը պարզապես սրիկայություն է, չնայած ոչ մի կերպ չէր հաջողվում գուշակել, թե ինչ նպատակ կարող է ունենալ այդ խաղը։ Անհավանական էր թվում, որ գոյություն ունի այդպիսի կտակ և որ մարդիկ համաձայն են այդքան մեծ գումարներ վճարել «Բրիտանական հանրագիտարանի» արտագրման համար։ Վինսենտ Սպոլդինգն ամենայն եռանդով աշխատում էր սրտապնդել ինձ, բայց պառկելով քնելու, ես հաստատ որոշեցի հրաժարվել այդ գործից։ Սակայն առավոտյան մտքովս անցավ, որ հարկավոր է գոնե, համենայն դեպս, մի անգամ գնալ այնտեղ։ Մեկ պեննիի թանաք գնեցի և վերցնելով փետուրե գրիչ ու յոթ թերթ մեծ թուղթ, քայլերս ուղղեցի դեպի Պոպս֊կոորտ»։ Ի զարմանս իմ, այնտեղ ամեն ինչ կարգին էր։ Շատ ուրախացա։ Սեղանն արդեն պատրաստ էր իմ աշխատանքի համար, և միստր Դունկան Ռոսսն սպասում էր ինձ։ Նա պատվիրեց սկսել «Ա» տառից և դուրս գնաց, բայց ժամանակ առ ժամանակ վերադառնում էր գրասենյակ, որ տեսնի՝ աշխատո՞ւմ եմ, թե ոչ։ Ժամը երկուսին նա հրաժեշտ տվեց ինձ, գովեց, որ կարողացել եմ այդքան շատ արտագրել, և գրասենյակի դուռը փակեց իմ հետևից։
Այդպես անցնում էր օրն֊օրին, միստր Հոլմս։ Շաբաթ օրն իմ տերը չորս ոսկի սովերեն դրեց իմ առաջ, սեղանի վրա՝ մի շաբաթվա վարձը։ Այդպես անցավ նաև երկրորդ շաբաթը, երրորդը։ Ամեն առավոտ ուղիղ ժամը տասին ես գնում էի այնտեղ և ճիշտ երկուսին հեռանում։ Կամաց֊կամաց միստր Դունկան Ռոսսն սկսեց գրասենյակ մտնել միայն առավոտները, իսկ հետո բոլորովին դադարեց այցելել։ Բայց և այնպես, հասկանալի է, որ ես սիրտ չէի անում նույնիսկ մի րոպեով դուրս գալ սենյակից, որովհետև համոզված չէի, թե նա չի գա, և չէի ուզում այդպիսի շահավետ պաշտոնը ռիսկի ենթարկել։
Անցավ ութ շաբաթ։ Ես արտագրեցի Աբբայի, Արխիտեկտուրայի, Ատտիկայի վերաբերյալ հոդվածները և հուսով էի շուտով անցնել «Բ» տառին։ Մեծ քանակությամբ թուղթ էր գնում, և արդեն գրածներս հազիվ էին տեղավորվում դարակի վրա։ Բայց հանկարծ ամեն ինչ վերջացավ։
― Վերջացա՞վ։
― Այո, սըր։ Այսօր առավոտյան։ Ժամը տասին, ինչպես միշտ, գնացի աշխատանքի, բայց դուռը կողպեքով փակված էր, իսկ դռան վրա մեխով ամրացված էր ստվարաթղթի մի պաստառ։ Ահա այն, ինքներդ կարդացեք։
Նա մեկնեց մեզ ծոցատետրի թերթիկի մեծության մի ստվարաթուղթ, որի վրա գրված էր․
Կարմրահերների միությունը ցրված է։
9 հոկտեմբերի 1890 թվական
Ես ու Շերլոկ Հոլմսը երկար դիտում էինք այդ կարճ գրությունը և Ջեյբեզ Ուիլսնի ընկճված դեմքը․ վերջապես դեպքի ծիծաղելի կողմը մեր աչքից ծածկեց ողջ մնացյալը․ մենք քրքջացինք, չկարողանալով զսպել մեզ։
― Ես այստեղ ո՛չ մի ծիծաղելի բան չեմ տեսնում, ― բացականչեց մեր այցելուն, վեր թռչելով բազյաթոռից ու կարմրելով մինչև իր հրեղեն մազերի արմատները։ ― Եթե դուք օգնելու փոխարեն պատրաստվում եք ծիծաղել ինձ վրա, ես կդիմեմ մի ուրիշի օգնության։
― Ո՛չ, ո՛չ, ― բացականչեց Հոլմսը, նորից նստեցնելով նրան բազկաթոռին։ ― Ձեր գործը ես ոչ մի պայմանով ձեռքից բաց չեմ թողնի։ Նա տառացիորեն թարմացնում է իմ հոգիս իր նորությամբ։ Բայց և այնպես, ներեցեք ինձ, դրանում ինչ֊որ զվարճալի բան կա։ Իսկ ի՞նչ արեցիք, այս գրությունը դռան վրա գտնելով։
― Ես ցնցված էի, սըր։ Չգիտեի, թե ինչ անեմ։ Գնացի հարևան գրասենյակները, բայց ոչ ոք ոչինչ չգիտեր։ Վերջապես, գնացի տանտիրոջ մոտ, որն ապրում էր ներքևի հարկում, և հարցրի, թե արդյոք չի՞ կարող ասել՝ ինչ է պատահել Կարմրահերների միությանը։ Նա պատասխանեց, թե երբեք չի լսել այդպիսի կազմակերպության մասին։ Այն ժամանակ ես հարցրի, թե ո՞վ էր միստր Դունկան Ռոսսը։ Նա պատասխանեց, որ առաջին անգամ է լսում այդ անունը։
«Ես խոսում եմ այն ջենտլմենի մասին, որը վարձել էր ձեր համար չորս բնակարանը», ― ասացի ես։
«Շիկակարմիր ջեմթլմենի՞»։
― Այո։
«Նրա անունը Ուիլյամ Մորիս է։ Նա իրավաբան է, շենքը վարձել էր ժամանակավորապես, որովհետև իր մշտական գրասենյակը վերանորոգման էր ենթարկվում։ Նա երեկ մեկնեց»։
«Որտե՞ղ կարելի է գտնել նրան»։
«Իր մշտական գրասենյակում։ Նա թողել է իր հասցեն։ Ահա՝ Քինգ Էդուարդ֊ստրիտ 17, սենտ֊Պոլ տաճարի մոտ»։
Ես գնացի այդ հասցեով, միստր Հոլմս, բայց պարզվեց, որ այնտեղ արհեստական ոտքերի արհեստանոց է․ այդ արհեստանոցում ոչ ոք երբևէ չէր լսել ո՛չ միստր Ուիլյամ Մորիսի, ո՛չ էլ միստր Դունկան Ռոսսի մասին։
― Դրանից հետո ի՞նչ արեցիք, ― հարցրեց Հոլմսը։
― Վերադարձա տուն՝ Սեքս֊Կոբուրգ֊սկվերի վրա և խորհուրդ արի օգնականիս հետ, որը ոչնչով չկարողացավ օգնել ինձ։ Նա ասաց, որ պետք է սպասել, հավանորեն որևէ բան կհաղորդեն փոստով։ Բայց դա ինձ չի գոհացնում, միստր Հոլմս։ Այդպիսի հիանալի տեղը ես չեմ ուզում առանց կռվի զիջել, և քանի որ լսել էի, որ դուք խորհուրդներ եք տալիս խեղճ մարդկանց, որոնք դժվարին դրության մեջ են ընկել, ես էլ որոշեցի գալ ուղիղ ձեզ մոտ։
― Եվ ճիշտ եք վարվել, ― ասաց Հոլմսը։ ― Ձեր դեպքը հիանալի դեպք է, և ես երջանիկ եմ, որ հնարավորություն ունեմ դրանով զբաղվելու։ Լսելով ձեզ, ես գալիս եմ այն եզրակացության, որ այդ գործը շատ ավելի լուրջ է, քան երևում է առաջին հայացքից։
― Այն էլ ինչպե՜ս լուրջ, ― ասաց միստր Ջեյբեզ Ուիլսնը։ ― Ես զրկվեցի շաբաթական չորս ֆունտից։
― Եթե խոսելու լինենք անձամբ ձեր մասին, ― ասաց Հոլմսը, ― ապա հազիվ թե դուք գանգատվելու պատճառ ունենաք այդ արտասավոր միությունից։ Ընդհակառակը, որքան ես հասկանում եմ, նրա շնորհիվ դուք երեսուն ֆունտով ավելի հարստացաք, չխոսելով արդեն, որ խորը գիտելիքներ ձեռք բերեցիք «Ա» տառով սկսվող առարկաների մասին։ Այնպես որ, ըստ էության, դուք ոչինչ չեք կորցրել։
― Չեմ վիճում, սըր, այդ այդպես է։ Բայց ես կուզենայի, գտնել նրաց, իմանալ, թե ովքե՞ր են նրանք և ինչո՞ւ այդպիսի խաղ խաղացին իմ գլխին, եթե միայն դա խաղ էր։ Այդ օյինբազությունը բավական թանկ նստեց նրանց վրա․ դրա համար նրանք վճարեցին երեսուներկու ֆունտ ստեռլինգ։
― Մենք կփորձենք այդ բոլորը պարզել։ Բայց թույլ տվեք նախ մի քանի հարց տալ ձեզ, միստր Ուիլսն։ Վաղո՞ւց է ծառայում ձեզ մոտ այդ օգնականը․․․ նա, որ հայտարարությունը ձեզ ցույց տվեց։
― Այն ժամանակ նա ինձ մոտ ծառայում էր արդեն մոտ մի ամիս։
― Դուք նրան որտե՞ղ գտաք։
― Նա ներկայացավ թերթում տված իմ հայտարարությամբ։
― Միայն նա՞ արձագանքեց ձեր հայտարարությանը։
― Ոչ, արձագանքեցին մոտ տասը մարդ։
― Ւնչո՞ւ դուք հատկապես նրան ընտրեցիք։
― Որովհետև նա ժիր էր ու էժան։
― Ձեզ հրապուրեց նրան կես ռոճիկ վճարելու հնարավորությո՞ւնը։
― Այո։
― Ի՞նչ տեսք ունի նա, այդ Վինսենտ Սպոլդինգը։
― Պստլիկ, ամրակազմ, խիստ շարժուն։ Երեսին ոչ մի մազ չունի, չնայած երեսունին մոտ է արդեն։ Ճակատին մի սպիտակ խալ կա, որ առաջացել է թթվուտի այրումից։
Հոլմսը ուղղվեց տեղում։ Նա շատ հուզված էր։
― Այդպես էլ գիտեի, ― ասաց նա։ ― Ւսկ դուք նրա ականջներին գինդի անցքեր չե՞ք նկատել։
― Նկատել եմ, սըր։ Նա բացատրեց, որ երբ ինքը դեռ փոքր է եղել, ինչ֊որ գնչուհի ծակել է նրա ականջները։
― Հը՛մ, ― մռմռաց Հոլմսը և խոր մտքերի մեջ թաղված ետ ընկավ բազկաթոռի թիկնակին։ ― Նա մինչև հիմա ձեզ մո՞տ է։
― Այո՛, սըր, ես քիչ առաջ տեսա նրան։
― Երբ դուք տանը չէիք լինում, նա լա՞վ էր գլուխ հանում ձեր գործերից։
― Չեմ կարող գանգատվել, սըր։ Ասենք, առավոտներն իմ փոխատու գանձարկղում համարյա անելիք չի լինում։
― Բավական է, միստր Ուիլսոն։ Մեկ կամ երկու օր հետո ես կհայտնեմ ձեզ, թե ինչ եմ մտածում այդ դեպքի մասին։ Այսօր շաբաթ է․․․ Հուսով եմ, որ երկուշաբթի օրը մենք արդեն ամեն ինչ կիմանանք։
― Դե, Ուոթսն, ի՞նչ եք մտածում այս ամենի մասին, ― հարցրեց Հոլմսը, երբ մեր այցելուն արդեն գնացել էր։
― Ոչինչ էլ չեմ մտածում, ― անկեղծորեն պատասխանեցի ես։ ― Այդ գործն ինձ թվում է բոլորովին խորհրդավոր մի բան։
― Ընդհանուր կանոնն այս է, ― ասաց Հոլմսը․ ― դեպքը որքան տարօրինակ է, այնքան քիչ խորհրդավորություն է պարունակում իր մեջ։ Ամենից դժվարը հենց սովորական, անգույն հանցագործությունները մերկացնելն է, ինչպես որ բազմության մեջ ամենադժվարը սովորական դիմագծերով մարդուն գտնելն է։ Բայց այս դեպքը պետք է որքան կարելի է շուտ վերջացնել։
― Ի՞նչ եք մտադիր անել։
Ծխել, ― պատասխանեց նա։ Այս խնդիրը ուղիղ երեք ծխամորճի համար է, և ես խնդրում եմ ձեզ մի տասը րոպե չխոսել ինձ հետ։
Նա կուչ եկավ բազկաթոռի մեջ, նիհար ծնկները բարձրացնելով դեպի բազեի քիթը, և երկար նստած մնաց այդ դիրքով, աչքերը փակ, առաջ տնկած կավե ծխամորճը, որը նման էր ինչ֊որ տարօրինակ թռչնի կտուցի։ Ես կարծեցի, թե նա քնեց, և ինքս էլ արդեն սկսում էի ննջել, երբ հանկարծ Հոլմսը վեր թռավ տեղից մի այնպիսի մարդու տեսքով, որը հաստատ որոշում է կայացրել, և ծխամորճը դրեց բուխարիկի վրա։
― Այսօր Սարասատեն նվագում է Սենթ֊Ջեյմս֊հոլլում, ― ասաց նա։ ― Ի՞նչ եք մտածում այդ մասին, Ուոթսն։ Ձեր հիվանդները մի քանի ժամով կարո՞ղ են յոլա գնալ առանց ձեզ։
― Ես այսօր ազատ եմ։ Ւմ պրակտիկան այնքան էլ շատ ժամանակ չի խլում ինձանից։
― Այդ դեպքում դրեք ձեր գլխարկը, գնանք։ Ամենից առաջ ես ուզում եմ սիտիում լինել։ Ճամփին որևէ տեղ մի բան կուտենք։
Մետրոյով գնացինք մինչև Օլդըրսհետ, այնտեղից քայլեցինք մինչև Սեքս֊Կոբուրգ֊սկվեր, ուր տեղի էին ունեցել այն բոլոր իրադարձությունները, որոնց մասին առավոտյան պատմել էին մեզ։
Սեքս֊Կոբուրգ֊սկվերը մի փոքրիկ, քնկոտ հրապարակ է, արիստոկրատական երևալու ողորմելի ջանքերով։ Չորս շարք աղյուսե երկհարկանի կեղտոտ տներ իրենց լուսամուտներով նայում են մի պստլիկ, մոլախոտերով ծածկված այգու, ուր մի քանի թոշնած դափնեթփեր ծանր պայքարի մեջ էին մտել մրով հագեցած օդի հետ։ Երեք ոսկեզօծ գնդեր և անկյունում կախված կինամոնագույն մի ցուցանակ՝ «Ձեյբեզ Ուիլսն» մակագրությամբ ցույց էին տալիս, որ այստեղ է գտնվում մեր շիկակարմիր այցելուի ձեռնարկությունը։
Շերլոկ Հոլմսը կանգ առավ դռան մոտ, կիսափակ կոպերի տակից նրա վրա հառելով փայլուն աչքերը։ Հետո նա դանդաղաքայլ անցավ փողոցով, վերադարձավ անկյուն, ուշադիր զննելով շենքերը։ Փոխատու գանձարկղի առաջ նա մի երեք անգամ ձեռնափայտով ուժգին հարվածեց սալարկին, ապա մոտեցավ դռանն ու ծեծեց։ Դուռն անմիջապես լայնորեն բացեց արագաշարժ, մաքուր ածիլված մի երիտասարդ և մեզ ներս հրավիրեց։
― Շնորհակալություն, ― ասաց Հոլմսը։ ― Ես ուզում էի միայն հարցնել, թե այստեղից ինչպե՞ս գնալ Ստրենդ։
― Երրորդ դարձումը դեպի աջ, չորրորդը՝ դեպի ձախ, ― վայրկենապես պատասխանեց միստր Ուիլսնի օգնականը և դուռը շրխկոցով փակեց։
Ճարպի՜կն է, ― նկատեց Հոլմսը, երբ մենք նորից քայլում էինք փողոցով։ ― Կարծում եմ, որ նա ճարպկության տեսակետից չորրորդ տեղն է գրավում Լոնդոնում, իսկ քաջության տեսակետից, թերևս նույնիսկ երրորդը։ Ես նրա մասին շատ բաներ գիտեմ։
― Ինչպես երևում է, ― ասացի ես, ― միստր Ուիլսնի օգնականը փոքր դեր չի խաղում այս Կարմրահերների միությունում։ Համոզված եմ, որ դուք ճանապարհը հարցրիք միայն նրա համար, որպեսզի տեսնեք նրան։
― Ոչ թե նրան։
― Հապա ի՞նչը։
― Նրա ծնկները։
― Եվ ի՞նչ տեսաք։
― Այն, ինչ սպասում էի։
― Իսկ ինչո՞ւ էիք թակում սալարկը։
― Սիրելի դոկտոր, այժմ դիտելու ժամանակ է և ոչ թե խոսակցության։ Մենք հետախույզներ ենք հակառակորդի ճամբարում։ Մեզ հաջողվեց որոշ բան իմանալ Սեքս֊Կոբուրգ֊սկվերի մասին։ Հիմա հետախուզենք այն փողոցները, որոնք հարում են նրան մյուս կողմից։
Մենք շուռ եկանք փողոցի անկյունը։ Տարբերությունը Սեքս֊Կոբուրգ֊սկվերի և մեր տեսածի միջև նույնքան մեծ էր, որքան մեծ է նկարի և նրա հակառակ երեսի միջև եղած տարբերությունը։ Այդտեղով անցնում էր քաղաքի գլխավոր զարկերակներից մեկը, որը Սիտին միացնում է հյուսիսի ու արևմուտքի հետ։ Այդ մեծ փողոցն ամբողջովին լցված էր աջ ու ձախ հոսող կառքերի հեղեղով, իսկ մայթերի վրա սևին էին տալիս հետիոտնների պարսերը։ Նայելով հիանալի խանութների ու շքեղ գրասենյակների շարքերին, դժվար էր պատկերացնել, որ այդ նույն տների ետևում գտնվում է այնպիսի մի աղքատիկ ամայի հրապարակ։
― Թույլ տվեք մի լավ դիտեմ, ― ասաց Հոլմսը, կանգ առնելով անկյունում և իրար ետևից ուշադիր զննելով տները։ ― Ուզում եմ շենքերի հերթականությունը հիշել։ Լոնդոնի ուսումնասիրումն իմ կիրքն է․․․ Ամենից առաջ Մորտիմերի ծխախոտի խանութն է, հետո՝ թերթի կիոսկը, հետո՝ Քաղաքային և Մերձքաղաքային բանկի Կոբուրգի բաժանմունքը, այնուհետև՝ բուսակերների ռեստորանը, ապա՝ Մակ֊Ֆեռլենի ծածկակառքերի դեպոն։ Հետո արդեն գալիս է ուրիշ թաղամաս․․․ Դե, դոկտոր, մեր աշխատաանքը ավարտված է։ Հիմա կարող ենք մի քիչ զվարճանալ՝ բուտերբրոդ, մի բաժակ սուրճ և ապա՝ դեպի ջութակների աշխարհը, ուր ամեն ինչ քաղցրություն է, գրգանք ու հարմոնիա, ուր չկան շիկակարմիր այցելուներ, որոնք վրդովում են մեզ դժվարին հանելուկներով։
Իմ բարեկամը կրքոտությամբ հրապուրվում էր երաժշտությամբ․ նա ոչ միայն ընդունակ կատարող էր, այլև երևելի կոմպոզիտոր։ Ամբողջ երեկոն նա նստեց բազկաթոռին, լիովին երջանիկ, երաժշտության տակտի հետ թեթևակի շարժելով երկար ու բարակ մատները։ Նրա մեղմորեն ժպտացող դեմքը, խոնավ, մշուշված աչքերը ոչնչով չէին հիշեցնում Հոլմս֊խուզարկուին, խորամանկ, դաժան Հոլմսին, բանդիտներին հետապնդողին։ Նրա զարմանալի բնավորությունը բաղկացած էր երկու տարերքից։ Հաճախ մտածում էի, որ նրա՝ իր ճշգրտությամբ ապշեցնող խորաթափանցությունը ծնվել է այդ մարդու բնավորության հիմնական գիծը կազմող պոետական մտախոհության դեմ վարած պայքարում։ Նա շարունակ լիակատար թուլությունից անցնում էր արտասովոր էներգիայի։ Ինձ լավ հայտնի էր, թե նա ինչպիսի անհոգ հանգստությամբ երեկոներն անձնատուր էր լինում իր իմպրովիզացիաներին ու նոտաներին։ Բայց հանկարծ որսորդական կիրքը համակում էր նրան, իրեն հատուկ մտածողության փայլուն ուժը աճում, հասնում էր ներհայեցողության աստիճանի և նրանք, ովքեր ծանոթ չէին նրա մեթոդին, սկսում էին մտածել, որ մարդ չի կանգնած իրենց առաջ, այլ ինչ֊որ գերբնական արարած։ Հետևելով նրան Սենթ֊Ջեյմս֊հոլլում և տեսնելով, թե նրա հոգին ինչպիսի լիությամբ է տրվում երաժշտության, ես զգում էի, որ վատ է լինելու այն մարդու բանը, որին նա ուզում է որսալ։
― Դոկտոր, դուք, իհարկե, ուզում եք տուն գնալ, ― ասաց նա համերգը վերջանալուց հետո։
― Հասկանալի է, տուն։
― Իսկ ես դեռ մի գործ էլ ունեմ, որն ինձանից կխլի երեք֊չորս ժամ։ Կոբուրգ֊սկվերի այդ դեպքը շատ լուրջ բան է։
― Իսկապե՞ս։
― Այնտեղ ոճրագործություն է պատրաստվում։ Ես բոլոր հիմքերն ունեմ մտածելու, որ դեռ կարող ենք կանխել այն։ Բայց ամեն ինչ բարդանում է նրանով, որ այսօր շաբաթ է։ Երեկոյան ես կարող եմ ձեր օգնության կարիքն զգալ։
― Ո՞ր ժամին։
― Ժամը տասին, ոչ շուտ։
― Ուղիղ տասին կլինեմ Բեյքր֊ստրիտում։
― Շատ լավ։ Ւ նկատի ունեցեք, դոկտոր, որ գործը վտանգավոր է լինելու։ Ձեր զինվորական ատրճանակը վերցրեք հետներդ։
Նա ձեռքով արավ ինձ, արագ շուռ եկավ և իսկույն անհետացավ բազմության մեջ։
Ես ինձ ուրիշներից հիմար չեմ համարում, բայց ամեն անգամ Շերլոկ Հոլմսի հետ գործ ունենալիս սեփական բթամտության գիտակցությունը տանջում է ինձ։ Ահա, ես էլ լսեցի նույնը, ինչ նա, տեսա նույնը, ինչ նա, սակայն, դատելով նրա խոսքերից, նա գիտե և հասկանում է ոչ միայն այն, ինչ պատահել է, այլև այն, ինչ պատահելու է։ Իսկ ինձ այդ ամբողջ գործը պատկերանում է իբրև անհասկանալի անհեթեթություն։
Տուն վերադառնալիս նորից հիշեցի և՛ «Բրիտանական հանրագիտարանի» շիկակարմիր արտագրողի ողջ անսովոր պատմությունը, և՛ մեր այցելությունը Սեքս֊Կոբուրգ֊սկվեր, և՛ այն չարագուշակ խոսքերը, որ ասաց ինձ Հոլմսը հրաժեշտ տալիս։ Ի՞նչ է նշանակում այդ գիշերային էքսպեդիցիան և ինչո՞ւ համար պետք է ես զինված գնամ։ Ո՞ւր ենք գնալու և ի՞նչ պիտի անենք։ Հոլմսը ակնարկեց, որ փոխատու գանձարկղի տիրոջ անմորուք օգնականը խիստ վտանգավոր մարդ է, ընդունակ մեծ հանցագործությունների։
Ամեն կերպ աշխատում էի լուծել այդ հանելուկը, բայց ոչինչ դուրս չեկավ։ Որոշեցի սպասել գիշերվան, որը պետք է ամեն բան պարզեր։
Տասից քառորդ պակաս դուրս եկա տնից և, անցնելով Հայդ֊պարկն ու Օքսվորդ֊ստրիտը, դուրս եկա Բեյքր֊ստրիտ։ Մուտքի մոտ կանգնած էին երկու կեբ։ Նախասենյակ մտնելով, լսեցի ձայների աղմուկ։ Հոլմսի մոտ երկու մարդ գտա, որոնց հետ նա աշխույժ զրույցի էր բռնված։ Մեկին ճանաչում էի․ դա Պիտր Ջոնսն էր, ոստիկանության պաշտոնական գործակալը։ Մյուսը բարձրահասակ, նիհար, մռայլ մի մարդ էր՝ գլխին փայլուն ցիլինդր, հագին ճնշող անբասիր ֆրակ։
― Ահա և մենք հավաքվեցինք, ― ասաց Հոլմսը, նավաստիական կուրտկան կոճկելով ու թարեքից վերցնելով ծանրակոթ որսորդական մտրակը։ ― Ուոթսն, դուք կարծեմ ծանոթ եք Սկոտլանդ֊Յարդի գործակալ միստր Ջոնսին։ Թույլ տվեք ձեզ ներկայացնել միստր Մերրիուեզերին։ Միստր Մերրիուեզերը նույնպես մասնակցելու է մեր գիշերային արկածին։
― Ինչպես տեսնում եք, դոկտոր, մենք միստր Հոլմսի հետ նորից միասին ենք որսի դուրս գալիս, ― ասաց Ջոնսը իր սովորական մեծալուրջ ու ներողամիտ տեսքով։ ― Մեր բարեկամը աննման մարդ է։ Բայց որսի հենց սկզբում գազանին հետապնդելու համար նրան հարկավոր է քերծեիս օգնությունը։
― Վախենում եմ ոչ թե գազան սպանենք, այլ բադ, ― մռայլ տեսքով ասաց միստր Մերրիուեզերը։
― Սըր, կարող եք լիովին վստահել միստր Հոլմսին, ― հովանավորող տոնով խոսեց ոստիկանության գործակալը։ ― Նա ունի իր սեփական սիրած մեթոդները, որոնք, թույլ եմ տալիս ինձ նկատելու, մի փոքր վերացական են ու ֆանտաստիկ, բայց և այնպես հիանալի արդյունքներ են տալիս։ Պետք է խոստովանել, որ եղել են դեպքեր, երբ նա իրավացի է դուրս եկել, իսկ պաշտոնական ոստիկանությունը սխալվել է։
― Քանի որ դուք այդպես եք ասում, միստր Ջոնս, ուրեմն ամեն ինչ կարգին է, ― ներողամտորեն ասաց անծանոթը։ ― Բայց և այնպես ցավում եմ, որ այսօր իմ սովորական ռոբբերը չեմ խաղալու։ Քսանյոթ տարվա ընթացքում սա առաջին շաբաթ երեկոն է, որ ես անց եմ կացնելու առանց թղթախաղի։
― Այսօրվա խաղում խաղչեքը շատ ավելի խոշոր է լինելու, քան ձեր թղթախաղերում, ― ասաց Շերլոկ Հոլմսը, ― և ինքը խաղն էլ ավելի հրապուրիչ է։ Միստր Մերրիուեզեր, ձեր խաղաչեքը հավասար է երեսուն հազար ֆունտ ստեռլինգի։ Իսկ ձեր խաղաչեքը, Ջոնս, այն մարդն է, որին վաղուց ի վեր ուզում եք բռնել։
― Ջոն Քլեյը մարդասպան է, գող ու սրիկա, ― ասաց Ջոնսը։ ― Նա դեռ ջահել է, միստր Մերրիուեզեր, բայց դա ամենահմուտ գողն է երկրում։ Ոչ ոքի ձեռքերին ես այնպիսի հաճույքով ձեռնաշղթա չէի անցկացնի, ինչպես նրա։ Հիանալի մարդ է նա, այդ պատանի Ջոն Քլեյը։ Նրա պապը հերցոգ էր, նա ինքը սովորել է Իթոնում և Օքսվորդում, նրա ուղեղը նույնքան մարզված է, որքան ձեռքերը։ Չնայած մենք յուրաքանչյուր քայլափոխի հանդիպում ենք նրա հետքերին, բայց նա մինչև հիմա անորսալի է մնացել։ Այս շաբաթվա մեջ նա կողոպտում է որևէ մեկին Շոտլանդիայում, իսկ մյուս շաբաթ արդեն փող է հանգանակում Կոռնվալիսում մանկատուն կառուցելու համար։ Ես մի քանի տարի է, ինչ հետապնդում եմ նրան, բայց դեռ ոչ մի անգամ իրեն չեմ տեսել։
― Այս գիշեր ես բավականությամբ նրան ձեզ կներկայացնեմ։ Ինքս էլ մի երկու անգամ առիթ եմ ունեցել դեմ առնելու միստր Ջոն Քլեյի սխրագործություններին և լիովին համամիտ եմ ձեզ հետ, որ նա ամենահմուտ գողն է երկրում․․․ Արդեն ժամը տասնմեկն է, շարժվելու ժամանակը։ Դուք երկուսդ գնացեք առաջին կեբով, իսկ ես և Ուոթսնը կգանք երկրորդով։
Մեր երկար ուղևորության ընթացքում Շերլոկ Հոլմսն այնքան էլ մարդամոտ չէր։ Նա ետ էր ընկել նստարանին և սուլում էր այդ օրը համերգում լսած եղանակները։ Մենք անցանք գազով լուսավորված անհամար խառնաշփոթ փողոցների միջով, մինչև որ վերջապես հասանք Ֆարրինգտոն֊ստրիտ։
― Հիմա մենք բոլորովին մոտիկ ենք, ― ասաց բարեկամս։ ― Այդ Մերրիուեզերը բանկի դիրեկտորն է և անձամբ շահագրգռված ամբողջ գործի մեջ։ Ջոնսն էլ պետք կգա։ Նա պատվական մարդ է, չնայած իր պրոֆեսիայից բան չի հասկանում։ Սակայն նա ունի մի անժխտելի արժանիք՝ խիզած է, ինչպես բուլդոգ, և կառչուն, ինչպես խեցգետին։ Եթե մեկնումեկին բռնեց իր չանչով, այլևս բաց չի թողնի․․․ Հասանք։ Ահա և նրանք։
Մենք նորից կանգ առանք այն մարդաշատ ու եռուն փողոցում, ուր եղել էինք առավոտյան։ Վճարելով կառապաններին և միստր Մերրիուեզերին հետևելով, մտանք ինչ֊որ նեղ միջանցք և ներս ընկանք կողքի դռնից, որ նա բաց արավ մեզ համար։ Դռան ետևում մի ուրիշ, ավելի կարճ միջանցք կար, որը վերջանում էր ծանր երկաթե դռներով։ Այդ դռները բաց անելով, պտուտակաձև սանդուղքի քարե աստիճաններով ցած իջանք ու մոտեցանք մի նոր, նույնքան ծանրաշարժ դռան։ Միստր Մերրիուեզերը կանգ առավ, որպեսզի լամպը վառի, և առաջնորդեց մեզ մութ, հողի հոտ արձակող միջանցքով։ Անցնելով մի դուռ ևս, մենք հայտնվեցինք մի ընդարձակ դամբարանում կամ նկուղում, որը լի էր զամբյուղներով ու ծանր արկղերով։
― Վերևից այստեղ թափանցելն այնքան էլ հեշտ չէ, ― նկատեց Հոլմսը, բարձրացնելով լամպը և առաստաղը զննելով։
― Ներքևից նույնպես, ― ասաց միստր Մերրիուեզերը, ձեռնափայտը թխկացնելով սալերին, որոնցով ծածկված էր հատակը։ ― Սատանան տանի, այնպիսի ձայն է արձակում, ասես այնտեղ դատարկություն է, ― զարմանքով բացականչեց նա։
― Ես պետք է խնդրեմ ձեզ չաղմկել, ― բարկությամբ ասաց Հոլմսը։ ― Ձեր պատճառով մեր ամբողջ էքսպեդիցիան կարող է ձախողվել։ Բարի եղեք նստել այդ արկղերից մեկի վրա և չխանգարել։
Մեծալուրջ միստր Մերրիուեզերը վիրավորված տեսքով նստեց մի զամբյուղի վրա, իսկ Հոլմսը չոքեց ու սկսեց լամպի ու խոշորացույցի օգնությամբ ուսումնասիրել սալերի միջև եղած ճեղքերը։ Մի քանի վայրկյան հետո, գոհ իր հետազոտության արդյունքներից, նա վեր կացավ ու խոշորացույցը դրեց գրպանը։
― Մենք դեռ ամենաքիչը մի ժամ ժամանակ ունենք, ― նկատեց նա։ ― Հազիվ թե նրանք գործի անցնեն նախքան փոխատու գանձարկղի հարգարժան տիրոջ քնելը։ Իսկ երբ նա քնի, նրանք ոչ մի րոպե չեն կորցնի, որովհետև որքան շուտ ավարտեն աշխատանքը, այնքան շատ ժամանակ կունենան փախուստի համար․․․ Դոկտոր, մենք գտնվում ենք, ― ինչպես դուք, անկասկած, արդեն գլխի եք ընկնում, ― Լոնդոնի ամենահարուստ բանկերից մեկի մառանում։ Միստր Մերրիուեզերը այդ բանկի վարչության նախագահն է․ նա մեզ կբացատրի, թե ինչն է ամենահանդուգն հանցագործներին ստիպում հենց այս ժամին հատուկ ուշադրություն դարձնել այս մառանին։
― Մենք այստեղ պահում ենք մեր ֆրանսիական ոսկին, ― շշուկով ասաց դիրեկտորը։ ― Արդեն ունեցել ենք մի շարք նախազգուշացումներ, որ այն հափշտակելու փորձ է նախապատրաստվում։
― Ձեր ֆրանսիական ոսկի՞ն։
― Այո՛։ Մի քանի ամիս առաջ ավելորդ միջոցներ էին հարկավոր մեզ, և մենք ֆրանսիական բանկից պարտք վերցրինք երեսուն հազար նապոլեոնդոր։ Հետագայում պարզվեց, որ կարիք չունենք այդ փողերը նույնիսկ բաց անելու, և նրանք մինչև այժմ մնում են մեր մառանում։ Այն զամբյուղը, որի վրա ես նստած եմ, պարունակում է երկու հազար նապոլեոնդոր՝ դարսված արճճե թղթերի միջև։ Հազվադեպ է պատահում, որ բանկի մեկ բաժանմունքում այնքան ոսկի պահեն, որքան ներկայումս պահվում է մեզ մոտ, և դա հարկադրում է դիրեկտորին անհանգստանալ։
― Նրանք բոլոր հիմքերն ունեն անհանգստանալու, ― նկատեց Հոլմսը։ ― Դե, պատրաստվելու ժամանակն է։ Կարծում եմ, որ առաջիկա մի ժամվա ընթացքում ամեն ինչ վերջացած կլինի։ Միստր Մերրիուեզեր, անհրաժեշտ է այդ լապտերը ծածկել որևէ սև բանով․․․
― Ու նստել մթության մե՞ջ։
― Վախենամ, որ այո։ Ես մի ձեռք թուղթ էի վերցրել հետս, որպեսզի դուք կարողանաք ռոբբերի ձեր պարտիան խաղալ, քանի որ մենք այստեղ չորս հոգով ենք։ Բայց տեսնում եմ, որ թշնամու նախապատրաստությունները խիստ հեռու են գնացել, և այստեղ լույս թողնելը վտանգավոր բան կլիներ։ Բացի դրանից, մենք պետք է տեղներս փոխենք։ Նրանք համարձակ մարդիկ են և, չնայած մենք անակնկալ ենք հարձակվելու, այնուամենայնիվ, կարող են մեծ վնաս պատճառել, եթե զգույշ չլինենք։ Ես կթաքնվեմ այս զամբյուղի ետևը, իսկ դուք՝ այն մյուսների։ Երբ ես լույսը կուղղեմ գողերի վրա, դուք բռնեցեք նրանց։ Եթե կսկսեն կրակել, Ուոթսն, առանց տատանվելու կրակ բացեք նրանց վրա։
Ես իմ լցված ատրճանակը դրի տախտակե արկղի կափարիչին, իսկ ինքս թաքնվեցի արկղի ետևում։ Հոլմսը փակեց լապտերի դռնակը, մեզ թողնելով անթափանց խավարի մեջ։ Տաքացած մետաղի հոտը հիշեցնում էր, որ լամպը հանգցված չէ և ամեն ակնթարթ լույսը կարող է բռնկվել։ Սպասումից լարված ջղերս ճնշված էին այդ անակնկալ խավարից, նկուղի պաղ խոնավությունից։
― Նրանք փախուստի միայն մի ճանապարհ ունեն՝ ետ, դեպի Սեքս֊Կոբուրգ֊սկվերի վրա գտնվող տունը, ― շշնջաց Հոլմսը։ ― Հուսով եմ, Ջոնս, դուք արել եք այն, ինչ խնդրել էի։
― Տեսուչը և երկու սպա սպասում են նրանց շքամուտքի մոտ։
― Ուրեմն, բոլոր անցքերը փակել ենք։ Հիմա մեզ մնում է միայն լռել ու սպասել։
Ի՜նչ դանդաղ էր անցնում ժամանակը։ Ըստ էության անցել էր ընդամենը մեկ ժամ տասնհինգ րոպե, բայց ինձ թվում էր, թե գիշերն արդեն վերջացել է և վերևում լուսաբաց է։ Ոտքերս թմրել ու հոգնել էին, որովհետև վախենում էի շարժվել․ ջղերս լարվել էին։ Եվ հանկարծ ներքևում նկատեցի լույսի մի ցոլք։
Սկզբում դա մի աղոտ կայծ էր, որ լուսավորեց հատակի քարերից մեկը։ Շուտով այդ կայծը վերածվեց դեղին շերտի։ Հետո հատակի մեջ անաղմուկ մի անցք առաջացավ, և լուսավորված տարածության մեջտեղում հայտնվեց մի ձեռք՝ սպիտակ, կանացի մի ձեռք, որն ասես փորձում էր շոշոափել ինչ֊որ առարկա։ Մոտ մի րոպե շարժվող մատներով այդ ձեռքը դուրս էր ցցվել անցքի միջից։ Հետո նա չքացավ նույնքան անակնկալ, ինչպես որ հայտնվել էր, և նորից ամեն ինչ թաղվեց խավարում․ միայն երկու սալերի միջև եղած բարակ ճեղքից մի թույլ լույս էր թափանցում։
Սակայն, մի վայրկյան հետո լայն, սպիտակ սալերից մեկը սուր ճռնչյունով շուռ եկավ, և նրա տեղում բացվեց քառակուսի խոր մի փոս, որտեղից դուրս հորդեց լամպի լույսը։ Փոսից հայտնվեց մաքուր սափրված տղայական մի գլուխ․ անծանոթն ուշադիր նայեց չորս կողմը, երկու ձեռքեր հենվեցին բացվածքի եզրերին․ փոսից վեր բարձրացան նախ ուսերը, ապա ամբողջ իրանը, ծունկը հենվեց հատակին։ Քիչ հետո անծանոթն արդեն ողջ հասակով կանգնած էր փոսի եզրին և օգնում էր վեր բարձրանալու իր ընկերոջը, իր պես փոքրիկ ու ճկուն, գունատ դեմքով, վառ շիկակարմիր գանգուրներով մի մարդու։
― Ամեն ինչ կարգին է, ― շշնջաց նա։ ― Պարկերն ու դուրը քեզ մո՞տ են․․․ Գրո՛ղը տանի․․․ Թռի՛ր, Արչի, թռի՛ր, իսկ ես իմ գլուխը կազատեմ։
Շերլոկ Հոլմսը բռնեց նրա օձիքից։ Երկրորդ գողը ծլկեց անցքի մեջ։ Ջոնսը փորձեց բռնել նրան, բայց, ինչպես երևում է անհաջող․ ես լսեցի պատռվող շորի ձայնը։ Լույսը փայլկտաց ատրճանակի փողին, բայց Հոլմսը որսորդական մտրակով շրխկացրեց իր գերու ձեռքին, և ատրճանակը զնգոցով ընկավ քարե հատակի վրա։
― Իզուր է, Ջոն Քլեյ, ― ասաց Շերլոկ Հոլմսը մեղմությամբ։ ― Բռնվեցիք։
― Տեսնում եմ, ― միանգամայն հանգիստ պատասխանեց նա։ ― Բայց ընկերոջս հաջողվեց դուրս պրծնել․ միայն նրա պիջակի փեշը մնաց ձեր ձեռքում։
― Դռների ետևում երեք մարդ սպասում են նրան, ― ասաց Հոլմսը։
― Ա՛խ, ահա թե ի՜նչ։ Մաքուր գործ է։ Շնորհավորում եմ ձեզ։
― Ես էլ ձեզ։ Կարմրահերների մասին ձեր հնարքը միանգամայն օրիգինալ էր և հաջող։
― Հիմա դուք կտեսնեք ձեր բարեկամին, ― ասաց Ջոնսը։ ― Նա ինձանից էլ արագ է կարողանում ծլկել անցքի մեջ։ Ւսկ այժմ ես ձեռնաշղթաներ կանցկացնեմ ձեր ձեռքերին։
― Խնդրեմ, հեռու տարեք ձեր կեղտոտ ձեռքերը։ Չդիպչե՛ք ինձ, ― ասաց մեր գերին, երբ ձեռնաշղթաներն արդեն անցկացված էին։ ― Թերևս ձեզ հայտնի է, որ իմ մեջ արքայական արյուն է հոսում։ Ուրեմն, բարի եղեք ինձ դիմելիս անվանել «սըր» և ասել «խնդրում եմ»։
― Շատ բարի, ― ասաց Ջոնսը քմծիծաղով։ ― Սըր, խնդրում եմ, բարձրացեք վերև և բարեհաճեցեք նստել կեբ, որը ձերդ պայծառափայլությանը կտանի ոստիկանատուն։
― Ահա, այդպես ավելի լավ է, ― հանգիստ ասաց Ջոն Քլեյը։
Վեհապանծորեն գլխով անելով մեզ, նա անխռով հեռացավ խուզարկուի հսկողությամբ։
― Միստր Հոլմս, ― ասաց Մերրիուեզերը, դուրս բերելով մեզ նկուղից, ― իսկապես չգիտեմ, թե մեր բանկն ինչպես կարող է շնորհակալություն հայտնել ձեզ այս ծառայության համար։ Ձեզ հաջողվեց կանխել մեծագույն կողոպուտը։
― Ես իմ սեփական հաշիվներն ունեի միստր Ջոն Քլեյի հետ, ― ասաց Հոլմսը։ ― Այսօրվա գործում իմ ծախքերը մեծ չեն, և ձեր բանկն անշուշտ, կհատուցի դրանք, չնայած ըստ էության ես արդեն վարձատրված եմ նրանով, որ ապրեցի իր տեսակի մեջ եզակի այս արկածը և լսեցի Կարմրահերների միության հիանալի պատմությունը․․․
― Հասկանում եք, Ուոթսն, ― վաղ առավոտյան բացատրում էր ինձ Շերլոկ Հոլմսը, երբ մենք նստել էինք Բեյքր֊ստրիտում և մի֊մի բաժակ սոդայախառն վիսկի էինք խմում, ― ինձ համար սկզբից ի վեր պարզ էր, որ Կարմրահերների միության մասին այդ ֆանտաստիկ հայտարարության և «Բրիտանական հանրագիտարանն» արտագրելու միակ նպատակը կարող էր լինել փոխատու գանձարկղի ոչ այնքան խելոք տիրոջը ամեն օր իր տնից մի քանի ժամով հեռացնելու ցանկությունը։ Նրանց ընտրած միջոցն, իհարկե, տարօրինակ է, սակայն դրա շնորհիվ նրանք լիովին հասան իրենց նպատակին։ Անկասկած, այդ ամբողջ պլանը Քլեյի ներշնչվող մտքին հուշել է իր գործակցի մազերի գույնը։ Շաբաթական չորս ֆունտը ծառայում էր իբրև խայծ Ոիլսնի համար։ Իսկ ի՞նչ նշանակություն ուներ նրանց համար չորս ֆունտը, երբ հույս ունեին հազարներ ստանալ։ Նրանք հայտարարություն զետեղեցին թերթում․ մի սրիկան ժամանակավորապես գրասենյակ վարձեց, մյուսն իր տիրոջը համոզեց գնալ այնտեղ, և երկուսն էլ հնարավորություն ստացան ամեն առավոտ օգտվել նրա բացակայությունից։ Երբ ես լսեցի, թե օգնականը գոհանում է կես ռոճիկով, հասկացա, որ նա հիմնավոր պատճառներ ունի դրա համար։
― Բայց ինչպե՞ս բաց արիք նրանց մտադրությունը։
― Մեր շիկակարմիր այցելուի ձեռնարկությունը մի չնչին բան է, նրա ողջ բնակարանում չկա մի իր, որի համար արժենար այդքան բարդ խաղ սկսել։ Հետևաբար, նրանք ի նկատի ունեին բնակարանից դուրս գտնվող ինչ֊որ բան։ Ի՞նչ կարող էր լիներ այդ։ Հիշեցի օգնականի լուսանկարչական մոլությունը, այն, որ նա օգտվում է դրանից, որպեսզի մտնի նկուղ։ Նկո՜ւղը․․․ Ահա խճճված թելի մյուս ծայրը։ Ուիլսնին մանրամասն հարցուփորձ արի այդ հանելուկային օգնականի մասին և հասկացա, որ գործ ունեմ Լոնդոնի ամենասառնարյուն ու հանդուգն ոճրագործներից մեկի հետ։ Նա ինչ֊որ բան է անում նկուղում, ինչ֊որ բարդ բան, քանի որ ամեն օր մի քանի ժամ շարունակ աշխատում է այնտեղ, և այն էլ երկու ամսվա ընթացքում։ Ի՞նչ կարող է անել։ Միայն մի բան՝ ստորերկրյա անցք փորել, որը տանում է դեպի մի որևէ այլ շենք։ Գալով այդ եզրակացության, ես վերցրի ձեզ ու գնացի ծանոթանալու այն տեղին, ուր կատարվում էր այդ բոլորը։ Դուք շատ զարմացաք, երբ ձեռնափայտով թխկացրի սալարկին։ Մինչդեռ ես ուզում էի իմանալ՝ ստորերկրյա անցքը ո՛ր կողմն է ձգվում՝ ճակատի՞, թե բակի։ Պարզվեց, որ ճակատի կողմը չէ։ Զանգահարեցի։ Ինչպես և սպասում էի, դուռը բացեց օգնականը։ Ես նրա հետ որոշ ընդհարումներ ունեցել էի արդեն, բայց մենք երբեք իրար դեմքով չէինք տեսել։ Ասենք, այս անգամ էլ ես նրա դեմքին չնայեցի։ Ուզում էի տեսնել նրա ծնկները։ Դուք ինքներդ էլ կարող էիք նկատել, թե այդ ծնկները որքան կեղտոտ էին, ճմռթված ու տրորված։ Դրանք վկայում էին շատ ու շատ ժամեր ստորերկրյա անցքը փորելու մասին։ Մնում էր միայն պարզել, թե ո՞ւր է տանում այդ անցքը։ Ես շուռ եկա փողոցի անկյունը, նկատեցի Քաղաքային և Մերձքաղաքային բանկի ցուցանակը և հասկացա, որ խնդիրը լուծված է։ Երբ համերգից հետո դուք տուն գնացիք, ես ուղղվեցի դեպի Սկոտլանդ֊Յարդ, իսկ այնտեղից՝ բանկի վարչության նախագահի մոտ։
― Իսկ ինչպե՞ս իմացաք, որ նրանք կփորձեին հատկապես այդ գիշեր կատարել կողոպուտը, ― հարցրի ես։
― Փակելով Կարմրահերների միությունը, նրանք դրանով իսկ հասկացնում էին, որ այլևս միստր Ջեյբեզ Ուիլսնի բացակայության կարիքը չեն զգում․ այլ կերպ ասած, անցքը պատրաստ է։ Պարզ էր, որ նրանք կաշխատեին որքան կարելի է շուտ օգտվել դրանից, քանի որ՝ առաջին, անցքը կարող էր նկատվել, իսկ երկրորդ, ոսկին կարող էր ուրիշ տեղ տեղափոխվել։ Շաբաթ օրը հատկապես հարմար էր, որովհետև դա ավելորդ մի օր էր տրամադրում նրանց փախուստի համար։ Այս բոլոր նկատառումների հիման վրա ես եկա այն եզրակացության, որ կողոպուտի փորձը կկատարվի մոտակա գիշերը։
― Ձեր դատողությունները հիանալի են, ― բացականչեցի ես անկեղծ հիացմունքով։ ― Դուք մի այնպիսի երկար շղթա եք ստեղծել, որի ամեն մի օղակն անթերի է։
― Այս դեպքն ազատեց ինձ ճնշող ձանձրույթից, ― հորանջելով խոսեց Շերլոկ Հոլմսը։ ― Ավա՜ղ, ես զգում եմ, որ ձանձրույթը նորից սկսում է հաղթահարել ինձ։ Իմ ամբողջ կյանքը՝ մեր առօրյա կյանքի տաղտկալի միօրինակությունից խույս տալու համատարած մի ջանք է։ Այն փոքրիկ հանելուկները, որ ես երբեմն լուծում եմ, օգնում են ինձ այդ նպատակին հասնելու։
― Դուք մարդկության իսկական բարերար եք, ― ասացի ես։
Հոլմսը ուսերը թոթվեց։
― Միգուցե ես իրոք օգուտ տալիս եմ։ «L' homme c'est rien-l' oeuvre c' est tout», ինչպես ասել է Գյուստավ Ֆլոբերը Ժորժ Սանդին գրած նամակում։