հեղինակ՝ Արթուր Կոնան Դոյլ |
Բասկերվիլների շունը
Գլուխ I
Միստր Շերլոկ Հոլմսը
Միստր Շերլոկ Հոլմսը նախաճաշում էր։ Սովորաբար նա բավական ուշ էր արթնանում, եթե չհաշվենք այն հաճախակի դեպքերը, երբ ամենևին չէր քնում։ Ես կանգնած էի բուխարիկի մոտ, գորգի վրա, և ձեռքերիս մեջ շուռումուռ էի տալիս այն ձեռնափայտը, որը մոռացել էր երեկվա մեր այցելուն։ Դա գլխիկավոր, գեղեցիկ մի ձեռնափայտ էր, մեկը նրանցից, որ անվանում են «ծանրակշիռ ապացույց»։ Գլխիկից քիչ ներքև հագցված էր արծաթե դյույմաչափ լայնության մի օղակ, որի վրա փորագրված էր․ «Ջեյմս Մորտիմերին, Ա․ Վ․ Թ․ Ը․ Չ․ Կ․ Ա․֊ի ընկերներից» և տարեթիվը՝ «1884»։ Առաջներում այդպիսի պատկառելի, ծանր, հուսալի ձեռնափայտերով քայլում էին հարգարժան տնային բժիշկները։
― Դե, Ուոթսն, ի՞նչ կասեք այդ ձեռնափայտի մասին։
Հոլմսը նստած էր թիկունքով դեպի ինձ, և ես կարծում էի, թե չի նկատում իմ շարժումները։
― Ի՞նչ գիտեք ես ինչով եմ զբաղված։ Կարելի է կարծել, որ աչքեր ունեք ձեր ծոծրակին։
― Ւնչ֊որ չունեմ՝ չունեմ․ դրա փոխարեն իմ առաջ դրված է մաքրած, փայլուն արծաթե սրճամանը, ― պատասխանեց նա։ ― Չէ, իսկապես, Ուոթսն, ի՞նչ կասեք այցելուի ձեռնափայտի մասին։ Մենք ձեռքից բաց թողեցինք նրան և չգիտենք ինչու էր եկել։ Եվ քանի որ բախտներս այդպես չբերեց, հարկ է հատուկ ուշադրություն դարձնել այս պատահական հուշանվերին։ Զննեք ձեռնափայտը և փորձեք վերականգնել տիրոջ պատկերը, իսկ ես կլսեմ ձեզ։
― Ըստ իս, ― սկսեցի ես, ջանալով ուժերիս ներածին չափ հետևել բարեկամիս մեթոդին, ― այդ դոկտոր Մորտիմերը միջին տարիքի հաջողակ բժիշկ է, ըստ որում՝ հարգված ամենքից, քանի որ ընկերները այդպիսի ուշադրության են արժանացրել նրան։
― Լա՜վ է, ― ասաց միստր Հոլմսը։ ― Հիանալի։
― Բացի դրանից, կարծում եմ, որ նա գյուղական բժիշկ է, հետևաբար ստիպված է երկար քայլել։
― Այդ ինչի՞ց է երևում։
― Նախկինում ոչ այնքան էլ վատ ձեռնափայտը այնքան է գուլացել, որ այն դժվար է պատկերացնել քաղաքային բժշկի ձեռքին։ Երկաթյա հաստ ծայրապանակը բոլորովին մաշվել է, ըստ երևույթին դոկտոր Մորտիմերը շատ մղոններ է կտրել֊անցել դրանով։
― Հույժ խելամիտ դատողություն է, ― ասաց Հոլմսը։
― Եվ հետո մակագրությունը՝ «Չ․ Կ․ Ա֊ի ընկերներից»։ Ես գտնում եմ՝ «Ա» տառը նշանակում է ակումբ, ամենից հավանականը՝ որսորդական, որի անդամներին նա բժշկական օգնություն է ցույց տվել, արժանանալով այս համեստ նվերին։
― Ուոթսն, դուք գերազանցեցիք ինքներդ ձեզ, ― ասաց Հոլմսը, ետ ընկնելով աթոռի թիկնակին ու ծխախոտ վառելով։ ― Չեմ կարող չնշել, որ ձեզ հատուկ սիրալիրությամբ նկարագրելով իմ համեստ ծառայությունները, դուք սովորաբար թերագնահատում եք ձեր կարողությունները։ Եթե լույսը անձամբ ձեզանից չի բխում, ապա, համենայն դեպս, դուք լույսի հաղորդիչն եք։ Քի՞չ են այն մարդիկ, որոնք տաղանդով չեն փայլում, բայց օժտված եմ ուրիշների մեջ այն բորբոքելու արտակարգ ընդունակությամբ։ Ես անչափ պարտական եմ ձեզ, բարեկամս։
Առաջին անգամ էի Հոլմսից այդպիսի խոստովանություն լսում, և, պիտի ասեմ, որ նրա խոսքերը հաճույք պատճառեցին ինձ։ Ես հիանում էի նրանով, ուստի նրա անտարբերությունը իր աշխատանքի մեթոդները հրապարակ հանելու իմ փորձերի նկատմամբ շատ անգամ էր վիրավորել իմ ինքնասիրությունը։ Բացի դրանից, ես հպարտ էի, որ ինձ հաջողվել էր ոչ միայն տիրապետել Հոլմսի մեթոդին, այլև կիռարել այն իրականում, դրանով իսկ արժանանալով բարեկամիս գովեստին։
Հոլմսը ձեռնափայտը վերցրեց ձեռքիցս և մի քանի րոպե տնտղեց անզեն աչքով։ Ապա, ակնհայտորեն հետաքրքրված ինչ֊որ բանով, ծխախոտը մի կողմ դրեց, մոտեցավ պատուհանին ու նորից սկսեց զննել ձեռնափայտը, բայց արդեն խոշորացույցով։
― Մեծ բան չէ, բայց և այնպես հետաքրքիր է, ― ասաց նա՝ վերադառնալով բազմոցի անկյունի իր սիրած տեղը։ ― Այստեղ որոշ տեղեկություններ կան, անշուշտ, և դրանք հիմք կծառայեն որոշ եզրակացությունների համար։
― Մի՞թե որևէ բան վրիպել է ինձանից, ― ոչ առանց ինքնագոհության հարցրի ես։ ― Հուսով եմ, որևէ լուրջ բան բաց չեմ թողել։
― Ավա՜ղ, սիրելիդ իմ Ուոթսն, ձեր եզրակացությունների մեծ մասը սխալ է։ Երբ ես ասացի, որ դուք ինձ համար լավ խթան եք հանդիսանում, անկեղծ ասած, դա պետք էր այսպես հասկանալ․ ձեր սխալները երբեմն օգնում են ինձ ճիշտ ճանապարհ գտնելու։ Բայց այժմ դուք այնքան էլ չէիք սխալվում։ Այդ մարդը, անկասկած, քաղաքում չի աշխատում և ստիպված է ոտքով երկար ճամփաներ կտրել։
― Ուրեմն, ես ճիշտ էի։
― Այս հարցում՝ այո։
― Բայց մի՞թե դա բոլորը չէ։
― Ո՛չ, ոչ, սիրելիդ իմ Ուոթսն, բոլորը չէ, ամենևին ոչ բոլորը։ Այսպես, օրինակ, ես կասեի, որ բժիշկն այդպիսի նվեր կարող է ստանալ ավելի շուտ որևէ ամբուլատորիաից, և ոչ թե որսորդական ակումբից, իսկ երբ ամբուլատորիայի առջևում գրված եմ «Չ․Կ․» տառերը, ապա «Չերինգ֊կրոսյան» անվանումը ծագում է ինքնաբերաբար։
― Ամեն ինչ հանգում է նման մեկնության։ Եվ եթե մենք իմ ենթադրությունը ընդունենք իբրև նախնական վարկած, ապա լրացուցիչ տվյալներ կունենանք մեր այցելուի անձնավորությանը որոշելու։
― Լավ, ենթադրենք «Չ․ Կ․ Ա․» տառերը նշանակում են «Չերինգ֊կրոսյան ամբուլատորիա»։ Դրանից հետագա ինչպիսի՞ հետևություններ կարելի է անել։
― Իսկ ձեր մտքով ոչինչ չի՞ անցնում։ Դուք հո ծանոթ եք իմ մեթոդին։ Փորձեք կիռարել այն։
― Հետևությունն ակնհայտ է․ գյուղ գնալուց առաջ այդ մարդն աշխատել է Լոնդոնում։
― Իսկ ի՞նչ կլինի, եթե մենք մի քիչ էլ առաջ գնանք։ Նայեք դրան ահա այս տեսանկյունից․ ինչո՞ւ են նվեր տվել նրան։ Ե՞րբ են ընկերները հարմար գտել ի նշան բարեհաճության այս ձեռնափայտը նվիրել նրան։ Անկասկած այն ժամանակ, երբ դոկտոր Մորտիմերը հեռացել է ամբուլատորիայից, որոշելով զբաղվել մասնավոր պրակտիկայով։ Նրան նվեր են մատուցել՝ սա մեզ հայտնի է։ Ենթադրվում է, որ ամբուլատորիայի աշխատանքը նա փոխել է գյուղական պտակտիկայի հետ։ Արդյոք մեր հետևությունները անչափ հանդուգն չե՞ն լինի, եթե ասենք, որ նվերն արվել է հենց այդ կապակցությամբ։
― Դա շատ հավանական է։
― Այժմ նշենք, որ նա չէր կարող ամբուլատորիայի խորհրդատուների հաստիքում լինել, քանզի դա թույլատրվում է միայն պատկառելի լոնդոնյան պրակտիկա ունեցող բժշկին, իսկ այդպիսի բժիշկը հազիվ թե հեռանար քաղաքից։ Այդ դեպքում ո՛վ է նա։ Եթե նա աշխատում էր այնտեղ առանց հաստիքային խորհրդատու լինելու, նշանակում է նրան հատկացված էր ամբուլատորիային կից ապրող խնամարկուի համեստ մի պաշտոն, այսինքն, փոքր ինչ ավելի բարձր, քան պրակտիկանտի պաշտոնը։ Եվ նա հեռացել է այնտեղից հինգ տարի առաջ՝ նայեցեք ձեռնափայտի վրայի տարեթվին։ Այսպիսով, սիրելիդ իմ Ուսթսն, ձեր հասակն առած, պատկառելի տնային բժիշկը անհետացավ, փոխարենը մեր առջև հայտնվեց երեսունին մոտ, հույժ համակրելի մի երիտասարդ, ոչ փառասեր, ցրված, քնքշորեն սիրող իր շանը, որը իմ մտավոր հաշիվներով թերյերից մեծ է, բայց մաստիֆից փոքր։
Ես անվստահորեն ծիծաղեցի, իսկ Շերլոկ Հոլմսը ետ ընկավ բազմոցի թիկնակին՝ դեպի առաստաղ բաց թողնելով օդում սահուն կերպով օրորվող ծխի փոքրիկ օղակներ։
― Ինչ վերաբերում է վերջին կետին, ապա այդտեղ ոչ մի կերպ չի կարելի ձեզ ստուգել, ― ասացի ես, ― բայց այդ մարդու տարիքի ու կարիերայի մասին որոշ տեղեկություններ հիմա կգտնենք։
Ես իմ փոքրիկ գրադարակից վերցրի բժշկական տեղեկատուն և գտա հարկավոր ազգանունը։ Այնտեղ կային մի քանի Մորտիմերներ, բայց ես իսկույն գտա մեր այցելուին ու բարձրաձայն կարդացի այն ամենը, ինչ վերաբերում էր նրան։
«Մորտիմեր Ջեյմս, 1882 թվականից անդամ վիրաբույժների թագավորական ընկերության։ Գրիմպեն, Դարթմուր, Դևոնշիրի կոմսություն։ 1882֊ից մինչև 1884 թվական Չերինգկրոսյան ամբուլատորիայի խնամարկու։ Համեմատական ախտաբանության գծով արժանացել է Ջեկսոնի մրցանակին՝ «Արդյո՞ք չպետք է հիվանդությունները համարել ատավիստական կարգի երևույթներ» աշխատության համար։ Շվեդական ախտաբանական ընկերության թղթակից անդամ։ Հեղինակ «Անկանոն ատավիզմի երևույթները» (Լանցետ,1882), «Արդյոք առաջադիմո՞ւմ ենք մենք» (Հոգեբանության լրաբեր»․շ, մարտ, 1883)։ Դրիմպեն, Թորսլի և Հայ֊Բեռոու ծխերի գյուղական բժիշկ»։
― Որսորդական ակումբի մասին ոչ մի խոսք, Ուոթսն, ― խորամանկ ժպիտով ասաց Հոլմսը, ― փոխարենը՝ իսկապես գյուղական բժիշկ, ինչպես որ նրբին կերպով նկատել էիք դուք։ Իմ հետևությունները ճիշտ են։ Իսկ ինչ վերաբերում է ածականներին, ապա, եթե չեմ սխալվում, ես գործածեցի հետևյալները՝ համակրելի, ոչ փառասեր ու ցրված։ Դե, ես արդեն փորձով գիտեմ միայն համակրելի մարդիկ են հրաժեշտի նվերներ ստանում, միայն ամենից անփառասերներն են լոնդոնյան աշխատանքը փոխում գյուղականի հետ և միայն ցրվածներն են ընդունակ այցեքարտի փոխարեն իրենց ձեռնափայտը թողնել ձեզ մոտ՝ մեկ ժամից ավելի սպասելով հյուրասրահում։
― Իսկ շո՞ւնը։
― Վարժեցված է տիրոջ ետևից փաթեթ տանելու։ Այս ձեռնափայտը թեթև չէ․ շունը վերցրել է այն մեջտեղից և ատամներով ամուր սեղմել, որոնց հետքերը պարզ երևում են։ Դատելով հետքերի միջև եղած տարածությունից, թեյրերի համար ծնոտները շատ լայն են, իսկ մաստիֆի համար՝ նեղ։ Հավանական է, որ․․․ Աստվա՜ծ իմ, դե իհարկե, խուճուճ սպանիել է։
Այդ ասելիս, Հոլմսը սկզբում գնում֊գալիս էր սենյակում, ապա կանգ առավ պատուհանի մոտ։ Նրա վերջին խոսքերում այնպիսի համոզմունք հնչեց, որ ես տարակուսանքով նայեցի նրան։
― Լսեցեք, բարեկամս, ինչո՞ւ եք այդպես համոզված։
― Այն պարզ պատճառով, որ շանը տեսնում եմ մեր դռան մոտ։ Ահա և նրա տիրոջ զանգը։ Ուոթսն, խնդրում եմ չհեռանաք։ Չէ որ դուք նրա հետ գործընկեր եք, ձեր ներկայությունը կօգնի ինձ։ Ահա ճակատագրական րոպեն, Ուոթսն։ Դուք լսում եք սանդուղքի վրա քայլերի ձայն, այդ քայլերը ներխուժում են ձեր կյանքի մեջ, սակայն ի՞նչ են բերում իրենց հետ՝ բարի՞ք, թե՞ չարիք, անհայտ է։ Գիտության այր դոկտոր Ջեյմս Մորտիմերը խիստ բարձրահասակ, նիհար մարդ էր։ Երկար քիթը կտուցի նման դուրս էր ցցվել իրար մոտ դրված գորշ աչքերի միջից, որոնք ոսկեշրջանակ ակնոցի տակից պայծառ շողում էին։ Հագնված էր, ինչպես վայել է իր մասնագիտության տեր մարդուն, բայց որոշ անփությությամբ՝ խիատ մաշված պիջակ, չմռթված տաբատ։ Չնայած երիտասարդ տարիքին, արդեն կորացած էր։ Պարանոցը տարօրինակ կերպով դուրս էր ձգում, բայրացակամորեն զննելով մեզ։ Սենյակ մտնելուն պես, մեր հյուրն անմիջապես հայացքը հառեց Հոլմսի մոտ գտնվող ձեռնափայտին, ապա ուրախ բացականչությամբ առաջ նետվեց։
― Ի՜նչ երջանկություն։ Իսկ ես ոչ մի կերպ չէի կարողանում հիշել, թե որտեղ եմ թողել՝ այստե՞ղ, թե շոգենավային ընկերությունում։ Կորցնել այդպիսի ի՜րը։ Դա պարզապես սարսափելի բան կլիներ։
― Նվե՞ր է, ― հարցրեց Հոլմսը։
― Այո, սըր։
― Չերինգկրոսյան ամբուլատորիաիյի՞ց։
― Այո՛, այնտեղի իմ ընկերներից, հարսանիքիս օրվա առթիվ։
― Ա՛յ, ա՛յ, ի՜նչ ցավալի է, ― գլուխն օրորելով ասաց Հոլմսը։
― Ի՞նչն է ցավալի։
― Միայն այն, որ դուք խախտեցիք մեր եզրահանգումների ընթացքը։ Ուրեմն, հարսանեկան նվեր։
― Այո՛, սըր։ Ես ամուսնացա և թողեցի ամբուլատորիան, դրա հետ էլ խորհրդատուի պաշտոն ստանալու բոլոր հույսերս։ Պետք էր սեփական տուն գնել։
― Դե, տեսնում եք, մենք այնքան էլ չենք սխալվել, ― ասաց Հոլմսը։ ― Իսկ հիմա, դոկտոր Ջեյմս Մորտիմեր․․․
― Ի՜նչ եք ասում, ես դոկտորական աստիճան չունեմ, սոսկ վիրաբույժների թագավորական ընկերության համեստ անդամ։
― Եվ, ըստ երևույթին, գիտական խառնվածքի տեր մարդ։
― Միստր Հոլմս, ես միայն որոշ առնչություն ունեմ գիտության հետ, այսպես ասած, գիտելիքների անծայրածիր օվկիանոսի ափին խեցիներ եմ հավաքում։ Եթե չեմ սխալվում, պատիվ ունեմ խոսելու միստր Շերլոկ Հոլմսի հետ և ոչ թե․․․
― Ո՛չ, դոկտոր Ուոթսնը ահա սա է՝ կանգնած ձեր առաջ։
― Շատ ուրախ եմ ծանոթանալ, սըր։ Ձեր անունը հաճախ է հիշվում ձեր բարեկամի անվան կողքին։ Միստր Հոլմս, դուք արտակարգ կերպով հետաքրքրում եք ինձ։ Երբեք չէի սպասի, որ դուք այդպիսի երկարավուն գանգ կունենաք և այսպես ուժեղ զարգացած վերհոնքյան աղեղներ։ Թույլ տվեք շոշափել ձեր գագաթոսկրի կարը։ Ձեր գանգի պատճենը, սըր, կարող էր ամեն մի մարդաբանական թանգարանի զարդը հանդիսանալ, մինչև օրիգինսլի ստացվելը։ Շողոքորթություն չհամարեք, բայց ես պարզապես նախանձում եմ այսպիսի գանգին։
Շերլոկ Հոլմսը մեր տարօրինակ հյուրին նստեցրեց բազկաթոռին։
― Ըստ երևույթին, մենք երկուսով էլ մեր գործի էնտուզիաստներ ենք, սըր, ― ասաց նա։ ― Դատելով ձեր ցուցամատից, դուք նախընտրում եք ինքներդ լցնել ծխախոտները։ Մի քաշվեք, ծխեք։
Դոկտոր Մորտիմերը հանեց գրպանից ծխախոտը և զարմանալի ճարպկությամբ լցրեց։ Նրա երկար, քիչ դողացող մատները շարժվում էին անհանգիստ ու փութով, ինչպես միջատի շոշափուկները։
Հոլմսը նստել էր լուռ, բայց այն արագ, թռուցիկ հայացքները, որ նա նետում էր մեր զբաղված զրուցակցի վրա, պարզ վկայում էին, որ այդ մարդը շատ է հետաքրքրում Հոլմսին։
― Ես կարծում եմ, սըր, ― վերջապես խոսեց նա, ― որ դուք մեր երեկվա ու այսօրվա այցելությամբ պատիվ եք արել ինձ ոչ միայն ի սեր իմ գանգի հետազոտության։
― Ո՛չ, սըր, իհարկե, ո՛չ։ Ճշմարիտ, ես երջանիկ եմ, որ ինձ այդպիսի հնարավորություն տրվեց, բայց միստր Հոլմս, ես ձեր մոտ եմ եկել ամենևին էլ ոչ այդ պատճառով։ Ես բնավ պրակտիկ խառնվածքի տեր մարդ չեմ, բայց ահա հանկարծ իմ առջև ծառացել է արտակարգ լուրջ ու արտակարգ տարօրինակ մի խնդիր։ Ձեզ համարելով մեծությամբ երկրորդ եվրոպական փորձագետը․․․
― Ահա թե ի՜նչ, սըր։ Թույլ տվեք հետաքրքրվել, իսկ ո՞վ պատիվ ունի առաջինը լինելու, ― բավական խիստ տոնով հարցրեց Հոլմսը։
― Պարոն Բերտիլյոնի[1] աշխատությունները բավական մեծ հարգանք են վայելում գիտական մտածողության տեր մարդկանց մոտ։
― Ուրեմն, ինչո՞ւ հենց նրան էլ չդիմեիք։
― Սըր, ես ասացի՝ «գիտական մտածողության տեր», բայց իբրև պրակտիկ դուք ձեզ հավասարը չունեք, այդ բոլորն են ընդունում։ Հուսով եմ, սըր, ես ինձ թույլ չտվեցի որևէ ավելորդ․․․
― Այնպես, փոքր֊ինչ միայն, ― պատասխանեց Հոլմսը։ ― Սակայն, դոկտոր Մորտիմեր, ես կարծում եմ, որ դուք միանգամայն ճիշտ կվարվեք, եթե առանց հետագա շեղումների անմիջապես պատմեք, թե այդ ինչ գործ է, որի լուծման համար պահանջվում է իմ օգնությունը։- ↑ Բերտիլյոն Ա․ (1853-1914) ― ֆրանսիացի գիտնական մարդաբան