հեղինակ՝ Խորխե Լուիս Բորխես |
Երբեք ուշադրություն չէր դարձրել հիշողության հաճույքներին: Վառ և ժամանակավոր տպավորությունները հորդում էին առանց հետք թողնելու բրուտի կարմիրը, աստղերով լի երկնակամարը, աստղերը որ նաև աստվածներ էին, լուսինը, որտեղից մի առյուծ էր ընկել, զգայուն մատների տակ մարմարի ողորկությունը վայրի խոզի մսի համը, որ սիրում է ճերմակ ու կոպիտ կծոցներով վայելել, փյունիկերեն մի բառ, դեղին ավազի վրա նիզակի արտացոլած սև ստվերը, ծովի կամ կանանց մոտիկությունը, մեղրը մեղմացնող ծանր գինին կարող էին գրավել նրա հոգու ամբողջ ոլորտը. ճանաչում էր սարսափը, բայց նաև զայրույթն ու քաջությունը, իսկ մի անգամ ինքն էր առաջինը բարձրացել թշնամու պարսպին: Անհագ հետաքրքրասեր և արկածախնդիր, բերկրանքից և անմիջական անտարբերությունից բացի այլ օրենք չէր ճանաչում, շրջեց բազմասեռ երկիրն ու եղավ ծովի այս և այն եզրում, դիտեց մարդկանց կառուցած քաղաքներն ու պալատները: Բազմամարդ շուկաներում կամ մի սարի լանջին, որի անորոշ գագաթին կարող էին չարքեր բնակվել, բարդ պատմություններ էր լսել և դրանք ընդունել էր այնպես ինչպես իրականությունն էր ընդունում, առանց ինքն իրեն դրանց ճշմարտության կամ կեղծ լինելու մասին հարցնելու:
Աստիճանաբար գեղեցիկ տիեզերքն սկսեց լքել նրան, համառ մի մշուշ ջնջեց նրա ձեռքի գծերը, գիշերն ամայացավ աստղերից հողը երերաց նրա ոտքերի տակ: Ամեն ինչ հեռանում ու անէանում էր: Երբ զգաց, որ կուրանում է գոռաց... այդ ժամանակ դեռ չէր հորինվել ստոիկ ամոթը և Հեկտորը կարող էր փախչել առանց ամաչելու. «Այլևս չեմ տեսնի (զգաց) ո՛չ դիցաբանական սարսափով լի Երկինքը և ո՛չ էլ այս դեմքը, որ տարիները խաթարելու են»: Իր մարմնի այդ հուսահատությունը օր ու գիշերներ տևեց, բայց մի առավոտ արթնացավ և (առանց զարմանքի) դիտեց իրեն շրջապատող անորոշ իրերն ու ծանոթ մի երաժշտություն կամ մի ձայն ճանաչողի պես զգաց, որ այս ամենն արդեն կատարվել է և որ ինքն այդ ժամանակ էլ է սարսափ զգացել բայց և միևնույն ժամանակ ցնծություն, հույս ու հետաքրքրություն էլ է ունեցել: Այդ ժամանակ դարձավ դեպի իր հիշողությունը, որն իրեն անվերջանալի թվաց և այդ գլխապտույտի մեջ կարողացավ ձեռք բերել կորսված հուշը, որ անձրևի տակ փայլատակող մետաղադրամի պես հստակ փայլում էր գուցե և այն պատճառով, որ ինքը երբեք չէր տեսել այդ հուշը, բացի գուցե թե ինչ-որ երազի մեջ:
Հուշն այսպիսին էր: Մի պատանի անպատվել էր իրեն և ինքը դիմել էր հորը ու պատմել դեպքը: Հայրը թույլ էր տվել, որ խոսի կարծես չէր լսում կամ չէր հասկանում պատմածը և հանկարծ նա վերցրեց պատից կախված իշխանություն ներշնչող դաշույնը. տղան գաղտնաբար տենչացել էր այդ դաշույնը: Այժմ դա նրա ձեռքում էր և տիրանալու անակնկալը չեզոքացրեց կրած անպատվությունը, սակայն հոր ձայնն ասում էր. «Թող ինչ-որ մեկն իմանա, որ դու տղամարդ ես» և հրամայողական ինչ-որ շեշտ կար նրա ձայնի մեջ: Գիշերը կուրացնում էր ճանապարհները, դաշույնը սեղմած որի մեջ մոգական ուժ էր գուշակում արագորեն կտրեց բլուրը իջավ ծովեզերք, ինքն իրեն Այաքս և Պերսևս կարծեց և վազեց աղոտ մթությունը վերքերով ու ճակատամարտերով լցնելու: Այդ պահի զգացողությունն էր որոնում հիմա մնացածը մենամարտի հրավերը, անճարակ մարտը, արյունոտ դաշույննե րով վերադառնալը այլևս ոչ մի կարևորություն չունեին
Այդ հուշից նորը ծնվեց և նորի մեջ էլ էին առկա գիշերն ու արկածի տպավորությունը: Մի կին՝ աստվածների պարգևած առաջին կինը, նրան սպասել էր ինչ-որ գետնադամբանի ստվերում իսկ ինքը որոնել էր քարե ցանցերի նմանվող կամարների տակ, ստվերների մեջ խորասուզվող վայրիվերո արահետներում: Ինչո՞ւ էին այդ հուշերն առանց ցավի հայտնվում կարծես ներկայի նախաձևը լինեին:
Լրջախոհ զարմանքով ամեն ինչ հասկացավ: Իր մահկանացու աչքերի խավարում, այնտեղ, ուր իջնելու էր հիմա, նրան սպասում էին սերն ու արկածը, Արեսն ու Աֆրոդիտեն, քանզի նա արդեն գուշակում էր (քանզի նրան արդեն շրջապատում էին) փառքի և հեքզամետրի շշուկները, շշուկն այն մարդկանց, որ պաշտպանում են մի տաճար, որն աստվածները չեն փրկելու ծովերի մեջ, սիրելի կղզի որոնող նավերի շշուկը, Ոդիսականների և իլիականների շշուկները, շշուկներ, որ ինքը երգելու էր և հնչեցնելու մարդկանց հիշողության մեջ: Այդքանը գիտենք, բայց չգիտենք, թե ինչ զգաց վերջին ստվերն իջնելու ժամանակ: