Բասքըրվիլների շունը

Անավարտ Այս ստեղծագործությունը դեռ ամբողջովին տեղադրված չէ Գրապահարանում

Բասկերվիլների շունը

Միստր Շերլոկ Հոլմսը նախաճաշում էր։ Սովորաբար նա բավական ուշ էր արթնանում, եթե չհաշվենք այն հաճախակի դեպքերը, երբ ամենևին չէր քնում։ Ես կանգնած էի բուխարիկի մոտ, գորգի վրա, և ձեռքերիս մեջ շուռումուռ էի տալիս այն ձեռնափայտը, որը մոռացել էր երեկվա մեր այցելուն։ Դա գլխիկավոր, գեղեցիկ մի ձեռնափայտ էր, մեկը նրանցից, որ անվանում են «ծանրակշիռ ապացույց»։ Գլխիկից քիչ ներքև հագցված էր արծաթե դյույմաչափ լայնության մի օղակ, որի վրա փորագրված էր․ «Ջեյմս Մորտիմերին, Ա․ Վ․ Թ․ Ը․ Չ․ Կ․ Ա․֊ի ընկերներից» և տարեթիվը՝ «1884»։ Առաջներում այդպիսի պատկառելի, ծանր, հուսալի ձեռնափայտերով քայլում էին հարգարժան տնային բժիշկները։

― Դե, Ուոթսն, ի՞նչ կասեք այդ ձեռնափայտի մասին։

Հոլմսը նստած էր թիկունքով դեպի ինձ, և ես կարծում էի, թե չի նկատում իմ շարժումները։

― Ի՞նչ գիտեք ես ինչով եմ զբաղված։ Կարելի է կարծել, որ աչքեր ունեք ձեր ծոծրակին։

― Ւնչ֊որ չունեմ՝ չունեմ․ դրա փոխարեն իմ առաջ դրված է մաքրած, փայլուն արծաթե սրճամանը, ― պատասխանեց նա։ ― Չէ, իսկապես, Ուոթսն, ի՞նչ կասեք այցելուի ձեռնափայտի մասին։ Մենք ձեռքից բաց թողեցինք նրան և չգիտենք ինչու էր եկել։ Եվ քանի որ բախտներս այդպես չբերեց, հարկ է հատուկ ուշադրություն դարձնել այս պատահական հուշանվերին։ Զննեք ձեռնափայտը և փորձեք վերականգնել տիրոջ պատկերը, իսկ ես կլսեմ ձեզ։

― Ըստ իս, ― սկսեցի ես, ջանալով ուժերիս ներածին չափ հետևել բարեկամիս մեթոդին, ― այդ դոկտոր Մորտիմերը միջին տարիքի հաջողակ բժիշկ է, ըստ որում՝ հարգված ամենքից, քանի որ ընկերները այդպիսի ուշադրության են արժանացրել նրան։

― Լա՜վ է, ― ասաց միստր Հոլմսը։ ― Հիանալի։

― Բացի դրանից, կարծում եմ, որ նա գյուղական բժիշկ է, հետևաբար ստիպված է երկար քայլել։

― Այդ ինչի՞ց է երևում։

― Նախկինում ոչ այնքան էլ վատ ձեռնափայտը այնքան է գուլացել, որ այն դժվար է պատկերացնել քաղաքային բժշկի ձեռքին։ Երկաթյա հաստ ծայրապանակը բոլորովին մաշվել է, ըստ երևույթին դոկտոր Մորտիմերը շատ մղոններ է կտրել֊անցել դրանով։

― Հույժ խելամիտ դատողություն է, ― ասաց Հոլմսը։

― Եվ հետո մակագրությունը՝ «Չ․ Կ․ Ա֊ի ընկերներից»։ Ես գտնում եմ՝ «Ա» տառը նշանակում է ակումբ, ամենից հավանականը՝ որսորդական, որի անդամներին նա բժշկական օգնություն է ցույց տվել, արժանանալով այս համեստ նվերին։

― Ուոթսն, դուք գերազանցեցիք ինքներդ ձեզ, ― ասաց Հոլմսը, ետ ընկնելով աթոռի թիկնակին ու ծխախոտ վառելով։ ― Չեմ կարող չնշել, որ ձեզ հատուկ սիրալիրությամբ նկարագրելով իմ համեստ ծառայությունները, դուք սովորաբար թերագնահատում եք ձեր կարողությունները։ Եթե լույսը անձամբ ձեզանից չի բխում, ապա, համենայն դեպս, դուք լույսի հաղորդիչն եք։ Քի՞չ են այն մարդիկ, որոնք տաղանդով չեն փայլում, բայց օժտված եմ ուրիշների մեջ այն բորբոքելու արտակարգ ընդունակությամբ։ Ես անչափ պարտական եմ ձեզ, բարեկամս։

Առաջին անգամ էի Հոլմսից այդպիսի խոստովանություն լսում, և, պիտի ասեմ, որ նրա խոսքերը հաճույք պատճառեցին ինձ։ Ես հիանում էի նրանով, ուստի նրա անտարբերությունը իր աշխատանքի մեթոդները հրապարակ հանելու իմ փորձերի նկատմամբ շատ անգամ էր վիրավորել իմ ինքնասիրությունը։ Բացի դրանից, ես հպարտ էի, որ ինձ հաջողվել էր ոչ միայն տիրապետել Հոլմսի մեթոդին, այլև կիռարել այն իրականում, դրանով իսկ արժանանալով բարեկամիս գովեստին։

Հոլմսը ձեռնափայտը վերցրեց ձեռքիցս և մի քանի րոպե տնտղեց անզեն աչքով։ Ապա, ակնհայտորեն հետաքրքրված ինչ֊որ բանով, ծխախոտը մի կողմ դրեց, մոտեցավ պատուհանին ու նորից սկսեց զննել ձեռնափայտը, բայց արդեն խոշորացույցով։

― Մեծ բան չէ, բայց և այնպես հետաքրքիր է, ― ասաց նա՝ վերադառնալով բազմոցի անկյունի իր սիրած տեղը։ ― Այստեղ որոշ տեղեկություններ կան, անշուշտ, և դրանք հիմք կծառայեն որոշ եզրակացությունների համար։

― Մի՞թե որևէ բան վրիպել է ինձանից, ― ոչ առանց ինքնագոհության հարցրի ես։ ― Հուսով եմ, որևէ լուրջ բան բաց չեմ թողել։

― Ավա՜ղ, սիրելիդ իմ Ուոթսն, ձեր եզրակացությունների մեծ մասը սխալ է։ Երբ ես ասացի, որ դուք ինձ համար լավ խթան եք հանդիսանում, անկեղծ ասած, դա պետք էր այսպես հասկանալ․ ձեր սխալները երբեմն օգնում են ինձ ճիշտ ճանապարհ գտնելու։ Բայց այժմ դուք այնքան էլ չէիք սխալվում։ Այդ մարդը, անկասկած, քաղաքում չի աշխատում և ստիպված է ոտքով երկար ճամփաներ կտրել։

― Ուրեմն, ես ճիշտ էի։

― Այս հարցում՝ այո։

― Բայց մի՞թե դա բոլորը չէ։

― Ո՛չ, ոչ, սիրելիդ իմ Ուոթսն, բոլորը չէ, ամենևին ոչ բոլորը։ Այսպես, օրինակ, ես կասեի, որ բժիշկն այդպիսի նվեր կարող է ստանալ ավելի շուտ որևէ ամբուլատորիաից, և ոչ թե որսորդական ակումբից, իսկ երբ ամբուլատորիայի առջևում գրված եմ «Չ․Կ․» տառերը, ապա «Չերինգ֊կրոսյան» անվանումը ծագում է ինքնաբերաբար։

― Ամեն ինչ հանգում է նման մեկնության։ Եվ եթե մենք իմ ենթադրությունը ընդունենք իբրև նախնական վարկած, ապա լրացուցիչ տվյալներ կունենանք մեր այցելուի անձնավորությանը որոշելու։

― Լավ, ենթադրենք «Չ․ Կ․ Ա․» տառերը նշանակում են «Չերինգ֊կրոսյան ամբուլատորիա»։ Դրանից հետագա ինչպիսի՞ հետևություններ կարելի է անել։

― Իսկ ձեր մտքով ոչինչ չի՞ անցնում։ Դուք հո ծանոթ եք իմ մեթոդին։ Փորձեք կիռարել այն։

― Հետևությունն ակնհայտ է․ գյուղ գնալուց առաջ այդ մարդն աշխատել է Լոնդոնում։

― Իսկ ի՞նչ կլինի, եթե մենք մի քիչ էլ առաջ գնանք։ Նայեք դրան ահա այս տեսանկյունից․ ինչո՞ւ են նվեր տվել նրան։ Ե՞րբ են ընկերները հարմար գտել ի նշան բարեհաճության այս ձեռնափայտը նվիրել նրան։ Անկասկած այն ժամանակ, երբ դոկտոր Մորտիմերը հեռացել է ամբուլատորիայից, որոշելով զբաղվել մասնավոր պրակտիկայով։ Նրան նվեր են մատուցել՝ սա մեզ հայտնի է։ Ենթադրվում է, որ ամբուլատորիայի աշխատանքը նա փոխել է գյուղական պտակտիկայի հետ։ Արդյոք մեր հետևությունները անչափ հանդուգն չե՞ն լինի, եթե ասենք, որ նվերն արվել է հենց այդ կապակցությամբ։

― Դա շատ հավանական է։

― Այժմ նշենք, որ նա չէր կարող ամբուլատորիայի խորհրդատուների հաստիքում լինել, քանզի դա թույլատրվում է միայն պատկառելի լոնդոնյան պրակտիկա ունեցող բժշկին, իսկ այդպիսի բժիշկը հազիվ թե հեռանար քաղաքից։ Այդ դեպքում ո՛վ է նա։ Եթե նա աշխատում էր այնտեղ առանց հաստիքային խորհրդատու լինելու, նշանակում է նրան հատկացված էր ամբուլատորիային կից ապրող խնամարկուի համեստ մի պաշտոն, այսինքն, փոքր ինչ ավելի բարձր, քան պրակտիկանտի պաշտոնը։ Եվ նա հեռացել է այնտեղից հինգ տարի առաջ՝ նայեցեք ձեռնափայտի վրայի տարեթվին։ Այսպիսով, սիրելիդ իմ Ուսթսն, ձեր հասակն առած, պատկառելի տնային բժիշկը անհետացավ, փոխարենը մեր առջև հայտնվեց երեսունին մոտ, հույժ համակրելի մի երիտասարդ, ոչ փառասեր, ցրված, քնքշորեն սիրող իր շանը, որը իմ մտավոր հաշիվներով թերյերից մեծ է, բայց մաստիֆից փոքր։

Ես անվստահորեն ծիծաղեցի, իսկ Շերլոկ Հոլմսը ետ ընկավ բազմոցի թիկնակին՝ դեպի առաստաղ բաց թողնելով օդում սահուն կերպով օրորվող ծխի փոքրիկ օղակներ։

― Ինչ վերաբերում է վերջին կետին, ապա այդտեղ ոչ մի կերպ չի կարելի ձեզ ստուգել, ― ասացի ես, ― բայց այդ մարդու տարիքի ու կարիերայի մասին որոշ տեղեկություններ հիմա կգտնենք։

Ես իմ փոքրիկ գրադարակից վերցրի բժշկական տեղեկատուն և գտա հարկավոր ազգանունը։ Այնտեղ կային մի քանի Մորտիմերներ, բայց ես իսկույն գտա մեր այցելուին ու բարձրաձայն կարդացի այն ամենը, ինչ վերաբերում էր նրան։

«Մորտիմեր Ջեյմս, 1882 թվականից անդամ վիրաբույժների թագավորական ընկերության։ Գրիմպեն, Դարթմուր, Դևոնշիրի կոմսություն։ 1882֊ից մինչև 1884 թվական Չերինգկրոսյան ամբուլատորիայի խնամարկու։ Համեմատական ախտաբանության գծով արժանացել է Ջեկսոնի մրցանակին՝ «Արդյո՞ք չպետք է հիվանդությունները համարել ատավիստական կարգի երևույթներ» աշխատության համար։ Շվեդական ախտաբանական ընկերության թղթակից անդամ։ Հեղինակ «Անկանոն ատավիզմի երևույթները» (Լանցետ,1882), «Արդյոք առաջադիմո՞ւմ ենք մենք» (Հոգեբանության լրաբեր»․շ, մարտ, 1883)։ Դրիմպեն, Թորսլի և Հայ֊Բեռոու ծխերի գյուղական բժիշկ»։

― Որսորդական ակումբի մասին ոչ մի խոսք, Ուոթսն, ― խորամանկ ժպիտով ասաց Հոլմսը, ― փոխարենը՝ իսկապես գյուղական բժիշկ, ինչպես որ նրբին կերպով նկատել էիք դուք։ Իմ հետևությունները ճիշտ են։ Իսկ ինչ վերաբերում է ածականներին, ապա, եթե չեմ սխալվում, ես գործածեցի հետևյալները՝ համակրելի, ոչ փառասեր ու ցրված։ Դե, ես արդեն փորձով գիտեմ միայն համակրելի մարդիկ են հրաժեշտի նվերներ ստանում, միայն ամենից անփառասերներն են լոնդոնյան աշխատանքը փոխում գյուղականի հետ և միայն ցրվածներն են ընդունակ այցեքարտի փոխարեն իրենց ձեռնափայտը թողնել ձեզ մոտ՝ մեկ ժամից ավելի սպասելով հյուրասրահում։

― Իսկ շո՞ւնը։

― Վարժեցված է տիրոջ ետևից փաթեթ տանելու։ Այս ձեռնափայտը թեթև չէ․ շունը վերցրել է այն մեջտեղից և ատամներով ամուր սեղմել, որոնց հետքերը պարզ երևում են։ Դատելով հետքերի միջև եղած տարածությունից, թեյրերի համար ծնոտները շատ լայն են, իսկ մաստիֆի համար՝ նեղ։ Հավանական է, որ․․․ Աստվա՜ծ իմ, դե իհարկե, խուճուճ սպանիել է։

Այդ ասելիս, Հոլմսը սկզբում գնում֊գալիս էր սենյակում, ապա կանգ առավ պատուհանի մոտ։ Նրա վերջին խոսքերում այնպիսի համոզմունք հնչեց, որ ես տարակուսանքով նայեցի նրան։

― Լսեցեք, բարեկամս, ինչո՞ւ եք այդպես համոզված։

― Այն պարզ պատճառով, որ շանը տեսնում եմ մեր դռան մոտ։ Ահա և նրա տիրոջ զանգը։ Ուոթսն, խնդրում եմ չհեռանաք։ Չէ որ դուք նրա հետ գործընկեր եք, ձեր ներկայությունը կօգնի ինձ։ Ահա ճակատագրական րոպեն, Ուոթսն։ Դուք լսում եք սանդուղքի վրա քայլերի ձայն, այդ քայլերը ներխուժում են ձեր կյանքի մեջ, սակայն ի՞նչ են բերում իրենց հետ՝ բարի՞ք, թե՞ չարիք, անհայտ է։ Գիտության այր դոկտոր Ջեյմս Մորտիմերը խիստ բարձրահասակ, նիհար մարդ էր։ Երկար քիթը կտուցի նման դուրս էր ցցվել իրար մոտ դրված գորշ աչքերի միջից, որոնք ոսկեշրջանակ ակնոցի տակից պայծառ շողում էին։ Հագնված էր, ինչպես վայել է իր մասնագիտության տեր մարդուն, բայց որոշ անփությությամբ՝ խիատ մաշված պիջակ, չմռթված տաբատ։ Չնայած երիտասարդ տարիքին, արդեն կորացած էր։ Պարանոցը տարօրինակ կերպով դուրս էր ձգում, բայրացակամորեն զննելով մեզ։ Սենյակ մտնելուն պես, մեր հյուրն անմիջապես հայացքը հառեց Հոլմսի մոտ գտնվող ձեռնափայտին, ապա ուրախ բացականչությամբ առաջ նետվեց։

― Ի՜նչ երջանկություն։ Իսկ ես ոչ մի կերպ չէի կարողանում հիշել, թե որտեղ եմ թողել՝ այստե՞ղ, թե շոգենավային ընկերությունում։ Կորցնել այդպիսի ի՜րը։ Դա պարզապես սարսափելի բան կլիներ։

― Նվե՞ր է, ― հարցրեց Հոլմսը։

― Այո, սըր։

― Չերինգկրոսյան ամբուլատորիաիյի՞ց։

― Այո՛, այնտեղի իմ ընկերներից, հարսանիքիս օրվա առթիվ։

― Ա՛յ, ա՛յ, ի՜նչ ցավալի է, ― գլուխն օրորելով ասաց Հոլմսը։

― Ի՞նչն է ցավալի։

― Միայն այն, որ դուք խախտեցիք մեր եզրահանգումների ընթացքը։ Ուրեմն, հարսանեկան նվեր։

― Այո՛, սըր։ Ես ամուսնացա և թողեցի ամբուլատորիան, դրա հետ էլ խորհրդատուի պաշտոն ստանալու բոլոր հույսերս։ Պետք էր սեփական տուն գնել։

― Դե, տեսնում եք, մենք այնքան էլ չենք սխալվել, ― ասաց Հոլմսը։ ― Իսկ հիմա, դոկտոր Ջեյմս Մորտիմեր․․․

― Ի՜նչ եք ասում, ես դոկտորական աստիճան չունեմ, սոսկ վիրաբույժների թագավորական ընկերության համեստ անդամ։

― Եվ, ըստ երևույթին, գիտական խառնվածքի տեր մարդ։

― Միստր Հոլմս, ես միայն որոշ առնչություն ունեմ գիտության հետ, այսպես ասած, գիտելիքների անծայրածիր օվկիանոսի ափին խեցիներ եմ հավաքում։ Եթե չեմ սխալվում, պատիվ ունեմ խոսելու միստր Շերլոկ Հոլմսի հետ և ոչ թե․․․

― Ո՛չ, դոկտոր Ուոթսնը ահա սա է՝ կանգնած ձեր առաջ։

― Շատ ուրախ եմ ծանոթանալ, սըր։ Ձեր անունը հաճախ է հիշվում ձեր բարեկամի անվան կողքին։ Միստր Հոլմս, դուք արտակարգ կերպով հետաքրքրում եք ինձ։ Երբեք չէի սպասի, որ դուք այդպիսի երկարավուն գանգ կունենաք և այսպես ուժեղ զարգացած վերհոնքյան աղեղներ։ Թույլ տվեք շոշափել ձեր գագաթոսկրի կարը։ Ձեր գանգի պատճենը, սըր, կարող էր ամեն մի մարդաբանական թանգարանի զարդը հանդիսանալ, մինչև օրիգինսլի ստացվելը։ Շողոքորթություն չհամարեք, բայց ես պարզապես նախանձում եմ այսպիսի գանգին։

Շերլոկ Հոլմսը մեր տարօրինակ հյուրին նստեցրեց բազկաթոռին։

― Ըստ երևույթին, մենք երկուսով էլ մեր գործի էնտուզիաստներ ենք, սըր, ― ասաց նա։ ― Դատելով ձեր ցուցամատից, դուք նախընտրում եք ինքներդ լցնել ծխախոտները։ Մի քաշվեք, ծխեք։

Դոկտոր Մորտիմերը հանեց գրպանից ծխախոտը և զարմանալի ճարպկությամբ լցրեց։ Նրա երկար, քիչ դողացող մատները շարժվում էին անհանգիստ ու փութով, ինչպես միջատի շոշափուկները։

Հոլմսը նստել էր լուռ, բայց այն արագ, թռուցիկ հայացքները, որ նա նետում էր մեր զբաղված զրուցակցի վրա, պարզ վկայում էին, որ այդ մարդը շատ է հետաքրքրում Հոլմսին։

― Ես կարծում եմ, սըր, ― վերջապես խոսեց նա, ― որ դուք մեր երեկվա ու այսօրվա այցելությամբ պատիվ եք արել ինձ ոչ միայն ի սեր իմ գանգի հետազոտության։

― Ո՛չ, սըր, իհարկե, ո՛չ։ Ճշմարիտ, ես երջանիկ եմ, որ ինձ այդպիսի հնարավորություն տրվեց, բայց միստր Հոլմս, ես ձեր մոտ եմ եկել ամենևին էլ ոչ այդ պատճառով։ Ես բնավ պրակտիկ խառնվածքի տեր մարդ չեմ, բայց ահա հանկարծ իմ առջև ծառացել է արտակարգ լուրջ ու արտակարգ տարօրինակ մի խնդիր։ Ձեզ համարելով մեծությամբ երկրորդ եվրոպական փորձագետը․․․

― Ահա թե ի՜նչ, սըր։ Թույլ տվեք հետաքրքրվել, իսկ ո՞վ պատիվ ունի առաջինը լինելու, ― բավական խիստ տոնով հարցրեց Հոլմսը։

― Պարոն Բերտիլյոնի^[1] աշխատությունները բավական մեծ հարգանք են վայելում գիտական մտածողության տեր մարդկանց մոտ։

― Ուրեմն, ինչո՞ւ հենց նրան էլ չդիմեիք։

― Սըր, ես ասացի՝ «գիտական մտածողության տեր», բայց իբրև պրակտիկ դուք ձեզ հավասարը չունեք, այդ բոլորն են ընդունում։ Հուսով եմ, սըր, ես ինձ թույլ չտվեցի որևէ ավելորդ․․․

― Այնպես, փոքր֊ինչ միայն, ― պատասխանեց Հոլմսը։ ― Սակայն, դոկտոր Մորտիմեր, ես կարծում եմ, որ դուք միանգամայն ճիշտ կվարվեք, եթե առանց հետագա շեղումների անմիջապես պատմեք, թե այդ ինչ գործ է, որի լուծման համար պահանջվում է իմ օգնությունը։

― Գրպանումս մի ձեռագիր կա, ― ասաց դոկտոր Ջեյմս Մորտիմերը։

― Ես այդ նկատեցի ձեր ներս գալուն պես, ― ասաց Հոլմսը։

― Ձեռագիրը շատ հին է։

― Տասնութերորդ դարասկզբի, եթե միայն կեղծ չէ։

― Ի՞նչ գիտեք, սըր։

― Խոսելով ինձ հետ, դուք շարունակ ցույց էիք տալիս այդ ձեռագրի ծայրը՝ երկու դյույմ լայնությամբ։ Վատ է այն փորձագետը, որը չի կարող փաստատղթի տարեթիվը որոշել մեկ֊երկու տասնամյակի ճշտությամբ։ Դուք թերևս կարդացել եք այդ հարցին վերաբերող իմ ոչ մեծ աշխատությունը։ Ձեր ձեռագիրը ես թվագրում եմ հազար յոթ հայրյուր երեսուն թվականով։

― Ճիշտ տարեթիվը հազար յոթ հարյուր քառասուներկուսն է։ ― Դոկտոր Մորտիմերը պիջակի կողքի գրպանից հանեց ձեռագիրը։ ― Այս ընտանեկան մասունքը պահպանության է տրվել ինձ սըր Չարլզ Բասկերվիլի կողմից, որի անակնկալ ու ողբերգական մահը երեք ամիս առաջ այնպես ցնցեց ողջ Դևոնշիրը։ Ես ինձ համարում էի ոչ միայն սըր Չարլզի բժիշկը, այլև անձնական բարեկամը։ Դա մի տիրական, խելացի, հույժ պրակտիկ ու ամենևին ոչ ֆանտազյոր մարդ էր, ինչպիսին է ձեր խոնարհ ծառան։ Եվ, այնուամենայնիվ, նա այս փաստաթղթին վերաբերվում էր շատ լուրջ և նախապատրաստված այն վախճանին, որ ունեցավ։

Հոլմսը ձեռքը պարզեց, վերցրեց ձեռագիրը և ուղղեց ծնկների վրա։

― Ուոթսն, ուշադրություն դարձրեք «դ» տառի ձևին։ Սա այն առանձնահատկություններից մեկն է, որ օգնեց որոշելու փաստաթղթի տարեթիվը։

Ես նրա ուսի վրայով նայեցի կիսաջնջված տողերով դեղնած թերթերին։ Էջի վերևում գրված էր․ «Բասկերվիլ֊հոլլ», իսկ ներքևում խոշոր, մեծ֊մեծ թվերով․ «1742»։

― Ըստ երևույթին, սա ինչ֊որ գրառում է։

― Այո, մի ավանդության գրառում, որ ապրում է Բասկերվիլների տոհմում։

― Բայց, որքան ես հասկացա, դուք եկել եք ինձ հետ խորհրդակցելու ավելի պրակտիկ ու ավելի մեր ժամանակներին մոտիկ հարցով։

― Այո՛, հրատապ հարցով։ Այդ հարցն անհետաձգելի է, այն պետք է լուծել օրերի ընթացքում։ Ձեռագիրը շատ կարճ է և անմիջական կապ ունի գործի հետ։ Ձեր թույլտվությամբ ես կկարդամ այն։

Մեջքով հենվելով բազկաթոռի թիկնակին, Հոլմսը մատների ծայրերը միակցեց ու ճակատագրին լիովին հնազանդ տեսքով փակեց աչքերը։ Դոկտոր Մորտիմերը շրջվեց դեպի լույսը, և սկսեց բարձր, ճռճռան ձայնով կարդալ հին ժամանակների հետևյալ հետաքրքրական պատմությունը։

«Բասկերվիլների շան մասին շատ տեղեկություններ կան, սակայն, լինելով Հուգո Բասկերվիլի անմիջական հետնորդը և այդ շան մասին լսած լինելով հորիցս, իսկ նա՝ իմ պապից, ես որոշեցի գրել սույն պատմությունը, որի իսկությանը չի կարելի կասկածել։ Եվ ես կամենում եմ, զավակներս, որ դուք հաստատապես հավատաք, որ մեր մեղքերի համար մեզ պատժող բարձրագույն դատավորը կարող է և թողություն շնորհել իրեն հատուկ գթասրտությամբ, և որ չկա այնպիսի ծանր անեծք, որը հնարավոր չլիներ քավել աղոթքով ու ապաշխարությամբ։ Դե, ուրեմն, մոռացության տվեք անցյալի սարսափելի պտուղները, բայց զգուշացեք մեղանչել ապագայում, որպեսզի, ի կործանումն բոլորիս, նորից ազատություն չտաք մութ կրքերին, որոնք այդքան աղետներ բերին մեր ամբողջ տոհմին։

Իմացած լինեք, որ Մեծ խռովության ժամանակներում (այս պատմությունը, գրված լորդ Քլարենդոնի՝ գիտուն մի այրի կողմից, ես ամեն կերպ խորհուրդ կտայի կարդալ) Բասկերվիլ կալվածքի տերը Հուգոն էր՝ նույն տոհմից, և այդ Հուգոյին ամենայն իրավամբ կարելի է սանձարձակ, անօրեն ու անաստված մարդ համարել։ Հարևանները նրա բոլոր մեղքերը կներեին, քանզի մեր կողմերում երբեք սրբեր չեն եղել, բայց Հուգոյի բնավորությունը հակված էր անխոհեմ ու դաժան կատակների, որը և նրա անունը ասելիք դարձրեց ողջ Դևոնում։ Պատահեց այնպես, որ այդ Հուգոն սիրեց (եթե միայն նրա մութ կիրքը կարելի է այդ մաքուր անունով կոչել) մի ֆերմերի աղջկա, որի հողերը գտնվում էին Բասկերվիլների կալվածքի հարևանությամբ։ Բայց դեռահաս աղջիկը, որ հայտնի էր իր համեստությամբ ու առաքինությամբ, սոսկում էր հենց միայն նրա անունից և ամեն կերպ խուսափում էր նրան հանդիպելուց։ Եվ ահա մի անգամ, սուրբ Միքայելի տոնին, Հուգո Բասկերվիլը ընտրեց իր ընկերներից վեց հոգու՝ ամենասանձարձակներին ու կատաղիներին, գաղտագողի մոտեցավ ֆերմային և, իմանալով, որ օրիորդի հայրն ու եղբայրները բացակայում են տանից, փախցրեց նրան։ Վերադառնալով Բասկերվիլ֊հոլլ, նա գերուհուն թաքցրեց վերին սենյակներից մեկում, իսկ ինքը, ըստ իր սովորության, սկսեց կոնծաբանել ընկերների հետ։ Դժբախտ օրիորդը քիչ էր մնում խելագարվի, լսելով ներքևից եկող երգերը, գոռգոռոցներն ու սարսափելի հիշոցները, քանզի Հուգո Բասկերվիլին ճանաչողների վկայությամբ հարբած վիճակում նա այնքան անզուսպ էր, որ թվում էր, թե նմանօրինակ սրբապիղծ խոսքերը կարող են մոխրացնել շուրթերը դրանցով պղծող մարդուն։ Վախն օրիորդին հասցրեց այն բանին, որ նա համարձակվեց մի արարքի, որից նույնիսկ ամենաճարպիկ ու խիզախ տղամարդը կհրաժարվեր, այն է՝ ելավ քիվի վրա, իջավ ցած, կառչելով բաղեղներից, որոնք մինչև հիմա էլ պատում են ամրոցի հարավային պարիսպը, և ճահիճների միջով փախավ դեպի հայրական տուն, որը գտնվում էր Բասկերվիլների կալվածքից երեք մղոնի վրա։

Որոշ ժամանակ անց Հուգոն թողեց հյուրերին՝ իր գերուհուն ուտելիք ու խմելիք տանելու մտադրությամբ, գուցե և մտքում ավելի վատ բան կար, սակայն տեսավ, որ վանդակը դատարկ է, թռչնակը թռել գնացել է։ Եվ այն ժամանակ սատանան կուրացրեց նրան, քանզի, ներս ընկնելով խրախճանքի սրահը, նա թռավ սեղանի վրա, ցիրուցան արեց ափսեներն ու տափաշշերը և ի լուր ամենքի երդվեց մարմինն ու հոգին հանձնել չար ուժերին, միայն թե փախստականին ետ բերի։ Ու մինչ սեղանակիցները կանգնել էին ցնցված նրա եռացող կատաղությունից, նրանցից մեկը, ամենախիզախը կամ ամենահարբածը, գոռաց, որ անհրաժեշտ է շներին բաց թողնել հետքերով։ Լսելով այդ խոսքերը, Հուգոն դուրս վազեց ամրոցից, հրամայեց ախոռապանին թամբել իր սևաթույր զամբիկին ու արձակել շներին և, տալով նրանց հոտոտելու օրիորդի ցած գցած քողը, արշավեց բարձր հաչող շների ոհմակի հետևից լուսնի լույսով ողողված ճահճի միջով։

Սեղանակիցները որոշ ժամանակ կանգնած էին լուռ, մեկեն գլխի չընկնելով, թե այդ իրարանցումն ինչից սկսվեց։ Բայց ահա գինու գոլորշիներով մշուշված նրանց գիտակցությանը հասավ, թե ինչ սև գործ է կատարվելու տորֆաճահիճների մեջ։ Այնժամ բոլորը գոռգոռացին․ մեկը ձի էր պահանջում, մյուսը՝ ատրճանակ, երրորդը՝ ևս մի տափաշիշ գինի։ Հետո, փոքր֊ինչ խելքի գալով, բոլորը միասին, թվով տասներեք հոգի, հեծան ձիերն ու միացան Հուգո Բասկերվիլին։ Պայծառ լուսնկա էր, հետապնդողները միաշարք արշավում էին այն ճանապարհով, որով, ըստ իրենց, պիտի օրիորդը փախչեր, եթե մտադիր էր հասնել հայրական տուն։

Անցնելով մեկ կամ երկու մղոն, նրանք հանդիպեցին մի հովվի ու հարցրին, թե արդյոք հետապնդում չի՞ տեսել։ Իսկ նա ինչպես պատմում են, սկզբից վախից չկարողացավ մի խոսք ասել, բայց հետո այնուամենայնիվ խոստովանեց, որ տեսել է դժբախտ աղջկան, որի հետքերով սլանում էին շները։ «Բայց ես մի ուրիշ բան էլ տեսա, ― ավելացրեց նա։ ― Հուգո Բասկերվիլը սրարշավ անցավ իմ մոտով, նստած իր սևաթույր զամբիկին, իսկ նրան լուռ հետապնդում էր մի շուն, և աստված չանի, որ մեկ էլ այդպիսի զարհուրանք տեսնեմ իմ ետևում»։

Հարբած սքվայրները հայհոյեցին հովվին ու արշավեցին առաջ։ Բայց հանկարծ նրանց մարմնով սարսուռ անցավ, քանզի լսեցին սմբակների դոփյուն, որից հետո ամբողջովին փրփրակալած սևաթույր զամբիկը սուրաց նրանց մոտով առանց հեծյալի ու սանձերը ցած թողած։ Անառակ զվարճասերները սարսափահար թափվեցին իրար գլխի, բայց այնուամենայնիվ շարունակեցին ճամփան, չնայած ամեն մեկը, եթե մենակ լիներ, առանց ընկերների, ուրախությամբ ետ կդառնար։ Դանդաղ առաջ էին գնում և վերջապես նկատեցին շներին։ Հնուց ի վեր ազնվացեղությամբ ու կատաղությամբ հռչակված ողջ ոհմակը խղճալիորեն վնգստում էր, սեղմված խոր խանդակի եզրին, մի քանիսը գողեգող քաշվել էին մի կողմ, իսկ մյուսները, մազերը ցցած ու աչքերը փայլեցնելով, աշխատում էին ներս ընկնել առջևում բացվող նեղ ծերպից։

Ձիավորները կանգնեցին, ինչպես կարելի է ենթադրել՝ շատ ավելի զգաստացած, քան ճամփա ընկնելիս։ Մեծամասնությունը չէր համարձակվում մի քայլ անգամ առաջ գցել, բայց ամենահամարձակներից կամ ամենահարբածներից երեքը ձիերն ուղղեցին դեպի հեղեղատի խորքը։ Նրանց հայացքի առջև բացվեց մի բացատ անհիշելի ժամանակներից այդտեղ կանգնեցված քարե երկու մեծ սյուներով։ Հիմա էլ են այդպիսի սյուներ հանդիպում ճահիճներում։ Լուսինը պայծառ լուսավորում էր բացատը, որի կենտրոնում պառկած էր վախից ու ուժասպառությունից մեռած խեղճ աղջիկը։ Բայց երեք անհոգ խրախճանասերները նրա անկենդան մարմնի և կողքին ընկած Հուգո Բասկերվիլի տեսքից չէ, որ զգացին, թե ինչպես էին իրենց գլխի մազերը շարժվում։ Ո՛չ։ Հուգոյի գլխավերևում կանգնած էր գարշելի մի հրեշ՝ սև գույնի վիթխարի մի գազան, տեսքով շան նման, բայց շատ ավելի խոշոր ու բարձր այն բոլոր շներից, որ երբևէ մահկանացուն տեսել է։ Եվ այդ հրեշը նրանց աչքի առաջ քրքրում էր Հուգո Բասկերվիլի կոկորդը։ Արյունոտ մռութը դարձնելով նրանց, նա փայլեցրեց վառվող աչքերը։ Այնժամ նրանք վախից խենթացած ճչացին և, շարունակելով բղավել, ամբողջ թափով սլացան ճահիճների միջով։ Նրանցից մեկը, ասում են, մեռավ հենց նույն գիշերը, իսկ մյուս երկուսը մինչև իրենց օրերի վերջը չկարողացամ ապաքինվել այդ ծանր ցնցումից։

Այսպիսին է, զավակներս, ավանդությունը շան մասին, որ այդ ժամանակներից սկսած այնքան դժբախտություններ է բերել մեր տոհմի գլխին։ Եվ եթե ես որոշեցի գրի առնել այն, ապա միայն այն հույսով, որ իմացած բանը մեզ ավելի քիչ է սարսափեցնում, քան թերասույթներն ու հորինած բաները։

Կարիք կա՞ ժխտելու, որ մեր տոհմից շատերը մեռել են հանկարծակի, սարսափելի ու առեղծվածային մահով։ Դե, ուրեմն, թող նախախնամությունը չլքի մեզ իր անխոս ողորմածությամբ, քանզի նա չի պատուհասի երրորդ ու չորրորդ սերնդից հետո եկած անմեղներին, որոնց սպասում է վրեժխնդրությունը, ինչպես ասված է ավետարանում։ Եվ սույն ավանդությունը ես հանձնում եմ ձեզ, զավակներս, ու թախանձում՝ զգուշացե՛ք գիշեր ժամանակ ճահիճներ դուրս գալուց, երբ չար ուժերն են միայնակ տնօրինում։

(Գրված է Հուգո Բասկերվիլի ձեռքով իր որդիներ Ռոջերի ու Ջոնի համար։ Պատվիրում եմ նրանց այս ամենը գաղտնի պահել իրենց քրոջից՝ Էլիզաբեթից)»։

Կարդալով այս տարօրինակ պատմությունը, դոկտոր Մորտիմերը ակնոցը հրեց ճակատին ու աչքերը սևեռեց Շերլոկ Հոլմսի վրա։ Վերջինս հորանջեց ու ծխախոտի մնացորդը նետեց բուխարիկ։

― Հետո՞ ինչ, ― ասաց նա։

― Ձեր կարծիքով սա հետաքրքիր չէ՞։

― Հետաքրքիր է հեքիաթի սիրահարների համար։

Դոկտոր Մորտիմերը քառածալ մի լրագիր հանեց գրպանից։

― Լավ, միստր Հոլմս։ Հիմա մենք ձեզ կծանոթացնենք ավելի ժամանակակից նյութի հետ։ Ահա «Դևոնշիրի քրոնիկ» թերթի այս տարվա հունիսի տասնչորսի համարը։ Այստեղ, զետեղված է հավաստի փաստերի կարճ մի հաշվետվություն՝ կապված սըր Չարզ Բասկերվիլի մի քանի օր առաջ տեղի ունեցած մահավան հետ։

Բարեկամս փոքր֊ինչ առաջ թեքվեց, հայացքը մեկեն լրջացավ։ Ակնոցն ուղղելով, դոկտոր Մորտիմերն սկսեց․

«Լիբերալների կուսակցությունից մոտալուտ ընտրությունների հիմնական թեկնածու սըր Չարլզ Բասկերվիլի անակնկալ մահը շատ ծանր տպավորություն թողեց ողջ Միջին Դևոնշիրի վրա։ Չնայած սըր Չարլզը համեմատաբար վերջերս էր հաստատվել Բասկերվիլ֊հոլլում, սակայն հասցրեց իր սիրալիրությամբ շահել բոլոր նրանց սերն ու հարգանքը, ում վիճակվել էր գործ ունենալ նրա հետ։ Մեր օրերում, նորահարուստների տիրապետության օրոք, հաճելի է գիտենալ, որ լավագույն ժամանակներ տեսած տոհմի շառավիղը կարողացավ սեփական ձեռքերով կարողություն դիզել, օգտագործելով այն իր անվան երբեմնի վեհության վերականգնմանը։ Ինչպես հայտնի է, սըր Չարլզը Հարավային Աֆրիկայում հույժ շահավետ գործարքներ էր կնքել։ Հակառակ այն մարդկանց, ովքեր կանգ չեն առնում, մինչև ճակատագրի անիվը չի շրջվում իրենց դեմ, նա, իրեն հատուկ զգաստությամբ, իրացրեց իր եկամուտները և վերադարձավ Անգլիա պատկառելի կապիտալով։ Սըր Չարլզը ընդամենը երկու տարի առաջ բնակություն հաստատեց Բասկերվիլ֊հոլլում, սակայն կալվածքի վերականգնման ու տարբեր բարելավումների լուրերը, որ ընդհատվեցին նրա մահով, տարածվել էին ամենուրեք։ Անզավակ լինելով, նա շատ անգամ էր հայտնել իր մտադրությունը դեչևս կենդանության ժամանակ բարերարություն անել հայրենակիցներին, և այստեղի բնակիչներից շատերը անձամբ առիթ ունեն սգալու նրա անժամանակ մահը։ Մեր թերթի էջերում բազմիցս հիշատակվել են սըր Չարլզի շռայլ նվիրաբերումները բարեգործական պետքերի համար ինչպես տեղական, այնպես էլ ողջ կոմսության մասշտաբով։

Չի կարելի ասել, թե հետաքննությանը լիովին հաջողվեց պարզել սըր Չարլզ Բասկերվիլի մահվան հանգամանքները, չնայած, այնուամենայնիվ, վերջ տրվեց տեղական պարապ լուրերին։ Մենք ոչ մի հիմք չունենք կասկածելու, որ մահը հետևել է ոչ բնական պատճառներից։ Սըր Չարլզը ամուրի էր և, եթե կարելի է այդպես արտահայտվել, տարօրինակություններ ունեցող մարդ։ Չնայած իր կարողությանը, ապրում էր խիստ համեստ․ Բասկերվիլ֊հոլլի տնային ծառայողների ողջ հաստիքը բաղկացած էր Բերիմոռ ամուսնական զույգից։ Ամուսինը ծառայապետի պարտականություններ էր կատարում, կինը՝ տնտեսուհու։ Իրենց ցուցմունքներում, որոնք համընկնում են հանգուցյալի մոտիկ բաստրկամների ցուցմունքներին, Բերիմոռները նշել են, որ սըր Չարլզի առողջական վիճակը նկատելիորեն վատացել էր վերջին ժամանակներս։ Նրանց ասելով, նա տառապում էր սրտի հիվանդությամբ, որի մասին վկայում էին դեմքի գույնի կտրուկ փոփոխությունները, շնչարգելությունը և ընկճված տրամադրությունը։ Այդ ամենն իր ցուցմունքներում հաստատեց դոկտոր Ջեյմս Մորտիմերը՝ հանգուցյալի տնային բժիշկն ու մոտ բարեկամը։

Փաստական տեսակետից ամեն ինչ անչափ պարզ էր։ Սըր Չարլզ Բասկերվիլը սովորություն ուներ քնից առաջ զբոսնել Բասկերվիլ֊հոլլի նշանավոր կարմրածառի ծառուղում։ Բերիմոռ ամուսինները վկայում են, որ նա երբեք չէր դավաճանում այդ սովորությանը։ Հունիսի չորսին սըր Չարլզը հայտնեց, որ որոշել է հետևյալ օրը մեկնել Լոնդոն և հրամայեց Բերիմոռին պատրաստել իր իրերը, իսկ երեկոյան, ինչպես միշտ, դուրս եկավ զբոսանքի, որի ժամանակ միշտ սիգար էր ծխում։ Սըր Չարլզը այլևս տուն չվերադարձավ։ Կեսգիշերին, տեսնելով, որ հոլլի դուռը դեռ բաց է, Բերիմոռը անհանգստացավ, վառեց լամպը և գնաց տիրոջը փնտրելու։ Այս օրը եղանակը խոնավ էր, և սըր Չարլզի ոտնահետքերը պարզ երևում էին ծառուղում։ Այդ ծառուղու կենտրոնում մի դռնակ կա, որը տանում է դեպի տորֆային ճահիճները։ Դատելով որոշ տվյալներից, սըր Չարզը մի քանի րոպե կանգ էր առել նրա մոտ, ապա շարունակել ճանապարհը։ Ծառուղու ծայրում հայտնաբերվում է նրա դիակը։

Այստեղ մնում է չպարզված մի հանգամանք։ Բերիմոռի վկայությամբ, հենց որ սըր Չարլզը հեռացել է դռնակից, նրա ոտնահետքերի բնույթը փոխվել է․ ըստ երևույթին, հետո նա քայլել է ոտքի ծայրերի վրա։ Այդ ժամանակ ծառուղուց ոչ հեռու, ճահճի միջով անցնելիս է եղել Մերֆի անունով գնչու֊փերեզակը։ Նա լսել է ճիչեր, բայց չի կարողացել որոշել, թե դրանք որ կողմից են գալիս, որովհետև, իր խոստովանությամբ, թունդ հարբած է եղել։ Սըր Չարլզի մարմնի վրա բռնության ոչ մի հետք չի հայտնաբերված։ Ճիշտ է, բժշկական փորձագիտությունը նշում է հանգուցյալի դեմքի փոփոխությունը անճանաչելիության աստիճան․ սկզբում դոկտոր Մորտիմերը նույնիսկ չէր հավատում, որ նրա առջև պառկած էր իր բարեկամն ու պացիենտը։ Բայց նման երևույթը հաճախ է ուղեկցում խեղդվելուց ու սրտի գործունեության անկումից առաջացող մահը։ Այդ բանը հաստատվեց հերձման արդյունքով, որը տվեց սրտի հին, օրգանական արատի լրիվ պատկերը։ Հենվելով բժշկական փորձագիտության տվյալների վրա, հետաքննությունը հանգեց մահվան հանկարծահաս տեսակետին, որը զգալիորեն թեթևացնում է գործի վիճակը, քանզի ցանկալի է, որ սըր Չարլզի ժառանգորդը բնակություն հաստատի Բասկերվիլ֊հոլլում և շարունակի նախորդի օգտաշատ ձեռնարկումները, որոնք ընդհատվեցին այդպիսի ողբերգական վախճանով։ Եթե քննիչի պրոզաիկորեն ճշգրիտ եզրակացությունները վերջ չդնեին սըր Չարլզի մահվան հետ կապված ռոմանտիկ վարկածներին, որոնք բերնեբերան էին անցնում ողջ կոմսությունում, ապա Բասկերվիլ֊հոլլը դժվար թե տեր գտներ։ Ինչպես ասում են, սըր Չարլզի մոտիկ ազգականը միստր Հենրի Բասկերվիլն է (եթե ողջ է), հանգուցյալի միջնեկ եղբոր որդին։ Մեր վերջին տեղեկությունների համաձայն, այդ երիտասարդը գտնվում է Ամերիկայում։ Այժմ միջոցներ են ձեռք առնվում, որպեսզի գտնեն նրան ու հայտնեն ստացած մեծ ժառանգության մասին»։

Դոկտոր Մորտիմերը ծալեց թերթն ու դրեց գրպանը։

― Միստր Հոլմս, ահա այն ամենը, ինչ հաղորդվել է սըր Չարլզ Բասկերվիլի մահվան մասին։

― Դուք ինձ ծանոթացրիք մի գործի հետ, որը, անկասկած, զուրկ չէ որոշ հետաքրքրությունից, ― ասաց Շերլոկ Հոլմսը։ ― Դրա համար ես անչափ երախտապարտ եմ ձեզ։ Ժամանակին ես առիթ ունեցել եմ թերթերում կարդալու այդ մասին, բայց այնքան էի զբաղված վատիկանյան զարդաքանդակ քարերի գործով և այնպես էի ջանում ծառայություն մատուցել պապին, որ մի շարք հետաքրքրական գործեր բաց թողի Անգլիայում։ Ուրեմն, ա՞յդ է այն ամենը, ինչ հաղորդվել է սըր Չարլզի մահվան մասին։

― Այո՛։

― Այժմ ծանոթացրեք ինձ այն փաստերին, որոնք մամուլ չեն թափանցել։ ― Նա թիկնեց բազկաթոռին ու մատների ծայրերն իրար միացրեց, խիստ ու անաչառ դատավորի տեսք ընդունելով։

― Այս մասին ես դեռ ոչ ոքի հետ առիթ չեմ ունեցել խոսելու, ― ակնհայտ հուզմունքով սկսեց դոկտոր Մորտիմերը։ Հետաքննության ժամանակ ես շատ բաների մասին լռեցի այն պարզ պատճառով, որ գիտության մարդու համար անհարմար է պաշտպանել սնոտիապաշտությունից ծնված լուրերը։ Եվ ես գտնում եմ, որ թերթն իրավացի է․ խորացնել Բասկերվիլ֊հոլլի առանց այդ էլ մռայլ համբավը, նշանակում է կալվածքն անտերության մատնել։ Առաջնորդվելով այդ նկատառումներով, ես գերադասեցի որոշ բաների մասին լռել, քանզի, միևնույն է, ավելորդ անկեղծությունը օգտուտ չէր բերի։ Բայց ձեզ հետ կարող եմ առանց քաշվելու խոսել։

Տորֆային ճահիճները բավական ամայի վայրեր են, ուստի, քիչ թե շատ մոտ հարևաններն աշխատում են հաճախ հանդիպել իրար։ Ինչ վերաբերում է ինձ, ապա ես բավական ժամանակ էի անցկացնում սըր Չարլզ Բասկերվիլի ընկերակցությամբ։ Եթե չհաշվենք Լեֆտեր֊հոլլում ապրող միստր Ֆրեկլենդին ու բնախույզ միստր Սթեփլտոնին, մեր կողմերում շատ մղոնների վրա ոչ մի կրթված մարդու չես հանդիպի։ Սըր Չարլզը սիրում էր առանձնություն, բայց նրա հիվանդությունը մեզ մոտեցրեց, իսկ ընդհանուր հետաքրքրություններն ավելի ամրացրին այդ կապը։ Հարավային Աֆրիկայից նա գիտական հույժ արժեքավոր նյութեր էր բերել, և մենք միասին շատ հաճելի երեկոներ էինք անցկացնում, քննարկելով բուշմենների ու հոտենտոտների համեմատական անատոմիան։

Վերջին ժամանակներն ինձ համար գնալով ավելի ու ավելի պարզ էր դառնում, որ սըր Չարլզի նյարդերը ծայրահեղորեն լարված են։ Նա հավատում էր այն լեգենդին, որ ես կարդացի ձեզ և, զբոսնելով իր տիրույթներում, չէր համարձակվում գիշերով դուրս գալ ճահիճների կողմը։ Միստր Հոլմս, սա կարող է ձեզ անհեթեթություն թվալ, բայց սըր Չարլզը հաստատ համոզված էր, որ սարսափելի անեծք է կախված իր տոհմի գլխին։ Եվ իսկապես, այն օրինակները, որ նա բերում էր իր ընտանիքի անցյալից, մխիթարական չէին։ Նրան հանգիստ չէր տալիս ինչ֊որ ուրվականային էակի սևեռուն գաղափարը, և նա մի գլուխ հարցնում էր ինձ, թե արդյոք որևէ տարօրինակ բան չե՞մ տեսել հիվանդներին այցի գնալիս, շան հաչոց չե՞մ լսել։ Վերջին հարցը սըր Չարլզը հատկապես հաճախ էր տալիս, և այդ պահին նրա ձայնը հուզմունքից դողում էր։

Հիշում եմ, ինչպես հիմա, ողբերգական դեպքից մի երեք շաբաթ առաջ երեկոյան կողմը ես մոտեցա Բասկերվիլ֊հոլլին։ Սըր Չարլզը կանգնած էր տան դռան առաջ։ Ես իջա կառքից և, մոտենալով նրան, հանկարծ նկատեցի, որ նա իմ ուսի վրայով նայում է ինչ֊որ տեղ՝ աչքերի մեջ ծայրահեղ սարսափի արտահայտություն։ Ես կտրուկ շրջվեցի ու հասցրի ծառուղու ծայրին լոկ անցողակի տեսնել ինչ֊որ կենդանի՝ խոշոր, սև հորթի չափ։ Սըր Չարլզն այնպես էր հուզված ու ահաբեկված, որ ես ստիպված գնացի այնտեղ, ուր կենդանին երևացել էր և ստուգել, թե ո՞ւր կորավ նա։ Բայց այնտեղ ոչինչ չկար։

Այդ դեպքը շատ ծանր տպավորություն թողեց բարեկամիս վրա։ Ամբողջ երեկոն ես նրա հետ անցկացրի, և հենց այդ ժամանակ էլ, որոշելով բացատրել իր տագնապի պատճառը, նա խնդրեց պահպանել այս ձեռագիրը, որը հարմար համարեցի ամենից առաջ ծանոթացնել ձեզ։ Այս ոչ էական դեպքի մասին ես հիշատակեցի միայն այն պատճառով, քանզի դա որոշ նշանակություն ունեցավ հետագա ողբերգության մեջ։ Բայց այն ժամանակ այդ ամենն ինձ զուտ անմտություն թվաց, որը ոչ մի կերպ չէր արդարացնում բարեկամիս հուզմունքը։

Իմ խորհրդով սըր Չարլզը պատրաստվեց մեկնել Լոնդոն։ Նրա սիրտը կարգին վիճակում չէր, իսկ ոչ մի րոպե հանգիստ չտվող վախը ակնհայտորեն ազդում էր առողջության վրա, չնայած այդ վախի պատճառները, ըստ իս, պարզապես մտացածին էին։ Ես հուսով էի, որ քաղաքային կյանքի մի քանի ամիսները կթարմացնեն սըր Չարլզին, և նա կվերադառնա նոր մարդ դարձած։ Նույն կարծիքի էր նաև միստր Ստեփլտոնը, որը մշտապես մեծ հոգատարություն էր հանդես բերում մեր ընդհանուր բարեկամի նկատմամբ։ Եվ ահա հենց ամենավերջին պահին կատարվեց այդ սարսափելի դժբախտությունը։

Գիշերը գտնելով սըր Չարլզի դին, ծառայապետ Բերիմոռը ձիով անհապաղ ինձ մոտ ճամփեց ախոռապան Փերկինսին։ Այդ ուշ ժամին ես աշխատում էի, ուստի շատ շուտ, ամենաշատը մի ժամում, հասա Բասկերվիլ֊հոլլ։ Հետաքննության հիշատակած բոլոր փաստերը անձամբ ստուգեցի ու համադրեցի իրար հետ։ Սըր Չարլզի հետքերով անցա կարմրածառի ողջ ծառուղին, զննեցի դռնակի մոտ այն տեղը, ուր նա ըստ երևույթին, կանգ էր առել, ուշադրություն դարձրի նրա ոտնահետքերի փոխված բնույթին, համոզվեցի, որ, բացի դրանցից, փափուկ մանրախճի վրա երևում են միայն Բերիմոռի հետքերը և, վերջապես, մանրամասն զննեցի մարմինը, որին մինչև իմ գալը ոչ ոք ձեռք չէր տվել։ Սըր Չարլզը պառկած էր երեսնիվայր, ձեռքերը տարածած, մատները խրած հողի մեջ, ջղաձգումն այնպես էր աղավաղել դեմքը, որ նրա դիակը մեկեն չճանաչեցի։ Նրա վրա ֆիզիկական վնասվածքներ չկային։ Սակայն Բերիմոռը հետաքննությանը սխալ ցուցմունքներ էր տվել։ Նրա ասելով, մարմնի մոտ, գետնի վրա ոչ մի հետք չկար։ Նա պարզապես չէր նկատել դրանք, իսկ ես նկատեցի։ Սըր Չարլզից ոչ մեծ հեռավորության վրա երևում էին միանգամայն թարմ ու որոշակի․․․

― Հետքե՞ր։

― Հետքեր։

― Տղամարդո՞ւ, թե կնոջ։

Դոկտոր Մորտիմերը մի տեսակ տարօրինակ նայեց մեզ ու համարյա շշուկով պատասխանեց․

― Միստր Հոլմս, դրանք հսկայական շան թաթերի հետքեր էին։

Խոստովանում եմ, այդ խոսքերը լսելիս մարմնովս սարսուռ անցավ։ Դատելով այն բանից, թե դոկտորի ձայնը ինչպես էր դողում, նա ինքն էլ էր խորապես հուզված իր պատմածով։ Հոլմսը ամբողջ մարմնով առաջ ընկավ, նրա աչքերում չոր, ծակող կայծեր բռնկեցին՝ արթնացող հետաքրքրության ստույգ նշան։

― Դուք ինքնե՞րդ տեսաք։

― Ճիշտ այնպես, ինչպես տեսնում եմ ձեզ։

― Եվ ոչինչ չասացի՞ք այդ մասին։

― Իսկ ինչո՞ւ։

― Մի՞թե այդ հետքերը բացի ձեզանից ուրիշ ոչ ոք չի տեսել։

― Դրանք գտնվում էին դիակից մի երեսուն քայլի վրա, ուստի, հավանաբար, ոչ ոք դրանց վրա ուշադրություն չի դարձրել։ Ինքս էլ, թերևս, ոչինչ չնկատեի, եթե չհիշեի լեգենդը։

― Ճահճուտում, երևի, գամփռներ շատ կան։

― Անշուշտ։ Բայց դա գամփռ չէր։

― Ասում եք, հետքերը շա՞տ էին մեծ։

― Հսկայական։

― Բայց չէի՞ն դիպել սըր Չարլզի մարմնին։

― Ոչ։

― Այդ ժամանակ ինչպիսի՞ եղանակ էր։

― Խոնավ, ցուրտ։

― Բայց անձրև չկա՞ր։

― Ոչ։

― Իսկ այդ ծառուղին իրենից ի՞նչ է ներկայացնում։

― Կողքերին խիտ աճած ծեր կարմրածառերի կանաչ բարձր ցանկապատ է, մեջտեղում՝ ութ ոտնաչափ լայնությամբ ծառուղի։

― Իսկ թփուտի ու ծառուղու միջև որևէ բան կա՞։

― Այո, երկու կողմից վեց ոտնաչափ լայնության ճիմի շերտ։

― Եթե ճիշտ հասկացա ձեզ, ծառուղում դռնա՞կ կա։

― Այո, և այդ դռնակը տանում է ճահճուտ։

― Իսկ ուրիշ ելքեր չկա՞ն։

― Ոչ։

― Հետևաբար, կարմրածառի ծառուղի կարելի է ընկնել կամ ուղիղ տանից, կամ ճահճուտ տանող դռնակի՞ց։

― Կա ևս մի ելք՝ հեռավոր ծայրում գտնվող տաղավարի միջով։

― Սըր Չարլզը հասե՞լ էր այնտեղ։

― Ոչ, նա ընկած էր այնտեղից հիսուն քայլի վրա։

― Դոկտոր Մորտիմեր, այժմ բարի եղեք պատասխանել մի շատ կարևոր հարցի․ ձեր նկատած հետքերը խոտի վրա չէին, այլ արահետի՞։

― Սովորաբար խոտերի վրա հետքերը չեն երևում։

― Դրանք հենց այն կողմի վրա էին, ինչ և դռնա՞կը։

― Այո, ամենածայրում, դռնակի մոտ։

― Անչափ հետաքրքիր է։ Եվս մի հարց՝ դռնակը ծածկա՞ծ էր։

― Ոչ միայն ծածկած, այլև կողպած կախովի կողպեքով։

― Դռնակը ի՞նչ բարձրության է։

― Մոտ չորս ոտնաչափ։

― Ուրեմն կարելի է մագլցե՞լ դրա վրայով։

― Այո։

― Ւսկ դռնակի մոտ որևէ բան չի՞ հայտնաբերված։

― Ոչ, առանձնապես ոչինչ։

― Աստվա՜ծ իմ, ոչ ոք այնտեղ չի՞ նայել։

― Ոչ, ես ինքս եմ նայել։

― Եվ ոչինչ չե՞ք գտել։

― Այնտեղ որևէ բան ջոկելը դժվար էր։ Ըստ երևույթին, սըր Չարլզը մի հինգ֊տասը րոպե կանգ էր առել դռնակի մոտ։

― Ինչու եք այդպես կարծում։

― Որովհետև նրա սիգարի մոխիրը երկու անգամ թափվել էր ցած։

― Հիանալի՜ է։ Ահա այդպիսի օգնականն է վայել մեզ։ Այդպես չէ՞, Ուոթսն։ Դե, իսկ հետքե՞րը։

― Մանրախիճը ծածկված էր նրա հետքերով։ Ուրիշ հետքեր չեմ նկատել։

Շերլոկ Հոլմսը ափն անհամբերությունից զարկեց ծնկին։

― Ա՛խ, եթե ես այնտեղ լինեի, ― բացականչեց նա։ ― Ւնչպես երևում է, սա անչափ հետաքրքիր գործ է։ Ինչպիսի՜ հարուստ հնարավորություններ գիտական լուրջ հետազոտության համար։ Մանրախիճը այնպիսի էջ է, որի վրա կարող ես այնքան շատ բան կարդալ։ Իսկ այժմ ամեն ինչ լվացվել է անձրևից, տրորվել հետաքրքրասեր ֆերմերների կոշիկների տակ։ Ա՛խ, դոկտոր Մորտիմեր, դոկտոր Մորտիմեր։ Ինչո՞ւ իսկույն չկանչեցիք ինձ։ Ինչպիսի՜ մեղք ձեր խղճի վրա։

― Միստր Հոլմս, ես չէի կարող դիմել ձեզ․ չէ՞ որ այդ դեպքում պետք է հրապարակեի այս բոլոր փաստերը, իսկ ես արդեն ասացի, թե ինչն էր ինձ ետ պահում այդ քայլից։ Բացի դրանից․․․ բացի դրանից․․․

― Ի՞նչ եք տատանվում։

― Կա այնպիսի մի բնագավառ, որտեղ անզոր է ամենախորաթափանց ու ամենափորձված խուզարկուն անգամ։

― Դուք ակնարկում եք, որ մենք գործ ունենք գերբնական ուժերի հե՞տ։

― Ես այդ չեմ ուզում ասել․․․

― «Չեմ ուզում ասել, բայց «մտածում եմ»։

― Միստր Հոլմս, այն պահից, ինչ այս դժբախտությունը պատահեց, ինձ մի շարք դեպքեր են պատմել, որոնք դժվար է կապակցել իրերի բնական ընթացքի հետ։

― Օրինա՞կ։

― Ես պարզեցի, որ տեղացիներից ոմանք սըր Չարլզի ողբերգական մահից դեռևս շատ առաջ ճահճուտներում տեսել էին ինչ֊որ տարօրինակ մի արարած, որը ճշտորեն համապատասխանում էր բասկերվիլյան դևի նկարագրությանը և նման չէր գիտությանը հայտնի ոչ մի կենդանու։ Բոլոր նրան տեսնողները միաբերան հաստատում էին, որ դա անասելի մեծության, լույս արձակող, սարսափազդու մի տեսիլք էր։ Ես հարցուփորձ արի այդ մարդկանց։ Դրանք երեք հոգի էին․ մեր հարևանը՝ հույժ զգաստ հայացքների տեր մի մարդ, այստեղի դարբինը և մի ֆերմեր։ Բոլորն էլ պատմում էին հրեշավոր ուրվականի մասին։ Համարյա բառ առ բառ նկարագրելով այն շանը, որի մասին խոսվում է լեգենդում։ Հավատացեք, միստր Հոլմս, մեր ողջ շրջանում սարսափ է տիրում, ոչ ոք չի համարձակվում գիշերով ճահճուտ դուրս գալ, բացի ամենահանդուգն կտրիչներից։

― Եվ դուք, գիտության մարդ, հավատում եք, որ դա գեբնական երևո՞ւյթ է։

― Ինքս էլ չգիտեմ, ինչին հավատալ։

Հոլմսը թոթվեց ուսերը։

― Մինչև այժմ իմ խուզարկուական գործունեությունը ընթանում էր այս աշխարհի սահմաններում, ― ասաց նա։ ― Չարի դեմ ես պայքարում եմ իմ համեստ ուժերի ու հնարավորությունների ներածին չափով։ Սակայն ճակատել հենց իր՝ չարի նախահոր դեմ, թերևս, անձնապաստանություն կլիներ իմ կողմից։ Բայց դուք չեք ժխտի, որ մանրախճի վրայի ոտնահետքերը միանգամայն իրական են։

― Չի կարելի ժխտել շան իրական լինելը, որի մասին ավանդության մեջ ասվում է, որ կարողացել է մարդուն պատառոտել։ Եվ, այնուամենայնիվ, նրանում ինչ֊որ դիվային բան կա։

― Դոկտոր Մորտիմեր, տեսնում եմ, որ դուք վերջնականապես անցաք միստիկների կողմը։ Այդ դեպքում ասացեք ահա թե ինչ․ եթե դուք այդ համոզմանն եք, էլ ինչո՞ւ եք դիմում ինձ։ Դուք ասում եք, որ սըր Չարլզի մահվան հանգամանքները հետաքննելն անօգուտ է և միաժամանակ խնդրում եք զբաղվել դրանով։

― Ես ձեզանից այդպիսի բան չեմ խնդրել։

― Այդ դեպքում ինչո՞վ կարող եմ ձեզ օգնել։

― Խորհրդով։ Ասացեք, ինչպե՞ս պետք է վարվեմ սըր Հենրի Բասկերվիլի հետ, որը ժամանելու է Վաթերլոոյի կայարան, ― դոկտոր Մորտիմերը նայեց ժամացույցին, ― ուղիղ մեկ ժամ տասնհինգ րոպեից։

― Ժառանգորդը հենց դա՞ է։

― Այո, սըր Չարլզի մահից հետո մենք տեղեկություններ հավաքեցինք նրա մասին և պարզեցինք, որ նա Կանադայում է ու վարում է իր ֆերմայի գործերը։ Դատելով կարծիքներից, դա մի հիանալի, արժանավոր երիտասարդ է։ Ես այժմ խոսում եմ ոչ թե որպես բժիշկ, այլ որպես վստահված անձ և սըր Չարլզի կտակակատար։

― Ժառանգության ուրիշ հավակնորդներ չկա՞ն։

― Ոչ։ Մյուս միակ ազգականը, որի մասին մեզ հաջողվեց ինչ֊որ բան իմանալ, Ռոջեր Բասկերվիլն է՝ դժբախտ սըր Չարլզի կրտսեր եղբայրը։ Եղբայրները երեքն էին։ Միչնեկը, որ մահացել է ջահել հասակում, այս Հենրիի հայրն է։ Կրտսերը՝ Ռոջերը, ընտանիքում համարվում էր քոսոտ ոչխար։ Նա ժառանգել էր բասկերվիլյան դեսպոտիզմը և ջրի երկու կաթիլի պես նման էր Հուգո Բասկերվիլի ընըտանեկան նկարին։ Անգլիայում Ռոջերը յոլա չգնաց և հարկադրված էր թաքնվել Կենտրոնական Ամերիկայում, որտեղ և մեռավ 1876 թվականին, դեղնախտից։ Հարրին Բասկերվիլների վերջին շառավիղն է։ Մեկ ժամ հինգ րոպեից հետո ես պետք է նրան դիմավորեմ Վաթերլոոյի կայարանում։ Նա հեռագրով տեղեկացրել է ինձ, որ այսօր առավոտյան ժամանելու է Սաութհեմպտոն։ Այսպես, ուրեմն, միստր Հոլմս, խորհուրդ տվեք, թե ինչպե՞ս վարվեմ։

― Իսկ ինչո՞ւ նա անմիջապես չմեկնի իր տոհմական կալվածքը։

― Այո, այդպիսի որոշումը միանգամայն բնական է։ Բայց հիշեցեք, բոլոր Բասկերվիլները, որոնք ապրել են այնտեղ, ողբերգական վախճան են ունեցել։ Համոզված եմ, որ եթե սըր Չարլզը հնարավորություն ունենար մահից առաջ խոսելու ինձ հետ, թույլ չէր տա իր տոհմի վերջին շառավիղին բերել այդ սարսափելի վայրը։ Միաժամանակ չի կարելի ժխտել, որ մեր ողջ դժգույն, աղքատիկ շրջանի բարեկեցությունը կախված է այն բանից, թե արդյոք սըր Հենրին կհամաձայնի՞ ապրել իր կալվածքում, թե ոչ։ Եթե Բասկերվիլ֊հոլլը ամայանա, սըր Չարլզի բոլոր ձեռնարկումները հօդս կցնդեն։ Ես վախենում եմ տեղական գործերում իմ անձնական շահագրգռվածությունը գլուխ բարձրացնի իմ մեջ, ուստի դիմում եմ ձեր խորհրդին։

Հոլմսը մտքերի մեջ ընկավ։

― Երկու խոսքով ասած՝ իրադրությունն այսպիսին է, ― վերջապես խոսեց նա։ ― Դուք գտնում եք, որ մի չար ուժ Դարթմուրը վտանգավոր վայր է դարձնում Բասկերվիլների համար։ Ես ձեզ ճի՞շտ եմ հասկացել։

― Համենայն դեպս, որոշ պատճառներ կան այդպիսի երկյուղի համար։

― Այդպես։ Բայց եթե գերբնական ուժերի ձեր տեսությունը ճիշտ է, ուրեմն դրանք կարող են երիտասարդին կործանել ոչ միայն Դևոնշիրում, այլև Լոնդոնում։ Դժվար է սատանային պատկերացնել այդքան նեղ տեղային իշխանությամբ։ Չէ որ նա որևէ ծխական վարչության անդամ չէ։

― Միստր Հոլմս, եթե դուք անձամբ դեմ առնեիք այս ամենին, այդպես չէիք կատակի։ Ուրեմն, ձեր կարծիքով, երիտասարդի համար տարբերություն չկա՝ Լոնդոնո՞ւմ ապրել, թե Դևոնշիրում։ Հիսուն րոպեից հետո նա այստեղ կլինի։ Խորհուրդ տվեք՝ ի՞նչ անել։

― Խորհուրդ եմ տալիս, սըր, կառք կանչել, վերցնել հետներդ ձեր սպանիելին, որը չանգռոտում է շքամուտքի դուռը, և գնալ կայարան՝ սըր Հենրի Բասկերվիլին դիմավորելու։

― Իսկ հետո՞։

― Հետո կսպասեք, մինչև ես կմշակեմ հետագա գործողությունների ծրագիրը, իսկ մինչ այդ ոչինչ չասեք նրան։

― Դրա համար որքա՞ն ժամանակ է հարկավոր ձեզ։

― Մեկ օր։ Դոկտոր Մորտիմեր, դուք ինձ հույժ պարտավորեցրած կլինեք, եթե վաղն առավոտյան ժամը տասին այստեղ գաք, հետներդ բերելով սըր Հենրի Բասկերվիլին։ Ես պետք է ծանոթանամ նրա հետ։

― Լավ, միստր Հոլմս։

Նա տեսակցության ամսաթիվն ու ժամը գրեց բազկապանին և էլի նույն ցրվածությամբ նայելով շուրջը, արագ դուրս գնաց սենյակից։

Հոլմսը հարթակից ձայն տվեց նրան․

― Եվս մի հարց, դոկտոր Մորտիմեր․ ասում եք ուրվականը առաջներում է՞լ է երևացել ճահճուտում։

― Այո, այդ մասին պատմել են երեք հոգի։

― Իսկ սըր Չարլզի մահից հետո այդպիսի բան եղե՞լ է։

― Չգիտեմ։ Չեմ լսել։

― Շնորհակալ եմ։ Հաջողություն։

Հոլմսը նստեց իր տեղը բազմոցի անկյունում ու ժպտաց այն հանգիստ, գահունակ ժպիտով, որը միշտ հայտնվում էր նրա դեմքին, երբ առջևում իրեն արժանի խնդիր էր ծառանում։

― Ուոթսն, գնո՞ւմ եք։

― Այո, եթե ոչ մի բանով չեմ կարող օգտակար լինել։

― Ոչ, բարեկամս, ես դիմում եմ ձեր օգնությանը, երբ հարկ է լինում գործի անցնել։ Բայց ի՜նչ հոյակապ գործ է։ Շատ կողմերով ուղղակի արտակարգ։ Երբ անցնելու լինեք Բրեդլիի մոտով, խնդրեցեք նրան մեկ ֆունտ ամենաթունդ ծխախոտ ուղարկի ինձ։ Նախապես շնորհակալ եմ։ Աշխատեցեք մինչև երեկո չվերադառնալ։ Այն ժամանակ մենք ձեզ հետ հաճույքով կարծիքներ կփոխանակենք այն արտակարգ հետաքրքիր խնդրի շուրջ, որը այս առավոտ տվին մեզ։

Առանձնությունն ու հանգիստը անհրաժեշտ էին բարեկամիս լարված մտավոր աշխատանքի ժամերին, երբ նա ծանրութեթև էր անում գործի բոլոր չնչին մանրամասները, իրար ետևից տարբեր վարկածներ առաջադրում, համեմատում դրանք ու որոշում, թե ո՛ր հաղորդումներն են էական և որոնք կարելի է մի կողմ դնել։ Այդ պատճառով ես ամբողջ օրն անցկացրի ակումբում և Բեյքր֊ստրիտ վերադարձա երեկոյան, ժամը իննի մոտերքը։

Ես բացեցի հյուրասենյակի դուռը ու վախեցա՝ արդյոք հրդեհ չէ՞ մեզ մոտ․ սենյակում այնպիսի ծուխ էր կանգնած, որ լամպի լույսը հազիվ էր նշմարվում։ Բայց իմ երկյուղն ավելորդ էր․ քթիս զարկեց ամենաթունդ, էժանագին ծխախոտի կծու հոտը, որից կոկորդս քերվեց։ Ծխի վարագույրի միջից հազիվ նկատեցի բազկաթոռում հարմար տեղավորված Հոլմսին։ Նա խալաթով էր․ ատամների մեջ պահում էր կավե մուգ ծխամորճը։ Շուրջը փռված էին թղթի ինչ֊որ փաթեթներ։

― Մրսե՞լ եք, Ուոթսն, ― հարցրեց նա։

― Ոչ, պարզապես շունչս կտրվեց այս թունավոր խունկերից։

― Այո, դուք, կարծես, իրավացի եք․ այստեղ մի քիչ ծխած է։

― Ի՜նչ մի քիչ։ Օդ չկա շնչելու։

― Այդ դեպքում բացեք պատուհանը։ Տեսնում եմ՝ ամբողջ օրը նստած եք եղել ակումբում։

― Հոլմս, թանկագի՜նս․․․

― Ճի՞շտ է։

― Իհարկե, ճիշտ է, բայց դուք ինչպե՞ս․․․

Նա ծիծաղեց․ նայելով իմ շփոթված կերպարանքին։

― Ձեր միամտությունը պարզապես սքանչելի է, Ուսթսն։ Եթե իմանայիք՝ որքա՜ն հաճելի է իմ համեստ ուժերը ձեզ վրա փորձել․․․ Ջենտլմենը տանից դուրս է գալիս անձրևոտ, զզվելի եղանակին։ Երեկոյան վերադառնում է մաքուր, առանց որևէ բծի։ Առաջվա պես ցիլինդրն ու կոշիկները պսպղում են։ Հետևաբար, ամբողջ օրը նստած է եղել որևէ տեղում։ Նա մոտ բարեկամներ չունի։ Ուրեմն, որտե՞ղ է եղել։ Մի՞թե պարզ չէ։

― Այո, միանգամայն պարզ է։

― Աշխարհը լի է նման պարզություններով, բայց ոչ ոք դրանք չի նկատում։ Ինչ եք կարծում, ես որտե՞ղ եմ եղել։

― Նույնպես ամբողջ օրը նստած եք եղել։

― Ահա և սխալվեցիք։ Ես եղել եմ Դևոնշիրում։

― Մտովի՞։

― Միանգամայն ճիշտ է։ Մարմինս մնացել էր այստեղ, բազկաթոռում, և, որքան էլ ցավալի է, հասցրել է օրվա ընթացքում երկու մեծ սրճաման սուրճ խմել ու անհավատալի քանակությամբ ծխախոտ ծխել։ Հենց որ դուք գնացիք, ես մարդ ճամփեցի Ստենֆորդի մոտ դարթմուրյան ճահիճների քարտեզի ետևից, և իմ ոգին ամբողջ օրը թափառում էր նրանց մեջ։ Այժմ հուսով եմ, որ ինչպես հարկն է գիտեմ այդ վայրերը։

― Խոշո՞ր մասշտաբի քարտեզ է։

― Այո, շատ խոշոր։ ― Նա բացեց այդ քարտեզի մի բաժինը և դրեց ծնկներին։ ― Ահա հենց այն շրջանը, որ հետաքրքրում է մեզ։ Մեջտեղում Բասկերվիլ֊հոլլն է։

― Շրջապատված անտառո՞վ։

― Միանգամայն ճիշտ է։ Այստեղ կարմրածառի ծառուղին չի նշված, բայց կարծում եմ այն ձգվում է աջից, ճահիճներին զուգահեռ։ Ահա այս շինությունների փոքրիկ խումբը հենց այն Գրիմպեն գյուղակն է, որտեղ գտնվում է մեր բարեկամ դոկտոր Մորտիմերի շտաբ֊կայանը։ Ինչպես տեսնում եք, հինգ մղոն շրջագծով հազվադեպ են բնակավայրեր հանդիպում։ Ահա սա Լեֆտեր֊հոլլն է, որի մասին դոկտորը հիշատակեց։ Այստեղ, հավանաբար, բնախույզ Ստեփլտոնի տունն է, եթե նրա ազգանունը ճիշտ եմ հիշում։ Ահա սրանք երկու ֆերմաներն են՝ «Քարե սյուները» և «Հոտած ճահիճը»․ նրանցից տասնչորս մղոնի վրա պրինսթաունյան տաժանակրային բանտն է։ Իսկ այս զատ֊զատ կետերի միջև ու նրանց շուրջը փռված են կենսազուրկ, մռայլ ճահիճները։ Ահա այն թատերաբեմը, որտեղ խաղացվել է այդ ողբերգությունը, որը, թերևս, մեկ անգամ էլ խաղացվի մեր աչքերի առաջ։

― Այո, վայրի տեղեր են։

― Բեմը ավելի լավ չէր էլ կարող ձևավորվել։ Եթե սատանան իսկապես ցանկացել է խառնվել մարդկային գործերին․․․

― Ուրեմն դուք է՞լ եք հակված այդ ամենի մեջ գերբնական բան տեսնելու։

― Իսկ մի՞թե սատանայի գործակիցները չեն կարող մարմնավորվել։ Ամենից առաջ պետք է լուծել երկու հարց։ Առաջին՝ արդյոք այստեղ ոճրագործություն կատարվե՞լ է։ Երկրորդ՝ ո՞րն է այդ ոճրագործությունը և ի՞նչպես է կատարվել։ Իհարկե, եթե դոկտոր Մորտիմերը իրավացի է իր կասկածներում, և մենք գործ ունենք այնպիսի ուժերի հետ, որոնք չեն ենթարկվում բնության օրենքներին, ապա մնում է զենքերը վայր դնել։ Բայց դրանով հանգստանալուց առաջ պետք է մինչև վերջ փորձել մյուս վարկածները։ Եկեք պատուհանը փակենք, եթե չեք առարկում։ Որքան էլ դա տարօրինակ թվա, բայց, ըստ իս, ծխախոտի ծխի խտացումը նպաստում է մտքի կենտրոնացմանը։ Ես դեռ չեմ հասել այնտեղ, որ խորհրդածությունների ժամանակ փակվեմ արկղի մեջ, բայց իմ տեսության տրամաբանական եզրակացությունը հենց այդ է որ կա։ Դե ինչ, դուք հասցրե՞լ եք մտածել այս գործի մասին։

― Ամբողջ օրը մտքիցս չի հեռացել։

― Եվ ի՞նչ եզրակացության եք հանգել։

― Խճողված պատմություն է։

― Այո, հույժ ինքնատիպ պատմություն։ Հատկապես որոշ մանրամասնություններ։ Օրինակ, հետքերի փոխված բնույթը։ Դա ինչպե՞ս եք բացատրում։

― Մորտիմերն ասում էր, իբր սըր Չարլզը ծառուղու այդ հատվածն անցել է ոտքի մատների վրա։

― Նա կրկնեց միայն հետաքննության ժամանակ ասված ինչ֊որ ապուշի խոսքերը։ Մարդ ինչո՞ւ պետք է ծառուղով ոտքի մատների վրա քայլի։

― Հապա բանն ի՞նչ է։

― Նա վազե՜լ է, Ուոթսն։ Վազել է, որքան ոտքերում ուժ է ունեցել, որպեսզի փրկվի։ Այնպես է վազել, որ սիրտը չի դիմացել, և վազելու պահին էլ մեռած ցած է տապալվել։

― Որպեսզի փրկվի՞։ Բայց ումի՞ց։

― Ամբողջ խնդիրն էլ հենց այդ է։ Դատելով որոշ տվյալներից, Չարլզ Բասկերվիլը վախից գլուխը կորցրել է դեռևս փախուստից առաջ։

― Ինչո՞ւ եք այդպես կարծում։

― Այն, ինչը նրան այդպես վախեցրել է, շարժվել է նրա վրա ճահճուտից։ Եթե չեմ սխալվում, ― իսկ ըստ երևույթին հենց այնպես էլ եղել է, ինչպես ենթադրում եմ, ― ապա միայն խելագարը կարող է վազել ոչ թե դեպի տուն, այլ հակառակ կողմը։ Հետաքննության ժամանակ գնչուն ցուցմունք է տվել, որ սըր Չարլզը օգնություն էր կանչում, սակայն վազում էր այն ուղղությամբ, որտեղից ամենից քիչ կարող էր օգնություն սպասել։ Հետո, ևս մի հանելուկ․ այդ գիշեր նա ո՞ւմ էր սպասում, և ինչո՞ւ պիտի տեսակցությունը տեղի ունենար ծառուղում և ոչ թե տանը։

― Կարծուն եք նա մեկին սպասո՞ւմ էր։

― Ինքներդ դատեցեք․ հիվանդ, ծեր մարդը երեկոյան դուրս է գալիս զբոսանքի՝ այստեղ ոչ մի զարմանալի բան չկա։ Բայց չէ՞ որ այդ օրը խոնավ էր, ցուրտ։ Ուրեմն, ինչո՞ւ պետք է հենց այնպես կանգներ դռնակի մոտ հինգ, գուցե և տասը րոպե, ինչպես հաստատում է դոկտոր Մորտիմերը, որը ուշադրություն է դարձրել սիգարի մոխրին։ Ի միջի այլոց, որքան էլ տարօրինակ է, բայց չի կարելի ժխտել, որ նա լավ դիտողականություն ունի։

― Սըր Չարլզը ամեն երեկո էր այդպիսի զբոսանք կատարում։

― Եվ ամեն երեկո կանգ էր առնում դռնակի մո՞տ։ Հազիվ թե։ Ընդհակառակը, տեղեկություններ կան, որ սըր Չարլզը ձգտում էր հեռու մնալ ճահիճներից։ Իսկ այդ գիշեր նա այնտեղ ինչ֊որ մեկին սպասել է։ Եվ դա եղել է նրա ենթադրյալ Լոնդոն մեկնելու նախօրյակին։ Տեսնո՞ւմ եք, Ուոտսն, թե ինչպես է ամեն ինչ դասավորվում օղակ առ օղակ։ Իսկ հիմա բարի եղեք ինձ տալ այդ ջութակը, և մենք այս գործին վերաբերող հոգսերը կհետաձգենք, հուսալով, որ դոկտոր Մորտիմերի և սըր Հենրի Բասկերվիլի վաղվա այցելությունը մտմտալու նոր սնունդ կտա մեզ։

Մենք վաղ նախաճաշեցինք, և Հոլմսը խալաթը հագնելով պատրաստվեց այցելուներին ընդունելու։ Մեր հաճախորդները ոչ մի վայրկյան չուշացան․ հենց որ ժամացույցը զարկեց տասը, դոկտոր Մորտիմերը ներս մտավ երիտասարդ բարոնետի ուղեկցությամբ։ Վերջինս երեսունին մոտ, ոչ բարձրահասակ, թիկնեղ, ամրակազմ երիտասարդ էր։ Նա թողնում էր շատ աշխույժ, առողջ մարդու տպավորություն։ Դեմքի արտահայտությունը համառ թվաց ինձ․ խաժ աչքերը հանդուգն նայում էին մեզ թավ, մուգ հոնքերի տակից։ Սպորտային ձևվածքի դարչնագույն կոստյումը և թուխ, հողմահար մաշկը վկայում էին, որ նա ամենևին էլ նստակյաց ու փափկասուն մարդ չէ, միաժամանակ հանգիստ, վստահ կեցվածքը վկայում էր նրա իսկական ջենտլմեն լինելը։

― Սըր Հենրի Բասկերվիլ, ― ներկայացրեց դոկտոր Մորտիմերը։

― Այո, նա ինքը, ― ասաց բարոնետը։ Եվ ամենահետաքրքրականն այն է, միստր Հոլմս, որ եթե իմ բարեկամը չառաջարկեր այցելել ձեզ, ես պիտի ձեզ մոտ գայի սեփական նախաձեռնությամբ։ Ասում են, դուք կարողանում եք լուծել ամենատարբեր ռեբուսներ, իսկ ես հենց այս առավոտ բախվեցի այնպիսի մի հանելուկի, որը անկարող եմ լուծել։

― Նստեցեք, սըր Հենրի։ Եթե ես ձեզ ճիշտ հասկացա, ապա Լոնդոն ժամանելիս ձեզ հետ ինչ֊որ արտակարգ բա՞ն է կատարվել։

― Ես դրան մի առանձին ուշադրություն չէի դարձնի, միստր Հոլմս։ Ըստ երևույթին, ինչ֊որ մեկը որոշել էր կատակել ինձ հետ։ Բայց այս առավոտ ես ստացա ահա այս նամակը, եթե միայն սա արժանի է նման ուշադրության։

Նա սեղանին դրեց մի ծրար, և մենք սկսեցինք զննել այն։ Դա ամենասովորական գորշ թղթե ծրար էր։ Հասցեն՝ «Նորթումբերլենդ» հյուրանոց, սըր Հենրի Բասկերվիլին», ― գրված էր խոշոր տպատառերով, փոստային կնիքի վրա՝ «Չերինգ֊կրոսս» և ուղարկման ամսաթիվը՝ նախորդ օրվա երեկոն։

― Որևէ մեկը գիտե՞ր, որ դուք իջևանելու եք «Նորթումբերլենդ» հյուրանոցում, ― հարցրեց Հոլմսը, քննախույզ մի հայացք նետելով մեր հյուրի վրա։

― Ոչ ոք չգիտեր։ Ես որոշեցի որտեղ եմ իջևանելու դոկտոր Մորտիմերին հանդիպելուց հետո միայն։

― Բայց, հավանաբար, դոկտոր Մորտիմերն ինքն է՞լ է այնտեղ իջևանել։

― Ո՛չ, ես ապրում եմ ծանոթներիս մոտ, ― ասաց դոկտորը։ ― Ոչ ոք չէր կարող իմանալ, որ մենք գնալու ենք այդ հյուրանոցը։

― Հը՜մ, ուրեմն, ինչ֊որ մեկը խիստ հետաքրքրվում է ձեր տեղաշարժումներով։

Հոլմսը ծրարից հանեց քառածալ թուղթը, բացեց ու դրեց սեղանին։ Էջի մեջտեղում միայն մի նախադասություն կար՝ կազմված սոսնձով իրար կպցրած տպագիր բառերից։ «Եթե ողջամտությունն ու կյանքը թանկ են ձեզ համար, հեռու մնացեք տորֆային ճահիճներից»։ «Տորֆային Ճահիճներից» բառերը ձեռագիր էին, գրված թանաքով։

― Այսպես ահա, միստր Հոլմս, ― ասաց սըր Հենրի Բասկերվիլը, ― գուցե դուք կբացատրեք, թե այս ամենն ի՞նչ է նշանակում, և ո՞վ է այդպես հետաքրքրվում իմ գործերով։

― Դոկոտոր Մորտիմեր, իսկ դո՞ւք ինչ կասեք։ Այս անգամ կարծես ոչ մի գերբնական բան չկա այստեղ։

― Այո, սըր, բայց գուցե նամակն ուղարկել է մի մարդ, որը համոզված է, որ ամբողջ այս պատմությունը լիովին գերբնական է։

― Ի՞նչ պատմություն, ― կտրուկ հարցրեց սըր Հենրին։ ― Ջենտլմեններ, ըստ երևութին դուք իմ գործերին ավելի լավ եք ծանոթ, քան ես։

― Մենք ամեն ինչ կպատմենք ձեզ, սըր Հենրի։ Առանց դրա դուք այստեղից չեք հեռանա, հավատացեք իմ խոսքին, ― ասաց Շերլոկ Հոլմսը։ ― Իսկ հիմա եկեք զբաղվենք այս հույժ հետաքրքրական փաստաթղթով, որը պատրաստվել է ու փոստարկղ գցվել երեկ երեկոյան։ Ուոթսն, մենք երեկվա «Թայմսը» ունե՞նք։

― Ահա այնտեղ, անկյունում դրված է։

― Բարի եղեք, խնդրեմ, տալ ինձ այն էջը, որտեղ առաջնորդողն է։

Նա արագ աչքի անցկացրեց այն․ «Առևտրի ազատությունը․․․»։ Հիանալի առաջնորդող է։ Թույլ տվեք բարձրաձայն կարդալ մի պարբերություն։ «Եթե որևէ մեկն աշխատի ներշնչել ձեզ, որ արդյունաբերության այն ճյուղը, որով դուք անձամբ հետաքրքրվում եք, գտնվում է պրոտեկցիոն տարիֆների հովանավորության ներքո, հեռու մնացեք այդպիսի մարդուց, քանզի ողջամտությունը պետք է ձեզ հուշի, որ նմանօրինակ սիստեմը վերջ ի վերջո կքայքայի մեր արտահանությունը և կխախտի մեր կղզու նորմալ կյանքը, որի շահերը թանկ են բոլորիս համար»։ Ի՞նչ կասեք սրան, Ուոթսն, ― բացականչեց Հոլմսը, ուրախ շփելով ձեռքերը։ ― Փայլո՜ւն միտք է, այնպես չէ՞։

Դոկտոր Մորտիմերը նայեց Հոլմսին, ինչպես հոգատար բժիշկները նայում են ծանր հիվանդ պացիենտներին, իսկ սըր Հենրի Բասկերվիլը իր խաժ աչքերի տարակուսալի հայացքը հառեց ինձ վրա։

― Ես այնքան էլ գլուխ չեմ հանում տարիֆային քաղաքականությունից, ― ասաց նա, ― բայց ինձ թվում է, որ մենք փոքր֊ինչ շեղվեցինք մեր թեմայից։

― Ընդհակառակը, սըր Հենրի, մենք գնում ենք թարմ հետքերով։ Ուոթսնը ձեզանից ավելի լավ է ծանոթ իմ մեթոդին, բայց վախենամ կարդացած հատվածի իմաստը սպրդեց անգամ նրանից։

― Այո՛, խոստովանում եմ, ես ոչ մի կապ չեմ տեսնում դրա ու նամակի միջև։

― Իսկ այդ կապը, թանկագին Ուոթսն, այնքան սերտ է, որ ըստ էության մեկը թխված է մյուսից։ «Եթե», «ձեզ», «հեռու մնացեք», «ողջամտություն», «կյանք», «թանկ են»։ Մի՞թե չեք կռահում, թե այս բառերը որտեղից են վերցված։

― Ա՛խ, գրո՜ղը տանի, ― բացականչեց սըր Հենրին։ ― Իհարկե, դուք իրավացի եք։ Ինչպիսի՜ փայլուն կռահում։

― Եթե դեռևս տարակուսում եք, ապա նայեցեք խնդրեմ «հեռու մնացեք» բառերին՝ դրանք կտրված են միասին։

― Հապա՛․․․ Այո, իսկապես։

― Գիտեք, միստր Հոլմս, ես նույնիսկ չէի պատկերացնում, թե այդպիսի բաները հնարավոր են, ― ասաց դոկտոր Մորտիմերը՝ զարմանքով նայելով բարեկամիս։ ― Կռահել, որ բառերը կտրված են լրագրային տեքստից՝ դա էլի ոչինչ։ Բայց անսխալ ցույց տալ թերթը, ի՜նչ եմ ասում, ցույց տալ այն հոդվածը, որից դրանք վերցված են, դա վեր է ամեն մի պատկերացումից։ Դուք ինչպե՞ս կռահեցիք։

― Դոկտոր, ես կարծում եմ, որ դուք նեգրի գանգը կարող եք տարբերել էկսիմոսի գանգից։

― Իհարկե, կարող եմ։

― Ինչպե՞ս։

― Բայց ախր դա իմ սիրած թեման է։ Ակնհայտ է մեկի ու մյուսի տարբերությունը։ Վերհոնքյան աղեղներ, դիմային անկյուն, ծնոտի կարռուցվածք։

― Ես էլ ունեմ իմ սիրած թեման։ Ըստ իս, «Թայմսի» առաջնորդողների շպոններով բորգեսի^[2] և երեկոյան էժանագին թերթիկների աղոտ տառերի միջև տարբերությունը պակաս ակնհայտ չէ, քան ձեր նեգրերի ու էսկիմոսների միջև եղած տարբերությունը։ Տառերի իմացությունը խուզարկուին առաջադրվող ամենատարրական պահանջներից մեկն է, չնայած, պիտի խոստովանեմ, որ պատանեկության օրերում ես մի անգամ «Լեդի Մերկուրիոսը» շփոթեցի «Առավոտյան լուրերի» հետ։ Բայց «Թայմսի» առաջնորդողը ոչ մեկի հետ շփոթել չի կարելի, և այս բառերը կարող էին կտրված լինել միայն այնտեղից։ Իսկ քանի որ նամակն ուղարկված է երեկ, ամեն ինչ հուշում էր, որ նախ պետք էր նայել երեկվա համարը։

― Միստր Հոլմս, ― ասաց սըր Հենրին, ― ուրեմն, այս նամակն ինչ֊որ մեկը կազմել է, կտրելով մկրատով․․․

― Մատնահարդարման մկրատով, ― ընդհատեց նրան Հոլմսը։ ― Ուշադրություն դարձրե՞լ եք, թե ինչ կարճ ծայրեր ունեն դրանք․ «հեռու մնացեք» բառերը կտրելիս հարկ է եղել երկու կտրվածք անել։

― Միանգամայն ճիշտ է։ Ինչ֊որ մեկն այդ բառերը փոքրիկ մկրատով կտրել ու սոսնձել է է թղթին․․․

― Արաբական խեժով, ― հուշեց Հոլմսը։

― ․․․ և դրանք սոսնձել է թղթին արաբական խեժով։ Բայց այդ դեպքում «տորֆային ճահճուտը» բառերն ինչո՞ւ են ձեռքով գրված։

― Որովհետև նամակի հեղինակը դրանք թերթում չի գտել։ Մյուս բոլոր բառերը բավական սովորական են, դրանց կարելի է հանդիպել ուզած տեքստում, իսկ սրանք համեմատաբար հազվադեպ են պատահում։

― Միանգամայն ճշմարտանման բացատրություն։ Միստր Հոլմս, ուրիշ էլ ի՞նչ հաջողվեց ձեզ կարդալ այստեղ։

― Որոշ բան հաջողվեց, չնայած հեղինակը ջանք չի խնայել, որպեսզի ոչնչացնի ամենաչնչին հանցանշանները։ Ինչպես ինքներդ էլ կարող եք համոզվել, հասցեն գրված է խոշոր տպատառերով։ Բայց «Թայմսի» նման թերթը հազվադեպ է հասարակ մարդկանց ձեռքն ընկնում։ Հետևաբար, այստեղից հետևում է, որ նամակը կազմել է կրթված մի մարդ, որն ուզում է անկիրթ երևալ ու դիտմամբ փոխել է ձեռագիրը, ըստ երևույթին վախենալով ճանաչվելուց, եթե ոչ հիմա, ապա հետագայում։ Բացի դրանից, ուշադրություն դարձրեք, որ բառերը անհավասար են սոսնձված, մի մասը բարձրացել է տողից վերև։ Օրինակ, «կյանք» բառը բոլորովին իր տեղում չէ։ Սա ցույց է տալիս հեղինակի անփութությունը, գուցե և հուզմունքը կամ շտապողականությունը, քանի որ այդ մարդը դժվար թե անփույթ գտնվեր այդպիսի, ըստ էության, լուրջ գործում։ Եթե նա իսկապես շտապել է, ապա հետաքրքիր է իմանալ՝ ինչո՞ւ։ Չէ որ երեկ գրված նամակը այսպես թե այնպես պետք է սըր Հենրիին հասներ հյուրանոցում։ Գուցե հեղինակը վախեցել է ինչ֊որ խոչընդոտից։ Բայց ո՞ւմ կողմից։

― Մենք կարծես ընկնում ենք ենթադրությունների բնագավառը, ― նկատեց դոկտոր Մորտիմերը։

― Ավելի լավ է ասեք՝ այն բնագավառը, որտեղ ծանրութեթև են արվում բոլոր հնարավորությունները, որպեսզի դրանցից ընտրվեն ամենաարժանահավատները։ Այսպիսին է երևակայության ուժի գիտական օգտագործումը, որը մասնագետների մոտ միշտ էլ գործում է նյութական հաստատուն հիմքի վրա։ Դուք սա, իհարկե, զուտ ենթադրություն կհամարեք, բայց ես համարյա համոզված եմ, որ հասցեն գրված է որևէ հյուրանոցում։

― Ինչո՞ւ եք այդպես կարծում։

― Ծրարն ավելի ուշադիր զննեք և կտեսնեք, որ գրենական պիտույքների հարցում գրողի բախտը չի բերել։ Գրչածայրը երկու անգամ դեմ է առել նույն բառի վրա, և նա ստիպված գրիչը երեք անգամ թաթախել է թանաքամանի մեջ՝ այդպիսի մի կարճ հասցե գրելու համար։ Ուրեմն, թանաքը քիչ է եղել, հատակին միայն։ Սեփական թանաք֊գրիչը հազվադեպ է այդպիսի վիճակի հասցվում, իսկ որպեսզի թե՛մեկը, թե՛ մյուսը հրաժարվեն ծառայելուց՝ այդ արդեն բացառիկ դեպք է։ Սակայն, ինչպես գիտեք, հյուրանոցներում գրեթե որիշ տեսակ գրիչներ ու թանաքամաններ չեն լինում։ Այո՛, ես համարյա առանց տատանվելու կասեմ, որ եթե մեզ հաջողվեր ստուգել Չերինգ֊կրոսի մոտակայքում գտնվող բոլոր հյուրանոցների թղթի զամբյուղները և հայտնաբերել «Թայմսի» առաջնորդողի կտրատված մնացորդները, իսկույն կգտնեինք այս տարօրինակ ուղերձի հեղինակին․․․ Սպասեցե՛ք, սպասեցե՛ք, այս ի՞նչ բան է։

Նա սկսեց ուշադիր դիտել էջը, որի վրա սոսնձված էին բառերը, պահելով այն աչքերից մեկ֊երկու դյույմ հեռավորության վրա։

― Դե ի՞նչ։

― Չէ, ոչինչ, ― ասաց Հոլմսը և նամակը դրեց սեղանին։ ― Թուղթը բոլորովին հարթ է, նույնիսկ առանց ջրանիշների։ Չէ, մենք այս հետաքրքիր նամակից քամեցինք այն ամենը, ինչ հնարավոր էր։ Իսկ այժմ, սըր Հենրի, պատմեցեք, թե Լոնդոն ժամանելու պահից որևէ արտակարգ բան չի՞ պատահել ձեզ հետ։

― Դե ոչ, միստր Հոլմս, կարծես առանձին ոչ մի բան։

― Ոչ ոք ձեզ չի՞ դարանակալել, չի՞ հետևել։

― Ես կարծես ընկել եմ ինչ֊որ դետեկտիվ վեպի մեջ, ― ասաց մեր հյուրը։ ― Ո՞ւմ խելքին պետք է փչի հետամտել ինձ։

― Սպասեցեք, մենք կխոսենք նաև այդ մասին։ Իսկ առայժմ մտածեցեք՝ մի՞թե որևէ պատմելու բան չունեք։

― Նայած թե ինչը արժանի կհամարեիք ձեր ուշադրությանը։

― Այն ամենը, ինչ որևէ կերպ դուրս է մնում կյանքի սովորական շրջանակներից։

Սըր Հենրին ժպտաց։

― Համարյա ամբողջ մանկությունս ու պատանեկությունս անցել է Միացյալ Նահանգներում ու Կանադայում, այդ պատճառով էլ անգլիական կենցաղը դեռևս նորություն է ինձ համար։ Սակայն դժվար թե ձեզ մոտ նորմալ համարվի այն, երբ հանկարծ մարդու կոշիկի թայը կորչում է։

― Դուք կորցրել եք կոշիկի մի թա՞յը։

― Բարեկա՛մս, ― բացականչեց դոկտոր Մորտիմերը, ձեր կոշիկը պարզապես մի տեղ խցկել են, կգտնվի։ Արժե՞ միստր Հոլմսին անհանգստացնել այդպիսի մանրուքներով։

― Բայց նա հարցնում է, թե որևէ տարօրինակ բան չի՞ պատահել ինձ հետ։

― Միանգամայն ճիշտ է, ― ասաց Հոլմսը, ― ինձ հետաքրքրում է ամեն մի մանրուք, որքան էլ անհեթեթ լինի։ Ուրեմն, դուք կորցրել եք կոշիկի թայը։

― Այո՛, բայց գուցե իսկապես մի տեղ խցկել են այն։ Երեկ երեկոյան ես կոշիկներս դրեցի դռան ետևը, իսկ առավոտյան այնտեղ միայն մի թայն էր։ Ինձ այնպես էլ չհաջողվեց միջանցքի աշխատողից խելացի պատասխան ստանալ։ Ամենացավալին այն է, որ ես դրանք գնել էի ընդամենը նախօրյակին, Սթրենդում, և նույնիսկ դեռ չէի հագել։

― Դուք նոր կոշիկները տվել էիք մաքրմա՞ն։ Ինչո՞ւ։

― Դրանք բաց դարչնագույն էին։ Ես պատվիրեցի մաքրել մուգ քսուկով։

― Ուրեմն, Լոնդոն գալուն պես անմիջապես գնացիք կոշի՞կ գնելու։

― Ես ընդհանրապես շրջում էի խանութներում։ Դոկտոր Մորտիմերն ընկերակցում էր ինձ։ Բանն այն է, որ եթե մարդուս վիճակված է մեծ կալվածքի տեր դառնալ, ապա ուրեմն նա պետք է նաև հագնվի ըստ պատշաճի, իսկ ես, ապրելով արևմուտքում, այնքան էլ կարևորություն չէի տալիս իմ հարդարանքին։ Այլ բաների թվում գնեցի նաև այդ կոշիկները՝ վեց դոլար արժողությամբ։ Եվ ահա, այնպես էլ չհաջողվեց դրանք հագնել։

― Եթե դա գողություն է, ապա բավական անմիտ, ― ասաց Շերլոկ Հոլմսը։ ― Ճիշտն ասած, ես համաձայն են դոկտոր Մորտիմերի հետ՝ ձեր կոշիկը շուտով կգտնվի։

― Իսկ այժմ, ջենտլմեններ, ― վճռականորեն խոսեց բարոնետը, ― հերիք է դատողություններ անել այն մասին, ինչը ես մինչև հիմա էլ կարգին չգիտեմ։ Ժամն է կատարելու ձեր խոստումն ու բացատրելու, թե այս խոսակցություններն ինչի՞ համար են։

― Օրինական պահանջ է, ― համաձայնեց Հոլմսը։ ― Դոկտոր Մորտիմեր, կարծում եմ դուք ինքներդ պետք է ամեն ինչ պատմեք սըր Հենրիին, ինչպես պատմեցիք մեզ։

Քաջալերված այդ խնդրանքից, մեր գիտնական բարեկամը հանեց գրպանից ձեռագիրն ու լրագիրը և բառ առ բառ կրկնեց իր երեկվա պատմությունը։ Սըր Հենրին լսում էր խորին ուշադրությամբ, մերթ ընդ մերթ զարմացական բացականչություններով ընդհատելով դոկտորին։

― Այո, լա՜վ ժառանգություն է բաժին ընկել ինձ, ― ասաց նա, երբ երկարաշունչ պատմությունն ավարտվեց։ ― Իհարկե, շան մասին ես լսել էի դեռևս մանկական տարիներից։ Այդ լեգենդը սիրում էին պատմել մեր ընտանիքում, չնայած մինչև հիմա էլ ես ոչ մի նշանակություն չեմ տալիս դրան։ Իսկ ինչ վերաբերում է հորեղբորս մահվան, ապա գլխումս ամեն ինչ այնպես է խառնվել, որ դեռ ոչինչ չեմ կարող հասկանալ։ Ասենք, իմ կարծիքով դուք ինքներդ էլ չգիտեք, ում պետք է դիմել՝ քահանայի՞, թե ոստիկանի։

― Միանգամայն ճիշտ է։

― Հիմա էլ այս նամակը։ Ըստ երևույթին, սա որևէ կապ ունի իրադարձությունների ընդհանուր ընթացքի հետ։

― Այո, դատելով սրանով, ինչ֊որ մեկը մեզանից շատ ավելի լավ գիտե, թե ինչ է կատարվում տորֆային ճահիճներում, ― ասաց դոկտոր Մորտիմերը։

― Եվ այդ «ինչ֊որ մեկը», ըստ երևույթին, բարեհաճ է ձեր նկատմամբ, քանի որ նախազգուշացնում է վտանգի մասին, ― ասաց Հոլմսը։

― Իսկ գուցե ընդհակառակը՝ ինչ֊որ մեկին շահավետ է վախեցնել Բասկերվիլ֊հոլլից։

― Դա էլ չի բացառվում․․․ Դոկտոր Մորտիմեր, դուք անչափ պարտավորեցրիք ինձ, այսպիսի հետաքրքիր ու դժվարին խնդիր առաջադրելով։ Սըր Հենրի, իսկ այժմ պետք է ըստ էության որոշել՝ կարո՞ղ եք մեկնել Բասկերվիլ֊հոլլ, թե ոչ։

― Իսկ ինչո՞ւ չպիտի մեկնեմ։

― Ըստ երևույթին, դա անվտանգ չէ։

― Այդ վտանգը որտեղի՞ց է գալիս՝ մեր ընտանեկան խրտվիլակի՞ց, թե մարդկանցից։

― Հենց դա էլ մենք պիտի պարզենք։

― Ինչ էլ որ լինի, իմ պատասխանն այս է․ ո՛չ դժոխային ուժերը, ո՛չ էլ մարդկային խարդավանքները չեն կարող ինձ այստեղ պահել։ Ես կմեկնեմ իմ նախնիների տունը։ Որոշված է վերջնականապես։ ― Նրա մուգ հոնքերը հավասարվեցին, թուխ դեմքը կարմրատակեց։ Բասկերվիլյան անհնազանդությունն իրեն ակնհայտորեն զգացնել տվեց նաև տոհմի այս վերջին շառավղի մեջ։ ― Ես դեռևս ժամանակ չեմ ունեցել կշռադատելու այն ամենը, ինչ այստեղ ձեզանից լսեցի։ Այնքան էլ հեշտ չէ ամեն ինչ մեկեն յուրացնել ու որոշել հետագա անելիքը։ Կուզենայի գոնե մի ժամ առանձին մնալ ու ամեն ինչի մասին մտածել։ Գիտեք ինչ, միստր Հոլմս, հիմա տասնմեկն անց է կես, և ես ուղիղ կգնամ հյուրանոց։ Ի՞նչ կլինի, եթե դուք և ձեր բարեկամ դոկտոր Ուոթսնը ժամը երկուսի մոտերքը գաք մեզ մոտ նախաճաշելու։ Մինչ այդ ես այնուամենայնիվ մի բան կորոշեմ։

― Ուոթսն, ձեզ հարմա՞ր է։

― Լիովին։

― Այդ դեպքում մենք կգանք։ Կառք կանչե՞մ ձեզ համար։

― Ո՛չ, ավելի լավ է քայլեմ․ մի փոքր ուշքի կգամ մեր այս խոսակցությունից հետո։

― Ես հաճույքով կմիանամ ձեզ, ― ասաց նրա ուղեկիցը։

― Ուրեմն, ժամը երկուսին կտեսնվենք։ Մինչ նոր հանդիպում, հաջողություն։

Մենք լսեցինք, թե ինչպես մեր այցելուները աստիճաններով իջան ներքև ու ետևներից ծածկեցին մուտքի դուռը։ Հոլմսը մի ակնթարթում կերպարանափոխվեց․ նրա նվաղկոտությունից հետք անգամ չմնաց, նա նորից դարձավ գոծողության մարդ։

― Հագնվե՛ք, Ուոթսն, շո՛ւտ։ Ոչ մի վայրկյան չի կարելի կորցնել։

Ընթացքի մեջ հանելով խալաթը, նա արագ մտավ իր սենյակն ու երկու֊երեք րոպեից հետո վերադարձավ արդեն սերթուկով։ Մենք աստիճաններով վազեցինք ցած, փողոց։ Դոկտոր Մորտիմերն ու Բասկերվիլը դեռ երևում էին առջևում, երկու հարյուր քայլի վրա։ Նրանք քայլում էին Օքսվորդ֊ստրիտի ուղղությամբ։

― Հասնե՞նք նրանց։

― Ոչ մի դեպքում, բարեկամ։ Եթե դուք ինձ հետ չեք ձանձրանում, ապա ես ձեզ հետ՝ առավել ևս։ Մեր բարեկամներն իրավացի են՝ այսպիսի առավոտյան զբոսնելը միայն հաճույք է։

Նա քայլերն արագացրեց, և մեր ու մեր քիչ առաջվա այցելուների միջև տարածությունն աստիճանաբար կիսով չափ կրճատվեց։ Շարունակելով պահպանել այդ հեռավորությունը, մենք նրանց ետևից թեքվեցինք Օքսվորդ֊ստրիտ, հետո՝ Ռիջենթ֊ստրիտ։ Խանութներից մեկի մոտ սըր Հենրին ու դոկտոր Մորտիմերը կանգ առան՝ դիտելով ցուցափեղկը։ Հոլմսը նույնպես կանգ առավ։ Մի վայրկյան անց նա գոհունակությամբ քմծիծաղեց և, հետևելով նրա ուշադիր հայացքին, ես նկատեցի, որ փողոցի մյուս կողմում կանգնած կառքը, որի պատուհանից երևում էր ուղևորը, դանդաղ առաջ շարժվեց։

― Այ հենց նա էլ մեզ պետք է, Ուոթսն։ Գնանք։ Աշխատենք գոնե մի լավ զննել այդ մարդուն։

Հենց այդ պահին, կառքի կողքի պատուհանում երևաց ու կորավ մի խիտ սև մորուք, և ինչ֊որ մեկի աչքերը շեշտակի հայացքով չափեցին մեզ․ դրանից հետո անմիջապես բացվեց վերևի պատուհանիկը, ուղևորն ինչ֊որ բան գոռաց կառապանին, և կառքը սրընթաց սլացավ Ռիջենտ֊ստրիտով։ Հոլմսը շուրջը նայեց, ազատ կառք փնտրելով, բայց իզուր՝ ազատ կառք չկար։ Այդ ժամանակ նա նետվեց փողոցային երթևեկության ամենաբանուկ տեղը, կառքի ետևից, որը արագորեն անհետացավ մեր աչքից։

― Ա՛խ, գրո՛ղը տանի, ― սրտնեղությունից գունատված, հազիվ արտաբերեց նա, դուրս գալով երթևեկության հոսանքից։ ― Այ թե բախտներս չբերե՜ց։ Ամեն ինչում ինքս եմ մեղավոր։ Ուոթսն, Ո՛ւոթսն, եթե գոնե մի կաթիլ օրինավորություն ունեք, իմ այս անփութությունը կգրանցեք ձեր տարեգրության մեջ հաջողությունների կողքին։

― Ի՞նչ մարդ էր դա։

― Պատկերացում չունեմ։

― Լրտե՞ս։

― Այո, երևում է՝ ինչ֊որ մեկը Լոնդոն գալու պահից հետևում է Բասկերվիլին։ Այլապես որտեղի՞ց է հայտնի, որ նա իջևանել է «Նորթումբերլենդ» հյուրանոցում։ Ես մտածում էի այսպես․ եթե նրան հետևել են առաջին օրը, ապա կհետևեն նաև հետագայում։ Դուք, հավանաբար, ուշադրություն դարձրիք, որ ես երկու անգամ մոտեցա պատուհանին, երբ դոկտոր Մորտիմերը կարդում էր իր լեգենդը։

― Այո, հիշում եմ։

― Ինձ հետաքրքրում էր, թե արդյոք որևէ մեկը չի՞ թրևում տան շուրջը, բայց ոչ մի կասկածելի մարդ չտեսա։ Մենք գործ ունենք խելացի անձնավորության հետ, Ուոթսն։ Այս ամենը շատ լուրջ է, և չնայած ինձ համար պարզ չէ, թե ինչ ուժեր են գործում այստեղ՝ բարի, թե չար, այնուամենայնիվ, շարունակ զգում եմ ինչ֊որ մեկի կողմնակի միջամտությունը, ինչ֊որ մեկի ճշգրիտ հաշվարկները։ Երբ մեր նոր բարեկամները հեռացան, ես անմիջապես նետվեցի նրանց ետևից, հուսալով հենց այդտեղ էլ որսալ նրանց անորսալի ստվերը։ Իսկ այդ խորամանկը չէր համարձակվել ոտքով գալ ու կառք էր վերցրել, որպեսզի հարկ եղած դեպքում հետևի նրանց կամ հասնի, միաժամանակ աննկատ մնալով։ Նրա հնարն ունի նաև այն առավելությունը, որ եթե մեր բարեկամները ևս կառք նստեին, նա աչքից չէր կորցնի նրանց։ Բայց այնուամենայնիվ այդ հնարը խոցելի մի տեղ ունի։

― Կառապա՞նը։

― Հենց նա։

― Ափսոս կառքի համարը չնկատեցինք։

― Սիրելիդ իմ Ուոթսն, ճիշտ է, այս անգամ ես պարծենալու բան չունեմ, բայց մի՞թե մի վայրկյան անգամ կասկածում եք, որ ես համարը չեմ նկատել։ Խնդրեմ՝ երկու հազար յոթ հարյուր չորս։ Ասենք, հիմա դա մեզ պետք չէ։

― Չեմ հասկանում, թե դուք ուրիշ ի՞նչ կարող էիք անել։

― Տեսնելով նրան, ես պետք է իսկույն թեքվեի հակառակ կողմը, անշտապ կառք վերցնեի ու պատկառելի հեռավորությամբ հետևեի առաջինին։ Իսկ ավելի լավ կլիներ ուղիղ հյուրանոց գնալ ու այնտեղ սպասել հետագա իրադարձություններին։ Այդ խորհրդավոր անծանոթը Բասկերվիլին կուղեկցեր մինչև դուռը, և մենք հենց իր հնարի օգնությամբ կարող էինք հետևել, թե հետո ուր է գնում։ Իսկ հիմա մեր հակառակորդը ապշեցուցիչ ճարպկությամբ օգտվեց իմ անտեղի շտապողականությունից, որը լիովին մատնեց մեզ, ու ես հետքը կորցրի։

Այս խոսակցության միջոցին մենք դանդաղ քայլում էինք Ռիջենթ֊ստրիտով, արդեն առջևում չտեսնելով դոկտոր Մորտիմերին և իր ուղեկցին։

― Հիմա ոչ մի իմաստ չունի հետևել նրանց, ― ասաց Հոլմսը։ ― Նրանց ստվերը չքացավ ու այլևս չի հայտնվի։ Պետք է տեսնել, թե մենք ինչ հաղթաթղթեր ունենք ու համարձակորեն օգտագործենք դրանք։ Մի լավ տնտղեցի՞ր կառքում նստած մարդու դեմքը։

― Դեմքը՝ ոչ, բայց մորուքը տեսա։

― Ես նույնպես․․․ իսկ այստեղից հետևում է, որ մորուքը, ամենայն հավանականությամբ, կեղծ էր։ Երբ խելոք մարդը մտնում է այսպիսի համարձակ, հատուկ զգուշություն պահանջող ձեռնարկության մեջ, մորուքը նրան հարկավոր է քողարկման համար։ Մտնենք այստեղ, Ուոթսն։

Հոլմսը մտավ այդ շրջանի առաքման գրասենյակներից մեկը, որի պետը նրան գրկաբաց ընդունեց։

― Օհո՜, Ուիլսն, տեսնում եմ, չեք մոռացել իմ օգնությունը այն փոքրիկ գործում։

― Ի՜նչ եք ասում, սըր, մի՞թե դա կմոռացվի։ Ես ձեզ եմ պարտական իմ ազնիվ անունը, գուցե և կյանքը։

― Չափազանցում եք, բարեկամս։ Ի դեպ, Ուիլսն, որքան հիշում եմ, ձեզ մոտ Քարթրայթ անունով մի տղա կար, որը մեծ խելամտություն հանդես բերեց ձեր գոծի հետաքննության ժամանակ։

― Այո, սըր, նա հիմա էլ ինձ մոտ է աշխատում։

― Չի՞ կարելի արդյոք կանչել նրան։ Շնորհակալ եմ։ Եվ էլի մի բան․ բարի եղեք մանրել այս հինգ ֆունտը։

Պետի կանչին ներկայացավ տասնչորսամյա մի պատանի՝ աշխույժ, խելացի դեմքով։ Նա կանգնեց մեր առաջ՝ խորին պատկառանքով նայելով նշանավոր խուզարկուին։

― Տվեք ինձ «Հյուրանոցների ուղեցույցը», ― ասաց Հոլմսը։ ― Շնորհակալ եմ։ Նայիր, Քարթրայթ, ահա սրանք Չերինգ֊կրոսի շրջանի քսաներեք հյուրանոցների անուններն են։ Տեսնո՞ւմ ես։

― Այո, սըր։

― Դու հերթով կշրջես բոլոր հյուրանոցները։

― Լսում եմ, սըր։

― Ու նախ բարապաններին մեկական շիլինգ կտաս։ Ահա քեզ քսաներեք շիլինգ։

― Լսում եմ, սըր։

― Կասես, որ քեզ անհրաժեշտ է նայել երեկվա զամբյուղներից թափված աղբը։ Կբացատրես այսպես․ մի շատ կարևոր հեռագիր սխալմամբ ուղարկել են ոչ այն հասցեով, և քեզ պատվիրել են գտնել այն։ Պա՞րզ է։

― Այո, սըր։

― Բայց իրականում դու պետք է փնտրես «Թայմս» թերթի այն էջը, որը մի քանի տեղից մկրատով կտրատված է։ Ահա «Թայմսի» համարը, իսկ հարկավոր է այս էջը։ Կարո՞ղ ես սա տարբերել մյուսներից։

― Այո, սըր։

― Իհարկե, բարապանները քեզ կուղարկեն միջանցքի սպասավորների մոտ։ Նրանց էլ մեկական շիլինգ կտաս։ Ահա քեզ ևս քսաներեք շիլինգ։ Քսաներեք դեպքից քսանում, հավանաբար պարզվի, որ աղբը զամբյուղից դուրս են թափել կամ այրել են։ Բայց մնացած երեք հյուրանոցում քեզ ցույց կտան թղթերի կույտերը, որոնց մեջ էլ կփնտրես այս էջը։ Հաջողության հավանականությունը շատ քիչ է։ Համենայն դեպս, տալիս եմ ևս տասը շիլինգ։ Երեկոյան հեռագրիր ինձ Բեյքր֊ստրիտ, թե գործերդ ինչպես են․․․ Իսկ հիմա, Ուոթսն, մնում է հեռագրով հարցում անել երկու հազար յոթ հարյուր չորս համարի կառապանի մասին, որից հետո կմտնենք Բոնդ֊ստրիտի որևէ պատկերասրահ ու մինչև նախաճաշի ժամը կանցկացնենք այնտեղ։

Շերլոկ Հոլմսը զարմանալի ընդունակություն ուներ՝ անջատվել գործերի մասին մտածելուց։ Նա ամբողջովին տարվեց ժամանակակից բելգիական նկարիչների աշխատանքներով և երկու ժամ, ըստ երևույթին, ոչ մի անգամ չհիշեց այն տարօրինակ պատմության մասին, որի մեջ հանգամանքների բերումով ներգրավվել էինք նաև մենք։ Պատկերասրահից մինչև «Նորթումբերլենդ» ամբողջ ճանապարհին նա խոսում էր միայն գեղանկարչության մասին, չնայած այդ մարզում նրա ըմբռնումները ծայրաստիճան պարզունակ էին։

― Սըր Հենրի Բասկերվիլը վերևում սպասում է ձեզ, ― զեկուցեց նախասրահի հերթապահը։ ― Նա խնդրեց հյուրերին իսկույն իր մոտ տանել։

― Թույլ կտա՞ք նայել ձեր կենվորների ցուցակը, ― հարցրեց Հոլմսը։

― Խնդրեմ, սըր։

«Բակերվիլ» ազգանունից հետո մատյանում կար ևս երկու գրանցում․ «Թեոֆիլիուս Ջոնսոն, ընտանյոք հանդերձ, Նյուքասլից» և միսիս Օլդմոռ՝ աղախնի հետ, Էլտոնից»։

― Արդյոք սա այն Ջոնսոնը չէ՞, որին ես մի ժամանակ ճանաչում էի, ― հարցրեց Հոլմսը հերթապահին։ ― Նա փաստաբան է, ալեհեր և փոքր֊ինչ կաղում է։

― Ոչ սըր, միստր Ջոնսոնը ածխահանքերի տեր է, դեռևս ոչ ծեր ջենտլմեն , ձեր տարիքի։

― Համոզվա՞ծ եք, որ նա փաստաբան չէ։

― Համոզված եմ, սըր։ Միստր Ջոնսոնը մեր հաճախակի հյուրն է, առաջին տարին չէ, որ մենք ճանաչում ենք նրան։

― Այո՞։ Դե, չեմ վիճում։ Միսիս Օլդմոռ․․․ Ինչ֊որ տեղ լսել եմ այս ազգանունը։ Ներեցեք հետաքրքրասիրությանս համար, բայց երբեմն այնպես է պատահում, որ փնտրում ես մի ծանոթի, գտնում ես մեկ ուրիշին։

― Միսիս Օլդմոռը վատառողջ կին է, սըր։ Նրա ամուսինը մի ժամանակ եղել է Գլոստերի քաղաքագլուխը։ Քաղաք գալիս, նա իջևանում է միայն մեզ մոտ։

― Շնորհակալ եմ։ Հավանաբար, ես նրան շփոթում եմ մեկ ուրիշ լեդիի հետ․․․ Ուոթսն, ― կիսաձայն շարունակեց Հոլմսը, ― այս հարցերը մեզ օգնեցին պարզել մի շատ կարևոր փաստ՝ մեր բարեկամներով այդքան հետաքրքրվող մարդիկ այստեղ չեն իջևանել։ Նշանակում է, ջանասիրությամբ հետևելով Հենրիի յուրաքանչյուր քայլին, ինչում արդեն համոզվեցինք, նրանք նույնպիսի ջանասիրությամբ խուսափում են երևալ նրա աչքին։ Իսկ սա շատ բան է ասում։

― Ինչի՞ մասին։

― Դե, թեկուզ այն, որ․․․ ― Հելլո՜։ Բարեկամս, ի՞նչ է պատահել։

Մենք բարձրացանք վերին հարթակը ու դեմ առանք սըր Հենրի Բասկերվիլին։ Նա դուրս վազեց սանդուղքի վրա, բարկությունից ամբողջովին կարմիր կտրած, ձեռքին բռնած հին, փոշոտ կոշիկը։ Կատաղությունից լեզուն նույնիսկ փաթ էր ընկնում, և երբ վերջապես կարողացավ խոսել, ապա մեկեն անցավ ամերիկյան ակցենտի, որ առավոտյան չէինք նկատել։

― Ինձ ո՞ւմ տեղն են դնում այստեղ, հիմարի՞, ― գոչեց սըր Հենրին։ ― Թույլ չե՛մ տա կատակել ինձ հետ։ Եթե այդ կոճղի կտորը կոշիկս չգտնի, սկանդալ կսարքեմ։ Ես էլ հումորի զգացում ունեմ, միստր Հոլմս, բայց այս անգամ այստեղի կատակասերները մի փոքր չափն անցել են։

― Դեռ ձեր կորցրա՞ծն եք փնտրում։

― Այո, փնտրում եմ ու մինչև չգտնեմ, չեմ հանգստանա։

― Բայց կարծեմ դուք խոսում էիք բաց դարչնագույն կոշիկի մասին։

― Այո, սըր, իսկ այժմ նույն պատմությունը սևի հետ է։

― Ինչպես, մի՞թե այս անգամ էլ․․․

― Ճիշտ այդպես։ Ես ընդամենը երեք զույգ կոշիկ ունեի՝ նոր, բաց դարչնագույն, հին՝ սև ու լաքե, որոնք այժմ հագիս են։ Երեկ երեկոյան կորավ դարչնագույն կոշիկի թայը, իսկ այսօր տարել են նաև սևը․․․ Դե, գտա՞ք։ Պատասխանեցեք, վերջապես, ի՞նչ եք աչքներդ չռել վրաս։

Հարթակին երևաց հուզված գերմանացի սպասավորը։

― Ոչ, սըր, ես բոլորին հարցրի․ ոչ ոք ոչինչ չգիտի։

― Ուրեմն, լսեք․ կամ դուք մինչև երեկո կգտնեք կոշիկս, կամ ես կգնամ կառավարչի մոտ ու կհայտնեմ, որ անհապաղ հեռանում եմ այստեղից։

― Կոշիկը կգտնվի, սըր․․․ Խոստանում եմ, որ կգտնվի։ Մի րոպե համբերություն, սըր։

― Նկատի ունեցեք՝ սա վերջին անգամն է։ Ես այլևս թույլ չեմ տա, որ ինձ կողոպտեն ձեր գողերի որջում․․․ Միստր Հոլմս, ներեցեք, խնդրեմ, որ ձեզ անհանգստացնում եմ այսպիսի դատարկ բաներով։

― Իսկ այդ դատարկ բաներն արժանի են անհանգստության։

― Դուք արդեն շատ լուրջ եք մոտենում դրանց։

― Իսկ դուք ինքներդ ինչպե՞ս կբացատրեք դա։

― Ես նույնիսկ չեմ փորձում բացատրել։ Երբեք կյանքումս սրանից ավելի անհեթեթ ու ավելի տարօրինակ բան չի պատահել ինձ։

― Ավելի տարօրինա՞կ․․․ Այո, թերևս այդպես է, ― մտախոհ ասաց Հոլմսը։

― Իսկ դուք ի՞նչ կասեք այս մասին։

― Ես, իսկապես, դեռ ոչինչ չեմ հասկանում։ Խիստ խճճված պատմություն է, սըր Հենրի։ Եթե սա կապելու լինենք ձեր հորեղբոր մահվան հետ, ապա դա կլինի, թերևս, ամենաբարդը այն հինգ հարյուր լուրջ գործերից, որ ինձ հաջողվել է բացահայտել։ Բայց իմ ձեռքում կան ուրիշ թելեր, որոնցից մեկնումեկը պետք է որ անպայման մեզ հասցնի հանելուկի լուծմանը։ Մենք կարող ենք ավելորդ ժամանակ կորցնել՝ կառչելով ոչ այն թելից, որ պետք էր, բայց վաղ թե ուշ կգտնենք նաև անհրաժեշտը։

Նախաճաշը խիստ հաճելի անցավ, մենք միայն հարևանցիորեն անդրադարձանք այն հարցերին, որոնք բոլորիս ի մի էին բերել։ Հոլմսը միայն այնժամ հետաքրքրվեց Բասկերվիլի հետագա ծրագրերով, երբ մենք մտանք նրա համարը։

― Ես կգնամ Բասկերվիլ֊հոլլ։

― Ե՞րբ։

― Շաբաթվա վերջում։

― Ձեր որոշումը ես ճիշտ եմ համարում, ― ասաց Հոլմսը։ ― Հիմա արդեն ես ոչ մի կասկած չունեմ, որ Լոնդոնում հետևում են ձեզ։ Բայց այսպիսի մեծ քաղաքում դժվար է պարզել, թե դրանք ինչ մարդիկ են և ինչ են ուզում ձեզանից։ Եթե նրանք գործում են վատ մտադրությամբ, ձեզ այնպիսի վտանգ է սպառնում, որ մենք անզոր կլինենք կանխել․․․ Դոկտոր Մորտիմեր, դուք գիտե՞ք, որ այսօր առավոտյան, երբ դուրս եկաք իմ մոտից, ձեզ հետևում էին։

Դոկտոր Մորտիմերը վեր թռավ տեղից։

― Հետևո՞ւմ էին։ Ովքե՞ր։

― Ահա այդ, դժբախտաբար, չեմ կարող ասել։ Դարթմուրի ձեր հարևանների կամ ծանոթների մեջ կա՞ լայն, սև մորուքով որևէ մեկը։

― Ոչ․․․ Սակայն սպասեք։ Դե իհարկե․․․ Սըր Չարլիի ծառայապետը՝ Բերիմոռը սև, լայնատարած մորուք ունի։

― Հը՜մ․․․ Իսկ հիմա նա որտե՞ղ է։

― Բասկերվիլ֊հոլլում։ Տունը թողնված է նրա հոգածությանը։

― Պետք է ստուգել՝ իսկապե՞ս նա այնտեղ է, թե Լոնդոնում։

― Ինչպե՞ս անել այդ։

― Հեռագրային մի բլանկ տվեք ինձ։ «Պատրա՞ստ եք սըր, Հենրիին ընդունելու»։ Հասցեն․ «Բասկերվիլ֊հոլլ, միստր Բերիմոռին»։ Որտե՞ղ է այնտեղ ձեր մոտակա հեռագրատունը։ Գրիմպենո՞ւմ։ Հինալի՜ է։ Երկրորդ մի հեռագիր կուղարկենք Գրիմպեն, գրասենյակի պետի անունով․ «Խնդրվում է Բեիմոռին հասցեագրված հեռագիրը հանձնել անձամբ իրեն։ Բացակայության դեպքում ետ ուղարկեցեք «Նորթումբերլենդ» հյուրանոց, սըր Հենրի Բասկերվիլին»։ Ահա այսպես։ Երեկոյան կիմանանք՝ արդյոք Բերիմոռը Դևոնշիրո՞ւմ է, թե ոչ։

― Հիանալի է, ― ասաց Բասկերվիլը։ ― Ի դեպ, դոկտոր Մորտիմեր, այդ Բերիմոռն ի՞նչ է ներկայացնում իրենից։

― Նա կալվածքի հանգուցյալ կառավարչի որդին է։ Բերիմոռների արդեն չորրորդ սերունդը, որը ապրում է Բասկերվիլ֊հոլլում։ Որքան գիտեմ, նա և իր կինը լիովին հարգարժան մարդիկ են։

― Բայց և այնպես, ― ասաց սըր Հենրին, ― ինձ համար լիովին պարզ է, որ երբ Բասկերվիլ֊հոլլը մնում է առանց տիրոջ, այդ մարդիկ այնտեղ ապրում են իրենց համար ուրախ֊զվարթ, առանց հոգս ու ցավի։

― Այո, ճշմարիտ է։

― Բերիմոռը սըր Չարլզի կտակով որևէ բան ստացե՞լ է, ― հացրեց Հոլմսը։

― Նրան էլ, կնոջն էլ կտակվել է հինգհարյուրական ֆունտ։

― Հը՜մ․․․ Իսկ նրանք ավելի վաղ գիտեի՞ն այդ մասին։

― Այո։ Սըր Չարլզը սիրում էր խոսել իր որոշումների մասին՝ մահվան պարագայում։

― Հետաքրքիր փաստ է։

― Հուսով եմ, որ դուք չեք սկսի կասկածել բոլոր նրանց, ովքեր կտակով բան են ստացել սըր Չարլզից, ― ասաց դոկտոր Մորտիմերը։ ― Ինձ նույնպես հազար ֆունտ է թողել։

― Ահա թե ի՜նչ։ Իսկ ուրիշ էլ ո՞ւմ։

― Կտակում նշված էին բազմաթիվ մանր գումարներ տարբեր անձանց և խոշոր նվիրատվություններ՝ բարեգործական նպատակներով։ Իսկ ողջ ժառանգությունը մնացել է սըր Հենրիին։

― Իսկ ի՞նչ գումարով է արտահայտվում այն։

― Յոթ հարյուր քառասուն հազար ֆունտ։

Հոլմսը զարմացած վեր բարձրացրեց հոնքերը։

― Ես չէի էլ պատկերացնում, որ խոսքը այդպիսի հսկայական կապիտալի մասին է, ― ասաց նա։

― Սըր Չարլզը համարվում էր հարուստ մարդ, բայց նրա հարստության ճշմարիտ չափերը պարզվեցին միայն այն բանից հետո, երբ մենք ծանոթացանք արժեթղթերի հետ։ Ժառանգության ընդհանուր գումարը հասնում է մեկ միլիոնի։

― Աստվա՜ծ իմ։ Իսկապես, ի սեր նման վիթխարի խաղչեքի արժե համարձակ խաղի մեջ մտնել։ Եվս մի հարց, դոկտոր Մորտիմեր։ Ենթադրենք, թե մեր երիտասարդ բարեկամին մի բան պատահի․․․ Հաճելի վարկած չէ, բայց դուք ինձ ներեցեք։ Այդ դեպքում ո՞վ է ժառանգելու կալվածքը։

― Քանի որ սըր Չարլզի կրտսեր եղբայրը՝ սըր Ռոջերը մահացել է ամուրի, Բասկերվիլ֊հոլլը կանցնի հեռավոր ազգականներին՝ Դեսմոնդներին։ Ջեյմս Դեսմոնդը արդեն երիտասարդ չէ։ Նա հոգևորական է և բնակվում է Վեստմոռլենդում։

― Շնորհակալ եմ ձեզանից։ Բոլոր այս մանրամասները արտակարգ հետաքրքիր են։ Իսկ դուք առիթ ունեցե՞լ եք հանդիպելու Ջեյմս Դեսմոնդին։

― Այո, նա մի անգամ եկավ սըր Չարլզի մոտ։ Նա հույժ հարգարժան արտաքինով ու անբասիր ապրելակերպի մի մարդ է։ Հիշում եմ, որ սըր Չարլզը կամենում էր ապահովել նրան, բայց նա կտրականապես հրաժարվեց, չնայած բոլոր հորդորներին։

― Եվ այդպիսի համեստ մարդը կարող է ժառանգել սըր Չարլզի ողջ կարողությո՞ւնը։

― Նրան կանցներ միայն կալվածքը, քանի որ այն տոհմական է համարվում, իսկ դրամը նա կստանար միայն այն դեպքում, եթե այժմյան տերը չտնօրինի դա որևէ այլ եղանակով, որը լիովին հնարավոր է, քանզի սըր Հենրին ազատ է ժառանգության հետ վարվելու ըստ իր անձնական հայեցողության։

― Իսկ դուք կտակն արդեն կազմե՞լ եք, սըր Հենրի։

Ոչ, միստր Հոլմս, դրա ժամանակը չէր։ Չէ՞ որ ես միայն երեկ եմ իմացել գործերի վիճակի մասին։ Բայց և այնպես, գտնում եմ, որ դրամը չի կարելի անջատել կալվածքից ու տիտղոսից։ Ճիշտ նույնպիսի կարծիքի էր նաև դժբախտ հորեղբայրս։ Մի՞թե Բասկերվիլ֊հոլլի տերը կարող է իր տոհմի անցյալի փառքը վերականգնել, եթե դրա համար միջոցներ չունենա։ Ո՛չ, որտեղ տունն է ու հողը, այնտեղ էլ պիտի լինի դրամը։

― Միանգամայն ճիշտ է։ Եվ այսպես, սըր Հենրի, ես ևս գտնում եմ, որ դուք առանց ձգձգումների պետք է մեկնեք Դեվոնշիր, բայց մի վերապահությամբ․ ոչ մի դեպքում չպետք է մենակ մեկնեք։

― Դոկտոր Մորտիմերը վերադառնում է ինձ հետ։

― Բայց պրակտիկան շատ ժամանակ է խլում դոկտոր Մորտիմերից, և հետո նա ապրելու է Բասկերվիլ֊հոլլից մի քանի մղոնի վրա։ Ոչ, դոկտորը իր ողջ ցանկությամբ հանդերձ ձեզ օգնել չի կարող։ Դուք պետք է ձեզ հետ վերցնեք հավատարիմ այնպիսի մեկին, սըր Հենրի, որը մշտապես ձեզ հետ լինի։

― Միստր Հոլմս, մի՞թե կհամաձայնեք ինքներդ գալ։

― Եթե գործը ճգնաժամային բնույթ ստանա, ես որևէ կերպ կհասնեմ ձեզ, բայց ինքներդ էլ հասկանում եք, որ իմ ծավալուն պրակտիկան ու մշտական հարցումները, որ ամեն կողմից տեղում են գլխիս, թույլ չեն տալիս անորոշ ժամանակով մեկնել Լոնդոնից։ Հիմա, օրինակ, Անգլիայի ամենահարգարժան դեմքերից մեկը գտնվում է շանտաժիստի ձեռքում, և միայն ես կարող եմ կանխել սպառնացող աղետը։ Ո՛չ, ես ոչ մի կերպ չեմ կարող մեկնել Դարթմուր։

― Իսկ ձեր փոխարեն ո՞ւմ խորհուրդ կտայիք։

Հոլմսը ձեռքը դրեց ուսիս։

― Եթե բարեկամս համաձայնի, ապա ահա մի մարդ, որին կարելի է ծանր պահին վստահել։ Ես այդ բանում համոզվել եմ սեփական փորձով։

Այդ առաջարկը ձյան հյուսի պես փլվեց գլխիս, բայց Բասկերվիլն արդեն ջերմորեն թոթվում էր ձեռքս, չսպասելով իմ պատասխանին։

― Որքա՜ն սիրալիր եք, դոկտոր Ուոթսն, ― բացականչեց նա։ ― Դուք հո տեսնում եք, թե ես ինչպիսի դրության մեջ եմ, իսկ գործի հանգամանքները ծանոթ են ձեզ ինձանից ոչ վատ։ Եթե դուք գաք Բասկերվիլ֊հոլլ ու ապրեք ինձ հետ, ես այդ երբեք չեմ մոռանա։

Արկածները միշտ էլ ինձ համար ինչ֊որ հատուկ հմայք են ունեցել, իսկ Հոլմսի խոսքերը և այն աշխուժությունը, որով բարոնետը արձագանքեց նրա առաջարկությանը, անչափ շոյեցին ինքնասիրությունս։

― Ես հաճույքով կգամ Բասկերվիլ֊հոլլ և չեմ ափսոսա ժամանակը, ― պատասխանեցի ես։

― Դուք մանրամասն հաշվետվություններ կուղարկեք ինձ, ― ասաց Հոլմսը։ ― Ամենավտանգավոր պահին, ― իսկ դա անպայման վրա կհասնի, ― ես կղեկավարեմ ձեր գործողությունները։ Կարծում եմ՝ մեկնումը կարելի է նշանակել շաբաթ օրը։

― Դա ձեզ հարմա՞ր է, դոկտոր Ուոթսն։

― Լիովին։

― Ուրեմն, եթե փոփոխություն չլինի, մեկնում ենք շաբաթ օրը տասն անց կեսի գնացքով, Պադինգտոնի կայարաից։

Վեր կացանք, պատրաստվելով հրաժեշտ տալ, երբ հանկարծ սըր Հենրին բացականչեց, հաղթական տեսքով պահարանի տակից դուրս հանելով բաց դարչնագույն կոշիկի թայը։

― Ահա՜ իմ կորուստը։

― Թող մյուս հանելուկներն էլ այսպես հեշտ լուծվեն, ― ասաց Հոլմսը։

― Բայց, այնուամենայնիվ, սա շատ տարօրինակ է, ― նկատեց դոկտոր Մորտիմերը։ ― Ես դեռ նախաճաշից առաջ խուզարկել եմ ամբողջ սենյակը։

― Ես էլ, ― ասաց Բասկերվիլը։ ― Բոլոր անկյունները տակն ու վրա արի, կոշիկը ոչ մի տեղ չկար։

― Ուրեմն, մեր նախաճաշելու ժամանակ միջանցքի սպասավորն է դրել այդտեղ։

Ուղարկեցին գերմանացու ետևից, բայց նա ոչինչ ասել չկարողացավ, հետագա հարցումներն էլ իզուր անցան։ Այդպիսով, արագորեն իրար հաջորդող ու ակնհայտորեն անհեթեթ այդ հանելուկների շարանին ավելացավ ևս մեկը։ Չխոսելով արդեն սըր Չարլզի ողբերգական մահվան մասին, մեր առջև ձգվում էր անբացատրելի դեպքերի ամբողջ մի շղթա, դեպքեր, որոնք կատարվել էին ընդամենը երկու օրվա ընթացքում․ լրագրի կտրտվածքներից կազմված նամակը, կառքի մորուքավոր անծանոթը, սկզբում նոր, դարչնագույն, ապա հին, սև կոշիկների կորուստը և այժմ դարչնագույնի երևան գալը։

Բեյքր֊ստրիտի ճանապարհին Հոլմսը լուռ նստած էր կառքում․ դատելով նրա կիսված հոնքերից ու լարված հայացքից, փորձում էր, ինչպես և ես, ի մի բերել այդ բոլոր տարօրինակ և, ասես, անհարիր փաստերը։ Ամբողջ օրն ու երեկոն նա անցկացրեց իր աշխատասենյակում՝ ընկղմված ծխի խիտ քուլաների ու մտածմունքների մեջ։

Ճաշից առաջ երկու հեռագիր հանձնեցին մեզ։ Առաջինում ասված էր․

«Շրջեցի քսաներեք հյուրանոցներ դժբախտաբար «Թայմսի» կտրտված համար չգտա Քարթրայթ»։

― Ահա և մեկեն երկու թել կտրվեց, Ուոթսն։ Չկա ավելի լավ բան, քան այն գործերը, երբ ասես բոլորը խոսքները մեկ են արել քո դեմ։ Հենց այդ ժամանակ էլ սկսում ես տաքանալ։ Ինչ արած, գնանք երրորդ հետքով։

― Դուք դեռևս պահեստում ունեք նաև կառապանին։

― Միանգամայն ճիշտ է։ Գրանցումների գրասենյակում ես հարցրել եմ նրա ազգանունն ու հասցեն և ամենևին չեմ զարմանա, եթե հենց հիմա այնտեղից պատասխան ստանանք։

Ղողանջող զանգը ազդարարեց այն մասին, ինչը նույնիսկ գերազանցեց Հոլմսի բոլոր սպասելիքները․ աշխատասենյակի դռան մեջ հայտնվեց բարձրահասակ մի տղամարդ, ըստ երևույթին, հենց ինքը կառապանը։

― Գրասենյակում ինձ ասացին, որ էս հասցեով հարցրել են երկու հազար յոթ հարյուր չորս համարի կառքի կառապանին, ― սկսեց նա։ ― Ես արդեն յոթերորդ տարին է, ինչ աշխատում եմ, և մինչև հիմա ոչ մի բողոք չեմ լսել։ Արի, մտածեցի, ինքս գնամ, թող երեսիս ասեն, թե ինչում եմ մեղավոր։

― Դուք ոչ մի բանում մեղավոր չեք, սիրելիս, ― ասաց Հոլմսը։ ― Ընդհակառակը, ես ձեզ կես սովերեն կվճարեմ, միայն ճիշտ պատասխանեցեք իմ հարցին։

― Մարդ էնպես էլ չի իմանում՝ որտեղ կկորցնի, որտեղ կգտնի, ― քմծիծաղեց կառապանը։ ― Սըր, իսկ ի՞նչ եք ուզում։

― Ամենից առաջ ձեր ազգանունն ու հասցեն, եթե նորից հարկավոր կլինեք ինձ։

― Ջոն Քլեյթոն, Բոռոուում, Թարպի֊ստրիտ, համար երեք։ Կառքը կանգնում է Շիպլի֊Յարդում, Վաթերլոոյի կայարանի մոտ։

Շերլոկ Հոլմսը գրեց այդ ամենը։

― Իսկ հիմա, Քլեյթոն, պատմեցեք ձեր ուղևորի մասին, որը այսօր առավոտյան ժամը տասին հսկում էր այս տունը, իսկ հետո Ռիջենտ֊ստրիտով հետևեց երկու ջենտլմենների։

Կառապանը զարմանքով նայեց Հոլմսին և, ըստ երևույթին, մի փոքր վարանեց։

― Ի՞նչ պատմեմ, երբ դուք ինձանից էլ լավ գիտեք, ― պատասխանեց նա։ ― Իմ ուղևորն ասաց, որ ինքը խուզարկու է ու պատվիրեց ճշատախոսել այդ մասին։

― Դե ահա թե ինչ սիրելիս, այստեղ խնդիրը շատ լուրջ է, և եթե սկսեք որևէ բան թաքցնել, ապա կարող եք տհաճ պատմության մեջ ընկնել։ Ուրեմն, նա իրեն խուզարկո՞ւ անվանեց։

― Այո, սըր։

― Իսկ ե՞րբ հայտնեց այդ մասին։

― Երբ վճարում էր։

― Իսկ էլի որևէ բան ասա՞ծ։

― Ասաց իր ազգանունը։

Հոլմսը հաղթական մի հայացք նետեց ինձ վրա։

― Ի՞ր ազգանունը։ Բավական անզգույշ քայլ է նրա կողմից։ Ուրեմն, ի՞նչ էր նրա անունը։

― Նրան կոչում են միստր Շերլոկ Հոլմս, ― ասաց կառապանը։

Կառապանի պատասխանը տառացիորեն շանթահարեց բարեկամիս։ Կյանքումս նրան այդպիսի շփոթված վիճակում չէի տեսել։ Մի երկու րոպե նա չէր կարողանում որևէ բառ արտասանել, ապա բարձրաձայն քրքջաց։

― Հարվա՜ծ, Ուոթսն։ Դիպուկ հարված, ― ասաց նա։ ― Սուսերն այնպիսի հակառակորդի ձեռքում է, որն ինձ չի զիջում ո՛չ արագության, ո՛չ ճշգրտության մեջ։ Այս անգամ նա ինձ մատի վրա խաղացրեց։ Ուրեմն, նրան կոչում են Շերլոկ Հոլմս, այո՞։

― Այո՛, սըր, նա ինձ այդպես ասաց։

― Հոյակա՜պ է։ Հիմա պատմեք, թե այդ ուղևորին որտե՞ղ վերցրեիք և հետո ի՞նչ եղավ։

― Նա ինձ ձեն տվեց առավոտը ինն անց կեսին, Թրաֆալգար պուրակի մոտ։ Ասաց՝ ես խուզարկու եմ և երկու գինեյ խոստացավ, թե որ ճշտորեն կատարեմ հրամանները ու ոչ մի բանի մասին չհարցնեմ։ Դե ինչ, էդպիսի փողից չեն հրաժարվում։ Ես նրան տարա «Նորթումբերլեն» հյուրանոցի մոտ ու կանգնեցի։ Հետո էնտեղից դուրս եկան երկու ջենտլմեն, բորսայից կառք կանչեցին ու եկան էս կողմերը, ձեր փողոցը։

― Ահա հենց այս տան մո՞տ, ― հարցրեց Հոլմսը։

― Կարող է պատահել, էդ արդեն իմ ուղևորից պիտի հարցնել, նա ավելի լավ գիտի։ Նա ինձ պատվիրեց կանգնել մոտավորապես թաղամասի մեջտեղում, ու մենք էնտեղ էլի մոտ մի ժամ ու կես սպասեցինք։ Հետո էն երկու ջենտլմենները անցան մեր մոտով, ու մենք նրանց ետևից շարժվեցինք։ Բեյքր ստրիտով, թեքվեցինք դեպի․․․

― Ես այդ գիտեմ, ― ասաց Հոլմսը։

― Իսկ երբ դուրս եկանք Ռիջենթ֊ստրիտ, նա բարձրացրեց վերևի լուսամուտն ու ձեն տվեց․ «Քշեք Վաթերլոոյի կայարան»։ Ես մտրակեցի իմ զամբիկին, ու տասը րոպեից մենք տեղ հասանք։ Էդտեղ նա տվեց ինձ երկու գինեյ, չխաբեց, ու գնաց դեպի կայարան։ Իսկ վերջում շուռ եկավ ու ասաց․ «Երևի ձեզ հետաքրքիր է իմանալ, թե ում էիք տանում։ Շերլոկ Հոլմսին»։ Ահա թե էդ բոլորը ոնց եղավ։

― Այդպես, հասկանում եմ։ Եվ այլևս նրան չե՞ք տեսել։

― Չէ, էլ չեմ տեսել։

― Իսկ հիմա նկարագրեք այդ միստր Շերլոկ Հոլմսի արտաքինը։

Կառապանը ծոծրակը քորեց։

― Էդ էնքան էլ հեշտ բան չի։ Նա կլիներ էսպես քառասունի մոտ, միջահասակ, մի քիչ ձեզնից ցածր, սըր։ Մաքուր հագնված, սև, լեն մորուքով, իսկ երեսը գունատ։ Էլ ուրիշ բան չեմ կարող ասել։

― Աչքերն ի՞նչ գույնի էին։

― Այ, էդ մեկը չեմ նկատել։

― Ուրիշ ոչինչ չե՞ք հիշում։

― Չէ, սըր։

― Դե լավ, ահա ձեր կես սովերենը։ Իսկ մյուս կեսը կստանաք, եթե այդ մարդու մասին էլի որևէ բան իմանաք։ Հաջողություն։

― Բարի առողջություն, սըր։ Շնորհակալ եմ։

Ջոն Քլեյթոնը խնդմնդալով դուրս գնաց, իսկ Հոլմսը թոթվեց ուսերն ու հիասթափված ժպիտով դարձավ ինձ․

― Երրորդ թելն էլ չդիմացավ, ― ասաց նա։ ― Այժմ բարի եղեք ամեն ինչ սկսել սկզբից։ Այ քեզ խորամանկ սատանա՜։ Իմացել է մեր տան համարը, իմացել է, որ սըր Հենրի Բասկերվիլը եկել է այստեղ խորհրդի, նկատել է ինձ Ռիջենթ֊ստրիտում, գլխի է ընկել, որ կառքի համարը նշված է և որ կառապանին կփնտրեն֊կգտնեն ու որոշել է ձեռ առնել ինձ։ Լավ հիշեցեք խոսքս, Ուոթսն, այս անգամ մենք գործ ունենք արժանավոր հակառակորդի հետ։ Լոնդոնում ես պարտություն կրեցի։ Հույս ունենանք, որ Դևոնշիրում դուք կորցրածը ետ կբերեք։ Բայց և այնպես ինձ շատ է անհանգստացնում այս բանը։

― Ի՞նչը։

― Ձեր մեկնումը։ Շատ վատ գործ է, Ուոթսն։ Վատ ու վտանգավոր։ Եվ որքան շատ եմ մտածում այդ մասին, այնքան ավելի ու ավելի քիչ է դուր գալիս ինձ։ Ծիծաղեցե՛ք, բարեկամս, ծիծաղեցե՛ք, բայց ես շատ ուրախ կլինեմ, եթե դուք ողջ֊առողջ վերադառնաք Բեյքր֊ստրիտ։

Սըր Հենրի Բասկերվիլն ու դոկտոր Մորտիմերը իրենց բոլոր գործերն ավարտեցին նշանակված օրը, և մենք, ինչպես պայմանավորված էր, մեկնեցինք Դևոնշիր։ Ուղեկցելով ինձ կայարան՝ Շերլոկ Հոլմսը ամբողջ ճանապարհին ողջերթի ցուցմունքներ ու խորհուրդներ էր տալիս։

Ես ձեզ չեմ ասի, թե ում եմ կասկածում և ինչպիսի ենթադրություններ ունեմ, Ուոթսն, որպեսզի ձեզ մոտ կանխակալ կարծիք չստեղծվի, ― ասաց նա։ Ինձ մանրակրկիտ շարադրված փաստեր են հարկավոր, որոնք ես ինքս կհամադրեմ։

― Ի՞նչն է ձեզ հետաքրքրում, ― հարցրի ես։

― Այն ամենը, ինչ այս կամ այն կերպ առնչվում է այդ գործին, հատկապես երիտասարդ Բասկերվիլի և նրա հարևանների հարաբերությունները, իսկ եթե որևէ նոր բան իմանաք սըր Չարլզի մահվան մասին, ապա դա էլ նշեք։ Վերջին օրերի ընթացքում ես որոշ տեղեկություններ հավաքել եմ, բայց դժբախտաբար, արդյունքներով չեմ կարող պարծենալ։ Ինձ հաջողվեց պարզել միայն մի բան․ մերձավոր ժառանգորդը՝ միստր Ջեյմս Դեսմոնդը, իսկապես, հիանալի մարդ է՝ հույժ պատկառելի տարիքի, այնպես որ սրանք նրա դավերը չեն։ Կարծում եմ, որ մենք հետագայում կարող ենք վստահորեն չզբաղվել նրանով։ Ուրեմն, մնում են միայն այն մարդիկ, որոնք սըր Հենրիի անմիջական շրջապատն են ներկայացնում։

― Իսկ ավելի լավ չի՞ լինի միանգամից ազատվել Բերիմոռներ զույգից։

― Ո՛չ մի դեպքում։ Ավելի կոպիտ սխալ դժվար է թույլ տալ։ Եթե նրանք ոչնչում մեղավոր չեն, դա դաժան անարդարություն կլինի, իսկ եթե մեղավոր են, ապա հետո նրանց չես գտնի։ Ո՛չ, ո՛չ։ Թող այդպես էլ կասկածի տակ մնան։ Հետո, եթե չեմ սխալվում, այնտեղ մի ձիապան կա, երկու ֆերմեր, մեր բարեկամ դոկտոր Մորտիմերը, ըստ երևույթին, անբասիր ազնվության տեր մի մարդ, և նրա կինը, որի մասին մեզ ոչինչ հայտնի չէ։ Չմոռանաք նաև բնախույզ Սթեփլտոնին քրոջ հետ, որը, ինչպես ասում են, հույժ հմայիչ երիտասարդ կին է։ Հետո գալիս են միստր Ֆրեկլենդը Լեֆթեր֊հոլլից՝ նույնպես անծանոթ անձնավորություն է, և երկու֊երեք ուրիշ հարևաններ։ Ահա այն մարդիկ, որոնք պետք է գտնվեն ձեր հսկողության տակ։

― Կջանամ չխայտառակվել։

― Զենք վերցրե՞լ եք։

― Այո՛, կարծում եմ, այն ավելորդ չի լինի։

― Անկասկած։ Ատրճանակը պահեք ձեզ մոտ գիշեր֊ցերեկ՝ և ոչ մի վայրկյան չթուլացնելով զգոնությունը։

Մեր բարեկամներն արդեն հասցրել էին առաջին կարգի տոմսեր ձեռք բերել և կառամատույցում մեզ էին սպասում։

― Ո՛չ, ո՛չ մի նոր բան, ― ասաց դոկտոր Մորտիմերը, պատասխանելով բարեկամիս հարցին։ ― Կարող եմ միայն երդվել, որ վերջին երկու օրը մեզ չեն հետևել։ Մենք ամբողջ ժամանակ հիշում էինք այդ մասին, և մեր ուշադրությունից ոչ ոք չէր կարող վրիպել։

― Հուսով եմ, որ դուք այս օրերին անբաժան էիք։

― Այո, բացառությամբ երեկվանից։ Ինձ մոտ այդպես է ընդունված՝ քաղաք գալուն պես ամբողջ մի օր նվիրել հետաքրքրություններիս, և երեկ ես վիրաբուժական քոլեջի թանգարանում էի։

― Իսկ ես գնացի այգի՝ աչք ածելու զբոսնողներին, ― ասաց Բասկերվիլը։ ― Ամեն ինչ բարեհաջող անցավ։

― Այնուամենայնիվ, դա ձեր կողմից անխոհեմ քայլ է, ― խոժոռվելով ասաց Հոլմսը և գլուխն օրորեց։ Սըր Հենրի, ես ձեզ խնդրում եմ դուրս չգալ առանց ուղեկցորդի, այլապես փորձանքի կգաք։ Ձեր մյուս կոշիկը գտա՞ք։

― Ոչ սըր, այն անհետ կորավ։

― Ահա թե ի՜նչ։ Հետաքրքի՜ր է։ Դե, հաջողություն, ― ավելացրեց նա, երբ գնացքը շարժվեց։ ― Սըր Հենրի, հիշեցեք տարօրինակ ավանդության հրահանգները, որ դոկտոր Մորտիմերը կարդաց մեզ, և զգուշացեք գիշերով դուրս գալ տորֆային ճահիճները, երբ չար ուժերն են տեր ու տնօրինություն անում։

Ես դուրս նայեցի պատուհանից ու հեռվում նկատեցի Հոլմսի բարձր, նիհարավուն կերպարանքը։ Նա անշարժ կանգնած էր կառամատույցում և նայում էր հեռացող գնացքի ետևից։

Մենք շատ արագ էին ընթանում, և ես ինձ շատ լավ էի զգում։ Զննում էի իմ ուղեկիցներին և զվարճանում դոկտոր Մորտիմերի սպանիելով։ Երկու֊երեք ժամից հետո երկաթգծի երկայնքով ձգվող հողը մուգ շագանակագույնից փոխվեց կարմրի, աղյուսն իր տեղը զիջեց գրանիտին, իսկ ցանկապատված փարթամ մարգագետինները, ուր շեկ կովերը պոկոտում էին հյութալի խոտը, վկայում էին այն մասին, որ կլիման այս տեղերում, օդի խոնավությամբ հանդերձ, զգալիորեն ավելի լավ է, քան արևելքում։

Երիտասարդ Բասկերվիլը չէր հեռանում պատուհանից և ուրախ բացականչություններ էր արձակում հարազատ դևոնշիրյան բնանակարների տեսարանից։

― Ո՜ւր ասես, որ չեմ եղել այստեղից հեռանալուց հետո, դոկտոր Ուոթսն, ― ասաց նա։ ― Բայց և այնպես, այս վայրերը ոչ մեկի հետ չեմ համեմատի։

― Ցույց տվեք մեզ այնպիսի դևոնշիրցու, որ չի հիանում իր Դևոնշիրով։

― Այստեղ բանը միայն Դևոնշիրը չէ, այլև մարդիկ, որոնք բնակվում են այնտեղ, ― ասաց դոկտոր Մորտիմերը։ ― Միայն մի հայացքը մեր բարեկամի կլոր գանգին բավական է, որպեսզի հայտնաբերենք նրա կելտական ծագումը՝ իր խանդավառ ու բուռն զգացմունքներով հանդերձ։ Հանգուցյալ սըր Չարլզը գանգի միանգամայն հազվագյուտ կառուցվածք ուներ՝ կիսով չափ գալլական, կիսով չափ՝ իբերիական։ Սըր Հենրի, բայց ախր դուք, կարծեմ, մանկությունից չեք տեսել Բասկերվիլ֊հոլլը։

― Ես այն երբեք չեմ տեսել, որովհետև մենք ապրում էինք մի փոքրիկ քոթեջում, հարավային ծովափին։ Երբ հայրս մեռավ, ես տասներեքի մեջ էի և անմիջապես մեկնեցի Ամերիկայի մեր բարեկամների մոտ։ Այս տեղերը ինձ համար գրեթե նույնքան նոր են, որքան և դոկտոր Ուոթսնի, և ես պարզապես չեմ դիմանում, թե վերջապես ե՞րբ են երևալու տորֆային ճահիճները։

― Ահա թե ի՜նչ։ Այդ դեպքում ձեր ցանկությունը կատարված է, կարող եք հիանալ նրանցով, ասաց դոկտոր Մորտիմերը՝ ցույց տալով պատուհանից դուրս։

Հեռվում, արոտավայրերի կանաչ քառակուսիներից այն կողմ, ասես երազի ֆանտաստիկ տեսիլ, երևաց ատամնավոր գագաթով տրտում, գորշ մի բլուր։ Բասկերվիլը նայում էր շարունակ, և այդ ծարավ հայացքը խոսում էր այն մասին, թե նրա համար որքան շատ բան է նշանակում առաջին ծանոթությունը այն մռայլ երկրամասի հետ, որտեղ իրեն արյունակից մարդիկ իշխում էին այդքան երկար ժամանակ և իրենցից հետո այդքան խոր հետքեր են թողել։ Սպորտային կոստյումով և ակնհայտ ամերիկյան արտասանությամբ այդ երիտասարդը նստել էր կողքիս անհրապույր երկաթուղային վագոնում և, այնուամենայնիվ, նայելով նրա թուխ, արտահայտիչ դեմքին, ես նրա մեջ տեսնում էի այն անսանձ ու տիրական մարդկանց ճշմարիտ շառավղին։ Թավ հոնքերը, նուրբ ռունգերն ու մեծ֊մեծ խաժ աչքերը վկայում էին նրա հպարտության, խիզախության և ուժի մասին։ Եթե անհրապույր տորֆային ճահիճները մեզ դեմ առ դեմ կանգնեցնեն դժվարին ու վտանգավոր խնդրի հետ, ապա հանուն այդպիսի մարդու կարելի է շատ բան անել, որովհետև նա համարձակորեն քեզ հետ կկիսի ամեն մի վտանգ։

Գնացքը կանգ առավ փոքրիկ, խուլ մի կայարանում, և մենք դուրս եկանք վագոնից։ Ցածրիկ, սպիտակ ցանկապատի ետևում կանգնած էր երկու ամրակազմ ձիուկներ լծած կառքը։ Ըստ երևույթին մեր գալուստը այստեղ մեծ իրադարձություն էր, քանի որ թե՛ կայարանի պետը, թե՛ բեռնակիրները շրջապատեցին մեզ՝ առաջարկելով իրենց ծառայությունը։ Դա համակրելի գյուղական բնակավայր էր, բայց, ի զարմանս ինձ, կառամատույցի ելքի մոտ տեսա մուգ համազգեստով երկու զինվորի, որոնք կանգնած էին՝ հենված կարաբիններին և ակնապիշ նայում էին մեզ։ Կառապանը, անճոռնի մի տղա՝ սուր դեմքով, հանեց գլխարկը, ողջունելով սըր Հենրի Բասկերվիլին, և մի քանի րոպե հետո մենք արդեն սլանում էինք լայն սպիտակ ճանապարհով։ Նրա երկու կողմում տարածվում էին արոտավայրերի կանաչ լանջերը, սրածայր տանիքներով տնակները նայում էին խիտ սաղարթի միջից, բայց առջևում, այդ խաղաղ, արևով ողողված վայրերից այն կողմ, երեկոյան երկնքի հորիզոնում սևին տալով, նշմարվում էր չարագուշակ բլուրների սուր գագաթներով ընդհատվող տորֆային ճահիճների մռայլ գիծը։

Կառքը թեքվեց կողքի ճանապարհը, և մենք սկսեցինք վեր բարձրանալ խոր անվահետքերով։ Դրանք բացվել էին հարյուրամյակներ առաջ՝ բարձր թմբերի միջև, որոնց վրա աճել էին մսեղ ձիաձետն ու խոնավ մամուռը։ Բրոնզի փայլ արձակող ձարխոոտերն ու մոշի տերևները պսպղում էին մայր մտնող արևի ճառագայթներից։ Շարունակելով վերելքը, մենք անցանք քարե նեղ կամրջակով։ Աղմկոտ գետակն արագ թռչում էր գորշ գլաքարերի միջով, փրփուր թքելով նրանց երեսին։ Ե՛վ ճանապարհը, և՛ գետակը ոլորվում էին խիտ կաղնիներով ու սոճիներով ծածկված դաշտավայրով։

Ճամփի յուրաքանչյուր ոլորանում Բասկերվիլը հիացական բացականչություններ էր արձակում, հետաքրքրությամբ դիտելով շուրջը և անհամար հարցեր տեղալով մեր գլխին։ Նրա կարծիքով այստեղ ամեն ինչ հրաշալի էր, բայց ես չէի կարողանում ազատվել տխրությունից, որով համակել էին ինձ աշնան պարզորոշ հետքերը կրող արոտավայրերն ու բլրակները։ Դեղին տերևները թափվում էին ցած և, ճախրելով, գորգով ծածկում արահետները։ Մեր կառքի անիվների թխկթխկոցը կամաց֊կամաց մարեց, կորավ փտող խոտերի խիտ շերտում։ «Բնությունը թախծալի ընծաներ է նետում Բասկերվիլ֊հոլլի նոր տիրոջ ոտքերի տակ», ― մտածեցի ես։

― Նայե՜ք, ― հանկարծ բացականչեց դոկտոր Մորտիմերը։ ― Այդ ի՞նչ է։

Մեր առջև բարձրանում էր հավամրգի թփերով ծածկված թեք մի բլրակ՝ ի նշան տորֆային ճահիճների մոտիկության։ Այդ բլրակի գագաթին, ասես պատվանդանին կանգնած ձիու արձան, պարզ գծագրվում էր հրացանը պատրաստ պահած մի հեծյալ։ Նա դիտում էր ճանապարհը, որով մենք գնում էինք։

― Փերկինս, սա ի՞նչ է նշանակում, ― հարցրեց Դոկտոր Մորտիմերը։

Մեր կառապանը նստիքի վրա շրջվեց։

― Պրինսթաունի բանտից բանտարկյալ է փախել, սըր։ Ահա արդեն երրորդ օրն է, ինչ նրան փնտրում են։ Պահակներ են կարգել բոլոր ճանապարհներին, բոլոր կայարաններում, բայց առայժմ ապարդյուն։ Էստեղի ժողովուրդը շատ դժգոհ է դրանից, սըր։

― Ինչո՞ւ։ Չէ որ նրան, ով հետքը ցույց կտա, հինգ ֆունտ պարգև է սպասում։

― Էդ էդպես է, սըր, միայն թե հինգ ֆունտի վրա հույս դնելը զուր է, իսկ որ նա կոկորդդ կկտրի՝ էդ ավելի ստույգ է։ Էդպիսի մարդը ոչ մի բանի առաջ չի կանգնի, էդ հո մանր֊մունր գող չի։

― Իսկ ո՞վ է նա։

― Սելգենը, որը մարդ է սպանել Նոթինգհիլում։

Ես լավ էի հիշում Սելգենի գործը, որովհետև ժամանակին Շերլոկ Հոլմսը զբաղվել էր դրանով՝ հետաքրքրվելով այն դաժանությամբ, որով կատարվել էր սպանությունը, և աննպատակ գազանության կնիքով, որ հատուկ էր այդ հրեշի բոլոր գործողություններին։ Ոճրագործությունն այնքան հրեշավոր էր, որ դատավորների մոտ կասկած առաջացավ Սելգենի առողջ բանականության մասին, ուստի մահապատիժը փոխարինեցին բանտով։

Կառքը բարձրացավ բլրակի վրա, և մեր առջև փռվեցին տորֆային ճահիճների հսկայական տարածությունները՝ տեղ֊տեղ երևացող ժայռաբեկորների դոլմեններով^[3] ու քարե սյուներով։ Այնտեղից փչող սառը քամին թափանցեց մինչև մեր ոսկորները։ Այնտեղ, այդ ճահիճների մռայլ հարթության վրա, մարդակերպ սատանան վայրի գազանի պես պառկել էր իր որջում, սրտում փայփայելով ատելությունը մարդկանց հանդեպ, որոնք իրեն վտարել էին իրենց հասարակությունից։ Միայն այդ էր պակասում, որպեսզի խորացվեր այն մռայլությունը, որ թաքնված էր մեր առջև փռված լերկ անապատում, սրընթաց քամու և մթնող երկնքի մեջ։ Նույնիսկ Բասկերվիլը լռեց ու ավելի կիպ փաթաթվեց վերարկուով։

Արգավանդ վայրերը մնացին ետևում և մեզնից ցած։ Ետ նայեցինք՝ մայր մտնող արևի շողերը վազող առվակները վերածել էին ոսկե ժապավենների և վառվում էին հերկած հողի ակոսներում ու խիտ մացառուտներում։ Ճանապարհը, որ հսկայական գլաքարերով կտրում֊անցնում էր կարմրա֊ձիթագույն ոլորանները, դառնում էր ավելի ու ավելի լքված ու անհրապույր։ Ժամանակ առ ժամանակ մեր առջև հայտնվում էին քարե ցանկապատներով քոթեջներ, որոնց ժլատ ուրվագծերը նույնիսկ բաղեղը չէր մեղմացնում։ Իսկ հետո մեր աչքի առջև բացվեց խոր ափսեի նման հարթավայրը՝ դարեր շարունակ այնտեղ փոթորկվող քամուց արմատախիլ արված ու թեքված աղքատիկ կաղնիներով ու սոճիներով։ Ծառերից վեր բարձրանում էին երկու բարձր, նեղ աշտարակներ։ Մեր կառապանը մտրակով ցույց տվեց դրանք։

― Բասկերվիլ հոլլ, ― ասաց նա։

Կալվածքի տերը հասակով մեկ կանգնեց կառքում, այտերը կարմրեցին, աչքերը բռնկվեցին կրակով։ Մի քանի րոպեից մենք մոտեցանք զարդանախշ չուգունե դարպասներին՝ երկու մամռապատ սյուներով, որոնք պսակվում էին վարազների գլուխներով՝ Բասկերվիլների գերբով։ Դռնապանի քարե տնակը խարխուլ էր, մերկացած փայտամածով, բայց նրա առջևում բարձրանում էր մի նոր, դեռևս անավարտ շինություն՝ սըր Չարլզի հարավաֆրիկյան ոսկու առաջին արգասիքը։

Դարպասի ետևում երկշարք ձվում էին հին, բարձր ծառեր․ նրանց ճյուղերը մեր գլխավերևում միահյուսվել էին՝ կիսախավար կամար կապելով։ Անիվների թխկթխկոցը նորից սուզվեց տերևների խշրտոցի մեջ։ Բասկերվիլը ցնցվեց, դիտելով երկար, մութ ծառուղու բացվածքը, որի վերջում երևում էին տան խաբուսիկ ուրվագծերը։

― Դա այստե՞ղ է պատահել, ― կամացուք հարցրեց նա։

― Ո՛չ, ո՛չ, կարմրածառի ծառուղում։ Դա տան մյուս կողմում է։

Երիտասարդ ժառանգը մի մռայլ հայացք գցեց իր շուրջը։

― Ինձ բնավ չի զարմացնում, որ, ապրելով այստեղ, հորեղբայրս շարունակ սպասել է ինչ֊որ աղետի, ― ասաց նա։ ― Այստեղ ով ասես կհամակվի վախով։ Սպասեցեք, կես տարի չանցած ես այստեղ էլեկտրականություն կանցկացնեմ, և դուք չեք ճանաչի այս վայրերը։ Մուտքի մոտ կվառվեն Էդիսոնի ու Սվանի^[4] լապտերները՝ յուրաքանչյուրը հազար մոմանոց։

Ծառուղու ետևում բացվեց լայն սիգամարգը։ Շրջանցելով այն, մենք մոտեցանք տանը։ Աղջամուղջի մեջ ես նկատեցի միայն զանգվածեղ ճակատամասը և տեռասը։ Ամեն ինչ պատած էր բաղեղով, որից ազատ էին միայն պատուհանների խոռոչներն ու ձվաձև զինանշանները։ Երկու հինավուրց ատամավոր հրակնատներով աշտարակները վեր էին խոյանում շինության այդ մասի վրա։ Աջից ու ձախից դրանց միանում էին հետագայում կառուցված սև գրանիտե երկու թեևերը։ Բազմաթիվ պատուհաններից աղոտ լույսը ծորում էր, ընկնում սիգամարգի վրա, բարձր ծխնելույզներով սրածայր թեք տանիքին կանգնած էր սև ծխի սյունը։

― Բարի գալուստ, սըր Հենրի։ Բարի եք եկել Բասկերվիլ֊հոլլ։

Բարձրահասակ մի մարդ դուրս եկավ տեռասի ստվերից ու բացեց կառքի դռնակը։ Հոլլի լուսավորված դռնի մեջ երևաց մի կնոջ ուրվանակար։ Նա նույնպես մոտեցավ մեզ ու օգնեց տղամարդուն ճամպրուկները իջեցնելու։

― Սըր Հենրի, դուք չե՞ք առարկի, եթե ես ուղղակի տուն գնամ, ― ասաց դոկտոր Մորտիմերը։ ― Կինս ինձ է սպասում։

― Մնացեք մեզ հետ ճաշելու։

― Ոչ, իսկապես չեմ կարող։ Հավանաբար, շատ էլ գործեր կուտակված կլինեն։ Ես ինքս հաճույքով տունը ցույց կտայի ձեզ, բայց այդ բանը Բերիմոռը ինձանից լավ կանի․ նա հիանալի ուղեցույց է։ Ողջ եղեք։ Եվ հիշեցեք․ երբ էլ պետք լինեմ, գիշեր, թե ցերեկ, չքաշվեք մարդ ուղարկել իմ ետևից։

Անիվների ձայնը կամաց֊կամաց լռեց ծառուղու խորքում, ծանր դուռը փակվեց մեր ետևից։

Հոլլը, որտեղ մենք հայտնվեցինք, շատ գեղեցիկ էր՝ ընդարձակ, բարձր, ժամանակի ընթացքում սևացած կաղնե հաստ գերաններով։ Չուգունե ցանցավոր հինավուրց բուխարիկում ճարճատում ու թշշում էին փայտերը։ Երկար ճամփին արդեն մրսած, ես և սըր Բասկերվիլը ձեռքներս պարզեցինք կրակին։ Հետո սկսեցինք զննել հոլլի կաղնե երեսպատումը, բարձր, նեղ լուսամուտը՝ գունավոր ապակիներով, եղջերուների գլուխներն ու պատերի զինանշանները, որոնք աղոտ նշմարվում էին ջահի ոչ պայծառ լույսի տակ։

― Ես հենց այսպես էլ պատկերացնում էի այս ամենը, ― ասաց սըր Հենրին։ ― Իսկական տոհմական բույն, ճիշտ չէ՞։ Պատկերացրեք միայն, չէ՞ որ իմ նախնիները ապրել են այս տանը հինգ դարերի ընթացքում։ Հենց որ հիշում ես այդ մասին, ակամայից հանդիսավոր տրամադրության մեջ ես ընկնում։

Նրա թուխ դեմքը վառվում էր տղայական հիացմունքով։ Նա կանգնել էր ջահից ընկնող լույսի օղակում, իսկ երկար ստվերներն ընկել էին պատերին և սև վարագույրների պես թանձրացել նրա գլխին։

Բերիմոռը ճամպրուկները տարավ սենյակները և, վերադառնալով, հարգալից խոնարհվեց մեր առջև, ինչպես վայել էր լավ վարժեցված ծառային։ Նա անթերի արտաքին ուներ՝ բարձրահասակ, ներկայանալի, լայնատարած սև մորուքով, որ ընդգծում էր գունատ, բարետես դեմքը։

― Կհրամայեք ճաշը մատուցե՞լ, սըր։

― Իսկ պատրա՞ստ է։

― Մի քանի րոպեից, սըր։ Տաք ջուրը ձեր սենյակներում է։ Ես և կինս երջանիկ կլինենք, սըր Հենրի, սկզբնական շրջանում մնալ այստեղ, բայց երևի նոր կարգերի օրոք ձեզ մեծ հաստիք կպահանջվի։

― Ի՞նչ նոր կարգեր։

― Ուզում եմ ասել, որ սըր Չարլզը մենավոր կյանք էր վարում, և մենք երկուսով լիովին կարողանում էինք սպասարկել նրան, իսկ դուք, սըր, հավանաբար, ավելի ազատ կապրեք, և հարկ կլինի ամեն ինչ կարգավորել նորովի։

― Ուրեմն, դուք և ձեր կինը ուզում եք վերջնահաշի՞վ ստանալ։

― Եթե միայն դա ձեզ որևէ անհանգստություն չի պատճառի։

― Բայց չէ՞որ ձեր նախնիները մի քանի սերունդների ընթացքում ապրել են Բասկերվիլ֊հոլլում։ Ես ամենևին չէի ցանկանա իմ առաջին իսկ քայլերից խզել ընտանեկան հինավուրց կապերը։

Ես ծառայապետի գունատ դեմքին հուզմունքի հետքեր նկատեցի։

― Ինձ ու կնոջս համար դա նույնպես հեշտ չէ, սըր։ Բայց, ճիշտն ասած, մենք շատ կապված էինք սըր Չարլզին և մինչև հիմա ոչ մի կերպ չենք կարողանում ուշքի գալ նրա մահից հետո։ Մեզ համար ծանր է այստեղ մնալը։ Այլևս չենք կարող այնպես զգալ մեզ Բասկերցիլ֊հոլլում, ինչպես առաջ։

― Եվ ի՞նչ եք պատրաստվում անել։

― Ես հուսով եմ, սըր, որ մեզ կհաջողվի որևէ գործ ձեռնարկել։ Չէ որ սըր Չարլզը մեզ չի մոռացել իր առատաձեռնությամբ։ Իսկ այժմ թույլ տվեք ցույց տալ ձեր սենյակները։

Հնամենի հոլլի վերևում ճաղերով շրջափակված վերնասրահն էր, դեպի որը տանում էր երկկողմանի սանդուղքը։ Այդտեղից ամբողջ շենքի երկարությամբ ձգվում էին երկու երկար միջանցքներ, որոնց վրա բացվում էին բոլոր ննջասենյակները։ Իմը Բասկերվիլի հետ նույն թևում է, համարյա դուռը դռան։ Այդ սենյակներն ավելի ժամանակակից էին, քան տան կենտրոնական մասը, իսկ լուսավոր պաստառներն ու բազում վառվող մոմերը անմիջապես մեղմեցին այն ծանր տպավորությունը, որ ստեղծվել էր Բասկերվիլ֊հոլլ գալուն պես։

Սակայն ներքևի հարկում գտնվող ճաշասենյակն ապշեցրեց մեզ իր մռայլ տեսքով։ Դա երկարավուն մի սենյակ էր՝ տնտեսական սեղանի համար փայտամածով, մի աստիճանով բաժանված այն մասից, որտեղ պետք է նստեին ցածր կոչման անձինք։ Հեռավոր ծայրում մենեստրելների դասերն էին։ Մեր գլխավերևում սևին էին տալիս հսկայական գերանները, որոնց ետևում երևում էր ծխապատ առաստաղը։ Շատ հնարավոր է, որ բոցավառ ջահերը, հինավուրց քեֆերի գունեղ ու կատաղի զվարճությունները մեղմել էին այդ սենյակի մռայլությունը, բայց այժմ, երբ այդտեղ լուսամփոփավոր միակ լամպի տակ նստել էինք երկու ջենտլմեն՝ ամբողջովին սևեր հագած, նրանց ձայները հնչում էին խուլ, և տրամադրությունները մի փոքր ընկած էին։ Նախնիների երկար շարանը ամենատարբեր հագուստներով սկսաց Եղիսաբեթ թագուհու դարաշրջանի ազնվատոհմիկից և վերջացրաց ռեգենտության ժամանակների պճնամոլով, պատերից նայում էին մեզ՝ ճնշելով մեզ իրենց լռությամբ։ Սեղանի բոլոր խոսակցությունը կարծես չէր ստացվում, և ես թեթևություն զգացի, երբ, ճաշն ավարտելով, մենք անցանք բիլիարդանոց՝ ծխելու, որը լիովին ժամանակակից մի սենյակ էր։

― Ինչ ասեմ, իրադրությունը այնքան էլ ուրախալի չէ, ― ասաց սըր Հենրին։ ― Իհարկե, այս ամենին կարելի է համակերպվել, բայց ես ինձ հիմա այնքան էլ լավ չեմ զգում։ Զարմանալի չէ, որ հորեղբայրս նյարդայնացել է, մենակ ապրելով այսպիսի տանը։ Դե ինչ, եկեք առանձնանանք։ Գուցե առավոտյան մեզ այստեղ այնքան էլ թախծալի չթվա։

Քնելուց առաջ ես բացեցի վարագույրն ու նայեցի պատուհանից դուրս։ Պատուհանը նայում էր շքամուտքի առջևի սիգամարգին, որից այն կողմ, քամուց օրորվելով, տնքում էին բարձր ծառերը։ Արագասահ ամպերի լուսածերպից երևաց լուսինը։ Նրա սառը փայլի մեջ, ծառերից այն կողմ նշմարվեց ժայռերի անհավասար պատն ու մռայլ ճահիճների երկար շղթան։ Ես ծածկեցի վարագույրը, համոզվելով, որ Բասկերվիլ֊հոլլից ստացած իմ վերջին տպավորությունը ոչնչով չի հակասում առաջինին։

Բայց պարզվեց, որ դա վերջինը չէ։ Չնայած հոգնածությանս, այնուամենայնիվ չկարողացա քնել և, կողքից կողք շուռ գալով, իզուր ջանում էի քնել։ Ինչ֊որ տեղ հեռվում ժամացույցը զարկում էր յուրաքանչյուր տասնհինգ րոպեն մեկ, և այլևս ոչինչ չէր խախտում տանը թագավորող մեռյալ լռությունը։ Եվ հանկարծ խոր կեսգիշերին լսողությանս հասավ պարզորոշ մի ձայն, որի բնույթին կասկածել չէր կարելի։ Դա հեկեկանք էր, խլացած, ջղաձիգ հեծկլտոցները մի կնոջ, որի սիրտը վշտից կտոր֊կտոր էր լինում։ Ես մի փոքր բարձրացա մահճակալից և սկսեցի լարված լսել։ Լացը գալիս էր մոտիկից, տան ներսից։ Ես սպասեցի մի կես ժամ, ամբողջ էությամբ ուշադրություն դարձաց, բայց այլևս ոչինչ չլսեցի, բացի ժամացույցի զարկերից ու պատերին փաթաթված բաղեղի շրշյունից։

Առավոտի թարմ հրապույրը մեր հիշողությունից ջնջեց այն ճնշող տպավորությունը, որ մնացել էր երկուսիս մեջ Բասկերվիլ֊հոլլի հետ ծանոթությունից հետո։ Երբ սըր Հենրիի հետ նստեցինք նախաճաշելու, արևի պայծառ լույսը արդեն ներս էր հորդում գունավոր զինանշաններ ունեցող նեղ ապակիների միջից, հատակին երփներանգ բծեր նետելով։ Մուգ կաղնե շրջակարերը բրոնզի փայլ էին արձակում, և այժմ մեզ համար դժվար էր պատկերացնել, որ ընդամենը նախորդ երեկոյան այս սենյակը այնպիսի տրտմությամբ համակեց մեզ։

― Այստեղ տունը մեղք չունի, հավանաբար, մենք ինքներս ենք ամեն ինչում մեղավոր, ― ասաց բարոնետը։ ― Հոգնել էինք ճանապարհից, սառել, ահա և ամեն ինչ մռայլ լույսով էր երևում։ Իսկ գիշերվա ընթացքում հանգստացանք, մեզ հիանալի ենք զգում, և շուրջներս նույնպես ուրախ է։

― Սակայն չպետք է ամեն ինչ մեր տրամադրությանը վերագրել, ― պատասխանեցի ես։ ― Ասացեք, օրինակ, մի՞թե դուք գիշերը ինչ֊որ մեկի լացի ձայնը չլսեցիք, ըստ իս՝ կանացի լացի ձայն։

― Գիտեք, ես նույնպես ինչ֊որ նման բան զգացի նիրհի մեջ։ Երկար ականջ էի դնում, հետո որոշեցի, որ դա երազում էր։

― Ոչ, ես ամեն ինչ պարզ լսեցի և համոզված եմ, որ կին էր լաց լինում։

― Հարկավոր է իսկույն խոսել Բերիմոռի հետ։

Նա զանգով կանչեց ծառայապետին և դիմեց նրան բացատրության համար։ Ինձ թվաց, թե Բերիմոռի գունատ դեմքն ավելի գունատվեց, երբ լսեց տիրոջ հարցը։

― Տանը ընդամենը երկու կին կա, սըր Հենրի, ― պատասխանեց Բերիմոռը։ ― Մեկը աման լվացողն է, որը քնում է մյուս թևում, երկրորդը՝ իմ կինն է, բայց հավատացնում եմ ձեզ, որ նա լաց չի եղել։

Եվ այնուամենայնիվ նա մեզ ճիշտ չասաց, որովհետև նախաճաշից հետո, միջանցքում, պայծառ լույսի տակ ես դեմ առ դեմ հանդիպեցի միսիս Բերիմոռին։ Դա բարձրահասակ, իրեն շատ հանգիստ պահող մի կին էր՝ դեմքի խոշոր գծերով ու խիստ սեղմած շրթունքներով։ Սակայն կարմիր, ուռած կոպերով աչքերը մատնեցին նրան։ Ուրեմն, հենց նա էլ գիշերը լաց էր եղել, իսկ եթե այդպես է, ամուսինը չէր կարող այդ մասին չիմանալ։ Եվ այնուամենայնիվ չվախեցավ, որ իրեն կարող էին մերկացնել ատի մեջ։ Ինչո՞ւ։ Եվ ինչո՞ւ էր կինը այդպես դառնորեն հեկեկում։

Ինչ֊որ խորհրդավոր ու մռայլ բան էր զգացվում այդ գունատ, բարետես, սևամորուք մարդու մեջ։ Նա առաջինն է հայտնաբերել սըր Չարլզի դիակը և ծերունի Բասկերվիլի մահվան հանգամանքները մեզ հայտնի էին միայն նրա խոսքերից։ Մի՞թե մենք Բերիմոռին էինք տեսել կառքի մեջ Ռիջենթ֊ստրիտում։ Համենայն դեպս, մորուքը ճիշտ այդպիսին էր։ Կառապանը խոսում էր միջահասակ մարդու մասին, բայց այդ տպավորությունը կարող էր սխալ լինել։ Ինչպե՞ս իմանալ ճշմարտությունը։ Ամենից առաջ պետք է, իհարկե, տեսնել Գրիմպենի փոստային գրասենյակի պետին ու իմանալ, թե արդյոք մեր հեռագիրը հանձնվե՞լ է Բերիմոռին անձամբ։ Ամեն դեպքում ես գոնե մի բան կունենամ հաղորդելու Շերլոկ Հոլմսին։

Սըր Հենրին նախաճաշից հետո զբաղվեց իր գործարար թղթերով, և ես լիովին կարող էի տնօրինել ժամանակս։ Չորս մղոն անցնելով ճահիճների երկայնքով ձգվող բարեկարգ ճամփով, ես դուրս եկա փոքրիկ, խղճուկ գյուղակի մոտ, որտեղ ամենից առաջ աչքի էին ընկնում մյուսներից ավելի հաստատուն երկու շինություն՝ հյուրանոցն ու դոկտոր Մորտիմերի տունը։ Փոստային գրասենյակի պետը, որ նաև տեղի խանութպանն էր, հիշեց մեր հեռագիրը։

― Իհարկե, սըր, ― ասաց նա, ― ես այն հասցրի միստր Բերիմոռին, ինչպես և պատվիրված էր։

― Իսկ ո՞վ տարավ։

― Տղաս։ Ջեյմս, դու հո հեռագիրը հասցրի՞ր Բասկերվիլ֊հոլլ, միստր Բերիմոռին։

― Այո, հայրիկ։

― Եվ հանձնեցիր անձամբ իրե՞ն, ― հարցրի ես։

― Ոչ, միստր Բերիմոռը ձեղնահարկում էր, և ես հեռագիրը տվեցի նրա կնոջը, իսկ նա խոստացավ իսկույն հանձնել նրան։

― Իսկ իրեն՝ միստր Բերիմոռին տեսա՞ր։

― Չէ, սըր, ախր ասում եմ, որ նա ձեղնահարկում էր։

― Ի՞նչ գիտես որտեղ էր, եթե ինքդ չես տեսել։

― Դե կինը պետք է որ իմանար, թե որտեղ է նա, գրգռված ասաց փոստապետը։ ― Չէ՞ որ հեռագիրը հանձնված է։ Իսկ եթե որևէ սխալ է տեղի ունեցել, թող միստր Բերիմոռն ինքը բողոքի։

Հարցումները շարունակել անիմաստ էր, բայց ինձ համար պարզվեց, որ Հոլմսի խորամանկ հնարքը ոչ մի բանի չհասցրեց, և մենք այդպես էլ չենք իմանա՝ Բերիմոռը մեկնե՞լ է Լոնդոն, թե ոչ։ Ասենք թե մեկնել է։ Ասենք թե վերջինն է սըր Չարլզին կենդանի տեսել, առաջինն է հետևել ժառանգորդին, հենց որ նա վերադարձել է Անգլիա։ Սրանից ի՞նչ է հետևում․ արդյոք Բերիմոռը գործում է ինչ֊որ մեկի դրդմա՞մբ, թե անձնական նենգ պլաններ ունի։ Ի՞նչ իմաստ ունի Բասկերվիլներին հետապնդելը։ Հիշեցի լրագրերից կտրտված բառերով կազմված տարօրինակ նախազգուշացումը։ Մի՞թե դա Բերիմոռի գործն է։ Իսկ գուցե դա ուղարկված է մեկ ուրիշի կողմից, որը ցանկանում է խանգարել նրան։ Այս ամենի միակ ճշմարտանման բացատրությունը տվեց սըր Հենրին, ասելով, որ եթե հաջողվի Բասկերվիլներին հեռու պահել տոհմական կալվածքից, ապա Բերիմոռ ամուսիններն իրենց անհոգ գոյությունը կպահպանեն մինչև կյանքների վերջը։ Բայց մի՞թե դա ինչ֊որ չափով արդարացնում է այն խոր ու նուրբ դավադրությունը, որն անտանելի ցանցով պարուրում է երիտասարդ բարոնետին։ Հոլմսն ինքը խոստովանեց, որ իր բոլոր սենսացիոն հետաքննությունների մեջ այս գործը ամենախճողվածն է ու բարդը։

Վերադառնալով ամայի, կիսամութ ճամփով, ես աղոթում էի աստծուն, որ բարեկամս որքան կարելի է շուտ ազատվի և, այստեղ գալով, ինձնից վերցնի այս ծանր պարտականությունը։

Իմ մտածմունքները հանկարծ ընդհատվեցին ետևից եկող արագ քայլերի ձայնից։ Ինչ֊որ մեկը կանչեց ինձ անունով։ Ես շրջվեցի՝ սպասելով տեսնել դոկտոր Մորտիմերին, բայց, ի զարմանս իմ, ետևիցս շտապում էր մի ոչ բարձրահասակ, նիհարավուն, շիկահեր մարդ՝ մոտ երեսսունհինգ֊քառասուն տարեկան, մաքուր սափրված, փոքր֊ինչ թթված դեմքով և նեղ ու երկարավուն կզակով։ Նա հագել էր գորշ կոստյում, գլխին ուներ ծղոտե գլխարկ։ Ուսից կախված էր բուսաբանական թիթեղյա մի արկղիկ, իսկ ձեռքին ուներ կոթավոր կանաչ ցանց՝ թիթեռ բռնելու համար։

― Ներեցեք համարձակությանս, դոկտոր Ուոթսն, ― դեռևս շունչը ետ չբերած՝ խոսեց անծանոթը։ ― Մենք այստեղ անմիջական ժողովուրդ ենք ու չենք սպասում պաշտոնական ծանոթության։ Դուք, գուցե, լսել եք իմ մասին մեր ընդհանուր բարեկամ դոկտոր Մորտիմերից։ Ես Սթեփլտոնն եմ Մերիփիթ֊հաուսից։

― Ձեզ դժվար չէ ճանաչել արկղիկից ու ցանցից, ― ասացի ես, քանի որ ինձ հայտնի էր, որ միստր Սթեփլտոնը բնսխույզ է։ ― Բայց դուք ինչպե՞ս գլխի ընկաք, թե ես ով եմ։

― Ես նստած էի Մորտիմերի մոտ և նա իր ընդունարանի պատուհանից ցույց տվեց ձեզ, երբ դուք անցաք մեր մոտից։ Մենք նույն կողմն ենք գնում, և ես որոշեցի հասնել ձեզ ու անձամբ ներկայանալ։ Հուսով եմ, որ սըր Հենրին այնքան էլ չի հոգնել երկար ճամբորդությունից հետո։

― Ոչ, շնորհակալ եմ, նա իրեն լավ է զգում։

― Մենք բոլորս վախենում էինք, որ սըր Չարլզի ցավալի մահից հետո նոր բարոնետը չի ցանկանա ապրել այստեղ։ Դժվար է ունևոր մարդուց պահանջել, որ նա իրեն ողջ֊ողջ թաղի այսպիսի խուլ վայրում, բայց ինքներդ էլ հասկանում եք, թե որքան կարևոր է նրա ներկայությունը մեր ամբողջ շրջանի համար։ Ես կարծում եմ, որ այդ պատմությունը սըր Հենրիին սնահավատ վախ չի՞ ներշնչել։

― Ոչ, չեմ կարծում։

― Դուք, իհարկե, գիտեք ավանդությունը հրեշավոր շան մասին, որն իբր թե հետապնդում է Բասկերվիլների տոհմին։

― Այո, գիտեմ։

― Ի՜նչ աստիճանի սնահավատ ժողովուրդ են այստեղի ֆերմերները։ Պարզապես ապշեցուցիչ է։ Ախր նրանք բոլորը համարյա պատրաստ են երդվել, որ ճահիճներում տեսել են այդ հրեշին։ Սթեփլտոնը խոսում էր ժպտալով, բայց ես նրա աչքերում կարդացի, որ նա շատ ավելի լուրջ է վերաբերվում իր խոսքերին։ ― Ավանդությունն ամբողջովին տիրել էր սըր Չարլզի երևակայությանը, և հենց դա էլ հասցրեց ողբերգական վախճանի։

― Ի՞նչ կերպ։

― Երբ մարդու նյարդերն այդպես լարված են, ամեն մի շան հայտնվելը կարող է կործանարար ազդեցություն ունենալ նրա հիվանդ սրտի վրա։ Ինձ թվում է, որ այդ երեկո սըր Չարլզը իսկապես նման մի բան էր տեսել կարմրածառերի ծառուղում։ Ես շատ էի սիրում ծերունուն և, իմանալով նրա հիվանդության մասին, սպասում էի որևէ դժբախտության։

― Որտեղի՞ց գիտեիք, որ նրա սիրտը հիվանդ է։

― Իմ բարեկամ Մորտիմերից։

― Հետևաբար, կարծում եք, որ սըր Չարլզի վրա հարձակվել է ինչ֊որ շուն, և նա մեռել է վախի՞ց։

― Գուցե դուք ավելի ստո՞ւյգ տեղեկություններ ունեք։

― Ոչ, ես դեռ որոշակի եզրակացության չեմ հանգել։

― Իսկ միստր Շերլոկ Հո՞լմսը։

Մի պահ շունչս բռնվեց այդ խոսքերից, բայց խոսակցիս հանգիստ դեմքն ու անդրդվելի հայացքն ասում էին, որ նա չէր էլ մտածում իր հարցով ինձ հանկարծակիի բերել։

― Դոկտոր Ուոթսն, ինչո՞ւ ձևացնենք, թե իբր մենք ձեզ չենք ճանաչում, ― ասաց նա։ ― Հռչակավոր խուզարկուի մասին լուրերը մեր կողմերն էլ են հասել, իսկ մի՞թե դուք կարող եք փառաբանել նրան, ինքներդ մնալով ստվերում։ Մորտիմերը չժխտեց, որ դուք հենց այն դոկտոր Ուոթսնն եք։ Իսկ եթե դուք հայտնվել եք այստեղ, նշանակում է միստր Շերլոկ Հոլմսը հետաքրքրվել է այս գործով, և ինձ համար, իհարկե, ցանկալի է իմանալ նրա տեսակետը։

― Ավա՜ղ, ես ձեր հարցին չեմ կարող պատասխանել։

― Այդ դեպքում թույլ տվեք հարցնել․ արդյոք նա պատիվ չի՞ անի մեզ իր այցելությամբ։

― Հիմա նա չի կարող հեռանալ Լոնդոնից․ ուրիշ գործեր ունի։

― Ի՜նչ ցավալի է։ Նա կարող էր լույս սփռել այն բանի վրա, ինչը բոլորի համար մթությամբ է պարուրված։ Բայց դուք էլ հետաքննություն եք վարում, դոկտոր Ուոթսն, և եթե ես ի վիճակի եմ ինչ֊որ բանով աջակցել ձեզ, տնօրինեցեք ինչպես կամենաք։ Ինձ համար բավական կլիներ ձեր միայն մի ակնարկը, թե ում եք կասկածում, ինչպես եք մտադիր սկսել գործը, ու, թերևս, հենց հիմա ես արդեն կարող էի օգնել ձեզ խորհրդով կամ տեղեկությամբ։

― Հավատացնում եմ, ես պարզապես հյուր եմ եկել բարեկամիս՝ սըր Հենրիին, և ոչ մի օգնություն հարկավոր չէ ինձ։

― Հրաշալի՜ է, ― բացականչեց Սթեփլտոնը։ ― Դուք շատ ճիշտ եք վարվում․ ամենից առաջ զգուշություն։ Ես լիովին արժանի էի այդպիսի շշպռանքի իմ աներեսության համար և խոստանում եմ այլևս այդ հարցը չշոշափել։

Մենք մոտեցանք այն տեղին, ուր ճանապարհից աջ սկսվում էր նեղ ժապավենով ճահիճներում ոլորվող խոտածածկ արահետը։ Ձախից բարձրանում էր թեք, գլաքարերով պատած բլուրը, որտեղ հին ժամանակներում գրանիտ էին մշակում։ Այդ բլրի մեզ դարձած կողմը մի ուղղաձիգ զառիթափ էր՝ ծածկված խիտ հավամրգով ու մոշով։ Հեռվում, հորիզոնի վրա, բարձրանում էին գորշ ծխի քուլաները։

Այս արահետով Մերիփիթ֊հաուսը այնքան էլ հեռու չէ, ― ասաց Սթեփլտոնը։ ― Մի ժամ ժամանակ զոհաբերեք և ես հաճույքով ձեզ կներկայացնեմ քրոջս։

Մի պահ մտածեցի, որ ես պետք է սըր Հենրիի մոտ լինեմ, բայց հետո հիշեցի նրա սեղանին կիտված հաշիվներն ու թղթերը։ Այդտեղ ես նրան ոչնչով չէի կարող օգնել։ Իսկ Հոլմսը խնդրեց ծանոթանալ Բասկերվիլլ֊հոլլի հարևանությամբ ապրող մարդկանց հետ։ Ես ընդունեցի Սթեփլտոնի հրավերը, և մենք թեքվեցինք աջ։

― Հիանալի տեղեր են, ― ասաց նա՝ նայելով կանաչ բլուրների ալիքաձև գծին, բլուրներ, որոնց վրա լեռնակոհակների պես վեր էին խոյանում գրանիտե թմբերի ֆանտաստիկ շարքերը։ ― Այս ճահիճները երբեք ձեզ չեն ձանձրացնի։ Իսկ որքա՜ն գաղտնիքներ են թաքցնում՝ անսահման, ամայի, հանելուկային։

― Դուք լա՞վ գիտեք այս ճահիճները։

― Ախր ես ընդամենը երկրորդ տարին եմ այստեղ։ Տեղացի հնաբնակները, թերևս, ինձ նորեկ անվանեն։ Մենք տեղափոխվեցինք այստեղ սըր Չարլզի գալուց անմիջապես հետո, բայց ես, իմ կոչման համաձայն, արդեն հետազոտել եմ ամեն մի անկյուն։ Համարձակվում եմ ասել, որ այժմ քիչ կան այնպիսի մարդիկ, որ ինձանից լավ իմանան տորֆային ճահիճները։

― Իսկ մի՞թե դա այդքան դժվար գործ է։

― Շատ դժվար։ Ահա, օրինակ, նայեցեք այն հարթավայրին՝ տեղ֊տեղ վեր բարձրացող քմահաճ բլուրներով։ Ձեր կարծիքով, ինչո՞վ է դա նշանավոր։

― Նրա վրայով հարմար է քառատրոփ արշավել։

― Ձեր փոխարեն ամեն մեկն էլ այդպես կասեր, մինչդեռ այդ սխալը շատերի մահվան պատճառ է հանդիսացել։ Տեսնո՞ւմ եք, թե որքան վառ կանաչ բացատներ կան այնտեղ։

― Այո, հավանաբար, դրանք այն տեղերն են, որտեղ հողն ավելի լավ է։

Սթեփլտոնը ծիծաղեց։

― Ձեր արջևում հսկայական Գրիմպենյան ճահճուտն է, ― ասաց նա։ ― Բավական է մարդ կամ կենդանի ընկնի այդ ճահճուտը՝ մի անզգույշ քայլ, և ամեն ինչ վերջացած է։ Ես հենց երեկ տեսա, թե ինչպես մեկի պոնին ընկել էր այնտեղ, և, իհարկե, զոհվեց։ Նրա գլուխը երկար ժամանակ բարձրանում էր ճահճուտի վրա, նա անդադար ձգում էր պարանոցը՝ ջանալով դուրս պրծնել, բայց վերջ ի վերջո ճահիճը խեղճին ներս քաշեց։ Այնտեղ նույնիսկ երաշտի ժամանակ վտանգավոր է գնալ, իսկ աշնանային անձրևներից հետո դա լրիվ կործարանար տեղ է։ Եվ այնուամենայնիվ, ես շատ անգամներ եմ հասել Գրիմպենյան ճահճուտի հենց կենտրոն ու անվնաս վերադարձել։ Նայեցեք, ևս մի դժբախտ պոնի։

Կանաչ ճահճուտում թավալվում ու զարկվում էր ինչ֊որ մութ բան։ Հետո մացառների վրա ուրվագծվեց տանջալիորեն ձգված մի պարանոց, և ահավոր խրխինջը տարածվեց ճահիճներում։ Սարսափից քարացա, բայց իմ ուղեկիցը, ըստ երևույթին, ավելի ամուր նյարդեր ուներ։

― Վերջացավ, ― ասաց նա։ ― Ներծծեց։ Երկրորդը երկու օրում միայն իմ աչքի առջև։ Իսկ էլի քանիսն են զոհվել։ Նրանք ինչպես որ հայտնվում են այնտեղ երաշտի ժամանակ, այդպես էլ մնում են մինչև աշուն։ Եվ հաճախ ոչնչանում են։ Այո, Գրիմպեսյան ճահճուտը սարսափելի տեղ է։

― Եվ դուք այնուամենայնիվ հասնո՞ւմ եք այնտեղ։

― Այո, այնտեղ երկու֊երեք արահետ կա, որոնցով ճարպիկ մարդը կարող է անցնել։ Ես գտել եմ դրանք։

― Բայց ինչո՞ւ եք այդպիսի վտանգավոր տեղ գնում։

― Այ, տեսնում եք հեռվում ահա այն բլուրները։ Դրանք իսկական կղզյակներ են անանց ճահճուտում, որը քիչ֊քիչ շրջապատել է նրանց բոլոր կողմերից։ Կարողանաք հասնել այնտեղ, և ինչպիսի՜ հազվագյուտ բույսեր, ի՜նչ թիթեռներ կգտնեք։

― Դե ինչ, երբևէ կփորձեմ։

Սթոփլտոնը զարմանքով նայեց ինձ։

― Ի սեր աստծո, հանեք ձեր գլխից այդ միտքը, ― ասաց նա։ ― Ձեր մահը կծանրանա իմ խղճի վրա։ Ետ վերադառնալ չեք կարող, հավատացեք ինձ։ Ես ինքս էլ համարձակվում եմ այնտեղ գնալ, որովհետև նշանների բարդ սիստեմ ունեմ։

― Սպասեցե՛ք, ― բացականչեցի ես։ ― Այդ ի՞նչ է։

Ոչ բարձր, երկարաձիգ ու անասելի թախծոտ մի ոռնոց տարածվեց ճահիճների վրա։ Օդը լցվեց դրանով, բայց որտեղից էր գալիս՝ անհնար էր որոշել։ Սկսվելով իբրև անլսելի տնքոց, այդ ձայնը հետզհետե փոխվում էր խուլ ոռնոցի ու նորից ցածրանում մինչև սրտաճմլիկ հեծեծանքը։ Սթեփլտոնը մի տեսակ տարօրինակ նայեց ինձ։

― Խորհրդավոր տեղեր են, այս ճահիճները, ― ասաց նա։

― Այդ ի՞նչ էր։

― Ֆերմերներն ասում են, որ Բասկերվիլների շունն է այդպես ոռնում, երբ փնտրում է իր զոհին։ Ես առաջ էլ էի լսել այդ ոռնոցը, բայց այսօր մի տեսակ շատ բարձր էր։

Վախից սառելով՝ ես նայեցի ընդարձակ, դեպի հորիզոն ձգվող հարթավայրը, որ ծածկված էր կանաչ ճիմերով։ Ո՛չ խշշոց, ո՛չ կյանքի ամենաչնչին նշան, միայն երկու ագռավ բարձր կռավում էին՝ նստած մեր ետևի քարե սյունին։

― Դուք հո կրթված մարդ եք, ձեզ չի կարելի խաբել այդպիսի անհեթեթություններով, ― ասացի ես։ ― Ինչպե՞ս եք բացատրում այդ ոռնոցը։

― Ճահճուտը երբեմն խիստ տարօրինակ ձայներ է արձակում։ Ո՛չ այն է տիղմն է նստում, ո՛չ այն է ջուրն է բարձրանում վերև, ո՛չ այն է էլի ինչ֊որ բան, ո՞վ է հասկանում։

― Ո՛չ, ո՛չ։ Դա կենդանի արարածի ձայն էր։

― Գուցե։ Դուք երբևէ լսե՞լ եք, թե ինչպես է ճչում ջրցուլը։

― Ոչ, չի պատահել։

― Այժմ Անգլիայում այդ թռչունը խիստ հազվադեպ է պատահում, ըստ էության համարյա վերացել է, բայց այսպիսի ճահճուտներում ամեն ինչ հնարավոր է։ Ես բնավ չէի զարմանա, եթե պարզվեր, որ մենք լսեցինք այդ տեսակի վերջին ներկյացուցիչներից մեկի ձայնը։

― Կյանքումս ավելի տարօրինակ ու ահավոր ձայն չեմ լսել։

― Ինչ ասել կուզի, խորհրդավոր վայրեր են։ Նայեցեք այն բլրին։ Ձեր կարծիքով այդ ի՞նչ է։

Թեք լանջը ծածկված էր կարծես գորշ քարերի օղակներով։ Ես հաշվեցի մոտ քսան հատ։

― Ի՞նչ են դրանք։ Փարախնե՞ր։

― Ո՛չ, դրանք մեր հարգելի նախապապերի կացարաններն են։ Նախապատմական մարդը խիտ բնակեցրել է տորֆային ճահիճները, և քանի որ նրանցից հետո այստեղ ոչ ոք չի ապրել, ապա այս աղջ տնային հարմարությունը մնացել է անվնաս ու անձեռնմխելի։ Միայն տանիքներն են հանված։ Ցանկության դեպքում կարելի է գալ այստեղ և տեսնել օջախն ու մահիճը։

― Ախր, դա ամբողջ մի քաղաք է։ Իսկ ե՞րբ է այն բնակելի եղել։

― Նեոլիթյան մարդու^[5] օրոք, ճշգրիտ ժամանակաշրջանը չի որոշված։

― Իսկ ինչո՞վ է զբաղվում այդ մարդը։

― Հոտեր էր արածացնում, հենց այստեղ, լանջերին, իսկ երբ քարե կացինն սկսեց իր տեղը զիջել բրոնզե լախտին, սովորեց անագ մշակել։ Տեսնո՞ւմ եք ահա այն խանդակը հանդիպակաց բլրի վրա։ Այդ նրա աշխատանքի հետքերն են։ Այո, դոկտոր Ուոթսն, դուք շատ հետաքրքիր բաներ կգտնեք մեր ճահիճներում։ Ա՛խ, ներեցեք, խնդրեմ։ Սա, հավանորեն, Cyclopides է։

Մեր մոտով թռավ֊անցավ մի փոքրիկ թիթեռնիկ, և Ստեփլտոնը ապշեցուցիչ արագությամբ ու ճարպկությամբ նետվեց նրա ետևից։ Ես սարսափով նկատեցի, որ թիթեռնիկը սլացավ ուղիղ դեպի ճահճուտը, բայց իմ նոր ծանոթը, ասես ոչինչ չէր պատահել, ցատկում էր մի թմբից մյուսն ու թափահարում էր կանաչ ցանցորսիկը։ Գորշ կոստյումն ու պոռթկուն շարժումները նրան ինչ֊որ վիթխարի թիթեռի տեսք էին տալիս։ Ես կանգնել ու նայում էի նրան հիացմունքի ու վախի խառը զգացումով․ ինձ շարունակ թվում էր, որ ահա նա ուր որ է կսայթաքի ու կթաղվի դավաճան ճահճուտը։ Հանկարծ իմ ետևում լսվեցին ինչ֊որ մեկի քայլերը։ Ես շրջվեցի ու համարյա կողքիս տեսա մի կնոջ։ Նա հայտնվեց այն կողմից, ուր ծուխ էր երևում, ցույց տալով Մերիփիթ֊հաուսի մոտիկությունը։ Բայց ավելի շուտ նրան նկատել չէի կարող, քանզի արահետը, որով նա գալիս էր, իջնում էր ներքև։

Ես կասկած չունեի, որ դա միսս Սթեփլտոնն է, քանի որ դժվար թե այս կողմերում ուրիշ կանայք պատահեին։ Բացի դրանից, նրա մասին ինձ ասել էին որպես գեղեցկուհու, իսկ արահետով եկող կինը իսկապես ապշեցնում էր իր անսովոր գեղեցկությամբ։ Քրոջ ու եղբոր միջև ավելի մեծ տարբերություն դժվար էր պատկերացնել։ Եղբայրը մոխրագույն աչքերով դժգույն շիկահեր էր, քույրը՝ նրբագեղ, բարեկազմ, բարձրահասկ մի թխահեր։ Այդպիսի կրակոտ թխահեր կանանց Անգլիայում չէի պատահել։ Նրա նուրբ, հպարտ դիմագծերը այնքան կանոնավոր էին, որ դեմքը կարող էր անկենդան թվալ, եթե չլինեին արտահայտիչ բերանն ու հրաշալի տամուկ աչքերի սուր հայացքը։ Իդեալական կազմվածքը, շքեղ հագուստը՝ որքա՜ն տարօրինակ էր այդպիսի էակին տեսնել տորֆային ճահիճների մեջ ոլորվող ամայի արահետի վրա։ Երբ ես շրջվեցի, այդ կնոջ հայցացքն ուղղված էր Ստեփլտոնի վրա, բայց նա իսկույն արագացրեց քայլերն ու մոտեցավ ինձ։ Ես բարձրացրի գլխարկս, արդեն պատրաստվելով բացատրել իմ ներկայությունն այստեղ, երբ հանկարծ նրա խոսքերն իմ միտքը ուղղեցին բոլորովին ուրիշ կողմ։

― Հեռացե՛ք այստեղից, ― ասաց նա, ― անմիջապես մեկնեք Լոնդոն։

Ի պատասխան ես միայն շշմած հայացքս հառեցի նրան։ Նա փայլեցրեց աչքերն ու անհամբերությամբ ոտքով դոփեց։

― Ինչո՞ւ մեկնեմ, ― հարցրի ես։

― Բացատրություն մի պահանջեք։ ― Նա խոսում էր կամաց, արագ ու փոքր֊ինչ ղատասում էր։ ― Աստծո սիրույն, լսեցեք ինձ։ Մեկնեցե՛ք, և որպեսզի այլևս ձեր ոտքն այստեղ չդիպչի։

― Բայց ես նոր եմ միայն եկել։

― Աստվա՜ իմ, ― բացականչեց նա, ― մի՞թե չեք հասկանում, որ ես ձեր բարին եմ ցանկանում։ Մեկնեցեք Լոնդոն։ Այսօր ևեթ։ Ձեզ այստեղ մնալ չի կարելի։ Ս՜֊ս։ Եղբայրս գալիս է։ Ոչ մի խոսք չասեք նրան․․․ Բարի եղեք, պոկեք ինձ համար ահա այն խոլորձը։ Այստեղ մեզ մոտ շատ խոլորձ կա, բայց դուք մի փոքր ուշացել եք, աշնան դեմ նրանք սկսում են թառամել, և այստեղի բնությունը կորցնում է իր գեղեցկությունը։

Սթեփլտոնը թողեց թիթեռնիկի հետապնդումը և մոտեցավ մեզ՝ ամբողջովին կարմրատակած ու շնչակտուր։

― Ա՜խ, այդ դո՞ւ ես, Բերիլ, ― ասաց նա, և ես այդ ողջյունի մեջ մի առանձին ջերմություն զգացի։

― Այդ ինչպե՜ս ես տաքացել, Ջեկ։

― Այո, ես ընկա մի հրաշալի Cyclopides֊ի ետևից։ Ուշ աշնանն այստեղ դրանց հաճախ չես պատահի։ Բայց ափսոս, չկարողացա բռնել։

Նա խոսում էր հանգիստ֊անփույթ տոնով, միաժամանակ իր մոխրագույն մանրիկ աչքերը քրոջից դարձնում ինձ վրա։

― Դուք, կարծես, արդեն ծանոթացե՞լ եք։

― Այո, ես սըր Հենրիին ասում էի, որ հիմա արդեն ուշ է մեր ճահիճների գեղեցկությամբ հիանալ՝ խոլորձները թոշնում են։

― Ի՞նչ։ Ինչ ես կարծում, ո՞վ է կանգնած քո առջև։

― Սըր Հենրի Բասկերվիլը։

― Ո՛չ, ո՛չ, ― ասացի ես, ― ուրիշի տիտղոսով ինձ մի մեծարեք։ Ես ընդամենը սըր Հենրիի բարեկամն եմ, դոկտոր Ուոթսնը։

Սրտնեղության կարմիրը պատեց նրա արտահայտիչ դեմքը։

― Ուրեմն, մենք խոսում էինք առանց իրար հասկանալու, ― ասաց նա։

― Այո, այնքան էլ շատ ժամանակ չունեիք խոսելու, ― նկատեց Սթեփլտոնը՝ շարունակելով քննախույզ նայել քրոջը։

― Ես դոկտոր Ուոթսնին մեր հարևանի տեղը դրեցի, ― ասաց կինը։ ― Իսկ նրա համար, երևի, բոլորովին միևնույն է՝ ծաղկում են հիմա խոլորձները, թե ոչ։ Բայց դուք, այդուհանդերձ, կանցնե՞ք մեզ մոտ՝ Մերիփիթ֊հաուս։

Մի քանի րոպեից մենք մոտեցանք մռայլ տեսքով մի ֆերմայի, որը, հավանաբար, հեռավոր ժամանակներում ծառայել էր որևէ ունևոր անասնապահի համար իբրև կացարան, իսկ հետո վերակառուցվել էր ավելի ժամանակակից ոճով։ Ֆերման շրջապատում էր փոքրիկ պարտեզը․ ծառերը այդտեղ, ինչպես և ճահիճներում, ցածրիկ էին, վտիտ։ Լքվածություն ու տխրություն էր համակում մարդու։ Դուռը բացող ծառան սազական էր տանը՝ ծեր, ամբողջովին կնճռապատ, դեղնած սերթուկով։ Սակայն սենյակները զարմացրին ինձ իրենց չափերով ու նրբագեղ կահավորությամբ․ վերջինս, երևի, պետք էր վերագրել տիրուհու ճաշակին։ Պատուհանից նայեցի անծայրածիր, գրանիտե գլաքարերով լցված ճահիճներին, որոնք ձգվում էին մինչև հեռվում հազիվ նշմարվող հորիզոնի գիծը, ու մտածեցի․ «Ի՞նչն է այս կրթված մարդուն ու նրա գեղեցկուհի քրոջը բերել այս խուլ վայրերը»։

― Բնակության համար տարօրինակ տեղ ենք ընտրել, այնպես չէ՞, ― ասաց Սթեփլտոնը՝ ասես պատասխանելով իմ մտքերին։ ― Բայց և այնպես, այստեղ մեզ համար լավ է, այնպես չէ՞, Բերիլ։

― Այո, շատ լավ է, ― պատասխանեց նա, բայց նրա խոսքերը մի տեսակ անհամոզիչ հնչեցին։

― Ես դպրոց ունեի հյուսիսային կոմսություններից մեկում, ― ասաց Սթեփլտոնը։ ― Իմ խառնվածքի մարդու համար այդպիսի աշխատանքը չորուցամաք է, անհետաքրքիր, բայց ինձ հրապուրում էր երիտասարդության հետ սերտ մոտիկությունը։ Ինչպչսի՜ երջանկություն է որևէ բան տալ նրանց քեզանից, քո գաղափարներից, տեսնել, թե աչքիդ առաջ ինչպես են ձևավորվում պատանի մտքերը։ Բայց ճակատագիրը շուռ եկավ մեր դեմ։ Դպրոցում համաճարակ բռնկվեց․ երեք տղա մահացան։ Մեզ այնպես էլ չհաջողվեց այդ հարվածից հետո գործը շտկել, իմ կապիտալի մեծ մասը անվերադարձ կորավ։ Բայց և այնպես, եթե բաժանված չլինեի իմ թանկագին երեխաներից, կուրախանայի այդ անհաջողությամբ, քանզի բուսաբանության ու կենդանաբանության նկատմամբ ինձ պես մոլություն ունեցող մարդն այստեղ աշխատանքի անսպառ աղբյուր ունի։ Հետո, քույրս էլ բնության պակաս սիրահար չէ։ Դոկտոր Ուոթսն, այս խոստովանության մեղավորը ինքներդ եք․ ո՞վ էր ձեզ ասում այդպիսի տխուր հայացք հառել մեր ճահիճներին։

― Այո, չեմ ժխտում, ինձ իսկապես թվում է, որ այստեղ ապրելը ձանձրալի է ոչ այնքան ձեզ, որքան ձեր քրոջ համար։

― Ոչ, ես չեմ ձանձրանում, ― արագ պատասխանեց քույրը։

― Մենք զբաղված ենք գիտական աշխատանքով, ունենք մեծ գրադարան ու շատ հետաքրքիր հարևաններ։ Դոկտոր Մորտիմերը իր բնագավառում շատ կարդացած մարդ է, դժբախտ սըր Չարլզը՝ նույնպես հիանալի զրուցակից։ Մենք նրա հետ շատ մտերիմ էինք, և ես նույնիսկ չեմ կարող ասել, թե այդ կորուստը որքան ծանր է մեզ համար։ Իսկ ի՞նչ կասեք, եթե ես այսօր այցելեմ սըր Հենրիին։ Դա նրան չի՞ խանգարի։

― Ես համոզված եմ, որ նա շատ ուրախ կլինի ծանոթանալ ձեզ հետ։

― Այդ դեպքում բարի եղեք նախազգուշացնել նրան։ Գուցե մեզ հաջողվի օգնել նրան սկզբնական շրջանում, քանի դեռ չի հարմարվել նոր տեղին․․․ Իսկ հիմա, դոկտոր Ուոթսն, եկեք վերև բարձրանանք, ես ձեզ ցույց կտամ իմ թեփաթևավորների հավաքածուն։ Համարձակվում եմ ասել, որ Անգլիայի այս մասում դուք ավելի ամբողջական հավաքածու չեք գտնի։ Իսկ երբ վերջացնենք, նախաճաշն էլ պատրաստ կլինի։

Բայց ես շտապում էի հովանավորյալիս՝ սըր Հենրիի մոտ։ Մռայլ ճահիճները, դժբախտ պոնիի վախճանը, հանելուկային ոռնոցը, որն ինչ֊որ կապի մեջ էր մտնում Բասկերվիլների տոհմում գոյություն ունեցող մռայլ ավանդության հետ․ այդ ամենը տխրությամբ էր համակել ինձ։ Իսկ այդ շատ թե քիչ անորոշ տպավորություններին ավելացան նաև միսս Սթեփլտոնի միանգամայն պարզորոշ խոսքերը, որոնք այնպիսի համոզիչ վստահությամբ ասվեցին, որ ես չէի կարող կասկածել դրանց լրջությանն ու խորությանը։ Ես հրաժարվեցի նախաճաշի համառ հրավերքներից և նույն արահետով ուղևորվեցի տուն։

Սակայն, բացի այդ արահետից, այստեղ, ըստ երևույթին, կար և մի ուրիշ, ավելի կարճ ուղի, քանզի դեռ ճամփա չէի ընկել, երբ իմ առջև տեսա միսս Սթեփլտոնին։ Այտերի վառվող կարմրությունը ավելի մեծ հմայք էր տալիս նրան։ Նա նստած էր ճամփեզրի քարին՝ ծանր շնչելով ու ձեռքը կրծքին սեղմած։

― Ես ուզում էի հասնել ձեզ, դոկտոր Ուոթսն, և ամբողջ ճանապարհը վազել եմ, ― խոսեց նա։ ― Չհասցրի նույնիսկ գլխարկս դնել։ Ես չեմ ուշանա, թե չէ եղբայրս կարող է նկատել իմ բացակայությունը։ Ուզում եմ միայն ներողություն խնդրել իմ հիմար սխալի համար․ չէ՞ որ ես ձեզ սըր Հենրիի տեղը դրեցի։ Խնդրում եմ մոռանաք այն ամենը, ինչ ասացի։ Դա ոչ մի կապ չունի ձեզ հետ։

― Ինչպե՞ս կարող եմ մոռանալ, միսս Սթեփլտոն։ Իմ բարեկամ սըր Հենրիի ճակատագիրը շատ է հետաքրքրում ինձ։ Ասացեք, ինչո՞ւ էիք այդպես պնդում, որ նա մեկնի Լոնդոն։

― Կանացի քմահաճույք, դոկտոր Ուոթսն։ Երբ մենք ավելի մոտիկից ծանոթանանք, դուք կհամոզվեք, որ ես միշտ չէ, որ կարող եմ բացատրել իմ խոսքերն ու արարքները։

― Ո՛չ, ո՛չ։ Ես հիշում եմ, թե ինչ հուզված ձայն ունեիք, հիշում եմ ձեր աչքերը։ Միսս Սթեփլտոն, անկեղծ եղեք ինձ հետ, խնդրում եմ։ Հենց որ ես հայտնվեցի այստեղ, իսկույն զգացի, որ շուրջս ինչ֊որ ուրվականներ են հավաքվում։ Կարծես քայլում ես Գրիմպենյան ճահճուտի վրայով․ ուր որ է կթաղվես այդ կանաչ մարգագետիններից մեկի մեջ, և ոչ ոք քեզ չի օգնի այնտեղից դուրս գալու։ Բացատրեցեք, թե ի՞նչ էիք ակնարկում, և ես ձեր նախազգուշացումը կհաղորդեմ սըր Հենրիին։

Անվճռականության ստվեր անցավ միսս Սթեփլտոնի դեմքի վրայով, բայց, մի վայրկայն էլ չանցած, նրա հայացքը նորից խստացավ, և նա պատասխանեց․

― Դուք իմ խոսքերին չափազանց մեծ նշանակություն եք տալիս, դոկտոր Ուոթսն։ Սըր Չարլզի մահը ցնցել է ինձ ու եղբորս։ Մենք հաճախ էինք հանդիպում հանգուցյալի հետ, որովհետև նրա սիրած զբոսանքը ահա այս արահետով էր, որը տանում է դեպի մեր տուն։ Բասկերվիլների տոհմի վրա ծանրացած անեծքի ավանդությունը տանջում էր սըր Չարլզին, և երբ աղետը պայթեց, ես հասկացա, որ նրա երկյուղները հիմնավոր էին։ Այժմ ինձ շատ է անհանգստացնում սըր Չարլզի ժառանգի գալուստը, և ես հարկ եմ համարում նախազգուշացնել այն վտանգի մասին, որ սպառնում է նրան։ Ահա և բոլորը, ուրիշ ոչինչ չեմ ուզում ասել։

― Բայց ձեր կարծիքով, ո՞րն է այդ վտանգը։

― Դուք գիտե՞ք շան ավանդությունը։

― Ես այդ անմտությանը չեմ հավատում։

― Իսկ ես հավատում եմ։ Եթե դուք թեկուզ որևէ ազդեցություն ունեք սըր Հենրիի վրա, տարեք նրան այստեղից։ Սա ճակատագրական վայր է Բասկերվիլների համար։ Աշխարհը մեծ է։ Ինչո՞ւ պետք է սըր Հենրին ապրի հենց այստեղ, ուր նրան վտանգ է սպառնում։

― Ահա հենց դրա համար էլ նա որոշել է ապրել այստեղ։ Այդպես է նրա բնավորությունը, և եթե դուք ավելի պարզ չարտահայտվեք, դժվար թե ինձ հաջողվի տանել նրան այստեղից։

― Ես ձեզ ավելի որոշակի տեղեկություններ տալ չեմ կարող, քանի որ այդպիսիք չունեմ։

― Այդ դեպքում, միսս Սթեփլտոն, թույլ տվեք ևս մեկ հարց տալ ձեզ։ Եթե դա այն ամենն է, ինչ պետք է ասեիք ինձ, ուրեմն, ինչո՞ւ էիք վախենում, որ հանկարծ ձեր եղբայրը կարող է լսել ձեզ։ Ըստ իս, այստեղ չկա մի այնպիսի բան, որ կարող էր դուր չգալ նրան կամ մեկ ուրիշին։

― Եղբայրս շատ է ուզում, որ Բասկերվիլ֊հոլլը չամայանա, դա կվնասի աղքատ մարդկանց, որոնք ապրում են այստեղ՝ ճահիճներում։ Նա սաստիկ կբարկանա ինձ վրա, եթե իմանա, որ ես որևէ կերպ ձգտում եմ ազդել սըր Հենրիի վրա։ Բայց ես կատարեցի իմ պարտքը և այլևս ոչ մի խոսք չեմ ասի։ Իսկ հիմա ես պետք է գնամ, թե չէ նա կնկատի իմ բացակայությունը և կկասկածի, որ խոսել եմ ձեզ հետ։ Մնաք բարով։

Նա շուռ եկավ ու շուտով անհետացավ գլաքարերի մեջ, իսկ ես, համակված ինչ֊որ անորոշ վախով, քայլերս ուղղեցի դեպի Բասկերվիլ֊հոլլ։

Սկսած այսօրվանից ես դեպքերի ընթացքը կշարադրեմ միստր Շերլոկ Հոլմսին ուղղված իմ նամակներով, որոնք այժմ դրված են առջևս, սեղանի վրա։ Դրանք պահպանվել են ամբողջությամբ, եթե չհաշվենք մի կորած թերթը, և իմ բոլոր մտքերն ու կասկածները կհաղորդեն ավելի ճշգրիտ, քան կարող էի անել ինքս՝ հույս դնելով միայն հիշողությանս վրա, չնայած այնտեղից դեռ չեն ջնջվել այն օրերի ողբերգական դեպքերը։

Բասկերվիլ֊հոլլ, 13 հոկտեմբերի

Թանկգին Հոլմս․

Իմ նախորդ նամակներից ու հեռագրերից դուք գիտեք այն ամենը, ինչ տեղի է ունեցել վերջին ժամանակներս աշխարհի այս ամենախուլ անկյունում։ Ինչքան երկար ես ապրում այստեղ, այնքան ավելի ու ավելի է հոգուդ մեջ ներծծվում այս ճահիճների, այս անծայրածիր տարածությունների վհատությունը, որոնք, սակայն, զուրկ չեն ինչ֊որ մռայլ հմայքից։ Հերիք է ոտք դնես այստեղ, և զգում ես, որ ժամանակակից Անգլիան մնաց ետևում, իսկ նրա փոխարեն տեսնում ես շուրջդ նախապատմական մարդու կացարանի ու աշխատանքի հետքերը միայն։ Այդ վաղուց անհետացած ցեղը հիշեցնում է իրեն ամենուրեք․ ահա նրա քարանձավները, ահա գերեզմանները, ահա վիթխարի քարաբեկորները, որոնք մնացել են այնտեղ, ուր, հավանաբար, եղել են նրա կռատները։ Դիտելով պարզ գործիքներով փորված բլրալանջերը, որտեղ մթին են տալիս այդ քարանձավները, մոռանում ես, թե որ դարում ես ապրում, և եթե հանկարծ դրանցից մեկի ցածրիկ կամարի տակ հայտնվեր գազանի մորթի հագած մազոտ մի արարած և աղեղի մեջ դներ կայծքարի սայրով նետը, կզգայիք, որ նրա ներկայությունն այդտեղ ավելի տեղին է, քան ձերը։ Ամենատարօրինակն այն է, որ այդ մարդիկ այսպես խիտ բնակեցրել են այս անբերի տեղերը։ Ես երկրաբան չեմ, բայց, ըստ իս, դա բոլորովին էլ ռազմատենչ ցեղ չի եղել, այլ ավելի շուտ ճնշված ցեղ, որը բավարարվել է նրանով, ինչից ուրիշները հրաժարվել են։

Սակայն այս ամենը ոչ մի կապ չունի իմ այստեղ գալու հետ և, հավանաբար, բոլորովին հետաքրքիր չէ այնպիսի հույժ պրակտիկ մարդուն, որպիսին դուք եք։ Ես մինչև հիմա չեմ կարող մոռանալ ձեր անտարբերությունը այն հարցին՝ արև՞ն է երկրի շուրջը պտտվում, թե՝ երկիրը արևի։ Ուրեմն, եկեք անցնենք այն փաստերին, որոնք անմիջական կապ ունեն սըր Հենրի Բասկերվիլի հետ։

Վերջին մի քանի օրերը դուք ինձանից ոչ մի լուր չեք ստացել այն պարզ պատճառով, որ ես պատմելու բան չունեի։ Բայց հետո տեղի ունեցավ մի տարօրինակ դեպք, որի մասին ձեզ կզեկուցեմ իր ժամանակին, իսկ այժմ քննենք մեր գործի համար կարևոր նշանակություն ունեցող մի շարք այլ հանգամանքներ։ Այդ հանգամանքներից մեկը, հույժ էական, չնայած ես իմ նամակներում համարյա չեմ հիշատակել նրա մասին, ճահիճներում թաքնվող տաժանակիր աքսորականն է։ Բոլոր հիմքերը կան ենթադրելու, որ նա հեռացել է այս տեղերից՝ հուրախություն միայնակ ֆերմաների բնակիչների։ Նրա փախուստից անցել է երկու շաբաթ, և այդ ժամանակից նրա մասին ձեն֊ձուն չկա։ Դժվար է պատկերացնել, որ մարդ այսքան ժամանակ կարող է ապրել ճահիճներում։ Ճիշտ է, թաքնվելու տեղ կա․ քարանձավներից յուրաքանչյուրը կարող էր ապաստան ծառայել նրան։ Բայց ախր առանց սնունդի չես կարող ապրել, եթե միայն ոչխարներ չբռնես ու չմորթես։ Չէ, աքսորականն անշուշտ հեռացել է այս վայրերից, ուստի հեռավոր ֆերմաների բնակիչներն այժմ հանգիստ են քնում։

Մենք՝ Բասկերվիլ֊հոլլում ապրող չորս առողջ, ուժեղ տղամարդիկս, հարկ եղած դեպքում կարող ենք պաշտպանել մեզ, բայց խոստովանում եմ՝ Սթեփլտոնների մասին մտածելիս, ես անհանգստանում եմ։ Մոտ հարևաններ չունեն, այնպես որ չեն կարող հույս դնել որևէ մեկի օգնության վրա։ Աղախինը, ծեր ծառան, քույրն ու եղբայրը, վերջինս, հավանաբար, շատ էլ ուժեղ մարդ չէ, ահա և Մերիփիթ֊հաուսի բոլոր բնակիչները։ Նրանք լրիվ անօգնական կլինեն այդ նոթինգհիլյան մարդասպանի ձեռքում, եթե նա թափանցի նրանց տուն։ Մենք սըր Հենրիի հետ շատ էինք անհանգստանում նրանց համար և նույնիսկ ուզում էինք, որ ձիապան Փերկինսը գիշերի Մերիփիթ֊հաուսում, բայց Սթեփլտոնը այդ մասին լսել անգամ չուզեց։

Բանն այն է, որ մեր բարեկամ բարոնետն սկսում է խիստ հետաքրքրություն ցուցաբերել իր գեղեցկուհի հարևանուհու նկատմամբ։ Ասենք, դա զարմանալի էլ չէ, որովհետև նա կենդանի, գործարար մարդ է, ձանձրանում է այդպիսի խուլ վայրում, իսկ Բերիլը, պետք է խոստովանել, հմայիչ ու գեղեցիկ կին է։ Նրա մեջ ինչ֊որ էկզոտիկ կրակոտություն կա, ի հակաադրություն իր սառնարյուն ու բոլորովին անկիրք եղբոր։ Միաժամանակ Սթեփլտոնի մեջ զգացվում է թաքնված մի կրակ։ Դատելով ամեն ինչից, նա քրոջ վրա մեծ ազդոցություն ունի․ ես շատ անգամներ եմ որսացել նրա այն հայացքները, որ նա խոսակցության ժամանակ նետում է եղբոր վրա, կարծես սպասելով իր խոսքերի հավանությանը։ Ուզում եմ հավատալ, որ նրանք հաշտ են իրար հետ։ Աչքերի այդպիսի չոր փայլը և բարակ, սեղմված շրթունքները հաճախ խոսում են հաստատակամ, գուցե նաև դաժան բնավորության մասին։ Համենայն դեպս, այդ բնագետը հետաքրքիր տիպ է, և դուք անպատճառ կհետաքրքրվեք նրանով։

Հենց նույն օրը նա այցի եկավ սըր Հենրիին, իսկ հաջորդ առավոտյան մեզ տարավ այնտեղ, ուր տեղի էր ունեցել անառակ Հուգոյի հետ կախված դեպքը։ Մենք մի քանի մղոն մտանք ճահիճների խորքը ու հայտնվեցինք ոչ մեծ մի դաշտում, այնքան մռայլ, որ հենց ինքնին կարող էր նպաստել նման լեգենդի ստեղծմանը։ Փշրվող քարե սյուների միջև ընկած նեղ անցուղին մեզ դուրս բերեց ճահճուտով ծածակված մի բաց մարգագետնիկ։ Նրա մեջտեղում ընկած էին վերևից նեղացող և ինչ֊որ հրեշի վիթխարի փտած ժանիքներ հիշեցնող երկու հսկայական քարեր։ Այստեղ ամեն ինչ ճշտորեն համընկնում էր այն տեսարանի նկարագրությանը, ուր խաղացվել է այդ վաղեմի ողբերգությունը։ Սըր Հենրին հետաքրքրությամբ շուրջն էր նայում ու մի գլուխ հարցնում Սթեփլտոնին՝ մի՞թե նա հավատում է մարդկային գործերում գերբնական ուժերի միջամտությանը։ Նրա տոնն անփույթ էր, բայց, ըստ երևույթին, շատ լուրջ էր վերաբերվում այդ ամենին։ Սթեփլտոնը պատասխանում էր զուսպ, շատ բան թերասելով ու պարզապես խնայելով երիտասարդ բարոնետին։ Նա մեզ պատմեց մի քանի նմանօրինակ դեպքեր, երբ ընտանիքները սերնդեսերունդ իրնց վրա զգում էին ինչ֊որ չար ուժերի ազդեցությունը, և բոլոր այդ պատմություններից հետո մեզ մոտ այն տպավորությունն ստեղծվեծ, որ Սթեփլտոնը այստեղի շատ բնակիչների հետ միասին հավատում է Բասկերվիլների շան ավանդությանը։

Վերադարձի ճամփին մտանք Մերիփիթ֊հաուս՝ նախաճաշելու։ Հենց այդ ժամանակ էլ սըր Հենրին ծանոթացավ միսս Սթեփլտոնի հետ։ Առաջին իսկ հանդիպումից նա հրապուրվեց նրանով, և հազիվ թե ես սխալված լինեմ, եթե ասեմ, որ այդ զգացմունքը փոխադարձ է։ Երբ տուն էինք վերադառնում, նա մի գլուխ նրա մասին էր խոսում, և այդ պահից համարյա օր չի անցնում, որ մենք չհանդիպենք Սթեփլտոններին։ Այսօր նրանք մեզ մոտ են ճաշում, իսկ սըր Հենրին արդեն խսում է եկող շաբաթ նրանց այցելելու մասին։

Թվում է, թե Սթեփլտոնը քրոջ համար ավելի լավ ամուսին երազել իսկ չէր կարող, և, այնուամենայնիվ, ես շատ անգամներ եմ նկատել, որ նա խոժոռվում է, երբ սըր Հենրին ուշադրություն է դարձնում քրոջը։ Ըստ երևույթին, Սթեփլտոնը շատ է կապված Բերիլին, և նրա համար տխուր կլինի մենակ, բայց ախր դա եսասիրության գագաթնակետն է՝ արգելք լինել այդպիսի փայլուն միությանը։ Եվ այնուամենայնիվ, փաստը մնում է փաստ․ Սթեփլտոնը պարզապես չի ուզում, որ այդ մտերմությունը փոխվի սիրո, և, ինչպես նկատել եմ, ամեն կերպ աշխատում է նրանց առանձին չթողնել։ Ի դեպ, եթե գործը բարդանա նաև սիրավեպով, ապա ձեր ցուցումը՝ աչք չհեռացնել սըր Հենրիից, համարյա անիրագործելի կդառնա։ Իսկ եթե ես խստորեն հետևեմ ինձ տրված ցուցումին, մտածեցեք, թե ինչպես կխարխլի իմ հեղինակությունն այստեղ։

Օրերս, ավելի ճիշտ հինգշաբթի օրը, մեզ մոտ նախաճաշում էր դոկտոր Մորտիմերը։ Նա գերեզմանաթմբի պեղումներ էր կատարում Երկար ցածրադաշտում։ Նախապատմական մարդու գանգ է գտել այնտեղ, որը աննկարագրելի ցնծություն է պատճառում նրան։ Իր գործի մեկ ուրիշ այդպիսի էնտուզիաստ երևի չգտնես։ Նախաճաշից հետո հայտնվեցին Սթեփլտոնները, և, սըր Հենրիի խնդրանքով, դոկտորը մեզ բոլորիս առաջնորդեց կարմրածառի ծառուղին, ցույց տալու, թե ամեն ինչ ինչպես էր եղել այն ճակատագրական գիշերը։ Այդ ծառուղին երկար է, կիսամութ, երկու կողմից համատարած պարսպի պես ձգվում են խուզված կարմրածառերն ու ճիմի նեղ շերտերը։ Նրա հեռավոր ծայրում գտնվում է կիսաքանդ տաղավարը։ Հենց մեջտեղում ճահիճ տանող դռնակն է, որի մոտ ծերուկ Բասկերվիլը թափ է տվել սիգարի մոխիրը։ Դռնակը փայտից է, սպիտակ ներկված ու փակված սողնակով, նրա ետևում փռված են անսահման ճահիճները։ Հիշեցի ձեր տեսությունը այստեղ կատարված ողբերգության առիթով ու փորձեցի պատկերացնել, թե այդ բոլորն ինչպես է եղել։ Դռնակի մոտ կանգնած, Բասկերվիլը տեսել է ինչ֊որ բան, որը մոտենում էր ճահիճների կողմից և այնպես է վախեցել, որ գլուխը կորցրել է, սկսել է վազել ու վազել է այնքան, որ ուժասպառությունից ու սարսափից ցած է ընկել։ Նա վազել է երկար, մութ ծառուղով։ Բայց ո՞վ է նրան փախուստի մատնել։ Ճահիճների կողմից եկող որևէ գա՞մփռ, թե ոըրվականային մի շուն՝ վիթխարի, սև, անմռունչ։ Իսկ գուցե դա մարդկայի՞ն ձեռքի գործ է։ Գուցե գունատ, զգուշավոր Բերիմոռն ավելի շատ բան գիտե, քան ասում է։ Մշուշ ու լիակատար անորոշություն։ Եվ, այնուամենայնիվ, այդ ամենի ետևում աննահանջ ստվերի պես կանգնած է ոճրագործությունը։

Վերջին անգամ, ձեզ գրելուց ի վեր, ինձ հաջողվեց ծանոթանալ մեր հարևաններից ևս մեկի՝ միստր Ֆրեկլենդի հետ, որն ապրում է մեզնից հարավ չորս մղոնի վրա, Լեֆտեր֊հոլլում։ Դա մի ծերունի է, ալեհեր, կարմրադեմ ու շատ մաղձոտ։ Միստր Ֆրեկլենդը ցնորված է բրիտանական օրենսդրության հարցում և ամբողջ մի կարողություն տվել է քամուն ամեն տեսակ դատերի վրա։ Նա դատվում է բացառապես հանուն իր հաճույքի՝ հանդես գալով մեկ հայցվորի, մեկ պատասխանողի դերում, իսկ այդպիսի զվարճությունները, ինչպես գիտեք, էժան չեն նստում։ Հանկարծ նրա խելքին կփչի արգելել երթևեկությունն իր տիրույթի մոտով՝ թող ծխական խորհուրդն ապացուցի, որ դա ճիշտ չէ։ Հետո սեփական ձեռքով կջարդի ինչ֊որ մեկի դռնակն ու կասի, որ այդտեղ դարեր շարունակ ճանապարհ է եղել, թող տերը դատի տա նրան ուրիշի սահմանները խախտելու համար։ Նա անգիր գիտե հնագույն համայնքի իրավունքը և իր գիտելիքները կիրառում է մի դեպքում հարևան Ֆերվորսի գյուղակի շահերից ելնելով, մյուս դեպքում ի վնաս նրա։ Այնպես որ գյուղակի բնակիչները փոխնփոխ մեկ ցնծությամբ տանում են նրան փողոցներով, մեկ հանձնում սիմվոլիկ հրկիզման։ Ասում են, իբր, հիմա միստր Ֆրեկլենդի ձեռքին յոթ դատ կա, որոնք, ամենայն հավանականությամբ, կկլանեն նրա կարողության մնացորդները, և նա, այդպիսով, զրկվելով իր խայթից, կդառնա լիովին անվնաս, խաղաղ մի ծերուկ։ Մյուս բոլոր դեպքերում նա մեղմ, բարեհոգի մարդ է, և ես նրա մասին հիշատակում եմ լոկ այն պատճառով, որ դուք պահանջում եք մեր բոլոր հարևանների նկարագրությունը։

Այժմ միստր Ֆրեկլենդը իր համար մի շատ տարօրինակ զբաղմունք է գտել։ Լինելով սիրող֊աստղագետ և ունենալով հրաշալի մի հեռադիտակ՝ նա օրերով պառկում է իր տան տանիքին և դիտում ճահիճները՝ հուսալով գտնել փախած աքսորականին։ Եթե միստր Ֆրեկլենդն իր անսպառ եռանդն օգտագործեր միայն դրա վրա, ապա ամեն ինչ հիանալի կլիներ, սակայն լուրեր են պտտվում, որ նա իբր պատրաստվում է պատասխանատվության կանչել դոկտոր Մորտիմերին, որն ինչ֊որ գերեզման է քանդել՝ առանց մոտ ազգականների համաձայնության։ Ինչպես կռահում եք, խոսքը վերաբերում է նեոլիթյան մարդու գանգին, որ հայտնաբերված է Երկար ցածրադաշտի գերեզմանաթմբի պեղումների ժամանակ։ Այո, միստր Ֆրեկլենդը որոշ բազմազանություն է մտցնում մեր կյանքում, իսկ այժմ դա մեզ համար խիստ անհրաժեշտ է։

Այժմ, հաղորդելով ձեզ այս ամենը, ինչ կարելի էր՝ փախած աքսորականի, Սթեփլտոնների, դոկտոր Մորտիմերի ու միստր Ֆրեկլենդի մասին Լեֆտեր֊հոլլից, ես կանցնեմ ամենակարևոր կետին ու կպատմեմ Բերիմոռների մասին, մասնավորապես այն տարօրինակ դեպքերի, որոնք կատարվեցին այս գիշեր։

Սկսեմ Լոնդոնից ուղարկած ձեր հեռագրից, որով պետք է համոզվեինք, թե այդ օրը Բերիմոռը տանն էր եղել։ Դուք արդեն գիտեք փոստապետի հետ իմ զրույցի մասին, որից պարզվեց, որ մեր ստուգումը ոչ մի արդյունք չտվեց և մենք այնպես էլ չստացանք մեզ անհրաժեշտ տեղեկությունները։

Ես սըր Հենրիին պատմեցի իմ անհաջողության մասին, և նա, իրեն հատուկ անմիջականությամբ, անմիջապես կանչեց Բերիմոռին ու հարցրեց հեռագրի մասին։ Բերիմոռն ասաց, որ հեռագիրն ստացվել է։

― Տղան հեռագիրը տվեց ձեր ձե՞ռքը, ― հարցրեց սըր Հենրին։

Բերիմոռը զարմացած նայեց նրան ու մի րոպե մտածեց։

― Ոչ, ― ասաց նա, ― ես այդ ժամանակ ձեղնահարկում էի, և հեռագիրը կինս բերեց։

― Իսկ պատասխանն ինքնե՞րդ գրեցիք։

― Ոչ, ես ասացի կնոջս ինչպես պատասխանել, նա իջավ ներքև ու գրեց։

Երեկոյան Բերիմոռը սեփական նախաձեռնությամբ նորից վերադարձավ այդ թեմային։

― Սըր Հենրի, ես լավ չհասկացա, թե դուք ինչո՞ւ էիք հարձուփորձում այն հեռագրի մասին, ― ասաց նա։ ― Մի՞թե ես մեղանչել եմ ինչ֊որ բանում ու կորցրել ձեր վստահությունը։

Սըր Հենրին ջանաց հավաստիացնել Բերիմոռին, որ դա այդպես չէ, և, որպեսզի վերջնականապես հանգստացնի նրան, բավական շատ նվերներ տվեց իր հին իրերից, քանի որ Լոնդոնում կատարած գնումներն արդեն հասել էին Բասկերվիլ֊հոլլ։

Ինձ շատ է հետաքրքրում միսիս Բերիմոռը։ Նա շատ պատկառելի, հարգարժան կին է՝ պուրիտանական հակումներով, և, ըստ երևույթին, ոչ այնքան էլ խելոք։ Թվում է, թե ավելի անվրդով էակ դժվար է պատկերացնել, բայց դուք արդեն գիտեք, որ առաջին գիշերը ես լսեցի նրա դառն հեկեկանքը, և այդ օրվանից շատ անգամներ եմ արցունքի հետքեր նկատել նրա դեմքին։ Ինչ֊որ ծանր վիշտ է կրծում այդ կնոջը։ Երբեմն մտքովս անցնում է, թե գուցե դա անմաքուր խղճի տառապանքներից է։ Իսկ հետո ես սկսում եմ Բերիմոռի մեջ կասկածել տնային բռնակալի։ Ինձ միշտ թվացել է, որ նա կասկածելի, տարօրինակ անձնավորություն է, իսկ անցած գիշերվա դեպքերը վերջնականապես ուժեղացրին կասկածներս։ Սակայն այդ պատահարն ինքնին այնքան էլ կարևոր չէ։ Դուք, հավանաբար, հիշում եք, որ ես այնքան էլ խոր չեմ քնում, իսկ այստեղ՝ Բասկերվիլ֊հոլլում, երբ ամբողջ ժամանակ հարկ է զգույշ լինել, քունս առանձնապես զգայուն է։ Երեկ գիշեր, մոտ ժամը երկուսին, ես գողունի քայլեր լսեցի սենյակիս մոտ։ Վեր կացա, բացեցի դուռն ու նայեցի միջանցք։ Ինչ֊որ մեկի երկար, սև ստվերը սահեց այնտեղով։ Ստվերն ընկնում էր մի մարդուց, որը կամացուկ անցնում էր միջանցքով՝ մոմը ձեռքին։ Նա ներքնաշապիկով էր, տաբատով, ոտաբոբիկ։ Ես նշմարեցի նրա աղոտ ուրվագիծը միայն։ Բայց հասակից կռահեցի, որ դա Բերիմոռն է։ Նա քայլում էր անձայն, դանդաղ, և նրա յուրաքանչյուր շարժման մեջ ինչ֊որ գողային, զգուշացող բան կար։

Դուք իմ նամակներից արդեն գիտեք, որ երկու միջանցքները հատվում են սրահով, որը շրջապատում է հոլլը։ Ես սպասեցի, մինչև Բերիմոռը ծածկվեց աչքիցս, և շարժվեցի նրա ետևից։ Երբ մտա սրահ, նա արդեն միջանցքի հեռավոր ծայրում էր։ Հետո սենյակներից մեկի բաց դռնից լույս շողաց, ուրեմն, նա մտավ այնտեղ։ Պետք է ձեզ ասեմ, որ այդ սենյակներն անբնակ են, այնտեղ նույնիսկ կահույք չկա, հետևաբար, Բերիմոռի վարմունքը բոլորովին հանելուկային էր։ Նա կանգնել էր այնտեղ, ըստ երևույթին անշարժ, որովհետև մոմի բոցը չէր թրթռում։ Աշխատելով քայլել որքան կարելի է անձայն՝ ես անցա ամբողջ միջանցքը և կողափայտի ետևից նայեցի բաց դռնից ներս։

Բերիմոռը կանգնել էր լուսամուտի մոտ, մոմը մոտեցրած ապակուն։ Ես տեսնում էի նրա կիսադեմը՝ լարվածության մեջ քարացած դեմքը, դեպի ճահիճների անթափանց խավարն ուղղված հայացքը։ Մի քանի րոպե նա անքթիթ նայում էր պատուհանից դուրս, հետո կամացուկ տնքաց ու անհամբեր շարժումով հանգցրեց մոմը։ Ես անմիջապես վերադարձա սենյակս և շուտով դռան ետևից լսեցի նույն գաղտագողի քայլերը։ Երկար ժամանակ անցնելուց հետո, թույլ քնի միջից ինձ հասավ, թե ինչպես ինչ֊որ տեղ բանալի պտտեցին կողպեքի մեջ, բայց թե ո՞րտեղից էր գալիս այդ ձայնը՝ դժվար էր որոշել։

Թե այս բոլորն ինչ է նշանակում, չգիտեմ, բայց այս մռայլ տանը ինչ֊որ գաղտնի գործեր են կատարվում, որոնց էությանը մենք վաղ թե ուշ հասու կլինենք։ Չեմ ուզում ձեզ անհանգստություն պատճառել սեփական տեսություններիս շարադրմամբ, քանզի դուք խնդրել եք հաղորդել միայն փաստեր։ Այսօր առավոտյան ես երկար խոսեցի սըր Հենրիի հետ, և մենք գործողության պլան մշակեցինք՝ նկատի ունենալով իմ գիշրային դիտումները։ Բայց ես կլռեմ այդ մասին մինչև հաջորդ նամակս, որը դրանից միայն կշահի։

Թանկագին Հոլմս․

Եթե այստեղ գալու սկզբնական շրջանում ձեր դեսպանը նորություններով ձեզ երես չէր տալիս, ապա խոստովանեք, որ այժմ նա բաց թողածը ետ է բերում, քանզի դեպքերը արագորեն հաջորդում են իրար։ Իմ վերջին հաշվետվությունն ավարտել էի Բերիմոռի դրամատիկ նկարագրությամբ դատարկ սենյակի պատուհանի մոտ, իսկ այդ պահից մոտս կուտակվել է նորությունների ամբողջ մի կույտ, որը, անկասկած, շատ կզարմացնի ձեզ։ Ոչ մի կերպ չէի կարող կռահել, որ գործերն այսպիսի ընթացք կստանան։ Վերջին երկու օրերի ընթացքում իրադրությունը մի կողմից զգալիորեն պարզվեց, մյուս կողմից՝ ավելի բարդացավ։ Բայց ամեն բան հերթով պատմեմ, սյնպես, որ դուք կարողանաք ինքներդ դատել այդ մասին։

Իմ գիշերային արկածից հետո հետևայլ առավոտյան ես դեռ նախաճաշից առաջ խուզարկեցի այն սենյակը, ուր մտել էր Բերիմոռը։ Այն պատուհանը, որտեղից նա այնպես ակնապիշ նայում էր, տան մնացած բոլոր պատուհանների նկատմամբ մի առավելություն ունի․ այդտեղից ամենալավ տեսարանն է բացվում ճահիճների վրա։ Երկու ծառերի արանքի բացվածքից դրանք ոնց որ ափիդ մեջ լինեն, իսկ մյուս պատուհաններից համարյա չեն երևում։ Հետևաբար, Բերիմոռն ընտրել էր այդ պատուհանը, որպեսզի տորֆային ճահիճներում տեսնի ինչ֊որ մեկին կամ ինչ֊որ բան։ Սակայն գիշերը մութ էր, և ես չգիտեմ, թե նա ինչի վրա էր հույս դրել։ Հետո մտածեցի՝ գուցե դա սիրային որևէ բանսարկություն է։ Այդ դեպքում ամեն ինչ հասկանալի կդառնա․ և՛ զգուշավորությունը, որով նա գործում էր, և՛ կնոջ տանջվելը։ Նրա արտաքինով մարդը բոլոր տվյալներն ունի որևէ գյուղական աղջկա սիրտը գերելու, այնպես որ այդ ենթադրությունն անհիմն չէ։ Այն ժամանակ սենյակ վերադառնալով՝ ես լսեցի, թե ինչպես ինչ֊որ տեղ դուռը բացեցին։ Հավանաբար, Բերիմոռը գնաց գաղտնի տեսակցության։ Այդ մտքերն ինձ զբաղեցրեցին ամբողջ հետևյալ առավոտյան։ Հետագայում իմ կասկածները կարող են սնանկ դուրս գալ, բայց և այնպես, չնայած դրան, ես հարկ եմ համարում դրանք հաղորդել ձեզ։

Ես զգում էի, որ չափազանց մեծ պատասխանատվություն կվերցնեմ վրաս, եթե լռեմ այդ գիշերվա դեպքերի մասին՝ սպասելով Բերիմոռի գործողությունների շարժառիթների պարզվելուն։ Նախաճաշից հետո մենք բարոնետի հետ գնացինք նրա աշխատասենյակը, և այնտեղ ես ամեն ինչ պատմեցի նրան։ Սպասածիս հակառակ, նա բավական հանգիստ վերաբերվեց դրան։

― Ես գիտեմ, որ Բերիմոռը գիշերները շրջում է, և վաղուց եմ պատրաստվում խոսել նրա հետ, ― ասաց նա։ ― Մի քանի անգամ լսել եմ նրա քայլերը միջանցքում, մոտավորապես նույն ժամերին, ինչ և դուք։

― Գուցե նա ամեն գիշե՞ր է գնում այդ պատուհանի մոտ։

― Գուցե։ Իսկ եթե այդպես է, հարկավոր է հետևել նրան ու տեսնել, թե ինչ է անում այնտեղ։ Հետաքրքիր է՝ այսպիսի պարագայում ինչպե՞ս կվարվեր ձեր բարեկամ Հոլմսը։

― Համոզված եմ, որ նույնը կաներ, ― ասացի ես։ ― Ծածուկ կհետևեր Բերիմոռին և կիմանար, թե ինչ է հարկավոր նրան այնտեղ։

― Այդ դեպքում եկեք այդպես էլ անենք։

― Բայց նա կլսի մեզ։

― Ոչ, Բերիմոռը ծանր է լսում և, ամեն դեպքում հարկ է ռիսկի դիմել։ Եկեք նրան սպասենք իմ սենյակում։

Սըր Հենրին բավականությամբ շփեց ձեռքերը, ինչպես երևում է՝ ուրախանալով, որ ամենաչնչին հնարավորությունն ունի ինչ֊որ բազմազանություն մտցնելու այն կյանքի միապաղաղ ընթացքի մեջ, որ նա վարում է այստեղ։

Բարոնետն արդեն կապվել է ճարտարապետի հետ, որը սըր Չարլզի համար պատրաստում էր վերակառուցման պլանները, և Լոնդոնից կապալառու է հրավիրել, այնպես որ շուտով այստեղ պետք է մեծ փոփոխություններ սպասել։ Պլիմուտից դեկորատորներ ու կահույքագործներ են եկել։ Դատելով ամեն ինչից, մեր բարեկամը շատ լայն թափ է վերցրել և ո՛չ աշխատանք կխնայի, ո՛չ դրամ, որպեսզի վերականգնի իր տոհմի նախկին վեհությունը։ Երբ տունը նորոգվի ու կարգավորվի, միայն կին կպահանջվի բարոնետից՝ պատկերը լրիվ ավարտին հասցնելու համար։ Մեր մեջ ասած, բոլոր հիմքերը կան ենթադրելու, որ գործը դրան չի մնա, քանի որ նա այնպես է հրապուրված իր չքնաղ հարևանուհով՝ միսս Սթեփլտոնով, որ էլ ասելու չի։ Սակայն սիրավեպն այնպես հարթ չի ընթանում, ինչպես կարելի էր սպասել տվայլ պարագաներում։ Այսօր, օրինակ, նրա մակերևույթը կնճռոտվեց՝ խիստ զարմացնելով ու դառնացնելով մեր բարեկամին։

Բերիմոռի հետ խոսակցությունից հետո սըր Հենրին դրեց գլխարկն ու պատրաստվեց ինչ֊որ տեղ գնալ։ Ես, հասկանալի է, նույն արեցի։

― Դուք ինձ հե՞տ եք գալիս, Ուոթսն, ― հարցրեց նա մի տեսակ տարօրինակ նայելով ինձ։

― Դա կախված է նրանից, թե ուր եք գնում։ Եթե ճահիճները, ապա՝ այո, ― պատասխանեցի ես։

― Ճահիճները։

― Ախր դուք գիտեք, թե ինչ կարգադրություն է արված ինձ։ Ես չեմ ցանկանում խանգարել ձեզ, բայց Հոլմսը պատվիրել է ձեզ մենակ չթողնել, հատկապես ճահիճներում։ Ինքներդ լսեցիք այդ։

Սըր Հենրին սիրալիր ժպիտով թփթփացրեց ուսիս։

― Սիրելի բարկամ, ― ասաց նա, ― իր ամբողջ հեռատոսությամբ հանդերձ, Հոլմսը չեր կարող բոլոր մանրամասնությունները կռահել, թե իմ կյանքն ինչպես կդասավորվի այստեղ։ Դուք ինձ հասկանո՞ւմ եք։ Ով֊ով, բայց դուք անշուշտ չէիք ցանկանա խանգարել ինձ։ Ոչ, թողեք ինձ մենակ։

Ինքներդ դատեցեք, թե իմ վիճակն ինչպիսին էր։ Ես շփոթվեցի՝ չիմանալով ինչ ասել, ինչպես վարվել, իսկ այդ միջոցին սըր Հենրին վերցրեց ձեռնափայտն ու գնաց։

Բայց հերիք էր մի փոքր միտք անեի, և խիղճս սկսեց ինձ տանջել՝ ինչո՞ւ թույլ տվեցի նրան մենակ դուրս գնալ։ Իսկ ինչ կլինի, եթե վերադառնալով Լոնդոն՝ ստիպված լինեմ խոստովանել, որ իմ թույլտվությունը մեզ աղետի հասցրեց։ Հենց միայն այդ մտքից տաքությունս բարձրացավ։ Դեռ ուշ չէ, կարելի է հասնել նրան։ Եվ իսկույն ուղևորվեցի Մերիփիթ֊հաուս։

Ես արագ քայլում էի ճամփով, առանց սըր Հենրիին տեսնելու, և մի քանի րոպեից հասա այնտեղ, որտեղից սկսվում է ճահճի խորքը տանող արահետը։ Այդտեղ կասկած առաջացավ ճանապարհի ճիշտ ընտրության մեջ, և ես բարձրացա բլուրը, որի վրայից ճահիճների լայն տեսարան է բացվում, այն նույն բլուրը, որտեղ մի ժամանակ քարհանք է եղել։ Այդտեղից ես անմիջապես տեսա բարոնետին։ Նա քայլում էր արահետով, կածանից մոտ քառորդ մղոն հեռավորությամբ, իսկ կողքից քայլում էր մի կին՝ միսս Սթեփլտոնը։ Պարզ էր, որ այդ երկուսը վաղուց էին պայմանավորվել, և որ այսօրվա հանդիպումը պատահական չէր։ Խոսակցությամբ տարված՝ նրանք քայլում էին շատ դանդաղ և, դատելով միսս Սթեփլտոնի շարժումներից, նա ջանում էր ինչ֊որ բան համոզել սըր Հենրիին, որը ուշադիր լսում էր նրան և մերթ ընդ մերթ բացասաբար շարժում գլուխը։ Ես կանգնել էի գլաքարերի մեջ ու չգիտեի ինչ անել։ Անմտություն էր հասնել նրանց ու խանգարել այդ մտերմիկ զրույցը։ Բայց ո՞րն է իմ պարտքը․ ոչ մի րոպե աչքաթող չանել սըր Հենրիին։ Բարեկամին հետևելը չափազանց տհաճ գործ է։ Եվ այնուամենայնիվ ես այլ ելք չէի տեսնում ու որոշեցի շարունակել դիտումս, իսկ հետո, ի սեր խղճի մաքրության, ամեն ինչ խոստովանել բարոնետին։ Ճիշտ է, եթե նա հանկարծ վտանգի ենթարկվի, ես չէի կարող օգնել նրան, քանի որ շատ հեռու էի, բայց համաձայնեք՝ այլ ընտրություն չկար։

Մի քանի քայլ գնալով, մեր սըր Հենրին ու աղջիկը կանգ առան՝ տարված իրենց խոսակցությամբ, և հանկարծ նկատեցի, որ ես նրանց հանդիպման միակ վկան չեմ։ Գլաքարերի միջից ինչ֊որ կանաչ բան երևաց։ Ուշադիր նայելով տեսա, որ դա կանաչ կտոր է փայտի վրա, իսկ փայտը արահետի ուղղությամբ գնացող մարդու ձեռքին է։ Դա Սթեփլտոնն էր իր թիթեռ որսալու ցանցով։ Նա շատ ավելի մոտ էր մեր զույգին և գնում էր ուղիղ նրանց կողմը։ Այդ պահին սըր Հենրին գրկեց միսս Սթեփլտոնին, բայց կինը շուռ եկավ՝ աշխատելով դուրս պրծնել նրա գրկից։ Սըր Հենրին թեքվեց աղջկա կողմը, վերջինս ձեռքի ափով ծածկեց երեսը․․․ Իսկ հետո նրանք իրարից հեռու նետվեցին ու ետ նայեցին։ Մեղավորը Սթեփլտոնն էր, որ ամբողջ թափով վազում էր նրանց կողմը՝ անհեթեթ կերպով թափահարելով ցանցորսիկը։ Նա հուսահատ շարժումներ էր անում և, հավասարվելով սիրահարներին, սարսափելի հուզված իրար անցավ նրանց առաջ։ Ես չէի կարող հասկանալ, թե այդ բոլորն ինչ է նշանակում, բայց, ըստ երևույթին, Սթեփլտոնն ինչ֊որ բանում մեղադրում էր սըր Հենրիին, իսկ նա արդարանում էր և սկսեց կամաց֊կամաց համբերությունից դուրս գալ։ Աղջիկը կանգնել էր նրա կողքին՝ հպարտ լռություն պահպանելով։ Վերջապես Սթեփլտոնը կտրուկ շրջվեց, հրամայաբար ձեռքով արեց քրոջը, և նա, անվճռական հայացք նետելով սըր Հենրիի վրա, գնաց եղբոր ետևից։ Բնախույզի պոռթկուն շարժումները վկայում էին, որ նրա զայրույթն ուղղված էր նաև աղջկա դեմ։ Բարոնետը հայացքով ուղեկցում էր նրանց, հետո կախեց գլուխն ու դանդաղ ետ դարձավ։

Ես այդպես էլ ոչինչ չհասկացա աչքիս առաջ կատարված տեսարանից և խոր ամոթ էի զգում, որ վկա եղա դրան առանց բարեկամիս գիտության։ Ինձ ուրիշ ոչինչ չէր մնում անել, քան բլուրից ցած վազել ու ներքևում հանդիպել բարոնետին։ Նրա դեմքը զայրույթից կարմրել էր, հոնքերը կիտվել․ մարդը պարզապես չգիտեր ինչ անել, ինչպես վարվել։

― Հելլո, Ուոթսն, որտեղի՞ց հայտնվեցիք։ Մի՞թե այնուամենայնիվ հետևել եք ինձ։

Հարկ եղավ ամեն ինչ բացատրել, թե ինչպես զգացի, որ չեմ կարող նրան մենակ թողնել, ինչպես հետևեցի նրան ու եղա նրանց հանդիպման ու հետագա բոլոր դեպքերի վկան։ Սըր Հենրին աչքերը փայլեցրեց վրաս, բայց իմ անկեղծությունը զինաթափեց նրան, և նա ծիծաղեց, ճիշտ է, անուրախ ծիծաղով։

― Թվում է, թե այսպիսի անապատում կարելի է հույս դնել առանձնության վրա, բայց չէ։ Բոլորը կարծես խոսքներն մեկ էին արել ու դուրս եկել հիանալու, թե ինչպես եմ սիրահետում աղջկան։ Իսկ սիրահետումը բավական անհաջող ստացվեց։ Որտե՞ղ էիք տեղ զբաղեցրել։

― Ահա այն բլրի վրա։

― Նշանակում է՝ վերնասրահում։ Իսկ նրա եղբայրը տեղավորվել էր առաջին կարգերում։ Տեսա՞ք ինչպես հարձակվեց մեզ վրա։

― Այո, տեսա։

― Ձեր մտքով երբևէ չի՞ անցել, որ այդ սուբյեկտի ծալը պակաս է։

― Ոչ, չի անցել։

― Իմն էլ։ Մինչև այսօր ես Սթեփլտոնին համարում էի շատ նորմալ մարդ, իսկ այժմ ինձ թվում է, որ պետք է զսպաշապիկ հագցնել նրան, իսկ գուցե՝ ինձ։ Մի՞թե ես այդքան վատն եմ։ Դուք ինձ հետ առաջին շաբաթը չէ, որ ապրում եք, Ուոթսն։ Անկեղծ եղեք։ Ի՞նչն է խանգարում ինձ դառնալ ամուսին մի կնոջ համար, որին սիրում եմ։

― Ըստ իս, ոչինչ չի խանգարում։

― Հասարակության մեջ իմ դիրքին նա չի կարող կպչել, նշանակում է, բանը հենց ես եմ։ Ի՞նչ ունի իմ դեմ։ Ես կյանքումս ոչ մեկին վատություն չեմ արել, իսկ այդ սուբյեկտը ինձ նույնիսկ չի ուզում մոտ թողնել քրոջը։

― Նա այդպես էլ ասա՞ց։

― Այո, և բացի դրանից ավելացրեց ուրիշ ինչ֊որ բաներ։ Գիտեք, Ուոթսն, ախր ես նրա հետ ընդամենը մի քանի շաբաթ է, ինչ ծանոթացել եմ, բայց առաջին իսկ հանդիպումից ինձ համար պարզ դարձավ, որ այդ կինը ստեղծված է ինձ համար։ Եվ նա․․․ նա նույնպես․․․ Նա իրեն լավ է զգում ինձ հետ, ես պատրաստ եմ երդվել։ Կանացի աչքերը բառերից էլ լավ են խոսում։ Բայց եղբայրը դեմ է մեր մտերմությանը, և ես միայն այսօր հնարավորություն ունեցա աղջկա հետ առանձին խոսել։ Նա ուրախությամբ համաձայեց այս տեսակցությանը, բայց, ինչ եք կարծում, ինչո՞ւ։ Որպեսզի խոսի մեր սիրո մասի՞ն։ Ո՛չ, եթե նրանից կախված լիներ՝ ինձ էլ կստիպեր լռել։ Նրա լեզվին մի բան կա միայն՝ այստեղ վտանգավոր է, և նա չի հանգստանա, մինչև ես չհեռանամ Բասկերվիլ֊հոլլից։ Ես ասացի, որ նրան հանդիպելուց հետո այստեղից ոչ մի տեղ չեմ գնա, իսկ եթե դա այդպես անհրաժեշտ է՝ թող մեկնի ինձ հետ։ Մի խոսքով, ես առաջարկություն արեցի, բայց նա նույնիսկ չհասցրեց պատասխանել, որովհետև այդ րոպեին նրա սիրելի եղբայրիկը խելագարի պես հարձակվեց մեզ վրա։ Նա կատաղությունից ամբողջովին սպիտակել էր, իսկ անգույն աչքերը տառացիորեն կայծեր էին արձակում։ Ի՜նչ եմ թույլ տվել ինձ, ինչպե՜ս եմ համարձակվում կնոջը մոտենալ իմ սիրահետումներով, որոնք նրա մոտ բացի զզվանքից ուրիշ ոչինչ չեն առաջացնում։ Ես, հավանաբար, երևակայում եմ, թե բարոնետին ամեն ինչ թույլատրելի է։ Եթե նա այդ աղջկա եղբայրը չլիներ, ես գիտեի՝ ինչպե՜ս պատասխանել։ Հարկ եղավ միայն ասել, որ իմ զգացմունքներում ոչ մի վիրավորական բան չկա ու ես հուսով եմ պատիվ ունենալ երբևէ միսս Սթեփլտոնին կոչել իմ կինը։ Բայց դա ոչնչով չօգնեց, և, ի վերջո, ես էլ համբերությունից դուրս եկա ու տաքացա, իսկ տաքանալ պետք չէր՝ հաշվի առնելով, որ աղջիկն էլ էր այնտեղ։ Դրանից հետո նա քրոջ հետ հեռացավ, ինչպես տեսաք, իսկ ես մենակ մնացի՝ լիակատար տարակուսանքի մեջ։ Այժմ, Ուոթսն, բացատրեք, թե այս ամենն ի՞նչ է նշանակում և ես երբևէ չեմ մոռանա այդ շնորհը։

Ես գցեցի֊բռնեցի և՛այսպես, և՛ այնպես, բայց, ճիշտն ասած, այդ ամբողջ պատմությունը ինձ էլ էր տարակուսանքի մեջ գցել։ Մեր բարեկամի տիտղոսը, հարստությունը, երիտասարդությունը, բնավորությունը, արտաքինը՝ ամեն ինչ խոսում է նրա օգտին, և ես ոչ մի վատ բան չգիտեմ նրա մասին, բացի, թերևս, մութ ճակատագրից, որ ծանրանում է նրա ընտանիքի վրա։

Այո, տարօրինակ է, որ սըր Հենրիի առաջարկությունը մերժվեց այդքան կտրուկ և նույնիսկ առանց աղջկա ցանկությունը հաշվի առնելու։ Տարօրինակ է և այն, որ աղջիկն այդքան անտարբեր վերաբերվեց ողջ տեղի ունեղածին։ Սակայն, մեր տարակուսանքներն Սթեփլտոնն ինքը լուծեց հենց նույն օրը։ Նա եկավ մեզ մոտ, ներողություն խնդրեց կոպտության համար, երկար զրուցեց սըր Հենրիի հետ նրա աշխատասենյակում, և ասես գժտություն չէր էլ եղել։ Մենք ճաշի հրավեր ստացանք եկող ուրբաթ օրվա համար Մերիփիթ֊հաուսում։

― Այնուամենայնիվ, ես կասկածում եմ, որ այդ մարդը նորմալ չէ, ― ասաց սըր Հենրին։ ― Նրա դեմքը մինչև հիմա աչքերիս առաջ է, երբ նա այսօր առավոտյան նետվեց մեզ վրա։ Բայց պետք է արդարացի լինել նրա հանդեպ․ ներողությունը սպառիչ էր, բծախնդրության տեղ չկա։

― Իսկ ինչպե՞ս բացատրեց իր բռնկվելը։

― Քույրը նրա համար ամեն ինչ է։ Դա հասկանալի է, և ես շատ ուրախ եմ, որ նա գիտե նրա արժեքը։ Նրանք ամբողջ կյանքներն ապրել են միասին և, եթե հավատանք իրեն, ուրիշ մոտ մարդ չունի, այնպես որ քրոջից բաժանվելու հավանականությունը սարսափեցնում է նրան։ Նա, իբր, չէր կռահում իմ զգացմունքների մասին, իսկ սեփական աչքով համոզվելով դրանցում, հասկացավ, որ քրոջը կարող են խլել իրենից, և միայն այդ մտքից կորցրեց իրեն։ Նա շատ է ցավում պատահածի համար և ընդունում է, որ իր կողմից անհեթեթություն ու եսամոլություն է մտածել, որ, իբր, կարելի է կողքիդ պահել միսս Սթեփլտոնի նման գեղեցիկ կնոջը։ Եթե նրանից բաժանվելն անխուսափելի է, ապա թող բաժանողը լինեմ ես՝ իրենց հարևանը։ Այսպես թե այնպես, այդ նրա համար մեծ հարված է, և դժվար թե շուտ հաջողվի հաշտվել դրա հետ։ Բայց նա արգելք չի հանդիսանա, եթե ես խոստանամ լռել սիրուս մասին մոտակա երեք ամիսների ընթացքում և բավարարվեմ միայն իր քրոջ հետ բարեկամությամբ։ Ես խոստացա, և դրանով էլ գործն ավարտվեց։

Ինչպես տեսնում եք, մեր փոքրիկ գաղտնիքներից մեկը պարզվեց, իսկ ոտքերով չափել այդ խորխորատի հատակը, որի մեջ թպրտում ենք, այնքան էլ հեշտ չէ։ Հիմա մեզ հայտնի է, թե ինչու էր Սթեփլտոնն այդպես անհավանությամբ վերաբերվում քրոջ երկրպագուին՝ այնպիսի նախանձելի երկրպագու, ինչպիսին սըր Հենրին է։

Իսկ այժմ ես կքաշեմ մյուս թելից, որ ինձ հաջողվեց ազատել այս խճճված կծիկից։ Անցնենք գիշերային խորհրդավոր հեկեկոցներին, միսիս Բերիմոռի լացակումած դեմքին և ծառայապետի հանելուկային ուղևորություններին՝ դեպի ճահիճ նայող պատուհանը։ Շնորհավորեք ինձ, թանկագին Հոլմս, և ասացեք, որ չեք հիասթափվել ձեր օգնականից։ Վստահությունը, որ ցույց տվեցիք՝ ուղարկելով ինձ այստեղ, լիովին արդարացվեց։ Այս հերթական հանելուկը պարզելու համար պետք եղավ ընդամենը մեկ գիշեր։

Ասում եմ «մի գիշեր», բայց ավելի ճիշտ կլինի ասել «երկու գիշեր», քանզի առաջինում մենք ոչինչ չիմացանք։ Մենք սըր Հենրիի հետ նստեցինք նրա սենյակում համարյա մինչև առավոտվա ժամը երեքը, բայց այդպես էլ ոչինչ չլսեցինք, բացի սանդուղքի վրայի ժամացույցի զարկերից։ Այդ տանջալի գիշերը վերջացավ նրանով, որ թե՛ սըր Հենրին, թե՛ ձեր խոնարհ ծառան ննջեցին բազկաթոռներին նստած։ Սակայն այդ անհաջողությունը մեզ չզինաթափեց, որոշվեց մեկ անգամ էլ փորձել։ Հետևյալ գիշերը մենք լամպի պատրույգը իջեցրինք ու նստեցինք՝ խորին լռության մեջ ծխախոտ ծխախոտի ետևից ծխելով։ Ժամանակը անհավատալիորեն դանդաղ էր ընթանում, բայց մեզ ուղեկցում էր այն ազարտը, որ ունենում է թակարդի մոտ համբերությամբ դարանկալվող որսորդը։

Ժամը մեկը եղավ, երկուսը, և մենք արդեն հուսահատվում էինք, երբ հանկարծ մեր հոգնությունն ասես չէր էլ եղել․ և՛ ես, և՛ սըր Հենրին ակամա ձգվեցինք։ Միջանցքում հատակի տախտակների ճռճռոց լսվեց։ Գողունի քայլերը հավասարվեցին մեր սենյակին ու կամաց֊կամաց մարեցին հեռվում։ Բարոնետն անաղմուկ բացեց դուռը։ Մենք շարժվեցինք մեր որսի ետևից։ Նա արդեն անցել էր սրահը, իսկ միջանցքում մո՜ւթ֊մութ էր։ Ամենայն զգուշությամբ հասանք հեռավոր թևին, և այնտեղ մեր առաջ աղոտ ուրվագծվեց սև մորուքով բարձրահասակ մարդու կերպարանքը, որը ոտքի թաթերի վրա, ուսերը կռացրած, անցնում էր միջանցքով։ Ահա նա ներս ընկավ նույն դռնից, մոմը մի վայրկյան լուսավորեց այն, իսկ հետո մութ միջացքում ձգվեց դեղին բարակ մի շող։ Մենք շարժվեցինք դեպի այդ շողը՝ ոտք դնելուց առաջ փորձելով հատակի յուրաքանչյուր տախտակը։ Մենք ոտաբոբիկ էինք և, այնուամենայնիվ, հին տախտակները տնքում ու ճռռում էին մեր քայլերի ծանրության տակ։ Ինձ թվում էր, թե դրանք անկարելի է չլսել, բայց բարեբախտաբար, Բերիմոռը իսկապես ծանր է լսում, դրան ավելացրած և այն, որ անչափ կլանված էր իր գործով։

Վերջապես հասնելով դռանը՝ մենք ներս նայեցինք։ Ծառայապետը մոմը ձեռքին կանգնած էր պատուհանի մոտ, համարյա դեմքը հպած ապակուն, ճիշտ այն դիրքում, որում տեսել էի նրան երկու գիշեր առաջ։

Մենք նախօրոք մշակված գործողությունների ծրագիր չունեինք, բայց բարոնետն այն մարդկանցից է, որոնց համար անենավճռական արարքները շատ բնական են թվում։ Նա համարձակ մտավ սենյակ։ Բերիմոռը ետ թռավ պատուհանից, ընդհատված շունչը ետ բերելով, և մահու չափ գունատ, ամբողջ մարմնով դողալով՝ կանգնեց մեր առաջ։ Նրա մութ աչքերում, որ վառվում էին սպիտակ դեմքին, սարսափ երևաց։ Նա շփոթված հայացքը ինձնից գցեց սըր Հենրիի վրա։

― Բերիմոռ, ի՞նչ եք անում այդտեղ։

― Ոչինչ, սըր։ ― Նա հուզմունքից հազիվ էր շարժում լեզուն․ մոմը դողում էր ձեռքին՝ պատերին ու առաստաղին անհավասար ստվերներ գցելով։ ― Պատուհանը, սըր․․․ Ես գիշերներն ստուգում եմ, արդյոք բոլորն էլ փա՞կ են։

― Նույնիսկ երկրորդ հարկո՞ւմ։

― Այո, սըր, ամբողջ տանը։

― Լսեք, Բերիմոռ, ― խստությամբ ասաց սըր Հենրին, ― մենք վճռել ենք ձեզնից ճշմարտությունն իմանալ, այնպես որ որքան շուտ խոստովանեք ամեն ինչ, այնքան լավ։ Դե, հերիք է խորամանկեք։ Ձեզ ի՞նչ էր պետք այստեղ։

Ծառայապետը անօգնական մի հայացք գցեց մեզ վրա և լիակատար շփոթության մեջ ձեռքերը սեղմեց իրար։

― Ես ոչ մի վատ բան չեմ արել, սըր։ Ես միայն մոմով լուսավորում եմ պատուհանը։

― Իսկ ինչո՞ւ էիք մոմով լուսավորում պատուհանը։

― Մի՛ հարցնեք, սըր Հենրի․․․ Մի՛ հարցնեք։ Երդվում եմ, սըր, դա իմ գաղտնիքը չէ, ես չեմ կարող այն մատնել։ Եթե դա վերաբերեր միայն ինձ, ոչինչ չէի թաքցնի ձեզանից։

Հանկարծ անսպասելի մի միտք ծագեց գլխումս, և ես վերցրի լուսամուտագոգին դրված մոմը։

― Սա, երևի, պայմանական նշան է։ Հիմա կտեսնենք, որևէ պատասխան կլինի՞ սրան։

Ես մոմը կիպ մոտեցրի ապակուն այնպես, ինչպես Բերիմոռն էր անում, և նայեցի գիշերային անթափանց խավարին։ Լուսինը թաքնվել էր ամպերի ետևը, և առաջին պահին ինձ հաջողվեց նկատել պղտոր ճահիճների լայնությունը ստվերող ծառերի շարքը։ Հանկարծ ես հաղթական բացականչեցի՝ պատուհանի սև քառակուսում տեսնելով շատ փոքրիկ դեղին մի կետ, որ ճեղքում էր գիշերային խավարը։

― Ահա՜, նայեցե՛ք։

― Ո՛չ, ո՛չ, սըր, ― քրթմնջաց ծառայապետը, ― հավատացնում եմ ձեզ, սըր․․․

― Մոմը աջ տեղափոխեք, Ուոթսն, ― գոչեց բարոնետը։ ― Տեսնո՞ւմ եք։ Այնտեղ կրակը նույնպես տեղափոխվեց․․․ Դե, սրիկա, դուք դեռ համառելո՞ւ եք։ Չէ՞ որ սա ազդանշան է։ Խոստովանեք, ո՞վ է ձեր գոծակիցը, ի՞նչ եք նյութում։

Ծառայապետը մի հանդուգն հայացք նետեց նրա վրա։

― Դա իմ գործն է, ձեզ չի վերաբերում։ Ես ոչինչ չեմ ասի։

― Այդ դեպքում կարող եք ձեզ ազատված համարել։

― Լսում եմ, սըր։ Երևում է, ոչինչ անել չես կարող։

― Ես ձեզ խայտառակ ձևով կհեռացնեմ։ Ամաչեցե՛ք։ Մեր նախնիները հարյուր տարուց ավելի միասին են ապրել մի տանիքի տակ, իսկ դուք ինչ֊որ դավ եք նյութում իմ դեմ։

― Ո՛չ, ո՛չ, սըր, ձեր ղեմ չէ։

Այդ խոսքերն արտասանեց կանացի մի ձայն և, շուռ գալով, մենք տեսանք դռան մեջ մահու չափ վախեցած միսիս Բերիմոռին, որն իր գունատությամբ կարող էր մրցել ամուսնու հետ։ Ներքին սպիտակեղենով ու շալով ծածկված այդ լիքը֊լիքը կինը կարող էր շատ ծիծաղելի տպավորություն թողնել, եթե չլիներ դեմքին տպված սարսափը։

― Մեզ ազատեցին, Էլիզ։ Ահա թե ամեն ինչ ինչով ավարտվեց․․․ Գնա հավաքի իրերը, ― ասաց Բերիմոռը։

― Ջո՛ն, Ջո՛ն, ո՜ւր հասցրեցի ես քեզ․․․ Այդ ամենն իմ մեղքն է, սըր Հենրի։ Նա միայն ինձ համար համաձայնեց այդ բանն անել․․․ միայն ինձ համար։

― Դե ասացեք, բանն ի՞նչ է։

― Իմ դժբախտ եղբայրը սովից մեռնում է ճահիճներում։ Հո չէինք կարող թույլ տալ, որ նա մեռնի հենց մեր դռան առաջ։ Ջոնը նշան է անում նրան, որ ուտելիքը պատրաստ է, իսկ նա ցույց է տալիս, թե ուր տանել։

― Ուրեմն, ձեր եղբայրը հենց այդ․․․

― ․․․ փախած աքսորականն է, սըր․․․ մարդասպան Սելգենը։

― Այդ ամենը ճշմարիտ է, սըր, ― հաստատեց Բերիմոռը։ ― Ես ձեզ ասացի, որ չեմ կարող ուրիշի գաղտնիքը բացել, իսկ հիմա ինքներդ ամեն ինչ լսեցիք և գիտեք, որ ձեր դեմ մենք ոչինչ չենք նյությում։

Ահա թե ինչպես պարզվեցին այդ գիշերային հանելուկային ուղևորությունները, մոմի լույսի տակ։ Մենք սըր Հենրիի հետ զարմացած նայում էինք միսիս Բերիմոռին։ Մի՞թե այս ֆլեգմատիկ պատկառելի կինը նույն արյունից է, ինչ և ամենասարսափելի հանցագործներից մեկը, որին ճանաչում է մեր երկիրը։

― Այո, սըր, իմ օրիորդական ազգանունը Սելգեն է, նա իմ կրտսեր եղբայրն է։ Մենք մանկական տարիքից երես էինք տալիս նրան, ամեն ինչում ներողամտորեն վերաբերվում, նա էլ հավատաց, թե իրեն ամեն ինչ կարելի է, իբր աշխարհը գոյություն ունի միայն նրա հաճույքների համար։ Հետո մեծացավ, ընկավ վատ միջավայր և, ասես, սատանան մտավ մեր տղայի մեջ։ Նա կոտրեց մայրական սիրտը և մեր անունը ցեխին հավասարեցրեց։ Իսկ որքան գնաց, այնքան ավելի ու ավելի վատ՝ մի հանցագործությունից մյուսը։ Ի՞նչն է նրան ազատել կախաղանից։ Միայն աստծո ողորմածությունը։ Բայց ինձ համար, սըր, նա մնում է միշտ այն փոքրիկ գանգրահեր տղան, որի հետ ես խաղացել եմ, որին շահել֊պահել եմ որպես ավագ քույր։ Դրա համար էլ նա փախավ բանտից․ գիտեր, որ ես այստեղ եմ, և որ մենք չենք հրաժարվի օգնել իրեն։ Երբ նա քարշ գալով գիշերը ներս ընկավ այստեղ, ետևից էլ հետապնդողները, ի՞նչ էր մնում մեզ անելու։ Մենք ներս առանք նրան, կերակրեցինք, օգնեցինք ինչով կարելի էր։ Հետո դուք եկաք, սըր, և նա որոշեց, որ ավելի լավ է ճահիճներում սպասել, մինչև խառնաշփոթը հանդարտվի, և այդ օրվանից թաքնվում է այնտեղ։ Իսկ մենք գիշերները մեջընդմեջ ստուգում ենք՝ արդյոք չի՞ հեռացել, պատուհանից լուսավորում ենք և, եթե նա պատասխանում է, ամուսինս պայմանավորված տեղը հաց ու միս է տանում։ Ամեն օր մտածում ենք, որ գուցե գնացել է, բայց քանի դեռ այստեղ է, մենք նրան չենք լքի։ Ես հավատացյալ կին եմ, չեմ ստի ձեզ։ Եթե սրանում որևէ վատ բան կա, ապա ամուսինս ոչնչով մեղավոր չէ․ նա այդ միայն հանուն ինձ է արել։

Նա խոսում էր այնպիսի զգացմունքով, որ չէր կարելի չհավատալ։

― Դա ճի՞շտէ, Բերիմոռ։

― Այո, սըր Հենրի։ Մինչև վերջին խոսքը ճիշտ է։

― Դե ինչ, ես ձեզ չեմ մեղադրի ձեր կնոջը նվիրված լինելու համար։ Մոռացեք ինչ֊որ ասացի։ Երկուսով էլ գնացեք ձեր սենյակը, իսկ առավոտյան ամեն ինչ կքննարկենք ինչպես հարկն է։

Երբ նրանք գնացին, մենք նորից նայեցինք պատուհանից դուրս։ Սըր Հենրին լայն բացեց այն, և գիշերային սառը քամին փչեց մեր դեմքին։ Հեռվում, անթափանց խավարում դեռ առկայծում էր փոքրիկ դեղին լույսը։

― Զարմանում եմ, ինչպես չի վախենում նա, ― ասաց սըր Հենրին։

― Կրակը, հավանաբար, միայն այստեղից է երևում։

― Երևի։ Ձեր կարծիքով որտե՞ղ է դա։

― Գրանիտե սյուների մոտերքում։

― Մոտ երկու մղոն, ո՞չ ավելի։

― Այդքան էլ չի լինի։

― Այո, եթե Բերիմոռն ուտելիք է տանում այնտեղ, ուրեմն, հեռու չէ։ Եվ նա այժմ սպասում է, որ իր լույսի վրա կգան։ Չէ, Ուոթսն, ես կգնամ ու կբռնեմ այդ հրեշին։

Նույն միտքը ծագեց նաև իմ գլխում։ Չէ որ Բերիմոռները մեզ իրենց գործակիցը չէին դարձրել, մենք նրանց հարկադրեցինք գաղտնիքը բացել։ Այդ մարդը հասարակության համար վտանգավոր է։ Դրա նմանին ո՛չ կարելի է խղճալ, ո՛չ արդարացնել։ Մենք պետք է օգտվենք ընձեռված հնարավորությունից, որպեսզի վերադարձնենք նրան այնտեղ, որտեղ այլևս ոչ ոքի չի վնասի։ Այլապես, մեր սխալի համար կվճարեն ուրիշները, օրինակ, Սթեփլտոնները, որոնց վրա նա ուզածդ գիշեր կարող է հարձակվել։ Ես կարծում եմ, հենց այդ միտքն էր, որ սըր Հենրիին դրդեց այդպիսի համարձակ քայլի։

― Ես կգամ ձեզ հետ։

― Այդ դեպքում վերցրեք ատրճանակն ու կոշիկ հագեք։ Պետք է շտապել, թե չէ նա կհանգցնի կրակն ու կթաքնվի։

Հինգ րոպե էլ չէր անցել, բայց մենք արդեն քայլում էինք մութ ծառուղով՝ ականջ դնելով աշնանային քամու միալար ոռնոցին ու թափվող տերևների խշշոցին։ Օդում փտածության ու խոնավության սուր հոտ էր կանգնած։ Լուսինը միայն հազվադեպ էր երևում երկնքում փռված ամպերի տակից, իսկ հենց որ մտանք ճահիճը, սկսեց մանր անձրև տեղալ։ Դեղին լույսը առաջվա պես առկայծում էր առջևում։

― Իսկ դուք որևէ բան վերցրե՞լ եք հետներդ, ― հարցրի ես։

― Այո, մտրակ։

― Եկեք արագ գործենք, որպեսզի թույլ չտանք նրան ուշքի գալ ու դիմադրել, քանի որ նա, ասում են, անչափ հանդուգն է։ Հանկարծակիի բերենք։

― Լսեցեք, Ուոթսն, ― հանկարծ խոսեց բարոնետը, ― իսկ ի՞նչ կասեր այս մասին Հոլմսը։ Հիշո՞ւմ եք, «Գիշերը, երբ չար ուժերն իշխում են անբաժան․․․»։

Եվ, ասես, ի պատասխան այդ խոսքերի, ինչ֊որ տեղ հեռվում, ճահիճների մռայլ տարածություններում, լսվեց այն տարօրինակ ձայնը, որն այնպես ցնցել էր ինձ մի քանի օր առաջ Գրիպենյան ճահճուտի մոտ։ Քամին սկզբում մեզ հասցրեց խոր մի քրթմնջյուն, իսկ հետո մռնչույն, որը քիչ֊քիչ փոխվեց թախծալի ոռնոցի։ Այդ վայրի ահեղ ձայները կրկնվում էին մեկը մյուսի ետևից՝ միևնույն հաջորդականությամբ, ոդը լցնելով իրենցով։ Բարոնետը բռնեց թևքս, և ես նույնիսկ մթության մեջ նկատեցի, թե ինչպիսի մեռելային գունատություն պատեց նրա դեմքը։

― Աստվա՜ծ իմ, Ուոթսն, այս ի՞նչ է։

― Չգիտեմ, ասում են այդպիսի ձանյերը չահիճներում հազվադեպ չեն։ Ես արդեն մի անգամ լսել եմ դրանք։

Ոռնոցը նորից մարեց, տիրեց խորը լռություն։ Մենք կանգնել էինք՝ լարված ականջ դնելով, բայց այլևս ոչինչ չխանգարեց շրջապատի լռությունը։

― Ուոթսն, ― ասաց բարոնետը, ― դա շուն էր։

Արյունը սառեց երակներումս, որովհետև սըր Հենրիի ձայնը սարսափից դողում էր։

― Ինչպե՞ս են բացատրում այդ ձայնը, ― հարցրեց նա։

― Ովքե՞ր։

― Տեղացիները։

― Բայց ախր դրանք բոլորովին անկիրթ մարդիկ են։ Մի՞թե ձեզ համար միևնույն չէ, թե ինչպես են բացատրում։

― Ուոթսն, ասացեք, ի՞նչ են ասում նրանք այդ մասին։

Մի րոպե տատանվեցի, բայց հարցն այնպես էր, որ չհաջողվեց լռության մատնել։

― Նրանք ասում են, որ այդ Բասկերվիլների շունն է ոռնում։

Սըր Հենրին տնքաց։

― Այո, այդպես կարող է ոռնալ միայն շունը, ― երկար լռությունից հետո ասաց նա, ― բայց նա ինչ֊որ հեռու է, այն կողմերում։

― Ես չեմ կարող որոշել, թե որտեղից էր գալիս այդ ոռնոցը։

― Քամին բերեց։ Իսկ որտե՞ղ է Գրիմպենյան ճահճուտը։ Այնտե՞ղ։

― Այո։

― Հենց այնտեղից էլ գալիս էր։ Թողեք, Ուոթսն։ Չէ որ դուք ինքներդ էլ կարծում եք, որ շուն էր ոռնում։ Ես հո երեխա չեմ։ Մի վախեցեք ճշմարտությունն ասել։

― Այն անգամ Սթեփլտոնն էր ինձ հետ։ Նա ասում է, որ այդպես ճչում են ինչ֊որ թռչուններ։

― Ոչ, դա շուն է։ Աստվա՜ծ իմ։ Մի՞թե այդ բոլոր հեքիաթներում ճշմարտության գոնե մի կաթիլ կա։ Մի՞թե ինչ֊որ անհայտ վտանգ է սպառնում ինձ։ Դուք դրան չե՞ք հավատում, Ուոթսն։

― Ո՛չ, ո՛չ։

― Բայց և այնպես, մի բան է այդպիսի հիմարությունների վրա ծիծաղել Լոնդոնում և բոլորովին այլ բան՝ լսել այդ ոռնոցը ճահիճներում, մթության մեջ կանգնած։ Իսկ իմ հորեղբա՞րը։ Չէ՞ որ նրա դիակի մոտ շան հետքեր են գտել։ Ամեն ինչ համընկնում է։ Ես վախկոտ չեմ, Ուոթսն, բայց այդ ձայներից արյունս սառչում է երակներումս։ Շոշափեք ձեռքս։

Ձեռքը մարմարի պես սառն էր։

― Ոչինչ, վաղն ամեն ինչ կանցնի։

― Ոչ, ես երբեք չեմ մոռանա այդ ոռնոցը։ Հիմա ի՞նչ անենք։

― Տուն դառնանք։

― Ոչ մի դեպքում։ Բռնել այդ սրիկային, ուրեմն բռնել։ Ես և դուք որսում ենք տաժանակիր աքսորականին, իսկ հրեշավոր շունը, երևի մեզ։ Գնանք, Ուոթսն։ Թող դժոխքի բոլոր ծնունդներն շտապեն այստեղ, միևնույն է, նահանջել չի կարելի։

Ամեն քայլափոխի սայթաքելով, մենք դանդաղ առաջ էինք շարժվում։ Մեր աջ ու ձախ կողմերում խավարի մեջ բարձրանում էին ժայռոտ բլուրների անորոշ ուրվագծերը։ Առջևում առաջվա պես երևում էր փոքրիկ դեղին լույսը։ Անթափանց խավարում հեռավորությունը որոշելուց ավելի խաբուսիկ բան չկա։ Լույսն առկայծում էր մեկ հորիզոնի մոտերքում, մեկ էլ ընդամենը մի քանի քայլի վրա։ Բայց վերջապես նկատեցինք լույսի աղբյուրն ու հասկացանք, որ հիմա արդեն հեռու չէ այն։ Դա հալված մոմ էր՝ դրված քարերի արանքը, որոնք լույսը պաշտպանում էին քամուց և կողմնակի աչքերից՝ բաց թողնելով միայն Բասկերվիլ֊հոլլի կողմից։ Մեր մոտենալը թաքցնում էր գրանիտե մի մեծ ժայռաբեկոր։ Մենք թաքնվեցինք նրա ետևում ու զգուշորեն նայեցինք դուրս։ Տարօրինակ էր այդ միայնակ մոմը տեսնել ճահիճների մեջ։ Քարերը լուսավորող բոցի դեղին լեզվակ, և շուրջը կյանքի ուրիշ ոչ մի նշան։

― Հիմա ի՞նչ անենք, ― շշնջաց սըր Հենրին։

― Սպասենք այստեղ։ Նա երևի այստեղ մոտերքում է։ Գուցե հիմա հայտնվի։

Խոսքս չէի ավարտել, որ մենք նրան տեսանք։ Ճեղքում, որտեղ մոմն էր վառվում, հայտնվեց սարսափելի, կործանարար մոլությունների հետքերով ակոսված մի դեմք, որում մարդկային ոչինչ չկար։ Այդպիսի դեմք՝ կեղտակորույս, մազակալած, խճողված մազափնջերով, լիովին կարող էր ունենալ այն վայրենիներից մեկը, որ երբեմն ապրել էր այս բլուրների լանջերին։ Մոմի լույսը արտացոլվում էր նրա խորամանկ մանրիկ աչքերում, որոնք չարությամբ վազում էին այս ու այն կողն, ճիշտ ինչպես մթության մեջ որսորդների քայլերի ձայնը լսած գազանի աչքերը։ Հավանաբար, ինչ֊որ բան կասկած առաջացրեց նրա մեջ․ նա և Բերիմոռը մեզ անհայտ ինչ֊որ պայմանական նշան ունեին, կամ էլ նա զգաց, որ գործերը լավ չեն, բայց ես իսկույն վախի հետքեր նկատեցի նրա զզվելի կերպարանքին։ Նա կարող էր ամեն վայրկյան հանգցնել մոմն ու անհետանալ մթության մեջ։ Ես առաջ նետվեցի, սըր Հենրին իմ ետևից։ Աքսորականը աղաղակելով մի քար շպրտեց մեզ վրա, որը կտոր֊կտոր եղավ՝ դիպչելով մոտիկ ժայռին։ Ես հասցրի միայն նկատել, որ նա կարճահասակ է, թիկնեղ։ Բարեբախտաբար, այդ պահին ամպերի տակից երևաց լուսինը։ Մենք նետվեցինք բլուրն ի վեր, իսկ աքսորականը սլանում էր նրա մյուս լանջով՝ լեռնային այծի ճարպկությամբ ցատկելով քարերի վրայով։ Հաջող կրակոցը կարող էր վիրավորել նրան, բայց ես ատրճանակը վերցրել էի միայն պաշտպանության և ոչ թե անզեն մարդու թիկունքին կրակելու համար։

Ես էլ, սըր Հենրին էլ վատ վազողներ չէինք, սակայն շուտով հասկացանք, որ չենք հասնի նրան։ Նա երկար ժամանակ երևում էր առջևում, լուսնի պայծառ լույսով լուսավորված և, վերջապես, համարյա կորավ՝ վերածվելով փոքրիկ մի կետի, որն արագորեն շարժվում էր հեռավոր բլրի լանջով։ Գնալով մեր միջև մեծանում էր տարածությունը։ Վերջապես մենք լրիվ ուժասպառ եղանք, նստեցինք քարին ու սկսեցինք նայել նրա հեռացող կերպարանքին։

Եվ ահա հենց այդ ժամանակ տեղի ունեցավ տարօրինակ ու բոլորովին անսպասելի մի բան։ Մենք արդեն բարձրացել էինք՝ որոշելով թողնել այդ անօգուտ հետապնդումը։ Լուսինը մեր աջ կողմում էր, գրանիտե սյան անհարթ գագաթը հստակ գծագրվում էր նրա արծաթե սկավառակի ֆոնին։ Եվ այդ սյան վրա ես տեսա սև փայտե արձանի նման անշարժ կանգնած մարդկային մի կերպարանք։ Չկարծեք, Հոլմս, թե դա հալյուցինացիա էր։ Ես հաստատապես կարող եմ վստահել իմ տեսողությանը։ Որքան ինձ հաջողվեց նկատել, դա բարձրահասակ, նիհար մարդ էր։ Նա կանգնել էր ոտքերը մի փոքր բացած, ձեռքերը կրծքին խաչած, գլուխը խոնարհած, և ասես մտածմունքի մեջ նայում էր դիմացը փռված տորֆի ու գրանիտի թագավորությանը։ Հենց այդպիսին էլ ես պատկերացնում էի այստեղի ճահիճների ոգուն։ Դա աքսորականը չէր։ Նա կանգնած էր աքսորականի անհետանալու տեղից հեռու, և հասակով էլ նրանից բարձր էր։ Անսպասելիությունից ճչալով, ես դարձա դեպի բարոնետն ու բռնեցի նրա ձեռքը։ Մի վայրկյանը բավական էր, որպեսզի մարդն անհետանա։ Գրանիտե սյան սուր գագաթը առաջվա պես մխրճվել էր լուսնի սկավառակի մեջ, բայց անշարժ, լուռ կերպարանքն արդեն չկար։

Իսկույն որոշեցի, որ պետք է գնալ այնտեղ և զննել այդ սյունը, բայց դա բավական հեռու էր մեզնից, իսկ բարոնետն արկածների գլուխ չուներ․ նա դեռ չէր կարողանում մոռանալ ընտանեկան մռայլ ավանդությունը հիշեցնող սարսափելի ոռնոցը։ Ըստ որում, նա ինքը ոչինչ չէր տեսել և, հետևաբար, այդ տարօրինակ տեսարանը չէր կարող նրան հուզել։

Հավանաբար, պահակն էր։ Փախուստի պահից ի վեր դրանք վխտում են ճահիճներում, ― ասաց նա։

Հավանաբար, սըր Հենրին ճիշտ էր, բայց ես այնպես էի ուզում համոզվել դրանում։ Այսօր մենք Պրինսթաունի իշխանություններին կտեղեկացնենք, թե փախստականը որտեղ է թաքնվում։ Բայց և այնպես ափսոս, որ մեզ չհաջողվեց բռնել նրան ու նորից հանդիսավորությամբ բանտ տանել։

Սրանք են վերջին գիշերվա դեպքերը և դուք, թանկագին Հոլմս, պետք է խոստովանեք, որ սպառիչ հաշվետվություն է ներկայացված ձեզ։ Իմ պատմությունների մեծ մասը, իհարկե, ոչ մի առնչություն չունի մեր գործի հետ, բայց ես հարկ եմ համարում իմ նամակներում հաղորդել բոլոր փաստերը․ ընտրեցեք նրանք, որոնք ձեզ օգտակար կլինեն։ Այնուամենայնիվ որոշ հաջողություններ ունենք։ Մենք իմացանք Բերիմոռների վարքագծի ողջ պատճառը։ Սակայն տորֆային ճահիճների գաղտնիքը առաջվա պես մնում է չլուծված։ Թերևս մյուս նամակում ինձ հաջողվի փոքր֊ինչ բացել վարագույրի ծայրը։ Իսկ ավելի լավ կլիներ, եթե դուք ինքներդ գայիք այստեղ։

Մինչև այժմ ես իմ պատմության մեջ գոհանում էի հաշվետվություններով, որոնք Շերլոկ Հոլմսն ստանում էր ինձանից Բասկերվիլ֊հոլլ գալուս առաջին օրերին։ Իսկ այժմ մոտեցել ենք այնպիսի պահի, երբ ես ստիպված եմ թողնել այդ միջոցն ու նորից հույս դնել հիշողությանս վրա, հիմնավորելով այն սեփական օրագրիս քաղվածքներով։ Այս երկու հատվածները մեզ ընդհուպ կմոտեցնեն այն դեպքերին, որոնք ընդմիշտ տպավորվել են ուղեղումս։

Ես կանգ առա աքսորականի ետևից մեր անհաջող հետապնդման նկարագրության վրա և այն բանի, ինչ հետևեց դրան։ Շարունակում եմ իմ պատմությունը մյուս առավոտից։

16 հոկտեմբերի․ Մառախլապատ գորշ օր է, անձրև է մաղում։ Ցածրասահ ամպերը կախվել են Բասկերվիլ֊հոլլի վրա։ Մերթ ընդ մերթ նրանց շղթան նոսրանում է, և այդ ժամանակ լուսածերպերի միջից հեռվում երևում են տորֆաճահիճների մռայլ տարածությունները, որոնց վրա արծաթի պես փայլում են բլրալանջերն ու թաց գլաքարերը։ Ե՛վ տանը, և՛ բաց երկնքի տակ՝ ամենուրեք միատեսակ տաղկտկալի է։ Գիշերվա ապրումներից հետո բարոնետը մռայլ տրամադրության մեջ է։ Ես ինքս ինչ֊որ ծանրություն եմ զգում սրտիս վրա, և ինձ ճնշում է անխուսափելի աղետի նախազգուշացումը՝ այնքան սարսափելի, որ անզոր եմ բացատրել։

Իսկ մի՞թե անհանգստության պատճառներ չկան։ Բավական է միայն հիշել դեպքերի ընթացքը, որոնք բոլորն էլ ցույց են տալիս այստեղ գործող ինչ֊որ մութ ուժերի առկայությունը․ Բասկերվիլ֊հոլլի վերջին տիրոջ մահը, որը ճշտությամբ համնըկնում է ընտանեկան ավանդության հետ, ֆերմերների մեջ շրջող լուրերը տարօրինակ արարածի մասին, որը շարունակ հայտնվում է ճահիճներում։ Ես էլ սեփական ականջով երկու անգամ լսել եմ շան հեռավոր հաչոցի նմանվող ձայներ։ Հո չի կարելի իսկապես հավատալ, որ այդ ամենը բնության օրենքներից դուրս է։ Երևակայական շուն, որ հետքեր է թողնում գետնին և բարձր ոռնում է։ Ո՛չ, դա անտանելի է։ Սթեփլտոնը, իսկ նրա հետ էլ Մորտիմերը կարող էին ենթարկվել ընդհանուր տրամադրությանը, սակայն եթե ես ինչ֊որ արժանապատվություն ունեմ, ապա դա առողջ բանականությունն է, և ես երբեք սնոտիապաշտության չեմ ենթարկվի։ Դրա համար պետք է իջնել տեղի ֆերմերների զարգացման մակարդակին, որոնք չգոհանալով ինչ֊որ կատաղի շան պատմությամբ, նրան օժտում են աչքերից ու երախից բոց ժայթկելու կարողությամբ։ Հոլմսը նույնիսկ չէր էլ լսի նման զառանցանքները, իսկ ես ներկայացնում եմ այստեղ նրա անձը։ Սակայն փաստը մնում է փաստ․ ես առիթ եմ ունեցել երկու անգամ լսելու այդ ոռնոցը։ Իսկ եթե ճահիճներում իսկապես ինչ֊որ հսկայական շուն է վազվզո՞ւմ։ Չէ՞ որ այդ դեպքում ամեն ինչ հասկանալի կդառնա։ Բայց որտե՞ղ է նա թաքնվում, ի՞նչ է ուտում, և որտեղի՞ց է հայտնվել, ինչո՞ւ ոչ ոք նրան ցերեկով չի տեսել։ Պետք է խոստովանել, որ այս ամենին ճշմարտանման բացատրություն տալով, մենք քիչ դժվարությունների դեմ չենք առնում։ Բայց եթե նույնիսկ շունը մի կողմ թողնենք, ինչպե՞ս բացատրել լոնդոնյան պատահարը, կառքի անծանոթը, նամակը, որի հեղինակը սըր Հենրիին թախանձում էր դուրս չգալ տորֆի ճահիճները։ Գոնե դրանում ոչ մի գերբնական բան չկա, չնայած և՛ մեկը, և՛ մյուսը կարելի է հավասարապես վերագրել և՛ բարեկամական, և՛ թշնամանական ուժերին։ Բայց այժմ որտե՞ղ է նա, այդ բարեկմը կամ թշնամին։ Մնացել է Լոնդոնո՞ւմ, թե՞ մեր ետևից այստեղ է եկել։ Մի՞թե․․․ Մի՞թե հենց նրան էլ տեսել եմ գրանիտե սյան գագաթին։

Ճիշտ է, նա ընդամենը վայրկենաբար երևաց աչքիս, բայց որոշ բան այնուամենայնիվ նկատեցի ու կարող եմ երդմամբ հաստատել։ Նա տեղացի չէ, այժմ ես ճանաչում եմ սըր Հենրիի բոլոր հարևաններին։ Նա Սթեփլտոնից բարձրահասակ է և Ֆրեկլենդից ավելի նիհար։ Նրան կարելի էր Բերիմոռի տեղը դնել, բայց նա մնացել էր տանը, և ես համոզված եմ, որ նրան չէր հաջողվի աննկատ հետևել մեզ։ Հետևաբար այստեղ, ինչպես և Լոնդոնում մեզ հետևում է ինչ֊որ անծանոթ։ Մինչև հիմա մենք չենք կարողանում նրանից ազատվել։ Եթե ինձ հաջողվեց բռնել այդ մարդուն, մեր բոլոր տարակուսանքներն անմիջապես կպարզվին։ Ահա իմ նպատակը, և ես բոլոր ուժերս կներդնեմ, որպեսզի հասնեմ դրան։

Իմ առաջին ցանկությունն էր սըր Հենրիին ծանոթացնել ծրագրերիս։ Բայց երկար տալով֊առնելով, որոշեցի խաղն ինքնուրույն վարել ու ավելի քիչ խոսել այդ մասին։ Բարոնետը լռակյաց է, խորասուզված իր մտքերի մեջ։ Ճահճում լսած ոռնոցը շատ է ազդել նրա վրա։ Ես վճռեցի չխորացնել նրա անհանգստությունը, բայց զենքը ցած չեմ դնի և կգործեմ իմ նախաձեռնությամբ։

Այսօր նախաճաշից հետո մեզ մոտ մի փոքրիկ բան տեղի ունեցավ։ Բերիմոռը սըր Հենրիից թույլտվություն խնդրեց խոսելու, և նրանք գնացին աշխատասենյակ։ Բիլիարդանոցում նստած՝ ես լսում էի նրանց բարձր ձայները և հիանալի կռահում, թե խոսքն ինչի մասին է։ Շուտով աշխատասենյակի դուռը բացվեց, և բարոնետը կանչեց ինձ։

― Բերիմոռը մեզանից նեղացել է, ― ասաց սըր Հենրին։ ― Պատկերացնում եք, մեր կողմից անազնիվ բան է եղել նրա աներձագին հետապնդելը, որի գաղտնիքը նա կամովին հայտնել է մեզ։

Ծառայապետը կանգնած էր գունատ, բայց իրեն հանգիստ էր պահում։

― Ես, գուցե տաքացա, սըր, այդ դեպքում ներողություն եմ խնդրում։ Բայց և այնպես շատ զարմացա, լուսադեմին լսելով ձեր քայլերը և իմանալով, որ դուք ցանկացել եք բռնել Սելդենին։ Հարկ չկար, որ ես մարդկանց նրա հետքի վրա գցեի, առանց այդ էլ այդ դժբախտի վիճակը ծանր է։

― Եթե դուք Սելդենին իսկապես ձեր կամքով մատնեիք, դա բոլորովին ուրիշ բան կլիներ, ― ասաց բարոնետը։ ― Բայց չէ՞ որ դուք, ավելի ճիշտ, ձեր կինը ամեն բան խոստովանեց միայն մեր ճնշման տակ։ Ձեզ ուրիշ ոչինչ չէր մնում ասելու։

― Ես չէի կարծում, որ դուք կօգտվեք իմ խոստովանությունից, սըր Հենրի։ Ոչ մի կերպ չէի կարծում։

― Սելդենը վտանգավոր է հասարակության համար։ Չէ՞ որ նա ոչ մի բանի առաջ կանգ չի առնի, դա երևում է նրա կերպարանքից։ Հիշեցեք, թե տներն այստեղ որքան քիչ են։ Վերցնենք թեկուզ միստր Սթեփլտոնին․ հարձակման դեպքում նա ոչ մի բանի վրա հույս դնել չի կարող, բացի սեփական ուժից։ Ոչ, մինչև այդ մարդուն փակի տակ չնստեցնեն, մենք մեզ չենք կարող անվտանգության մեջ զգալ։

― Սելդենը ոչ ոքի ձեռք չի տա, սըր Հենրի, մի քանի օրից ամեն ինչ կհարթվի, և նա կմեկնի Հարավային Ամերիկա։ Աղաչում եմ ձեզ, մի հայտնեք ոստիկանությանը, որ Սելգենը դեռ այստեղ է, ճահիճներում։ Նրան արդեն չեն փնտրում, և նա կարող է հանգիստ սպասել շոգենավին։ Եթե դուք նրան մատնեք, իմ ու կնոջս վիճակը վատ կլինի։ Խնդրում եմ ձեզ, սըր, մի դիմեք ոստիկանությանը։

― Ուոթսն, ի՞նչ կասեք սրան։

Ես ուսերս թոթվեցի։

― Եթե այդ մարդը հեռանա Անգլիայից, հարկատուները հանգիստ շունչ կքաշեն։

― Իսկ եթե հանկարծ մինչև գնալը մի փորձանք բերի՞։

― Ոչ, սըր։ Հո նա խելագար չէ։ Մենք նրան տվել ենք այն ամենը, ինչ պետք է։ Իսկ նոր հանցագործությունը նրան գլխովին կմատնի։

― Այդ ճշմարիտ է, ― ասաց սըր Հենրին։ ― Լավ, Բերիմոռ․․․

― Թող աստված ձեզ օգնի, սըր։ Որքա՜ն երախտապարտ եմ ձեզ։ Եթե Սելգենին բռնեն, կինս այդ վշտին չի դիմանա։

― Ուոթսն, դուրս է գալիս, որ մենք ձեզ հետ հովանավորում ենք քրեական հանցագործին։ Բայց հիմա մի տեսակ ձեռքս չի գնա մատնել նրան։ Լավ, սրանով վերջացնենք։ Դուք կարող եք գնալ, Բերիմոռ։

Դողացող ձայնով մի քանի շնորհակալական խոսքեր փնթփնթալով՝ ծառայապետը գնաց դեպի դուռը, բայց հանկարծ կանգ առավ շեմին․

― Դուք այնքան լավ վերաբերվեցիք ինձ հետ, սըր, որ ես ուզում եմ որևէ կերպ երախտահատույց լինել, ― անվճռական տոնով ասաց նա։ ― Ես որոշ բաներ գիտեմ, սըր Հենրի․․․ գուցե, ես իզուր եմ այսքան երկար լռել, բայց դա պարզվեց, երբ հետաքննությունն արդեն ավարտվել էր։ Ես դեռ ոչ ոքի հետ չեմ խոսել այդ մասին․․․ Խոսքը սըր Չարլզի մահվան մասին է։

Ես ու բարոնետը վեր թռանք տեղներիցս։

― Ձեզ հայտնի են նրա մահվան հանգամանքնե՞րը։

― Ոչ, սըր։

― Այդ դեպքում էլ ի՞նչ։

― Ես գիտեմ, թե ինչու էր նա այդպիսի ուշ ժամի կանգնել դռնակի մոտ։ Նա տեսակցություն ուներ մի կնոջ հետ։

― Տեսակցություն կնոջ հե՞տ։ Սըր Չա՜րլզը։

― Այո, սըր։

― Ո՞վ է այդ կինը։

― Անունը ես ձեզ ասել չեմ կարող, սըր։ Ես գիտեմ միայն առաջին տառերը․ «Լ․ Լ․»։

― Որտեղի՞ց է դա ձեզ հայտնի, Բերիմոռ։

― Սըր Հենրի, այն առավոտյան ձեր հորեղբայրը նամակ ստացավ։ Նրա անունով սովորաբար շատ նամակներ էին գալիս, չէ՞ որ նա ճանաչված մարդ էր ու հայտնի իր բարությամբ։ Բոլորն էլ դիմում էին նրան իրենց հոգսերով։ Բայց այդ առավոտյան միայն մի նամակ եկավ, այդ պատճառով էլ ես այն հիշում եմ։ Ծրարի վրայի ձեռագիրը կանացի էր, և կնիքի վրա դրոշմված էր «Կումբի֊Թրեսի»։

― Հետո՞։

― Ես այդ նամակն այլևս չէի հիշի, եթե կինս չլիներ։ Մի քանի շաբաթ առաջ նա սկսեց մաքրել սըր Չարլզի աշխատասենյակը՝ առաջին անգամ նրա մահից հետո, և բուխարու խորքում գտավ մի թերթ թուղթ։ Դրա մեծ մասը մոխիր էր դարձել, բայց մի փոքրիկ կտոր՝ վերջավորությունը, մնացել էլ անվնաս, և բառերը դեռ կարելի էր ջոկել, չնայած թանաքը գորշացել էր կրակից, իսկ թուղթը խանձվել։ Դա, երևի, հետգրություն էր, և մենք ահա թե ինչ կարդացինք․ «Աղաչում եմ ձեզ, ինչպես ջենտլմենի, այրեցեք այս նամակը և երեկոյան ժամը տասին եղեք դռնակի մոտ։ Ներքևում երկու տառ․ «Լ․ Լ․»։

― Պահպանե՞լ եք այդ պատառիկը։

― Ոչ, սըր։ Ձեռքիս մեջ փշրվեց։

― Իսկ մինչ այդ սըր Չարլզը նույն ձեռագրով նամակներ ստացե՞լ էր։

― Ոչ, սըր, գաղափար չունեմ։ Բայց ես կարծում եմ, որ եթե մեզ հաջողվեր գտնել այդ լեդիին, որոշ մանրամասնություններ կիմանայինք սըր Չարլզի մահվան մասին։

― Ես պարզապես չեմ հասկանում ձեզ, Բերիմոռ։ Ինչպե՞ս կարելի էր այսքան ժամանակ թաքցնել այդպիսի կարևոր տեղեկությունները։

― Գիտեք ինչ, սըր, դրանից անմիջապես հետո մեր գլխին փորձանք եկավ։ Բացի դրանից, ես ու կինս շատ էինք սիրում սըր Չարլզին ու չէինք մոռանում նրա բարերարությունները։ Մտածեցիմք, ինչո՞ւ հինը քրքրել։ Մեր դժբախտ տիրոջը դա այլևս չի օգնի, իսկ երբ գործին կին է խառնված, այդտեղ պետք է զգույշ լինել։ Ախր նույնիսկ ամենաարժանավոր մարդիկ․․․

― Ձեր կարծիքով, դա կարող է վիրավորե՞լ նրա հիշատակը։

― Այո, սըր, ես որոշեցի, որ դրանից ոչ մի լավ բան դուրս չի գա։ Բայց դուք այնքան բարի եղաք մեր նկատմամբ․․․ չուզեցի ձեզանից թաքցնել այն, ինչ գիտեմ։

― Լավ, Բերիմոռ, կարող եք գնալ։

Երբ ծառայապետը դուրս եկավ, սըր Հենրին դարձավ ինձ․

― Դե, Ուոթսն, ի՞նչ կասեք այս նոր լույսի շողի մասին։

― Ըստ իս, այն ավելի խտացրեց խավարը։

― Այո, ճշմարիտ է։ Բայց եթե մեզ հաջողվեր գտնել այդ «Լ․ Լ․»֊ին, ապա ամեն ինչ կպարզվեր։ Այժմ գիտենք, որ կա մի կին, որին շատ բան է հայտնի, իսկ դա արդեն լուրջ նվաճում է։ Պետք է միայն գտնել նրան։ Հիմա ի՞նչ անենք։

― Անմիջապես ամեն ինչ հաղորդենք Հոլմսին։ Գուցե դա նրան անհրաժեշտ հետքի վրա գցի։ Ես համարյա համոզված եմ, որ նա անհապաղ այստեղ կգա։

Գնացի սենյակս, ու մանրամասն հաշվետվություն գրեցի Հոլմսին այս առավոտվա դեպքերի մասին։ Ըստ երևույթին, բարեկամս վերջին ժամանակները շատ զբաղված է, քանի որ Բեյքր֊ստրիտից ստացվող նամակները ավելի ու ավելի հազվադեպ ու համառոտ են դառնում։ Դրանցում ոչ մի բառով չեն հիշատակվում իմ հաշվետվությունները, իսկ իմ այստեղ գալու նպատակի մասին՝ միայն անցողակի։ Շանտաժի գործը, ըստ երևույթին կլանում է Հոլմսի բոլոր ուժերը։ Բայց վերջին դեպքերը, անկասկած, կգրավեն նրա ուշադրությունը և կրկին հետաքրքրություն կարթնացնեն մեր հետաքննության նկատմամբ։ Որքա՜ն եմ ուզում, որ նա այստեղ լինի։

17 հոկտեմբերի։ Այսօր ամբողջ օրն անձրև է տեղում։ Ծանր կաթիլները խշշում են խիտ բաղեղների մեջ, կաթկթում քիվերից։ Մտաբերեցի տորֆաճահիճների մռայլ խորքերում, բաց երկնքի տակ թաքնված աքսորականին։ Խե՜ղճ մարդ։ Ինչպիսին էլ լինեին նրա կատարած ոճիրները, այժմյան նրա տառապանքը ինչ֊որ չափով քավում է դրանք։ Իսկ հետո հիշեցի նաև այն մյուս մարդուն․․․ Դեմքը, որ կարճատև երևաց կառքի պատուհանում, ասես լուսնի սկավառակին փորագրված մութ կերպարանքը։ Մի՞թե այդ անորսալի լրտեսը, այդ խավարի մեղսակիցը այժմ նույնպես թափառում է այսպիսի տեղատարափի տակ։

Երեկոյան հագա անջրանցիկ թիկնոցս ու ճամփա ընկա դեպի ճահիճների խորքը՝ երևակայությանս մեջ սարսափելի պատկերներ նկարելով։ Ամձրևը մտրակում էր դեմքս, ականջներիս մեջ սուլում էր քամին։ Եվ թող աստված պահպանի նրանց, ովքեր այժմ թափառում են Գրիմպենյան ճահճուտի մոտերքում։ Այսպիսի եղանակին նույնիսկ բարձրունքները վերածվում են համատարած ճահճուտների։ Ես փնտրեցի գտա քարե սյունը, որի վրա կանգնած էր այն միայնակ մարդը և նրա անհարթ, ելուստավոր գագաթից դիտում է ներքևում փռված մռայլ ճահիճները։ Անձրևը հեղեղում էր այդ մուգ ցածրավայրերը, ծանր, գորշ արճճագույն ամպերը փռվել էին գետնի վրա, իսկ դրանց ճեղքերից երևում էին բլուրների արտասովոր ուրվագծերը։ Հեռվում, ձախ կողմը, հովտի ծառերի վրա էին խոյանում մառախուղում հազիվ նշմարվող Բասկերվիլ֊հոլլի նեղ աշտարակները։ Միայյն նրանք էին խոսում այս վայրերում մարդու ներկայության մասին, եթե չհաշվենք բլրալանջերին պատսպառված նախապատմական քարանձավները։ Եվ ոչ մի տեղ ամենաչնչին հետքն անգամ չկար այն անծանոթի, որի միայնակ կերպարանքը ես տեսա այս նույն վայրում երկու գիշեր առաջ։

Վերադարձի ճամփին ինձ հասավ դոկտոր Մորտիմերը, որը կառքով գալիս էր նեխած ճահճուտի կողմից։ Այս ամբողջ օրերի ընթացքում դոկտորը շատ ուշադիր էր մեր նկատմամբ, և օր չէր անցնում, որ նա չայցելեր Բասկերվիլ֊հոլլ՝ տեղեկանալու, թե ինչպես ենք պրում։ Դոկտորն ինձ նստեցրեց իր կառքը և առաջարկեց տուն հասցնել։ Նա շատ վշտացած էր սպանիելի կորստով։ Շունը փախել էր ճահիճներն ու չէր վերադարձել։ Ես մխիթարեցի դոկտորին ինչպես կարող էի, իսկ ինքս, հիշելով Գրիմպենյան ճահճուտում թաղված պոնիին, մտածեցի, որ Մորտիմերը դժվար թե այլևս իր շանը տեսնի։

― Ի դեպ, դոկտոր, ― ասացի ես, նրա հետ միասին ցնցվելով ճանապարհի խանդակներում, ― դուք, հավանաբար, գիտեք այստեղ բոլորին, ովքեր գտնվում են ձեր շրջագայությունների շառավիղում։

― Կարծում եմ՝ բոլորին։

― Այդ դեպքում, գուցե, կասեք ինձ «Լ․ Լ․» սկզբնատառեր ունեցող կնոջ լրիվ անունն ու ազգանունը։

Մորտիմերը մտածեց, հետո պատասխանեց․

― Ոչ։ Ճիշտ է, գնչուների ու ֆերմաների աշխատողների համար չեմ կարող երաշխավորել, բայց ֆերմերների ու ջենտրիների^[6] մեջ այդ սկզբնատառերը կարծես ոչ մեկին չեն համընկնում։ Բայց, սպասեք, ― ավելացրեց նա կարճ դադարից հետո, ― կա մի ոմն Լաուրա Լայոնս՝ ահա ձեզ «Լ․ Լ․»։ Սակայն նա ապրում է Կումբի֊Թրեսիում։

― Ո՞վ է նա, ― հարցրի ես։

― Ֆրենկլենդի դուստրը։

― Ինչպե՜ս։ Այդ ծեր խելառի աղջի՞կը։

― Ճիշտ այդպես։ Նա ամուսնացավ Լայոնս ազգանունով մի նկարչի հետ, որը եկել էր էտյուդներ անելու։ Այդ նկարիչը սրիկա դուրս եկավ ու լքեց նրան։ Սակայն, որքան գիտեմ, չի կարելի ամբողջ մեղքը մի կողմի վրա գցել։ Հայրը հրաժարվեց նրանից, որովհետև նա ամուսնացել էր առանց իր համաձայնության, իսկ գուցե և ոչ միայն դրա համար։ Մի խոսքով, երկու մեղսագործներն էլ՝ և՛ ծերը, և՛ երիտասարդը, ինչպես կարող էին դժբախտ կնոջ հոգին հանեցին։

― Նա ինչո՞վ է ապրում։

― Ծերուկ Ֆրենկլենդը, հավանաբար, որոշ բան տալիս է նրան, իհարկե, ոչ շատ, քանի որ իր սեփական գործերն էլ ողբալի վիճակում են։ Բայց ինչքան էլ աղջիկը մեղքեր ունենա, չէր կարելի թույլ տալ, որ նա ավելի ցած գլորվի։ Այդ պատմությունը հայտնի դարձավ այստեղ, և հարևանները, հատկապես Սթեփլտոնն ու սըր Չարլզը, օգնեցին նրան, հնարավորություն տվին ազնիվ վաստակելով ապրելու։ Ես էլ որոշ բան զոհաբերեցի։ Մենք ուզում էինք, որ նա մեքենագրել սովորի։

Մորտիմերը հարցրեց, թե ինչու է այդ բանն ինձ հետաքրքրում, և ես մի կերպ բավարարեցի նրա հետաքրքրությունը՝ աշխատելով մանրամասնությունների մեջ չմտնել, քանի որ բոլորովին պետք չէ ավելորդ մարդկանց հաղորդակից դարձնել մեր գործին։

Վաղն առավոտյամ ես կմեկնեմ Կումբի֊Թրեսի, և, եթե ինձ հաջողվի տեսնել այդ կնոջը՝ միսիս Լաուրա Լայոնսին, մենք մի մեծ քայլ կանենք, որպեսզի մի հանելուկ պակասի մեզ մոտ։

Ի դեպ, ձեր խոնարհ ծառան քիչ֊քիչ վերածվում է իմաստուն օձի․ երբ Մորտիմերն արդեն շատ հեռու գնաց իր հարցուփորձերում, ես հարցրի, թե ինչ տիպի է պատկանում Ֆրենկլենդի գանգը ու փրկեցի դրությունը․ ճանապարհի ամբողջ մնացած մասը նվիրվեց գանգաբանությանը։ Շերլոկ Հոլմսի հետ անցկացրած տարիները ինձ համար իզուր չէին անցել։

Որպեսզի վերջացնեմ այս տխուր, անձրևոտ օրվա նկարագրությունը, հիշատակեմ ևս մի խոսակցություն, այս անգամ Բերիմոռի հետ։ Այդ խոսակցությունը հաղթաթուղթ տվեց ինձ, որը կօգտագործեմ հարկ եղած պահին։

Մորտիմերը մնաց մեզ մոտ, և ճաշից հետո նրանք բարոնետի հետ սկսեցին էկարտե^[7] խաղալ։ Ծառայապետն ինձ սուրճ մատուցեց աշխատասենյակում, և ես օգտվեցի դրանից որպեսզի մի քանի հարց տամ նրան։

― Դե, Բերիմոռ, ի՞նչ է անում ձեր սիրելի ազգականը։ Մեկնե՞լ է, թե դեռ թաքնվում է ճահիճներում։

― Չգիտեմ, սըր։ Երանի՜ շուտ մեկներ։ Ախր ինչքա՜ն վիշտ կրեցինք նրա երեսից։ Ես նրա մասին ոչինչ չգիտեմ այն օրվանից, երբ վերջին անգամ ուտելիք տարա, իսկ դա երեք օր առաջ էր։

― Իսկ այն ժամանակ դուք նրան տեսա՞ք։

― Ոչ, սըր, բայց հետո ստուգեցի․ ուտելիքը տեղում չէր։

― Եթե ուտելիքը չկար, ուրեմն նա դեռ այնտե՞ղ է։

― Այո, ոնց որ թե այդպես է, սըր, եթե միայն մյուս մարդը չի վերցրել։

Ձեռքս բաժակով քարացավ կես ճանապարհին, և ես աչքերս տնկեցի Բերիմոռի վրա։

― Ուրեմն, դուք գիտե՞ք, որ այնտեղ ուրիշ մեկն էլ կա։

― Ճահիճներում մի մարդ էլ է թաքնվում։

― Տեսե՞լ եք նրան։

― Ոչ, սըր։

― Ուրեմն, ո՞րտեղից գիտեք նրա մասին։

― Սելգենն է ասել մեկ ու կես շաբաթ առաջ։ Այդ մարդը նույնպես թաքնվում է, բայց, իմ կարծիքով, նա աքսորական չէ․․․ Դուր չի գալիս ինձ այդ, դոկտոր Ուոթսն, բոլորովին դուր չի գալիս, ― անսպասելի ուժով պոռթկաց Բերիմոռը։

― Լսեք, բարեկամս, ես այստեղ գործում եմ միայն ձեր տիրոջ օգտին։ Ես եկել եմ միայն նրան օգնելու համար։ Ասացեք ուղղակի՝ իսկապես ի՞նչը դուր չի գալիս ձեզ։

Մի պահ Բերիմոռը տատանվեց, կարծես ափսոսելով իր բռնկման համար կամ հարմար խոսքեր չգտնելով իրեն փոթորկող զգացումներն արտահայտելու։

― Դե, այն ամենը, ինչ այնտեղ կատարվում է, սըր, ― բացականչեց նա վերջապես՝ ցույց տալով անձրևով ողողված լուսամուտը, որ նայում էր ճահիճներին։ ― Տակը լավ բան չի երևում։ Այնտեղ սև գործ են որոճում, հավատացեք խոսքիս։ Հիմի ես միայն մի բան եմ ուզում․ որպեսզի սըր Հենրին այստեղից շուտափույթ մեկնի Լոնդոն։

― Բայց ի՞նչն է ձեզ այդպես վախեցրել։

― Իսկ դուք հիշեք սըր Չարլզի մահը։ Քննիչի խոսքերին ականջ մի կախեք։ Լսեք գիշերն ինչ է կատարվում ճահիճներում։ Ախր մարդիկ ոչ մի գնով չեն համաձայնի արևմուտից հետո դուրս գալ այնտեղ․․․ Իսկ այդ մարդը, որ թաքնվում է այնտեղ ու ինչ֊որ մեկին հետևում․ ո՞ւմ է հետևում։ Այս ամենն ի՞նչ է նշանակում։ Չէ, Բասկերվիլ անունը կրողների համար սա լավ չի վերջանա։ Ես անհամբեր սպասում եմ այն օրվան, երբ սըր Հենրիի նոր ծառաները կբռնեն իմ տեղը, և ես կկարողանամ հեռանալ այստեղից։

― Պատմեք ինձ այդ մարդու մասին, ― ասացի ես։ ― Ի՞նչ գիտեք։ Ի՞նչ էր ասում Սելգենը։ Նրան հայտնի՞ է, թե որտեղ ու ինչպես է թաքնվում այդ մարդը։

― Սելգենը նրան տեսել է մեկ֊երկու անգամ, բայց նա զգուշավոր է, խորամանկ։ Սկզբում Սելգենը նրան ոստիկանի տեղ է դրել, իսկ հետո համոզվել է, որ այդտեղ բոլորովին ուրիշ բան կա։ Տեսքով նա ջենտմեն է, բայց ինչ է փնտրում այնտեղ, ոչինչ չես հասկանա։

― Իսկ որտե՞ղ է թաքնվում։

― Սելգենն ասում է՝ բլրալանջի հին քարանձավներում։ Գիտեք այնտեղ հին քարայրներ կան, որտեղ հնում մարդիկ են ապրել։

― Իսկ ինչո՞վ է սնվում։

― Սելգենը նկատել է, որ նրա մոտ ինչ֊որ տղա է գնում֊գալիս։ Նա, երևի, ուտելիք և նման բաներ է տանում նրան Կումբի֊Թրեսիից։

― Լավ, Բերիմոռ։ Մենք դեռ այս մասին էլի կխոսենք։

Երբ ծառայապետը գնաց, ես կանգնեցի լուսամուտի մոտ և պղտոր ապակու միջով նայեցի երկնքով սահող ամպերին ու քամուց թափահարվող ծառերին։ Եթե այսպիսի եղանակին անհրապույր է նույնիսկ տանը, ապա ինչպես կլինի քարանձավում, ճահիճների մեջ։ Ինչպիսի՜ ատելությամբ պետք է վառվել, այդպիսի տեղում և այսպիսի ժամանակ դարանակալելու համար։ Եվ ի՞նչն է դրդել այդ մարդուն այդքան ծանր փորձության դիմելու։

Այդ քարանձավներից մեկում թաքնվում է բուն էությունն այն խնդրի, որն այնպես տանջում է ինձ։ Երդվում եմ, մի օր էլ չանցած կանեմ ամեն բան, ինչ որ մարդկային ուժերի սահմանում է, և կհասնեմ այս գաղտնիքի լուծմանը։

Վերջին գլուխները կազմող օրագրիս հատվածները մեզ ընդհուպ մոտեցրին հոկտեմբերի 18֊ին, այն օրվան, որից սկսած բոլոր այս անհավանական դեպքերն արագորեն ընթացան դեպի իրենց սարսափելի լուծումը։ Վերջին օրերի դեպքերն այնպես են տպավորվել հիշողությանս մեջ, որ ես կարող եմ դրանց մասին պատմել առանց իմ գրառումներից օգտվելու։

Եվ այսպես, սկսենք այն օրվանից, որի նախօրյակին ես պարզեցի երկու առաջնակարգ կարևորության հանգամանքներ։ Առաջին, որ միսիս Լաուրա Լայոնսը սըր Չարլզ Բասկերվիլին տեսակցություն է նշանակել հենց այնտեղ, ուր նա գտել էր իր մահը (ընդ որում հենց նույն նշանակված ժամին), և երկրորդ, որ ճահիճներում թաքնվող մարդուն հարկ է որոնել բլրալանջի քարանձավներում։ Ես զգում էի, որ այժմ միայն քաջության ու խեկամտության պակասը կարող են խանգարել ինձ այդ երկու հանելուկները լուծելու։

Այդ երեկո ինձ չհաջողվեց բարոնետին պատմել միսիս Լայոնսի մասին, քանի որ դոկտոր Մորտիմերը մինչև ուշ գիշեր նրա հետ թուղթ էր խաղում։ Բայց հաջորդ օրը նախաճաշին հայտնեցի նրան իմ գյուտը և առաջարկեցի ինձ հետ մեկնել Կումբի֊Թրեսի։ Ակզբում նա սիրով համաձայնեց, սակայն, մի լավ մտածելով՝ որոշեցինք, որ ավելի լավ կլինի ես մենակ գնամ։ Որքան պաշտոնական լինի այդ այցելությունը, այնքան քիչ արդյունքի կհասնենք։ Եվ ես ոչ առանց խղճի խայթի սըր Հենրիին թողեցի տանը, իսկ ինքս մեկնեցի այդ նոր որոնումներին։

Հասնելով Կումբի֊Թրեսի՝ կարգադրեցի Պերկինսին ձիերը պատրաստ պահել և հարցուփորձ արի լեդիի մասին, որին պետք է հարցաքննեի։ Նրա տունը գտնելը դժվար չեղավ․ այն գտնվում էր գյուղի կենտրոնում, դուռը բացող աղախինը առանց հետագա ձևականությունների ինձ առաջնորդեց հյուրասենյակ, որտեղ գրամեքենայի առջև մի կին էր նստած։ Նա հաճելի ժպիտով ընդառաջ եկավ, բայց, իր առջև անծանոթի տեսնելով, խոժոռվեց, նորից նստեց սեղանի մոտ և հարցրեց իմ այցելության նպատակի մասին։

Առաջին իսկ հայացքից միսիս Լայոնսն ապշեցրեց իր գեղեցկությամբ․ բաց դարչնագույն աչքեր, շագանակագույն մազեր, այտերին նուրբ կարմրություն, ճիշտ է, պեպեններով ծածկված, այն հրաշալի երանգի կարմրությունը, որ պահվում է սպիտակ վարդի սրտում։ Կրկնում եմ, առաջին տպավորությունն անչափ ուժեղ էր։ Սակայն, ավելի լավ տնտղելով, քննադատաբար տրամադրվեցի։ Այդ դեմքն ինչ֊որ տհաճ, կոպիտ բան ուներ իր մեջ․ նրա կատարյալ գեղեցկությունը փչացնում էին ոչ այն է բերանի մոտի անկամ ծալքերը, ոչ այն է՝ դաժան հայացքը։ Սակայն բոլոր այդ մտքերը եկան հետո։ Իսկ առաջին րոպեին ես պարզապես զգացի, որ իմ առաջ նստած է անչափ գեղեցիկ մի կին և այդ կինը հարցնում է ինձ, թե ինչու եմ եկել։ Եվ միայն այդ ժամանակ ես պարզ հասկացա, թե իմ այցելության նպատակը որքան նուրբ է։

― Ես բավականություն ունեմ ճանաչել ձեր հայրիկին, ― ասացի ես։

Սկիղբը բավական անհաջող էր, և լեդին անմիջապես հասկացրեց դա ինձ։

― Ես ոչ մի ընդհանուր բան չունեմ հորս հետ, ― ասաց նա։ ― Ես ոչնչով պարտական չեմ նրան և չեմ կարող նրա բարեկամներին իմ բարեկամը համարել։ Նա իրեն չի ծանրաբեռնում հայրական հոգսերով։ Եթե չլիներ հանգուցյալ սըր Չարլզ Բասկերվիլը և մի քանի ուրիշ սրտացավ մարդիկ, ես սոված կմնայի։

― Իսկ ես ուզում եմ խոսել հենց հանգուցյալ սըր Չարլզ Բասկերվիլի մասին։

Պեպենները բռնկվեցին նրա գունատ դեմքի վրա։

― Ի՞նչն է հատկապես հետաքրքրում ձեզ, ― հարցրեց նա, և նրա մատները ջղաձգորեն դիպան գրամեքենայի ստեղներին։

― Դուք ծանո՞թ էիք նրան։

― Ես արդեն ասացի, որ շատ բանով պարտական եմ նրան։ Եթե ինձ հաջողվեց ոտքի կանգնել, ապա դա բացատրվում է գլխավորապես այն համակրանքով, որ նա ցույց տվեց իմ ճակատագրի նկատմամբ։

― Դուք նրա հետ նամակագրություն ունեցե՞լ եք։

Լեդին ինձ վրա արագ մի հայաց նետեց, և նրա բաց դարչնագույն աչքերում չար կրակ բռնկվեց։

― Բացատրեք ինձ այս հարցաքննության նպատակը, ― կտրուկ ասաց նա։

― Նպատակը միայն մեկն է՝ խուսափել ձեր համար տհաճ հրապարակումից։ Եկեք խոսենք այստեղ, այլապես այն արդեն մեր իշխանության տակ չի լինի, իսկ այդ դեպքում ավելի վատ բան կստացվի։

Նա է՛լ ավելի գունատվեց ու երկար ժամանակ լուռ էր։ Հետո հանկարծ նայեց ինձ ու հանդուգն, գրգռիչ տոնով ասաց․

― Լավ, ես համաձայն եմ։ Ի՞նչ եք ուզում իմանալ։

― Դուք նամակագրություն ունեցե՞լ եք սըր Չարլզի հետ։

― Այո, ես մի երկու անգամ գրել եմ նրան, շնորհակալություն եմ հայտնել մեծահոգության ու նրբանկատության համար։

― Այդ նամակների ամսաթվերը հիշո՞ւմ եք։

― Ոչ։

― Իսկ դուք անձամբ հանդիպե՞լ եք նրան։

― Մեկ֊երկու անգամ նրա այցելությունների ժամանակ Կումբի֊Թրեսի։ Սըր Չարլզը շատ համեստ մարդ էր, նա չէր սիրում ի ցույց դնել իր բարի գործերը։

― Դուք հազվադեպ եք նամակագրություն ունեցել, հազվադեպ եք հանդիպել, այնուհանդերձ նա այնքան տեղյակ էր ձեր գործերին, որ նույնիսկ օգնություն ցույց տվեց ձեզ։ Ինչպե՞ս հասկանալ այդ։

Նա իմ խորամանկ հարցին պատասխանեց առանց մտածելու․

― Ընդհանուր ուժերով ինձ օգնել են նաև ուրիշ ջենտլմեններ, որոնք գիտեին իմ տխուր պատմությունը։ Դրանցից մեկը միստր Սթեփլտոնն է՝ սըր Չարլզի հարևանն ու մոտ բարեկամը։ Նա բացառիկ բարություն է ցուցաբերել իմ նկատմամբ, և սըր Չարլզը նրա միջոցով ծանոթացավ ինձ հետ։

Ես արդեն գիտեի, որ սըր Չարլզ Բասկերվիլը հաճախ էր Սթեփլտոնին հանձնարարել վարելու իր բարեգործական գործերը, ուստի այդպիսի բացտրությունը լիովին ճշմարտանման համարեցի։

― Այժմ ասացեք, սըր Չարլզին գրած ձեր նամակներում դուք չե՞ք պնդել, անձնական տեսակցություն ունենալու։

Նա զայրացած բռնկվեց․

― Սըր, այդպիսի հարցը ես անտեղի եմ համարում։

― Ներեցեք, տիկին, բայց ես հարկադրված եմ կրկնել այն։

― Լավ, ես կպատասխանեմ․ իհարկե՝ ոչ։

― Նույնիսկ սըր Չարլզի մահվա՞ն օրը։

Այտերի կարմրությունը մի ակնթարթում վերացավ, դեմքը ծածկվեց մեռելային գունատությամբ։ Չորացած շրթունքները դողացին, և ես ավելի շուտ տեսա, քան թե լսեցի ևս մի «ոչ»։

― Հիշողությունն ակնհայտորեն դավաճանում է ձեզ։ Ես նույնիսկ կարող եմ մի նախադասություն մեջբերել ձեր նամակից։ Այնտեղ ասված է․ «Աղաչում եմ ձեզ, ինչպես ջենտլմենի, այրեցեք այս նամակը և երեկոյան ժամը տասին եղեք դռնակի մոտ»։

Ինձ թվաց՝ ևս մի վայրկյան՝ և միսիս Լայոնսը կուշաթափվի, բայց կամքի հսկայական լարումով նա տիրապետեց իրեն։

― Ուրեմն, աշխարհում օրինավոր ջենտլմեններ չկան, ― դուրս պրծավ նրա բերանից։

― Դուք անիրավացի եք սըր Չարլզի հանդեպ․ նա կատարեց ձեր խնդրանքը։ Բայց երբեմն կարելի է կարդալ նույնիսկ այրված նամակը։ Հիմա կխոստովանեք, որ այն օրը գրել եք նրան։

― Այո, գրել եմ, չեմ հրաժարվի, ― գոչեց նա՝ ամբողջ հոգին դնելով իր խոսքերում։ ― Ես այդ նամակից ամաչելու բան չունեմ։ Ես նրանից օգնություն էի խնդրում։ Համոզված էի, որ եթե ինձ հաջողվի խոսել նրա հետ, նա չի հրաժարվի ինձ օգնել։

― Բայց ինչո՞ւ էիք տեսակցության համար այդպիսի ժամ նշանակել։

― Ես իմացա, որ հաջորդ օրը նա Լոնդոն է մեկնելու, հավանական է, մի քանի ամսով։ Իսկ ավելի շուտ ես չէի կարող գալ, դրա համար իմ պատճառներն ունեի։

― Իսկ ինչո՞ւ էիք տեսակցությունը զբոսայգում նշանակել։ Մի՞թե չէր կարելի տանը հանդիպել։

― Ձեր կարծիքով, կինը կարող է այդպիսի ուշ ժամի հայտնվել ամուրիի տա՞նը։

― Լավ։ Ի՞նչ եղավ, երբ դուք եկաք տեսակցության։

― Ես ոչ մի տեղ չեմ գնացել։

― Միսիս Լայո՛նս։

― Երդվում եմ այն ամենով, ինչ ինձ համար սրբություն է, ես այնտեղ չեմ գնացել։ Ինձ խանգարեցին։

― Ի՞նչը խանգարեց ձեզ։

― Դա իմ անձնական գործն է, ես չեմ կարող այդ մասին խոսել։

― Հետևաբար, դուք սըր Չարլզին տեսակցություն եք նշանակել այնտեղ, ուր մահը վրա է հասել, և նույնիսկ հենց նույն ժամին, բայց ինքներդ այնտեղ չեք գնացել։

― Դա զուտ ճշմարտություն է։

Իմ հետագա բոլոր խորամանկությունները ոչ մի բանի չհասցրեցին, նա շարունակում էր իրենը պնդել։

― Միսիս Լա՛յոնս, ― ասացի ես՝ ավարտելով այդ երկար ու ապարդյուն հարցաքննությունը, ― դուք չեք ուզում ճշմարիտն ասել և դրանով մեծ պատասխանատվություն եք վերցնում ձեզ վրա։ Ձեր վիճակը շատ տհաճ է։ Եթե ես դիմեմ ոստիկանությանը, դուք կհամոզվեք, թե դա ձեզ որքան կվարկաբեկի։ Ենթադրենք, թե դուք ոչ մի բանում մեղավոր չեք, բայց այդ դեպքում ինչու հենց առաջին խոսքերից հրաժարվեցիք նամակից, որը ուղարկվել էր սըր Չարլզին իր մահվան օրը։

― Վախենում էի, որ դրանից սխալ եզրակացություններ կարվեն և ինձ կքաշեն տհաճ պատմության մեջ։

― Իսկ ինչո՞ւ էիք այդպես պնդում, որ սըր Չարլզն այրեր ձեր նամակը։

― Եթե դուք կարդացել եք, ձեզ պետք է պարզ լինի։

― Ես չասացի, թե կարդացել եմ ամբողջ նամակը։

― Դուք հիշողությամբ մի ամբողջ նախադասություն բերեցիք։

― Միայն հետգրությունը։ Ես արդեն ասացի, որ նամակն այրված էր, ինձ չհաջողվեց լրիվ կարդալ այն։ Հարցս մի անգամ էլ եմ կրկնում․ ինչո՞ւ էիք այդպես պնդում, որ սըր Չարլզն այրեր նամակը։

― Դա վերաբերում է միայն ինձ։

― Այդ դեպքում դուք ավելի ևս պիտի խուսափեք հասարակական հետաքննությունից։

― Լավ, ես ձեզ ամեն ինչ կասեմ։ Եթե իմ դառը ճակատագրի լուրերը ձեզ են հասել, ապա պիտի իմանաք, որ ես ամուսնացել եմ թեթևամտորեն և բոլոր հիմքերն ունեմ ցավելու դրա համար։

― Այո, որոշ բան լսել եմ։

― Այդ օրվանից ամուսինս, որին ատում եմ, հանգիստ չի տալիս ինձ իր շահախնդիր նկրտումներով։ Օրենքը նրա կողմն է, և ինձ ամեն օր վտանգ է սպառնում, որ նա կստիպի համատեղ ապրել։ Սըր Չարլզին գրելուց առաջ ես իմացա, որ կարող եմ ազատություն ստանալ, բայց դրա համար դրամ է հարկավոր։ Ազատությունն ամեն ինչ կտա ինձ՝ հոգեկան հանգստություն, երջանկություն, ինքնահարգում, վճռականապես ամեն ինչ։ Սըր Չարլզի մեծահոգությունը լավ էր հայտնի, և ես մտածեցի՝ եթե պատմեմ նրան իմ վշտի մասին, չի մերժի օգնել։

― Ուրեմն, ինչո՞ւ չգնացիք տեսակցության։

― Որովհետև այդ ընթացքում ես հասցրի օգնություն ստանալ մեկ ուրիշից։

― Այդ դեպքում պետք էր երկրորդ անգամ գրել ու բացատրել, թե ինչու չեք կարող գնալ։

― Ես հենց այդպես էլ կանեի, եթե հաջորդ առավոտյան թերթերում չկարդայի նրա մահվան մասին։

Պատմությունը բավական համոզիչ էր, և իմ հարցերը չէին կարող խախտել դրա ճշմարտանմանությունը։ Այդ ամենը կարելի էր ստուգել միայն մի միջոցով․ իմանալ, թե արդյո՞ք միսիս Լայոնսն իր ամուսնալուծության գործն սկսել էր սըր Չարլզի ողբերգական մահից անմիջապես հետո։

Դժվար թե նա համարձակվեր ստել, որ չի եղել տեսակցությանը, քանի որ ստիպված պիտի լիներ մեկնել Բասկերվիլ֊հոլլ բաց կառքով ու վերադառնալ Կումբի֊Թրեսի միայն լուսադեմին։ Այդպիսի ուղևորությունը թաքցնել չէր կարելի։ Հետևաբար, նա ճիշտ է ասում կամ համենայն դեպս ճշմարտության մի մասը։

Ես նրա մոտից հեռացա մոլորված ու իմ անհաջողությունից ընկճված։ Նորից իմ առջև այն խուլ պատն է, որը բարձրանում է նշված նպատակիս բոլոր ճանապարհներին։ Եվ, այնուամենայնիվ, մտաբերելով այդ կնոջ դեմքն ու նրա վարմունքը մեր խոսակցության ժամանակ, ավելի ու ավելի էի համոզվում, որ նա շատ բամ թաքցրեց ինձանից։ Ինչո՞ւ հանկարծ այդպես գունատվեց։ Ինչո՞ւ էր հարկ լինում յուրաքանչյուր բառը ուժով դուրս քաշել նրա բերանից։ Ի՞նչու չէր գնացել տեսակցության նշանակված ժամին, երբ տեղի ունեցավ ողբերգությունը։ Հավանաբար, այս բոլորի պատճառներն այնքան էլ հասարակ չեն, ինչպես նա կուզենար ներշնչել ինձ։ Այո, այստեղ ոչինչ անել չես կարող։ Ստիպված էի գնալ ուրիշ հետքերով, որոնք տանում էին ճահիճների քարանձավները։

Բայց այդ հետքերը վերին աստիճանի անորոշ էին, որում ես համոզվեցի վերադարձի ճանապարհին՝ անցնելով բլուրների մոտով, որոնք ծածկված էին նախապատմական մարդու կացարանների մնացորդներով։ Բերիմոռն ասում էր, որ անծանոթը թաքնվում է լքված անձավներից մեկում, բայց ախր դրանք այստեղ պատահում են ամենուրեք։ Սակայն, բացի Բերիմոռի ցուցմունքներից ես ունեի նաև իմ սեփական նկատառումները, քանի որ ինքս այդ մարդուն տեսել էի գրանիտե սյան վրա։ Հետևաբար, այնտեղից էլ պետք է սկսել որոնումները։ Ես կհետազոտեմ բոլոր անձավները և վերջ ի վերջո կգտնեմ այն մեկը, որ պետք է։ Եթե անծանոթը ձեռքս ընկնի, կստիպեմ ասել իր ով լինելը, կստիպեմ խոստովանել, թե ինչու է այդպես համառորեն հետապնդում մեզ։ Թող թեկուզ դրա համար հարկ լինի ատրճանակով սպառնալ։ Նա Հոլմսի ձեռքից ճողոպրեց բազմամարդ Ռիջենթ֊ստրիտում, բայց այստեղ, ամայի ճահիճներում այդ նրան չի հաջողվի։ Իսկ եթե թափուր գտնեմ այդ նույն անձավը, դե ինչ արած՝ կսպասեմ տիրոջ վերադարձին, երբ էլ որ նա գալու լինի։ Հոլմսն այդ մարդուն ձեռքից բաց թողեց Լոնդոնում, ինչպե՜ս կցնծամ, եթե ինձ հաջողվի բռնել նրան՝ դրանով իսկ հաղթելով ուսուցչիս։ Այս հետաքննության ժամանակ բախտն այնքան էր դավաճանել մեզ, բայց հիմա նա դեմքով ինձ էր դարձել։ Եվ հաջողության լրաբերը ոչ այլ ոք էր, եթե ոչ ալեհեր, կարմրերես միստր Ֆրեկլենդը, որն ինձ հանդիպեց ճանապարհ դուրս բերող իր այգու դռնակի մոտ։

― Բարի օ՜ր, դոկտոր Ուոթսն, ― բղավեց նա իր համար անսովոր սիրալիությամբ։ ― Ձիերին հանգիստ տվեք։ Ներս եկեք, ուրախացեք ինձ հետ, մի֊մի բաժակ գինի խմենք։

Այն ամենից հետո, ինչ լսել էի հարազատ աղջկա նկատմամբ միստր Ֆրեկլենդի վերաբերմունքի մասին, ես չէի կարող բարեկամական զգացումներ տածել նրա հանդեպ, բայց ուզում էի անպայման Պերկինսին տուն ճամփել, և այդպիսի առիթը ճիշտ ժամանակին ներկայացավ։ Իջա կառքից, պատվիրեցի հաղորդել սըր Հենրիին, որ կվերադառնամ ճաշին ու հետևեցի Ֆրեկլենդին ուղիղ դեպի ճաշասենյակ։

― Այսօր ինձ համար հանդիսավոր օր է, սըր, իսկական տոն, ― հայտարարեց նա՝ ուրախ քրքջալով։ ― Ես երկու դատական գործ եմ շահել։ Հիմա տեղի հասարակությունը կհասկանա, որ օրնենքն օրենք է, և, ի դեմս ինձ գործ ունի մի մարդու հետ, որը պատրաստ է նրա պատիվը տեղալու անհնազանդների գլխին։ Ես իրավունք ստացա ծերուկ Միդլտոնի այգու միջով ազատ ելումուտ անելու, ― ուղղակի այգու միջո՜վ, սըր, ― նրա դռնից ինչ֊որ հարյուր քայլի վրա։ Դե, ի՜նչ կասեք սրան։ Մենք դեռ կսովորեցնենք մեր մագնատներին, թող անիծված լինեն նրանք։ Թող իմանան, որ ոչ ոք թույլ չի տա նրանց անպատիժ ոտնահարել համայնքի իրավունքները։ Բացի դրանից, ես փակել տվի մուտքը անտառ, որտեղ տեղի հասարակությունը սովորություն է դարձրել պիկնիկներ սարքել։ Այդ սրիկաներն իրենց այնպես են պահում, ասես մասնավոր սեփականության իրավունքը գոյություն չունի։ Նրանք երևակայում են, որ իրենք ամենուրեք կարող են դատարկ շշեր թողնել ու թղթի կտորեներ։ Երկու գործն էլ ավարտված է, դոկտոր Ուոթսն, և երկուսն էլ իմ օգտին։ Ես վաղուց արդեն այսպիսի երջանիկ օր չէի ունեցել, սկսած այն օրվանից, երբ որսորդության համար պատախանատվության կանչեցի սըր Ջոն Մոռլենդին, որն իր սեփական հողում ճագարներ էր որսում։

― Դա ձեզ ինչպե՞ս հաջողվեց։

― Դիմեք դատական արխիվներին, սըր, ծախսած ժամանակը չեք ափսոսա։ «Ֆրեկլենդն ըննդեմ Մոռլենդի»։ Գործը լսվում էր Լոնդոնում։ Այն ինձ վրա 200 ֆունտ նստեց, բայց ես գործը շահեցի։

― Եվ դա ձեզ ի՞նչ տվեց։

― Ոչինչ, սըր, բացառապես ոչինչ։ Ես հպարտանում եմ, որ անձնական շահագրգռվածություն չունեմ այս գործերում։ Կատարում եմ միայն իմ հասարակական պարտքը։ Չեմ կասկածում, որ այս գիշեր Ֆերնվորս գյուղակի բնակիչներն իմ խրտվիլակը կայրեն խարույկի վրա։ Վերջին անգամ, երբ նրանք այդ արեցին, ես պահանջեցի, որ որստիկանությունը վերջ տա այդ այլանդակությանը։ Բայց ախր մեր կոմսության ոստիկանական իշխանությունները իրենց միանգամայն խայտառակ ձևով են պահում, սըր։ Ես հույս եմ դնում նրանց պաշտպանության վրա, իսկ նրանք այդ պաշտպանությունը ցույց չեն տալիս։ Սպասեցեք, «Ֆրենկլենդն ընդդեմ ոստիկանության» գործը հասարակության ուշադրությունը կբևեռի իր վրա։ Ես նախազգուշացրել էի, որ տեղական իշխանությունները կզղջան իմ նկատմամբ իրենց զայրացուցիչ վերաբերմունքի համար, և ահա իմ խոսքերն իրականացան։

― Ի՞նչ եղանակով, ― հարցրի ես։

Ծերուկը մի բազմանշանակալից հայացք նետեց վրաս․

― Նրանք շատ են ուզում մի բան իմանալ, իսկ ինձ որոշ բան հայտնի է։ Բայց ես ոչ մի գնով չեմ օգնի այդ սրիկաներին։

Ես արդեն վաղուց առիթ էի փնտրում այդ շատախոսից շուտ ազատվելու, բայց նրա վերջին խոսքերն ինձ հետաքրքրեցին։ Սակայն ինձ քաջ հայտնի էր ծեր մեղսագործի կամակոր բնավորությունը․ գիտեի, որ բավական է միայն հետաքրքրվել նրա պատմությամբ, և նա կլռի, դրա համար էլ հարցրեցի բոլորովին անտարբեր տոնով․

― Երևի էլի որսագողությո՞ւն։

― Հա՛֊հա՛։ Չէ՜, բարեկամս, այստեղ գործը շատ ավելի լուրջ է։ Իսկ ի՞նչ կասեք, եթե խոսքը վերաբերի փախած աքսորականին։

Ես ցնցվեցի․

― Դուք գիտե՞ք, թե նա որտեղ է թաքնվում։

― Ճիշտ տեղը գուցե և չգիտեմ, բայց ոստիկանությանը կարող եմ հետքի վրա գցել։ Մի՞թե երբևէ ձեր մտքով չի անցել, որ այդ մարդուն կարելի է բռնել միայն այն ժամանակ, երբ իմանաք, թե ով է նրան ուտելիք տանում ու հետևեք նրան։

Ծերուկն այնքան մոտ էր ճշմարտությանը, որ ես ինձ վատ զգացի։

― Այո, ճիշտ է, ― ասացի ես, ― բայց ինչո՞ւ եք կարծում, թե աքսորականը դեռ թաքնվում է ճահիճներում։

― Որովհետև սեփական աչքով եմ տեսել նրան, ով ուտելիք է տանում աքսորականին։

Սիրտս ճմլվեց Բերիմոռի մասին մտածելուց։ Եթե նա ընկնի այս չար, բանսարկու ծերուկի ձեռքը, ապա բանը բուրդ է։ Բայց հետագա խոսքերը լսելով՝ ազատ շունչ քաշեցի։

― Պատկերացրեք, ուտելիքը տանում է մի երեխա, ― շարունակեց Ֆրեկլենդը։ ― Ես ամեն օր տանիքումս գտնվող հեռադիտակով տեսնում եմ նրան։ Նա գնում է նույն ճամփով ու միշտ նույն ժամին։ Հարց է ծագում՝ ո՞ւմ մոտ։ Իհարկե, աքսորականի։

Ահա վերջապես հաջողությունը։ Բայց ես նույնիսկ ցույց չտվի, թե դա որքան է հետաքրքրում ինձ։ Երեխա՛։ Բերիմոռն ասում էր, որ մեր անծանոթին ինչ֊որ տղա է օգնում։ Ուրեմն, Ֆրենկլենդն ընկել է այդ մարդու հետքի վրա, իսկ աքսորականն այստեղ բոլորովին գործ չունի։ Եթե ես կարողանայի ծերուկից դուրս քաշել այն ամենը, ինչ նրան հայտնի է, դա ինձ կազատեր երկար ու հոգնեցուցիչ որոնումներից։ Բայց խաղի մեջ իմ հաղթաթղթերն առաջվա պես մնում էին անվստահությունն ու լրիվ անտարբերությունը։

― Իսկ ինձ թվում է, որ դա որևէ տեղացի հովվի տղա է։ Հավանաբար, հորը հաց է տանում։

Ամենափոքր հակաճառությունն իսկ կայծեր էր թռցնում տիրական ծերուկից։ Նա չարությամբ աչքերը փայլեցրեց վրաս և ամբողջովին փշաքաղվեց, ինչպես մոլեգնած կատու։

― Ձեզ այդպե՞ս է թվում, սըր։ ― Եվ, ձեռքը երկարելով, ցույց տվեց մեր առջև փռված ճահիճները։ ― Իսկ այն գրանիտե սյունը տեսնո՞ւմ եք։ Այդպե՜ս։ Իսկ նրա ետևում տատասկի թփուտներով ծածկված ցածրիկ բլրա՞կը։ Դա ամենաքարքարոտ տեղն է ամբողջ ճահիճներում։ Հովիվներն ի՞նչ պիտի անեն այնտեղ։ Ձեր ենթադրությունը պարզապես անհեթեթ է, սըր։

Ես հեզությամբ ընդունեցի, որ հաշվի չէի առել այդ հանգամանքները։ Իմ խոնարհությունը դուր եկավ Ֆրենկլենդին, և նա շարունակեց իր ճամարտակությունները։

― Կարող եք վստահ լինել, սըր, որ ես երբեք հապճեպ եզրակացություններ չեմ անում։ Ես այդ կապոցով տղային առաջին անգամ չէ, որ տեսնում եմ։ Ամեն օր, իսկ երբեմն էլ օրը երկու անգամ․ նա․․․ սպասե՛ք, դոկտոր Ուոթսն․․․ Սա տեսողական խաբկա՞նք է, թե ահա այն բլրալանջով ինչ֊որ բան է շարժվում։

Եվ իսկապես, ես նույնիսկ մի քանի մղոն հեռավորության վրա պղտոր֊կանաչ լանջին, մի փոքրիկ մութ կետ նկատեցի։

― Գնա՛նք, սըր, գնա՛նք, գոչեց Ֆրենկլենդը՝ աստիճաններով վեր նետվելով։ ― Դուք նրան սեփական աչքերով կտեսնեք։

Հարթ տանիքին դրված եռոտանու վրա ամրացված էր հույժ ազդեցիկ չափի մի հեռադիտակ։ Ֆրենկլենդը կպավ նրան ու ցնծության աղաղակ արձակեց։

― Շո՛տ, դոկտոր Ուոթոն, շո՛ւտ։ Քանի դեռ չի ծածկվել բլրի ետևում։

Իսկապես, լանջն ի վեր դանդաղ մագլցում էր կապոցն ուսին մի տղա։ Ահա նա հասավ բլրի գագաթը, և ես միանգամայն պարզ տեսա, թե ինչպես նրա ցնցոտիներ հագած անհեթեթ կերպարանքը գծագրվեց երկնքի սառը կապույտին։ Տղան ծածուկ շուրջը նայեց, հավանորեն ստուգելով, թե չե՞ն հետևում իրեն և անհետացավ բլրի ետևը։

― Դե ինչ, իրավացի՞ եմ, թե ոչ։

― Իսկապես, տղա է, և, հավանաբար, պատճառներ ունի գաղտնի գնալու այնտեղ։

― Իսկ թե ինչ գաղտնի պատճառներ են, այդ մասին գլխի կընկներ նույնիսկ ոստիկանանկան կոնստեբլը։ Բայց ես նրանց մի բառ անգամ չեմ ասի, և, դոկտոր Ուոթսն, ձեզ էլ եմ խնդրում՝ լռեցեք։ Հասկանո՞ւմ եք։ Ո՛չ մի խոսք։

― Ինչպես կամենաք։

― Նրանք ամենազայրացուցիչ կերպով արհամարում են ինձ։ Երբ «Ֆրեկլենդը ընդդեմ ոստիկանության» գործի բոլոր հանգամանքները ջրի երես դուրս կգան, երկրով մեկ զայրույթի ալիք կբարձրանա։ Ո՛չ, թող հույս չդնեն իմ օգնության վրա։ Նրանք մատը մատին իսկ չէին տա, եթե այդ գարշելիները խրտվիլակի փոխարեն ուզենային ինձ այրել․․․ Ինչպե՜ս, դուք արդեն ուզում եք մեկնե՞լ։ Մի՞թե դուք ինձ չեք օգնի ի պատիվ ուրախ իրադարձության՝ դատարկելու այս գրաֆինը։

Սակայն ես նրա խնդրանքներին չենթարկվեցի, իսկ երբ ծերուկը հայտնեց, որ ուզում է ինձ տուն ուղեկցել, համոզեցի հրաժարվել այդ մտադրությունից։ Քանի դեռ նա կարող էր տեսնել ինձ, ես գնում էի ճանապարհով, բայց հետո ուղիղ դարձա դեպի այն քարքարոտ բլուրը, որի ետևում ծածկվեց այն տղան։

Ամեն ինչ ավելի քան լավ էր դասավորվում, և ես մտովի երդվեցի, որ եթե ինձ չհաջողվի օգտվել բախտի ընձեռած երջանիկ դիպվածիծ, ապա դրա մեղավորը կլինի ով ասես, բայց ոչ եռանդիս ու համառությանս բացակայությունը։

Երբ բարձրացա բլրի գագաթը, արևն արդեն մայր էր մտնում, և բլրի թեք լանջերը մի կողմից ոսկեկանաչին էին տալիս, իսկ մյուսում ընկղմվել էին մոխրագույն ստվերի մեջ։ Հեռվում, հորիզոնի հենց վերևում փռվել էր ծխի շղարշը, որի միջից երևում էին Աղվեսի սյան ֆանտաստիկ ուրվագծերը։ Շուրջը ձեն֊ձուն չկար։ Միայն ինչ֊որ մեծ մոխրագուն թռչուն, ― ոչ այն է՝ ճայ, ոչ այն է՝ կրոնշնեպ, ― բարձր սավառնում էր կապույտ երկնքում։ Նա և ես՝ մենք միակ կենդանի էակներն էինք հսկայական երկնակամարի ու նրա ներքևում փռված անապատի միջև։ Ճահիճների մերկ ընդարձակությունը, մարդու բացակայությունը, չլուծված գաղտնիքն ու մոտալուտ խնդրի կարևորությունը, ― այդ ամենը տագնապով էին պարուրում սիրտս։ Տղան ոչ մի տեղ չէր երևում։ Բայց բլուրների միջև, հենց ոտքերիս տակ ծվարել էին հնամենի քարանձավները, և նրանց մեջտեղում կար մեկը, որի անվնաս մնացած կամարները կարող էին պաշտպանել վատ եղանակից։ Սիրտս տրոփեց, երբ տեսա այդ քարանձավը։ Ահա այս որջում է, որ, երևի, թաքնվում է այն մարդը։ Վերջապես ներս կմտնեմ նրա թաքստոցը՝ նա իմ ձեռքում է։

Ես գաղտագողի մոտեցա այդ քարե ծակուռին՝ ճիշտ և ճիշտ Սթեփլտոնի պես, երբ նա ցանցորսիկը արդեն բարձրացրել էր թիթեռնիկի վրա։ Եվ, մոտենալով, գոհունակությամբ համոզվեցի, որ այրը տնավորված է։ Մուտքի դեր կատարող ճեղքից հազիվ նկատելի մի արահետ էր ձգվում։ Իսկ անձավից ոչ մի ձայն չէր լսվում։ Անծանոթը կամ թաքնվել է, կամ թրևում է ճահիճներում․ ներվերս ծայրահեղ լարվել էին առաջիկա հանդիպման սպասումից։ Ծխախոտը դեն նետելով՝ սեղմեցի ատրճանակի կոթը, արագ մոտեցա մուտքին ու նայեցի ներս։ Անձավը դատարկ էր։ Բայց բնազդն ինձ չխաբեց․ այստեղ ակնհայտորեն մեկն ապրում է։ Քարե մահճում, որտեղ երբեմն քնել էր նեոլիթյան մարդը, ընկած էին անջրանցիկ թիկնոցի մեջ փաթաթված ծածկոցներ։ Պարզունակ օջախում մոխրակույտ կար։ Դրա կողքին դրված էին խոհանոցային իրեր և մի դույլ՝ կիսով չափ ջրով լցված։ Մի կույտ դատարկ պահածոների տուփերը վկայում էին, որ այստեղ ապրում են արդեն շատ օրեր, իսկ երբ աչքերս ընտելացան կիսախավարին, անկյունում նկատեցի թիթեղյա մի գավաթ ու վիսկիի կիսատված մի շիշ։ Մեջտեղում ընկած էր տափակ մի քար, որ իբրև սեղան էր ծառայում, իսկ նրա վրա մի փոքրիկ կապոց, հավանաբար հենց այն, որը ես հեռադիտակով տեսա տղայի մեջքին։ Կապոցում հաց էր ու երկու տուփ պահածո․ մեկը՝ ծխեցրած լեզվով, մյուսը՝ օշարակի մեջ լցրած դեղձով։ Այդ ամենը տնտղելով՝ ուզում էի կապոցը տեղը դնել, երբ սիրտս հանկարծ մարեց․ քարի վրա դրված էր մի թերթ թուղթ, որի վրա ինչ֊որ բան էր գրված։ Վերցրի այն և, դժվարությամբ գլուխ հանելով մատիտի խզբզանքից՝ կարդացի հետևյալը․

Դոկտոր Ուոթսնը մեկնել է Կումբի֊Թրեսի։

Երկտողը ձեռքիս մի րոպե կանգնել էի անշարժ ու մտորում էի այդ հակիրճ ուղերձի իմաստի մասին։ Դուրս է գալիս, որ անծանոթը հետապնդում է ոչ թե սըր Հենրիին, այլ ինձ։ Հետևում է ինձ ոչ թե ինքը, այլ մեկ ուրիշին է նշանակել, գուցե, այդ տղային։ Եվ ահա նրա վերջին զեկույցը։ Այն օրից, ինչ ես այստեղ ապրում եմ, հավանաբար յուրաքանչյուր քայլիս հետևում են։ Չէ՞ որ այս ամբողջ ժամանակ ինձ չէր լքում այն զգացումը, որ այստեղ գործում են ինչ֊որ անտեսանելի ուժեր և որ նրանք զգույշ ու հմտորեն մեր շուրջը նրբագույն մի ցանց են հյուսում, որի թույլ հպումը մենք միայն երբեմն֊երբեմն զգում ենք ամենավտանգավոր րոպեներին։

Այս երկտողը, հավանորեն, միակը չէ։ Շուրջս նայեցի, ուրիշ ոչինչ չգտա։ Չհաջողվեց նաև հայտնաբերել որևէ հետք, որով հնարավոր լիներ դատել իր համար այսքան տարօրինակ կացարան ընտրած այդ մարդու կամ նրա դիտավորությունների մասին։ Նրա մասին կարելի է ասել միայն, որ, ըստ երևույթին, իր սովորություններով սպարտացի է և առանձին նշանակություն չի տալիս կենսական հարմարություններին։ Հիշելով վերջին օրերի տեղատարափ անձրևները և զննելով անձավի կամարի բաց ճեղքը՝ ես հասկացա, թե որքան է այդ մարդը կլանված իր գործով, եթե հանուն դրա հաշտվում է նույնիսկ այսպիսի անհրապույր ապաստարանի հետ։ Ուրեմն, ո՞վ է նա՝ մեր տիրակալ թշնամի՞ն, թե պահապան հրեշտակը։ Եվ ես երդվեցի դուրս չգալ անձավից, մինչև ամեն ինչ չպարզեմ։

Արեգակն արդեն թաքնվում էր, և երկինքը արևմուտքում վառվում էր ոսկու պես։ Մայրամուտի շողերը կարմրավուն բծերով ընկել էին հեռավոր Գրիմպենյան ճահճուտի ջրերին։ Հեռվում վեր էին խոյանում Բասկերվիլ֊հոլլի աշտարակները, իսկ դրանցից մի կողմի վրա հազիվ նշմարվում էր Գրիմպենի տանիքներին կանգանած բարակ ծուխը։ Գյուղակի ու Բասկերվիլ֊հոլլի միջև, բլրի ետևում, Սթեփլտոնների տունն էր։ Երեկոյան ոսկեգույն լույսը այնպիսի՜ հմայք ու անխռով հանգիստ էր պարգևել այդ ամենին։ Բայց իմ սիրտը չէր հավատում բնությունը համակող այդ խաղաղությանը և թպրտում էր այն սարսափելի անհանգստությունից, որ իր մեջ թաքցնում էր անխուսափելի վայրյկան առ վայրկյան մոտեցող հանդիպումը։ Նյարդերս լարված էին, բայց լի վճռականությամբ նստել էի մութ անձավում և մռայլ համառությամբ սպասում էի նրա բնակչի վերադարձին։

Վերջապես ոտնաձայն լսեցի։ Ահա քար ընկավ նրա կրունկի տակ։ Էլի․․․ Էլի․․․ քայլերն ավելի մոտ են, ավելի մոտ․․․ Ես նետվեցի ամենամութ անկյունը և, ատրճանակի հրահանը բարձրացրի, որոշելով չերևալ լույսի տակ, մինչև ինձ չհաջողվի գոնե փոքր֊ինչ զննել այդ մարդուն։ Դրսում ամեն ինչ լռեց․ ըստ երևույթին, նա կանգ առավ։ Հետո քայլերը նորից լսվեցին, և ինչ֊որ մեկի ստվերը փակեց անձավի մուտքը։

― Այսօր այնպիսի հիանալի օր է, թանկագին Ուոթսն, ― ասաց ինձ լավ ծանոթ ձայնը։ ― Ինչո՞ւ նստել հեղձուկ օդում։ Դրսում ավելի հաճելի է։

Մեկ կամ երկու րոպե կանգնել էի՝ չհավատալով ականջներիս, և անսպասելիությունից չէի կարողանում շունչս տեղը բերել։ Հետո խոսելու ընդունակությունս վերադարձավ, և ես զգացի, թե ինչպես վիթխարի ծանրությունը ցած ընկավ ուսերիցս։ Այդ սառը, խայթող ձայնը ամբողջ աշխարհում կարող էր պատկանել միայն մի մարդու։

― Հո՜լմս, բացականչեցի ես, ― Հո՜լմս։

― Դուրս եկեք, ասաց նա, ― և, ― խնդրում եմ, ատրճանակի հետ ավելի զգույշ։

Ես դուրս եկա անձավից ու տեսա նրան։ Հոլմսը նստել էր քարին ու չարաճճի փայլող մոխրագույն աչքերով նայում էր իմ ապշած կերպարանքին։ Նա խիստ նիհարել էր, բայց տեսքն առույգ էր, հանգիստ, դեմքը՝ արևահարումից բրոնզագույն։ Սպորտային պարզ կոստյում ու կեպի՝ իսկ և իսկ ճահիճներում թափառող զբոսաշրջիկ։ Նա նույնիսկ հավատարիմ էր մնացել իր հիրավի կատվային մոլությանը մաքրակեցության հարցում․ մաքուր սափրված այտեր, անբիծ վերնաշապիկ։ Կարծես այս բոլորը տեղի էր ունենում Բեյքր֊ստրիտում։

― Ուրիշ ո՞վ կարող էր ինձ այսպես ուրախացնել իր հայտնությամբ, ― ասացի ես՝ ամուր սեղմելով նրա ձեռքը։

― Միաժամանակ և զարմացնել։

― Այո, իրավացի եք։

― Բայց, հավատացնում եմ, բարեկամս, զարմացել եք ոչ միայն դուք։ Ես չէի էլ կասկածում, որ ձեզ հաջողվել է գտնել իմ ժամանակավոր ապաստանը, և ոչ մի կերպ չէի մտածում, որ ձեզ այստեղ կգտնեմ։ Դա պարզվեց անձավից քսան քայլի վրա միայն։

― Դուք ճանաչեցիք իմ հետքե՞րը։

― Ոչ, Ուոթսն։ Վախենում եմ, որ դա ուժից վեր գործ է՝ ձեր հետքերը տարբերել աշխարհում եղած շատ ուրիշ հետքերից։ Իսկ եթե ապագայում ուզենաք որևէ կերպ խաբել ինձ, ապա խորհուրդ եմ տալիս նախ փոխել ծխախոտի խանութը, քանզի բավական է տեսնեմ «Բրեդլի․ Օքսվորդ֊ստրիտ» մակնիշի սիգարետը, որպեսզի անմիջապես կռահեմ, որ իմ բարեկամ Ուոթսնը մոտերքում է։ Ահա ձեր ծխախոտի մնացորդն ընկած է արահետի կողքին։ Դուք, հավանորեն, նետել եք դա այն րոպեին, երբ որոշել եք գրոհով վերցնել իմ դատարկ կացարանը։

― Միանգամայն ճիշտ է։

― Այդպես էլ կարծում էի․․․ Եվ իմանալով ձեր հարցախույզ բնավորությունը, կռահեցի, որ անձավում դարան եք սարքել և, ատրճանակը պատրաստ պահած, սպասում եք նրա բնակչի վերադարձին։ Դուք իսկապե՞ս ինձ հանցագործի տեղ էիք դրել։

― Ես չգիտեի, թե ով եք դուք, բայց որոշեցի պարզել։

― Հոյակա՜պ է, Ուոթսն։ Իսկ ինչպե՞ս հաջողվեց գտնել իմ կացարանը։ Դուք, հավանաբար, նկատել եք ինձ աքսորականին հետապնդելիս, երբ ես սեփական անփութությանս պատճառով հնարավորություն տվեցի լուսնին լուսավորել մեջքս։

― Այո, ես ձեզ այն ժամանակ տեսա։

― Եվ սկսեցիք խուզարկել բոլոր քարանձավներն անխտիր, մինչև դեմ առաք սրա՞ն։

― Ո՛չ, ինձ հետքի վրա գցեց ձեր տղան։ Մեկն այստեղ հետևում է նրան։

― Հա՜, հեռադիտակով ծեր ջենթլմենը։ Ես տեսել եմ, թե ինչպես է արևը շողշողում նրա հեռադիտակի ոսպնյակի մեջ և գլխի չէի ընկնում, թե դա ինչ է։ ― Նա վեր կացավ ու աչք ածեց անձավը։ ― Ըհը՜, Քարթրայթն արդեն եղել է այստեղ։ Այս ի՞նչ թուղթ է։ Ուրեմն, դուք գնացել եք Կումբի֊Թրե՞սի։

― Այո։

― Տեսակցելու միսիս Լաուրա Լայոնսի հե՞տ։

― Միանգամայն ճիշտ է։

― Հիանալի՜ է։ Ըստ երևույթին մեր հետախուզություններում մենք զուգահեռ ենք ընթացել։ Դե ինչ, այժմ պետք է ձեռք բերած տեղեկություններն իրար հաղորդենք, և այն ժամանակ քիչ թե շատ պարզ պատկերացում կունենանք այս գործի մասին։

― Ես անչափ ուրախ եմ, որ դուք այստեղ եք։ Նյարդերս այս բոլոր գաղտնիքների ու ինձ վրա ընկած պատասխանատվության ծանրության տակ արդեն սկսել էին տեղի տալ։ Բայց ինչպե՞ս եք այստեղ ընկել և ի՞նչ եք անում։ Իսկ ես կարծում էի, թե Հոլմսը նստած է Բեյքր֊ստրիտում ու աշխատում է շանտաժի գործի վրա։

― Ես ուզում էի, որ դուք հենց այդպես էլ մտածեք։

― Ուրեմն, դուք օգտվում եք իմ օգնությունից և միաժամանակ չեք վստահում ինձ, ― բարկացա ես։ ― Դա անարդարացի է, Հոլմս։

― Բարեկամս, այս գործում և շատ ուրիշներում ձեր օգնությունն անգնահատելի է եղել ինձ համար։ Եթե ձեզ թվում է, որ ես ինչ֊որ կերպ խաբել եմ ձեզ, աղաչում եմ, մի բարկանաք։ Անկեղծ ասած, ես սա արեցի միայն ձեզ համար։ Ես զգացի, որ դուք վտանգի եք ենթարկվում, և այստեղ եկա անձամբ հետաքննելու այս գործը։ Եթե ես ձեր ու սըր Հենրիի հետ լինեի, իմ տեսակետը ոչնչով չէր տարբերվի ձերինից, միաժամանակ մեր հակառակորդներն էլ զգաստ կլինեին։ Բասկերվիլ֊հոլլ գալն ինձ շատ կկաշկանդեր, իսկ այսպես ես կարող եմ միանգամայն ազատ գործել՝ մնալով վարագույրի ետևում ու պատրաստ լինելով բեմ դուրս գալ ամենավճռական պահերին։

― Բայց ի՞նչ կարիք կար ինձանից էլ թաքցնվելու։

― Եթե իմանայիք, որ ես այստեղ եմ, դա ոչ մի բանի չէր օգնի և, գուցե, նույնիսկ ավարտվեր իմ մերկացմամբ։ Դուք, երևի, կցանկանայիք ինձ որևէ բան պատմել կամ էլ ձեզ հատուկ բարությամբ հանկարծ կմտածեիք ինձ համար այստեղ հարմարություններ ստեղծել։ Ինչո՞ւ անտեղի վտանգի ենթարկվել։ Ես ինձ հետ բերել եմ Քարթրայթին, հիշո՞ւմ եք՝ Առաքման գրասենյակի տղային, և նա հիանալի սպասարկում է ինձ։ Իսկ դուք գիտեք իմ համեստ պահանջները՝ մի կտոր հաց, մաքուր օձիք, ― ուրիշ էլ ի՞նչ է պետք մարդուն։ Բացի դրանից, Քարթրայթը՝ այդ մի զույգ ավելի աչքեր են ու մի զույգ ավելի ոտքեր՝ բավական արագավազ։ Թե՛ մեկը, թե՛ մյուսը ինձ համար պարզապես գանձ են։

― Ուրեմն, իմ բոլոր հաշվետվությունները անտեղի են գրվել, ― ասացի ես դողացող ձայնով՝ հիշելով, թե որքան աշխատանք եմ թափել դրանց վրա ու որքան հպարտացել այդ աշխատանքով։

Հոլմսը գրպանից հանեց մի կապ նամակ․

― Ահա ձեր նամակները, բարեկամս, ուսումնասիրված մանրակրկիտ կերպով, կարող եք չկասկածել։ Ես ամեն ինչ այնքան լավ եմ կարգավորել, որ դրանք ինձ էին հասնում միայն մեկ օր ուշացումով։ Ընդունեք իմ ջերմ շնորհավորանքները։ Այսպիսի արտակարգ դժվար գործում ձեր համառությունն ու դիտողականությունը վեր է ամեն մի գովասանքից։

Ես դեռ ոչ մի կերպ չէի կարողանում հաշտվել այն բանի հետ, որ այդպես ճարպկորեն խաբել են ինձ, բայց Հոլմսի ջերմ խոսքերը ցրեցին սրտնեղությունս։ Բացի այդ, հոգուս խորքում զգում էի բարեկամիս իրավացիությունն ու խոստովանում, որ, ելնելով գործի շահերից՝ ես չպետք է իմանայի նրա այս տեղում հայտնվելու մասին։

― Դե, այ այդպես, ― ասաց նա՝ նայելով իմ պարզված դեմքին։ ― Իսկ այժմ պատմեցեք ինձ ձեր այցելության մասին միսիս Լաուրա Լայոնսին։ Ես իսկույն կռահեցի՝ ում մոտ եք գնացել, քանզի այժմ արդեն ինձ համար պարզ է, որ նա միակ մարդն է Կումբի֊Թրեսիում, որից կարող ենք ինչ֊որ բան իմանալ։ Անկեղծ ասած, եթե դուք այսօր չգնայիք այնտեղ, ամենայն հավանականությամբ, վաղը ես ինքս կուղևորվեի նրա մոտ։

Արևն արդեն թաքնվել էր, ճահիճների վրա աղջամուղջը թանձրացավ։ Օդն անմիջապես ցրտեց, և մենք մտանք անձավը։ Եվ այդտեղ, կիսախավարում Հոլմսի կողքին նստած, պատմեցի միսիս Լայոնսի հետ ունեցած իմ խոսակցության մասին։ Նա այնպես հետաքրքրվեց դրանով, որ շատ բաներ հարկ եղավ կրկնել։

― Այդ ամենը շատ կարևոր է, ― ասաց Հոլմսը, երբ ես ավարտեցի։ ― Գործն անչափ բարդ է, և նրանում մի բաց կար, որը մինչև հիմա ոչ մի կերպ չէր հաջողվում լրացնել։ Դուք, հավանորեն, գիտեք, որ Սթեփլտոնը շատ մտերիմ է միսիս Լայոնսի հետ։

― Ոչ, մտերմության մասին ես ոչինչ չեմ լսել։

― Դա փաստ է։ Նրանք հանդիպում են, նամակներ փոխանակում․ ընդհանրապես նրանց միջև լիակատար համերաշխություն է, որը մեզ խոշոր հաղթաթուղթ է տալիս։ Եթե այդ հաղթաթուղթը գործի դնենք նրա կնոջ վրա ներգործելու համար․․․

― Նրա կնո՞ջ։

― Հիմա ես որոշ բաներ կհաղորդեմ ձեր հայտնագործումների փոխարեն։ Այն կինը, որին նա իբրև քույր է ներկայացնում, իրականում նրա կինն է։

― Աստվա՛ծ իմ, Հո՜լմս։ Դուք համոզվա՞ծ եք դրանում։ Այդ դեպքում ինչպե՞ս էր թույլ տալիս, որ սըր Հենրին սիրահարվի նրան։

Սըր Հենրիի ռոմանտիկ զգացմունքները վտանգավոր են հենց միայն իրեն՝ սըր Հենրիի համար։ Ինչպես նկատել եք, Սթեփլտոնն ամեն կերպ պահպանում է նրան բարոնետի սիրահետումներից։ Կրկնում եմ, այդ լեդին քույրը չէ, այլ Սթեփլտոնի կինը։

― Բայց ինչի՞ համար են այդ խորամանկությունները։

― Ահա թե ինչի․ Սթեփլտոնը կանխատեսել էր, որ Բերիլն ավելի օգտակար կլինի ազատ կնոջ դերում։

Բոլոր իմ անորոշ կասկածները, հոտառության հուշած բոլոր մանրուքները հանկարծ դուրս լողացին ու միացան բնագետի շուրջը։ Այդ հանգիստ, ծղոտե գլխարկով ու թիթեռնացանցով անգույն մարդը ինչ֊որ սպառնալից բան ուներ իր մեջ։ Տոկունություն ու համբերություն՝ միացած խորամանկությանը, շուրթերին ժպիտ, իսկ սրտում սև չարություն․․․

― Ուրեմն, հենց նա՞ է մեր հակառակորդը։ Ուրեմն, նա՞ էր մեզ հետևում Լոնդոնում։

― Այո, այդպես լուծեցի այդ հանելուկը։

― Իսկ նախազգուշացո՞ւմը․ կի՞նն էր ուղարկել։

― Միանգամայն ճիշտ է։

Խավարի միջից, ուր ես այդքան երկար խարխափում էի, նշմարվեցին կիսով չափ նկատած, կիսով չափ կռահած հրեշավոր ոճրագործության ուրվագծերը։

― Հոլմս, մի՞թե դա ճիշտ է։ Որտեղի՞ց իմացաք, որ նա նրա կինն է։

― Ձեզ հետ առաջին հանդիպման ժամանակ Սթեփլտոնն այնքան տարվեց, որ պատմեց իր կենսագրության մի մասը, որի համար, երևի, մինչև հիմա էլ ափսոսում է։ Նա իրոք Անգլիայի հյուսիսում դպրոց է ունեցել։ Իսկ չէ որ ուսուցչին փնտրել֊գտնելը ամենահեշտ գործն է։ Դրա համար գոյություն ունեն դպրոցական գործակալություններ, որոնք ձեզ տեղեկություններ կտան այդ մասնագիտության հետ կապ ունեցող յուրաքանչյուր անձի մասին։ Ես հարցումներ արի ու շուտով իմացա, որ իսկապես դպրոցներից մեկում շատ տհաճ դեպքեր են կատարվել, և որ դիրեկտորը, ազգանունն ուրիշ էր, անհետացել է կնոջ հետ միասին։ Նրանց բոլոր նշանները ճշտությամբ համընկնում էին։ Իսկ երբ ինձ հայտնի դարձավ էնտոմոլոգիայով^[8] նրա տարվելը, այդտեղ արդեն կասկածներս բոլորովին ցրվեցին։

Ինձ պարուրող խավարը կամաց֊կամաց սկսում էր նոսրանալ, բայց դեռևս շատ բաներ մնում էին ստվերում։

― Եթե այդ Բերիլը նրա կինն է, ապա ի՞նչ գործ ունի այստեղ միսիս Լաուրա Լայոնսը, ― հարցրի ես։

― Այդ այն կետերից մեկն է, որոնց վրա ինքներդ որոշ լույս սփռեցիք։ Ձեր Կումբի֊Թրեսի գնալուց հետո շատ բան պարզվեց։ Ես, օրինակ, չգիտեի, որ միսիս Լայոնսն ուզում է ամուսնալուծվել։ Նա, հավանաբար, հույս ունի ամուսնանալ Սթեփլտոնի հետ, չէ՞ որ նա չգիտե, որ այդ մարդն ամուսնացած է։

― Իսկ երբ ճշմարտությունն իմանա՞։

― Այն ժամանակ այդ լեդին կարող է շատ օգտակար լինել մեզ։ Հենց վաղն անհրաժեշտ է տեսնվել նրա հետ։ Իսկ այժմ, Ուոթսն, ինչ եք կարծում, ժամանակը չէ՞, որ դուք վերադառնաք ձեր պարտականություններին։ Ձեր տեղը Բասկերվիլ֊հոլլում է։

Մայրամուտի վերջին կարմիր շողերը հանգան արևմուտքում, և ճահիճների վրա գիշեր իջավ։ Մանուշակագույն երկնքում աղոտ թարթում էին հատուկենտ աստղերը։

― Եվս մի վերջին հարց, Հոլմս, ― ասացի ես՝ տեղից վեր կենալով։ ― Մենք իրարից թաքցնելու բան չունենք։ Այս բոլորը ի՞նչ է նշանակում։ Ինչի՞ է նա ձգտում։

Հոլմսը պատասխանեց խուլ ձայնով․

― Սպանության, Ուոթսն․․․ սառնասրտորեն մտածված սպանության։ Մանրամասնությունների մասին մի հարցնեք։ Սթեփլտոնն իր ցանցի մեջ է քաշում սըր Հենրիին, իսկ ես քաշում եմ հենց իրեն։ Նա համարյա իմ ձեռքում է, ձեր օգնությամբ։ Այժմ միայն մի վտանգ է սպառնում մեզ․ առաջին հարվածը նա կարող է հասցնել։ Եվս մի օր, ամենաշատը երկու, և ինձ մոտ ամեն ինչ պատրաստ կլինի, իսկ մինչ այդ պահպանեցեք սըր Հենրիին, ինչպես սիրող մայրը պահպանում է իր հիվանդ երեխային։ Ձեր բացակայությունն այսօր լիովին ներելի է, և այդուհանդերձ, ես կնախնտրեի, որ դուք չթողնեք նրան․․․ Լսո՞ւմ եք։

Հանկարծ համր ճահիճների վրա տարածվեց սարսափով ու տանջանքով լի երկարաձիգ, ահավոր մի աղաղակ։ Ես ականջ դրեցի, զգալով, թե ինչպես է արյունը սառչում երակներումս։

― Աստվա՜ծ իմ, սա ի՞նչ է։ Այս ի՞նչ բան է։

Հոլմսը վեր թռավ տեղից, և նրա բարձրահասակ կերպարանքը փակեց անձավի մուտքը։ Նա կռացած կանգնեց այդտեղ՝ վիզը ձգած, լարված նայելով խավարի մեջ, և միայն շշուկով նետեց․

― Կամա՜ց, կամա՜ց։

Իր սրությամբ մեզ ապշեցնող աղաղակը գալիս էր անթափանց մութ ճահիճներից։ Բայց ահա այն լսվեց ավելի մոտ ու պարզորոշ․․․

― Որտե՞ղ է դա, ― շշնջաց Հոլմսը, և նրա ձայնի դողալուց, ― նրա՝ երկաթյա նյարդերով այդ մարդու, ― հասկացա, որ այդ վայնասունը թափանցել է մինչև նրա հոգու խորքը։ ― Որտե՞ղ են գոռում, Ուոթոն։

― Իմ կարծիքով այն կողմում, ― ես երկարացրեցի ձեռքս՝ ցույց տալով մթության մեջ։

―Ո՛չ, այ այնտեղ։

Տանջալից աղաղակը նորից լսվեց համր գիշերվա մեջ, բայց այժմ դա ավելի մոտ էր, ավելի բարձր։ Եվ դրան խառնվում էին ինչ֊որ ուրիշ ձայներ՝ խուլ, ցածր մռնչոց, որն ինչ֊որ բանով հիշեցնում էր ծովի անդադրում որոտը։

― Դա շո՜ւն է, ― բացականչեց Հոլմսը։ ― Վազենք, Ուոթսն, վազենք։ Աստվա՜ծ իմ, միայն թե չուշանանք։

Նա նետվեց խավարի մեջ, ես նրա ետևից։ Եվ հանկարծ առջևում, գլաժայռերի ետևում, պայթեց մի հուսահատ աղաղակ, ապա խուլ, ծանր թմփոց։ Մենք կանգնեցինք՝ ականջ դնելով։ Բայց այլևս ոչինչ չխանգարեց հանդարտ գիշերվա ճնշող լռությունը։

Ես տեսա, թե ինչպես Հոլմսը, կարծես ցնորված, բռնեց գլուխն ու ոտքը խփեց գետնին։

― Նա մեզ կանխեց, Ուոթսն, մենք ուշացանք։

― Ոչ, չի կարող պատահել։

― Ինչու էի ես դանդաղում, հիմարս։ Դուք էլ լա՜վն եք, Ուոթսն։ Բասկերվիլին մենակ թողեցիք, և ահա թե ամեն ինչ ինչով վերջացավ։ Չէ, եթե ոչինչ ուղղել չի կարելի, ես միևնույն է վրեժ կլուծեմ այդ սրիկայից։

Առանց ճանապարհը տեսնելու նետվեցինք այնտեղ, որտեղից լսվել էր այդ ահավոր աղաղակը։ Մենք մագլցում էինք լանջն ի վեր, ցած վազում, մթության մեջ դեմ առնում գլաքարերի, ճեղքում, անցնում որոճի մացառուտների միջով։ Յուրաքանչյուր բլրի գագաթից բարեկամս նայում էր շուրջը, բայց թանձր մշուշը պատել էր ճահիճները, և դրանց մռայլ լայնարձակության վրա անհնար էր ամենաչնչին շարժումն իսկ նկատել։

― Դուք որևէ բան տեսնում եք։

― Ոչինչ։

― Սպասեցե՛ք։ Այս ի՞նչ է։

Լսվեց մի խուլ տնքոց, որ գալիս էր ինչ֊որ ձախից։ Քարե թումբն այնտեղ կտրուկ ցած էր իջնում՝ փոխվելով գլաքարերով ծածկված լանջի։ Գլաքարերի մեջ ընկած էր ինչ֊որ մութ բան։ Մենք մոտ վազեցինք, և մութ առարկան ավելի որոշակի ուրվագծեր ունդունեց։ Դա երսնիվիայր պառկած մի մարդ էր։ Նա, ասես, պատրաստվում էր ակրոբատիկ թռիչքի՝ անհավանական անկյան տակ շրջված գլուխ, կիսաբարձրացված ուսեր, մեջքի կլորացված գծեր։ Այդ դիրքի անհեթեթությունն առաջին պահին խանգարեց ինձ հասկանալ, որ դա մահամերձի տնքոց է։ Մենք կանգնել էինք խոնարհված նրա վրա, և ոչ խռխռոց էինք լսում, ոչ խշրտոց։ Հոլմսը ձեռքը կպցրեց անշարժ մարմնին, սարսափած ճչաց ու թափով ետ քաշեց։ Վառած լուցկին լուսավորեց նրա արյունոտ մատներն ու սարսափելի գուբը, որ դանդաղորեն տարածվում էր մեռածի ջարդված գանգի տակից։ Սրտներս նվաղեցին, երբ լուցկու լույսի տակ տեսանք, որ մեր առաջ փռված է սըր Հենրի Բասկերվիլը։

Մի՞թե կարելի էր մոռանալ այդ անսովոր կարմրադարչնագույն կոստյումը, որով բարոնետն առաջին անգամ հայտնվեց Բեյքր֊ստրիտում։ Մի վայրկյանը բավական էր, որպեսզի ճանաչեինք նրան, իսկ հետո լուցկին բռնկվեց ու հանգավ այնպես, ինչպես հանգավ մեր մեջ հույսի վերջին կայծը։ Հոլմսը տնքաց, և ես նույնիսկ մթության մեջ նկատեցի, թե ինչպիսի գունատությամբ ծածկվեց նրա դեմքը։

― Սրիկա՛, սրիկա՛։ Ձեռքերս իրենք իրենց բռունցք դարձան։ ― Հոլմս, ես երբեք ինձ չեմ ների, որ բախտի քմահաճույքին թողեցի նրան։

― Իմ մեղքն ավելի շատ է, Ուոթսն։ Ես հաճախորդիս կյանքը զոհաբերեցի միայն նրան համար, որպեսզի, այսպես ասած, հանրագումարի բերեմ, ավարտեմ այս գործը։ Ես ուրիշ այսպիսի հարված չեմ հիշում իմ ամբողջ պրակտիկայի ընթացքում։ Բայց ո՞վ կարող էր, ո՞վ կարող էր իմանալ, որ, չնայած իմ բոլոր նախազգուշացումներին, նա կվճռեր մենակ դուրս գալ ճահիճները։

― Եվ մենք լսեցինք նրա աղաղակը, աստվա՜ծ իմ, ինչպիսի՜ աղաղակ, և չկարողացանք անմիջապես օգնության հասնել։ Բայց ո՞ւր կորավ այդ հրեշավոր շունը՝ նրա մահվան մեղավորը։ Գուցե նա հիմա էլ այստեղ մոտերքում է։ Եվ որտե՞ղ է Սթեփլտոնը։ Նա պատասխան կտա սրա համար։

― Այո, նա ամեն ինչի համար պատասխան կտա, ես կհոգամ այդ մասին։ Ե՛վ հորեղբայրը, և՛ զարմիկը, երկուսն էլ սպանված են։ Մեկը մեռել է վախից միայն իր առաջ տեսնելով այդ հրեշին, որին գերբնական արարած էր համարում, մյուսը զոհվեց՝ կամենալով փրկվել փախուստ տալով։ Բայց հիմա պետք է ապացուցել, որ այդ մարդու ու շան միջև կապ կա։ Մենք լսեցինք նրա ոռնոցը, բայց դա դեռ ապացույց չէ, քանի որ, հավանորեն, սըր Հենրին զոհվել է ընկնելուց։ Եվ, այնուամենայնիվ, երդվում եմ՝ որքան էլ խորամանկ է մեր հակառակորդը, բայց վաղը նա իմ ձեռքում կլինի։

Ցնցված անակնկալ աղետից, որն այսքան տխուր վերջակետ դրեց մեր երկար ու դժվարին գործին, մենք կանգնել էինք այլանդակված դիակի մոտ։ Հետո, երբ ամպերի տակից լուսինը երևաց, բարձրացանք քարե թմբի վրա, որտեղից ցած էր ընկել մեր դժբախտ բարեկամը, և այդտեղից աչք ածեցինք լուսնի լույսով արծաթվող ճահիճներին։ Հեռվում, ինչ֊որ տեղ Գրիմպենի մոտակայքում, դեղին լույս երևաց։ Դա կարող էր վառվել միայն Սթեփլտոնների մեկուսի կացարանում։ Բռունցքս սպառնալից թափ տվի դեպի այն կողմը։

― Ինչի՞ եք սպասում։ Պետք է նրան անհապաղ բռնել։

― Գործը դեռ չի ավարտված, իսկ նա զգուշավոր, խորամանկ մարդ է։ Հետո ինչ, որ մենք գիտենք, բայց ահա փորձիր ապացուցել։ Մի անզգույշ քայլ, և սրիկան կճողոպրի մեր ձեռքից։

― Ուրեմն, ի՞նչ անենք այդ դեպքում։

Վաղն անելիքներ շատ ունենք։ Իսկ այսօր մնում է միայն մեր վերջին ծառայությունը մատուցել դժբախտ սըր Հենրիին։

Ցած իջանք զառիվայրով ու մոտեցանք լուսնի լույսով արծաթազոծ քարերին ընկած տձև սև կույտին։ Այդ տանջալիորեն կուչ եկած մարմնի տեսքից սիրտս ցավից ճմլվեց ու աչքերս արցունքոտվեցին։

― Հարկ կլինի ուղարկել օգնության ետևից, Հոլմս։ Մենք չենք կարող նրան տուն հասցնել։ Աստվա՜ծ իմ, ձեզ ի՞նչ եղավ։ Խելագարվեցի՞ք։

Հոլմսը ճչաց ու կռացավ սըր Հենրիի մարմնի վրա։ Եվ հանկարծ սկսեց թռչկոտել, քրքիջով ցնցել ձեռքս։ Մի՞թե դա իմ խիստ, միշտ այնքան զուսպ բարեկամն է։ Ահա թե ինչ է լինում, երբ թաքնված բոցը դուրս է ժայթքում։

― Մորո՜ւքը։ Նա մորուք ունի։

― Մորո՞ւք։

― Սա սըր Հենրին չէ․․․ Աստվա՜ծ իմ, ախր սա իմ հարևանն է՝ աքսորականը։

Տենդագին արագությամբ շրջեցինք մարմինը, և արյունոտ մորուքն այժմ ցցվեց ուղիղ սառը պայծառ լուսնի դեմ։ Կասկած չկար։ Նեղ ճակատ, կապիկի աչքերի պես խորն ընկած աչքեր։ Դա նույն դեմքն էր, որ մոմի լույսով երևաց ճեղքվածքի մեջ՝ մարդասպան Սելգենի դեմքը։

Եվ այդտեղ ես ամեն ինչ հասկացա։ Հիշեցի, որ բարոնետը համարյա իր բոլոր հին զգեստները նվիրեց Բերիմոռին։ Ուրեմն, Բերիմոռն այն տվել էր Սելգենին, որպեսզի նա մեկնելիս հագուստը փոխի։ Կոշիկները, վերնաշապիկը, կեպին, այդ բոլորը մի ժամանակ հագել էր սըր Հենրին։ Ճիշտ է, ողբերգությունը մնում էր ողբերգություն, բայց չէ՞ որ այդ մարդը մեր երկրի օրենքներով այսպես թե այնպես արժանի էր մահվան։ Ուրախությունից գլուխս կորցրած, բացատրեցի Հոլմսին, թե այս ամենն ինչպես է ստացվել։

― Ուրեմն, խեղճը մեռավ կոստյումի պատճառով, ― ասաց նա։ ― Շանը, իհարկե, տվել են հոտոտելու սըր Հենրիի իրերից որևէ մեկը, ամենայն հավանականությամբ այն կոշիկը, որ գողացվել էր հյուրանոցում, և բաց թողել աքսորականի հետքերով։ Անբացատրելի է մնում միայն մի բան։ Սելգենը խավարում ինչպե՞ս տեսավ, որ ինչ֊որ մեկը հետապնդում է իրեն։

― Հավանաբար լսել է։

― Լսել է, որ ճահիճներում շուն է վազվզում ու սկսել է օգնություն կանչել՝ վտանգելով իրեն։ Ո՛չ, աքսորականին դրանով չես վախեցնի։ Ուրեմն, ինչպե՞ս կարող էր Սելգենը տեսնել, որ իրեն շուն է հետապնդում։

― Իսկ, ըստ իս, ավելի տարօրինակ բաներ կան։ Ինչո՞ւ են այդ շանը․․․ ենթադրելով որ մեր կռահումները ճիշտ են․․․

― Ես ոչ մի այդպիսի բան չեմ ենթադրում։

― Լավ։ Ինչո՞ւ են այդ շանը բաց թողել այս գիշեր։ Դժվար թե նա միշտ է օգտվում այդպիսի ազատությունից։ Սթեփլտոնը, հավանաբար, սպասում էր, որ սըր Հենրին կգա այստեղ։

― Իմ հանելուկն ավելի դժվար է։ Ձերի պատասխանը մենք շուտով կստանանք, իսկ իմը, երևի, այդպես էլ մնա չլուծված։ Իսկ հիմա եկեք մտածենք, թե ի՜նչ ենք անելու այս դժբախտին։ Հո չի կարելի նրան թողնել աղվեսներին ու ցիներին կեր։

― Թող պառկի որևէ անձավում, մինչև հաղորդենք ոստիկանությանը։

― Ճիշտ է։ Համենայն դեպս, մենք նրան անձավ կհասցնենք։ Տեսեք, Ուոթսն։ Այդ ի՞նչ է։ Մի՞թե նա ինքը։ Չէ՛, հանդգնությա՜նը նայիր․․․ Ոչ մի խոսք կասկածների մասին, ոչ մի խոսք։ Այլապես իմ բոլոր ծրագրերը փուլ կգան։

Ճահիճների խորքից մի մարդ էր մոտենում։ Նա սիգար էր ծխում, որի կրակը աղոտ փայլում էր հեռվում։ Լուսինը պայծառ լուսավորում էր նրան, և ես իսկույն ճանաչեցի բնախույզի նիհար կազմվածքն ու արագ, թռչկոտող քայլվածքը։ Մեզ տեսնելով՝ նա կանգ առավ, ապա նորից առաջ եկավ։

― Դոկտոր Ուո՞թսն։ Մի՞թե դուք եք։ Մտքովս երբեք չէր անցնի գիշերով հանդիպել ձեզ ճահիճներում։ Աստվա՜ծ իմ, այդ ի՞նչ է։ Ո՛չ, չի կարող պատահել։ Մի՞թե դա մեր բարեկամն է, սըր Հենրին։

Սթեփլտոնը վազեց իմ կողքով ու կռացավ դիակի վրա․․․

Ես լսեցի ընդհատ հոգոց, սիգարը ցած ընկավ նրա ձեռքից։

― Ո՛վ․․․ Սա ո՞վ է, ― կմկմալով մռթմռթաց նա։

― Սա Սելգենն է՝ Պրինսթաունի բանտից փախած աքսորականը։

Սթեփլտոնը դեպի մեզ շրջեց մեռելային֊գունատ դեմքը։ Նա կամքի վիթխարի ուժ գործադրեց, որպեսզի տիրապետի իրեն և ոչնչով չմատնի իր զարմանքն ու հիասթափությունը։ Նրա սևեռուն հայացքը կանգ առավ նախ Հոլմսի, ապա ինձ վրա։

― Աստվա՛ծ իմ։ Ի՜նչ սարսափելի է։ Իչպե՞ս պատահեց այս։

― Հավանաբար գլորվել է ահա այն դարավանդից ու վիզը ջարդել։ Ես ու բարեկամս զբոսնում էինք ճահիճներում և լսեցինք ինչ֊որ մեկի ճիչը։

― Իսկ ես հենց այդ ճչոցի վրա էլ դուրս եկա տնից։ Ինձ անհանգստացնում էր սըր Հենրին։

― Ինչո՞ւ հատկապես սըր Հենրին, ― չդիմացա ես։

― Այսօր նա պետք է մեզ մոտ գար, և չգիտեմ ինչու՝ չեկավ, որն ինձ շատ զարմացրեց։ Իսկ երբ ճահիճներում աղաղակներ լսեցի, բնականաբար, անհանգստացա նրա համար։ Ի դեպ, ― Սթեփլտոնը նորից հայացքը ինձնից դարձրեց Հոլմսի վրա, ― բացի այդ աղաղակներից ուրիշ ոչինչ չլսեցի՞ք։

― Ո՛չ, ― ասաց Հոլմսը, ― իսկ դո՞ւք։

― Նույնպես ոչ։

― Այդ դեպքում ինչո՞ւ եք հարցնում այդ մասին։

― Ա՜խ, դուք հո գիտեք, թե մեզ մոտ ինչ են պատմում ուրվականային շան ու նման հրաշքների մասին։ Տեղացի ֆերմերներն ասում են, իբր նա ամեն գիշեր վազվզում է ճահիճներում։ Այա ես էլ հետաքրքրվում եմ՝ գուցե լսե՞լ եք նրա հաչոցը։

― Ոչ, մենք ոչինչ չենք լսել, ― ասացի ես։

― Իսկ ինչպե՞ս կբացատրեք այդ դժբախտի մահը։

― Ես համոզված եմ, որ նրա բանականությունը վախից, բռնվելու մշտական վտանգից խանգարվել էր։ Հավանաբար, խելագարության մոլուցքի պահին վազել է ճահիճներով և վերջ ի վերջո դարավանդից ընկել ու ջարդել է վիզը։

― Այո, դա լիովին ճշմարտանման է, ― ասաց Սթեփլտոնը և ակնհայտ թեթևությամբ շունչ քաշեց։ ― Իսկ դուք ի՞նչ եք մտածում այդ մասին, միստր Շերլոկ Հոլմս։

― Ինչպիսի՜ դյուրըմբռնողություն, ― ասաց բարեկամս՝ խոնարհ գլուխ տալով նրան։

― Մենք վաղուց էինք սպասում ձեզ, այն պահից, երբ դոկտոր Ուոթսնը հայտնվեց այստեղ։ Եվ դուք ժամանակին եք եկել՝ ճիշտ ողբերգության պահին։

― Այո, իսկապե՜ս։ Համոզված եմ, որ բարեկամս դրա ճիշտ բացատրությունը կտա։ Իսկ ես վաղը Լոնդոն եմ մեկնում՝ հոգուս մեջ տհաճ նստվածքով։

― Ինչպե՜ս, դուք վաղը մեկնո՞ւմ եք։

― Պատրաստվում եմ։

― Բայց ձեր գալուստը, իհարկե, լույս կսփռի այս բոլոր դեպքերի վրա, որոնք մեզ տառացիորեն փակուղու առաջ են կանգնեցրել։

Հալմսն ուսերը թոթվեց․

― Հաջողությունը միշտ չի տրվում։ Հետաքննության ժամանակ պետք է հենվել փաստերի վրա և ոչ թե լեգենդների ու լուրերի։ Այս գործից ես չկարողացա գլուխ հանել։

Բարեկամս խոսում էր ամենաբնական ու հանգիստ տոնով։ Սթեփլտոնն ուշադիր, սևեռուն նայում էր նրան։ Հետո դիմեց ինձ․

― Ես սիրով կհամաձայնեի մարմինը մեր տուն փոխադրել, սակայն քույրս այնքան կվախենա, որ, թերևս, ավելի լավ է այդ չանել։ Եկեք որևէ բանով ծածկենք դեմքը ու թողնենք այստեղ։ Մինչև առավոտ ոչինչ չի պատահի նրան։

Այսպես էլ արեցինք։ Ես ու Հոլմսը մերժեցինք Սթեփլտոնի առաջարկությունը՝ անցնել Մերիփեթ֊հաուս և թողնելով նրան միայնակ վերադառնալ տուն, շարժվեցինք դեպի Բասկերվիլ֊հոլլ։ Մի քանի քայլ անցնելով՝ շրջվեցինք ու տեսանք դեպի ճահիճների խորքը դանդանղ հեռացող նրա կերպարանքը, իսկ ավելի հետո, նրա ետևում միակ սև կետը բլրի արծաթափայլ լանջին, այնտեղ, ուր ընկած էր այդպիսի սարսափելի մահաով մահացած մարդը։

― Վերջապես մենք մտանք ձեռնամարտի մեջ, ― ասաց Հոլմսը՝ կողքիցս քայլելով։ ― Բայց ինչպիսի՜ կայունություն։ Ի՜նչ արագ տիրապետեց իրեն, իսկ չէ որ հարվածն իսկապես շշմեցնող էր․ տեսնել, որ քո զոհն է դարձել ոչ այն մարդը, որին դու նկատի ես ունեցել։ Ուոթսն, ես այդ մասին ասել եմ Լոնդոնում և հիմա էլ կասեմ․ մեզ դեռ չէր վիճակվել սրերը խաչել ավելի արժանավոր հակառակորդի հետ։

― Համենայն դեպս ափսոս, որ նա ձեզ տեսավ։

― Սկզբում ինքս էլ ափսոսեցի, բայց, վերջ ի վերջո, ինչ կարելի է անել։

― Իսկ ինչ եք կարծում, հանդիպումը ձեզ հետ կազդի՞ նրա ծրագրերի վրա։

― Այո, նա կսկսի գործել է՛լ ավելի զգույշ կամ մի որևէ հուսահատ քայլի կդիմի։ Ինչպես արտասովոր հանցագործների մեծ մասը, Սթեփլտոնը ևս, հավանաբար, շատ մեծ հույսեր է կապում իր խորամանկության հետ ու երևակայում է, թե մատների վրա խաղացրեց մեզ։

― Բայց ինչո՞ւ չեք ուզում ձերբակալել նրան։

― Թանկագին Ուոթսն, դուք գործողության մարդ եք։ Ձեր բնազդները ձեզ մղում են ամենավճռական միջոցների։ Դե լավ, ենթադրենք, թե գիշերը նա ձերբակալվեց։ Իսկ դա ի՞նչ կտա մեզ։ Մենք ոչինչ չենք կարող ապացուցել։ Ահա թե ինչպիսի սատանայական խորամանկություն է։ Եթե Սթեփլտոնի գործակիցը մարդ լիներ, մենք որոշ հանցանշաններ կհայթայթեինք, բայց փորձեք լույս աշխարհ հանել վիթխարի շանը։ Մի՞թե շունը կօգնի մեզ օղակը տիրոջ վիզը գցելու։

― Բայց չէ՞որ հանցակազմն առակա է։

― Ամենևին։ Այդ ամենը ենթադրություններ են միայն ու վարկածներ։ Դատարանում մեզ վրա կծիծաղեն, եթե ներկայանանք այդպիսի ֆանտաստիկ պատմությամբ ու ամրացնենք այն նման հանցանշաններով։

― Իսկ սըր Չա՞րլզը։

― Գտել են մեռած, բռնի մահվան հետքեր հայտնաբերված չեն։ Մենք ձեզ հետ գիտենք, որ նա մեռել է վախից և գիտենք ինչն է նրան վախեցրել։ Բայց ինչպե՞ս համոզենք այն տասներկու բթամիտներին, որոնք պիտի երդվայլ ատենակալներ լինեն։ Ինչի՞ վրա է հիմնված այն ենթադրությունը, որ այստեղ ինչ֊որ շուն է խառնված։ Որտե՞ղ է կծածի հետքերը։ Մենք ձեզ հետ գիտենք նաև, որ շները մեռածներին չեն կծում, և որ սըր Չարլզը մահացել է մինչև շան նետվելը նրա վրա։ Բայց ախր դա ապացուցել է պետք, իսկ մենք ապացուցելու բան չունենք։

― Դե, իսկ այսօրվա գիշե՞րը։

― Սա առանձնապես ոչինչ չտվեց։ Աքսորականի մահվան և շան մեջ, այնուամենայնիվ, ուղղակի կապ չկա։ Ոչ ոք այդ շանը չի տեսել։ Ճիշտ է, մենք նրան լսել ենք, բայց ապացույցներ չունենք, որ նա հետապնդել է աքսորականին։ Փաստարկների լիակատար բացակայություն։ Ո՛չ բարեկամս, փաստը մնում է փաստ․ հանցակազմը հաստատել չենք կարող, բայց դրա համար արժե ամեն տեսակ ռիսկի դիմել։

― Ի՞նչ եք մտադիր անել։

― Ես մեծ հույսեր եմ կապում միսիս Լաուրա Լայոնսի հետ։ Երբ գործի իսկական վիճակը հայտնի դառնա նրան, նա մեզ լուրջ օգնություն ցույց կտա։ Բացի դրանից, ես ուրիշ ծրագիր էլ ունեմ։ Բայց կարիք չկա նախօրոք գուշակել, չնայած ես, այնուամենայնիվ, հուսով եմ, որ վաղը կհաղթեմ։

Այլևս ինձ ոչինչ չհաջողվեց տեղեկանալ Հոլմսից, և մինչև Բասկերվիլ֊հոլլի դարպասները նա քայլում էր լուռ, մտքերի մեջ խորասուզված։

― Ներս կգա՞ք։

― Այո, հիմա թաքնվելն այլևս իմաստ չունի։ Բայց էլի մի բան, Ուոթսն։ Սըր Հենրիին շան մասին չասեք։ Թող Սելգենի մահը վերագրի այն նույն պատճառներին, որ ջանում էր մեզ հուշել Սթեփլտոնը։ Այդպես նրա համար ավելի հեշտ կլինի տանել այն փորձությունը, որ սպասում է նրան վաղը, երբ նա կգնա ճաշելու Մերիփիթ֊հաուսում, եթե ես ճիշտ եմ մեջբերում ձեր վերջին հաշվետվությունը։

― Բայց ինձ էլ են հրավիրել։

― Այդ դեպքում դուք պետք է հրաժարվեք հրավերից։ Թող մենակ գնա, դա հեշտ է դասավորել․․․ Դե, այսպես։ Ճաշին մենք, հավանորեն ուշացել ենք, բայց ընթրիքին ճիշտ ժամանակին ենք հասել։

Սըր Հենրին ոչ այնքան զարմացավ, որքան ուրախացավ իր նոր հյուրով, քանզի համոզված էր, որ իմանալով վերջին օրերի դեպքերի մասին, Շերլոկ Հոլմսը չի կարող նստած մնալ Լոնդոնում։ Բայց և այնպես բարոնետը զարմացած բարձրացրեծ հոնքերը, երբ պարզվեց, որ բարեկամս եկել է առանց ուղեբեռի և նույնիսկ չի ջանում բացատրել, թե ինչու։ Հոլմսին իսկույն տվեցին բոլոր անհրաժեշտ բաները, և ուշ ընթրիքի ընթացքում մենք բարոնետին հայտնեցինք մեր արկածների այն մասը, որը նրան անհրաժեշտ էր իմանալ։ Բայց մինչ այդ ես հարկադրված էի կատարել մի ծանր պարտականություն՝ Բերիմոռին ու նրա կնոջը հայտնել Սելգենի մահվան մասին։ Ծառայապետն այդ բանը ընդունեց անթաքույց թեթևության զգացումով, բայց միսիս Բերիմոռը դառն լաց եղավ՝ գոգնոցով ծածկելով երեսը։ Ամբողջ աշխարհի աչքում այդ Սելգենը հանցագործ էր, սատանայի ու ոճրագործի ինչ֊որ խառնուրդ, իսկ նա առաջվա պես նրա մեջ տեսնում էր չարաճճի մանչուկին, մի երեխայի, որը մանուկ հասակում կառչում էր նրա ձեռքից։ Իսկապես մարդ պետք է հրեշ լինի, եթե չգտնի նրա մահը սգացող գոնե մի կին։

― Այն պահից, երբ դուք մեկնեցիք, Ուոթսն, ես ամբողջ օրը նստած եմ տանը ու ձանձրույթից մեռնում եմ, ― ասաց բարոնետը։ ― Հուսով եմ, որ այդպիսի հնազանդությունը հաշվի կառնվի։ Եթե խոսք տված չլինեի ճահիճները դուրս չգալ, երեկոն ավելի ուրախ կանցկացնեի, որովհետև Սթեփլտոնը հրավերի երկտող էր ուղարկել։

― Այո, դուք երեկոն չափազանց ուրախ կանցկացնեիք, ես չեմ կասկածում, ― չոր֊չոր ասաց Հոլմսը։ ― Ի դեպ, դուք հավանաբար չեք գնահատում, որ, նայելով վիզը ջարդած մարդուն, մենք ձեզ էինք սգում։

Սըր Հենրին աչքերը լայն բաց արեց։

― Այդ ինչո՞ւ։

― Որովհետև դժբախտ աքսորականը ձեր կոստյումով էր։ Նա այն ստացել էր Բերիմոռից, որը կարող է դրա պատճառով անախորժություններ ունենալ ոստիկանության հետ։

― Ոչ, դժվար թե։ Որքան հիշում եմ, այնտեղ ոչ մի մակնիշ չկար։

― Դե ինչ, նրա բախտից է, և մեր՝ նույնպես, քանի որ դուք բոլորդ էլ խառն եք հակաօրինական արարքների մեջ։ Ճիշտն ասած, ես որպես բարեխիղճ խուզարկու պետք է անմիջապես ձերբակալեի ձեր ամբողջ խումբը։ Իբրև դիմակազերծող փաստաթուղթ կարող են ծառայել Ուոթսնի նամակները։

― Ավելի լավ է պատմեք, թե ինչ վիճակում է մեր գործը, ― հարցրեց Բարոնետը։ ― Հաջողվե՞ց գլուծ հանել այս խառնափնթորությունից։ Ես ու Ուոթսնը ինչպես եկել ենք, այնպես էլ մնացել ենք՝ ոչինչ չենք իմացել։

― Ես կարծում եմ, որ ամենամոտ ապագայում շատ բան կպարզվի։ Հազվագյուտ դժվար ու խճճված գործ է։ Ինձ համար որոշ կետեր մինչև հիմա էլ մշուշով են պատված․․․ Բայց այդ մշուշը կցրվի, անպայման կցրվի։

― Ուոթսնը հավանաբար արդեն պատմել է ձեզ այն մասին, թե ինչ ենք լսել ճահիճներում։ Այնպես որ դա դատարկ սնահավատություն չէ։ Ես ժամանակին գործ ունեցել եմ շների հետ, և այստեղ ինձ չես մոլորեցնի․ շան ոռնոցն անհնար է չճանաչել։

Եթե մեզ հաջողվի այդ շանը դնչկալ հագցնել ու շղթայել, ապա ես ձեզ կհամարեմ ամբողջ աշխարհի մեծագույն խուզարկուն։

― Նա կլինի և՛ դնչկալով, և՛ շղթայակապ, միայն օգնեցեք ինձ։

― Ես կանեմ այն ամենը, ինչ կհրամայեք։

― Հիանալի՜ է։ Բայց ես կույր հնազանդություն եմ պահանջելու, առանց ամեն տեսակ «ինչ» և «ինչու»֊ների։

― Ինչպես կուզենաք։

― Եթե համաձայն եք դրան, ապա մենք կլուծենք մեր խնդիրը։ Ես չեմ կասկածում, որ․․․

Հոլմսը կես խոսքի վրա կանգ առավ ու սևեռուն հայացքը հառեց ինչ֊որ տեղ իմ գլխի վրայով։ Լամպը լուսավորում էր ուղղակի նրա դեմքը՝ անշարժ, քարացած, ասես դասական արձանի դեմք։ Տագնապալից ու լարաված ուշադրության մարմնացում։

― Ի՞նչ պատահեց, ― միաբերան բացականչեցինք ես ու սըր Հենրին։

Հոլմսը հայացքը դարձրեց մեզ վրա, և ես զգացի, որ նա ջանում է խեղդել հուզմունքը։ Նրա դեմքն առաջվա պես ոչինչ չէր արտահայտում, բայց աչքերը փայլում էին հաղթականորեն։

― Ներեցեք ինձ, բայց ես չկարողացա հիացմունքս զսպել, ― ասաց նա՝ ցույց տալով հակադիր պատին կախված դիմանկարները։ ― Ուոթսնը պնդում է, որ ես գեղանկարչությունից ոչինչ չեմ հասկանում, բայց նրա մեջ խոսում է մրցակցության զգացումը, քանի որ մենք տարակարծիք ենք արվեստի ստեղծագործությունների գնահատման մեջ։ Իսկ դիմանկարներն իսկապես հոյակապ են։

― Ուրախ եմ լսել, ― ասաց սըր Հենրին՝ զարմանքով նայելով բարեկամիս։ ― Ես նկարներից բան չեմ հասկանում։ Ա՛յ ձին կամ ցլիկը՝ ուրիշ բան։ Բայց ո՞վ կմտածեր, որ դուք արվեստով զբաղվելու ժամանակ կունենաք։

― Մի անհանգստացեք, լավ իրը ես միշտ կնկատեմ։ Գրազ կգամ, որ ահա այն երկնագույն մետաքսե զգեստով տիկինը Նելլեռի գործն է։ Իսկ կեղծամով հաստլիկ ջենթլմենին անկասկած նկարել է Ռեյնոլդսը։ Սրանք, հավանաբար, ընտանեկան դիմանկարնե՞ր են։

― Այո, բոլորն առանց բացառության։

― Եվ դուք գիտեք նրանց անուններո՞վ։

― Բերիմոռն այդ առթիվ երկար վարժեցրել է ինձ, և ես, թվում է, կարող եմ դասս պատասխանել առանց կմկմալու։

― Ո՞վ է այդ հեռադիտակով ջենթլմենը։

― Դա փոխծովակալ Բասկերվիլն է, որը ծառայել է Արևմտյան Հնդկաստանում։ Իսկ ահա այն մեկը՝ երկնագույն սերթուկով ու փաթեթը ձեռքին, սըր Վիլյան Բասկերվիլն է՝ համայնքների Պալատի հանձնաժողովի նախագահը Փիթի^[9] օրօք։

― Իսկ իմ դիմացի այն ասպե՞տը ժանեկեզարդ սև թավշե բաճկոնակով։

― Օ՜, սրա հետ դուք պետք է ծանոթանաք։ Բոլոր աղետների մեղավորը հենց սա է որ կա՝ չարագործ Հուգոն, որն սկիզբ դրեց Բասկերվիլների շան լեգենդին։ Մենք սրան, հավանորեն, շուտ չենք մոռանա։

Ես նայեցի դիմանկարին հետաքրքրությամբ ու որոշ տարակուսանքով։

― Աստվա՜ծ իմ, ― ասաց Հոլմսը։ ― Բայց ախր տեսքից դատելով նա այնպես հանգիստ է, մեղմաբարո։ Ճիշտ է, աչքերում ինչ֊որ սատանայական բան կա։ Բայց ես ձեր Հուգոյին պատկերացնում էի մի տեսակ պնդակազմ կտրիճ՝ ավազակային կերպարանքով։

― Դիմանկարն իսկական է, դրանում ամենափոքր կասկած անգամ չի կարող լինել։ Կտավի ետևում գրված է նրա անունն ու տարեթիվը՝ հազար վեց հարյուր քառասունյոթ թվական։

Մնացած ամբողջ երեկոյի ընթացքում Հոլմսը քիչ էր խոսում, բայց անառակ Հուգոյի դիմանկարը, ասես, նրան գամել էր իրեն, և ընթրիքի ընթացքում նա համարյա աչքը նրանից չէր կտրում։ Սակայն բարեկամիս մտքերի ընթացքը պարզվեց ինձ միայն այն ժամանակ, երբ սըր Հենրին գնաց իր սենյակը։ Հոլմսը գիշերասեղանի վրայից վերցրեց մոմը և ինձ հետ վերադառնալով խնջույքի սրահ, մոտեցրեց ժամանակից խունացած դիմանկարին։

― Ոչ մի առանձնահատուկ բան չե՞ք նկատում։

Ես երկար դիտում էի լայնեզր փետրազարդ նկարը, սպիտակ ժանյակն օձիքին ու խստահայաց նեղ դեմքը շրջանակող երկար խոպոպները։ Ոչ ոք չէր կարող այդ դեմքը կշտմբել գծերի կոպտության ու դաժան արտահայտության համար, բայց սեղմված բարակ շրթունքներում, սառը, անդրդվելի հայացքում ինչ֊որ կոշտ, խստաբարո, անողոք բան կար։

― Սա ձեզ ոչ ոքի չի՞ հիշեցնում։

― Դեմքի ներքևի մասը ինչ֊որ ընդհանուր բան ունի սըր Հենրիի հետ։

― Այո, թերևս, մի քիչ ունի։ Բայց մի րոպե սպսասեք։

Նա կանգնեց աթոռին և մոմը ձախ ձեռքում պահած, աջ ձեռքով ծածկեց լայնեզր գլխարկն ու երկար խոպոպները։

― Երկնայի՜ն ուժեր, ― ինքս ինձ կորցարած զարմանքով բացականչեցի ես։

Կտավից ինձ էր նայում Սթեփլտոնի դեմքը։

― Ըհը՜, նկատեցի՞ք։ Իմ աչքերը սովորել են դեմքը զատել շրջանակող բաներից։ Հայացքով դիմակավորումը բացահայտելու կարողությունը խուզարկուի հիմնական հատկանիշն է։

― Ապշեցուցի՜չ է։ Ասես նրա դիմանկարը լինի։

― Այո, և ֆիզիկական, և հոգեկան առումով դեպի անցյալ վերադառնալու հետաքրքիր օրինակ է։ Ահա այսպես կսկսես ուսումնասիրել ընտանեկան դիմանկարները, ու տեսար, հավատացիր հոգիների վերաբնակեցմանը։ Նա նույնպես Բասկերվիլ է, դա լիովին ակնհայտ է։

― Եվ ձգտում է ժառանգ դառնալ։

― Անկասկած։ Պատահմամբ աչքովս ընկած այս դիմանկարը օգնեց լրացնելու ամենադժվարին բացերից մեկը։ Այժմ արդեն մենք նրան բռնել ենք, Ուոթսն, մենք նրան բռնել ենք։ Եվ երդվում եմ, որ վաղը գիշերվա մոտ նա կթպրտա մեր ցանցում, ինչպես թիթեռնիկը նրա ցանցորսիկում։ Գնդասեղ, խցան, պիտակ՝ ու Բեյքր֊ստրիտի հավաքածուն կհամալրվի ևս մի ցուցանմուշով։

Հոլմսը բարձրաձայն քրքջաց ու դիմանկարից հեռացավ։ Այն հազվագյուտ դեպքերում, երբ ես լսում էի նրա ծիծաղը, գիտեի, որ դա միշտ որևէ չարագործի մեծ փորձանք է կանխագուշակում։

Հաջորդ առավոտյան հագնվելով, պատուհանից դուրս նայեցի ու տեսա Հոլմսին․ պարզվեց, որ նա ավելի շուտ է վեր կացել և արդեն հասցրել է ինչ֊որ տեղ գնալ ու գալ։

― Այո, հոգսաշատ օր է լինելու, ― ասաց նա ուրախ շփելով ձեռքերը։ ― Շուտով կսկսենք գործել։ Թակարդն արդեն լարված է։ Իսկ երեկոյան կողմ կերևա՝ այդ մեծատամ գայլաձուկը խճճվե՞լ է նրա մեջ, թե՞ ճողոպրել է։

― Դուք արդեն հասցրել եք լինել ճահիճներո՞ւմ։

― Ես հասա Գրիմպեն և այնտեղից հեռագրեցի Պրինսթաուն Սելգենի մահվան մասին։ Կարծում եմ, ձեզանից ոչ մեկին չեն անհանգստացնի այդ գործով։ Բացի դրանից, ես կապվեցի իմ հավատարիմ Քարթրայթի հետ, որը, տագնապով ինձ համար, ամենայն հավանականությամբ չէր հապաղի մեռնել անձավի մուտքի մոտ, ինչպես շունը տիրոջ գերեզմանին։

― Այսօր ինչի՞ց ենք սկսելու։

― Ամենից առաջ կտեսնենք սըր Հենրիին։ Ահա և նա ինքը։

― Բարի լույս, Հոլմս, ― ողջունեց բարոնետը։ ― Դուք նման եք գեներալի, որն իր շտաբի պետի հետ քննարկում է առաջիկա ճակատամարտի ծրագիրը։

― Այդպես էլ կա։ Ուոթսնը ներկայացրել է հրամաններ ստանալու։

― Ես նույնպես։

― Հիանալի է։ Եթե չեմ սխալվում, մեր բարեկամ Սթեփլտոնները այսօր ձեզ ճաշի են հրավիրել։

― Հուսով եմ, որ դուք էլ կգաք։ Նրանք հյուրընկալ մարդիկ են և շատ ուրախ կլինեն ձեզ համար։

― Ցավոք սրտի, ես ու Ուոթսնը պետք է մեկնենք Լոնդոն։

― Լոնդո՞ն։

― Այո, ներկա հանգամանքներում ավելի լավ է մենք այնտեղ լինենք։

Բարոնետի դեմքը ձգվեց։

― Իսկ ես կարծում էի, թե դուք մինչև վերջ ինձ չեք լքի։ Անկեղծ ասած, Բասկերվի֊հոլլում մենակ այնքան էլ հարմարավետ չէ։

― Բարեկամս, դուք պետք է անառարկելիորեն հնազանդվեք ինձ ու անեք այն ամենը, ինչ կպահանջեմ ձեզանից։ Ասացեք ձեր բարեկամներին, որ մենք հաճույքով կգայինք, բայց անհետաձգելի գործերը մեզ Լոնդոն են կանչում։ Սակայն մենք շուտով կվերադառնանք Դևոնշիր։ Դուք չե՞ք մոռանա հաղորդել նրանց։

― Եթե պնդում եք։

― Հավատացնում եմ, ուրիշ ելք չկա։

Ի պատասխան այդ խոսքերի բարոնետը խոժոռվեց, և ես հասկացա, որ նա վիրավորվել է ու մեր մեկնումը դասալքություն է համարում։

― Ե՞րբ եք մտադիր դուրս գալ, ― սառնությամբ հարցրեց նա։

― Նախաճաշից անմիջապես հետո։ Մենք ձիերով կհասնենք մինչև Կումբի֊Թրեսի, բայց Ուոթսնը իր իրերը կթողնի ձեզ մոտ իբրև գրավ, այնպես որ սպասեցեք նրա վերադարձին։ Ուոթսն, մի երկտող գրեցեք Սթեփլտոնին, ներողություն խնդրեք, որ չեք կարող իրենց մոտ լինել։

― Ես նույնպես կուզենայի Լոնդոն մեկնել, ― ասաց բարոնետը։ ― Ինչո՞ւ պետք է մենակ նստեմ այստեղ։

― Որովհետև դուք չպետք է լքեք ձեր պահակակետը։ Որովհետև դուք խոստացել եք ամեն ինչում լսել ինձ, իսկ հիմա ես ասում եմ՝ մնացեք այստեղ։

― Լավ, ես կմնամ։

― Եվս մի խնդրանք։ Մերիփիթ֊հաուս գնացեք ձիերով, կառքը ետ ուղարկեցեք ու Սթեփլտոնին ասացեք, որ ոտքով տուն կվերադառնաք։

― Ոտքով ճահիճների միջո՞վ։

― Այո։

― Բայց չէ՞ որ դուք ինքներդ քանի անգամ ինձ ետ եք պահել դրանից։

― Իսկ հիմա կարող եք միանգամայն հանգիստ գնալ։ Ես դա պնդում եմ միայն այն պատճառով, որովհետև վսատահ եմ ձեր արիությանը։

― Լավ, ես այդպես էլ կանեմ։

― Եվ եթե փոքր ինչ գնահատում եք կյանքը, չշեղվեք այն արահետից, որը Մերիփիթ֊հաուսից տանում է դեպի Գրիմպեն, մանավանդ, որ դա Բասկերվիլ֊հոլլ տանող ամենամոտ ճամփան է։

― Ամեն ինչ ճշտորեն կկատարվի։

― Այդ լավ է։ Իսկ մենք կաշխատենք մեկնել նախաճաշից անմիջապես հետո, որպեսզի ցերեկով Լոնդոն հասնենք։

Ինձ շատ զարմացրեց գոծողությունների այդ ծրագիրը, չնայած հիշում էի, որ նախորդ երեկոյան Հոլմսը նախազգուշացրեց Սթեփլտոնին իր մեկնման մասին։ Բայց ո՞վ կմտածեր, որ նրա խելքին կփչի մեկնել ինձ հետ, և այն էլ այնպիսի ժամանակ, որ ինքն էր կրիտիկական համարում։ Սակայն ինձ ուրիշ ոչինչ չէր մնում, քան անառարկելիորեն հնազանդվել բարեկամիս։ Շուտով մենք հրաժեշտ տվեցինք տխրած բարոնետին, իսկ երկու ժամ հետո կառքը տուն ճամփելով՝ բարձրացանք Կումբի֊Թրեսիի կայարանի կառամատույցը։ Այնտեղ մեզ էր սպասում բարձրահասակ մի տղա։

― Ի՞նչ կհրամայեք, սըր։

― Քարթրայթ, գնացք նստիր ու մեկնիր Լոնդոն։ Հենց որ հասնես, անմիջապես իմ անունից հեռագիր ուղարկիր սըր Հենրի Բասկերվիլին։ Հարցրու նրան, թե արդյոք չի՞ գտել իմ կորցրած ծոցատետրը։ Եթե գտել է՝ թող պատվիրված ծրարով ուղարկի Բեյքր֊ստրիտ։

― Լսում եմ, սըր։

― Իսկ հիմա կայարանի գրասենյակում իմացիր, արդյոք իմ անունով որևէ բան չկա՞։

Տղան շուտով վերադարձավ մի հեռագրով։ Հոլմսն այն կարդաց ու երկարեց ինձ։ Այնտեղ գրված էր հետևյալը․

«Հեռագիրն ստացա։ Մեկնում եմ ձեռբակալման օրդերով։ Կլինեմ հինգ քառասունին։ Լեյստրեյդ»։

― Սա իմ առավոտյան հեռագրի պատասխանն է։ Լեյստրեյդը լավագույն պրոֆեսիոնալ խուզարկուն է։ Գուցե նրա օգնությունը պետք լինի մեզ․․․ Դե, Ուոթսն, ժամանակ ունենք, և ես կարծում եմ, որ հիմա ամենահարմար ժամանակն է ձեր ծանոթուհուն՝ միսիս Լայոնսին այցելելու համար։

Հոլմսի կազմված պատերազմական ծրագիրը րոպե առ րոպե պարզվում էր ինձ համար։ Բարոնետի օգնությամբ նա կհամոզի Սթեփլտոնին, որ մենք այստեղ չենք, իսկ իրականում մենք կվերադառնանք այն պահին, երբ մեր օգնությունն ամենից շատ է հարկավոր։ Եթե սըր Հենրին հիշատակի Հոլմսից ստացած հեռագրի մասին, դա կցրի Սթեփլտոնի վերջին կասկածները։ Եվ ես արդեն տեսնում էի, թե ինչպես է մեր ցանցն ավելի ու ավելի կիպ սեղմվում մեծատամ գայլաձկան շուրջը։

Միսիս Լաուրա Լայոնսը նստած էր իր աշխատասենյակում։ Շերլոկ Հոլմսը այնպիսի շիտակությամբ ու անկեղծությամբ անցավ խոսակցությանը, որ կնոջ աչքերը զարմանքից չռվեցին։

― Ես հետաքննում եմ, սըր Չարլզ Բասկերվիլի մահվան հանգամանքները, ― սկսեց նա։ ― Իմ բարեկամ դոկտոր Ուոթսնը հաղորդեց ինձ այն ամենը, ինչ դուք նրան ասել էիք այդ կապակցությամբ և ինչի մասին նախընտրել էիք լռել։

― Իսկ ինչի՞ մասին եմ լռել, ― հանդգնությամբ հարցրեց նա։

― Դուք խոստովանել եք, որ սըր Չարլզին դռնակի մոտ եք կանչել երեկոյան ժամը տասին։ Ինչպես գիտենք, նա մահացել է հենց այդ նույն ժամին ու այդ նույն տեղում։ Դուք լռել եք այդ երկու փաստերի միջև եղած կապի մասին։

― Դրանց միջև ոչ մի կապ գոյություն չունի։

― Այդ դեպքում իսկապես ապշեցուցիչ զուգադիպություն է ստացվում։ Բայց ես կարծում եմ, որ վերջ ի վերջո մենք այդ կապը կբացահայտենք։ Ես ձեզ հետ լիովին անկեղծ կլինեմ, միսիս Լայոնս։ Խոսքը սպանության մասին է, իսկ գործի հանցանշաններն այնպիսիք են, որ հետաքննության տակ կարող է հայտնվել ոչ միայն ձեր բարեկամ միստր Սթեփլտոնը, այլև նրա կինը։

Միսիս Լայոնսը վեր թռավ տեղից․

― Նրա կի՞նը։

― Դա արդեն ոչ մեկի համար գաղտնիք չէ։ Այն անձնավորությունը, որին նա որպես քույր է ներկայացնում, իրականում նրա կինն է։

Միսիս Լայոնսը ընկավ բազկաթոռի մեջ ու այնպիսի ուժով սեղմեց թիկնակները, որ եղունգներն սպիտակեցին։

― Նրա կինը, նրա կինը․․․ Բայց ախր նա ամուրի՞ է։

Շերլոկ Հոլմսը թոթվեց ուսերը։

― Ապացուցեք այդ։ Ապացուցե՛ք։ Եվ եթե կարողանաք․․․ ― նրա աչքերի կատաղի փայլը ամեն ինչից ավելի խոսուն էր։

― Ապացուցելը դժվար չէ, ― ասաց Շերլոկ Հոլմսը՝ գրպանից ինչ֊որ թղթեր հանելով։ ― Ահա այդ ամուսնական զույգի լուսանկարը՝ լուսանկարված չորս տարի առաջ Յորքում։ Հակառակ երեսին մակագրություն է․ «Մ֊ը և մ֊ս Վանդելեր», բայց դուք, իհարկե, կճանաչեք և՛ նրան, և՛ այդ կնոջը, եթե հանդիպել եք։ Հետո՝ երեք փաստաթուղթ՝ ստորագրված ամենայն վստահության արժանի մարդկանց կողմից։ Սա միստր և միսիս Վանդելերների նկարագրությունն է, որոնք մի ժամանակ «Սենթ֊Օլիվեր» մասնավոր դպրոց ունեին։ Կարդացեք և ոչ մի կասկած չեք ունենա, որ սրանք իսկապես ձեզ ծանոթ մարդիկ են։

Միսիս Լայոնսն անցողակի նայեց իր առջև դրված թղթերին և հայացքը դարձրեց մեզ։ Հուսահատությունը նրա դեմքը վերածել էր անշարժ դիմակի։

― Միստր Հոլմս, ― ասաց նա, ― այդ սրիկան խոստացել է ամուսնանալ ինձ հետ, եթե ես ապահարզան ստանամ։ Նշանակում է՝ նրա ոչ մի խոսքին հավատալ չի կարելի, նշանակում է՝ նա ամբողջ ժամանակ խաբում էր ինձ։ Բայց ինչո՞ւ։ Ինչո՞ւ։ Ես կարծում էի, թե նա միայն ինձ համար է տոչորվում։ Իսկ դուրս է գալիս, որ ես գործիք եմ եղել նրա ձեռքում։ Հանուն ինչի՞ հավատարիմ մնալ մի մարդու, որն այդպես ստում է։ Ինչի՞ համար պաշտպանել նրան։ Թող հատուցի իր չարագործության համար։ Ինչի մասին ուզում եք հարցրեք, ես ոչինչ չեմ թաքցնի։ Միայն մի բանի համար եմ երդվում ձեզ․ երբ գրում էի այն նամակը, մտքովս անգամ չէր անցնում, որ դա կկոռծանի սըր Չարլզին՝ իմ լավագույն բարեկամին։

― Ես հավատում եմ ձեր յուրաքանչյուր խոսքին, տիկին, ― ասաց Շերլոկ Հոլմսը։ ― Ձեզ համար, հավանաբար, շատ դժվար է այդ մասին պատմել։ Եկեք այսպես անենք․ ես ինքս կխոսեմ և, եթե որևէ էական բանում սխալվեմ, դուք ինձ կուղղեք։ Նամակը գրվել է Սթեփլտոնի դրդմա՞մբ։

― Նրա թելադրությամբ։

― Նա, հավանորեն, ասել է ձեզ, որ սըր Չարզն իր վրա կվերցնի ապահարզանի դատավարության բոլոր ծախսե՞րը։

― Այո։

― Իսկ հետո, երբ նամակն ուղարկված էր, ձեզ համոզեց չգնա՞լ տեսակցության։

― Նա ասաց, որ կդադարի հարգել ինքն իրեն, եթե դատավարության դրամը մեկ ուրիշը տա։ Երդվում էր, որ չնայած իր աղքատությանը, վերջին պեննին կտա, միայն թե վերացնի այն արգելքը, որ մեզ բաժանում է իրարից։

― Նա, ըստ երևույթին, շատ հետևողական է իր արարքներում։ Եվ այսպես, հետագա դեպքերի մասին դուք ոչինչ չեք լսել և սըր Չարլզի մահվան մասին իմացաք միայն թերթերի՞ց։

― Այո։

Եվ Սթեփլտոնը ձեզանից խոսք առավ, որ ոչ մեկին չե՞ք ասի ենթադրվող տեսակցության մասին։

― Այո, նա ասաց, որ սըր Չարլզի մահը տեղի է ունեցել հույժ հանելուկային հանգամանքներում, և, եթե նամակի մասին իմանան, ես կասկածի տակ կընկնեմ։ Նա վախեցրեց ինձ, և ես որոշեցի լռել։

― Այդպես, հասկանում եմ։ Բայց դուք, այնուամենայնիվ, ինչ֊որ բան կասկածո՞ւմ էիք։

Միսիս Լայոնսն աչքերը խոնարհեց, ըստ երևույթին չհամարձակվելով պատասխանել։

― Ես այդ մարդուն լավ եմ ճանաչում, ― վերջապես ասաց նա։ ― Բայց եթե նա ինձ չխաբեր, ես նրան չէի մատնի։

― Մի խոսքով, դուք լավ եք ազատվել, ― ասաց Շերլոկ Հոլմսը։ ― Նա ձեր ձեռքում էր և հիանալի գիտեր այդ, իսկ դուք այնուամենայնիվ ողջ եք։ Վերջին ամիսները դուք քայլել եք անդունդի եզրով։ Իսկ հիմա, միսիս Լայոնս, թույլ տվեք ամենայն բարիք ցանկանալ ձեզ։ Բայց մենք դեռ հավանաբար, կտեսնվենք․․․

― Դե ահա, ամեն ինչ կամաց֊կամաց պարզվում է, մշուշը նոսրանում է, ― ասաց Հոլմսը, երբ մենք նորից դուրս եկանք կայարանի կառամատույց՝ սպասելու լոնդոնյան ճեպընթացի ժամանելուն։ ― Շուտով ես կկարողանամ կետ առ կետ վերականգնել, թերևս, մեր ժամանակների ամենասենսացիոն ոճրագործությունը։ Քրեագետները կասեն, որ նամնօրինակ ինչ֊որ բան եղել է և, իհարկե կհիշեն 1886 թվականին Ուկրաինայի Գրոդնո քաղաքում կատարված սպանությունը և Անդերսոնին՝ Հյուսիսային Կարոլինայից, բայց այժմ մեր գործն ունի որոշ միանգամայն յուրահատուկ գծեր։ Մենք նույնիսկ այժմ չենք կարող ուղղակի հանցանշաններ ներկայացնել այդ նենգ խորամանկին։ Բայց հիշեք իմ խոսքը, Ուոթսն, մինչև մեր քնելու պահը ամեն ինչ բացահայտված կլինի։

Լոնդոնյան ճեպընթացը դղրդյունով մոտեցավ կայարանին, և առաջին կարգի վագոնից կառամատույց դուրս թռավ փոքրահասակ, թիկնեղ մի մարդ, որն ինչ֊որ բանով հիշեցնում էր բուլդոգի։ Մենք բարևեցինք իրար, և այն հարգանքից, որով Լեյստրեյդը վերաբերվում էր ընկերոջս, ինձ պարզ դարձավ, որ նա շատ բան է հասկացել այն ժամանակից ի վեր, երբ նրանք սկսել են միասին աշխատել։ Ես շատ լավ էի հիշում, թե ինչպիսի արհամարհանք էին առաջացնում այդ գործնական մարդու մոտ տեսության մեր սիրահարի տրամաբանական կիրարկումները։

― Դե ինչ, խոշո՞ր գործ է, ― հարցրեց Լենստրեյդը։

― Այսպիսի բան վաղուց չէր եղել, ― ասաց Հոլմսը։ ― Մենք երկու ժամ ազատ ժամանակ ունենք։ Եկեք այն օգտագործենք ճաշի վրա, իսկ հետո, Լեյստրեյդ, մենք ձեզ կհյուրասիրենք Դարթմուրի ամենամաքուր գիշերային օդով և կօգնենք կոկորդներդ մաքրել լոնդոնյան մշուշից։ Երբեք այստեղ չե՞ք եղել։ Այդ դեպքում այնքան էլ շուտ չեք մոռանա ձեր առաջին ծանոթույունը այս տեղերի հետ։

Շերլոկ Հոլմսի թերություններից մեկը, եթե դա կարելի է թերություն համարել, այն էր, որ նա երբեք ոչ ոքի տեղյակ չէր պահում իր ծրագրերին՝ մինչև դրանց ավարտը։ Սյդպիսի գաղտնապահությունը բացատրվում էր մասամբ այդ մարդու տիրական բնավորությամբ, որով սիրում էր իշխել շրջապատի վրա ու ապշեցնել նրա երևակայությունը, մասամբ էլ պրոֆեսիոնալ զգուշավորությամբ, որը թույլ չէր տալիս նրան անհարկի վտանգի ենթարկվել։ Ինչպես էլ որ լիներ, Շերլոկ Հոլմսի բնավորության այդ գիծը շատ տհաճություններ էր պատճառում նրանց, ովքեր աշխատում էին նրա հետ որպես գործակալներ կամ օգնականներ։ Ես ինքս հաճախ էի տանջվել դրանից, բայց այն, ինչ ստիպված էի տանել մթության մեջ այդ երկար ճամփորդության ընթացքում, գերազանցեց իմ անցյալի բոլոր տառապանքները։ Մեզ դժվարին փորձություն էր սպասում, մենք պատրաստ էինք վերջին վճռական հարվածը հասցնել, իսկ Հոլմսը համառորեն լռում էր, և ես կարող էի լոկ կռահել նրա ծրագրերի մասին։ Իմ նյարդային լարվածությունը հասել էր գագաթնակետին, երբ հանկարծ մի սառը քամի փչեց դեմքներիս և, նայելով մթության մեջ նեղ ճամփեզրին ձգվող ամայի տարածություններին, հասկացա, որ մենք նորից գտնվում ենք ճահիճներում։ Ձիերի յուրաքանչյուր քայլը, անիվների յուրաքանչյուր շրջադարձը մեզ մոտեցնում էր այս բոլոր դեպերի ավարտին։

Կումբի֊Թրեսիում վարձած կառապանի ներկայությամբ չէր կարելի խոսել գործերի մասին, և մենք, չնայած մեր հուզմունքին, զրուցում էինք դատարկ բաներից։ Ես թեթևացած շունչ քաշեցի, երբ ճամփի մի կողմի վրա երևաց Ֆրենկլենդի քոթեջը, որից երկու֊երեք մղոն էր մնում մինչև Բասկերվիլ֊հոլլ ու այնտեղ, որտեղ պետք է տեղի ունենար ողբերգության եզրափակիչ տեսարանը։ Կանգ առնելով մուտքի մոտ, մենք շարժվեցինք դեպի կարմրածառի ծառուղու դռնակը, վճարեցինք կառապանին, ետ ուղարկեցինք Կոմբի֊Թրեսի, իսկ ինքներս գնացինք Մերիփեթ֊հաուսի ուղղությամբ։

― Դուք զենք ունե՞ք, Լեյստրեյդ։

Փոքրիկ խուզարկուն ժպտաց․

― Եթե տաբատս հագս է, նշանակում է՝ ետևը գրպան էլ կա, իսկ եթե ետևը գրպան կա, նշանակում է՝ այն դատարկ չէ։

― Հիանալի է։ Ես ու Ուոթսնը նույնպես պատրաստվել ենք ամեն տեսակ անակնկալների։

― Տեսնում եմ՝ դուք շատ լուրջ եք տրամադրված, միստր Հոլմս։ Իսկ այժմ մեզանից ի՞նչ է պահանջվում այս խաղում։

― Համբերություն։ Պետք է սպասենք։

― Իսկապես, այս տեղերն այնքան էլ ուրախ չեն։ Խուզարկուն ուսերը սեղմեց՝ նայելով մռայլ բլրալանջերին ու մշուշին, որ լճի պես ծածկել էր Գրիմպենյան ճահճուտը։ ― Այ այնտեղ ինչ֊որ լույս է վառվում։

― Դա Մերիփիթ֊հաուսն է՝ մեր ուղևորության նպատակակետը։ Այժմ խնդրում եմ որքան կարելի է կամաց քայլել ու խոսել շշուկով։

Մենք զգուշությամբ քայլում էինք արահետով, որը տանում էր դեպի տունը, բայց երկու հարյուր յարդի վրա Հոլմսը կանգ առավ։

― Ավելի մոտենալ պետք չէ, ― ասաց նա։ ― Ահա այս գլաքարերը հիանալի վարագույր են մեզ համար։

― Այստեղ էլ պետք է սպասե՞նք։

― Այո, դարան կսարքենք։ Կանգնեցեք այ այստեղ, Լեստրեյդ։ Ուոթսն, չէ՞ որ դուք եղել եք տանը։ Սենյակների դասավորությունը գիտե՞ք։ Այ այն ապակեկալ լուսամուտներն ի՞նչ են։

― Ըստ իս, խոհանոցն է։

― Իսկ հաջո՞րդը՝ պայծառ լուսավովա՞ծը։

― Դա ճաշասենյակն է։

― Վարագույրները բարձրացված են։ Դուք ինձանից լավ գիտեք՝ ինչպես գնալ այնտեղ։ Ներս նայեք պատուհանից՝ ի՞նչ են անում այնտեղ։ Միայն, ի սեր աստծո, կամաց։ Հանկարծ չլսեն։

Ես ոտքերիս ծայրերի վրա գողեգող մոտեցա Սթեփլտոնների նվազ այգին շրջապատող ցածրիկ քարե ցանկապատին և, մտնելով ստվերի տակ, հասա այնտեղ, որտեղից կարելի էր ներս նայել չվարագուրված պատուհանից։

Սենյակում երկու տղամարդիկ էին՝ սըր Հենրին ու Սթեփլտոնը։ Նրանք նստած էին կլոր սեղանի շուրջ դեմ առ դեմ, կիսադեմով ինձ դարձած ու սիգար էին ծխում։ Նրանց առջև դրված էին սուրճի գավաթներ ու գինի։ Սթեփլտոնը ոգևորված խոսում էր ինչ֊որ բանի մասին, սակայն բարոնետը նստած էր գունատ և անուշադիր էր լսում։ Հավանաբար, նրան հանգիստ չէր տալիս չարագուշակ ճահիճներով շուտով տուն վերադառնալու միտքը։

Բայց ահա Սթեփլտոնը վեր կացավ ու դուրս գնաց սենյակից, իսկ սըր Հենրին բաժակը գինի լցրեց ու հենվեց աթոռի թիկնակին, մեկ֊մեկ ծուխ արձակելով։ Ես դռան ճռռոց լսեցի, հետո՝ արահետի խճի ճռթճռթոցը։ Քայլերը մոտենում էին ինձ։ Պատի ետևից նայելով ես տեսա, որ բնախույզը կանգնեց այգու անկյունի ոչ մեծ ցախատան մոտ։ Բանալին զնգաց կողպեքի մեջ, և ցախատանը ինչ֊որ աղմուկ լսվեց։ Սթեփլտոնն այնտեղ մնաց երկու րոպեից ոչ ավելի, նորից զնգացրեց բանալիով, անցավ իմ մոտով ու ծածկվեց տանը։ Ես տեսա, որ նա վերադարձավ իր հյուրի մոտ․ զգուշորեն հասնելով ընկերներիս, ես այդ ամենը պատմեցի նրանց։

― Ուրեմն, կինը նրանց հետ չէ՞, ― հարցրեց Հոլմսը, երբ ես վերջացրի։

― Ոչ։

― Այդ դեպքում որտե՞ղ է։ Չէ՞ որ բացի խոհանոցից ու ճաշասենյակից, բոլոր մյուս պատուհանները մութն են։

― Իսկապես, չգիտեմ։

Ես արդեն ասացի, որ խիտ սպիտակ մառախուղ էր փռվել գրիմպենյան ճագճուտի վրա։ Այն դանդաղորեն սողում էր մեր կողմը, թանձր ալիքներով շրջապատելով մեզ աջից ու ձախից։ Վերևից ընկնող լուսնի լույսը այն դարձնում էր կայծկլտացող սառնադաշտ, որի վրա, սև լեռնագագաթների նման վեր էին խոյանում հեռավոր գրանիտե սյուների կատարները։ Հոլմսը շրջվեց այդ կողմը և, նայելով դանդաղ սողացող սպիտակ պատին, անհամբերությամբ մռթմռթաց․

― Նայեցեք, Ուոթսն, մառախուղը գալիս է ուղիղ մեզ վրա։

― Իսկ դա վա՞տ է։

― Ավելի վատ անհնար է պատկերացնել։ Մշուշը միակ բանն է, որ կարող է խափանել ծրագրերս։ Բայց սըր Հենրին այնտեղ երկար չի մնա։ Արդեն ժամը տասն է։ Այժմ ամեն ինչ՝ և՛ մեր հաջողությունը, և՛ նույնիսկ նրա կյանքը, կախված է այն բանից, թե նա դուրս կգա մինչև մշուշի՝ արահետին հասնե՞լը, թե ոչ։

Գիշերային երկինքը մաքուր էր, առանց մի ամպիկի։ Աստղերը սառը փայլում էին վերևում, լուսինը ճահիճները ողողում էր փափուք, անհաստատ լույսով։ Ուղիղ մեր դեմ աղոտ սևին էին տալիս սրածայր տանիքով տան ուրվագծերը, ասես ծառացած ծխնելույզներով, որոնք պարզ ընդգծվում էին աստղալից երկնքում։ Ներքևի հարկի պատուհաններից լույսի լայն ոսկե շերտերն ընկնում էին այգու և հեռու ճահիճների վրա։ Դրանցից մեկը հանկարծ հանգեց։ Ծառաները դուրս գնացին խոհանոցից։ Այժմ լամպը վառվում էր միայն ճաշասենյակում, որտեղ այն երկուսը՝ մարդասպան֊տերը և ոչինչ չկասկածող հյուրը, սիգար էին ծխում ու շարունակում իրենց զրույցը։

Համարյա ամբողջ ճահճուտով ձգվող սպիտակ նրբահյուս ծածկոցը րոպե առ րոպե մոտենում էր տանը։ Առաջին թափանցիկ ծվեններն արդեն ոլորվում էին լուսավորված պատուհանի ոսկե քառակուսում։ Այգու հեռավոր պատը բոլորովին անհետացել էր այդ քուլա֊քուլա բարձրացող մուժում, որի վրա երևում էին միայն ծառի կատարները։ Ահա սպիտակ օղակները երևացին տան երկու կողմերից ու դանդաղ միացան ամուր պատնեշի պես, և վերնահարկը տանիքի հետ միասին լողաց, ինչպես կախարդական նավը երևակայական ծովի ալիքներին։ Հոլմսը մորլեգնորեն բռունցքը խփեց քարին, որի ետևում կանգնած էինք և անհամբերությունից իրեն կորցրած ոտքով դոփեց տեղում։

― Եթե նա քառորդ ժամից չերևա՝ արահետը մշուշի մեջ կկորչի, իսկ կես ժամ հետո մենք արդեն չենք կարող մեր սեփական ձեռքը տեսնել այս մուժում։

― Մի քիչ ետ գնանք, այնտեղ բարձր է։

― Այո, թերևս այդպես էլ անենք։

Որքան մշուշը դեպի մեզ էր գալիս, այնքան ավելու ու ավելի էինք նահանջում, մինչև հայտնվեցինք տանից կես մղոնի վրա։ Սակայն համատարած սպիտակ ծովը, որ լուսնի լույսից արծաթին էր տալիս, հասավ նաև այդտեղ՝ շարունակելով իր դանդաղ անշեղ հարձակումը։

― Մենք շատ ենք հեռացել, ― ասաց Հոլմսը, ― սա արդեն վտանգավոր է․ նրան կարող են հասնել ավելի շուտ, քան նա կհասնի մեզ։ Բայց թող լինի ինչ լինելու է, մնանք այստեղ։

Նա ծնկի իջավ և ականջը դրեց գետնին։

― Փա՜ռք աստծո, կարծես գալիս է։

Ճահիճների լռության մեջ արագ քայլեր լսվեցին։ Գլաքարերի հետևում պահված, մենք լարված հետևում էինք մեզ մոտեցող պղտոր֊արծաթավուն պատին։ Քայլերը գնալով մոտենում էին, և ահա մշուշի միջից, ասես բացելով վարագույրը, դուրս եկավ նա, ում սպասում էինք։ Իր գլխավերևում մաքուր աստղազարդ երկինք տեսնելով՝ նա զարմանքով նայեց շուրջը։ Հետո արագ քայլեց արահետով, անցավ մեր կողքով ու սկսեց բարձրանալ անմիջապես գլաքարերի ետևից սկսվող թեք լանջով։ Քայլլելիս նա մի գլուխ ուսի վրայից ետ էր նայում, ասես զգուշանալով ինչ֊որ բանից։

― Սը՜ս, ― շշնջաց Հոլմսը ու ձգանը քաշեց։ ― Նայեք, ահա նա։

Դեպի մեզ սողացող թանձր մշուշում լսվեց հավասար, կոտորակային դոփյուն։ Սպիտակ պատն արդեն մեզնից հիսուն յարդի վրա էր, և մենք երեքով հայացքներս սևեռեցինք այդ պատին, չիմանալով, թե ինչ հրեշ է հայտնվելու այնտեղից։ Հոլմսի կողքին կանգնած, ես թեթևակի նայեցի նրա դեմքին՝ գունատ, հուզված, լուսնի լույսի տակ վառվող աչքերով։ Եվ հանկարծ այն վերափոխվեց․ հայացքը կենտրոնացավ ու խիստ դարձավ, բերանը զարմանքից կիսաբացվեց։ Հենց այդ պահին Լեստրեյդը վախից գոռաց ու երեսնիվայր փռվեց գետնին։ Ես ուղղվեցի ու համարյա կաթվածահար այն տեսարանից, որ աչքիս երևաց, թուլացած ձեռքս երկարեցի ատրճանակին։ Այո, դա շուն էր, վիթխարի, կուպրի պես սև։ Բայց այդպիսի շուն մահկանացուներիցս դեռ ոչ ոք չէր տեսել։ Նրա բաց երախից բոց էր ժայթքում, աչքերը կայծեր էին արձակում, իսկ դնչի ու բաշի վրա փողփողում էր, առկայծող կրակը։ Ոչ մեկի բորբոքված ուղեղում չէր կարող առաջանալ ավելի սարսափելի, ավելի նողկալի մի տեսիլք, քան մշուշի միջից մեզ վրա դուրս թռած այդ դժոխային արարածը։

Հրեշը հսկայական ոստյուններով սլանում էր արահետով՝ հոտոտելով մեր բարեկամի հետքերը։ Մենք ուշքի եկանք միայն այն ժամանակ, երբ նա սլացավ մեր կողքով։ Այդ պահին և՛Հոլմսը և՛ ես կրակեցինք միաժամանակ, և դրանից հետո լսվող խլացուցիչ ոռնոցը համոզեց մեզ, որ համենայն դեպս մի գնդակը հասել է նպատակին։ Բայց շունը կանգ չառավ ու շարունակեց առաջ սլանալ։ Մենք տեսանք, թե ինչպես սըր Հենրին շրջվեց՝ լուսնի լույսի տակ մահու չափ գունատ, սարսափով բարձրացրեց ձեռքերն ու քարացավ այդ անօգնական դիրքում՝ աչքերը չհեռացնելով իրեն հասնող հրեշից։

Սակայն ցավից կաղկանձող շան ձայնը ցրեց մեր բոլոր երկյուղները։ Ով խոցելի է, նաև մահկանացու է, և եթե շունը վիրավոր է, ուրեմն, կարելի է և սպանել նրան։ Աստվա՜ծ իմ, ինչպես էր վազում այդ գիշեր Հոլմսը։ Ես միշտ լավ վազորդ եմ համարվել, բայց նա ինձ այնքան ետ թողեց, որքան ես փոքրիկ խուզարկույին։ Մենք սլանում էինք արահետով ու լսում սըր Հենրիի չդադարող ճիչերն ու շան խուլ մռնչյունը։ Ես վրա հասա այն պահին, երբ շունը նետվեց իր զոհի վրա, ցած տապալեց նրան ու արդեն պատրաստվում էր կոկորդից բռնել։ Բայց Հոլմսը իրար ետևից հինգ գնդակ մխեց նրա կողը։ Շունը կաղկանձեց վերջին անգամ, կատաղորեն կրճտացրեց ատամները, ընկավ կողքի վրա, և, ջղաձգորեն ցնցելով թաթերը, անշարժացավ տեղում։ Ես կռացա նրա վրա վազքից շնչակտուր և ատրճանակի փողն ուղղեցի այդ սարսափելի լուսավառվող մռութին, բայց կրակել չվիճակվեց․ վիթխարի շունը սատկել էր։

Սըր Հենրին ուշաթափ պառկած էր այնտեղ, որտեղ շունը հասել էր նրան։ Մենք պոկեցինք նրա օձիքը, և Հոլմսը փառք տվեց, համոզվելով, որ նա վիրավոր չէ, և որ մեր օգնությունը ժամանակին հասավ։ Իսկ հետո սըր Հենրիի կոպերը թրթռացին, ու նա կամաց շարժվեց։ Լեյստրեյդը նրա ատամների արանքից ներս մտցրեց կոնյակի տափաշշի գլխիկը, և մի վայրկյան հետո երկու ահաբեկ աչքեր մեզ նայեցին։

― Աստվա՜ծ իմ, ― շշնջաց բարոնետը։ ― Այդ ի՞նչ էր։ Որտեղ՞ է նա։

― Նա արդեն չկա, ― ասաց Հոլմսը։ ― Այն ուրվականը, որ հետապնդում էր ձեր տոհմին, ընդմիշտ չքացավ։

Մեր առաջ ընկած հրեշն իսկապես կարող էր ում ասես ահաբեկել իր չափերով ու հզորությամբ։ Դա ոչ զտարյուն խուզարկու շուն էր, ոչ էլ զտարյուն անգլիական դոգ, այլ, ըստ երևույթին, խառնուրդ՝ փորը ներս ընկած, ջահել էգ առյուծի մեծության սարսափելի մի շուն։ Նրա վիթխարի երախը դեռ փայլում էր կապտավուն բոցով, խոր ընկած վայրի աչքերը շրջանակված էին հրե օղակներով։ Ձեռքս կպցրի այդ փայլող գլխին և, ետ քաշելով, տեսա, որ մատներս նույնպես փայլում են խավարում։

― Ֆոսֆոր է, ― ասացի ես։

― Այո, և ինչ֊որ հատուկ պատրաստուկ, ― հաստատեց Հոլմսը՝ հոտ քաշելով, ― անհոտ, որպեսզի շունը հոտառությունը չկորցնի։ Ներեցեք մեզ, սըր Հենրի, որ մենք այդպիսի սարսափելի փորձության ենթարկեցինք ձեզ։ Ես պատրաստվել էի շուն տեսնել, բայց ամենևին չէի սպասում, որ այսպիսի հրեշ կլինի։ Բացի դրանից, մեզ խանգարեց մշուշը, և մենք չկարողացանք շանն արժանի կերպով դիմավորել։

― Դուք փրկեցիք իմ կյանքը։

― Սկզբից վտանգի ենթարկելով․․․ Դե ինչ, կարո՞ղ եք վեր կենալ։

― Էլի մի կում կոնյակ, և ամեն ինչ կարգի կընկնի։ Դե, ահա։ Այժմ ձեր օգնությամբ ես ոտքի կկանգնեմ։ Իսկ ի՞նչ եք մտադիր անել այսուհետև։

― Առայժմ ձեզ կթողնենք այստեղ․ դուք արդեն բավական ապրումներ ունեցաք այս գիշեր, իսկ հետո մեզանից որևէ մեկը ձեզ հետ տուն կվերադառնա։

Բարոնետը փորձեց կանգնել, բայց չկարողացավ։ Նա կտավի պես գունատ էր ու ամբողջ մարմնով դողում էր։ Մենք նրան հասցրինք գլաքարերի մոտ։ Նա նստեց այնտեղ՝ ամբողջ մարմնով դողալով, և դեմքը ձեռքերով ծածկեց։

― Իսկ հիմա մենք պետք է գնանք, ― ասաց Հոլմսը։ ― Պետք է սկսած գործն ավարտել։ Ամեն րոպեն թանկ է։ Հանցակազմն առակա է, մնում է միայն բռնել հանցագործին․․․ Գրազ կգամ, որ նա արդեն տանը չի լինի, ― շարունակեց Հոլմսը՝ արահետով արագ֊արագ քայլելով մեզ հետ։ ― Նա չէր կարող կրակոցները չլսել և հասկացավ, որ խաղը տոնուլ է տրված։

― Ի՜նչ եք ասում։ Դա տանից հեռու էր, բացի այդ, մշուշը խլացնում է ձայները։

― Կարող եք չկասկածել, որ նա նետվեց շան ետևից, չէ՞ որ հարկավոր էր շանը ետ պահել մարմնից։ Ոչ, մենք նրան այնտեղ չենք գտնի արդեն։ Բայց համենայն դեպս պետք է խուզարկել բոլոր անկյունները։

Մուտքի դուռը կրկնկի վրա բաց էր և, ներս ընկնելով, մենք արագորեն զննեցինք սենյակ սենյակի ետևից, ի զարմանս զառամյալ ծառայի, որը մեզ դիմավորեց միջանցքում։ Լույսը վառվում էր միայն միջանցքում, բայց Հոլմսը վերցրեց լամպն ու շրջեց տան բոլոր ծակուծուկերը։ Մարդը, որին մենք փնտրում էինք, անհետ կորել էր։ Սակայն երկրորդ հարկի ննջասենյակներից մեկի դուռը փակ գտանք։

― Այնտեղ ինչ֊որ մեկը կա, ― բացականչեց Լեյստրեյդը։

Սենյակից թույլ տնքոց ու շրշյուն լսվեց։ Հոլմսը ոտքով հարվածեց փականքից քիչ վերև, և դուռը կրնկի վրա բացվեց։ Ատրճանակները պատրաստ պահած՝ ներխուժեցինք այնտեղ։

Բայց հանդուգն սրիկան, որին հետապնդում էինք, այդտեղ էլ չէր։ Նրա փոխարեն տեսանք այն աստիճան տարօրինակ ու անսպասելի մի բան, որ տեղներումս քարացանք։

Այդ սենյակն իրենից ներկայացնում էր մի փոքրիկ թանգարան։ Պատերի երկանյքով դրված էին ապակյա արկղիկներ, որտեղ պահվում էին թիթեռնիկների ու թիթեռների հավաքածուները՝ այդ բարդ ու հանցագործ բնավորության սիրած զավակները։ Մեջտեղում բարձրանում էր մի հաստ նեցուկ, որ դրված էր առաստաղի փտած ճաղերի տակ։ Այդ նեցուկի մոտ մի մարդ էր կանգնած սավաններով կապված, որոնք նրան ոտից գլուխ այնպես էին ծածկել, որ առաջին հայացքից նույնիսկ չէր կարելի որոշել, տղամա՞րդ է, թե կին։ Մի սրբիչը փաթաթված էր կոկորդի շուրջը, մյուսը ծածկում էր դեմքի ներքևի մասը, ազատ թողնելով միայն աչքերը, որոնք համր֊հարցական նայում էին մեզ՝ լի սարսափով ու ամոթով։ Մի ակնթարթում պոկեցինք այդ կապերը, հանեցինք խցոցը, և մեր ոտքերի առաջ ցած ընկավ ոչ այլ ոք, քան միսիս Սթեփլտոնը։ Գլուխն ընկել էր կրծքին, և ես նկատեցի պարանոցին մտրակի հարվծից առաջացած կարմիր սպին։

― Գարշելի՜ արարած, ― գոչեց Հոլմսը ― Լեյստրեյդ, որտե՞ղ է կոնյակը։ Նստեցրեք նրան աթոռին։ Այպիսի կտտանքներն ում ասես ուշաթափության կհասցնեն։

Միսիս Սթեփլտոնը բացեց աչքերը։

― Նա փրկվե՞ց, ― հարցրեց նա։ ― Փախա՞վ։

― Նա մեր ձեռքից ոչ մի տեղ չի փախչի, տիկին։

― Ոչ, ոչ, ես ամուսնուս մասին չեմ հարցնում։ Սըր Հենրին․․․

― Այո։

― Իսկ շո՞ւնը։

― Սպանված է։

Նա թեթևության երկար հոգոց հանեց։

― Փա՜ռք աստծո, փա՜ռք աստծո։ Սրիկա՛։ Նայեք թե ինչ է արել ինձ։ ― Նա երկու թևքերն էլ վեր ծալեց, և մենք տեսանք, որ նրա ձեռքերն ամբողջովին ծածկված են կապտուկներով։ ― Բայց սա դեռ ոչինչ․․․ սա ոչինչ։ Նա խոշտանգել, պղծել է իմ հոգին։ Քանի դեռ ես հույս էի փայփայում, որ այդ մարդը սիրում է ինձ, ամեն ինչ տանում էի, ամեն ինչ․ վատ վերաբերմունքը, մենակությունը, խաբեությամբ լի կյանքը․․․ Սակայն նա ստում էր ինձ, ես գործիք էի նրա ձեռքում։ ― Նա չդիմացավ ու հեկեկաց։

― Այո, տիկին, դուք ոչ մի հիմք չունեք նրան խղճալու, ― ասաց Հոլմսը։ ― Ուրեմն, ասացեք, որտե՞ղ փնտրենք նրան։ Եթե դուք եղել եք նրա համախոհը, ապա օգտվեցեք առիթից քավելու ձեր մեղքը՝ օգնեցեք մեզ։

― Նա կարող է միայն մի տեղ թաքնվել, ուրիշ տեղ չունի, ― պատասխանեց նա։ ― Ճահճուտի կենտրոնում մի կղզյակ կա, որտեղ մի ժամանակ հանքախորշ է եղել։ Այնտեղ էլ պահում էր իր շանը և այնտեղ էլ ամեն ինչ պատրաստել էր այն դեպքի համար, եթե հարկ լիներ փախուստի դիմեու։

Հոլմսը լամպով լուսավորեց պատուհանը։ Մշուշն սպիտակ բամբակի նման կպել էր ապակուն։

― Նայեցեք, ― ասաց նա, ― այս գիշեր ոչ ոք չի կարող հասնել Գրիմպենյան ճահճուտին։

Միսիս Սթեփլտոնը ծիծաղեց ու ծափ տվեց։ Աչքեը փայլեցին չար կրակով։

― Դեպի այնտեղ ճանապարհը կգտնի՜, իսկ ետ դառնալ չի՜ կարող, ― բացականչեց նա։ ― Մի՞թե այսպիսի գիշերով կարելի է ցցանիշերը տեսնել։ Մենք միասին ենք այդ ցցանիշերը դրել, որպեսզի ճահճուտի միջով արահետը նշենք։ Ա՛խ, ինչո՞ւ չկռահեցի այսօր հանել դրանք։ Այնժամ նա ձեր իշխանության տակ կլիներ։

Այսպիսի մշուշում հետապնդման մասին խոսք անգամ չէր կարող լինել։ Մենք Լեյստրեյդին թողեցինք որպես Մերիփիթ֊հաուսի լիիրավ տնօրեն, իսկ ինքներս սըր Հենրիի հետ վերադարձանք Բասկերվիլ֊հոլլ։ Սթեփլտոնների պատմությունն այլևս հնարավոր չէր նրանից թաքցնել։ Իմանալով ողջ ճշմարտությունը սիրած կնոջ մասին, նա արիությամբ ընդունեց այդ հարվածը։

Սակայն գիշերն ապրած ցնումը էժան չնստեց բարոնետին։ Առավոտյան նա արդեն պառկած էր գիտակցությունը կորցրած, տենդի մեջ, դոկտոր Մորտիմերի հսկողության տակ։ Հետագայում նրանց երկուսին վիճակված էր շուրջերկրյա ճանապարհորդություն կատարել, և միայն դրանից հետո սըր Հենրին նորից դարձավ այն ուրախ, առողջ մարդը, որ երբեմն եկել էր Անգլիա, որպես այդ չարաբաստիկ կալվածքի ժառանգորդ։

Իսկ այժմ իմ տարօրինակ պատմությունն արագ մոտենում է իր ավարտին։ Գրի առնելով այն, ես ջանացել եմ, որպեսզի ընթերցողը մեր հետ միասին կիսի այն բոլոր երկյուղներն ու աղոտ կռահումները, որոնք այդքան երկար մթագնել էին մեր կյանքը և ավարտվեցին այդպիսի ողբերգությամբ։

Առավոտյան կողմ մշուշը ցրվեց, և միսիս Սթեփլտոնը մեզ հասցրեց այնտեղ, որտեղից սկսվում էր ճահճուտի միջով ձգվող արահետը։ Այդ կինն այնպիսի սիրով և ուրախությամբ էր տանում ամուսնու հետքերով, որ մեզ համար միայն այդ ժամանակ պարզ դարձավ, թե որքան սարսափելի էր եղել նրա կյանքը։ Մենք նրանից բաժանվեցինք թերակղզու պես ճահճուտի մեջ մխրճված նեղ տորֆաշերտի մոտ։ Այստեղ֊այնտեղ խրված փոքրիկ շիվերը նշում էին թմբից թումբ կեռմաններով ոլորվող արահետը, կանաչի մեջ թաղված պատուհաններով, որոնք կփակեին այս վայրերին անծանոթ ամեն մեկի ճանապարհը։ Նեխող եղեգից ու տիղմով պատած ջրիմուռներից ծանր գոլորշիներ էին բարձրանում ճահճուտի վրա։ Մենք մի գլուխ սայթակում էինք՝ մինչև ծնկներս խրվելով մութ երերուն ճահճի մեջ, որը մեղմ օղակներով եռում էր մակերեսին։ Մածուցիկ խյուսը հպվում էր մեր ոտքերին և դրա կառչումն այնքան ուժեղ էր, որ թվում էր, թե ինչ֊որ մեկի կպչուն ձեռքը մեզ քաշում էր այդ զզվելի խորքերը։ Մի֊միակ ապացույց նկատեցինք, որ առաջինը մենք չենք գնում այս վտանգավոր ճամփով։ Ճահճային խոտով ծածկված թմբի վրա ընկած էր ինչ֊որ մութ բան։ Ձգվելով առաջ՝ Հոլմսն անմիջապես մինչև գորկատեղը թաղվեց տիղմի մեջ, և եթե մենք չլինեինք, դժվար թե նրան երբևիցե հաջողվեր ոտքի տակ ամուր գետին զգալ։ Նրա ձեռքում մի հին սև կոշիկ կար։

― Այսպիսի գտածոյի համար արժեր ցեխաջրի լոգանք ընունել։ Ահա այն՝ մեր բարեկամի կոշիկը։

― Որ շտապելիս նետել է Սթեփլտո՞նը։

― Միանգամայն ճիշտ է։ Նա սա տվել է շանը հոտոտելու, երբ սըր Հենրիի հետքին էր գցում, և դրանով էլ վազել է, ապա գցել։ Այժմ մենք համենայն դեպս գիտենք, որ մինչև այստեղ նա բարեհաջող է հասել։

Սակայն այլևս մեզ ոչինչ չհաջողվեց իմանալ, չնայած շատ բաների մասին կարող էինք գլխի ընկնել։ Արահետի վրա անհնար էր հետքեր տեսնել․ դրանք անմիջապես ծածկվում էին տիղմով։ Մտածեցինք, որ դրանք կերևան ավելի չոր տեղում, սակայն բոլոր որոնումներն ապարդյուն անցան։ Եթե գետինը ճիշտ էր ասում, ապա Սթեփլտոնին այդպես էլ չէր հաջողվել հասնել կղզյակի իր ապաստարանին, ուր նա ձգտում էր այն հիշարժան մառախլապատ գիշերը։ Այդ սառնարյուն դաժան մարդն ընդմիշտ թաղվել էր չարագուշակ Գրիմպենյան ճահճուտի մեջտեղում, որը նրան ներս էր քաշել իր անտակ խորքերը։

Մենք շատ հետքեր գտանք ճահճուտում շրջապատված կղզյակում, որտեղ նա թաքցնում էր իր սարսափելի գործակցին։ Վիթխարի դարպասն ու կիսով չափ մանրախճով լցված հանքահորը ասում էին, որ մի ժամանակ այստեղ հանքեր են եղել։ Նրա կողքին հանքափորների քանդված հյուղակներն էին, որոնց, հավանաբար, այստեղից քշել էին ճահճային թունավոր գոլորշիները։ Այդ հյուղակներից մեկում գտանք պատից կախված մի օղակ, շղթա ու բազմաթիվ կրծոտված ոսկորներ։ Հավանորեն, այստեղ էլ Սթեփլտոնը պահում էր իր շանը։ Աղբի մեջ ընկած էր շան կմախք՝ վրան շեկ բրդի մի կտոր։

― Աստվա՜ծ իմ, ― բացականչեց Հոլմսը, ― ախր սա սպանիելն է։ Խեղճ Մորտիմերն այլևս երբեք չի տեսնի իր սիրելիին։ Դե ինչ, ես կարծում եմ, որ այժմ այս կղզյակն իր բոլոր գաղտնիքները բացեց մեր առաջ։ Շանը թաքցնելը դժվար չէ, բայց այ փորձեք նրան ստիպել, որ լռի։ Այստեղից էլ գալիս էր այդ առնոցը, որից նույնիսկ ցերեկով մարդիկ իրենց վատ էին զգում։ Ծայրահեղ անհրաժեշտության դեպքում Սթեփլտոնը կարող էր շանը ցախատուն փոխադրել, տանը մոտիկ, բայց այդպիսի ռիսկի կարելի էր դիմել միայն ամենավճռական պահին, երբ գործն ավարտին էր մոտենում։ Իսկ ահա այս թիթեղամանի քսուկը հենց այն փայլուն պատրաստուկն է, որով նա օծում էր իր շանը։ Նրան այդ մտքին է մղել ոչ այլ ինչ, բայց եթե Բասկերվիլների հրեշային շան լեգենդը, և նա որոշել է այդ միջոցով ազատվել սըր Չարլզից։ Այժմ զարմանալի չէ, որ չարաբաստիկ աքսորականը աղաղակելով փախուստի է դիմել, երբ այդպիսի հրեշը խավարից դուրս է պրծել նրա վրա։ Ճիշտ այդպես վարվեց նաև մեր բարեկամը, և հենց մենք էլ հեռու չէինք դրանից։ Սթեփլտոնը խորամանկ է մտածել։ Արդեն չասած այն մասին, որ շունը կօգներ սպանել զոհին, ով տեղացի ֆերմերներից վճռեր ավելի մոտիկից ծանոթանալ այդ շան հետ։ Այդպիսի արարածի հետ մի հանդիպումն էլ բավական է։ Բայց չէ որ նրան շատերն են տեսել ճահիճներում։ Ես այդ մասին ասել եմ Լոնդոնում, Ուոթսն, և նորից կրկնում եմ․ մենք երբեք գործ չէինք ունեցել ավելի վտանգավոր մարդու հետ, քան նա, որն այժմ պառկած է այնտեղ։ ― Եվ նա ցույց տվեց մուգ կանաչ ճահճուտը, որ ձվում էր հեռու դեպի տորֆաճահիճների զառիվեր լանջերը։

1. ↑ Բերտիլյոն Ա․ (1853-1914) ― ֆրանսիացի գիտնական մարդաբան
2. ↑ Բորգես ― տպագրական տառատեսակ։ Շպոններ ― մետաղյա թեթև շերտիկներ, օգտագործվում են շարվածքի տողերի միջև հեռավորությունը մեծացնելու համար
3. ↑ Դոլմեններ ― քարե դարի դամբարաններ
4. ↑ Սվան ― էլեկտրական լամպի գյուտարարներից մեկը
5. ↑ Նեոլիթայն մարդ ― վաղ քարե դարի մարդը, որի կուլտուրան բնութագրվում է հղկված քարե արտադրանքներով։
6. ↑ Ջենտրիներ ― մանր կալվածատեր, մանր ազնվականներ Անգլիայում
7. ↑ էկարտե ― թղթախաղ
8. ↑ էնտոմոլոգիա ― կենդաբանության բաժին, նվիրված միջատներին
9. ↑ Փիթ Վիլյամ ― անգլիական պետական գործիչ1766-1768 թվերին պրեմիեր մինիստր