Հաղթական կամար - II գլուխ

Փոքրիկ վիրահատարանը ցերեկվա պես լույս էր։ Նա նման էր հիգիենիկ սպանդանոցի։ Հատակին դրված էին արնաթաթախ բամբակներով դույլեր, ամենուրեք թափված բինտեր ու տամպոններ էին։ Կարմիրը բարձրագոչ ու հանդիսավոր մարտահրավեր էր նետում անբառ ճեպ-ճերմակին։ Վեբերը նստած էր նախավիրահատարանում դրված պողպատե լաքած սեղանի առաջ և ինչ-որ բան էր գրում։ Բուժքույրերից մեկը եռացնում էր գործիքները։ Ջուրը խլթխլթում էր, էլեկտրական լույսը, թվում էր, թշշում է, և միայն սեղանին պառկած մարմինն էր, որ անտարբեր էր ամեն ինչի նկատմամբ։

Նրան ոչինչ այլևս չէր հուզում։

Ռավիկը ձեռքերին հեղուկ օճառ լցրեց և սկսեց լվանալ։ Նա լվանում էր այնպիսի մռայլ կատաղությամբ, կարծես ուզում էր մաշկը պոկել։

— Կեղտ,— քթի տակ փնթփնթաց նա,— անիծյալ, գարշելի թրիք,

Վիրաբուժական քույրը զզվանքով նայեց նրան։ Վեբերը հայացքը բարձրացրեց։

— Հանգիստ, Էժենի։ Բոլոր վիրաբույժներն էլ հայհոյում են։ Հատկապես եթե գործը թարսված է լինում։ Դուք պետք է դրան վարժված լինեիք։

Բուժքույրը գործիքները գցեց եռացող ջրի մեջ։

— Պրոֆեսոր Պերիեն երբեք չէր հայհոյում,— վիրավորված հայտարարեց նա։— Եվ, չնայած դրան, քչերի կյանքր չի փրկել։

— Պրոֆեսոր Պերիեն ուղեղի վիրահատման մասնագետ էր։ Նրբագույն, վիրտուոզ տեխնիկայի տեր, Էժենիւ Իսկ մենք փոր ճղողներ ենք։ Դա ուրիշ բան է։— Վեբերը շպպացնելով փակեց իր տետրը և տեղից կանգնեց։— Դուք լավ աշխատեցիք, Ռավիկ։ Բայց ի՞նչ կարող ես անել, եթե քեզանից առաջ գործ անողը փինաչի է եղել։

— Երբեմն շատ բան կարելի է անել։

Ռավիկը ձեռքերը սրբեց ու մի սիգարետ վառեց։ Բուժքույրը լռին հանդիմանանքով լռւսամուտը բացեց։

— Կեցցե՜ս, Էժենի,— գովաբանեց նրան Վեբերը։— Դուք միշտ գործում եք ըստ հրահանգի։

— Ինձ վրա որոշակի պարտականություններ են դրված։ Ես օդ թռչելու ցանկություն չունեմ։

— Սքանչելի է, Էժենի։ Եվ հանգստացուցիչ։

— Իսկ որոշ մարդիկ այդպիսի պարտականություններ չունեն։ Եվ չեն էլ ուզում ունենալ։

— Այդ ձեզ է վերաբերվում, Ռավիկ,— Վեբերը ծիծաղեց։— Ավելի լավ է մենք չքվենք։ Էժենին առավոտները խիստ ագրեսիվ տրամադրություն է ունենում։ Միևնույն է, մենք այստեղ այլևս անելիք չունենք։

Ռավիկը նայեց շուրջը, նայեց որոշակի պարտականություններ ունեցող վիրաբուժական քրոջը, որը նրա հայացքը դիմավորեց միանգամայն անվախ։ Նիկելե շրջանակով ակնոցը քրոջ դատարկ դեմքը օժտում էր ինչ-որ անմատչելիությամբ։ նրանք երկուսն էլ մարդ էին, բայց այդ քույրը Ռավիկին ավելի օտար էր, քան ուզածդ ծառը։

— Ներեցեք,— ասաց Ռավիկը։— Դուք իրավացի եք։

Սպիտակ սեղանին դրված էր այն, ինչ մի քանի ժամ առաջ հույս էր, շունչ, ցավ և թռթռուն կյանք։ Այժմ դա ընդամենը անշունչ մի դիակ էր, և մարդկային ավտոմատը, որի անունր քույր Էժենի էր, հպարտ սոսկ նրանով, որ կյանքում երբեք սխալ չի գործել, ծածկեց նրան ու գլորելով դուրս տարավ։ Կյանքում հավիտենապես մնացողները այսպիսիներն են, մտածեց Ռավիկը։ Լույսը չի սիրում նրանց, այդ փայտյա հոգիներին, մոռանում է նրանց, և այդ պատճառով էլ նրանք անսահման երկար են ապրում։

— Ցտեսություն, Էժենի,— ասաց Վեբերը։— Ցանկանում եմ հանգիստ և խոր քուն։

— Ցտեսություն, բժիշկ Վեբեր։ Շատ շնորհակալ եմ, պարոն բժիշկ։

— Ցտեսություն,— ասաց Ռավիկը։— Ներեցեք հայհոյանքիս համար։

— Բարի ճանապարհ,— սառը պատասխանեց Էժենին։

Վեբերը քթի տակ ծիծաղեց։

— Չուգունե բնավորություն է։

Դրսում գորշ առավոտ էր։ Աղբի մեքենաները դղրդում էին փողոցներով։ Վեբերը վերարկուի օձիքը վեր բարձրացրեց։

— Զզվելի եղանակ է։ Ձեզ մեքենայով տանե՞մ, Ռավիկ։

— Չէ։ շնորհակալ եմ։ Ուզում եմ ոտքով գնալ։

— Այս եղանակի՞ն։ Ես ձեզ կարող եմ տանել։ Մենք գրեթե նույն ճանապարհով ենք գնում։

Ռավիկը գլուխն օրորեց։

— Շնորհակալ եմ, Վեբեր։

Վեբերը փորձող հայացքով նայեց նրան։

— Տարօրինակ է, որ մինչև հիմա դուք դեռ հուզվում եք, եթե որևէ մեկը մնում է ձեր դանակի տակ։ Չէ որ արդեն տասնհինգ տարի է, ինչ դուք այդ գործի մեջ եք, և այդ բոլորը ձեզ ծանոթ է։

— Այո, ծանոթ է։ Եվ չեմ էլ հուզվում։

Վեբերը լայն ու բարձր կանգնել էր Ռավիկի առաջ։ Նրա մեծ, կլոր երեսը շողշողում էր նորմանդական խնձորի նման։ Սև կարճ խուզած բեղերի վրա փայլփլում էին անձրևի կաթիլները։ Մայթի մոտ կանգնած էր մի «բյուիկ», որը նույնպես փայլփլում էր։ Հիմա Վեբերը կնստի այդ մեքենայի մեջ և հանգիստ կքշի իր տուն — քաղաքից դուրս գտնվող վարդագույն, տիկնիկային փոքրիկ այն շինությունը, որն իր մեջ ամփոփում էր շողշողուն մի կին և երկու մաքրամաքուր շողշողուն երեխա — մաքրամաքուր, շողշողուն մի գոյություն։ Մի՞թե նա կարող է հասկանալ մարդու շունչը կտրող այն լարվածությունը, երբ դանակը պատրաստվում է առաջին կտրվածքն անելու, երբ դանակի թեթև սեղմումից անմիջապես հետո ձգվում է արյան նեղլիկ, կարմիր զոլակը, երբ ասեղների ու սեղմիչների տակ գտնվող մարմինը բազմածալ վարագույրի նման բացվում է, և մերկանում է այն, ինչը երբեք լույսի երես չի տեսել, երբ ջունգլիներում գտնվող որսորդի նման հետքը բռնած առաջ ես ընթանում և հանկարծ քայքայված հյուսվածքների, ուռուցքների, հանգույցների և պատռվածքների մեջ երես առ երես հանդիպում ես մեծ գիշատիչ գազանի՝ մահվան հետ և նրա հետ կռվի ես բռնվում զինված սոսկ ասեղով, բարալիկ լանցետով և անսահմանորեն վստահ ձեռքով... Մի՞թե նա կարող է հասկանալ, թե ինչ է նշանակում, երբ մտքի կենտրոնացումը հասնում է լարվածության կուրացուցիչ շիկացման և հանկարծ հիվանդի արյան մեջ է խուժում մի սև ստվեր, մեծագույն մի ծաղր, որից դանակը կարծես բթանում է, ասեղը դառնում է դյուրաբեկ, իսկ ձեռքը մի տեսակ ծանրանում է... Երբ այն անտեսանելին, խորհրդավորը, տրոփողը — կյանքը — հանկարծակի ետ է նահանջում անզոր ձեռքերից և փշրվում, ընկած ինչ-որ տեսլային սև մրրկի բերան, որին ո՛չ կարելի է հասնել, ո՛չ դուրս քշել... երբ դեմքը, որը հենց նոր դեռ շնչում էր, ինչ-որ «ես» էր և անուն ուներ, դառնում է անանուն, սառած մի դիմակ... Մի՞թե մարդ կարող է բացատրել այս մոլեգին, այս անիմաստ անզորությունը... և ինչ կա այդտեղ բացատրելու։

Ռավիկը նորից մի սիգարետ վառեց։

— Ընդամենը քսանմեկ տարեկան աղջիկ էր,— ասաց նա։

Վեբերը թաշկինակով բեղերից սրբեց անձրևի փայլող կաթիլները։

— Դուք հիանալի աշխատեցիք։ Ես այդպես չէի կարող։ Բայց մի՞թե հնարավոր էր փրկել այն, ինչ մի փինաչի արդեն փչացրել էր։ Այստեղ դուք արդեն ոչ մի մեղք չունեիք։ Մենք ո՞ւր կհասնեինք, եթե դատեինք ուրիշ կերպ։

— Այո,— ասաց Ռավիկը,— ո՞ւր կհասնեինք։

Վեբերը թաշկինակը դրեց գրպանը։

— Այն ամենը, ինչ դուք տարել եք, պետք է որ ձեզ անասելի կոփած լիներ։

Ռավիկը թեթևակի հեգնանքով նայեց նրան։

— Մարդը երբեք չի կարող կոփվել։ Նա կարող է շատ բաների միայն ընտելանալ։

— Ես հենց այդ էլ նկատի ունեմ։

— Այո, բայց կան բաներ, որոնց մարդ երբեք չի կարողանում ընտելանալ։ Եվ դժվար է դրանց պատճառները գտնել։ Շատ հնարավոր է, որ պատճառը սուրճն է։ Գուցե հենց դրա հետևանքով էր, որ ես այնքան գրգռված էի։ Իսկ մենք դա հուզմունքի հետ ենք խառնում։

— Սուրճը լավն էր, ճի՞շտ է։

— Շատ։

— Սուրճ եփելը ես լավ գիտեմ։ Ես զգում էի, որ դուք նրա կարիքը կունենաք, այդ պատճառով էլ ինքս պատրաստեցի։ Դա արդեն իսկական սուրճ էր, և ոչ թե այն ծողանքի նման, որ Էժենին է պատրաստում, ի՞նչ կասեք։

— Ոչ մի համեմատություն։ Սուրճ եփելու մեջ դուք վարպետ եք։

Վեբերը նստեց մեքենան, մոտորը գործի գցեց և, թեքվելով, գլուխը դուրս հանեց լուսամուտից։

— Հիմա ի՞նչ եք ասում, չե՞ք ուզում, որ ես ձեզ արագ տեղ հասցնեմ։ Դուք պետք է որ սոսկալի հոգնած լինեք։

Կարծես ծովաշուն լինի, մտածեց Ռավիկը մի տեսակ վերացած։ Առողջ, տռուզ ծովաշուն։ Հետո՞ ինչ։ Դա իմ ի՞նչ գործն է։ Ինչի՞ համար է մտածելու այս մշտական երկտեսակությունը։

— Ես հոգնած չեմ,— ասաց նա։— Սուրճը վերականգնեց ուժերս։ Իսկ ձեզ լավ քնել է պետք, Վեբեր։

Վեբերը ծիծաղեց։ Սև բեղերի տակ փայլվդեցին նրա ատամները։

— Ես չեմ քնելու։ Գնալու եմ պարտեզում աշխատեմ։ Վարդակակաչ ու նարգիզ եմ տնկելու։

Վարդակակաչ ու նարգիզ, մտածեց Ռավիկը։ Կլոր շրջագծված ծաղկաթմբեր, մաքուր խճաքար ցանած ուղիներ։ Վարդակակաչ ու նարգիզ — գարնան դեղձա-ոսկեգույն փոթորիկ:

— Ցտեսություն, Վեբեր,— ասաց նա։— Մնացածի մասին, կարծում եմ, դուք կհոգաք։

— Ինչ խոսք։ Երեկոյան ես ձեզ դեռ կզանգեմ։ Հոնորարը, դժբախտաբար, ցածր կլինի։ Ընդամենը կոպեկներ։ Աղջիկը աղքատ էր և, ինչպես երևում է, հարազատներ չուներ։ Մենք դեռ հոնորարի մասին կմտածենք։

Ռավիկը արհամարհական շարժում արեց։

— Նա Էժենիին հարյուր ֆրանկ է հանձնել։ Ըստ երևույթին, դա այն ամենն է, ինչ ունեցել է։ Դրանից քսանհինգը ձեզ է հասնում։

— Լավ, լավ,— համբերությունը կորցրած վրա բերեց Ռավիկը,— Ցտեսություն, Վեբեր։

— Ցտեսություն։ Մինչև առավոտյան ժամի ութը։

Ռավիկը դանդաղ քայլում էր Լորիստոն փողոցով։ Եթե ամառ լիներ, նա հիմա առավոտյան այս արևին կնստեր Բուլոնյան անտառում որևէ տեղ նստարանի վրա և, առանց որևէ բանի մասին մտածելու, հայացքը կգցեր ջրին ու կանաչ անտառին, մինչև որ լարվածությունը անցներ։ Այնուհետև կմեկներ հյուրանոց և կպառկեր քնելու։

Նա մտավ Բուասիեր փողոցի անկյունում գտնվող բիստրոն։ Կանգնակներից մեկի շուրջը մի քանի բանվոր ու բեռնատար մեքենայի վարորդներ կային։ Նրանք սև տաք սուրճ էին խմում, նրա մեջ թաթախելով բրիոշ։ Ռավիկը մի պահ նայեց նրանց։ Դա մի պարզ, ամուր կյանք էր, գոյության կատաղի պայքար, լարված աշխատանք, երեկոները հոգնածություն, ուտել, կին և ծանր, աներազ քուն։

— Մի բաժակ բալօղի,— ասաց նա։

Մահացած աղջկա աջ ոտքին մի էժանագին, նեղլիկ, ոսկեջրած շղթա կար, մեկը այն զիզիպիզիներից, որին մարդիկ սիրահար են լինում երիտասարդության տարիներին, երբ սենտիմենտալ են և անճաշակ։ Շղթայի վրա կար մի փոքրիկ թիթեղիկ՝ «Toujours Charles» (Հավիտյան քո Շարլ։ - ֆրանս.) մակագրությամբ և այնպես էր կպցրած, որ հնարավոր չէր ոտքից հանել, դա մի շղթա էր, որ պատմում էր Սենայի ափին գտնվող անտառներում անցկացրած կիրակի օրերի մասին, սիրահարվածության և երիտասարդական հիմարությունների մասին։ Նեյիում ինչ-որ տեղ ծվարած փոքրիկ ոսկերչական կրպակի մասին, ձեղնահարկի սեպտեմբերյան գիշերների մասին — և հանկարծ՝ ուշացում, սպասումներ, սարսափ — հավիտյան Շարլի իզութոզը կորել է... հետո՝ հասցե տվող ընկերուհի... մանկաբարձ մի կին, մոմլաթապատ սեղան, կտրտող ցավ և արյուն, արյուն... հետո՝ պառավի շփոթահար մի դեմք, ինչ-որ մարդկանց ձեռքեր, որ արագ-արագ տաքսի են նստեցնում՝ գլուխներն ազատելու համար... տառապանքների օրեր, երբ գալար-գալար գալով պառկած ես քո բնում... և, վերջապես, մեքենայով փոխադրում, հիվանդանոց, վերջին հարյուր ֆրանկ, որ սեղմված է տաք, քրտնքոտ ափում և... արդեն ուշ է։

Ռադիոն սկսեց ոռնալ։ Տանգո է, քթի մեջ խոսող մի ձայն դատարկամիտ ոտանավորներ է երգում։ Ռավիկն իրեն բռնեց, թե ինչպես է ինքր մտովի կրկնում վիրահատության ամբողջ ընթացքը։ Նա ստուգում էր իր ձեռքի յուրաքանչյուր շարժումը։ Եթե նրան մի երկու ժամ առաջ կանչած լինեին, գուցե հնարավոր լիներ որևէ բան անել։ Վեբերը զանգահարել էր նրան։ Բայց նա հյուրանոցում չէր եղել։ Եվ որովհետև ինքը երկար մնաց Ալմա կամուրջի վրա, այդ պատճառով աղջիկը մահացավ։ Այդպիսի վիրահատումներ Վեբերն ինքը չէր կարողանում անել։ Պատահականության խելացնորություն։ Ոսկե շղթայով ոտքի թաթը թուլությունից ոլորվել է դեպի ներս։

Եվ նավակիս մեջ լուսինն է փայլում,—

Ֆալցետաձայն մորմոքում էր տենորը։

Ռավիկը վճարեց ու դուրս եկավ։ Դրսում նա մի տաքսի կանգնեցրեց.

— Քշեք «Օզիրիս»։

«Օզիբիսը» մի հսկայական պոռնկատուն էր՝ եգիպտական ոճով կահավորված իր վիթխարի բարով։

— Արդեն փակում ենք,— ասաց դռնապանը։— Ներսը ոչ ոք չկա։

— Ոչ ոք չկա՞։

— Միայն մադամ Ռոլանդեն է։ Կանայք բոլորն արդեն գնացել են։

— Դե լավ։

Կրկնակոշիկներով դռնապանը, սալարկին կանգնած, դժգոհ տեսքով մի ոտքից մյուսին էր փոխվում։

— Տաքսին ուզում եք բա՞ց թողնել։ Իմացեք, որ հետո գտնելը շատ դժվար կլինի։ Մեզ մոտ արդեն փակ է։

— Դուք մի անգամ արդեն դա ինձ ասել եք։ Տաքսի ես նորից կգտնեմ։

Ռավիկը դռնապանի ծոցագրպանը մի տուփ սիգարետ խրեց և հանդերձարանի կողքի նեղ դռնով գնաց դեպի մեծ սրահը։ Բարը դատարկ էր, և իրենից ներկայացնում էր նոր վերջացած գիշերային կերուխումի սովորական տեսարան — թափված գինուց գոյացած լճակներ, շուռ եկած աթոռներ, հատակին գցած սիգարետի մնացորդներ և ծխախոտի, քաղցրավուն դուխիների և մաշկի հոտ։

— Ռոլանդե,— ձայն տվեց Ռավիկը։

Ռոլանդեն կանգնած էր մի սեղանի առաջ, որի վրա վարդագույն մետաքսե սպիտակեղենի կույտ էր դրված։

— Ռավիկ,— ասաց նա առանց զարմանալու։— Ուշ է։ Ի՞նչ ես ուզում։ Աղջի՞կ, թե որևէ խմելու բան։ Թե՞ երկուսն էլ։

— Օղի։ Լեհական։

Ռոլանդեն բերեց օղու շիշը բաժակի հետ։

— Ինքդ լցրու։ Ես պետք է դեռ այս ամբողջ սպիտակեղենը տեսակավորեմ ու ցուցակ կազմեմ։ Լվացքատան մեքենան հիմա ուր որ է կգա։ Եթե մարդ բոլորը մեկ առ մեկ չգրի, այդ բանդան կաչաղակների երամի նման ինչ կա չկա տակով կանի։ Շոֆեր շուֆուր են, հասկանո՞ւմ ես։ Կտանեն, որ իրենց քածուքուծերին նվեր տան։

Ռավիկը գլխով արեց։

— Երաժշտությունը միացրու թող նվագի, Ռոլանդե։ Բարձր։

— Լավ։

Ռոլանդեն ընդունիչը միացրեց։ Բարձր առաստաղով դատարկ սրահում փոթորկվեց թմբուկների ու բախիչ գործիքների որոտի հետ միախառնված երաժշտությունը։

— Շատ է բա՞րձր, Ռավիկ։

— Չէ։

Բա՞րձր։ Ի՞նչը կարող էր հիմա շատ բարձր լինել։ Միայն լռությունը։ Լռությունը, որի մեջ մարդ կտոր-կտոր է լինում, ինչպես անօդ տարածության մեջ։

— Վերջացրի,— ասաց Ռոլանդեն ու մոտեցավ Ռավիկի սեղանին։

Նա ամուր կազմվածք ուներ, պայծառ դեմք և հանգիստ աչքեր, նրա հագի սև պուրիտանական շորը իսկույն առանձնացնում էր նրան որպես վերակացուհու գրեթե մերկ պոռնկուհիների միջև։

— Արի մի քիչ էլ դու խմիր հետս, Ռոլանդե։

— Որ ասում ես, բեր։

— Ռավիկը բարից մի բաժակ բերեց ու լցրեց։ Ռոլանդեն ձեռքը գցեց շշին ու ետ տարավ, երբ բաժակը կիսով չափ արդեն լցված էր։

— Բավական է։ Ավելին չեմ կարող։

— Կիսով լցրած բաժակները զզվելի բան են։ Ավելի լավ է, ինչ չես կարող խմել, թող տակին մնա։

— Ինչի՞ համար։ Ինչո՞ւ զուր տեղը վատնել։

Ռավիկն աչքերը բարձրացրեց։ Նայեց նրա վստահելի, խելացի դեմքին ու ժպտաց։

— Վատնել։ Ֆրանսիացիները միշտ դրանից սարսափում են։ Իսկ խնայողությո՞ւնը ինչի համար է։ Չէ՞ որ քեզ նույնպես չեն խնայում։

— Այստեղինը առևտուր է։ Դա բոլորովին ուրիշ բան է։

Ռավիկը ծիծաղեց։

— Արի մեկական բաժակ խմենք այդ առևտրի կենացը։ Ի՞նչ կարող էր աշխարհը լինել առանց առևտրականների բարոյականության։ Հանցագործների, իդեալիստների և անբանների մի խառնամբոխարան։

— Քեզ մի աղջիկ է պետք,— ասաց Ռոլանդեն։— Ես կարող եմ զանգել Կիկիին։ Նա շատ լավն է։ Քսանմեկ տարեկան։

— Ահա թե ինչ։ Նույնիսկ քսանմեկ տարեկան էլ կա։ Դրանք արդեն ինձ համար չեն։— Ռավիկը նորից իր բաժակը լցրեց։— Հետաքրքիր է, քնելուց առաջ ի՞նչ ես մտածում, Ռոլանդե։

— Մեծ մասամբ ոչ մի բան։ Չափազանց հոգնած եմ լինում։

— Իսկ եթե չափազանց հոգնա՞ծ չես չինում։

— Տուրի մասին։

— Ինչո՞ւ։

— Մորաքույրս այնտեղ է։ Նա խանութով մի տուն ունի։ Երկու անգամ ես գրավադրման միջոցով վճարել եմ դրա դիմաց։ Եթե նա մեռնի — հիմա ինքը յոթանասունվեց տարեկան է — ուրեմն, այդ տունը ինձ է մնալու։ Այն ժամանակ ուզում եմ նրա խանութը սրճարան դարձնեմ։ Պատերի ծաղիկներով բաց գույնի պաստառներ, երեք հոգուց բաղկացած երաժիշտների մի խումբ, դաշնամուր, ջութակ, թավջութակ, խորքում՝ բար։ Փոքրիկ ու հաճելի։ Այդ տունը գտնվում է մի շատ լավ թաղամասում։ Ես կարծում եմ, ինը հազար հինգ հարյուր ֆրանկով կարող եմ լավ կահավորել, հաշված նույնիսկ վարագույրներն ու ջահերը։ Դրանից բացի, սկզբնական շրջանում ուզում եմ մի հինգ հազար ֆրանկ էլ առանձին ունենալ։ Եվ, իհարկե, երկրորդ և երրորդ հարկերի բնակարանային վարձը։ Ահա թե ինչի մասին եմ մտածում։

— Դու Տուրո՞ւմ ես ծնվել։

— Այո։ Բայց ոչ ոք չգիտի, թե դրանից հետո որտեղ եմ եղել։ Իսկ եթե գործերս հաջող գնան, ոչ ոք դրանով չի էլ հետաքրքրվի։ Փողը ամեն ինչ ծածկում է։

— Ոչ ամեն ինչ, բայց շատ բան։— Ռավիկի աչքերը մի տեսակ ծանրացան, նա սկսեց խոսել ավելի դանդաղ։— Կարծում եմ, բավական է, ինչքան խմեցի,— ասաց նա, գրպանից դուրս քաշելով մի քանի թղթադրամ։— Դու Տուրում ամուսնանալո՞ւ ես, Ռոլանդե։

— Անմիջապես չէ։ Մի երկու տարուց հետո։ Ես այնտեղ մի ընկեր ունեմ։

— Գնում, գալի՞ս ես մոտը։

— Մեկ-մեկ։ Երբեմն նա ինձ գրում է։ Բայց, իհարկե, ուրիշ հասցեով։ Ամուսնացած է, բայց կինը հիվանդանոցում պառկած է։ Թոքախտ է։ Բժիշկների ասելով դեռ մի երկու տարի կապրի։ Դրանից հետո նա արդեն ազատ կլինի։

Ռավիկը տեղից կանգնեց։

— Աստծո օրհնությունը քեզ, Ռոլանդե։ Դու մարդկային առողջ դատողություն ունես։

Ռոլանդեն անկեղծորեն ժպտաց, համարելով, որ Ռավիկը ճշմարտությունն է ասել։ Նրա պայծառ դեմքին հոգնածության հետք անգամ չկար։ Այնքան էր թարմ, կարծես հենց նոր էր արթնացել։ Ռոլանդեն գիտեր, ինքն ինչ է ուզում։ Կյանքը նրա համար ոչ մի գաղտնիք չուներ։

Դրսում պարզ օր էր արդեն։ Անձրևը դադարել էր։ Փողոցների անկյուններում զրահապատ աշտարակների նման կանգնած էին զուգարանները։ Դռնապանն անհետացել էր, գիշերը ցնդել էր արդեն, բացվել էր օրը, և փարիզեցիների բազմությունները ձգտում էին դեպի մետրոյի մուտքերը, որոնք կարծես անտակ վիհեր լինեին, ուր մարդիկ նետում էին իրենց՝ զոհ դառնալու ինչ-որ մթին մի աստվածության համար։

Կինը թափով վեր թռավ բազմոցին։ Նա չճչաց, տեղում նստեց, մի թեթև, խեղդված ձայն արձակեց և, արմունկներին հենվելով, քարացավ։

— Հանգիստ, հանգիստ կացեք,— ասաց Ռավիկը։— Ես եմ։ Նույն այն մարդը, որը ձեզ մի քանի ժամ առաջ այստեղ բերեց։

Կինը հանգստացած շունչ քաշեց։ Ռավիկը նրան տեսնում էր մի տեսակ մշուշապատ։ Վառվող էլեկտրական լապտերները, խառնվելով լուսամուտից ներս թափանցած լույսի հետ, սենյակը լցրել էին գեղնավուն-գունատ հիվանդագին մի լույսով։

— Ես կարծում եմ, հիմա արդեն կարող եք հանգցնել,— ասաց Ռավիկը և պտտեց լույսի անջատիչը։

Նա նորից իր գլխում զգաց հարբածության փափուկ հարվածները։

— Նախաճաշել ուզո՞ւմ եք,— հարցրեց Ռավիկը։

Նա այդ կնոջն արդեն մոռացել էր, իսկ երբ ներքևում վերցնում էր իր բանալին, մտածեց, որ նա արդեն գնացած կլինի։ Ինքը հաճույքով կուզեր գլուխն ազատել նրանից։ Ռավիկը բավական խմած էր, նրա գիտակցության սահմանները ետ էին շարժվել, ժամանակի շաչող շղթան փշրվել էր, տիրական ու անսարսափ հիշոզություններն ու երազանքները շրջապատել էին նրան։ Նա ուզում էր մենակ մնալ։

— Սուրճ կուզեի՞ք,— հարցրեց նա։— Դա միակ բանն է, որ այստեղ պատրաստում են, ինչպես պետքն է։

Կինը գլուխն օրորեց։ Ռավիկը ուշադրությամբ նայեց նրան։

— Բա՞ն է պատահել։ Հո մարդ չի եկել այստեղ։

— Ոչ։

— Բա եթե բան չի պատահել, ինչո՞ւ եք այդպես զարմացած նայում ինձ, կարծես ուրվականի։

Կնոջ շրթունքները շարժվեցին։

— Հոտը,— ասաց նա։

— Հոտը՞,— առանց ըմբռնելու կրկնեց Ռավիկը:— Չէ՞ որ օղուց հոտ չի գալիս, բալօղուց ու բրենդիից նույնպես։ Իսկ սիգարետ դուք էլ եք ծխում։ Ուրեմն ի՞նչը ձեզ վախեցրեց։

— Խոսքս դրա մասին չէ...

— Բա ինչի մասին է։

— Դա նույն այն հոտն է...

— Տեր իմ աստված, երևի էֆիրը նկատի ունեք,— ասաց Ռավիկը, որը հանկարծ հիշեց այդ մասին։— Էֆի՞ր։

Կինը գլխով արեց։

— Ձեզ երբևէ վիրահատե՞լ են։

— Ոչ... բայց...

Ռավիկն այլևս չէր լսում։ Նա բացեց լուսամուտը։

— Հիմա կանցնի։ Իսկ դուք առայժմ մի սիգարետ ծխեք։

Ռավիկը մտավ լոգասենյակ և ջրի ծորակը բացեց։ Հայելու մեջ նա տեսավ իր դեմքը։ Մի քանի ժամ առաջ ինքը դարձյալ նույն ձևով կանգնած էր այստեղ։ Այդ ընթացքում մի մարդ էր մեռել։ Բայց դրա մեջ առանձնապես ոչինչ չկար։ Յուրաքանչյուր ակնթարթ հազարավոր մարդիկ են մեռնում։ Այդպես է վկայում ստատիստիկան։ Դրա մեջ էլ առանձնապես ոչինչ չկա։ Բայց այն մեկի համար, որ մեռնում էր, իր մահը ամենակարևորն էր, ավելի կարևոր, քան ամբողջ աշխարհը, որը շարունակում էր պտտվել։

Ռավիկը նստեց վաննայի պռնկին և կոշիկները հանեց։ Միշտ միևնույն բանը։ Իրերը և նրանց համր իշխանությունը։ Կյանքը սահում է, հայտնվում ու անհետանում են թափառող լույսերը, սակայն սովորույթի ծամծմված, գորշ տափակությունը նրանց հանգցնում է։ Սիրո ջրերի մոտ գտնվող սրտի ծաղկող ափեր... Բայց մարդ ով էլ ուզում է լինի — բանաստեղծ, կիսաաստված թե ապուշ — մի քանի ժամը մի անգամ պետք է իջնի իր երկնքից, որպեսզի միզի։ Դրանից արդեն չի կարող խուսափել։ Բնության ծաղր։ Ռոմանտիկ այն ծիածանը, որը անցնում է գեղձերի ռեֆլեքսների և մարսողական օրգանների վրայով։ Օրգաններ, որոնք սատանայորեն միաժամանակ և կարող են երանություն պատճառել և արտադրել։ Ռավիկը կոշիկները շպրտեց անկյունը։ Հանվելու զզվելի սովորույթ։ Նույնիսկ դրանից էլ չի լինում խուսափել։ Դա հասկանալի է միայն նրան, ով մենակ է ապրում։ Ինչ-որ անիծյալ հնազանդություն, որ լափում է մարդու հոգին։ Նա հաճախ էր շորերով քնում՝ այդ սովորույթից խուսափելու համար, բայց ամեն անգամ դա ընդամենը մի հետաձգում էր։ Ոչ մի կերպ հնարավոր չէր զանց առնել այդ։

Ռավիկը բացեց դուշը։ Սառը ջուրը ողողեց նրա մարմինը։ Նա խոր շունչ քաշեց ու սկսեց սրբվել։ Մանր-մունր բաների սփոփանք։ Ջուր, շնչառություն, իրիկնային անձրև։ Միայնակ մարդն է միայն, որ հասկանում է այդ։ Մարմնի շնորհակալ մաշկ։ Մութ երակների միջով հոսող թեթև արյուն։ Պառկել, հանգստանալ մարգագետնում։ Կեչիներ։ Ամառային սպիտակ ամպեր։ Պատանեկության երկինք։ Ո՞ւր են մնացել սրտի բոլոր տագնապները։ Փշրվել են, զարնվելով կյանքի մռայլ, անուրախ արկածներին։

Ռավիկը վերադարձավ սենյակ։ Կինը կուչ էր եկել բազմոցի անկյունում, վերմակը քաշած մինչև կզակը։

— Ցո՞ւրտ է,— հարցրեց նա։

Կինը գլուխն օրորեց։

— Վախենո՞ւմ եք։

Նա գլխով արեց։

— Ինձանի՞ց։

— Ոչ։

— Դրսի՞ց։

— Այո։

Ռավիկը լուսամուտը փակեց։

— Շնորհակալություն,— ասաց կինը։

Ռավիկը նայեց իր առջևում գտնվող կնոջ ծոծրակին, ուսերին։ Ինչ-որ բան, որ շնչում է։ Օտար կյանքի մի փոքրիկ կտոր... բայց կյանքի կտոր։ Տաք կյանքի։ Ոչ թե ընդարմացած մարմին։ Ուրիշ ի՞նչ կարող է մարդը մյուսին տալ, բացի մի քիչ ջերմությունից։ Եվ ի՞նչը կարող է դրանից ավելին լինել։

Կինը շարժվեց։ Նա մի տեսակ ցնցվեց ու նայեց Ռավիկին։ Ռավիկն զգաց, թե ինչպես զգացումների փոթորկվող ալիքը ետ հորդեց։ Եկավ խոր, անկշիռ մի զովություն։ Լարվածությունն անցավ։ Հայտնվեց հեռուն։ Թվում էր, թե նա գիշերն անց է կացրել մի ուրիշ մոլորակի վրա և նոր միայն վերադարձավ։ Ամեն ինչ վայրկենապես դարձավ պարզ, հասարակ — առավոտ, կին... Մտածելու ոչինչ այլևս չկար։

— Արի այստեղ,— ասաց Ռավիկը։

Կինը կարկամած նրան նայեց։

— Դե արի,— ասաց նա համբերությունը կորցրած։