Աննա Ֆրանկի օրագիրը

Հուսով եմ, որ այն ամենն ինչ երբեւէ չեմ վստահել ոչ ոքի, կարող եմ վստահել քեզ, հուսով եմ, որ դու ինձ զորավիգ կլինես։

Ուրբաթ օրը ժամը վեցին ես արդեն արթուն էի։ Եւ միանգամայն հասկանալի է՝ իմ ծննդյան օրն էր։ Բայց իհարկե, այդքան շուր վերկենալ չէր կարելի, ստիպված էի հետաքրքրությունս զսպել մինչեւ յոթին քառորդ պակաս։ Սակայն այլեւս համբերել չկարողացա, գնացի սեղանատուն, որտեղ եւ հանդիպեցի Մացրիկին, մեր կատվի ձագին, որն սկսեց քսմսվել ոտքերիս։

Ժամը յոթին վազեցի հայրիկի ու մայրիկի մոտ, հետո մենք բոլորս միասին գնացինք հյուրասենյակ եւ սկսեցինք նայել նվերները։ Քեզ, իմ օրագիր, ես իսկույն տեսա, դու իմ ամենալավ նվերն էիր։ Ինձ նվիրել էին նաեւ վարդերի մի փունջ, կակտուս եւ պիոն։ Դրանք իմ ստացած առաջին ծաղիկներն էին, բայց հետո ավելի շատ բերեցին։

Հայրիկն ու մայրիկը շատ նվերներ էին առել ինձ համար, իսկ ընկերներս իրենց նվերներով պարզապես շլացրել էին ինձ։ Ստացել էի «Կամերա» գիրքը, սեղանի խաղեր, բազմաթիվ քաղցրավենիք, խաղալիք-հանելուկ, բրոշկա, Յոզեֆ Կոենի «Հոլանդական հեքիաթներն ու լեգենդները» եւ «Դեզին մեկնում է լեռները» հրաշալի գիրքը ու փող։ Ես այդ փողերով գնեցի «Հուն Հունաստանի եւ Հռոմի առասպելները» սքանչելի գիրքը։

Հետո Լիզը եկավ մեր տուն եւ մենք միասին գնացինք դպրոց։ Ես ուսուցիչներին եւ մեր ամբողջ դասարանին կոնֆետ հյուրասիրեցի, հետո սկսվեցին դասերը։

Առայժմ այսքան։ Այնքան ուրախ եմ, որ դու կաս ինձ համար։

Շաբաթ օրը ճաշիվ հետո կատարեցինք իմ ծնունդը։ Մենք ցույց տվինք «Փարոսի պահակը» կինոնկարը՝ Ռին֊Տին֊Տինի մասնակցությամբ։ Նկարը շատ դուր եկավ իմ ընկերուհիներին։ Մենք չափից դուրս չարաճճիություններ արեցինք ու ուրախացանք։ Շատ տղաներ ու աղջիկներ կային։ Մայրիկը միշտ հարցնում է, թե ես հետագայում նրանցից որի հետ կուզենայի ամուսնանալ։ Նա երեւի շատ կզարմանար, եթե իմանար, որ ես ուզում եմ ամուսնանալ Պետեր Վեսսելի հետ, որովհետեւ երբ մայրս նրա մասին խոսում է, ես ոչ մի բան զգացնել չեմ տալիս։ Լիզ Հոսենսին եւ Սաննա Խաուտմանին հարյուր տարի կլինի ճանաչում եմ, մինչեւ հիմա էլ նրանց իմ ամենալավ ընկերուհիներն են։ Հետո ես հրեական գիմնազիայում ծանոթացա Յոպպի վան դեր Վաալի հետ։ Մենք միասին շատ ենք լինում, եւ այժմ իմ ամենալավ ընկերուհին նա է։ Հիմա Լիզը ուրիշ աղջիկների հետ ավելի շատ է ընկերություն անում, իսկ Սաննան ուրիշ դպրոցում է սովորում, եւ նա էլ այնտեղ իր ընկերուհիներն ունի։

Մի քանի օր չգրեցի, ուզում էի լուրջ մտածել, թե ընդհանրապես ինչի՞ համար է օրագիրը։ Ես մի տարօրինակ զգացում ունեմ՝ օրագիր եմ պահելու։ Ոչ միայն այն պատճառով, որ երբեք չեմ զբաղվել «գրողի գործով»։ Ինձ թվում է, որ հետագայում ե՛ւ ինձ, ե՛ւ առհասարակ բոլորի համար էլ հետաքրքիր չի լինի կարդալ տասներեքամյա մի դպրոցականի զեղումները։ Բայց բանը դրանում չէ։ Ես ուզում եմ պարզապես գրել, եւ կարեւորն այն է, որ ուզում եմ ասել այն ամենը, ինչ որ կա իմ հոգում։

«Թուղթն ամեն բան հանդուրժում է»։ Հաճախ եմ այսպես մտածել տխուր օրերին, երբ նստել եմ գլուխս ձեռքերիս մեջ առած եւ չեմ իմացել ինչ անեմ։ Մեկ ուզեցել եմ տանը նստել, մեկ՝ որեւէ տեղ գնալ, եւ այդպես էլ տեղիցս չեմ շարժվել ու շարունակ մտածել եմ։ Այո, թուղթն ամեն բան հանդուրժում է։ Ես ոչ ոքի մտադիր չեմ ցույց տալու այս հաստ կազմով «Օրագիր» կոչվող ճոռոմ վերնագրով տետրը, իսկ եթե ցույց էլ տամ, ուրեմն ցույց կտամ իսկական ընկերոջս կամ իսկական ընկերուհուս, ուրիշներին դա հետաքրքիր չէ։ Ահա թե ինչու եմ ուզում օրագիր պահել՝ որովհետեւ իսկական ընկերուհի չունեմ։

Սա էլ պիտի բացատրել, թե չէ ոչ ոք չի հասկանա, թե այդ ինչպես է, որ տասներեքամյա մի աղջիկ իրեն այնքան մենակ է զգում։ Իհարկե, դա բոլորովին էլ այդպես չէ։ Ես հրաշալի ծնողներ ունեմ, տասնվեցամյա մի քույրիկ, եւ երեւի, երեսունից ոչ պայաս ծանոթներ կամ, այսպես կոչված ընկերներ։ Բազմաթիվ երկրպագուներ ունեմ, որոնք աչք չեն հեռացնում ինձանից, իսկ դասերի ժամանակ նույնիսկ հայելիով որսում են իմ ժպիտը։

Ես շատ ազգականներ ունեմ, հրաշալի քեռիներ, հորեղբայրներ, մորաքույրներ եւ հորաքույրներ, լավ տուն ունենք, ըստ էության ես ամեն ինչ ունեմ, բացի ընկերուհուց։ Իմ բոլոր ծանոթների հետ կարելի է միայն չարաճճիություն անել եւ զվարճանալ, խոսել ամեն դատարկ բանի մասին։ Բայց մեկը չկա, որի հետ ես անկեղծորեն խոսեմ եւ ոնց որ ձեռքերս ու ոտքերս կապած լինեն։ Գուցե լավ կլիներ, որ դյուրահավատ լինեի, բայց ոչինչ անել չես կարող, ափսոս, որ այդպես է ստացվում։

Ահա թե ինչու է ինձ պետք օրագիրը։ Բայց որպեսզի ես իմ աչքի առաջ ունենամ իսկական ընկերուհի, որի մասին այնքան վաղուց երազում եմ, ես օրագրում չեմ գրի միայն մերկ փաստեր, ինչպես անում են բոլորը, ես ուզում եմ այս տետրը դառնա իմ ընկերուհին, եւ այդ ընկերուհուն ես կանվանեմ Քիտտի։

Բայց ոչ ոք չի հասկանա, եթե ես հանկարծ առանց որեւէ բանի նամակագրություն սկսեմ Քիտտիի հետ, դրա համար էլ սկզբում կպատմեմ իմ կենսագրությունը, չնայած որ դա ինձ համար այնքան էլ հետաքրքիր չէ։

Երբ իմ ծնողներն ամուսնացել են, հայրս 36 տարեկան է եղել, իսկ մայրս՝ 25։ Իմ քույրը՝ Մարգոն, ծնվել է 1926թ․ Մայնի Ֆրանկֆուրտ քաղաքում, իսկ 1929 թվականի հունսիս 12֊ին լույս աշխարհ եմ եկել եւ ես․ մենք հրեաներ ենք, դրա համար էլ ստիպված էինք 1933 թվականին գաղթել Հոլանդիա, որտեղ իմ հայրը դարձավ «Տրավիս» ակցիոներական ընկերության դիրեկտորներից մեկը։ Այդ կազմակերպությունը կապված է «Կոլեն եւ Ընկ․» ֆիրմայի հետ, որը տեղավորված է նույն շենքում։

Մենք էլ ուրիշների նման կյանքում շատ տագնապներ ենք ապրել, մեր հարազատները մնացել էին Գերմանիայում, եւ հիտլերականները հետապնդում էին նրանց։ 1938թ․ ջարդերից հետո մորս երկու եղբայրները փախան Ամերիկա, իսկ տատիկս եկավ մեզ մոտ։ Այն ժամանակ նա յոթանասուներեք տարեկան էր։ Քառասուն տարեկանից հետո նրա կյանքը դժվարացել էր։ Սկզբում պատերազմ, հետո կապիտուլյացիա, հետո գերմանական օկուպացիա։ Եվ հենց այդ ժամանակ էլ սկսվեցին մեր տանջանքները, նոր օրենքներ մտցրին, մեկը մյուսից ավելի խիստ, հատկապես ծանրացավ հրեաների վիճակը։ Հրեաները պետք է կրեին դեղին աստղ, հանձնեին հեծանիվները, հրեաներին արգելվեց տրամվայով երթեւեկել, էլ չեմ ասում մեքենաների մասին։ Գնումներ կարելի էր կատարել միայն ժամը երեքից հինգը՝ այն էլ միայն հրեական հատուկ կրպակներից։ Երեկոյան ժամը ութից հետո չէր կարելի փողոց դուրս գալ, նույնիսկ՝ նստել պարտեզում կամ պատշգամբում։ Չէր կարելի գնալ կինո, թատրոն, ո՛չ մի զվարճություն։ Արգելված էր լողով զբաղվել, հոկեյ կամ թենիս խաղալ, մի խոսքով սպորտն էլ էր արգելված։ Հրեաներին չէր կարելի հյուր գնալ քրիստոնյաների մոտ, հրեա երեխաներին տեղափոխեցին հրեական դպրոց։ Սահմանափակումները գնալով ավելի ու ավելի էին մեծանում։

Մեր ամբողջ կյանքը սարսափի մեջ է անցնում։ Յոպպին միշտ ասում է․ «Վախենում եմ որեւէ բան ձեռնարկել՝ բա որ հանկարծ դա արգելված լինի՞»։

Այս տարվա հունվարին մահացավ տատիկս։ Ոչ ոք չգիտի, թե ինչքան էի ես նրան սիրում եւ թե ինչպես ես զգում նրա պակասը։

1934 թվականին ինձ տարան Մոնթեսսորի դպրոցին կից մանկապարտեզը, իսկ հետո մնացի այդ դպրոցում։ Վերջին տարին իմ դասարանական դաստիարակչուհին մեր վարչուհի տիկին Կ֊ն էր։ Տարեվերջին մեր բաժանումը շատ սրտառուչ էր, երկուսս էլ հոնգուր֊հոնգուր լաց եղանք։ 1941 թվականին ես ու Մարգոն ընդունվեցինք հրեական գիմնազիա, նա չորրորդ դասարան, իսկ ես՝ առաջին։

Առայժմ մենք չորսով վատ չենք ապրում։ Ինչպես տեսնում ես, ես հասա այսօրվա ամսաթվին ու տարթվին։

Սիրելի Քիտտի,

Նամակս անմիջապես սկսում եմ։ Հիմա տանը ամեն ինչ հանգիստ է ու խաղաղ։ Մայրիկն ու հայրիկը տեղ են գնացել, Մարգոն ընկերուհու մոտ պինգ֊պոնգ է խաղում։ Ես էլ եմ վերջերս հաճույքով խաղում։ Մենք՝ պինգ֊պոնգիստներս, պաղպաղակ շատ ենք սիրում հատկապես ամռանը, դրա համար էլ ամեն խաղից հետո արշավում ենք հրուշակեղենի որեւէ խանութ, որտեղ կարելի է հրեաներին գնալ՝ «Դելգի» կամ «Օազիս»։ Մենք փող ունենալու մասին չենք մտածում։ Այնտեղ միշտ բազմաթիվ ծանոթներ են լինում եւ նրանց մեջ անպայման մի բարի քեռի կամ երկրպագու է ճարվում եւ մեզ ամեն կողմից այնքան պաղպաղակ են առաջարկում, որ մի շաբաթում հազիվ ուտենք։

Դու, երեւի, զարմանում ես, որ ես այս տարիքում արդեն երկրպագուների մասին եմ խոսում։ Ցավոք սրտի մեր դպրոցում դա անխուսափելի չարիք է։ Հենց որ տղաներից մեկը ինձ հարցնում է, թե կարելի է հեծանիվով ուղեկցել տուն, ես նախօրոք գիտեմ, որ վերոհիշյալ երիտասարդը մինչեւ ականջները սիրահարված է եւ ոչ մի քայլ չի հեռանա ինձանից։ Աստիճանաբար նա սառում է, հատկապես եթե ես ուշադրություն չեմ դարձնում նրա սիրահարված հայացքներին ու ուրախ պտտում եմ պեդալները։ Հենց որ նա ինձ ձանձրացնում է, ես դիտմամբ ծռմռում եմ հեծանիվի ղեկը, պայուսակս վայր է ընկնում, իսկ երիտասարդը, հավուր պատշաճի, պետք է թռչի հեծանիվից եւ պայուսակս վերցնի։ Մինչեւ նա իմ պայուսակը հասցնում է ինձ, մեղմանում է։ Դա դեռ ամենաանմեղն է, լինում են այնպիսիները, որոնք օդային համբույր են ուղարկում եւ ընդհանրապես սկսում են ձանձրացնել։ Բայց ես նրանց ասածներից չեմ։ Իջնում եմ հեծանիվից եւ ասում, որ ես չեմ ընդունում նրա ընկերակցությունը, իսկ երբեմն էլ ձեւացնում եմ, թե վիրավորված եմ եւ նրանք քշում եմ տուն։

Այ, տեսնում ես, մեր բարեկամության հիմքն արդեն դրված է։ Մինչեւ վաղը, Քիտտի։

Սիրելի Քիտտի,

Մեր ամբողջ դասարանը սարսափի մեջ է, շուտով մանկավարժական խորհրդի նիստ է լինելու։ Դասարանի կեսը գրազ է գալիս, թե ում կփոխադրեն եւ ում կթողնեն նույն դասարանում։ Միպ դը Յոնգը եւ ես արտասվելւ չափ ծիծաղում ենք մեր հարեւանների վրա, նրանք իրենց գրպանի ամողջ փողերն արդեն տանուլ են տվել։ Կփոխադրեն ― ոչ, կմնաս ― ոչ, կփոխադրեն․․․ Եվ այսպես առավոտից մինչեւ երեկո։ Ո՛չ Միպի աղերսող հայացքներն են օգնում, եւ ոչ էլ իմ դաստիարակչական եռանդուն միջոցառումները, դրանց ոչ մի կերպ չես կարող խելքի բերել։ Եթե ես լինեի, դրանց կեսին կթողնեի նույն դասարանում՝ այնպիսի ծույլիկներ են դրանք։ Բայց ուսուցիչները համառ մարդիկ են, գուցե դա մեր օգտին է։

Ես բոլոր ուսուցիչների ու ուսուցչուհիների հետ լավ փոխհարաբերության մեջ եմ։ Նրանք ինը հոգի են՝ յոթ տղամարդ եւ երկու կին։ Պարոն Կեպլերը մեր հին մաթեմատիկոսն է․ մի ժամանակ նա ինձ վրա ջղայնացել էր, որովհետեւ ես շատ եմ խոսում։ Նա ինձ հանդիմանեց, հետո որպես պատիժ հանձնարարեց շարադրություն գրել «Շատախոս» թեմայով։ Հը՜֊ըմ․․․ «Շատախո՜ս»․․․ Դե ի՞նչ կարող ես գրել դրա մասին։ Ես դրա վրա գլուխ չջարդեցի, տետրս դրի պայուսակս ու փորձեցի լռել։ Իսկ երեկոյան, երբ բոլոր դասերս վերջացրել էի, հիշեցի շարադրությունը։ Գրչակոթը կրծոտելով, մտածում էի այդ թեմայի մասին։ Ամեն մարդ էլ կարող է պատահական մի բան գրել եւ տողերը լցնել, բայց շատախոսի օգտին անառարկելի ապացույց գտնելն արդեն արվեստ է։ Ես մտածեցի, մտածեցի եւ հանկարծ գլխի ընկա․ մի շնչով գրեցի հանձնարարված երեք էջը եւ շատ լավ ստացվեց։ Ես ապացուցում էի, որ շատախոսությունը կանացի սովորություն է, որ ես, իհարկե, կաշխատեմ զսպել ինձ, բայց ախր իմ մայրն էլ ինձնից պակաս չի խոսում, իսկ ժառանգականության դեմ պայքարելը, դժբախտաբար, շատ դժվար է։

Պարոն Կոպլերը շատ ծիծաղեց իմ բացատրությունների վրա։ Բայց հենց որ նրա դասին էլի սկսեցի խոսել, նա երկրորդ շարադրությունը հանձնարարեց, այս անգամ «Անուղղելի շատախոսը» վերնագրով։ Ես դա էլ գրեցի եւ մի երկու դաս ինձ հիանալի պահեցի։ Իսկ երրորդ դասին շատախոսությունս նորից նրան համբերությունից հանեց եւ Աննային էլի հանձնարարվեց շարադրություն գրել․ «Կրյակ֊կրյակ, մամզել բադիկ»։ Ամբողջ դասարանը իրար խառնվեց։ Ես էլ ծիծաղեցի, թեեւ շատախոսի մասին այլեւս ոչ մի բան չկարողացա հորինել։ Հարկավոր էր մի նոր յուրօրինակ բան մտածել։ Իմ ընկերուհի Սաննան, որ հիանալի բանաստեղծուհի է, խորհուրդ տվեց բանաստեղծություն գրել եւ ցանկություն հայտնեց ինձ օգնելու։ Ես ցնծության մեջ էի։ Թող Կեպլերն ինձ ծաղրի, ես նրան կհատուցեմ, ծարուծանակի կենթարկեմ ամբողջ դասարանով մեկ։

Բանաստեղծությունը հիանալի էր ստացվել, հաջողությունը ցնցող էր։ Այնտեղ գրված էր մայր բադի, բադաքլորի եւ երեք բադիկների մասին, որոնց հայրը կտցահարելով սպանել էր, որովհետեւ նրանք չափից շատ էին կռկռացել։ Բարեբախտաբար, Կեպերը հասկացավ կատակը ու այդ բանաստեղծությունը կարդաց ե՛ւ մեր դասարանում, ե՛ւ ուրիշ դասարաններում, եւ այն էլ՝ բացատրություն տալով։ Դրանից հետո ես ուզածիս չափ խոսում եմ եւ ոչ մի տուգանային աշխատանք չեմ ստանում։ Ճիշտն ասած Կեպլերը էլի ինձ կատակով ծաղրում է։

Աննա։