Մատանիների Տիրակալը

Ձեր առջև Մատանիների տիրակալը եռագրության երկրորդ գիրքն է: Առաջին գրքում պատմվում էր այն մասին թե ինչպես Գենդալֆը հայտնաբերեց որ Ֆրոդոյի մատանին հենց համիշխանության մատանին է, որին ենթարկվում են մնացած բոլոր մատանիները: Պատմվում էր նաև այն մասին թե ինչպես Ֆրոդոն և նրա ընկերները փախան Հոբիթստանից` հետապնդվելով Մորդորից ուղարկված սարսափելի սև հեծյալների կողմից: Արագորնի օգնությամբ փախչելով աներևակաելի վտանգներից՝ հոբիթները հայտնվում են Ազատքում: Էլրոնդը կազմակերպում Է մեծ խորհուրդ, որտեղ որոշվում է ոչնչացնել մատանին: Մատանու գլխավոր պահապան նշանակվում է Ֆրոդոն, որից հետո ընտրվում են մնացած պահապանները: Ֆրոդոն և մնացած պահապանները պետք է հասնեն Մորդոր՝ Ճակատագրի լեռ և մատանին ոչնչացնեն նրա ընդերքում: Պահապանները ծածուկ հեռանում են Ռիվենդելից և որոշ ժամանակ առանց դիմադրության հանդիպելու անցնում են հյուսիսային հողերով, բայց Քարադրասի լանջերին ձախողվելով՝ որոշում են անցնել Մորիայով: Գտնելով թաքնված դարպասները՝ Գենդալֆը առաջնորդում է պահապաններին Մորիայի քարանձավներով՝ հուսալով դուրս գալ լեռան մյուս կողմը, բայց ճանապարհին նա զոհվում է Բալրոգի հետ մենամարտում՝ նրա հետ միասին ընկնելով սև անհատակ անդունդը: Արագորնը առաջնորդում է պահապաններին դեպի Լորիեն՝ էլֆերի անտառային թագավորություն, որից հետո նրանք ուղևորվում են Անդուին գետի հոսանքն ի վար մինչև ջրվեժը: Այնտեղ պահապանները պետք է որոշեն՝ գնալ արևելք, Մորդոր, թե Մինաս Թիրիթ, Գոնդորի մայրաքաղաք, որպեսզի օգնեն նրանց թշնամու հետ ճակատամարտում: Հասկանալով, որ գլխավոր պահապանը չի փոշմանել և հաստատակամ է մինչև վերջ գնալ, Բորոմիրը որոշում է ուժով խլել նրանից մատանին: Առաջին գիրքը վերջանում է Ֆրոդոյի և Սեմի փախուստով, որից հետո պահապանները ցրվում են տարբեր կողմեր: Երկրորդ գրքում կիմանանք պահապանների հետագա ճակատագիրը:

Գլուխ առաջին. Բորոմիրի անկումը

Արագորնը վազում էր կածանով դեպի վեր՝ անընդհատ կռանալով և փնտրելով թեկուզ ինչ-որ փոքրիկ հետք: Սովորաբար, նույնիսկ հետքագետի համար դժվար է գտնել հոբիթների հետքը, քանի որ նրանք քայլում են թեթև և անաղմուկ: Վերևում կածանը հատում էր մի փոքրիկ առվակ, որի մոտ խոնավ հողի վրա Արագորնը գտավ այն ինչ փնտրում էր:

― Պարզ է, ճիշտ ճանապարհի վրա եմ,― ասաց նա բարձրաձայն,― Ֆրոդոն ուղևորվել է դեպի գագաթը: Կուզենայի իմանալ՝ ինչ է նա այնտեղ տեսել: Չնայած ինչ էլ որ տեսած լինի մեկ է՝ վերադարձել է նույն ճանապարհով:

Հետքագետը կանգ առավ և վարանեց: Չնայած գիտեր, որ Ֆրոդոն արդեն իջել է, բայց միևնույնն է՝ ուզում էր բարձրանալ Ամոն Հենի գագաթը՝ միգուցե այնտեղ քարե նստարանի մոտ նրա աչքերի առաջ կբացվի ինչ որ կարևոր բան, և կասկածները կցրվե՞ն: Ժամանակը շատ քիչ էր, բայց նա որոշեց. վազելով առաջ՝ մի քանի ցատկով հաղթահարեց քարե աստիճանները: Նստելով նստարանին՝ նա սկսեց ուշադիր զննել, բայց արևը հասցրել էր մայր մտնել, և աշխարհը թվում էր մռայլ ու հեռու: Արագորնը ծայրից ծայր զննեց միջերկիրը, բայց ոչինչ չտեսավ բացի հորիզոնում երևացող բլուրներից, իսկ երկնքում այն նույն թռչունին, որը նման էր արծվի: Թռչունը դանդաղորեն՝ լայն շրջաններ գծելով իջնում էր դեպի տափաստանը: Եվ այդ պահին հետքագետի սուր լսողությաւնը հասավ ինչ որ տարօրինակ աղմուկ: Այն լսվում էր ներքևից՝ գետի արևմտյան կողմում սփռված անտառից: Արագորնը քարացավ: Ներքևում լսվում էին ինչ որ ճչոցներ, և ի սարսափ իրեն՝ նա տարբերեց նաև օրքերի ձայներ: Եվ հանկարծ տարածվեց ցածր բայց հզոր եղջերափողի ձայնը՝ բախվելով սարերի լանջերին և արձագանքելով ձորերում, այն նույնիսկ խլացրեց ջրվեժի աղմուկը:

― Բորոմիրի եղջերափո՛ղը, նա օգնությո՛ւն է կանչում,― բացականչեց Արագորնը՝ ցատկելով տեղից ու սուրալով աստճաններով ներքև,― վայ ինձ,― կրկնում էր նա ընթացում,― դաժան ճակատագիրը հետապնդում է ինձ: Այսօր ինչ էլ որ անեմ վերածվում է չարիքի... Իսկ Սեմը ո՞ւր կորավ:

Այդ ընթացքում ճչոցներն ու աղմուկը սկսեցին ուժեղանալ, իսկ փողի ձայնը թուլանալ, ասես փչողը հուսահատված լիներ օգնություն կանչելուց: Կատաղի ու սահմռկեցուցիչ օրքերի ոռնոցից հետո հանկարծ եղջերափողի ձայնը մարեց: Արագորնին շատ քիչ էր մնում վազել, բայց մինչ նա կհասներ սարի ստորոտին, աղմուկը արդեն կտրվել էր: Թեքվելով ձախ՝ այնտեղ, որտեղից լսվում էին ձայները, Արագորնը հասկացավ, որ աղմուկր հեռանում է: Շուտով ամեն ինչ լռեց: Ճանկելով արևի տակ շողշողացող սուրը՝ Արագորնը ճչալով ՛՛Էլենդի՛լ, Էլենդի՛լ՛՛ ցատկեց առաջ՝ ջարդելով թփուտները: Պարտ Գալենից մեկ ու կես վերստ հեռու, մի ոչ մեծ բացատում նա գտավ Բորոմիրին: Բորոմիրը նստած էր հսկայական ծառի տակ, մեջքով հենված բնին, ասես հանգստանում էր: Բայց Արագորնի աչքերն անմիջապես նկատեցին նետերի սև ծայրերը, որոնք ցցված էին ռազմիկի կրծքին: Բորոմիրը դեռ ձեռքի մեջ սեղմում էր ջարդված սրի բռնակը, իսկ կողքին ընկած էր երկու մասի բաժանված եղջերափողը: Շուրջը թափթփված էին սպանված օրքերի մարմինները:

Արագորնը ծնկի իջավ Բորոմիրի կողքին: Նա բացեց աչքերը և փորցեց ինչ որ բան ասել: Վերջապես ծնոտները շարժվեցին:

― Ես փորցում էի խլել մատանին Ֆրոդոյից,- դժվարությամբ արտաբերեց նա,- ես ընդունում եմ իմ մեղքը: Ես պատասխան տվեցի դրա համար:

Բորոմիրի հայացքը սահեց սպանված օրքերի վրայով, նրա սրի օգնությամբ իրենց մահն էին գտել ավելի քան քսան օրք:

― Օրքերը տարան կոլոտիկներին իրենց հետ, բայց նրանք ողջ են՝ չնայած որ կապկպված են:

Նա լռեց և աչքերը հոգնած փակվեցին: Մի ակնթարթ հետո նորից խոսեց.

-Մնաս բարով, Արագո՛րն, գնա Մինաս Թիրիթ, փրկի՛ր իմ ժողովրդին: Ես պարտվեցի:

― Ո՛չ,― չհամաձայնեց Արագորնը՝ բռնելով գոնդորցու ձեռքը և համբուրելով նրա ճակատը,― ո՛չ, Բորոմիր, դու հաղթե՛լ ես: Ոչ բոլորին է հաջողվում այսպիսի հաղթանակ տանել: Հանգչի՛ր խաղաղությամբ, Գոնդորը կանգնա՛ծ կմնա:

Բորոմիրը թուլացած ժպտաց:

-Պատասխանիր, ու՞ր գնացին օրքերը, ի՞նչ պատահեց Ֆրոդոյին, նո՞ւյնպես նրանց հետ է.- հարցրեց Արագորնը:

Բայց Բորոմիրը լռում էր:

― Վայ մեզ,― բացականչեց Արագորնը ցնցված մինչև հոգու խորքը,- Դենետորի հետնորդը հեռացա՛վ աշխարհից, ինչպիսի դառը վերջաբա՛ն: Մատանու եղբայրությունը փլուզվե՛ց, դա նաև իմ պարտությո՛ւնն է: Իզուր Գենդալֆը վստահեց ինձ ջոկատի ճակատագիրը, ես չփարատեցի նրա հույսերը: Ի՞նչ անեմ հիմա ես, Բորոմիրը խնդրեց ինձ գնալ Գոնդոր, այդ է ուզում նաև իմ սիրտը, բայց ո՞ւր է մատանին, ո՞ր է պահապանը, որտե՞ղ փնտրեմ նրանց, ո՞նց փրկեմ բռնած գործը:

Նա ծնկաչոք հեկեկում էր բռնած Բորոմիրի ձեռքը: Այդպես էլ նրան գտան Ջիմլին ու Լեգոլասը, որոնք իջել էին արևմտյան լանջով և անաղմուկ ինչպես որսորդները եկել հասել մարտի դաշտ: Ջիմլին ձեռքի մեջ սեղմել էր կացինը, իսկ Լեգոլասը երկար դաշույնը, նրա նետերը վերջացել էին: Դուրս գալով բացատ՝ երկուսն ել քարացան անսպասելիությունից, բայց հետո ամեն ինչ հասկացան ու դառնությամբ լցված կախեցին գլուխները: Լեգոլասը մոտեցավ Արագորնին:

-Վայ մեզ,- բացականչեց նա,- մենք բազմաթիվ օրքերի հետապնդեցինք ու ոչնչացրեցինք անտառում, բայց ինչպես երևում է այստեղ մենք ավելի շատ էինք պետք: Մենք լսեցինք փողի ձայնը ու շտապեցինք ձայնին ընդառաջ, բայց ինչպես երևում է ուշացել ենք... Բարոմիրը մահացո՞ւ է վիրավորվել, իսկ դո՞ւ:

-Նա մեռած է,- պատասխանեց Արագորնը,- ես քերծվածք անգամ չունեմ: Ես ինչպես դուք չափազանց ուշ հասա, Բորոմիրը ընկել էր՝ պաշտպանելով հոբիթներին, քանի դեռ ես գագաթին էի:

-Հոբիթների՞ն ,- բացականչեց Ջիմլին,- իսկ ո՞ւր են նրանք, ո՞ւր է Ֆրոդոն:

-Չգիտեմ ,- հոգնած պատասխանեց Արագորնը,- մահից առաջ Բորոմիրն ասաց, որ օրքերը կապկպել են նրանց, բայց չեն սպանել: Բայց ես նրան ուղարկել էի Մերիի ու Փինի հետևից և չգիտեմ՝ Ֆրոդոն ու Սեմն էլ են եղել նրանց հետ, թե ոչ: Ճշմարիտ եմ ասում, այսօր ինչ անում եմ չարիքի է վերածվում: Ի՞նչ անենք բա հիմա:

-Առաջին հերթին թաղել Բորոմիրին,- ասաց Լեգոլասը,- հո չե՞նք թողնելու այս զզվելի լեշերի մեջ:

-Համենայն դեպս պետք է շտապել,- նկատեց Ջիմլին,- Բորոմիրին դա նույնպես դուր չէր գա: Եթե մեր ընկերները ողջ են, պետք է փրկել նրանց թշնամու ձեռքից:

-Բայց մենք չգիտենք նրանց հե՞տ է արդյոք պահապանը,- հիշեցրեց Արագորնը,- մի՞թե մենք կթողնենք նրան մենակ, չէ՞ որ մենք առաջին հերթին պարտավորվել ենք նրան օգնել: Չարագուշակ ընտրության առաջ ենք կանգնած:

-Եթե այդպես է, բերեք առաջին հերթին կատարենք մեր գլխավոր պարտքը,- նորից առաջարկեց Լեգոլասը,- Բորոմիրին արժանի գերեզման մենք չենք կարող կառուցել՝ ո՛չ ժամանակ ունենք, ո՛չ էլ գործիք, գուցե քարերով դամբարա՞ն սարքենք:

-Դա երկար և ծանր աշխատանք է,- չհամաձայնեց Ջիմլին,- այստեղ քարեր չկան, պետք է բերել գետի մոտից:

-Մենք կդնենք Բորոմիրի մարմինը նավակի մեջ,- որոշեց Արագորնը,- իսկ կողքին կդնենք նրա և նրա սպանած թշնամիների զենքերը: Իսկ նավակը կհրենք դեպի ջրվեժը: Թող Անդուինը ընդունի սպանված ռազմիկին, Գոնդորի մեծ գետը ինքը կհոգա, որպեսզի ոչ ոք չհամարձակվի անարգել նրա աճյունը:

Նրանք արագ հավաքեցին սպանված օրքերի զենքերը, սաղավարտները և վահանները՝ կիտելով դրանք իրար գլխի:

-Տեսե՛ք,- բացականչեց Արագորնը:

Նա տձև զենքերի կույտի միջից դուրս քաշեց երկու տերևաձև դաշույն, որոնց վրա կարմիր և ոսկեգույն գրվածքներ կային: Շուտով գտնվեցին նաև պատյանները, որոնք զարդարված էին փոքրիկ կարմիր քարերով:

-Այս դաշույնները օրքերինը չեն,- հաղթական ասաց Արագորնը, նրանք պատկանում են հոբիթներին: Ամեն ինչ պարզ է, նրանք զինաթափել են գերիներին բայց նրանց զենքերը վախեցել են վերցնել, չէ՞ որ դրանք պատրաստվել են արևմտյան երկրում, և նրանց վրա նզովք է գրված, որը մահացու է Մորդորի սպասավորների համար: Նշանակում է՝ մեր բարեկամները անզեն են, եթե իհարկե ողջ են: Ես կվերցնեմ սրանք, գուցե դեռ հաջողվի վերադարձնել իրենց տերերին, չնայած որ հույսը շատ փոքր է:

-Իսկ ես գնամ նետերս հավաքեմ, - ասաց Լեգոլասը,- կապարճս դատարկ է:

Շուտով նրա կապարճը լիցքավորվեց նետերով, որոնք անվնաս էին մնացել: Արագորնը ուշադիր զննում էր օրքերի դիակները:

-Ոչ բոլոր օրքերն են Մորդորից,- նկատեց նա,- եթե ես մի փոքր հասկանում եմ օրքերի ցեղատեսակներից, ապա այստեղ կան մի քանի հյուսիսային գոբլիններ՝ մառախլապատ լեռներից: Բայց կան նաև ուրիշներ, որոնք ինձ անծանոթ են, նրանք նույնիսկ այլ կերպ են զինված...

Նա ցույց տվեց չորս թխամաշկ ու ծուռաչք օրքերի դիակներ. դրանք հսկայական էին՝ մեծ ձեռքերով, ամուր, մկանուտ ոտքերով: Սովորական յաթաղանների փոխարեն նրանց գոտիներից կախված էին կարճ սրեր լայն շեղբերով, իսկ նրանց աղեղները չափերով ու տեսքով ոչնչով չէին տարբերվում սովորական մարդկանց աղեղներից: Վահանների վրա դրոշմված էր անծանոթ զինանշան՝ սև դաշտում սպիտակ ձեռքի տեսքով, իսկ սաղավարտներին երևում էր ռուներեն ՛՛Ս՛՛ տառը՝ պատրաստված ինչ-որ փայլուն մետաղից:

-Ես դեռ չեմ հանդիպել այսպիսի զինանշան,- մտամոլոր ասաց Արագորնը,- կուզենաի իմանալ՝ ինչ են նշանակում այս նշանները:

-՛՛Ս՛՛- Սաուրոն,- ենթադրեց Ջիմլին,- հասկանալը դժվար չէ:

-Ո՛չ,- Ջիմլիի տարբերակը մերժեց Լեգոլասը,- Սաուրոնը տանել չի կարողանում էլֆերեն ռուները:

-Եվ հետո նա երբեք չի օգտագործում իր իսկական անունը ու չի թողնում ո՛չ գրել այն, ո՛չ արտաբերել,-ավելացրեց Արագորնը,- նույնիսկ սպիտակը նրա գույնը չէ: Բարադ Դուրին հպատակվող օրքերի զինանշանը կարմիր աչքն է:

Նա մտախոհվեց և վերջապես արտաբերեց.- Ինձ թվում է՝ ՛՛Ս՛՛ նշանակում է Սարուման: Իզենգարդում ինչ-որ բան այն չէ, և արևմտյան երկրներում այլևս ապահով ճանապարհներ չկան, դրանից էլ վախենում էր Գենդալֆը... Դավաճան Սարումանը ինչ-որ կերպ իմացել է մեր արշավի մասին: Երևի նրա ականջին մեր առաջնորդի անկման լուրն էլ է հասել: Հնարավոր է՝ Մորիայի օրքերին հաջողվել է չեզոքացնել Լորիենի զգոնությունը, հնարավոր է նաև, որ նրանք շրջանցել են Լորիենը և գնացել են Իզենգարդ այլ ճանապարհներով: Օրքերը վատ քայլորդներ չեն, չնայած Սարումանը շատ տարբերակներ ունի լուրեր հայթհայթելու... Հիշո՞ւմ եք թռչուններին:

-Լավ, լավ, ժամանակ չկա գլուխ ջարդելու հանելուկների վրա,- արագացրեց Ջիմլին,- գնանք, տանենք Բորոմիրին գետի մոտ:

-Պետք է գուշակել հանելուկները եթե ուզում ենք գտնել ճիշտ ճանապարհը,- առարկեց Արագորնը:

-Իսկ կա՞ այդ ճիշտ ճանապարհը,- կասկածեց թզուկը:

Ջիմլին կացինով մի քանի ճյուղեր կտրեց, Արագորնն ու Լեգոլասը լարերով կապեցին դրանք, վրան փռեցին թիկնոցը և այդ ինքնաշեն պատգարակով տեղափոխեցին ռազմիկի աճյունը գետի մոտ, ինչպես նաև ավարը, որը պետք է առաջնորդեր նրան դեպի նրա վերջին հանգրվանը: Գետը մոտիկ էր, բայց Բորոմիրի պես հաղթանդամ մարդուն նույնիսկ երեքով տանելը դժվար էր: Արագորնը մնաց գետի մոտ հսկելու մարմինը, իսկ Լեգոլասն ու Ջիմլին շտապեցին հոսանքն ի վեր՝ դեպի Պարտ Գալենը: Մինչև ճամբարը մի երկու վերստ կլիներ, և բավականին երկար ժամանակ պահանջվեց մինչև նորից լսվեցին էլֆի և թզուկի զվարթ ձայները, որոնք, աշխատելով ափից հեռու չգնալ, վերադարձան Արագորնի մոտ:

-Անհասկանալի է,- ասաց Լեգոլասը,- ափին երկու մակույկ կային: Երրորդը չգտանք:

-Օրքերը այնտեղ է՞լ են եղել,- զգաստացավ Արագորնը:

-Օրքերի հետքեր այնտեղ չկան,- պատասխանեց Ջիմլին,- և հետո, եթե նրանք այտեղ եղած լինեին, բոլոր նավակները տարած կլինեին՝ ուղեբեռն էլ հետը:

-Վերադառնանք, տեսնեմ՝ ինչումն է բանը,- որոշեց Արագորնը:

Բորոմիրին պառկեցրեցին նավակի հատակին: Այն պետք է դառնար նրա հուղարկավորության դամբարանը: Բարձի փոխարեն գլխի տակ դրված էր ծալված Էլֆական թիկնոցը մոխրագույն գլխանոցով: Գոնդորցու ուսերը ծածկում էին նրա սև ու երկար մազերը: Լորիենի տիրուհու նվերը՝ ոսկե գոտին, փայլփլում էր արևի տակ: Սաղավարտը դրեցին նրա կողքին, ջարդված եղջերափողը և կոտրված թուրը՝ կրծքին, իսկ ոտքերի տակ՝ սպանված թշնամիների զենքերը: Բարեկամները, նստելով ազատ նավակը, կապեցին հուղարկավորության նավակը իրենց նավակից և լողացին ջրի հոսքի ուղղությամբ: Թիավարում էին լուռ՝ աշխատելով ափին մոտ մնալ, բայց շուտով արագնթաց հոսանքը պարուրեց մակույկը, և Պարտ Գալենի կանաչ մարգագետինները մնացին ետևում: Արևը, որ արդեն թեքվում էր դեպի արևմուտք, պայծառ լուսավորում էր Թոլ Բրանդիրի թեք լանջը: Բարեկամները լողում էին դեպի հարավ, մինչև որ հորիզոնում երևաց Ռաուրոս ջրվեժի ոսկե լուսապսակը՝ ջրի շիթերից բաղկացած մի ամպ, քուլա քուլա կախված անդունդի վրա: Անքամի օդը սկսեց տատանվել աղմուկից ու որոտից:

Այստեղ Բորոմիրի մակույկը արձակեցին: Գոնդորցու դեմքը խաղաղություն ու հանգստություն էր ճառագում, մակույկը օրորվում էր սահող ալիքների վրա: Հոսանքը արագ առավ նավակին իր գիրկն ու տարավ, բարեկամները թիավարում էին ամբողջ ուժով, որպեսզի իրենք էլ չհետևեն Բորոմիրին: Նավակը սրնթաց հեռանում էր և շուտով այն վերածվեց սև կետի ու կորավ ոսկեգույն հեռվում: Ջրվեժը առանց դադարի շառաչում էր: Գետը ընդունեց Բորոմիրին՝ Դենետորի որդուն, և Մինաս Թիրիթը հավիտյան կորցրեց նրան: Այլևս նա չի բարձրանա սպիտակ աշտարակի աստիճաններով: Բայց Գոնդորում դեռ երկար կպատմեն էլֆական նավակի մասին, որը անվնաս անցել էր ջրվեժի փրփրուն հորձանուտը, լողացել մինչև Օսգիլիաթ ու կտրելով մեծ գետը՝ գիշերը՝ աստղերի լույսի ներքո, դուրս եկել անծայրածիր ծով:

Երեք ընկերները լուռ նայում էին Բորոմիրի հետևից: Վերջապես Արագորնը գոչեց.

-Սպիտակ աշտարակից դեռ երկար են նայելու հեռուն՝ հուսալով տեսնել նրան տուն տանող ճանապարհին, բայց Բորոմիրն այլևս չի վերադառնա ո՛չ լեռներից և ո՛չ ել ծովի ափերից:

Եվ նա սկսեց դանդաղ երգել.

-Անծայրածիր տափաստանում քշում է խոտերը քամին,

Ոռնում է արևմտյան քամին աշխարհի ծայրին,

Թափառակա՛ն քամի, պատմի՛ր, թափառակա՛ն քամի, ասա՛՝

Դեռ երկա՞ր պիտի սգացող աշարակը նայի արևմուտքին:

Օգնի՛ր գտնել մեծն Բորոմիրին,

Լուսինը դեռ փայլո՞ւմ է նրա ճամփին:

՛՛ Յոթ հորձանուտների միջով է նա անցել ու գետը հատել

Եվ հյուսիսային մշուշում կորել, այլևս նրան չեմ տեսել,

Միգուցե հյուսիսային քամի՞ն է նրա փողի ձայնը լսել՛՛:

՛՛Աշտարակից արևմուտք եմ նայում, ու իմ սիրտն է լացում,

Նա հատել է անապատները ու կորել անհուն հեռվում,

Արևմտյան ճանապարհներին այլևս ոչ ոքի չեմ տեսնում՛՛

Արագորնին փոխարինելով երգեց Լեգոլասը.

-Առած իր մեջ աղ ու ավազ՝ Կեսօրի քամին է սուրում,

Կանգնում է դարպասի մոտ, ու ձայնն է նրա զրնգուն:

Ի՞նչ է կատարվում աշխարհում, արևի ու լուսնի ներքո

Ու՞ր է Բորոմիրն արդար, հապաղում է նա,

Ու տխուր եմ ես հիմա:

՛՛Մի՛ հարրցրու քամուց մահկանացուի մասին,

Մի՞թե քիչ ափեր են մնացել ավազի տակին,

Սև ու սպիտակ ափեր երկնքի և ջրի մրրիկում

Մի՞թե քիչ մահկանացուներ են հարավ, դեպի ծով լողում:

Հարցրու հյուսիսային քամուն, միգուցե նա՞ իմանա՛՛:

Օ Բրոմի՛ր, դեպի ծով ճամփան հարավ է տանում,

Ծովային թռչունների ճիչերի ներքո, դարպասի մոտ կանգնած՝

Սպասում էի լուրի քո մասին, բայց դու այդպես էլ հետ չվերադարձար:

Նորից երգեց Արագորնը.

-Հյուսիսային քամին թակում է դարպասներն արքայական,

Ձայնն է որոտում նրա, աղմկոտ ջրվեժի նման.

՛՛ Վճիտ ջրերի քամի, խնդրում եմ քեզ, պատասխա՛ն տուր,

Ու՞ր է Բորոմիրն անվախ, շատ ժամանակ է անցել սպասում ենք գլխիկոր՛՛:

՛՛Եղջերափողը որոտաց անտառում, պատասխանեց Թոլ Բրանդիրը,

Շատերն ընկան այն մարտում, վերջում ընկավ Բորոմիրը,

Վահանը նրա երկուկես եղավ, և կոտրվեց թուրը,

Չկախեց այդպես էլ նա գլուխն ու հզոր ուսերը,

Նավակում նրան դրեցին, համբուրեցին ճակատը,

Եվ ոսկեգույն անդունդը ընդունեց նրա աճյունը՛՛:

Աշտարակն այլևս անդունդից այլ կողմ աչքերը չի դարձնի,

Քանի դեռ աշխարհը չի վերացել ու վառվել լուսապսակը ոսկի:

Հուղարկավորության երգն ավարտվեց: Բարեկամները, ամբողջ ուժով թիավարելով, վերադարձան Պարտ Գալեն:

- Դուք թողեցիք ինձ արևելյան քամին,- ասաց Ջիմլին,- բայց ես նրա մասին չեմ երգի:

-Ճիշտ կանես,- պատասխանեց Արագորնը,- երբ Մինաս Թիրիթում փչում է արևելյան քամին, նրան մի կերպ տանում են, բայց հարցեր չեն տալիս: Լա՛վ, վերջ այդ մասին, Բորոմիրը գնաց իր ճանապարհով, մենք էլ շտապենք կատարելու մեր ճանապարհի ընտրությունը:

Նավակի քիթը դեռ չէր հասցրել դիպչել ափին, բայց Արագորնը դուրս ցատկեց նավակից և արագորեն սկսեց հետախուզել տարածքը, անըդհատ կռանալով ու ուշադիր զննելով:

-Օրքերը այստեղ չեն եղել,- ասաց նա,- մնացածի մասին հաստատ ոչինչ չեմ կարող ասել: Մեր հետքերը շատ են խառնվել, բայց ես չեմ կարող հաստատ ասել որ Ֆրոդոյի անհետանալուց հետո այստեղ հոբիթներ չեն եղել:

Նա վերադարձավ ափի մոտ և սկսեց ուսունասիրել խոնավ գետինը:

-Այստեղ բավականին լավ պահպանված հետքեր կան,- նկատեց նա,- հոբիթներից մեկը երևացել է այստեղ, նա մտել է ջուրը հետո նորից վերադարձել ափ: Բայց երբ է դա կատարվել՝ չեմ կարող ասել:

-Եվ ինչպե՞ս ես պատրաստվում լուծել այդ հանելուկը,- հարցրեց Ջիմլին:

Արագորնը միանգամից չպատասխանեց: Նա վերադարձավ ճամբար և սկսեց տնտղել ուղեբեռները:

-Այստեղ երկու ուսապարկ է պակասում, այդ թվում ամենամեծն ու ծանրը,- վերջապես ասաց նա,- իսկ ամենածանրը կրում էր Սեմը: Ահա և ձեզ հանելուկի պատասխանը՝ Ֆրոդոն նստել է նավակը և հեռացել իր ծառայի հետ: Երևում է՝ նա վերադարձել է այստեղ մեր բացակայության ժամանակ: Սեմին ես վերջին անգամ տեսել եմ վերև տանող կածանի մոտ, ես կանչեցի նրան ինձ հետ, բայց երևում է նա չի լսել, հասկացել է՝ ինչ կա Ֆրոդոյի մտքին ու վազքով հետ է վերադարձել: Սեմից այդքան հեշտ չե՛ս ազատվի:

-Բայց ինչո՞ւ է նա ուզեցել ազատվել մեզանից, ինչո՞ւ մեզ չի զգուշացրել,- շփոթված հարցրեց Ջիմլին,- տարօրինակ արարք է:

- Տարօրինակ, բայց խիզախ,- առարկեց Արագորնը,- Սեմը ճիշտ էր... Ֆրոդոն չէր ուզում առաջնորդել ընկերներին դեպի մահ՝ Մորդոր, չնայած հասկանում էր, որ ինքը պետք է գնա: Այն ժամանակ, երբ նա մենակ թափառում էր սարի վրա, ինչ-որ անսպասելի բան է տեղի ունեցել, որն էլ օգնել է նրան հաղթել վախը և որոշում ընդունել:

- Գուցե նա հանդիպել է օրքերին ու փախե՞լ է,- ենթադրեց Լեգոլասը:

-Այո՛, փախել է,- պատասխանեց Արագորնը,- բայց դժվար թե օրքերից:

Արագորնը չկիսեց ընկերների հետ իր վերջին մտքերը: Բորոմիրի խոստովանությունը նա երկար ժամանակ գաղտնիք էր պահում:

-Երևում է՝ ամեն ինչ արդեն պարզ է,- ասաց Լեգոլասը, Ֆրոդոն այլևս այս ափին չէ: Նավակը կարող էր վերցնել միայն նա, իսկ Սեմը գնացել է նրա հետ: Այլապես ինչպե՞ս բացատրել ուղեբեռների անհետացումը:

-Ուրեմն մնում է երկուսից մեկը,- ամփոփեց Ջիմլին,- կա՛մ մենք նստում ենք վերջին նավակը և փորձում ենք հասնել Ֆրոդոյին, կա՛մ էլ գնում ենք օրքերի հետքերով: Երկու դեպքում էլ հույսը շատ քիչ է, թանկարժեք ժամանակը արդեն բաց է թողնված:

-Թողեք մտածեմ,- ասաց Արագորնը,- և թող իմ ընտրությունը ճիշտ լինի ու վերջ դնի ձախորդություններին, որոնք այսօր հետապնդում են մեզ:

Կարճ ժամանակ լուռ կանգնելուց հետո նա վերջապես որոշեց. ՛՛Ես ուղևորվում եմ օրքերին հետապնդելու: Եթե ամեն ինչ այսպես չդասավորվեր, ես կուղեկցեի Ֆրոդոյին և կմնայի նրա հետ մինչև վերջ, բայց եթե ես հիմա նետվեմ նրան փնտրելու՝ չիմանալով որտեղ, Փինին և Մերիին սպասվում են ծանր տառապանքներ ու մահ: Սիրտս հուշում է ինձ, որ պահապանի ճակատագիրն այլև իմ ձեռքին չէ: Ջոկատն արդեն խաղացել է իր դերը, և մեզ հարգի չի լինի, եթե թողնենք մեր բարեկամներին դժբախտության մեջ՝ քանի դեռ մեր մեջ ուժ կա պայքարելու: Առա՛ջ, ավելորդ ոչինչ մի՛ վերցրեք, մենք պետք է հետապնդենք նրանց օր ու գիշեր, մինչև որ չհասնենք՛՛:

Նրանք դուրս հանեցին ջրից վերջին նավակը և տարան անտառ, ավելորդ իրերը պահեցին նավակի հատակին ու հավերժ լքեցին Պարտ Գալենը: Երբ նրանք վերադարձան բացատ, որտեղ ընկել էր Բորոմիրը, արդեն երեկո էր: Արագորնը արագ գտավ օրքերի հետքը, մեծ վարպետություն չպահանջվեց:

-Միայն օրքերն են այսպես կոխկրտում խոտերը, փնթփնթաց Լեգոլասը,- կարելի է մտածել, թե նրանց դուր է գալիս ջարդել այն ամենը, ինչ աճում է ու ձգվում դեպի արևը:

-Բայց դա չի խանգարում, որ նրանք արագ քայլեն,- նկատեց Արագորնը,- ի դեպ նրանք երբեք չեն հոգնում: Իսկ մենք, երևում է, շուտով դուրս կգանք չոր ու քարքարոտ տեղանք, և ինձ հարկավոր է շատ ուշադիր լինել, որպեսզի հետքը չկորցնենք:

-Դե ինչ, առա՛ջ,- բացականչեց Ջիմլին,- թզուկները նույնպես գերազանց քայլորդներ են ու ոչ մի բանում չեն զիջում օրքերին: Բայց հետապնդումը երկար է լինելու, մենք թույլ տվեցինք նրանց շատ հեռու գնալ:

-Դա այդպես է,- հաստատեց Արագորնը,- այսօր մեզ բոլորիս չէր խանգարի թզուկի տոկունություն ունենալ, բայց առա՛ջ, կա հույս, թե ոչ՝ մենք չենք նահանջի, ու վայ մեզ, եթե չհասնենք նրանց: Այս հետապնդումը դեռ իր տեղն է գրավելու էլֆերի, մարդկանց ու թզուկների լեգենդներում: Առա՛ջ, երեք որսորդներ:

Նա առաջ սուրաց ինչպես հովազը: Կասկածները մի կողմ դնելով՝ նա առաջնորդում էր իր փոքրիկ ջոկատը առաջ ու առաջ: Անտառն ու լիճը մնացին ետևում: Կարմիր մայրամուտով ողողված հորիզոնում կամաց կամաց սկսեցին երևալ լեռների ուրվագծերը, և դեպի գետը ձգվեցին նրանց լանջերը: Մթնում էր: Երեք մոխրագույն ստվերները անհետացան քարերի ետևում:

Գլուխ երկրորդ. Ռոհանի հեծյալները

Մոտենում էր գիշերը: Ետևում խտանում էր իրիկնային մշուշի շղարշը՝ պարուրելով ծառերի բներն ու Անդուինի ափերը: Բայց երկինքը մաքուր էր ու անամպ. կամաց, իրար հետևից սկսում էին առկայծել աստղերը: Արևմուտքում հանգիստ լողում էր լուսինը:

Երեք որսորդները մտան ժայռերի ստորոտը, որտեղ ստիպված էին դանդաղեցնել ընթացքը. հետքը գտնելը բարդանում էր: Էմին Մուիլի լեռնաշղթան իր երկու անհամաչափ գագաթներով ձգվում էր հյուսիսից դեպի հարավ:Լեռնշղթայի արևմտյան լանջերը ուղղաձիգ էին, քարքարոտ ու դժվար անցանելի, ի տարբերություն արևելյան լանջերի: Երեք հետապնդողները ամբողջ գիշեր մագլցում էին լեռան քարքարոտ լանջերով, ճանապարհը տանում էր նրանց դեպի վեր՝ լեռնանցքը, իսկ այնտեղից դեպի վար՝ գագաթների միջև ընկած ոլոր-մոլոր խորունկ հովիտը, որտեղ լուսաբացին մոտ ճանապարհորդները կարճ ժամանակով կանգ առան: Լուսինն անհետացել էր բայց երկնքում դեռ փայլփլում էին աստղերը: Նոր օրվա առաջին ճառագայթները դեռ հովիտ չէին թափանցում, խանգարում էին բարձրադիր լեռները: Արագորնը հայտնվել էր փակուղում: Օրքերի հետքերը իջնելով թեք լանջից անհետանում էին հովտում:

-Ինչ ես կարծում որ կողմ են դարձել,- հարցրեց Լեգոլասը, դեպի հյուսի՞ս, որպեսզի կարճ ճանապարհով հասնեն Իզենգարդ կամ Ֆանգորն, թե հարավ, դեպի Էնտվեյի անցումը:

-Ինչ ել որ մտածած լինեն դեպի գետը հաստատ չեն գնա,- պատասխանեց Արագորնը,- ես կարծում եմ մեր թշնամիները ռիսկի չեն դիմի երկար զբոսնելու Ռոհանի տափաստաններում և կընտրեն ամենակարճ ճանապարհը, եթե իհարկե Սարումանի իշխանությունը Ռոհանի վրա դեռ չի տարածվել: Գնում ենք դեպի հյուսի՛ս:

Հովտի քարե գոգը իջնելով ներքև միանում էր քարքարոտ բլրին, հատակին՝ քարերի արանքում տրտնջալով վազում էր առվակը: Ձախ կողմում խոժոռվել էին մռայլ ժայռերը, աջ կողմում լեռան մոխրագույն լանջերը: Ճանապարհորդները ևս մեկ ու կես վերստ քայլեցին դեպի հյուսիս: Արագորնը անընդհատ կռանալով ուշադիր զննում էր տարածքը: Լեգոլասը քայլում էր մի քիչ առաջ ընկած: Հանկարծ նա կանգ առավ ու ճչաց: Արագորնն ու թզուկը նետվեցին դեպի էլֆը:

-Մենք արդեն հասել ենք նրանց մի մասին,- շրջվելով դեպի ընկերները ասաց Լեգոլասը,- տեսե՛ք:

Ուշադիր նայելով Արագորնն ու Ջիմլին հասկացան որ կիսախավարում սևին տվող բլուրը իրականում թե բլուր է, այլ իրար գլխի թափթփած հինգ օրքերի մարմիններ:Դիակները դաժանորեն խոշտանգված էին, իսկ նրանցից երկուսը՝ նույնիսկ գլխատված: Շրջակա հողը ներծծվել էր օրքերի մուգ արյունով:

-Եվս մեկ հանելուկ,- մթագնեց Ջիմլին,- դե արի ու հասկացիր թե այստեղ ինչ է կատարվել: մթության մեջ ոչինչ չես զանազանի, բայց հո չե՞նք սպասելու մինչև լուսաբաց:

-Ինչ ել որ եղած լինի մեզ համար սա հույսի նշան է,- ասաց Լեգոլասը,- օրքերի թշնամիները ամենայն հավանականությամբ մեր դաշնակիցներն են: Այս լեռներում բանկիչնե՞ր կան:

-Ոչ չկան,- պատասխանեց Արագորնը,- Ռոհանցիները այս կողմերում հազվադեպ են երևում, իսկ Մինաս Թիրիթը հեռու է: Եթե միայն ինչ որ մեկը չի որոշել այստեղ որսի գալ... Բայց ի՞նչ որսաս այստեղ... Ոչ, կարծում եմ որսորդների ձեռքի գործը չէ:

-Այդ դեպքում ինչպե՞ս կբացատրես այս ամենը,- հարցրեց Ջիմլին:

-Իրենց թշնամիներին հենց իրենք են հետները բերել,- ասաց Արագորնը,- բոլոր սպանված օրքերը հյուսիսից են՝ հեռվից: Սպանվածների մեջ այն անծանոթ զինանշանով աժդահա օրքերից չկան: Երևում է նրանց մեջ կռիվ է եղել: Այս զզվելի արարածների համար կռիվները սովորական գործ են: Իսկ վեճը կարող է սկսած լինել ինչից ուզես, օրինակ ճանապարհի ընտրությունից:

-Կամ էլ գերիների պատճառով են վիճել,- ավելացրեց Ջիմլին,- հուսով եմ հոբիթները այս պատմությունից անվնաս են դուրս եկել:

Արագորնը ուշադիր զննեց տարածքը բայց ոչ մի նոր հետք չհայտնաբերեց: Հետապնդումը շարունակվում էր: Արևելքում երկինքը կամաց սկսում էր գունատվել, աստղերը մեկը մյուսի հետևից հանգչում էին, սկսվում էր մոխրագույն լուսաբացը: Անցնելով ևս մի քիչ ճանապարհ, ճանապարհորդները կանգ առան ձորակի մոտ, որի հատակին քարերի միջով իր ոլորապտույտ հունն էր փորել փոքրիկ առվակը: Այն շրջապատված էր թփուտներով, ափերը ծածկված էին կանաչով:

-Վերջապես,- գոչեց Արագորնը,- ահա նրանք, հետքերը՝ որոնք մենք փնտրում ենք: նրանք գնում են դեպի վեր առվի երկայնքով, ճիշտ ուղղությամբ ենք գնում, հարաբերությունները պարզելուց հետո օրքերը շարժվել են դեպի այս կողմ:

Նրանք թեքվեցին դեպի աջ ու շտապեցին առվի երկայնքով դեպի վեր՝ թռչկոտելով քարերի վրայով այնպիսի թեթևությամբ, ասես անքուն գիշերը իրենք չեին անցկացրել: Վերջապես ձորակը դուրս բերեց նրանց բլրի գլուխը: Առավոտյան սառնաշունչ քամին խառնշտում էր ճամփորդների վարսերը ու ծածանում թիկնոցների ծայրերը: Բարեկամները դարձան դեպի ետ: հեռվում՝ գետի այն կողմում բլուրները արդեն լուսավորվել էին լուսաաբացի առաջին ճառագայթներով, լեռների ետևից երևում էր արեգակի կարմիր գլուխը: Առջևում՝ արևմտյան կողմում փռված էր առավոտյան մշուշի մեջ քնած տափաստանը, բայց զարթոնքի պատրաստ հողը աչքի առաջ նոր գույներ էր ստանում:Հեռու հեռվում, մի երեսուն լիգ (կամ գուցե ավել) այն կողմ արևի վարդաույն ճառագայթների ներքո փայլատակաում էին Գոնդորի ձյունապատ լեռների սրածայր գագաթները:

-Օ Գոնդոր, Գոնդո՜ր,- բացականչեց Արագորնը,- երբևէ կտեսնե՞մ քեզ ավելի երջանիկ մի օր, ախ եթե ես կարողանաի թեքվել հարավ, դեպի քո փայլփլուն գետերը... բայց հիմա ինձ ճանապարհը այլ կողմ է տանում... Օ Գոնդոր, Գոնդո՜ր:

Դու լայնարձակ ես, լեռներից մինչև ծով,

Օրհնված են հողերդ լեռներից մինչև ծով,

Սպիտակ ծառը լույսով է ողողվել,

Թագավորների շեմքն է լույսով ողողվել,

Դու ուժն ես աշտարակների, ամրոց ես ու գահ,

Որը ոսկուց ել է պայծառ:

Թագադրված միթրիլե թևերով (խոսքը գնում է միթրիլե թևերով Գոնդորյան թագի մասին)

Դու նայում ես արևմուռքին,

Ասա՛, կծաղկի՞ դեռ սպիտակ ծառը

Կլսե՞նք արևմուտքից այդ բարի լուրը:

-Իսկ հիմա գնանք,- ասաց նա շրջվելով դեպի արևմուտք:

Ճանապարհը լեռան լանջով իջնում էր ներքև: Մի տասներկու սաժեն ներքև սկսվում էր լայն, հողմահար քիվը, որը կտրուկ վերջանում էր քարափով: Դա այսպես կոչված արևելյան Ռոհանյան պատն էր: Էմին Մուիլի բարձրավանդակը մնաց ետևում, առջևում՝ ինչքան որ աչքը կտրում էր, տարածվել էին Ռոհանի լայնարձակ հարթավայրերը: (Ռոհանը դա նույն Մուստանգրիմն է, որի մասին պատմվում էր առաջին գրքում):

-Նայե՛ք,- Լեգոլասը ձեռքը մեկնեց դեպի գունատ երկինքը,- նորից այն արծիվը, միայն թե այս անգամ շատ բարձր է ճախրում, երևում է ետ է վերադառնում, շատ է արագ թռչում: Տեսնո՞ւմ եք:

-Ոչ իմ բարի Լեգոլաս, նույնիսկ իմ աչքերը նրան չեն տեսնում,- պատասխանեց Արագորնը,- երևի նա իսկապես շատ բարձր է ու հեռու: Եթե դա այն նույն թռչունն է կուզենաի իմանալ ինչ հանձնարարությամբ է ուղարկված: Բայց նայիր հարթավայրում նույնպես ինչ որ բան է շարժվում, և բավականին մոտիկ է, կարծում եմ այն ուղղակիորեն մեզ հետ է կապված:

-Այո այդպես է,- հաստատեց Լեգոլասը,- դա մեծ հետյոտն ջոկատ է, բայց ինչ ջոկատ է չեմ կարող ասել: Շատ հեռու է, կլինի մի տասներկու լիգ, չնայած այստեղ հարթավայր է և ես կարող եմ սխալվել:

-Ինձ թվում է այլևս ստիպված չենք լինի հետքը փնտրել,- առույգացավ Ջիմլին,- եկեք արագ գտնենք ամենակարճ վայրեջքի ճանապարհը:

-Օրքերը արդեն գտե՛լ են,- գոչեց Արագորնը:

Ջոկատը շարունակեց հետապնդումը, բայց արդեն լուսաբացի շողերի ներքո: Ամեն ինչ խոսում էր այն մասին, որ օրքերը շտապում էին ինչքան ուժ ունեին: անընդհատ հանդիպում էին շպրտված և լքված իրեր, ուտելիքի պարկ, բզկտված սև թիկնոց, ծանր հնամաշ երկարաճիտք կոշիկներ: Հետքը տանում էր ճանապարհորդներին քարափի երկայնքով դեպի ձախ: Վերջապես աջ կողմում երևաց աղմկոտ առվի օգնությամբ ժայռերի մեջ փորված խորը իջվածք: ափի երկայնքով ձգվում եր կոպիտ ու հինավուրձ արահետը, որը կարծես անհարթ ու խարխլված աստիճաններ լիներ:Վերջին աստիճանը հաղթահարելով հետապնդողները ի զարմանս իրենց մինչև ծնկները թաղվեցին խոտի մեջ: Էմին Մուիլի ստորոտոտին ծփում էր թարմ, կանաչ ծովը: Առուն անհետանում էր խիտ մացառուտներում, լսվում էր թե նա ինչպես է խուլ խշխշում, սկսելով իր ճանապարհը դեպի Էնտվեյ գետի հարթավայը:

Ճանապարհորդներին թվաց թե ձմեռը մնացել է հետևում: Օդը այստեղ թարմ էր ու տաք, այն իր հետ բերում էր խոտի թույլ բուրմունքը, ասես գարունը արդեն արթնացել էր հարթավայրում ու կենարար ուժով լցրել խոտերի արմատները... Լեգոլասը ամբողջ կրծքով խորը շունչ քաշեց: Նա նման էր ճանապարհորդի, որը երկար ժամանակ անապատում դեգերելուց հետո հայտնվել էր ջրի ափին:

-Ա՜խ, այս կանաչ մարգագետինների բուրմունքը,- հիացավ նա,- շնչում ու մոռանում ես որ ամբողջ գիշեր չես քնել: Առա՛ջ:

-Մենք ավելի ավելի թեթև ենք բեռնված քան երկաթյա զրահներով զինված օրքերը,- ասաց Արագորնը,- կարծում եմ կկարողանանք կրճատել մեր մեր ու նրանց միջև ընկած տարածությունը:

Եվ Ճանապարհորդները իրար հետևից իծաշարուկով սլացան առաջ: Նրանց աչքերում բոցկլտում էր կրակը: Օրքերը մարգագետնում իրենց ետևից լայն կոխկրտված շերտ էին թողել որը տանում էր դեպի արևմուտք և համարյա ամենուր, որտեղ դիպել էր նրանց ոտքը, Ռոհանի խոտերը թոշնել ու սևացել էին: Հանկարծ Արագորնը ճչաց.

-Կանգնե՛ք, մի՛ եկեք իմ ետևից,- ու թեքվեց դեպի ձախ, երկու փոկրիկ, ոտաբոբիկ ոտքերի հետքը տանում էր գլխավոր արահետից դուրս: Մի փոքր այն կողմ հետքը ընդհատվում էր մեկ այլ՝ կոպիտ հետքով, և կորչում տրորաված խոտերում: Արագորնը կռացավ, ինչ որ բան վերցրեց գետնից ու վազելով վերադարձավ ընկերների մոտ:

-Ես ճիշտ էի,- հայտարարեց նա,- հոբիթի հետք է: Ամենայն հավանականությամբ Փինի հետքն է, նա ավելի ցածրահասակ է քան Մերին: Տեսե՛ք:

Նա ձեռքը պարզեց դեպի ընկերները, ափի մեջ արևի տակ փայլփլում էր ուռենու տերև, ասես նոր ծաղկած լիներ: Տարօրինակ էր տեսնել տերևը այնտեղ որտեղ ընդանրապես ծառ չկար:

-Ախր սա էլֆական թիկնոցի ամրակալն է,-միաժամանակ բացականչեղին Լեգոլասն ու Ջիմլին:

-Լորիենյան տերևները հենց այնպես այստեղ այնտեղ չեն ընկնում,- ասաց Արագորնը,- ամրակալը հատուկ են այստեղ թողել մեզ նշան տալու նպատակով:Կարծում եմ Փինը հենց այդ պատճառով էլ դուրս է վազել ճանապարհից, իսկ օրքը նրան բռնել է:

-Նշանակում է նա ո՛ղջ է, գլուխը տեղում է, ոտքերն ու ձեռքերը նույնպես,- հրճվանքով բացականչեց Ջիմլին,- լավ լուրեր են, իզուր չենք նախաձեռնել այս հետապնդումը:

-Հույս ունենանք նա թանկ չի հատուցել իր համարձակության համար,- գլուխն օրօրեց Լեգոլասը,- վազե՛նք, սիրտս այրվում է երբ մտածում եմ որ մեր զվարթ փոքրիկներին քշում են ինչպես գառներին սպանդի...

Արեգակը հատել էր զենիթը և դանդաղ թեքվում էր արևմուտք: Հարավից՝ ծովից, քամին թեթև ամպեր էր բերում: Շուտով արևը հատեց հորիզոնը: Ճանապարհորդների հետևից դեպի արևելք ձգվեցին երկար ստվերները: Բայց բարեկամները կանգ չառան: Բորոմիրի մահից մեկ ու կես օր էր արդեն անցել, բայց օրքերը դեռ շատ հեռու էին: Հարթավայրը թվում էր ամայի: Երբ սկսեց մթնել Արագորնը կանգ առավ: Նրանք այդ օրը ընդամենը երկու անգամ էին հանգստացել այն էլ շատ քիչ ժամանակով: Լեռը, որտեղ նրանք դիմավորեցին լուսաբացը մնացել էր հեռվում, մոտ տասներկու լիգ:

-Մենք պետք է ընտրենք,- ասաց Արագորնը,- մնանք այստեղ գիշերենք թե վազենք այնքան մինչև ուժասպառ լինենք:

-Եթե թշնամիները գիշերը կանգ չառնեն նրանք շատ հեռու կգնան,- պատասխանեց Լեգոլասը:

-Չեմ հասկանում օրքերը չե՞ հանգստանում,- զարմացավ Ջիմլին:

-Օրքերը հազվադեպ են լույսով դուրս գալիս բաց հարթավայր, վախենում են,- առարկեց Լեգոլասը,- իսկ սրանք չվախեցան ու ամբողջ օրը սլանում էին: Առավել ևս գիշերը նրանք կանգ չեն առնի:

-Բայց մթության մոջ մենք կկորցնենք ճանապարհը,- նկատեց Ջիմլին:

-Մինչև հիմա հետքը ոչ աջ է թեքվել ոչ ձախ, ինչքան որ տեսնում են իմ աչքերը,- ասաց Լեգոլասը,- արահետը չի փոխում իր ուղին:

-Կարող է կորցնենք ճանապարհը կարող է ոչ,- միջամտեց Արագորնը,- բայց եթե հանկարծ կորցնենք ստիպված ենք լինելու հետ վերադառնալ, իսկ դրա համար ահագին ժամանակ կպահանջվի:

-Եվ հետո,- ավելացռեց Ջիմլին,-մեկել տեսար նրանք բաժանվեցին ու մենք սխալ հետքով գնացինք: Իսկ եթե գերիներին քարշ տան դեպի գե՞տը, կամ թեքվեն դեպի արևելք, Մորդոր... Մենք կկորցնենք հետքը ու այլևս չենք իմանա թե ինչ կատարվեց նրանց հետ:

- Դու իրավացի ես,- ասաց Արագորնը,- եթե ես հետքերից ճիշտ եմ դատում սպիտակ ձեռքի գերբով օրքերը հաղթել եմ վեճում ու հիմա չարագործները ամբողջ ուժով սլանում են Իզենգարդ: Ամեն ինչ այդ մասին է խոսում:

-Պետք չի օրքերի որոշումներին վստահել,- առարկեց Ջիմլին,- և հետո հոբիթները կարող են փախչել: Համ էլ կարող է նորից ինչ որ նշան թողնեն, գիշերով չենք գտնի:

-Փինի գործած հնարքից հետո օրքերը հաստատ կրկնակի ուշադրոըթյամբ են նրանց հսկում, իսկ խեղճերը հիմա հոգնածությունից հազիվ են ոտքերները քարշ տալիս,- չէր համաձայնվում Լեգոլասը,- եթե մենք հոբիթներին չփրկենք, նրանք երկար չեն վազի: Բայց թե ինչպես ենք նրանց փրկելու գուշակելը դժվար է: Հիմա գլխավորը օրքերին հասնելն է:

-Ես սովոր եմ հեռավոր ճանապարհորդությունների ու ամրակազմ թզուկ եմ համարվում, բայց նույնիսկ ես չեմ կարող առանց հանգստանալու վազել մինչև Իզենգարդ,- հառաչեց Ջիմլին,- իմ սիրտն էլ է այրվում ու եթե դա հնարավոր լիներ ես կհետապնդեի նրանց ամբողջ գիշեր: Բայց ես պետք է հանգստանամ, այլապես ինձանից քիչ օգուտ կլինի: Իսկ ե՞րբ հանգստանալ եթե ոչ գիշերը, երբ հետքերը վատ են երևում:

-Ես զգուշացնում էի որ ընտրությունը դժվար է լինելու,- հիշեցրեց Արագորնը,- և այսպես ի՞նչ ենք որոշում:

-Վերջին խոսքը քոնն է,- ասաց Ջիմլին,- Դու հմուտ հետքագետ ես, որոշիր և մենք կհնազանդվենք:

-Սիրտս առաջ է թռչում,- ասաց Լեգոլասը, բայց մենք պետք է միասին լինենք, ես կհաշտվեմ Արագորնի որոշման հետ:

-Իզուր ընտրությունը ինձ վրա թողեցիք,- հառաչեց Արագորնը, վերջին երկու օրը ես անընդհատ սխալներ եմ գործում:

Նա լռեց՝ նայելով թանձրացող խավարին:

-Ոչ, գիշերով չարժե շարունակել,- վերջապես ասաց նա,- երկու չարիքից ամենավատը հետքը կորցնելն է: Եթե լուսինը պայծառ լուսավորեր ընտրությունը այլ կլիներ, բայց ցավոք լույսը շատ աղոտ է:

-Որովհետև երկինքն անպամած է,- փնթփնթքց Ջիմլին,-այ եթե Լորիենի տիրուհին մեզ էլ նվիրեր Ֆրոդոյի լուսարձակող անոթից...

-Տիրուհու նվերը Ֆրոդոյին ավելի է պետք,- ասաց Արագորնը,- միջերկրի ճակատագիրը հիմա որոշվում է այնտեղ որտեղ գտնվում է մատանու պահապանը: Այն գործողություններից, որ պետք է կատարվեն մեր դարաշրջանում, մեզ հանձնարարված է միայն մի փոքր մասը: Չի բացառվում որ հենց ամենասկզբից մենք անտեղի ենք հետապնդում օրքերին, և իմ խոսքից ոչինչ չի կախված: Համենայն դեպս ընտրությունը կատարված է և ժամանակը շատ քիչ է, թող ամեն մեկը օգտագործի առավելագույնս:

Արաորնը պառկեց գետնին ու միանգամից քնեց: այն ժամանակվանից ի վեր երբ նա առաջնորդեց պահապաններին Թոլ Բրանդիրի անտառները, մինչև հիմա աչք չէր փակել: Բայց լույսը դեռ չէր բացվել նա արդեն ոտքի վրա էր: Ջիմլին դեռ չէր արթնացել, Լեգոլասը մտահոգ կանգնած նայում էր հյուսիս:

-Նրանք շատ են հեռացել,- շրջվելով դեպի Արագորնը տխուր ասց նա,- սիրտս ասում է ինձ որ ամբողջ գիշեր առանց հանգստանալու քայլել են:

-Միևնույնն է մենք կգնանք նրանց հետքերով ինչքան որ ուժներս հերիքի,- պատասխանեց Արագորնը ու կռանալով թափահարեց թզուկի ուսը,- արթնացիր Ջիմլի շարժվելու ժամանակն է:

-Բայց դեռ մութ է,- թզուկը նստեց տրորելով աչքերը,- մինչև չլուսաանա նույնիսկ Լեգոլասը նրանց չի տեսնի թեկուզ սարի գլուխը բարձրանա:

-Վախենամ ես նրանց էլ ոչ մի տեղից չեմ տեսնի,- հոգոց հանեց Լեգոլասը,- ոչ սարի գլխից, ոչ այստեղից, ոչ լուսնի լույսի ներքո և ոչ ել արևի:

-Երբ դավաճանում է տեսողությունը կարող է օգնել լսողությունը, առարկեց Արագորնը, հողը տնքում է նրանց կոշիկների հարվածներից:

Նա պառկեց խոտերին ու ականջը դրեց գետնին, երկար ժամանակ չէր շարժվում: Ջիմլին սկսեց կասկածել. -Հո չի՞ քնել հետքագետը, կամ միգուցե ու՞շքն է գնացել: Այդ ընթաղքում երկինքը սկսեց լուսավորվել և հարթավայրի վրա տարածվեց մոխրագույն կիսախավարը:

-Ձայները շատ խուլ են ու խառնիխուռն,- Արագորնը վեր կացավ,- մի բան հաստատ է, առաջիկա մի քանի վերստում ճանապարհը դատարկ է: Մեր թշնամիների ոտքերի ձայնը ցածր է ու հազիվ է լսվում, նրանք շատ հեռու են: Փախարենը քանի գնում ավելի հստակ է լսվում սմբակների ձայնը:Ինձ թվում է ես դեռ երազում էի դրանք լսում: Ինչ որ ձիեր էին, դեպի արևմուտք էին սլանում, բայց հիմա կարծես թե փոխել են ուղղությունը դեպի հյուսիս ու սրնթաց հեռանում են մեզնից: Կուզենաի իմանալ ինչ է կատարվում այս հողերում:

-Շարժվեցի՛նք,- գոչեց Լեգոլասը:

Եվ այսպես սկսվեց հետապնդման երրորդ օրը: Քայլում ու քայլում էին նրանք առանց հանգստանալու, ու ոչինչ չէր կարող մարել նրանց սրտերում վառվող կրակը: Հազվադեպ էին մի երկու բառ փոխանակում: Առջևում անծայրածիր կանաչ հարթավայր էր: Ճանապարհորդների էլֆական թիկնոցները լուծվելով կանաչա-մոխրագույն խոտերին թաքցնում էին նրանց նույնիսկ ամենասուր աչքերից, երևի միայն էլֆը կզանազաներ երեք բարեկամներին խոտերից, և այն էլ մոտիկից: Քանի ու քանի անգամ արդեն, իրենց սրտի խորքում ճանապարհորդները շնորհակալություն էին հայտնում Լորիենի տիրուհուն այդ թիկնոցների ու լեմբասի համար, որը ուտում էին առանց կանգ առնելու, քայլելու ընթացքում, ամեն անգամ զգալով նրա թարմացնող ու կենարար ուժը: Թշնամու հետքը ուղիղ գծով, առանց ոլորանների տանում էր դեպի հյուսիս արևմուտք: Երեկոյան մոտ հարթավայրը վերջացավ ու ճանապարհը սկսեց բարձրանալ անհյուրընկալ ու ծառազուրկ սարի լանջը: Այստեղ օրքերի հետքը թեքվում էր դեպի հյուսիս ու ժամանակ առ ժամանակ գրեթե կորչում, հողը այստեղ քանի գնում պնդանում էր, իսկ բուսականություն համարյա չկար: Հեռվում, ձախ կողմում կանաչ գորգի վրա արծաթի պես փայլում էր Էնտվեյի ոլորանը: Տարածքը ամայի էր ու անշունչ, բնակության հետք անգամ չկար: Արագորնը զարմանում էր որ մինչև հիմա ոչ մի կենդանի շնչի չեն հանդիպել, ոչ մարդու, ոչ էլ գազանի, չնայած որ ռոհանցիների բնակավայրերը գտնվում էին ավելի հարավ՝ Էրեդ Նիմրիսի անտառապատ ստորոտում, սպիտակ լեռների՝ որոնք թաքնված էին մշուշում ու այստեղից չէին երևում: Բայց առաջներում ռոհանցիները իրենց ձիերին այս կողմերում էին արածեցնում, հարթավայրում վրաններ էին խփում ու նույնիսկ ձմեռում, բայց հիմա այս հողերը դատարկ էին ու ամայի:

Մութն ընկնելուն պես ճանապարհորդները կան առան: Եվս տասներկու լիգ ճանապարհ մնաց ետևում: Էմին Մուիլի լանջերը մնացել էին հեռվում ու կորել մշուշի մեջ, որը ծածկել էր հորիզոնը:Նորալուսինը հազիվ էր երևում մշուշոտ երկնքում ու համարյա չէր լուսավորում, իսկ աստղերը չէին երևում:

-Ինչքան գնում է ավելի եմ փոշմանում կորցրած ժամանակի համար,- հուսահատ ձայնով ասաց Լեգոլասը,- օրքերը մեզանից ահագին առաջ են անցել,- այնպես են սլանում չարագործները ասես Սաուրոնն ինքն է նրանց քշում:

-Նշանակում է վերջ մեր այսքան թափած ջանքերին ու փայփայած հույսին,- ատամները կրճտացրեց Ջիմլին:

-Հույսին հնարավոր է և վերջ, բայց ջանքերը իզուր չեն,- արձագանքեց Արագորնը,- հետ հաստատ նորից չենք դառնա, առջևում դեռ երկար ճանապարհ կա: Բայց ինչպես եմ ես հոգնել... Նա շրջվեց դեպի ետ՝ որտեղ թանձրանում էր խավարը, և ավելացրեց. -Այստեղ ինչ որ տարօրինակ բան է կատարվում: Մի տեսակ չեմ հավատում այս չափից ավելի լռությանը: Լուսինը համարյա չի լուսավորում, աստղեր չկան: Բա հոգնածությունը, վաղուցվանից այսպես չէի ուժասպառվել, հետքագետին վայել չէ ճանապարհի կեսին այսպես հոգնել: Ինչ որ մեկն օգննում է մեր թշնամիներին ուժ տալով նրանց, իսկ մեր առջև ինչ որ անտասանելի արգելքներ հյուսում: Ճիշտն ասած ոտքերս այդքան չեն հոգնել ինչքան որ սիրտս է ծանրացել:

-Իսկապես այդպես է,- ասաց Լեգոլասը,- ես դա զգացել եմ դեռ այն ժամանակ երբ Էմին Մուիլի լանջերից իջանք հարթավայր: Էլֆը ձեռքը պարզեց արևմուտք՝ դեպի Ռոհանի դաշտերը.- թշնամական անտեսանելի արգելքների ակունքը մեր ետևում չէ, այլ առջևում:

-Սարումանի կախարդանքն է,- ցածրաձայն ասաց Արագորնը,- միևնույնն է նա մեզ չի կարող հետ դարձնել, բայց գիշերել ստիպված ենք: Լուսինը կրկին չի լուսավորում իսկ հետքը առաջվա պես դեպի հյուսիս է տանում: Կհանգստանանք մինչև առավոտ ու կրկին առաջ:

Լուսաբացին առաջինը կրկին Լեգոլասը վեր կացավ, եթե իհարկե նա ընդհանրապես քնել էր:

-Վե՛ր կացեք, շո՛ւտ արեք,- շտապեցնում էր նա մնացածներին,- լույսն արդեն բացվում է, արագացրե՛ք: Ֆենգորնի անտառամուտի մոտ մեզ հետաքրքիր լուրեր են սպասվում, չար թե բարի չեմ կարող ասել, բայց չպետք է ուշանանք, արթնացե՛ք:

Արագորնն ու Ջիմլին արագ ոտքի ելան և ջոկատը առանց ժամանակ կորցնելու շարժվեց առաջ: Բլուրները կամաց կամաց մոտենում էին: Կեսօրին դեռ մի ժամ կար, երբ ճանապարհորդները հասան բլուրների կանաչ ստորոտը, բարձրանալով բլուրների լանջերով կանաչի ծածկույթը գագաթի մոտ վեր էր ածվում դատարկ, քարքարոտ հողի: Ձախ կողմում, բլուրների ու գետի միջև ընկած հատվածում տարածվել էր կանաչ մարգագետինը: Բլուրներից մեկի տակ կանաչի մեջ սևին էր տալիս տրորված, ջարդրտված խոտերից մի տարածք: Օրքերն էին կանգ առել հանգստանալու: Այդտեղից հետքը նորից թեքվում էր դեպի հյուսիս ու գնում բլուրների երկայնքով: Արագորնը կանգ առավ և ուշադիր սկսեց ուսումնասիրել տրորված տարածքն ու նրա շրջապատը:

-Այստեղ օրքերը որոշել են հանգստանալ,- ասաց նա,- բայց հետքերը արդեն հնացել են, երևում է սիրտդ քեզ չէր խաբում Լեգոլաս, արդեն մոտավորապես երեք անգամ տասներկու ժամ է անցել ինչ նրանք այստեղից հեռացել են: Եթե նրանք թափը չեն կոտրել ուրեմն դեռ երեկ հասել են Ֆենգորնի անտառի սահմանին:

-Ոչ հյուսիսում և ոչ ել արեևմուտքում ոչինչ չի երևում բացի կանաչից,- բողոքեց Ջիմլին,-գուցե բարձրանանք բլուրների գլո՞ւխը, մեկ ել տեսար անտառը երևաց:

-Չի երևա,- առարկեց Արագորնը,- բլուրները դեռ մի տասներկու լիգ էլ ձգվում են դեպի հյուսիս, իսկ այնտեղից մինչև անտառի բերանը, եթե ճիշտ եմ հիշում, մի տասնըհինգ լիգ կլինի:

-Դե ուրեմն առա՛ջ,- փնթփնթաց Ջիմլին,- պարտադիր չի որ մեր ոտքերը իմանան թե ինչքան ճանապարհ կա առջևում: Չնայած եթե սրտներս ուրախ լիներ ոտքերներս էլ չէին բողոքի:

Երբ արևը արդեն մայր էր մտնում բարեկամները անցան վերջին բլուրը, ամբողջ օրը նրանք քայլել էին առանց հանգստանալու, լավ հոգնել էին: Ջիմլիի մեջքը հոգնածությունից կորացել էր: Սովորաբաբար թզուկները թե ճանապարհին, թե աշխատանքի ժամանակ ժայռի պես տոկուն են, բայց այս անվերջանալի հետապնդումը ծանր էր անդրադարձել թզուկի վրա, մեծամասամբ այն պատճառով որ հաջողության հասնելու հույսը մարել էր նրա սրտում: Արագորնը քայլում էր լուռ ու մռայլ, ժամանակ առ ժամանակ կռանալով ու ուշադիր զննելով հետքը, հույս ունենալով արահետում կրկին ինչ որ մի նշան գտնել: Միայն Լեգոլասն էր որ քայլում էր առաջվա պես թեթև, թվում էր թե նրա ոտքերը չէին դիպչում գետնին, համենայն դեպս նա հետքեր չէր թողնում: Նա սնվում էր միայն էլֆերի ճանապարհային հացով ու եթե կարելի է այդպես անվանել, քնում էր ոտքի վրա: Այդ քնի ժամանակ նրա հոգին թափառում էր էլֆերի հեռավոր ու զարմանահրաշ անուրջների արահետներում, իսկ բանականությունը մնում էր ընկերների հետ, արևի պայծառ լույսով ողողված երկրային ճանապարհին:

-Եկեք բարձրանանք այ այն կանաչ բլրի գլուխը,- առաջարկեց էլֆն ու վազեց բլրի լանջն ի վեր:

Արագորնն ու Ջիմլին հոգնած հետևեցին նրան: Մինչ նրանք կբարձրանաին, արևը վերջնականապես կորավ հորիզոնի ետևում և իրիկնային կիսախավարի վարագույրը պատեց աշխարհը: Բարեկամների աչքերի առաջ բացված տեսարանը հուսադրող չէր: Նրանք կանգնած էին մոխրագույն ու միապաղաղ հարթավայրի մեջտեղում, որը խառնվում էր իրիկնային մշուշին ու լուծվում անվերջանալի խավարում: Եվ միայն հյուսիս արևմտյան կողմում ինչ որ բան էր սևին տալիս թանձրացող խավարում, Մառախլապատ լեռներն էին սկսում, որոնց ստորոտին էլ հենց փռված էր անտառը:

-Ոչինչ չի երևում,- ասաց Ջիմլին,- ժամանակն է կանգ առնել ու գիշերելու պատրաստություն տենալ, ցրտում է բայց, զգու՞մ եք:

-Քամին հյուսիսից է փչում, ձյունապատ լեռներից,- պատասխանեց Արագորնը:

-Առավոտյան կողմ քամին ուղղությունը կփոխի ու կփչի արևելքից,- խոստացավ Լեգոլասը,-հանգստանանք եթե հոգնել եք, բայց հույսներդ մի կորցրեք: Ոչ ոք չգիտի թե մեզ առավոտյան ինչ է սպասվում: Լուսաբացը հաճախ է անսպասելի լուրեր բերում:

-Արդեն երեք լուսաբաց ենք դիմավորել ինչ սկսել ենք հետապնդումը և ի՞նչ օգուտ,- ուսերը թոթվեց Ջիմլին:

Ցրտաշունչ գիշեր էր: Արագորնն ու Ջիմլին քնել էին անհանգիստ քնով, ժամանակ առ ժամանակ արթնանալով նրանք տեսնում էին Լեգոլասին, որը մեկ անշարժ կանգնած էր նրանց կողքին, մեկ էլ անձայն քայլում էր այս ու այն կողմ ու քթի տակ էլֆերեն ինչ որ երգ երգում: Ի պատասխան նրա երգին երկնքում մեկը մյուսի հետևից բոցավառվում էին աստղերը: Այդպես ացավ գիշերը: լուսաբացը դիմավորեցին միասին, նայում էին թե ինչպես է լուսավորվում անամպ ու ջինջ երկինքը: Վերջապես ծագեց գունատ արևը, արևելյան քամին ցրեց մշուշը ու պայծառ լույսը ողողեց հարթավայրը: Արևվելքում ինչքան աչքդ կտրեր տարածվել էին Ռոհանի արոտավայրերը: Այդ արոտավայրերը նրանք էլի էին տեսել շատ հեռվից, Անդուինի ափերից: Հյուսիս արևմուտքում մթին էր տալիս Ֆենգորնի անտառը, բայց դեռ մի տասը լիգ կլիներ մինչև անտառի ծայրը: Մառախլապատ լեռները հալվում էին հորիզոնի կապույտում, իսկ մոխրագույն ամպերի մեջից վեր էր խոյանում Մեթեդրեսի՝ ամենաբարձր լեռան գագաթը: Անտառի միջից նեղ հունով ու բարձրադիր ափերով բարեկամներին ընդառաջ էր վազում արագնթաց Էնտվեյը: Օրքերի հետքը ուղիղ այնտեղ էր տանում:

Ուշադիր նայելով հարթավայրին Արագորնը հանկարծ նկատեց հեռավոր բայց արագ շարժվող մի բիծ: Նա ականջը դրեց գետնին ու սկսեց ուշադիր լսել: Լեգոլասը ձեռքի ափով աչքերը ծածկած ուշադիր նայում էր բծին, նա իր սուր էլֆական հայացքով տեսնում էր ոչ թե բիծ կամ կետ, այլ հեծիալների, շատ հեծիալների: Նրանց նիզակների ծայրերը փայլփլում էին առավոտյան պայծառ արևի տակ, ասես հեռավոր աստղեր լինեին մահկանացուների աչքին անհասանելի: Իսկ ավելի հեռվում դեպի երկինք էր բարձրանում ծխի թանձր ամպը:

Ամայի դաշտերում այնպիսի քար լռություն էր տիրում, որ Ջիմլին լսում էր խոտերի խշշոցը:

-Հեծիալնե՛ր են,- ոտքի թռչելով բղավեց Արագորնը,- հեծիալների մի մեծ ջոկատ է այս կողմ արշավում արագնթաց ձիերով:

-Ճիշտ է,- հաստատեց Լեգոլասը,- հարյուր և հինգ հոգի կլինեն, բաց գույնի մազերով, իսկ զրահները փայլում են արևի տակ: Հեծիալների առաջնորդը բարձրահասակ մարդ է:

-Սուր են էլֆերի աչքերը,- ժպտաց Արագորնը:

-Եվ ի՞նչ դժվար բան կա այստեղ,- ուսերը թոթվեց Լեգոլասը,- նրանք ընդամնեը հինգ լիգ են հեռու այստեղից:

-Հինգ լիգ են հեռու թե մեկ կարևոր չէ,- ձեռքը թափ տվեց Ջիմլին,- միևնույնն է բաց դաշտում հանդիպումից չենք խուսափի: Շարժվենք առա՞ջ թե սպասենք այստեղ:

-Սպասենք,- որոշեց Արագորնը,- ուժերս սպառվելու վրա են, իսկ հետապնդումը ոչինչ չտվեց: Իսկ գուցե հեծիալները մեզնից առա՞ջ են անցել, նրանք էլ են օրքերի հետքով գնում, միայն թե հակառակ ուղղությամբ: Մեզ թարմ լուրեր են սպասվում:

-Կամ էլ սուր նիզակներ, քմծիծաղեց Ջիմլին:

-Ձիերից երեքը առանց հեծիալների են,- ասաց Լեգոլասը,- բայց հոբիթների նրանց հետ չեմ տեսնում:

-Ես չէի ել ասում որ լուրերը անպայման բարի են լինելու,- պատասխանեց Արագորնը,- ինչպիսին էլ որ լինեն սպասել է պետք մինչև հասնեն:

Բարեկամները իջան բլրի գագաթից, չափազանց աչքի ընկնող տեղ էր: Հասնելով ստորոտին նրանք փաթաթվելով թիկնոցների մեջ նստեցին խոտին: Ժամանակը դանդաղ էր անցնում, սպասումը գնալով ծանրանում էր: Ջիմլին անհամբերությունից իր տեղը չէր գտնում և չխոսել չէր կարող:

-Ի՞նչ գիտես այս հեցիալների մասին Արագո՛րն,- հարցրեց նա,- գուցե մահ՞ին ենք սպասում այստեղ նստած:

-ես եղել եմ Ռոհանում,- պատասխանեց Արագորնը,- քմահաճ ու հպարտ ժողովուրդ են, բայց մեծահոգի են ու մեծ սիրտ ունեն: Խիզախ են բայց դաժան չեն, այնքան էլ կրթված չեն բայց սուր միտք ունեն, գրքեր չեն գրում բայց երգեր ունեն, հինավուրձ ինչպես այն ժամանակները երբ խավարի վարագույը դեռ չէր պատել միջերկիրը: Բայց ես չգիտեմ թե ինչ է այստեղ կատարվել վերջին ժամանակներս և ինչպիսի ընտրություն են կատարել ռոհանցիները: Հյուսիսից Սարումանն է նրանց գայթակղում, արևելքից Սաուրոնն է սպառնում... Ռոհանցիները Գոնդորի հետ հնուց ի վեր բարեկամություն են անում, չնայած որ արյունակից չեն միմյանց: Հին ու մոռացված ժամանակներում ռոհանցիներին այս կողմերն է բերել երիտասարդ Էորլը: (Մուստանգրիմցիների առաջնորդը և Ռոհանի առաջին թագավորը) Նրանք երևի արյունակցական կապերով ավելի մոտ են երկար լճի՝ Դեյլի բնակիչներին, որոնք գտնվում են Բարդի հպատակության տակ, ու անտառային մարդկանց ցեղին, որոնք հպատակվում են Բեորնին: Նրանց մեջ էլ են շատ հանդիպում բարձրահասակ ու շիկահեր մարդիկ, ու տեսքով շատ նման են ռոհանցիներին: Ամեն դեպքում ռոհանցիները օրքերին չեն խղճում:

-Բայց Գենդալֆը ասում էր որ ռոհանցիները Մորդորին տուրք են վճարում,- հիշեց Ջիմլին:

-Բորոմիրը դրան չէր հավատում,- ասաց Արագորնը,- ինչպես նաև ես:

-Շուտով ճշմարտությունը կիմանանք,- խոսքը կտրեց Լեգոլասը,- նրանք արդեն մոտիկ են:

Վերջապես նույնիսկ Ջիմլին լսեց հեռվից եկող սմբակների ձայնը: Հեծյալները քամու պես սլանում էին օրքերի հետքերով: Շուտով հարթավայրում զրնգուն ձայներ լսվեցին: Ռոհանցիները խթանելով իրենց ձիերին սլանում էին դեպի հարավ, տափաստանը դղրդում էր սմբակների ձայնից: Շարքը շարքի հետևից անցնում էր ջոկատը ճանապարհերդների դիմացով: Հեծիալները ուժեղ, ամրակազմ տեսք ունեին, զինված էին ու զրահապատ: Թեթև սաղավարտների տակից ծածանվում էին նրանց շիկահեր մազերը, խելացի բայց միևնույն ժամանակ խիստ դեմքեր ունեին: Գոտիներից թուր եր կախված, իսկ մեջքներին վահան, ձեռքներին բռնել էին նիզակները: Նրանց նժույգների բաշը խնամված էր, մազը փայլուն, իսկ պոչները ծածանվում էին քամուց:

Թեկուզ ժամանակ առ ժամանակ հեծիալներից մեկը բարձրացնում էր գլուխն ու նայում շուրջ բոլորը, բայց կարծես ոչ մեկ չէր նկատում խոտերին նստած անծանոթներին: Ջոկատի վերջին շարքերն էին անցնում երբ Արագորնը բարձրացավ նստած տեղից ու բարձր գոռաց.

-Ի՞նչ նորություն կա հյուսիսում, Ռո՛հանի Հեծիալներ:

Զարմանալի վարպետությամբ հեծիալները կանգնեցրին իրենց նժույգներին ու արագորեն շրջապատեցին անծանոթներին: Բարեկամները հայտնվեցին ռոհանցիների շրջափակման մեջ: Արագորնը անշարժ կանգնել էր, իսկ Ջիմլին ու Լեգոլասը շարունակում էին նստած մնալ սպասելով դեպքերի զարգացմանը: Հեծիալիալները կանգ առան ու նիզակները ուղղեցին դեպի օտարականները: Նրանց առաջնորդը մի գլուխ բարձր էր մնացած ռազմիկներից, սպիտակ ձիու պոչով սաղավարտով: Նա առաջ եկավ նիզակի ծայրը ուղղելով Արագորնի կրծքին: Արագորնը տեղից չշարժվեց:

-Ո՞վ եք դուք և ինչ գործ ունեք այստեղ,- համընդհանուր լեզվով հարցրեց հեծիալը: Նրա խիստ ձայնն ու առոգանությունը Թզուկին ու էլֆին հիշեցրեցին Բորոմիրին:

-Ինձ Պանդուխտ են անվանում,- պատասխանեց Արագորնը,- հյուսիսից եմ եկել, օրքերին եմ հետապնդում:

Առաջնորդն իջավ ձիուց, նիզակը տալով զինակիցներից մեկին: Դուրս քաշելով սուրը պատյանից նա մոտեցավ Արագորնին ու սկսեց զարմացած հայացքով ոտից գլուխ չափչփել նրան:

-Սկզբում ես ինքս ձեզ օրքերի տեղ դրեցի, բայց հիմա տեսնում եմ որ սխալվել եմ,- վերջապես ասաց նա,- բայց ձեզանից ի՞նչ որսորդ, ո՞վ է հետապնդում օրքերին այսպիսի ջոկատով, նրանք շատ ճարպիկ են կռվի դաշտում ու լավ զինված են, էլ չխոսեմ նրանց քանակից: Բախտներդ բերել է որ չեք հանդիպել նրանց թե չէ որսորդներից կվերածվեիք որսի: Բայց գիտե՞ս ինչ Պանդուխտ, քո մեջ ինչ որ տարօրինակ բան կա,- նա ուշադիր հայացք նետեց Արագորնի վրա,- Պանդուխտ... մի՞թե դա անուն է, նույնիսկ հագուստդ է տարօրինակ, որտեղի՞ց հայտնվեցիք, ինչպե՞ս կարող էինք ձեզ չնկատել: Միգուցե դուք էլֆե՞ր եք:

-Ոչ,- պատասխանեց Արագորնը,- մեզանից միայն մեկն է էլֆ, Լեգոլասը՝ հյուսիսային Չարքանտառից: Բայց մեր ճանապարհը անցել է Քվեթլորիենով, իսկ նրա տիրուհին ճանապարհել է մեզ նվերներով, ի նշան բարեկամության:

Ռոհանցին ավելի մեծ զարմանքով նայեց ճանապարհորդներին, բայց նրա հայացքը խստացավ:

-Դուրս է գալիս որ կախարդուհին՝ որի մասին պատմվում է հին հեքիաթներում, իսկապես ապրում է ոսկե անտառում,- գոչեց նա,- լսել եմ որ քչերին է հաջողվում դուրս պրծնել նրա հյուսած ցանցերից: Իրո՛ք որ տարօրինակ ժամանակում ենք ապրում... Բայց եթե դուք եղել եք Լորիենում ու ստացել եք կախարդուհու օրհնությունը այդ դեպքում գուցե դուք ե՞լ եք կախարդներ ու խաբեության ծուղակ եք հյուսում,- Նա կասկածանքով նայեց էլֆին ու թզուկին,- իսկ դո՞ւք ինչու եք լռում օտարականնե՛ր, թե՞ դուք լեզու չունեք:

Ջիմլին վեր կացավ տեղից ու կացինը ձեռքին, ոտքերը լայն բացած կանգնեց ռոհանցու դիմաց, նրա աչքերը փայլատակեցին:

-Սկզբում ասա քո անունը, հեծիա՛լ, իսկ հետո կիմանաս իմը,- հպարտ գոչեց նա:

-Որպես օտարական դու պետք է առաջինը ներկայանաս,- խստացավ ռոհանցին չափչփելով Ջիմլիին ոտից գլուխ,- բայց թող քո ասածը լինի: Ես Էոմե՛րն եմ, Էոմունդի որդին, Ռոհանի երրորդ հրամանատարը:

-Այդ դեպքում լսի՛ր ինձ Էոմեր, որդի Էոմունդի,- ասաց թզուկը,- ես Ջիմլին եմ, Գլոյնի որդին Սարատակի թագավորությունից: Մինչ հիմարություններ դուրս տալը լավ կլիներ ավելի լավ ճանաչեիր նրան՝ ում զրպարտում ու վիրավորում ես: Մի՛ դատիր այն ինչը չգիտես:

Ռոհանցու աչքերը փայլատակեցին, շրջափակման օղակն ավելի նեղացավ, նիզակների ծայրերը դիպան ճանապարհորդներին:

-Ես կթռցնեի քո գլուխը թզու՛կ, եթե դու գոնե մի քիչ բարձրահասակ լինեիր,- ցասումով գոչեց Էոմերը:

-Դու կմեռնես ավելի շուտ քան թուրդ կհասնի հարվածե՛լ,- կայծակի պես աղեղը լարելով բացականչեց Լեգոլասը,- նա մենակ չի այստեղ:

Էոմերը բարձրացրեց թուրը՝ ու ամեն ինչ արյունով կվերջանար, եթե չմիջամտեր Արագորնը: Նա կանգնեց Էոմերի և Ջիմլիի միջև:

-Ներիր մեզ Էոմեր,- ասաց նա,- եթե դու մեզ ճանաչեիր կհասկանայիր թե ինչու իմ ընկերները տաքացան: Մենք թշնամի չենք ոչ Ռոհանին, ոչ էլ նրա ժողովրդին, նախքան հարվածդ հասցնելը կլսե՞ս մեզ:

-Լավ, պատասխանեց Էոմերը իջեցնելով թուրը,- բայց հիշի՛ր, այս մռայլ ժամանակներում անկոչ հյուրերին վայել չէ նման գոռոզ պահվածքը: Ասա՛ ինձ քո իսկական անունը:

-Սկզբում ասա ում ես դու հպատակվում,- գոչեց Արագորնը,- թշնամի ես թե՞ բարեկամ Մորդորի սև տիրակալին:

-Ես հպատակվում եմ իմ տիրակալին, Ռոհանի թագավոր Թեոդենին, Թենգելի որդուն,- պատասխանեց Էոմերը,- մենք չենք հպատակվում սև տիրակալին, բայց դեռ պատերազմի մեջ էլ չենք նրա հետ: Բայց եթե դուք նրանից եք փախչում ավելի լավ է լքեք այս հողերը: Մեր սահմանները ապահով չեն, մեզ սպառնում են, բայց մենք միայն մի բան ենք ուզում՝ որ մեզ հանգիստ թողնեն: Ուզում ենք ապրել այնպես ինչպես ապրել ենք մինչև հիմա, չենք ուզում խոնարհել գլուխներս օտար տիրակալների առջև, կարևոր չէ բարի թե չար: Կար ժամանակ երբ մենք հյուրասեր էինք, բայց հիմա անկոչ օտարականնրը թող չնեղանան, նրանց հետ խոսակցությունը կարճ է տևում: Ասա՛ ով ես դու, ու՞մ ես հպատակվում, ու՞մ հրամանով ես մեր հողերում օրքերին հետապնդում:

-Ես ոչ մեկին ել չեմ հպատակվում,- ասաց Արագորնը,- բայց Մորդորի սպասավորներին հետապնդում եմ ամենուր: Օրքերին ցանկացած մահկանացուից լավ եմ ճանաչում ու եթե ընտրություն ունենաի այլ կերպ կհետապնդեի: Օրքերը մեր ընկերներից երկուսին գերի են վերցրել, նման իրավիճակում էլ չես մտածում ոտքով ես թե ձիով, սլանում ես առանց հետ նայելու ու ոչ մեկից թույլտվություն չես հարցնում: Ու չես էլ հաշվում շատ են թշնամիներդ թե քիչ, եթե միայն սուրդ չի հաշվում կտրված գլուխները, չէ՞ որ ես անզեն չե՛մ:

Նա մի կողմ նետեց թիկնոցի ծայրերը: Ձեռքին բռնած Անդրիլի շեղբը բոցավառվեց կրակով, իսկ գոտկատեղին փայլփլաց էլֆական պատյանը:

-Էլենդի՛լ ,- բարձր ձայնով գոչեց Արագորնը,- ես Արագորնն եմ, Արաթորնի որդին, Էլեսսար են ինձ ասում, էլֆական բյուրեղ, ծնունդով ես դունադանցի եմ, Իսիլդուրի՝ Էլենդիլի որդու, Գոնդորի հնագույն տիրակալի հետնորդը: Քո առջև Էլենդիլի կոտրված թուրն է, վերածնված կայծակը, այն նորից են կռել: Ընտրի՛ր վերջապես բարեկամ ես ինձ թե՞ թշնամի, կօգնես ինձ թե՞ կխանգարես:

Ջիմլին ու Լեգոլասը ապշած նայում էին իրենց ընկերոջը: Նրանք Արագորնին այդպիսին դեռ չէին տեսել, թվում էր թե նա հանկարծակի աճեց, ահագնացավ իսկ Էոմերը փոքրացավ: Նրա դեմքը մի պահ այնպիսի իշխանություն ու վեհություն էր ճառագում, որ էլֆն ու թզուկը ակամա հիշեցին Անդուինի քարե հսկաներին, Գոնդորի արքաներին: Մի պահ Լեգոլասին նույնիսկ թվաց թե Արագորնի ճակատին փայլատակեց արքայական թագը:

Էոմերը ետ նահանջեց խոնարհելով հպարտ գլուխը, նրա հայացքում կասկածը փոխարինվեց հարգանքի:

-Իսկապես որ չտեսնված ժամանակներ են եկել,- մրթմրթաց նա,- լեգենդներն ու առասպելները բուսնում են ճանապարհիդ անմիջապես խոտի միջից... Բայց ասա ինձ, օ պարոն, ի՞նչն է քեզ բերել մեր տիրույթները, ի՞նչ էին նշանակում գուշակության մռայլ բառերը: Շատ օրեր են արդեն անցել ինչ Բորոմիրը, Դենետորի որդին հեռացավ փնտրելու այդ հարցի պատասխանը, բայց նրա ձին, որը մենք էինք տվել առանց հեծիալի է վերադարձել: Ի՞նչ լուրեր ես բերել մեզ հյուսիսային երկրներից:

-Ես բերել եմ ձեզ ընտրություն,- պատասխանեց Արագորնը,- փոխանցիր Թեոդենին, Թենգելի որդուն, որ վաղ թե ուշ նա ստիպված է լինելու պատերազմի մեջ մտնել, կամ Սաուրոնի կողմից կամ էլ նրա դեմ: Ոչ ոք այլևս չի կարող ապրել առաջվա պես ու շատ քչերը կպահպանեն իրենց տիրույթները: Բայց այդ մասին հետո կխոսենք: Եթե ոչինչ չխանգարի ես ինքս թագավորին կհանդիպեմ: Բայց հիմա իմ առջև դժվար ճանապարհ է և ես քո օգնության կարիքն ունեմ: Դու արդեն լսեցիր որ ես հետապնդում եմ օրքերին որոնք գերեվարել են մեր ընկերներին: Ի՞նչ կասես այդ մասին:

-Հետապնդելն իմաստ չունի,- ասաց Էոմերը,- օրքերը ոչնչացված են:

-Իսկ ի՞նչ է կատարվել մեր ընկերների հետ:

-Մենք միայն օրքերի ենք տեսել:

-Բայց դա իսկապես տարօրինակ է,- գոչեց Արագորնը,- իսկ դուք զննե՞լ եք սպանվածներին, մի՞թե այնտեղ միայն օրքեր են եղել: Մեր ընկերները փոքրահասակ են, դուք նրանց երեխաների տեղ կընդունեիք, ոտաբոբիկ են, մազոտ ոտնաթաթերով ու այս նույն թիկնոցներից են կրում:

-Այնտեղ ոչ երեխաներ կային ոչ էլ թզուկներ,- ասաց Էոմերը,- մենք հավաքել ենք նրանց զենքերը, իսկ դիակները մեր ավանդույթի համաձայն կիտել իրար գլխի ու վառել: Մնացորդները դեռ ծխում են:

-Մեր ընկերները ոչ թզուկներ են ոչ էլ երեխաներ,- առարկեց Ջիմլին,- նրանք հոբիթներ են:

-Հոբիթնե՞ր,- զարմացավ Էոմերը,- այդ ի՞նչ ցեղ է, տարօրինակ անվանում ունեն:

-Անվանումն ել է տարօրինակ ժողովուրդն էլ,- համաձայնեց Ջիմլին,- այդ երկուսը մեզ համար շատ թանկ են: Ինչքան որ հասկացա գուշակության բառերը այստեղ ել են հասել, այնտեղ խոսվում է կոլոտիկի մասին, ուրեմն այսպես, կոլոտիկները հենց հոբիթներն են:

-Կոլոտիկներ,- քմծիծաղեց Էոմերի կողքին կանգնած ռոհանցին,- ինչեր ասես որ չես լսի հիմա, կոլոտիկները փոքրիկ մարդուկներն են հյուսիսային հին հեքիաթներից: Բայց մենք հո հեքիաթո՞ւմ չենք, մենք հիմա Ռոհանում ենք, պայծառ արևի ներքո:

-Մեկը մյուսին չի խանգարում,- պատասխանեց Արագորնը,- մեզնից հետո ապրողներն էլ մեր ժամանակի մասին հեքիաթներ կպատմեն:

-Ժամանակը չի սպասում տեր իմ,- անհամբեր խոսեց ռոհանցին չլսելով Արագորնին,- պետք է հարավ շտապել: Թողնենք այս խելագարներին իրենց զառանցանքներով: Թե՞ կհրամայես կապկպել նրանց:

-Հանգի՛ստ Էոտայն,- կանգնեցրեց նրան Էոմերը անցնելով ռոհաներենի, սպասիր մի քանի րոպե: Գնացեք հավաքվեք արահետի մոտ ու պատրաստ եղեք, գնում ենք Էնտֆորդ:

Էոտայնը քթի տակ փնթփնթալով հեռացավ ջոկատին փոխանցելու առաջնորդի հրամանը: Էոմերը մնաց օտարականների հետ:

-Տարօրինակ են զրույցներդ Արագո՛րն,- ասաց նա,- բայց ես զգում եմ որ դու չես խաբում, մենք՝ ռոհանցիներս երբեք չենք ստում, այդ պատճառով էլ մեզ հեշտ չէ խաբել: Չնայած ինչ որ բան թաքցնում ես, կպատմե՞ս ինձ ձեր ճանապարհորդության իրական նպատակի մասին:

-Մեր ճանապարհորդությունը սկսվել է Իմլադրիսից,- պատասխանեց Արագորնը,- այն նույն Իմլադրիսից որի մասին խոսվում է գուշակությունում: Այդ օրվանից արդեն շատ շաբաթներ են անցել: Բորոմիրն էլ էր մեր ջոկատում, ես պետք է գնաի նրա հետ Գոնդոր, որպեսզի օգնեի Սաուրոնի դեմ պատերազմում: Բայց ջոկատը ուրիշ նպատակ էր հետապնդում, որի մասին ես հիմա իրավունք չունեմ խոսել: Մեր ջոկատի առաջնորդը Գենդալֆ Մոխրագույնն էր:

-Գե՛նդալֆը,- գոչեց Էոմերը,- Ռոհանում Գենդալֆ Մոխրագույնին լավ են ճանաչում, բայց զգուշացնում եմ նրա անունը չի օգնի ձեզ ձեռք բերել թագավորի բարեհաճությունը: Գենդալֆը հաճախ էր հյուր գալիս մեզ, լինում էր նույնիսկ տարվա մեջ մի քանի անգամ, բայց լինում էր որ անհետանում էր մի քանի տարով, ու ամեն անգամ միշտ անհանգստացնող լուրեր էր բերում: Դրա համար նրան սկսեցին անվանել Գենդալֆ չարագույժ: Եվ իսկապես, այս ամառվա նրա այցելությունից հետո անախորժությունները սկսվեցին, Սարումանի հետ լեզու չենք գտնում: Առաջ մենք Սարումանին բարեկամ էինք համարում, բայց Գենդալֆը զգուշացրեց որ Իզենգարդում մեր դեմ պատերազմի են պատրաստվում: Նա ասաց որ բանտարկված է եղել Օրթհանքում ու հրաշքով է փրկվել, խնդրեց որ օգնենք իրեն, բայց թագավորը մերժեց: Ռոհանում զգուշացիր Գենդալֆի անունը տալուց, թագավորը կատաղած է նրա վրա: Նա մեր երամակից ընտրել տարել է Լուսաչ անունով արքայական նժույգին, որին հեծնել կարող են միայն Ռոհանի տիրակալները: Լուսաչի նախահայրը Էորլ արքայի փառապանծ նժույգն է եղել, որը ինչպես հայտնի է հասկանում էր մարդկային լեզուն: Յոթ օր առաջ Լուսաչը վերադարձել է, բայց թագավորը ավելի է կատաղել, նժույգը ոչ մեկին չի թողնում իրեն մոտենալ:

-Փաստորեն Լուսաչը կարողացել է գտնել տան ճանապարհը,- ասաց Արագորնը,- նա Գենդալֆից բաժանվել է հեռավոր հյուսիսում: Բայց ավա՛ղ, Գենդալֆը այլևս չի կարողանա հեծնել նժույգին, նա գահավիժեց Մորիայի խավար անդունդը ու հավիտյան հեռացավ աշխարհից:

-Չարագույժ լուր է,- ասաց Էոմերը,- համենայն դեպս ինձ ու իմ նմանների համար, բայց ոչ բոլորն են այդպես մտաածում, թագավորի արքունիքում լինես ինքդ կհամոզվես:

-Այդ լուրը ավելի դառն է քան դուք՝ ռոհանցիներդ կարող եք պատկերացնել,- տխուր պատասխանեց Արագորնը,- կարճ ժամանակ անց նրա ծանրությունը կզգան բոլորը: Նրա մահից հետո ջոկատը ես էի առաջնորդում, ու տարա նրանց Քվեթորիեն: Այդ հրաշք երկրի մասին խոսելուց առաջ պետք է գոնե մեկ անգամ այն տեսնել Էոմե՛ր, այպես որ դատարկ զրույցներ այլևս չանես: Հետո մենք լողացինք մեծ գետն ի վար մինչև Ռաուրոս ջրվեժը ու այտեղ իր մահը գտավ Բորոմիրը, նրան նետահարեցին այն նույն օրքերը որոնց դուք քիչ առաջ ոչնչացրել եք:

-Վա՜յ մեզ,- մինչև հոգու խորքը ցնցված բղավեց Էոմերը,- Բորոմիրի մահը չափազանց մեց կորուստ է Մինաս Թիրիթի ու մեզ բոլորիս համար: Նա հզոր ռազմիկ էր, ու նրա փառքը թնդում էր ամենուր: Ռոհանում նա հազվադեպ էր լինում, պաշտպանում էր Գոնդորի արևելյան սահմաննները, բայց ինձ հաջողվել է հանդիպել նրան: Նա ավելի շատ ռոհանցու էր հիշեցնում քան խստադեմ գոնդորցու: Ափսո՜ս, Բորոմիրը իր ժողովրդի համար մեծ առաջնորդ կդառնար, բայց երևում է ճակատագիրը այլ կերպ է վարվել... Իսկ ինչու Գոնդորից լուր չի եկել, ե՞րբ է այդ ամենը կատարվել:

-Չորս օր առաջ,- պատասխանեց Արագորնը, հենց այդ երեկո էլ մենք ճանապարհ ընկանք Թոլ Բրանդիրի ստորոտից ու հիմա կանգնած ենք քո առաջ:

-Ինչպես թե... ոտքո՞վ,- չհասկացավ Էոմերը:

-Այո, ինչպես տեսնում ես:

Էոմերի աչքերը զարմանքից չռվեցին:

-Պանդուխտ... սխալ են քեզ անվանել օ Արաթորնի որդի, պետք է Թռչող ոտքեր անվանեին, ձեր այս արշավի մասին դեռ շատ երգեր կերգվեն: Քառասունհինգ լիգ ոտքով, ու ընդամենը չորս օրում: Ամուր են Էլենդիլի հետնորդների մկանները: Բայց ասա ինձ տե՛ր ի՞նչ անեմ ես հիմա, մենք շտապում ենք, պետք է վերադարնանք, Թեոդոնը մեզ է սպասում: Իմ զինակիցների ներկայությամբ ես զգույշ էի խոսում, բայց սև տիրակալի հետ մենք իրոք պատերազմի մեջ չենք, չնայած արքունիքում կան մարդիկ, որոնք թագավորի ականջին վախկոտ խորհուրդներ են շշնջում: Բայց պատերազմի հոտն արդեն գալիս է, մենք դաշինքի մեջ ենք Գոնդորի հետ ու չենք դրժի մեր խոստումը առաջին կանչով հասնել օգնության: Այդպես եմ մտածում ես, ու նրանք՝ ովքեր կգան իմ ետևից: Երրորդ հրամանատարը պատասխանատու է արևելյան սահմանների հանգստության համար, ու ես հրամայել եմ բոլոր հովիվներին արածեցնել իրենց երամակներին Էնվեյի մյուս ափին ու այս ափում չերևալ: Այստեղ մնացել են միայն պահակազորն ու հետախույզները իրենց արագավազ ձիերով:

-Ուրեմն դուք Սաուրոնին տուրք չե՞ք վճարում,- դուրս թռավ Ջիմլիի բերանից: -Ո՛չ, ու երբեք ել չենք վճարի,- Էոմերի աչքերը փայլեցին,- ինձ էլ են հասել այդ կեղծ լուրերը, բայց չգիտեի որ այդքան հեռու էն գնացել, մի քանի տարի առաջ սև տիրակալը ուզում էր մեզնից նժույգներ գնել ու լավ գին էր առաջարկում նրանց համար, բայց մենք հրաժարվեցինք, որովհետև նա չար նպատակով է օգտագործում նժույգներին: Դրանից հետո նա Ռոհան ուղարկեց օրք ձիագողերի, որոնք շատ սևամազ նժույգներ գողացան, ու հիմա այդ ցեղից համարյա չի մնացել: Ահա թե ինչու ենք մենք օրքերի նկատմամբ այդպիսի թշնամանք տածում առանց ներում բեկումի: Բայց վերջին ժամանակներս ամենաշատ դժբախտությունները գալիս են Սարումանից, նա իրեն այս հողերի տիրակալն է հռչակել ու արդեն մի քանի ամիս է մեր միջև պատերազմ է: Սարումանն իր շուրջն է հավաքել օրքերին, գայլ դարձորյակներին ու լեռնային գլխակերներին և արդեն փակել է ռոհանյան լեռնանցքը: Աչքններս չթարթած կհայտնվենք շրջափակման մեջ, արևմուտքում թշնամիներ, արևելքում թշնամիներ... Դժվար է կռվել այդպիսի հակառակորդի դեմ, Սարումանը կախարդ է, խորամանկ ու հմուտ, բացի այդ նաև փոխակերպուկ է: Ասում են հայտնվում է գլխանոցով թիկնոցի մեջ փաթաթված ծերունու տեսքով, ու ջրի երկու կաթիլի պես նման է Գենդալֆին: Սարումանի լրտեսները թափանցում են բոլոր արգելքների միջով, իսկ նրա չարագույժ թռչունները գիշեր ու ցերեկ ճախրում են մեր երկնակամարում: Չգիտեմ ինչով այս ամենը կվերջանա, բայց սիրտս վատ բան է գուշակում: Ինձ թվում է Սարումանը թագավորական արքունիքում էլ աչքեր ու ականջներ ունի, ինքդ կհամոզվես եթե գաս մեզ հետ: Գնանք մեզ հետ Արագո՛րն, թե՞ իզուր է հուսում իմ սիրտը, որ դու հայտնվել ես օգնելու ինձ կասկածի ու վտանգի ժամին:

-Ես կգամ Էդորաս հենց կարողանամ,- խոստացավ Արագորնը:

-Բայց ինչու՞ ոչ հիմա: Այս տագնապալի օրերին Էլենդիլի փորձառու հետնորդի հայտնվելը մեր ժողովրդին մեծ հույս ու տոկունություն կհաղորդեր: Արևմտյան դաշտերում հիմա ճակատամարտ է ընդանում ու վախենում եմ մերոնք չդիմանան: Ես առանց Թեոդենի թույլտվության իմ ջոկատով հյուսիս եմ արշավել ու արքունիքը հիմա անպաշտպան է, բայց ես չէի կարող այլ կերպ վարվել, հետախույզները լուր բերեցին որ երեք օր առաջ օրքերի մի մեծ ջոկատ է իջել արևմտյան պատով ու նրանց վահաններին Սարումանի զինանշանն է: Փաստորեն Սարումանը դաշի՞նք է կնքել սև տիրակալի հետ: Դա ամենասարսափելին էր իմ կարծիքով, այդ հրեշավոր լուրը լսելով ես իմ ջոկատին հավաքելով ճանապարհ ընկա: Երկու օր առաջ մայրամուտին Ֆենգորնի անտառի մուտքի մոտ բռնացրեցինք օրքերին: Մենք շրջապատեցինք նրանց ու երեկ առավոտյան հարձակվեցինք, այդ մարտում ես տասնհինգ մարտիկ կորցրեցի ու տասներկու ձի, օրքերը ավելի շատ դուրս եկան քան մենք կարծում էինք, արևելքից նրանց օգնություն էր եկել դատելով հետքերից: Ամենավերջում անտառից ևս մի ջոկատ օգնության եկավ մեր թշնամիներին, իսկական հսկաներ էին, կրկին սպիտակ ձեռքի զինանշանով, կատաղի ու ուժեղ: Բայց մենք նրանց էլ ոչնչացրեցինք չնայած շատ երկար ժամանակ պահանջվեց: Մենք պետք ենք թե հարավում և թե արևմուտքում: Չե՞ք ուզում միանալ մեզ, մենք ձեզ ձիեր կտանք, սրիդ համար էլ աշխատանք կճարվի: Թզուկի տապարն ու էլֆի աղեղն էլ իրենց համար գործ կգտնեն եթե նրանք ներեն ինձ ոսկե անտառի տիրուհու մասին ասած խոսքերս: Ես ուղղակի կրկնում եմ այն ինչը խոսում են մեր կողմերում, ուրախ կլինեմ եթե այդպես չլինի:

-Քո խոսքերը բարի են,- ասաց Արագորնը,- Շնորհակալություն: Իմ սիրտը նույնպես ձգտում է դուրս գալ նախանշված ճանապարհից ու գալ քո ետևից, բայց ես չեմ կարող թողնել մեր ընկերներին բախտի քմահաճույքին քանի դեռ հույս կա որ նրանք կգտնվեն:

-Հույս չկա,- ասաց Էոմերը,- հյուսիսային սահմանին դու նրանց չես գտնի:

-Բայց նրանք ետևում էլ չեն մնացել: Մենք ճանապարհին արևելյան պատից ոչ հեռու հստակ նշանի հանդիպեցինք, ու գիտենք որ նրանցից գոնե մեկը այդ ժամանակ դեռ ողջ էր: Պատից էս կողմ ուրիշ ոչ մի արտառոց բան չի հանդիպել, արահետը ուղիղ այս կողմ է գալիս, ուրիշ հետքեր չկան, եթե իհարկե հետքագետի իմ վարպետությունը ինձ չի դավաճանել:

-Այդ դեպքում ո՞ւր են նրանք անհետացել:

-Չգիտեմ: մտածում եմ որ նրանք սպանված են ու այրված օրքերի հետ միասին, բայց դու դա բացառում ես: Ես քեզ հավատում եմ: Կարող եմ եզրակացնել միայն մի բան, մարտից առաջ նրանք ճողոպրել են անտառ, երևի դա տեղի է ունեցել նախքան օրքերին շրջափակման մեջ վերցնելը: Դու վստա՞հ ես որ շրջափակումից ոչ ոք դուրս չի պրծել:

-Կարող եմ երդվել որ ոչ մի օրք չի դուրս եկել շրջափակումից,- գոչեց Էոմերը,- իսկ եթե ինչ որ մեկը կարողացել է դուրս պրծնել օղակից ուրեմն նա հաստատ ամենաքիչը էլֆ կախարդ է:

-Մեր բարեկամները հագնված են ինչպես մենք,- նկատեց Արագորնը, իսկ դուք մեզ չնկատեցիք:

-Այո, ճիշտ է, այդ մասին ես մոռացել էի,- համաձայնվեց Էոմերը,- ու ընդհանրապես այսօր այնքան հրաշքներ տեղի ունեցան որ ես էլ ոչ մի բանում վստահ չեմ: Ինչ ասես չի կատարվում աշխարհում, թզուկն ու էլֆը ձեռք ձեռքի տված զբոսնում են Ռոհանի դաշտերում, մարդիկ հանդիպում են Լորիենի կախարդուհուն ու նրանց հետ ոչինչ չի պատահում: Եվ դա դեռ ամենը չէ, Ռոհան է վերադարձել Էլենդիլի սուրը, որը կոտրվել էր դեռ այն ժամանակ, երբ մեր նախահայրերը դեռ ոտք չէին դրել այս հողերը, ու վերադարձել է վերածնված: Այսպիսի իրավիճակում չգիտես էլ ինչ անես:

-Ոչ մի տարօրինակ բան էլ չկա,- ասաց Արագորնը,- չարն ու բարին միշտ էլ մնում են չար ու բարի, թե մարդկանց, թե էլֆերի ու թզուկների համար, ուղղակի պետք է կարողանալ մեկը մյուսից տարբերել, ոսկե անտառում էլ է ամեն ինչ այդպես:

-Ճշմարիտ որ այդպես է,- համաձայնվեց Էոմերը,- ես հավատում եմ քեզ, սիրտս էլ հուշում է ինչպես վարվել, բայց դժբախտությունն այն է որ ես չեմ կարող հետևել սրտիս խորհրդին: Մեր օրենքները արգելում են օտարականներին առանց թագավորի գիտության թափառել Ռոհանում: Հիմա վատ ժամանակներ են ու օրենքներն ավելի են խստացել: Ես խնդրեցի ձեզ ձեր կամքով հետևել մեզ, բայց դուք հրաժարվեցիք: Հո չենք կռվելու հիմա, հարյուրը երեքի դեմ:

-Կարծում եմ ձեր օրենքները գրված են ուրիշ դեպքերի համար,- առարկեց Արագորնը,- բայց արդյո՞ք ես իրոք օտարական եմ: Ես քիչ անգամներ չեմ եղել ձեր երկրում ու նույնիսկ կռվել եմ Ռոհանի մարտիկների շարքերում, Ճիշտ է ուրիշ անունով: Քեզ ես երբեք չեմ հանդիպել, այն ժամանակ դու դեռ երեխա էիր, բայց հորդ՝ Էոմունդի հետ շատ եմ զրուցել, Թեոդենի՝ Թենգելի որդու հետ նույնպես: Այն ժամանակներում Ռոհանցի բարեխիղճ հրամանատարը երբեք չէր կանգնեցնի մի մարդու՝ ով շտապում է ընկերներին օգնության: Մի խոսքով իմ պարտքն է շարունակել ուղիս, իսկ դու Էոմունդի որդի կարող ես ընտրել, կամ օգնիր մեզ, կամ բաց թող եթե չես ուզում օգնել: Կամ էլ շարժվիր օրենքով, բայց այդ դեպքում թագավորի մոտ կվերադառնան ոչ թե հարյուր մարտիկ այլ շատ ավելի քիչ:

Էոմերը մի քանի վարկյան լռեց ու վերջապես որոշում ընդունեց:

-Երկուսս էլ շտապում ենք: Իմ ջոկատը անհամբեր սպասում է հրամանի որպեսզի ինչքան հնարավոր է արագ հեռանանք այստեղից, իսկ քո հույսը քանի գնում ավելի եթերային է դառնում: Ես իմ ընտրությունը կատարեցի: Գնա՛ցեք ձեր ճանապարհով, և բացի այդ ես ձեզ ձիեր էլ կտամ: Միայն մի բան եմ խնդրում, երբ կատարեք ձեր պարտքը կամ հասկանաք որ ապարդյուն էիք փնտրում վերադարձրեք ձիերին Էդորաս: Դա թագավորին ապացույց կլինի որ ես ճիշտ եմ վարվել: Դրանից կարող է կախված լինել իմ պատիվը ու հնարավոր է նույնիսկ կյանքը: Չփոշմանեցնես:

-Չեմ փոշմանեցնի,- խոստացավ Արագորնը:

-Մեծ էր Էոմերի զինակիցների զարմանքը երբ երբ նա հրամայեց ազատ նժույգներին տալ օտարականներին: Շատերը կասկածամիտ հայացքներ գցեցին, բայց միայն Էոտայնը համարձակվեց բարձրաձայն արտահայտվել:

-Գուցե արժե տալ ձիերին այս օտարականին, որը Գոնդորի տիրակալներից է սերում, եթե հավատանք նրա խոսքին, բայց չլսված բան է որ Ռոհանյան նժույգին հեծնի թզուկը:

-Հանգստացիր, այդպիսի բան չի եղել ու չի էլ լինի,- արձագանքեց Ջիմլին,- ես ավելի լավ է ոտքով գնամ քան բարձրանամ այս գազանի վրա, չեմ բարձրանա եթե նույնիսկ ուժով ստիպեն: Ես ոտքով էլ հետ չեմ մնա:

-Կմնաս,- նկատեց Արագորնը,- մենք ժամանակ չունենք ու չենք կարող ոտքով եկողի արագությամբ ընդանալ:

-Ջիմլի, բարեկամս, մի անհանգստացիր, հանգստացրեց նրան Լեգոլասը,- մենք երկուսով մի ձիով կգնանք ու դու անհանգստանալու կարիք չես ունենա, ես կվարեմ ձին:

Արագորնին մոտեցրին մեծ մոխրագույն ձիուն:

-Նրա անունը Խասուֆել է,- ասաց Էոմերը,- թող որ նա քեզ հավատարիմ լինի ու թող քո բախտն ավելի շատ բերի քան նրա նախկին տիրոջ Գարուլֆի բախտը:

Լեգոլասի ձին այնքան մեծ չէր ինչքան Արագորնինը, բայց տաքարյուն էր ու ճարպիկ, անունը Արոդ էր: Լեգոլասը խնդրեց հանել թամբը ձիու վրայից:

-Առանց թամբի ել յոլա կգնամ,-ասաց նա ու մեծ թեթևությամբ թռավ ձիու մեջքին:

Չնայած բոլորի զարմանքին Արոդը հանգիստ հնազանդվեց, թվում էր թե նա առանց բառերի հասկանում է իր նոր հեծիալին: Էլֆերը հեշտ են ընդհանուր լեզու գտնում կենդանիների հետ: Երբ Ջիմլիին նստեցրին Լեգոլասի ետևում, նա այպես ամուր կառչեց էլֆից, ասես նրա համար ձի հեծնելը այնքան տհաճ լիներ ինչքան Սեմի համար նավակ նստելը:

-Բարի ճանապարհ, ցանկանում եմ գտնեք այն ինչ փնտրում եք,- բարեմաղթեց Էոմերը,- ինչքան հնարավոր է շուտ վերադարձեք, ու թող մեր սրերը փայլատակեն միասին:

-Ես կվերադառնա՛մ,- գոչեց Արագորնը:

-Ես ե՛լ,- խոստացավ Ջիմլին,- մենք դեռ կզրուցենք Լորիենի տիրուհու մասին, ու ես քեզ կսովորեցնեմ ավելի քաղաքավալի լինել:

-Կտեսնենք,- պատասխանեց Էոմերը,- այսօր այնքան տարօրինակ դեպքեր տեղի ունեցան, որ ես չեմ զարմանա, եթե դառնամ թզուկի աշակերտը ու նրա տապարը մեծագույն հարգանք ստեղծի իմ մեջ Լորիենի տիրուհու հանդեպ:

Այս խոսքերով էլ նրանք բաժանվեցին: Ռոհանցիների նժույգները սլանում էին քամու արագությամբ: Քիչ անց երբ Ջիմլին ետ նայեց Էոմերի ջոկատը դարձել էր մի փոքրիկ բիծ անծայրածիր հորիզոնում: Արագորնը նայում էր միայն առաջ, որպեսզի հանկարծ չկորցնի հետքը: Նա այնքան էր կորացել որ այտը դիպչում էր Խասուֆելի պարանոցին: Շուտով նրանք հասան էնտվեյին: Գետի ափին օրքերի հետքը բաժանվում էր երկու մասի, մեկը թեքվում էր արևելք: Օգնության եկած օրքերի հետքն էր, որի մասին պատմել Էր Էոմերը: Արագորնը իջավ ձիուց, արագորեն ուսումնասիրեց հետքերն ու նորից թռավ ձիու մեջքին: Բարեկամները շարունակեցին ճանապարհը արահետի կողքով, աշխատելով չկոխկրտել հետքը: Քիչ անց Արագորնը նորից կանգ առավ, իջավ ձիուց ու սկսեց ուշադիր զննել:

-Շատ բան չես զանազանի,- վերջապես ասաց նա,- Ռոհանցիները զգալիորեն կոխկրտել են հետքը, երևում է հետ գալու ճանապարհին խիտ շարքերով են արշավել աշխատելով գետից չհեռանալ: Արևելք գնացող հետքերը լավ են պահպանվել, բայց նրանցից ոչ մեկը չի տանում ետ՝ դեպի Անդուինը: Հարկավոր է դանդաղ գնալ ու ուշադիր լինել, որ այլ կողմ գնացող հետք բաց չթողնենք: Այստեղ օրքերը հաստատ նկատած կլինեին որ իրենց հետապնդում են ու կարող էին գերիներին քարշ տալ այլ կողմ:

Եղանակը փչանում էր: Արևելքից մռայլ, մոխրագույն ամպեր եկան ու ծածկեցին արևը: Կամաց կամաց Ֆենգորնը մոտենում էր, ու նրա մթին թավուտները սևին էին տալիս լեռան լանջերին: Հետապնդողներն այդպես էլ այլ կողմ գնացող հետքեր չգտան, բայց սկսեցին հանդիպել նետահարված օրքերի դիակների: Մեկի թիկունքին, մյուսի կրծքին ցցված էին մոխրագույն փետուրերով նետերը:

Արդեն իրիկուն էր, երբ նրանք վերջապես հասան անտառեզրին ու առաջին ծառերի արանքում հայտնաբերեցին հսկայական խարույկից մնացած մոխրակույտը: Ածուխները դեռ ծխում էին, կողքը թափթփված էին սաղավարտներ, ծակծկված վահաններ, կոտրված սրեր, նիզակներ ու սպառազինության այլ պարագաներ: Հողի մեջ խրված նիզակի ծայրին ցցված էր օրքի հսկայական գլուխը ջարդված սաղավարտով, որի վրա դեռ զանազանվում էր սպիտակ զինանշանը: Մի քիչ այն կողմ, գետից ոչ հեռու սևին էր տալիս թարմ հողով ծածկված ու տորֆով կառուցված գերեզմանաթումբը, վրան ցցված տասնհինգ նիզակներով: Քիչ ժամանակ չպահանջվեց մինչև Արագորնն ու ընկերները հետախուզեցին տարածքն ու նրա շրջապատը, բայց մութն արդեն ընկնում էր,իսկ անտառը պատվում մշուշով: Մերիի ու Փինի հետքերը այդպես էլ չգտնվեցին:

-Ամեն ինչ ապարդյուն է,- տխուր ասաց Ջիմլին,- շատ հանելուկներ ենք գուշակել ինչ ճանապարհ ենք ընկել, բայց այս մեկը երևի ամենադժվարն է: Վախենամ հոբիթների ածխացած ոսկորրները խառնվել են օրքերի ոսկորներին: Ֆրոդոն ծանր կտանի այս լուրը, եթե իհարկե այդ մասին նա երբևե իմանա: Բա Ազատքում սպասող ծեր հոբիտը... Էլրոնդը դեմ էր նրանց մեզ հետ գալուն:

-Իսկ Գենդալֆը կողմ էր,- առարկեց Լեգոլասը:

-Դե Գենդալֆն առաջինը որոշեց մասնակցել արշավին ու առաջինն էլ զոհվեց,- պատասխանեց Ջիմլին, սխալվեց այս անգամ իր հաշվարկների մեջ:

-Գենդալֆը որոշեց մասնակցել ոչ թե այն պատճառով որ բարեհաջող ավարտ էր կանխագուշակել,- ասաց Արագորնը,- այլ որովհետև հրաժարվել չէր կարող, չնայած գիտեր որ այս ամենը կարող է տխուր ավարտ ունենալ:

Նրանք ճամբար խփեցին մարտի դաշտից ոչ հեռու բուսնած լայն տարածված ճյուղերով մի ծառի տակ, որը շագանակենի էր հիշեցնում: Ճյուղերին դեռ պահպանվում էին անցյալ տարվանից մնացած չորացած ձեռքի մատների նման լայն ու դարչնագույն տերևները, որոնք տխուր սոսափում էին գիշերային քամու յուրաքանչյուր հպումից:

Ջիմլիի ատամները ցրտից կրճկտում էին: Նրանցից ամեն մեկը մի բարակ ծածկոցով էր ծածկված:

-Եկեք խարույկ վառենք,- առաջարկեց թզուկը,- ես արդեն ոչնչից չեմ վախենում, եթե նույնիսկ օրքերը թռչեն դեպի կրակը ինչպես թիթեռները դեպի լույսը ինձ համար միևնույնն է:

-Եթե հոբիթները թափառում են անտառում, խարույկի լույսը նրանց այստեղ կբերեր,- ավելացրեց Լեգոլասը:

-Չես իմանա խարույկի լույսն էլ ում այստեղ կբերի բացի օրքերից ու հոբիթներից,- ասաց Արագորնը,- մենք երկու լիգ ենք հեռու դավաճան Սարումանի տիրույթները տանող լեռնանցքից:Եվ բացի այդ մենք Ֆենգորնի անտառեզրին ենք գտնվում, ասում են այստեղի ծառերին դիպչելը վտանգավոր է:

-Բայց նայիր ռոհանցիները ինչ մեծ խարույկ են վառել երեկ ու հաստատ մի ծառ չեն տապալել,- առարկեց Ջիմլին,- գիշերն էլ այստեղ են անցկացրել ու նրանց հետ ոչինչ չի պատահել:

-Ռոհանցիները քանակով ավելի շատ էին քան մենք, հիշեցրեց Արագորնը,- ու հետո Ֆենգորնի զայրույթը նրանց չի վախեցնում: Նրանք հազվադեպ են այս կողմերում երևում, անտառի խորքն էլ երբեք չեն մտնում: Իսկ մեզ ճանապարհը կարող է դեպի անտառի խորքը տանել, զգույշ եղե՛ք, ծառերին ձեռք չտա՛ք:

-Դրա կարիքը չկա էլ,- ասաց Ջիմլին,- ռոհանցիները բավականաչափ փայտ են թողել, և բացի այդ տարածքը լիքն է գետնին թափթփված չոր ճյուղերով:

Նա գնաց փայտ հավաքելու և քիչ անց արդեն խարույկ վառելու պատրաստություն էր տեսնում: Արագորնը նստեց շագանակենու տակ մեջքը հենեց ծառի բնին ու խորասուզվեց մտքերի մեջ: Լեգոլասը միայնակ կանգնած, մարմնով թեքված դեպի առաջ նայում էր անտառի անթափանց պատին, ասես ինչ որ հեռավոր ձայներ էր լսում: Վերջապես թզուկը փոքրիկ, բայց պայծառ խարույկ վառեց ու երեք ընկերները հավաքվեցին խարույկի շուրջը, իրենց մարմնով ծածկելով խարույկի լույսը ավելորդ աչքերից: Լեգելասը բարձրացրեց գլուխն ու նայեց դեպի խարույկը կռացած երկար ճյուղերին:

-Տեսե՛ք,- զարմացած բացականչեց նա,- կրակի ջերմությունը դուր է գալիս ծառին:

Հնարավոր է նրանց խաբում էին պարող ստվերները, բայց միաժամանակ երեքին էլ թվաց թե ճյուղերը ճկվել ու ձգվում են դեպի կրակը, իսկ դարչագույն տերևները դողում են ու թեթև խշշյունով հպվում միմյանց: Հանկարծակի լռություն տիրեց ու երեքն էլ իրենց վրա զգացին մթության մեջ տարածված անծանոթ անտառի խորհրդավոր հայացքը: Անտառը հանգիստ շնչում էր խավարում ու թվում էր թե նա միայն իրեն հայտնի ինչ որ գաղտնիք է թաքցնում: Վերջապես Լեգոլասը խախտեց լռությունը:

-Հիշում եմ Սելեբորնը զգուշացնում էր մեզ Ֆենգորնի մասին, ասում էր որ անտառի խորքը չգնանք,- ասաց նա,- ինչ ես կարծում ինչու՞ Արագո՛րն: Բորոմիրն էլ էր ինչ որ լեգենդների մասին պատմում, ինչի՞ մասին է խոսվում այնտեղ:

-Շատ լեգենդներ կան Գոնդորում ու ոչ միայն այնտեղ,- պատասխանեց Արագորնը,- եթե Սելեբորնի խոսքերը չլինեին ես կհամարեի դրանք դատարկ հնարանքներ, որոնց իրական իմաստը վաղուց արդեն կորցված է: Ինքս էի քեզ ուզում հարցնել ճշմարտություն կա՞ արդյոք դրանց մեջ, բայց եթե նույնիսկ անտառային էլֆը չգիտի, էլ ի՞նչ սպասես մարդուց:

-Դու շատ ես ճանապարհորդել,- առարկեց Լեգելասը,- ես որտեղի՞ց պետք է լսած լինեի Ֆենգորնի մասին, բացի մի քանի երգից, որտեղ երգվում է այն մասին, որ այստեղ առաջներում բնակվել են օնոդրիմները, Մարդկանց լեզվով էնտերը: Այս անտառը շա՜տ շատ հին է, նույնիսկ էլֆերի չափանիշներով:

-Այո հինավուրց անտառ է,- հաստատեց Արագորնը,- այնքան հինավուրց որքան գերազմանոցի մոտակայքում աճող Հավերժական անտառը: Էլրոնդն ասում էր որ այդ երկու անտառները ինչ որ տեղ ազգականներ են: Սրանք վերջին պատվարն են այն հնագույն անտառների, որոնք սփռված էին այս հողերում դեռ այն վաղ ժամանակներում, երբ առաջնածինները նոր էին սկսել դեգերել միջերկրում, իսկ մարդկային ցեղը դեռ չէր արթնացել հավերժական քնից... Բայց Ֆենգորնն ունի նաև իր սեփական գաղտնիքը, թե ինչ գաղտնիք է չեմ կարող ասել:

-Չեմ էլ ուզում իմանալ,- հայտարարեց Ջիմլին,- ով էլ այստեղ ապրելուց լինի ես կանեմ ամեն ինչ որպեսզի նրան չհանդիպեմ:

Բարեկամները վիճակ գցեցին թե ով է առաջինը ժամապահ կանգնելու, Ջիմլին առաջինն էր: Արագորնն ու Լեգոլասը պառկեցին հանգսռանալու: Արագորնը շրջվեց դեպի Ջիմլին ու քնատ ձայնով ասաց.

-Հիշիր Ջիմլի, ոչ մի դեպքում ոչ ճյուղ, ոչ էլ թուփ հանկարծ չկտրես: Ու աշխատիր անտառ չգնալ ցախ հավաքելու եթե նույնիսկ խարույկը հանգչի: Ծայրահեղ դեպքում ձայն տուր ինձ:

Այս խոսքերով էլ նա շրջվեց կողքի ու քիչ անց արդեն քնած էր մեռածի քնով: Լեգոլասը պառկել էր ձեռքերը կրծքին խաչած, բաց աչքերով, որոնց մեջ խառնվել էին երազն ու գիշերային կիսաիրականություը, այդպես են քնում էլֆերը: Ջիմլին նստել էր խարույկի մոտ ու մտամոլոր շոշափում էր տապարի շեղբը: Շուրջը լռություն էր տիրում, միայն տերևներն էին առաջվա պես սոսափում գլխավերևում: Հանկարծ Ջիմլին բարձրացրեց հայացքն ու քարացավ: Խարույկի լույսով լուսավորված տարածքի եզրին գավազանին հենված կանգնած էր մի ծերուկ՝ փաթաթված երկար թիկնոցով: Լայնեզր կնգուղը ծածկում էր նրա դեմքը: Ջիմլին վեր թռավ՝ զարմանքից նույնիսկ ճչալ չհասցնելով, թեպետ անմիջապես հասկացավ որ ընկել են Սարումանի ծուղակը: Թզուկի կտրուկ շարժումներն արթացրին Արագորնին ու Լեգոլասին, որոնք գլուխները բարձրացնելով նույպես նկատեցին անծանոթին: Ծերուկը լուռ կանգնած էր ու չէր շարժվում:

-Քեզ ի՞նչ է պետք հայրիկ,- հարցրեց Արագորնը կտրուկ ոտքի կանգնելով,- եթե մրսած ես մոտեցիր տաքացիր խարույկի մոտ:

Նա առաջ գնաց բայց ծերունին անհետացավ, ասես չէր էլ եղել: Մոտակայքում հետքեր չէին երևում, իսկ կրակից հեռու գնալ չհամարձակվեցին, լուսինը վաղուց անհետացել էր ու շուրջն անթափանց խավար էր տիրում: Հանկարծ Լեգոլասը ճչաց.

-Ձիե՛րը, ձիե՛րը չկան:

Ձիերն անհետ կորել էին, նրանք պոկել էին գետնի մեջ խրած սեպերն ու կորել անհայտ ուղղությամբ: Ճակատագրի նոր հարվածից ցնցված երեք ընկերները երկար ժամանակ անշարժ ու լուռ կանգնած էին: Նրանք գտնվում էին Ֆենգորնի անտառեզրին, այդ վտանգավոր վայրում օգնության սպասելն անիմաստ էր, ռոհանցիների բնակավայրերը այդտեղից շատ էին հեռու: Մի պահ կարծես նրանց ականջին հասավ ձիերի հեռավոր խրխնջյունը ու հետո լռություն տիրեց: Լսվում էր միայն տերևների թեթև խշխշոցը:

-Եվ այսպես ձիերին ստիպված ենք հրաժեշտ տալ,- վերջապես ասաց Արագորնը,- ոչ հասնել նրանց և ոչ էլ գտնել չենք կարող: Ինչ արած, կփորձենք առանց նրանց յոլա գնալ, եթե հանկարծ չցանկանան վերադառնալ, մենք ոտքով սկսեցինք հետապնդումը, ու բարեբախտաբար մեր ոտքերը դեռ մեզ հետ են...

-Ոտքե՞ր, հոգնած փնթփնթաց Ջիմլին,- ոտքերը քայլելու համար են, բայց կերակրել մեզ նրանք չեն կարող:

նա ցախ ավելացրեց կրակին ու նստեց խարույկի կողքին:

-Դեռ բոլորովին վեջերս դու ոչ մի գնով չէիր ցանկանում հեծնել ձիուն,- ծիծաղեց Լեգոլասը,- եթե այսպես շարունակվի, շուտով հեծիալ էլ կդառնաս:

-Երևում է նման առիթ էլ չի հանդիսանա,- քմծիծաղեց Ջիմլին:

-Եթե ուզում եք իմ կարծիքն իմանալ,- ասաց նա մի փոքր լռելուց հետո,- ես մտածում եմ որ դա Սարումանն էր: Էլ ո՞վ պիտի այստեղ քարշ գա: Հիշո՞ւմ եք ինչ էր ասում Էոմերը. «Նա հայտնվում է գլխանոցով թիկնոցի մեջ փաթաթված ծերունու կերպարանքով...» Հենց Սարումանն էլ տարել է մեր նժույգներին, կամ էլ ուղղակի վախեցրել նրանց, ամեն դեպքում ոչինչ չես կարող անել: Հիշե՛ք այս խոսքս, մեր դժբախտությունները այսքանով չեն վերջանալու:

-Նկատի կունենամ խոսքդ,- ասաց Արագորնը,- բայց ծերուկի գլխին կնգուղ էր այլ ոչ թե գլխանոց: Չնայած դա կարող է ոչ մի նշանակություն չունենալ, երևի քո ենթադրաությունը ճիշտ է: Այստեղ մենք վտանգի մեջ ենք, ցերեկ լինի, թե գիշեր, բայց մեզ մնում է միայն պառկել ու հանգստանալ քանի դեռ հնարավորություն կա: Գիտես ինչ Ջիմլի, դու ավելի լավ է պառկիր հանգստացիր, քո փոխարեն ես կհսկեմ: Ես պետք է մի քիչ մտածեմ, հետո կքնեմ:

Գիշերը դանդաղ էր ընդանում: Արագորնին փոխարինեց Լեգոլասը, Լեգոլասին Ջիմլին, որից հետո վերջապես լուսացավ:Առանձնապես ոչինչ չկատարվեց, ծերուկն այլևս չհայտնվեց: Չհայտնվեցին նաև ձիերը:

Գլուխ երրորդ. Ուրուկ Խայ

Փինը մռայլ, անհանգիստ մղձավանջի մեջ էր: Նրան թվում էր թե լսում է ինչ որ ստորգետնյա միջանցքներից եկող իր սեփական ձայնը. «Ֆրո՛դո, Ֆրո՛դո»: Բայց Ֆրոդոյի փոխարեն նրան շրջապատեցին հարյուրավոր օրքերի զզվելի մռութները, ու հարյուրավոր գարշելի թաթեր ձգվեցին դեպի նա: Որտե՞ղ է Մերին...

Նա ուշքի եկավ ու հայտնաբերեց որ պառկած է մեջքի վրա: Դեմքին սառը քամի էր փչում: Մութն ընկնում էր, գլխավերևում երկինքն արագորեն սևանում էր: Փինը շրջվեց կողքի ու հասկացավ որ մղձավանջը այնքան էլ չէր տարբերվում իրականությունից: Հոբիթի ձեռքերն ու ոտքերը ամուր կապկպված էին, կողքին պառկած էր մեռելի պես գունատ Մերին, գլուխը փաթաթված էր ինչ որ կեղտոտ լաթով: Նրանք շրջապատված էին մի ամբողջ ոհմակ այստեղ այնտեղ նստած ու կանգնած օրքերով:

Փինի գլուխը ցավից տրաքում էր, բայց հոբիթի հիշողությունը կամաց-կամաց սկսեց վերադառնալ, ու նա կարողացավ երազն ու իրականությունը տարբերել իրարից: Գործողությունների հերթականությունը վերականգնվեց: Նախ ինքն ու Մերին չգիտես ինչու նետվեցին անտառ: Խելքներին ի՞նչ փչեց: Ինչո՞ւ գլխապատառ առաջ սլացան չլսելով Պանդուխտին: Ի՞նչ լսել, բարձր գոռալով վազում էին, ու այնքան հեռացան, մինչև ընկան օրքերի ճանկը: Նրանք կանգնած ականջ էին դնում, ու եթե իրենք ժամանակին սթափվեին, հնարավոր է օրքերը անգամ չնկատեին: Ինքն ու Մերին կարելի է ասել իրենց կամքով թռան օրքերի գիրկը, իսկ սրանք նկատելով իրենց հարձակվեցին: Ղժժո՛ց, ոռնո՛ց, թփերի հետևից ևս մի երկու տասնյակ հայտնվեցին ու կռիվ սկսվեց: Ինքն ու Մերին դուրս քաշեցին սրերը, բայց ակնհայտ երևում էր, որ օրքերը ցանկություն չունեն կռվելու, միայն վազում էին իրենց ետևից փորձելով բռնել: Բայց Մերին կատակելու տրամադրություն չուներ, նա մասնատեց մի երկու երեք չարագործի ձեռք: Կեցցե՛ս Մերի:

Այդ պահին ծառերի հետևից հայտվեց Բորոմիրը: Այ նա արդեն ստիպեց օրքերին լրջորեն կռվել: Նա մի քանիսին տեղում սպանեց, մնացածները փախուստի դիմեցին: Հոբիթները սլացան դեպի ճամբար, բայց նրանց շատ հեռանալ չհաջողվեց, նոր օրքեր էին վազում ընդառաջ, հարյուրից ոչ պակաս, ընդ որում մի քանիսը լավ հաղթանդամ էին: Բորոմիրի վրա նետերի տարափ տեղաց: Նա դուրս քաշեց իր եղջերափողը և այնպես ուժգին փչեց, որ ձայնը տարածվեց անտառով մեկ: Օրքերը վախեցած հետ նահանջեցին, բայց եղջերափողի ձայնին պատասխանեց միայն արձագանքը, ու թշնամիները քաջալերվելով ավելի կատաղի հարձակվեցին: Փինը այլևս ոչինչ չէր հիշում, վերջինը, որ նա տեսավ Բորոմիրն էր, գոնդորցին նստել էր մեջքը ծառի բնին հենած ու փորձում էր նետը դուրս քաշել կրծքից: Հետո մթություն տիրեց:

-Երևի ինչ որ ծանր բանով հարվածել են գլխիս,- ենթադրեց հոբիթը,- հետաքրքիր է ինչպե՞ս է Մերին, գոնե խեղճին ուժեղ վիրավորած չլինեն: Ի՞նչ է պատահել Բորոմիրի հետ: Ինչու՞ օրքերը չեն սպանել իրենց, որտե՞ղ են հիմա իրենք և ու՞ր են իրենց քարշ տալիս:

Հարցերից ոչ մեկը պատասխան չուներ: Փինը սառել էր, սիրտր խառնում էր:

-Եվ ինչո՞ւ Գենդալֆը համոզեց Էլրոնդին մեզ էլ ներառել ջոկատում,- մտածեց նա,- մեկ է ինձնից ոչ մի օգուտ չկա, պարզապես ուղեկից եմ, եթե ոչ ավելորդ բեռ: Հիմա էլ օրքերն են ինձ գողացել ու նրանց ուղեբեռն եմ դարձել: Լավ կլիներ Պանդուխտը կամ մեկ ուրիշը այդ ուղեբեռը կրկին ետ վերադարձներ: Չէ՜, հույս մի փայփայիր, ջոկատը մեզնից ավելի կարևոր գործեր ունի, պետք է ինքներս փորձենք փախչել:

Նա փորձեց թուլացնել կապանքները, բայց ապարդյուն: Կողքը նստած օրքերից մեկը հռհռաց ու իրենց զզվելի լեզվով ինչ որ բան կռկռաց հարևանին:

-Հանգստացի՛ր քանի դեռ թողնում են փոքրիկ հիմար,- ասաց նա շրջվելով դեպի Փինը ու անցնելով համընդհանուր լեզվի, որը հնչում էր նրա բերանից նույնքան գարշելի, որքան իր սեփական լեզուն,- ու քի՛չ շարժվիր: Իմացած եղիր, հետո չեն թողնելու ճանապարյին այս ու այնտեղ պառկել: Դեռ կհասցնես փոշմանել որ ոտքեր ունես:

-Ինձ որ մնար դու կփոշմանեիր որ ընդանրապես լույս աշխարհ ես եկել,- շարունակեց մյուսը,- այ թե կճղճղաիր փոքրիկ առնետ:

Նա կռացավ Փինի վրա ու ցուցադրեց դեղնած ժանիքները:

-Հանգստացիր թե չէ այ սրա համը կտեսնես,- ասաց նա ու սկսեց Փինի գլխավերևում տարուբերել սև բռնակով երկար ատամնավոր դաշույնը,- լեզուդ կծիր ու հանգիստ պառկիր, թե չէ մեկել տեսար միամիտ մոռացա հրամանի մասին: Անիծվա՛ծ լինեն այդ իզենգարդցիները: Ուգլուկ ու բագրոնկ շա փուշդուգ Սարուման՝ գլոբ բուբհոշ սքա՛յ:

Ու անեծքների տարափ տեղաց ատամները կրճտացնելով ու թուքը շաղ տալով:

Վախեցած Փինը հանդարտվեց ու լռեց, չնայած ձեռքերն ու կոճերը փայտացել էին, իսկ մեջքը ծակում էին սուր քարերը: Որպեսզի կարողանա զսպել իրեն նա սկսեց ականջ դնել մոտակայքից եկող ձայներին: Շուրջը շատ ձայներ էին լսվում, ու չնայած օրքերի լեզուն միշտ էլ չարագուշակ է հնչում, բայց զգացվում էր, որ անընդհատ տաքացող վեճ է ընդանում: Ի զարմանս իրեն Փինը հայտնաբերեց որ հասկանում է համարյա ամեն ինչ՝ օրքերի մեծամասնությունը համընհանուր լեզվով էր խոսում: Ըստ երևույթին ջոկատում տարբեր ցեղերի ներկայացուցիչներ էին, ու ստիպված էին համընհանուր լեզվով խոսել որպեսզի իրար հասկանաին: Օրքերը կատաղած վիճում էին թե որ ճանապարհով գնան և ինչ անեն գերիներին:

-Ժամանակ էլ չկա սրանց ինչպես հարկն է սպանելու,- բողոքեց ինչ որ մեկը,- հիմա չարաճճիություն անելու ժամանակը չէ:

-Ոչինչ չես կարող անել,- առարկեց մյուսը,- բայց ի՞նչն է մեզ խանգարում արագ հաշվեհարդար տեսնել սրանց հետ: Մեկ-երկու՝ ու պատրաստ է: Մենք շտապում ենք, ինչի՞ համար քարշ տանք սրանց հետներս: Մութն արդեն ընկել է իսկ մենք դեռ ոչինչ չենք որոշել:

-Հրամանը մնում է հրամա՛ն,- թավ ձայնով գոռաց երրորդը,- մոռացե՞լ եք ինչ է: «Բոլորին սպանել բացի կոլոտիկներից, դրանց արագ ու անվնաս հասցնել տեղ:» Ահա այդպե՛ս:

-Բայց ինչո՞ւ կենդանի վիճակում,- հարցրեցին միանգամից մի քանի ձայն,- սրանց հետ ինչ է, ավելի՞ հետաքրքիր է խաղալ:

-Դե չէ՛, ուղղակի սրանցից մեկի մոտ ինչ որ թանկարժեք իր կա, պատերազմում պետք է գալու: Էլֆական է, ինչ է, ես էլ չգիտեմ: Եվ հետո նրանց պետք է հարցաքննեն:

-Միայն այդքա՞նը: Իսկ ի՞նչ կլինի եթե խուզարկենք նրանց, միգուցե այդ իրը մեզ է՞լ պետք գա:

-Օ, ինչ հետաքրքիր է,- լսվեց ինչ որ մեկի նոր՝ մինչ այդ չլսված ձայնը, որը չնայած փափուկ էր, բայց ավելի չար քան մյուսներինը,- արժի ասածներդ հասցնել նրան՝ ում պետք է: Գերիներին ձեռք տալ չի կարելի, խուզարկել՝ առավել ևս: Ինձ այդպես են հրամայել:

-Ինձ էլ,- ասաց թավ ձայնը,- հենց այդպես էլ հրամայված է. «Գերիներին ձեռք չտա՛լ, տեղ հասցնել անվնա՛ս:»

-Իսկ մենք այդպիսի հրաման չունե՛նք,- առաջին օրքը չէր ուզում հանձնվել,- մենք լեռներից ենք իջել սրանց սատկացնելու ու վրեժխնդիր լինելու համար, հասկացա՞ր: Սատկացրե՛ք սրանց տղաներ ու հայդա դեպի հյուսիս՝ տուն:

-Ձայնդ կտրի՛ր,- թավ ձայնը կտրեց նրա խոսքը,- ես Ուգլու՛կն եմ, հասկացա՞ր, ես եմ այստեղ հրամանատարը: Ու ես քեզ ասում եմ որ մենք գնում ենք Իզենգարդ, ու հետն էլ ամենակարճ ճանապարհով:

-Ես ինչ որ չեմ հասկանում, այդ երբվանի՞ց Սարումանը ամենատես աչքից կարևոր դարձավ,- նորից խոսեց առաջին ձայնը,- մենք չենք գալիս, պետք է Լուգբուրզ վերադառնանք:

-Լուգբուրզ դժվար կլինի գնալ,- առարկեց մի նոր ձայն,- պետք է անցնել մեծ գետի մյուս ափը, բայց մենք փոքրաքանակ ենք, իսկ գետի բոլոր անցումները հսկվում են:

-Բայց ես ինչ որ մի կերպ անցել եմ չէ՞,- ասաց զզվելի ձայնը,- այստեղից հյուսիս, գետի արևելյան ափին Թևավոր Նազգուլը մեզ է սպասում:

-Ախ, ահա՞ թե ինչ, ուրեմն դու վերցնում ես գերիներին ու ճողոպրում Լուգբուրզ ստանալով ամբողջ փառքն ու պարգևները, իսկ մենք պետք է դեռ էս ձիավորների երկիրը կտրենք անցնենք ու հետն էլ դատարկ ձեռքերո՞վ: Չէ, այդպես չի լինի, պետք է գնալ միասին, այս հողերը շատ վտանգավոր են ու լի ապստամբներով ու ավազակներով:

-Ճիշտ է, մենք չպետք է իրարից բաժանվենք,- մռնչաց Ուգլուկը,- ես ձեզնից ոչ մեկին չեմ վստահում խոճկորնե՛ր, դուք միայն ձեր գոմում եք քաջ, մենք որ չլինեինք հիմա վաղուց արդեն ճողոպրել էիք: Մենք Ուրուկ Խայ ենք, իսկական կռվողներ, այդ մե՛նք նետահարեցինք հզոր ռազմիկին, մե՛նք բռնեցինք գերիներին: Մենք Սարուման իմաստունի ծառաներն ենք, սպիտակ ձեռքի, որը մեզ մարդկային մսով է կերակրում: Մենք Իզենգարդից ենք ուղարկված, դուք մեզ հետ եք եկել այստեղ, մեզ հետ էլ ետ կդառնաք այն ճանապարհով, որը կընտրեմ ե՛ս: Ես Ուգլու՛կն եմ: Ես ասացի՛:

-Դու ավելին ասացիր քան պետք էր Ուգլու՛կ,- քմծիծաղեց զզվելի ձայնը,- տես հա, Լուգբուրզում կարող են խոսքերդ ինչ որ մեկին դուր չգալ, կորոշեն որ այդ խելացի գլուխդ ավելորդ բեռ է ուսերիդ համար ու կթռցնեն: Կհարցնեն որտեղի՞ց են այդ մտքերը գլխումդ, երևի Սարումանն է հա՞ լցրել: Այդ ու՞մ տեղն է իրեն դրել Սարումանը, դրան տեսե՛ք, գարշելի սպիտակ նշաններ է նկարում: Ես Գրիշնակն եմ, ու ինձ՝ Լուգբուրզից ուղարկված սուրհանդակին ավելի շատ կհավատան, իսկ ես նրանց կասեմ, որ Սարումանը հիմար է ու կեղտոտ դավաճան: Բայց ամենատես աչքը առանց ինձ էլ գիտի թե ինչ կա Սարումանի մտքին ու հետևում է նրան: Եվ դու համարձակվում ես մեզ խո՞զ անվանել: Լսեցի՞ք տղաներ, սրանք մարդկային միս են կրծում: Ես գիտե՛մ թե ինչ մսով է սպիտակ ձեռքը սրանց կերակրում, օրքի մսով, հաստա՛տ:

Օրքերը ոռնացին, լսվեց մերկացրած սրերի զրնգոցը: Փինը զգուշորեն կողքի թեքվեց՝ տեսնելու թե ինչ է կատարվում: Հսկիչները լքել էին նրան ու միացել գզվրտվող ամբոխին: Չնայած մթնշաղ էր, բայց Փինը կարողացավ ամբոխից զանազանել բարձրահասակ սև օրքին, հավանաբար Ուգլուկն էր: Նրա դիմաց կանգնած էր Գրիշնակը՝ կարճ, ծուռ ոտքերով ու մինչև գետնին հասնող երկար ձեռքերով: Նրանք շրջապատված էին ավելի կարճահասակ գոբլիններով, մնում էր ենթադրել որ դրանք հյուսիսցիներն էին: Նրանք գոռում էին ու թափահարում դաշույնները, բայց Ուգլուկի վրա հարձակվել չէին համարձակվում:

Ուգլուկը բղավեց ու նրա կողքին ակնթարթորեն բուսնեցին իր հասակի տաս-տասնհինգ օրքեր: