Մեծն Գեթսբին

Անավարտ Այս ստեղծագործությունը դեռ ամբողջովին տեղադրված չէ Գրապահարանում

Կրկին Զելդային

Պատանեկությանս տարիներին, երբ ես առավել դյուրընկալ էի, հայրս ինձ մի խորհուրդ տվեց, որը մինչև օրս չեմ մոռացել։ «Եթե երբևէ ուզենաս որևէ մեկին դատապարտել, հիշիր՝ այս աշխարհում ամեն մարդ չէ, որ ունի քո առավելությունները»։

Նա միայն այսքանն ասաց, բայց մենք միշտ անխոս հասկանում էինք միմյանց, և ես գիտեի, որ նա շատ ավելին է մտածում, քան ասածն է։ Հետևաբար, դատողությունների մեջ զուսպ լինելը դարձել է ինձ համար սովորություն, որի շնորհիվ ամենաբարդ խառնվածքի տեր մարդիկ իրենց սրտերն են բացել իմ առաջ, բայց հաճախ այդ սովորությունը ինձ զոհ է դարձրել անուղղելիորեն կպչուն մարդկանց։ Անառողջ ուղեղը անմիջապես որսում է զուսպ լինելու այս հատկությունը և եթե այդ նկատում է առողջ մարդու մոտ, կառչում է դրանից։ Եվ ահա, պատահեց այնպես, որ դեռևս քոլեջում ինձ հանիրավի մեղադրում էին պոլիտիկան լինելու մեջ, որովհետև անհաղորդ և ինքնամփոփ ուսանողներն ինձ մասնակից էին դարձնում իրենց թաքուն վշտերին։ Գաղտնիքներից շատերին տեղեկացել եմ ակամա։ Հաճախ ձևացրել եմ, թե քունս տանում է, զբաղված եմ, կամ՝ անբարյացակամ, կամ էլ փորձել եմ կատակի տալ, երբ որոշակիորեն զգացել եմ, որ հորիզոնում խոստովանություն է գծագրվում, քանզի երիտասարդների մտերմիկ խոստովանությունները, կամ համենայն դեպս դրանց արտահայտւման ձևերը, սովորաբար բանագողության նման մի բան են և որպես օրենք՝ ասելիքն էլ ասում են ոչ լրիվ։ Դատողությունների մեջ զուսպ լինելը անհատնում հույսի գրավական է։ Ես մինչև հիմա էլ փոքր-ինչ վախենում եմ որևէ սխալ թույլ տալ՝ մոռանալու դեպքում այն, ինչ ժամանակին ասում էր հայրս ցուցամոլությամբ, և նույն ցուցամոլությամբ կրկնում եմ ես, այսինքն, որ մարդկանց ի ծնե անհավասար է բաշխված հիմնական բարոյական արժեքներն զգալու կարողությունը։

Եվ ահա, իմ համբերությամբ պարծենալուց հետո, պետք է ընդունեմ, որ համբերությունն էլ չափ ու սահման ունի։ Մարդու վարքագիծը կարող է տարբեր հիմքեր ունենալ՝ և՛ կարծր ժայռ, և՛ լպրծուն ճահճուտ, բայց գալիս է, մի պահ, երբ ինձ համար այլևս ոչ մի կարևորություն չունի, թե այն ինչի վրա է հիմնված։ Անցյալ աշնան, երբ տուն վերադարձա արևելքից, աշխարհը համազգեստի ու բարոյական զգաստության մեջ տեսնելու ցանկություն ունեի։ Ես ամենևին չէի ուզում արտոնյալի պես շռնդալից մուտք գործել մարդկային սրտի խորքը։ Բացառությունը միայն գեթսբին էր, որի անունով և կոչվում է այս գիրքը․ Գեթսբին, որ թվում է իր մեջ էր ամփոփում այն ամենը, ինչ ես բացեիբաց արհամարհում եմ։ Եթե մարդու մասին դատելու լինենք ըստ այն բանի, թե նա ինչպես է իրեն դրսևորում, ապա՝ այդ մարդու մեջ հիրավի վեհաշու մի բան կար, կյանքի բոլոր խոստումներն ընկալելու մի խորին գերզգայնություն, կարծես նա մասն էր այն բարդ սարքերից մեկի, որոնք գրանցում են երկրաշարժերը՝ տասը հազար մղոն հեռավորության վրա։ Արագ արձագանքելու այս հատկությունը բնավ չպետք է նույնացնել տպավորվելու հետ, ինչը ճոռոմ կերպով անվանում են «արտիստական խառնվածք». դա հազվագյուտ մի շնորհ էր հույսի, դա ռոմանտիկ խանդավառություն էր, որպիսին երբեք չեմ տեսել ուրիշ մեկի մեջ և հավանաբար երբեք էլ չեմ տեսնի։ Սակայն Գեթսբին վերջում արդարացրեց իրեն․ ոչ թե նա ինքը, այլ այն, ինչ կախված էր նրա գլխին, այն թունավոր փոշին, որ պարուրել էր նրա երազանքը, ինձ ստիպել էր առժամանակ իսպառ կորցնել հետաքրքրությունս մարդկանց վաղանցիկ տխրությունների և կարճատև ուրախությունների հանդեպ։

Իմ ընտանիքը արդեն երեք սերունդ է ինչ հայտնի է ու հարուստ Միջին Արևմուտքի այս քաղաքում։ Քարավեյները տոհմի պես մի բան էին և, ըստ ընտանեկան ավանդության, գիտեինք, որ սերել ենք Բաաքլուի դքսերից, սակայն իմ ճյուղի իսկական հիմնադիրը պետք է համարել պապիս եղբորը, որն այստեղ էր եկել 1851 թվականին, իր փոխարեն վարձկան զինվոր էր ուղարկել քաղաքացիական պատերազմ, իսկ ինքը մետաղյա իրերի մեծածախ առևտրի գործ սկսել, որ մինչև օրս էլ ղեկավարում է հայրս։

Ես երբեք չեմ տեսել իմ այդ նախնուն, բայց ինձ նմանեցնում են նրան՝ վկայակոչելով հորս գրասենյակում կախված բավական մռայլ դիմանկարը։ Ավարտել եմ Նյու Հեյվընի համալսարանը՝ 1915 թվականին։ Հորիցս ուղիղ քառորդ դար հետո, իսկ քիչ անց մասնակցել եմ համաշխարհային մեծ պատերազմին, մի անվանում, որ սովորաբար տալիս են տևտոնյան ցեղերի ուշացած գաղթին։ Ես այնպիսի մեծ բավականություն ստացա հակահարձակումից, որ անգամ տուն դառնալուց հետո էլ հանգիստ չէի գտնում։ Միջին Արևմուտքը աշխարհի տաքուկ կենտրոնը լինելու փոխարեն այժմ թվում էր տիեզերքի մաշված քղանցքը, այնպես որ վճռեցի գնալ Արևելք՝ վարկային գործը սովորելու։ Իմ ճանաչած բոլոր մարդիկ այդ գործն էին անում, ուրեմն մի մարդ ևս կարող էր դրանով զբաղվել։ Մորաքույրերս ու հորեղբայրներս այդ հարցն այնպիսի լրջությամբ քննարկեցին, կարծես ինձ համար նախապատրաստական դպրոց էին ընտրում, և, վերջապես, անվճռական դեմքերով եզրակացրին՝ «Ինչու֊ո՜ւ չէ»։ Հայրս համաձայնեց ինձ դրամով օգնել մի տարի, և ահա այդ երկար ու բարակ քաշքշուկներից հետո 1922 թվականի գարնանը եկա Արևելք՝ ընդմիշտ հաստատվելու, գոնե ինձ այդպես էր թվում այն ժամանակ։

Առաջին գործս Նյու Յորքոսմ բնակարան գտնելն էր։ Եղանակը տաք էր, ես էլ նոր էի լքել լայն, կանաչ սիզամարգերի ու քնքուշ, մատղաշ, ծառերի երկիրը, և երբ գրասենյակում մի երիտասարդ առաջարկեց միասին տուն վարձել արվարձաններից մեկում, ուրախացա։ Նա ինքն էլ գտավ տունը՝ խավաքարտե հողմածեծ մի հյուղակ՝ ամսական ութսուն դոլարով, բայց վերջին պահին ֆիրման նրան Վաշինգտոն ուղարկեց, և ես մենակ տեղավորվեցի։ Շուն էի պահում, ճիշտ է, մի քանի օրից փախավ, բայց հոգ չէ, հետո մի հին «դոջ» գնեցի և վարձեցի ֆինն սպասուհի, որը հավաքում էր անկողինս, նախաճաշ էր պատրաստում և էլեկտրական վառարանի մոտ գործ անելիս քթի տակ ֆիննական խորիմաստություններ քրթմնջում։

Սկզբում մենակություն էի զգում, սակայն մի առավոտ ճամփին ինձ կանգնեցրեց ինչ֊որ մարդ, որն ըստ երևույթին նոր էր ժամանել։

— Ինչպե՞ս կարելի է գնալ Վեսթ Էգգ,— շվարած հարցրեց նա։

Բացատրեցի։ Եվ երբ առաջ անցա, այլևս մենակություն չէի զգում։ Ես արդեն դարձել էի բնիկ, ուղեկցորդ, ճանապարհ ցույց տվող։ Այդ մարդն ակամա ազատագրեց ինձ եկվորի կաշկանդվածությունից։

Եվ այսպես, արևաշողի և աչքիդ առաջ փունշ-փունջ բացվող բողբոջների հետ մեկտեղ, ինչպես արագացված շարժանկարներում է լինում, ես կրկին եկա այն համոզման, որ ամռան հետ կյանքը վերսկսվում է։

Մի կողմից՝ այնքան շատ բան կար կարդալու, իսկ մյուս կողմից՝ այնքան շատ կենարար ուժ կարելի էր ներծծել թարմ, բուրումնավետ օդից։ Ես տասնյակ հատորներ գնեցի բանկային ապառիկ գործի, կապիտալ ներդրումների ապահովագրության վերաբերյալ, և դրանք՝ շարված կարմիր ու ոսկեգույն կազմերով, ինչպես դրամահատարանից նոր դուրս եկած դրամներ, խոստանում էին պարզել այն շողշողուն գաղտնիքները, որ միայն Միդասը, Մորգանը և Մեկենասը գիտեին։ Բացի այդ, մտադրություն ունեի այլ գրքեր էլ կարդալու։ Քոլեջում զբաղվում էի գրականությամբ,― մի տարի շարունակ «Յեյլ Նյուզ» թերթի համար լուրջ ու խորիմաստ առաջնորդողներ եմ գրել,― հիմա էլ պատրաստվում էի նորից զբաղվել այդ գործով՝ վերստին դառնալով նեղ մասնագետ, այսպես ասած՝ լայն մտահորիզոնի տեր մարդ։ Սա սոսկ պարադոքս չէ․ ի վերջո, կյանքը շտ ավելի լավ ես դիտում, երբ նայում ես միակ պատուհանից։

Պատահականությանը հաճո էր, որ ես տուն վարձեի Հյուսիսային Ամերիկայի յուրօրինակ վայրերից մեկում։ Այն գտնվում էր մի երկարավուն աղմկահույզ կղզում, որը ընկած է Նյու Յորքից դեպի արևելք, և ուր բնության այլ քմահաճույքների կողքին երկու անսովոր հողակտորներ են առանձնանում։ Քաղաքից քսան մղոն հեռու, հսկայական մեծության մի զույգ միանման հրվանդաններ՝ նեղլիկ ծովածոցով բաժանված, մխրճվում են Արևելյան կիսագնդի ջրատարածության ամենաբնակեցված մասը՝ Լոնգ Այլընդ Սաունդի մեծ, խոնավ ամբարը։ Նրանք ճիշտ ձվաձև չեն, այլ Կոլումբոսի ձվի նման ծայրամասում քիչ տափակ, և նրանց արտաքին նմանությունը երևի շարունակ շփոթմունք է պատճառում վերը թռչող ճայերին։ Չնայած անթև արարածների համար շատ ավելի զարմանահրաշ պետք է լիներ նրանց ակնհայտ տարբերությունը ամեն ինչում, բացի ուրվագծից ու չափերից։

Ես ապրում էի Վեսթ Էգգում, դե, ինչպես ասեմ, երկու բնակավայրերից համեմատաբար ոչ այնքան հարմարավետում, թեև այդ ավելորդ բառային պիտակավորումը ամենևին չի արտահայտում այն արտառոց և փոքր֊ինչ չարաբաստիկ հակասությունը, որի մասին ուզում եմ խոսել։ Իմ տունը հրվանդանի ծայրին էր՝ Սաունդից հիսուն յարդ հեռու գտնվող երկու ճոխ առանձնատների արանքում, առանձնատներ, որոնց վարձը տասներկու կամ տասնհինգ հազար է ամռանը։ Աջ կողմս մի անսովոր հիասքանչ շինություն էր, իսկ և իսկ նորմանդական Hôtel de Ville, որի անկյունային աշտարակը վեր էր խոյանում թարմ, ցանցառ բաղեղի միջից, իսկ մարմարյա լողավազանը գտնվում էր ավելի քան քառասուն ակր զբաղեցնող մարգ ու այգու մեջ։ Դա Գեթսբիի առանձնատունն էր, ավելի ճիշտ՝ պատկանում էր այդ անունով մի մարդու, որովհետև ես չէի ճանաչում պարոն Գեթսբիին։ Իմ տունը աչքի փուշ էր, բայց այնքան աննշան փուշ, որ ոչ ոք չէր նկատում, այնպես որ ես ունեի ծովային տեսարան, հարևանիս այգու կեսը և միլիոնատերերի դրկիցը լինելու հաճելի գիտակցությունը, այդ բոլորի համար վճարելով ամսական ութսուն դոլար։

Նեղլիկ ծովածոցի մյուս կողմում շողշողում էին պերճաշուք Իսթ Էգգի ճերմակ պալատները։ Ըստ էության այս ամառվա պատմությունն սկսվեց այն երեկոյից, երբ ես մեքենայով գնացի այնտեղ տեր և տիկին Բյուքենենների տուն՝ ճաշի։ Դեյզին իմ զարմուհին էր, Թոմին ծանոթ էի քոլեջից։ Իսկ պատերազմից անմիջապես հետո Չիկագոյում երկու օր անցկացրել էի նրանց տանը։

Դեյզիի ամուսինը մարմնական բազմաթիվ առավելություններով օժտված լինելուց բացի, Նյու Հեյվընի ֆուտբոլի թիմի ամենահզոր եզրայիններից էր։ Նա իր երկրին բնորոշ կերպար էր, մեկն այն մարդկանցից, որոնք մինչև քսանմեկ տարեկանը մի որևէ ասպարեզում այնպես են առաջ գնում, որ հետագայում նրանց յուրաքանչյուրը քայլը թվում է անկում։ Նրա ընտանիքը անսահման հարստության տեր էր, և քոլեջում արդեն Թոմի շռայլությունը խոսակցության նյութ էր դարձել։ Հիմա էլ, Չիկագոն թողած, նա Արևելք էր եկել այնպիսի մի շուքով, որից մարդու շունչը կտրվում էր։ Օրինակ, Լեյք Ֆորիսթից բերել էր պոլո խաղալու ձիուկներ։ Դժվար էր պատկերացնել, որ իմ սերնդի մարդը կարող էր այդքան հարուստ լինել։ Ինչո՞ւ էին նրանք եկել Արևելք, չգիտեմ։ Առանց որոշակի դրդապատճառի մի տարի ապրել էին Ֆրանսիայում, ապա թափառել տեղից տեղ, ուր հարուստները պոլո էին խաղում և միասին վայելում կյանքը։ Դեյզին հեռախոսով ինձ ասաց, որ սա իրենց վերջին հանգրվանն է, բայց ես չհավատացի․ Դեյզիի հոգու խորքը չէի տեսնում, իսկ Թոմը, զգում էի, որ թափառելու է ամբողջ կյանքում՝ կարոտագին որոնելով անդարձ կորած ֆուտբոլի խաղի դրամատիկ մոլեգնությունը։

Եվ ահա, քամոտ, բայց տաք մի օր այցի գնացի Իսթ Էգգի իմ երկու հին ծանոթներին, որոնց ըստ էության կարգին չէի ճանաչում։ Նրանց տունը սպասածիցս շատ ավելի շքեղ էր՝ ուրախ, կարմրաճերմակ գաղութային Ջորջիա ոճի ծովահայաց մի ապարանք։ Մոտ քառասուն մղոն երկարության կանաչ սիզամարգը սկսվում էր հենց լողափից ու ձգվում մինչև նախադուռը՝ ցատկելով արևի ժամացույցների, աղյուսի կտորտանքներ շաղ տված ճեմուղիների ու բազմերանգ ծաղկաթմբերի վրայով և, ի վերջո միանալով տանը, մագլցում էր պատերն ի վեր՝ մատղաշ բաղեղների վերածված, ասես թափ առած լիներ։

Մեծ, մինչև գետին պատուհանների շարքը, որ հիմա ոսկե շողեր էր արտացոլում և լայն բացված էր երեկոյի տաք քամուն ընդառաջ, ձգվում էր շենքի ողջ առաջամասով, իսկ նախագավթում ոտքերն իրարից հեռու գրած կանգնած էր Թոմ Բյուքենենը՝ ձիավարժի հագուստով։

Նա փոխվել էր Նյու Հեյվընի տարիներից ի վեր։ Այժմ ամրակազմ, հարդագույն մազերով երեսնամյա տղամարդ էր, խիստ ընդգծված բերանով և բավական ամբարտավան շարժուձևերով։ Փայլուն գոռոզ աչքերը իշխում էին նրա դեմքին և այնպիսի տպավորություն ստեղծում, կարծես նրանց տերը միշտ պատրաստ էր հարձակման։ Անգամ ձիավարժի հագուստի կանացի նրբագեղությունը չէր թաքցնում նրա մարմնի անսահման ուժը․ թվում էր, թե քուղով մինչև վերջ ձգած պսպղուն երկարաճիտ կոշիկները նեղ էին գալիս ոտքերին, իսկ վերնաշապկի բարակ կտորի տակից մկանների մի ամբողջ խուրձ էր տեղահան լինում ուսի շարժմանը զուգընթաց։ Դա հսկայական ուժի տեր մի դաժան մարմին էր։

Նա կամակոր մարդու տպավորություն էր թողնում, ինչին նպաստում էր նրա կոպիտ, խռպոտ տենորը։ Նույնիսկ իր սիրած մարդկանց հետ խոսելիս նրա ձայնում ներողամիտ հայրական արհամարհանքի երանգ կար, որի պատճառով Նյու Հեյվընում շատերը տանել չէին կարող նրան։

«Ես, իհարկե, ձեզանից ավելի ուժեղ եմ և ավելի հզոր, սակայն իմ կարծիքը վերջնական մի համարեք»,— կարծես ասում էր նրա հայացքը։ Բարձր կուրսերում երկուսս էլ նույն ուսանողական ընկերության անդամ էինք, և չնայած երբեք մտերիմ չէինք եղել, բայց այն տպավորությունն եմ ունեցել, որ ես նրան դուր եմ եկել, և նա էլ իր հերթին, իրեն հատուկ հանդուգն, մարտական անհանգստությամբ ցանկացել էր ինձ դուր գալ։

Մենք մի փոքր զրուցեցինք արևոտ գավթում։

— Լավ տուն ունեմ,— ասաց նա, աչքերը պտտեցնելով չորս բոլորը։

Թևիս թեթևակի հպվելով շրջեց ինձ ու լայն, տափակ ձեռքով ցույց տվեց դիմացի տեսարանը՝ ներառնելով դարավանդներով իտալական պարտեզը, հարյուրավոր մետրերով ձգվող մուգ, բուրումնավետ վարդերը և ափի մակընթացությանը բախվող զբոսանավը։

— Նավթատեր Դեմեյնից եմ գնել այս կալվածքը,— նա ինձ կրկին քաղաքավարի ու կտրուկ շրջեց դեպի դուռը։— Գնանք ներս։

Մենք անցանք ընդարձակ միջանցքով և մտանք պայծառ, վարդագույն մի տարածություն, որը հազիվ էր միացած տանը՝ մինչև գետին հասնող բարձր, երկկողմանի լուսամուտներով։ Լայն բացված պատուհանները ճերմակին էին տալիս դրսի թարմ խոտի վրա, որը, թվում էր, ներաճել է տան մեջ։ Սենյակում թափառող զեփյուռը խունացած դրոշների նմանվող վարագույրները ծածանում էր մերթ գեպի դուրս, մերթ՝ ներս, մերթ թռցնում վեր, դեպի առաստաղը, որը թանձր շաքարահյութով ծածկված հարսանեկան կարկանդակ էր հիշեցնում և ապա՝ վետվետուն ստվերով թավալվում էր գինեգույն գորգի վրա, ինչպես քամին՝ ծովի մակերևույթին։

Սենյակի միակ անշարժ առարկան հսկայական մեծության բազմոցն էր, ուր, ասես խարիսխ գցած օդապարիկի վրա, թառել էին երկու երիտասարդ կանայք։ Նրանց սպիտակ զգեստները թրթռում էին ու ծփծփում, կարծես նրանց տերերը հենց նոր մի կարճ թռիչք գործած լինեին տան շուրջը։ Հավանաբար ես մի պահ մնացի կանգնած՝ ունկնդիր վարագույրների թափահարմանը և պատի նկարի շխկշխկոցին։ Ապա՝ չրը՛խկ, Թոմ Բյուքենենը փակեց առջևի պատուհանները, և թակարդն ընկած քամին հանդարտվեց սենյակում։ Վարագույները, գորգերն ու կանայք դանդաղ վայրէջք կատարեցին։

Կանանցից երիտասարդը անծանոթ էր ինձ։ Նա ամբողջ մարմնով փռվել էր բազմոցի մի ծայրին, միանգամայն անշարժ, ծնոտը թեթևակի բարձրացրած, ասես ընկնելու պատրաստ ինչ֊որ առարկա հավասարակշռելիս լիներ։ Եթե անգամ նշմարեց ինձ, ապա միայն աչքի պոչով, սակայն ուշադրության չարժանացրեց։ Չափազանց շփոթված, ես քիչ մնաց ներողություն մրմնջայի, որ իմ ներս գալով խանգարեցի նրան։

Մյուսը՝ Դեյզին, բարձրանալու փորձ արեց, մտահոգ արաահայտությամբ թեթևակի առաջ թեքվեց և իսկույն ևեթ ծիծաղեց՝ կարճ, հմայիչ, անհեթեթ։

Ես նույնպես ծիծաղեցի ու շարժվեցի առաջ։

― Ես խ-խե՜լքս թռցրել եմ երջանկությունից։

Նա կրկին ծիծաղեց, կարծես մի շատ սրամիտ բան ասած լիներ, և ձեռքս մի պահ սեղմելով՝ նայեց ուղիղ դեմքիս այնպիսի հայացքով, ասես աշխարհում չկար մեկը, որին այդքան տենչած չիներ տեսնելու։ Նա գիտեր այդպես նայել։ Հետո շշուկով ավելացրեց, որ «հավասարակշռող» աղջկա ազգանունը Բեյքեր է։ (Ասում են, Դեյզիի շշունջը ծուղակ է, որպեսզի խոսակցին ստիպի ավելի մոտ նստել։ Անտեղի բամբասանք, որը որը նրա այդ խոսելաձևը չի զրկում հմայքից)։

Ինչևիցե, օրիորդ Բեյքերի շրթունքները շարժվեցին, նա ինձ համարյա աննկատ գլխով արեց ու անմիջապես նորից ետ գցեց գլուխը. հավանաբար հավասարակշռող առարկան փոքր-ինչ տեղաշարժվել էր՝ նրան վախ պատճառելով։ Կրկին պատրաստվեցի ներողություն խնդրելու։ Բացարձակ ինքնավստահության յուրաքանչյուր դրսևորում ինձ վրա միշտ շշմեցուցիչ ազդեցություն է գործում։

Ապա ետ նայեցի զարմուհուս, որն սկսեց իր հուզիչ ձայնով հարցեր տալ։ Դա այնպիսի ձայն էր, որը շարունակ ուզում էիր լսել․ ասես յուրաքանչյուր խոսքը երաժշտական մի դրվագ լիներ, որն այլևս երբեք չէր կրկնվելու։ Նրա սիրունիկ թախծոտ դեմքը պայծառ դիմագծեր ուներ, պայծառ աչքեր և շարժուն, կրքոտ բերան, բայց նրա հուզիչ ձայնի մեջ շատ բան կար, և նրան սիրող տղամարդիկ չէին կարողանում մոռանալ երգեցիկ տիրական շշուկով ասված այն «Լսիր»֊ը, որը քիչ առաջվա ուրախության և զվարճության արձագանքն էր և հաջորդ վայրկյանի ուրախություն և զվարճություն խոստումը։

Ես պատմեցի, թե ինչպես Արևելք գալիս մի օր մնացել էի Չիկագոյում և մի խումբ մարդկանց ողջույնները հաղորդեցի նրան։

— Ուրեմն ինձ կարոտում են,— ցնծագին գոչեց նա։

— Ողջ քաղաքն անմխիթար վիճակում է։ Բոլոր մեքենաների ետևի ձախակողմյան անիվը սև է ներկած որպես սգո նշան, և ամբողջ գիշեր հյուսիսային ափով մեկ շարունակ լաց ու կոծ է լսվում։

— Ա՜յ քեզ հրաշք։ Թոմ, եկ վաղը ետ գնանք։— Ապա մի անսպասելի միտք հայտնեց։— Դու պետք է աղջկաս տեսնես։

— Հաճույքով։

— Նա հիմա քնած է։ Երեք տարեկան է փոքրիկս։ Չե՞ս տեսել նրան։

— Ոչ,

— Դե, ուրեմն, պետք է տեսնես։ Նա․․․

Թոմ Բյուքենենը, որ մինչ այդ անհանգիստ պտույտ էր գալիս սենյակում, կանգ առավ, ձեռքը դրեց ուսիս։

― Ի՞նչ գործի ես, Նիք։

— Վարկային գործ եմ անում։

— Ո՞ւմ մոտ։

Ասացի։

— Երբեք չեմ լսել,— մեծամտորեն նետեց նա։

Ես նյարդայնացա։

— Կլսես,— կարճ պատասխանեցի։— Կլսես, եթե մնաս Արևելքում։

— Հանգիստ եղիր, կմնամ,— ասաց նայելով Դեյզիին, ապա կրկին ինձ, ասես պատրաստվում էր հակահարձակման։— Ես այնքան էլ հիմար չեմ, որ գնամ այստեղից։

Այդ խոսքի վրա օրիորդ Բեյքերն ասաց. «Բացարձակապես», այնպիսի անսպասելիությամբ, որից ես վեր թռա։ Սենյակ մտնելուցս ի վեր դա նրա արտաբերած առաջին բառն էր։ Ըստ երևույթին, նա ինքն էլ նույնքան զարմացավ, ապա հորանջեց և մի քանի ճարպիկ շարժումներով ոտքի ելավ։

— Փայտացել եմ,— գանգատվեց նա,— ինչքան կարելի է պառկած մնալ բազմոցին։

— Ինչ ես ինձ նայում,— առարկեց Դեյզին,— ես ամբողջ օրն աշխատում էի քեզ Նյու Յորք տանել։

— Ոչ, շնորհակալ եմ,— ասաց օրիորդ Բեյքերը՝ նայելով մառանից հենց նոր բերած քոքթեյլներին։— Մրցումների նախօրեին չեմ խմում։

Տանտերը թերահավատ հայացք ձգեց նրա վրա։

— Ճի՞շտ,— նա մի կում արեց բաժակի պարունակությունը, կարծես եղածը մի կաթիլ լիներ։— Եվ ընդհանրապես, դու ինչպե՞ս ես որևէ արդյունքի հասնում, խելքս բան չի կտրում։

Ես նայեցի օրիորդ Բեյքերին, մտածելով, թե նա ինչ արդյունքի է հասնում։ Մարդ բավականություն էր ստանում նրան նայելուց։ Նրբակազմ աղջիկ էր, փոքր կրծքով, ձիգ կեցվածքով, որն ավելի էր ընդգըծվում նորաթուխ կադետի նման ուսերը ետ գցելու նրա սովորությամբ։ Մոխրագույն արևաշող աչքերը փոխադարձ քաղաքավարի հետաքրքրասիրությամբ զննում էին ինձ՝ հրապուրիչ, դալուկ, քմահաճ դեմքի բարձրությունից։ Ինձ հանկարծ թվաց, որ մի տեղ տեսել եմ նրան կամ նրա լուսանկարը։

― Դուք Վեսթ Էգգո՞ւմ եք ապրում,— մեծամտաբար հարցրեց նա։— Ես այնտեղ ծանոթներ ունեմ։

― Ես ոչ մեկին չեմ ճանաչում․․․

― Չի կարող պատահել Գեթսբիին չիմանաք։

― Գե՞թսբի,― հետաքրքրվեց Դեյզին։― Ինչ Գեթսբի։

Ես ուզեցի ասել, որ նա իմ հարևանն է, բայց չհասցրի։ Մեզ ճաշի կանչեցին։ Թոմ Բյուքենենը իր մկանուտ ձեռքով հրամայաբար բռնեց արմունկս և ուժով ինձ դուրս տարավ սենյակից, ասես շախմատի ֆիգուրն էր տեղաշարժում մի քառակուսուց մյուսը։

Անշտապ և նվաղուն, ձեռքերը թեթևակի հպած ազդրերին, երիտասարդ կանայք ուղղվեցին արևամուտին դեմ-հանդիման բացված վարդագույն գավիթը, ուր ճաշասեղանին, թուլացող քամու դիմաց, չորս դողդոջուն մոմեր էին վառվում։

― Այս ի՞նչ մոմեր են,— դժգոհեց Դեյզին կնճռոտվելով և մատներով հանգցրեց։― Երկու շաբաթ հետո տարվա ամենաերկար օրն է։— Նա պայծառացած նայեց բոլորիս։— Պատահե՞լ է, որ դուք սպասեք տարվա ամենաերկար օրվան ու հետո մոռանաք։ Ամեն տարի ինձ հետ նույն բանն է կատարվում։

― Եկեք ինչ-որ բան կազմակերպենք,— հորանջեց օրիորդ Բեյքերը՝ սեղանի մոտ նստելով այնպես, կարծես անկողին էր մտնում։

― Եկեք,— ասաց Դեյզին։— Իսկ ի՞նչ։— Նա անօգնական դիմեց ինձ։― Իսկ ի՞նչ կարելի է կազմակերպել։

Պատասխանի չսպասելով, հանկարծ նրա աչքերը սարսափահար գամվեցին իր ճկույթին։

― Նայեցեք,— գանգատվեց նա։— Մատս վիրավորել եմ։

Մենք բոլորս նայեցինք։ Հոդը սևացել էր ու կապտել։

― Դու ես մեղավորը, Թոմ,— կշտամբեց նա։— Ես գիտեմ, դու դիտմամբ չես արել, բայց և այնպես դու ես արել։ Տեղն է ինձ, ով էր ասում ամուսնանամ կոշտ ու կոպիտ անճոռնի հսկայի հետ։

― Ես զզվում եմ այդ բառից,— բարկացած հակառակեց Թոմը,— եթե նույնիսկ կատակով ես ասում, դարձյալ ինձ դուր չի գալիս։

― Անճոռնի,— պնդեց Դեյզին։

Երբեմն Դեյզին և օրիորդ Բեյքերը, առանց մեզ ձանձրույթ պատճառելու, միաժամանակ խոսում էին, և նրանց հեգնական անկապ շատախոսությունը զրույցի չէր վերածվում ու պաղ էր նույնքան, որքան նրանց ճերմակ զգեստներն ու ցանկությունից միանգամայն զուրկ անտարբեր աչքերը։ Նրանք ներկա էին ճաշին և ընդունում էին Թոմին ու ինձ՝ քաղաքավարությունից դրդված, ճիգ գործադրելով զբաղեցնելու մեզ կամ իրենք իրենց զբաղվելու։ Նրանք գիտեին, որ շուտով ճաշը կավարտվի, իսկ քիչ անց դրա հետ մեկտեղ և երեկոն, ու անփութորեն կարող են այն անցյալի գիրկը նետել։ Արևմուտքում լրիվ ուրիշ պատկեր էր. այնտեղ միշտ հուզումով արագացնում են երեկոն, ժամ առ ժամ մղում դեպի ավարտը, որին սպասում ես և որից սարսափում։

— Դու ինձ ստիպում ես՝ մոռանալ քաղաքակրթությունը, Դեյզի,— խոստովանեցի ես բավական թունդ կարմիր գինու երկրորդ բաժակից հետո։— Չե՞ս կարող խոսել հացահատիկի կամ նման այլ բանի շուրջ։

Ես այդ դիտողությամբ որոշակի ոչինչ նկատի չունեի, բայց այն անսպասելի կերպով ընկալվեց։

— Քաղաքակրթությունը անկում է ապրում,— կատաղած պոռթկաց Թոմը։— Ես հիմա սարսափելի հոռետես եմ դարձել։ Կարդացե՞լ ես Գոդդարդի «Գունավոր կայսրությունների վերելքը»։

— Ոչ, չեմ կարդացել,— պատասխանեցի՝ ապշած նրա հարցից։

— Հիանալի գիրք է, ամեն մարդ պետք է կարդա։ Միտքը հետևյալն է. եթե սպիտակ ցեղը չզգուշանա, ապա ամբողջովին կձուլվի։ Եվ դա գիտականորեն ապացուցված է։

— Թոմը գնալով իմաստնանում է,— անկեղծ տխրությամբ նկատեց Դեյզին։— Նա երկար բառերով խելացի գրքեր է կարդում։ Այն ի՞նչ բառ էր, որ մենք...

— Դրանք գիտական գրքեր են,— սրտնեղեց Թոմը՝ անհամբեր հայացք նետելով կնոջը։— Այդ մարդը մշակել է մի ամբողջ տեսություն։ Դա մեր՝ իշխող ցեղի գործն է՝ թույլ չտալ, որ այլ ցեղերը գլուխ բարձրացնեն։

— Մենք պետք է ջախջախենք նրանց,— շշնջաց Դեյզին՝ կատաղությամբ թարթելով աչքերը բոցավառ արեգակի ճառագայթների ներքո։

— Եթե դուք Կալիֆորնիայում ապրեիք...— սկսեց օրիորդ Բեյքերը, բայց Թոմն ընդհատեց նրան, աղմուկով շարժելով աթոռը։

— Բանն այն է, որ մենք հյուսիսցիներ ենք։ Ես, դու, նա...— ակնթարթային վարանումից հետո Թոմը գլխի թեթևակի շարժումով Դեյզիին էլ ներառավ, իսկ Դեյզին նորից աչքով արեց ինձ։— ... Եվ մենք ենք ստեղծել այն բոլորը, ինչ քաղաքակրթություն է կոչվում՝ գիտություն, արվեստ ու նման բաներ։ Պա՞րզ է։

Ինչ-որ պաթետիկ բան կար Թոմի համառության մեջ, կարծես նրա ինքնագոհությունը՝ տարիքի հետ ավելի խորացած, այլևս չէր բավարարում նրան։ Եվ հենց այն պահին, երբ ներսում զնգաց հեռախոսը, և ծառայապետը դուրս գնաց լսափողը վերցնելու, Դեյզին, օգտագործելով առիթը, թեքվեց դեպի ինձ։

― Ես քեզ մեր ընտանեկան գաղտնիքն ասեմ,— աշխույժ շշնջաց նա։― Ծառայապետի քթի մասին է։ Ուզո՞ւմ ես լսել նրա քթի պատմությունը։

― Հենց դրա համար եմ եկել։

― Դե, նա միշտ ծառայապետ չի եղել։ Նյու Յորքում աշխատել է մի մարդու մոտ, որը երկու հարյուր հոգու համար արծաթյա սպասք է ունեցել։ Եվ առավոտից մինչև երեկո փայլեցրել է ու փայլեցրել, մինչև վերջապես քիթը հիվանդացել է․․․

― Եվ գնալով գործը բարդացել է,― մեջ բերեց օրիորդ Բեյքերը։

― Այո, գնալով գործը բարդացել է, և նա ստիպված թողել է աշխատանքը։

Մի պահ վերջին արևաշողը հրաժեշտի ջերմությամբ դիպավ Դեյզիի շառագունած դեմքին։ Ես առաջ թեքված ու շունչս պահած լսում էի։ Հետո շողը խամրեց, և լույսի յուրաքանչյուր մասնիկ վարանոտ ափսոսանքով հեռացավ նրանից՝ հաճելի փողոցից մթնշաղին տուն դարձող երեխայի նման։

Վերադառնալով՝ ծառայապետը ինչ-որ բան շշնջաց Թոմի ականջին։ Թոմը խոժոռվեց, ետ տարավ աթոռը և անխոս հեռացավ։ Օգտվելով նրա բացակայությունից, Դեյզին գործի անցավ։ Նա կրկին առաջ թեքվեց և ծորուն, երգեցիկ ձայնով վրա բերեց.

— Նիք, ես շատ ուրախ եմ, որ դու այստեղ ես, ինձ հետ։ Դու նման ես, նման... դու նման ես վարդի, իսկական վարդի, այնպես չէ՞։— Նա դիմեց օրիորդ Բեյքերին, որպեսզի վերջինս հաստատի ասածը։― Իսկական վարդի։

Ա՜յ քեզ ցնդաբանություն։ Ես ո՜ւր, վարդն ո՜ւր։ Նա խելքին եկածն ասում էր, բայց հուզիչ ջերմություն էր հորդում նրանից, կարծես նրա սիրտը՝ այդ շնչակտուր, զգլխիչ բառերից մեկի մեջ ամփոփված, ջանում էր նետվել դեպի քեզ։ Հետո հանկարծ անձեռոցիկը գցեց սեղանին, ներողություն խնդրեց ու դուրս գնաց։

Օրիորդ Բեյքերն ու ես մի կարճ, անիմաստ հայացք փոխանակեցինք։ Ես պատրաստվում էի բերանիս բաց անել, երբ նա ձգվեց աթոռին ու նախազգուշացնող ձայնով լռեցրեց ինձ։ Մի խուլ կրքոտ շշուկ էր լսվում դռան ետևից, և օրիորդ Բեյքերն առանց քաշվելու սկսեց ականջ դնել։ Դողահար ձայնը մերթ լսելի էր դառնում, մերթ անլսելի, ապա հուզված պոռթկաց ու վերջնականապես մարեց։

— Այդ պարոն Գեթսբին, որի անունը քիչ առաջ տվեցիք, իմ հարևանն է,— սկսեցի ես։

— Լռեց եք։ Ես ուզում եմ լսել, թե ինչ է կատարվում ներսում։

— Իսկ մի՞թե որևէ բան է կատարվում,— անմեղ հետաքրքրվեցի։

— Ուզում եք ասել ոչինչ չգիտե՞ք,— անկեղծորեն զարմացավ օրիորդ Բեյքերը։— Ինձ թվում էր՝ բոլորը գիտեն։

— Ես չգիտեմ։

— Դե․․․— տատանվեց նա,— Թոմն ինչ֊որ կնոջ հետ է կապված Նյու Յորքում։

— Ինչ֊որ կնոջ հե՞տ,— անիմաստ կրկնեցի։

Օրիորդ Բեյքերը գլխով արեց։

— Գոնե պատշաճություն ունենար ճաշի ժամին չզանգահարեր։ Ճիշտ չե՞մ ասում։

Մինչ կհասկանայի նրա ասածը, լսվեց զգեստի շրշյուն, կոշիկների քրթքրթոց, և Թոմն ու Դեյզին վերադարձան։

— Անհետաձգելի գործ էր,— շինծու ուրախությամր գոչեց Դեյզին։ Ապա նստեց, զննողաբար նայեց օրիորդ Բեյքերին, հետո ինձ ու շարունակեց։— Ես մի վայրկյանով դուրս գնացի։ Այնքան լա՜վ էր այնտեղ։ Մարգի վրա թռչուն էր երգում, երևի ինչ-որ տեղից եկած սոխակ էր։ Եվ ի՜նչ էլ լավ էր երգում։— Նա ինքն էլ ասես գեղգեղում էր, ոչ թե խոսում։— Ռոմանտիկ է, չէ՞, Թոմ։

— Շա՜տ,— համաձայնեց Թոմը, ապա խեղճացած դիմեց ինձ։

— Եթե ճաշից հետո լույս լինի, քեզ կտանեմ ախոռ։

Հեռախոսը զիլ հնչեց ներսում, և քանի որ Դեյզին վճռականորեն նայելով Թոմին բացասաբար շարժեց գլուխը, ախոռի թեման ու փաստորեն բոլոր թեմաները հօդս ցնդեցին։ Ճաշկերույթի վերջին փշրված հինգ րոպեների բեկորներում մեջս տպավորվեցին կրկին աննպատակ վառվող մոմերը, և ես ցանկություն զգացի դիմահար նայելու յուրաքանչյուրին, բայց այնպես, որ հայացքս չհանդիպի նրանց հայացքին։ Ես Դեյզիի ու Թոմի միտքը գուշակել չէի կարող, բայց չեմ կասկածում, որ նույնիսկ օրիորդ Բեյքերը, իր բացարձակ թերահավատությամբ, հազիվ թե կարողանար մտքից հանել հեռախոսի՝ այդ հինգերորդ հյուրի սուր, մետաղային հապճեպությունը։ Մեկ ուրիշին նման իրավիճակը զավեշտական կթվար, իսկ ես բնազդաբար անմիջապես ոստիկանատուն զանգահարելու ցանկություն ունեցա։

Ինքնըստինքյան հասկանալի է, որ ձիերի մասին այլևս խոսք չեղավ։ Մի քանի մատնաչափ մթնշաղ էր բաժանում Թոմին ու օրիորդ Բեյքերին իրարից, որոնք վերադարձան գրադարան՝ կարծես հերթապահելու միանգամայն նյութեղեն հանգուցյալի կողքին, մինչդեռ ես, փորձելով հաճելիորեն հետաքրքրված, բայց փոքր-ինչ խուլ ձևանալ, հետևեցի Դեյզիին՝ անցնելով իրարամերձ պատշգամբների շղթայով դեպի նախագավիթը, որի թանձր աղջամուղջի մեջ ընկղմվեցինք մենք կողք կողքի՝ հյուսկեն բազմոցին։

Դեյզին գլուխն առավ ափերի մեջ, ասես շոշափելու սիրուն դեմքը, իսկ քիչ անց աչքերը հառեց թավշյա մթնշաղի խորքը։ Ես տեսա, թե ինչպես անհանգիստ հուզմունքը համակեց նրան և ձորձեցի շեղել՝ դստրիկի մասին խոսք բաց անելով։

― Մենք իրար լավ չենք ճանաչում, Նիք,― հանկարծ ասաց նա,― չնայած զարմիկներ ենք։ Դու նույնիսկ իմ հարսանիքին ներկա չէիր։

― Ես պատերազմից չէի վերադարձել։

― Ճիշտ է։― Նա լռեց մի պահ։― ես շատ եմ տառապել, Նիք, իսկ հիմա ոչնչի նկատմամբ հավատ չունեմ։

Ըստ երևույթին, նա հիմք ուներ այդպես ասելու։ Ես սպասեցի, բայց նա այլևս չխոսեց․ քիչ անց կրկին անօգնական խոսք բացեցի աղջկա մասին։

― Երևի նա արդեն խոսում է... ուտում կամ նման բաներ անում։

― Դե, իհարկե,— նա ցրված նայեց ինձ։— Լսիր, Նիք։ Ես հիմա քեզ կպատմեմ, թե ինչ ասացի, երբ աղջիկս ծնվեց։ Ուզո՞ւմ ես լսել։

― Շատ։

― Դու հիմա կիմանաս, թե ինչպես սկսեցի հասկանալ․․․ ամեն ինչ։ Աղջկաս ծնվելուց մի ժամ էլ չէր անցել, իսկ Թոմն աստված գիտե որտեղ էր։ Նարկոզից արթնացա լքված ու մոռացված բոլորի կողմից և անմիջապես հարցրեցի դայակին՝ տղա՞ է, թե աղջիկ։ Ասաց՝ աղջիկ է․ ես շրջեցի գլուխս ու արտասվեցի։ «Ինչ լավ է։ Ուրախ եմ, որ աղջիկ է։ Հուսով եմ, հիմար կլինի։ Այս աշխարհում աղջկա համար ամենալավ բանը գեղեցիկ հիմարիկ լինելն է»։

― Ինձ թվում է, կյանքում ոչ մի լավ բան չկա,— համոզված շարունակեց Դեյզին,― բոլորն էլ այդպես են մտածում։ Նույնիսկ ամենախելացի, ամենաառաջադեմ մարդիկ։ Եվ ես գիտեմ, որ դա այդպես է։ Ես ամեն տեղ եղել եմ, ամեն ինչ տեսել, ամեն բան փորձել։— Նրա աչքերը մարտականորեն փայլատակեցին Թոմի աչքերի նման, և բացահայտ արհամարհանքով ծիծաղեց։

— Ա՜յ թե փորձառու եմ դարձել, հա՛, փորձառու։

Այն պահին, երբ նրա ձայնը, որն ուզում էր իմ ուշադրությունը և հավատը գրավել, կտրվեց, ու ես զգացի նրա ասածի ողջ կեղծությունը։ Դա ինձ անհանգստացրեց, կարծես ամբողջ երեկոն մի տեսակ խաղ էր եղել ինձանից կարեկցանք կորզելու համար։ Ես սպասեցի և, իրոք, մի վայրկյան անց նրա սիրունիկ դեմքին շինծու գոհունակության ժպիտ գոյացավ, ասես նրան հաջողվել էր հաստատել իր անդամությունը բավական հայտնի գաղտնի ընկերության, որին պատկանում էր նաև Թոմը։

Ներսում ալ կարմիր սենյակը լուսաթաթախ էր։ Թոմը նստած էր երկար բազմոցի մի ծայրին, իսկ օրիորդ Բեյքերը՝ մյուս, և բարձրաձայն կարդում էր «Սեթրդի Իվնինգ Փոստը»։ Նրա մրմունջախառն բառերը շարվում էին կողք֊կողքի՝ հանդարտություն սփռելով։ Լույսը շողշողում էր Թոմի երկարաճիտ կոշիկների վրա, խավարում օրիորդ Բեյքերի աշնան դեղնության մազերի մեջ, սահում էջերն ի վար, որ շրջվում էին աղջկա բազուկների թույլ մկանների թրթիռով։

Երբ ներս մտանք, նա, ձեռքը բարձրացնելով, մեզ լռելու նշան արեց։

— Շարունակությունը հաջորդ համարում,— և թերթը շպրտեց սեղանին։

Ծնկի անհանգիստ շարժումով նրա մարմինը հաստատուն դիրք ընդունեց։

— Ժամը տասն է, Ժամանակը որոշելու համար նայելով առաստաղին, ասաց նա։— Պստլիկ աղջիկները պետք է անկողին մտնեն։

— Ջորդանը վաղը Վեսթչեսթրում մրցության է մասնակցելու,— բացատրեց Դեյզին։

— Այդ դո՞ւք եք Ջորդան Բեյքերը։

Ես այժմ միայն հասկացա, թե ինչու էր այդքան ծանոթ թվում նրա դեմքը, որի քմահաճ հեգնական ժպիտը հաճախ աչքովս էր ընկել Աշվիլի, Հոթ Սփրինգզի և Փալմ Բիչի սպորտային ամսագրերի բազմաթիվ էջերում։ Ես նույնիսկ ինչ-որ անդուր ու տգեղ պատմություն էի լսել նրա մասին, բայց վաղուց մոռացել էի։

— Բարի գիշեր,— մեղմորեն մաղթեց նա։— Ինձ առավոտյան ժամը ութին արթնացրեք։

― Եթե վեր կենաս։

― Վեր կկենամ։ Բարի գիշեր, պարոն Քարավեյ։ Մենք դեռ կհանդիպենք։

― Իհարկե, կհանդիպեք,― ասաց Դեյզին։— Ես մտածում եմ ամուսնացնել։ Շուտ-շուտ արի, Նիք։ Ես ձեզ․․․ ինչպես են ասում․․․ կմտերմացնեմ։ Կամ միասին կփակեմ սպիտակեղենի պահարանում, կամ մակույկով բաց ծով կգցեմ, կամ էլ նման մի բան կանեմ։

― Բարի գիշեր,― ձայնեց օրիորդ Բեյքերը աստիճանների վրայից։— Ես ոչ մի բառ չլսեցի։

― Լավ աղջիկ է,― քիչ անց ասաց Թոմը։― Պետք չէ նրան թողնել, որ թափառականի կյանք վարի։

― Իսկ ո՞վ չպետք է թողնի,— սառը հարցրեց Դեյզին։

― Նրա ընտանիքը։

― Նրա ընտանիքը բաղկացած է հարյուր տարեկան մորաքրոջից։ Բացի այդ, սրանից հետո Նիքն է խնամք տանելու նրան, ճիշտ չե՞մ ասում, Նիք։ Այս ամառ Ջորդանը շաբաթ և կիրակի օրերը մեր տանն է անցկացնելու։ Եվ իմ կարծիքով ընտանեկան մթնոլորտը լավ ազդեցություն կգործի նրա վրա։

Դեյզին ու Թոմը մի պահ լուռ նայեցին միմյանց։

― Ջորդանը Նյու Յորքի՞ց է,— շտապ հարցրեցի ես։

― Լուիսվիլից է։ Մեր աղջկությունն այնտեղ է անցել։ Իմ անհոգ, գեղեցիկ․․․

― Նիքի հետ ջերմ֊ջերմ զրուցո՞ւմ էիր,— հանկարծ հարցրեց Թոմը։

― Զրուցեցի՞նք որ։— Դեյզին նայեց ինձ։— Չեմ հիշում, բայց կարծեմ խոսեցինք հյուսիսային ցեղի մասին։ Դե, իհարկե, խոսեցինք, մի տեսակ խոսելներս եկել էր ու անցավ...

― Մի հավատա ամեն մի լսածիդ, Նիք,— խորհուրդ տվեց Թոմը։

Ես իմիջիայլոց ասացի, որ ոչինչ էլ չէի լսել և քիչ անց ոտքի ելա հրաժեշտ տալու։ Նրանք ինձ ուղեկցեցին մինչև դուռը, կանգնեցին կողք-կողքի լույսի պայծառ քառակուսու մեջ։ Երբ մեքենաս աշխատեցրի, Դեյզին հրամայաբար ձայնեց։

― Սպասիր։ Մոռացա մի կարևոր բան հարցնել քեզ։ Ասում են, դու նշանված ես եղել։

— Ճիշտ է,— հաստատեց Թոմը բարեհոգաբար։— Մենք լսել ենք, որ դու նշանված ես եղել։

― Բամբասանք է։ Ես աղքատ մարդ եմ, ամուսնանալ չեմ կարող։

— Բայց մենք լսել ենք,— պնդեց Դեյզին, ասես կրկին բացվելով ծաղկի պես։— Երեք հոգուց ենք լսել, այնպես որ սխալ լինել չի կարող։

Իհարկե, ես գիտեի, թե ինչ են նրանք ակնարկում, բայց ես հարսնացու անգամ չունեի։ Այդ բամբասանքը շարժառիթներից մեկն էր, որի համար Արևելք էի եկել։ Մարդ չի կարող լուրերի պատճառով չհանդիպել հին ընկերուհուն, բայց մյուս կողմից մտադրություն չունեի ամուսնանալ, տեղի տալով այդ լուրերին։

Նրանց ջերմ ընդունելությունը բավական հուզեց ինձ, նույնիսկ նրանց հարստությունը նվազեց իմ աչքում, բայց և այնպես շփոթված և որոշակի տհաճությամբ ճանապարհ ընկա։ Ինձ թվաց, որ Դեյզին հիմա երեխան գրկին դուրս կփախչի տնից, բայց, ըստ երևույթին, նա այդպիսի մտադրություն չուներ։ Ինչ վերաբերում է Թոմին, ապա այն փաստը, որ «նա ինչ֊որ մեկի հետ կապված է Նյու Յորքում», նվազ զարմանալի էր, քան այն, որ նա կարող էր ազդվել որևէ գրքից։ Անհայտ մի բան նրան ստիպում էր կրծոտել հնամենի գաղափարների կեղևը, ասես նրա առողջ ինքնամեծարությունը այլևս չէր սնուցում տիրատենչ սիրտը։

Արդեն խոր ամառ էր իջել ճամփեզրի պանդոկների տանիքների և գարաժների առջև ասֆալտի վրա, ուր լույսի լճակներում բենզինի կարմիր աշտարակներ էին ցցված։ Երբ հասա Վեսթ Էգգի իմ կալվածքը, մեքենաս տեղավորեցի ծածկի տակ և որոշ ժամանակ նստեցի բակում, մի կողմ նետված խոտհունձ գլանի վրա։ Քամին դադարել էր, գիշերը պայծառ էր, ձայներով առլեցուն, իսկ ծառերի մեջ թռչնաթևեր էին թափահարվում, և հողի հզոր փուքսերը լիարժեք կյանք էին ներարկում գորտերին, որոնց միալար կռկռոցը տարածված էր ամենուր։ Շարժվող կատվի ուրվականը թրթռաց լուսնալույսի տակ, և երբ նրա ետևից շրջեցի գլուխս, տեսա, որ մենակ չէի, հիսուն ոտնաչափ հեռավորության վրա, հարևանիս առանձնատան առջևում, մարգի վրա, ձեռքերը գրպանները դրած մի կերպարանք դիտում էր աստղերի արծաթին տվող տաքդեղահատիկները։ Նրա անկաշկանդ շարժումները, ոտքերի հաստատուն դիրքը խոտի վրա ինձ հուշեցին, որ դա ինքը պարոն Գեթսբին է դուրս եկել որոշելու իր բաժինը տեղական երկնակամարում։

Ես որոշեցի ձայն տալ նրան։ Այսօր ճաշին օրիորդ Բեյքերը խոսել էր նրա մասին, և դա բավական էր ներկայանալու համար։ Բայց չձայնեցի, որովհետև հանկարծ նա զգացնել տվեց, որ գոհ է իր մենակությունից, ինչ֊որ տարօրինակ շարժումով տարածեց ձեռքերը դեպի ջրի մթությունը, և չնայած հեռու էի նրանից, բայց կարող եմ երդվել, որ դողում էր։ Ակամայից նայեցի նրա հայացքի ուղղությամբ և զանազանեցի մենավոր կանաչ մի լույս հեռվում, գուցե նավամատույցի ծայրին։ Երբ շրջվեցի, Գեթսբին չկար, ու կրկին մնացի մենակ՝ անհանգիստ մթության մեջ։

Վեսթ Էգգից Նյու Յորք տանող ճանապարհի կեսից մայրուղին անակնկալ միանում է երկաթգծին և քառորդ մղոնի չափ վազ տալիս նրա կողքից, ասես խույս տալով հսկայական ամայի հողատարածությունից։ Սա խարամի մարգագետինն է՝ մի զարմանահրաշ երկիր, ուր մոխիրը, ցորենի նման աճելով, վերածվում է դեզերի, բլուրների և զավեշտական պարտեզների, մի մարգագետին, ուր խարամը ընդունում է տների, ծխնելույզների, բարձրացող ծխի ձև, և վերջապես գերբնական ճիգով փոխակերպվում մարդկանց, որոնք հուշիկ շարժվելով փլուզվում են փոշեբույր օդի մեջ։ Ժամանակ առ ժամանակ մոխրագույն վագոնների մի շարք է uողում անտեսանելի երկաթգծերի վրայով, անճոռնի խզզոց արձակելով կանգ առնում, և մոխրե մարդիկ կապարե բահերով անմիջապես վրա են հասնում՝ անթափանց ամպ բարձրացնելով, որը նրանց խորհրդավոր գործողությունները ծածկում է քո տեսադաշտից։

Սակայն քիչ անց այդ անհրապույր հողի անվերջ փչող մոխրագույն փոշու ամպերից վեր տեսանելի են դառնում բժիշկ Թ, Ջ. Էքլբերգի աչքերը։ Բժիշկ Թ, Ջ․ Էքլբերգի հսկայական աչքերը կապույտ են, իսկ նրանց ցանցաթաղանթը մեկ յարդ բարձրության է հասնում։ Նրանք դեմքի վրայից չեն նայում, այլ ահռելի դեղին ակնոցի միջից, որը դրված է երևակայական քթին։ Ամենայն հավանականությամբ ինչ֊որ խելառ կատակասեր ակնաբույժ տեղադրել էր այն Քուինզի շրջանում լայն գործունեություն ծավալելու համար և ապա հավիտենական կուրության մատնվել, կամ էլ թողել֊հեռացել։ Բայց արևի ու անձրևի տակ անգույն օրերից փոքր֊ինչ աղոտացած աչքերը առաջվա պես խորհրդածում են մռայլ աղբակույտի գլխին։

Խարամի մարգագետինը մի կողմից հարում է ապականված գետակին, և երբ կամուրջը բարձրանում է լաստանավերին՝ ճանապարհ տալու, ուղևորները երբեմն մոտ կես ժամ դիտում են այդ անհրապույր տեսարանը։ Այստեղ միշտ գնացքները առնվազն մեկ րոպեով կանգ են առնում, և դրա շնորհիվ էր, որ առաջին անգամ հանդիպեցի Թոմ Բյուքենենի սիրուհուն։

Այն փաստը, որ նա սիրուհի ուներ, կասկածի ենթակա չէր Թոմին ճանաչողների շրջան ում։ Նրա ծանոթները վրդովված պատմում էին, որ Թոմը սիրուհու հետ հայտնվում էր հանրահայտ ռեստորաններում և, թողնելով նրան սեղանի մոտ, այս ու այն կողմ գնում՝ շաղակրատելով ում հետ պատահեր։ Չնայած ինձ հետաքրքիր էր այդ կնոջը տեսնելը, սակայն նրա հետ ծանոթանալու ցանկություն չունեի, բայց և այնպես մեր ծանոթությունը ստացվեց։ Մի օր գնացքով Թոմի հետ Նյու Յորք էի գնում։ Երբ հասանք խարամի կույտերին, նա վեր ցատկեց և բռնելով արմունկս՝ բառացիորեն դուրս հանեց ինձ գնացքից։

— Իջնում ենք,— պնդեց նա։— Ես ուզում եմ քեզ ծանոթացնել ընկերուհուս հետ։

Ըստ երևույթին ճաշին Թոմը մեծ քանակությամբ ուտելիք էր ամբարել ստամոքսում և օրն ինձ հետ անցկացնելու նրա վճիռը հավասարվել էր բռնության։ Նրա ինքնավստահ ենթադրությամբ՝ կիրակի ցերեկը ես ուրիշ անելիք չունեի։

Ստիպված հետևեցի նրան, մենք անցանք երկաթգծի կողքով ձգված ցածր սպիտակեցրած պատի վրայով, ապա հարյուր յարդ ետ գնացինք բժիշկ Էքլբերգի ճնշող հայացքի ներքո։ Դեղին աղյուսից պատրաստված փոքր տների շարքը միակ բնակավայրն էր ամայի հողակտորի եզրին, որին միանում էր յուրատեսակ, բացարձակապես ոչ մի տեղ չտանող և ոչ մի փողոցի հետ չհատվող գլխավոր փողոցը։ Տնակներից մեկն այժմ վարձով տրվող խանութ էր, մյուսը՝ գիշերային ռեստորան, որին կարելի էր մոտենալ անցնելով մոխրապատ արահետը, երրորդը՝ գարաժ էր՝ «Վերանորոգում։ Ջորջ Բ․ Վիլսոն։ Այստեղ գնվում և վաճառվում են մեքենաներ» ցուցանակով։ Եվ ես Թոմի ետևից մտա ներս։ Սրահը դատարկ էր ու անհրապույր։ Միակ տեսանելի մեքենան կիսամութ անկյունում կուչ եկած փոշեծածկ «ֆորդի» կմախքն էր։ Ես մտածում էի, թե այդ գարաժանման շինությունը չի՞ սքողում արդյոք վերնահարկի խորհրդավոր ու շքեղ հարկաբաժինները, երբ տերը հայտնվեց գրասենյակի դռանը՝ ձեռքերը սրբելով լաթի կտորով։ Նա շեկ մարդ էր, անկյանք ու անարյուն, բայց և այնպես ինչ֊որ հաճելի բան կար նրա արտաքինի մեջ։ Մեզ տեսնելուն պես մի տարտամ հույս ցոլաց նրա բաց կապույտ աչքերում։

— Ողջույն, բարեկամ,― Թոմը ուրախ թփթփացրեց նրա ուսին։— Գործերը ինչպե՞ս են։

― Բողոք չունեմ,— անհամոզիչ ձայնով ասաց Վիլսոնը։— Ե՞րբ ես ինձ ծախում մեքենադ։

― Եկող շաբաթ։ Վարորդս մի քիչ գործ ունի վրան։

― Դանդաղ է աշխատում։

— Հեչ էլ չէ,— սառը նետեց Թոմը։— Եթե չես ուզում սպասել, ուրիշին կծախ եմ։

― Ոչ, ինչ ես ասում,— արագ վրա բերեց Վիլսոնը։— Ես այդ չէի ուզում ասել․․․

Նրա ձայնը մարեց, իսկ Թոմը անհամբերությամբ նայեց շուրջը։ Ապա ոտնաձայն լսվեց աստիճանների վրա, և քիչ անց մի կնոջ հաստավուն կերպարանքը փակեց գրասենյակի դռնից եկող լույսը։ Նա երեսունհինգ տարեկան կլիներ, լիքը֊լիքը, սակայն իր ավելորդ քաշը կրում էր հեշտասիրաբար, ինչպես որոշ գեր կանայք։ Մուգ կապույտ պտավոր մետաքսյա զգեստից վեր նրա դեմքը չուներ ոչ մի գեղեցիկ կամ ուղիղ դիմագիծ, բայց նրա ողջ էությունից բուրում էր անմիջական կենսախնդություն, ասես մարմնի մկաններում անդադրում կրակ էր մարմրում։ Նա հանգիստ ժպտաց և, անցնելով ամուսնու կողքով, կարծես վերջինս ուրվական լիներ, թոթվեց Թոմի ձեռքը՝ նայելով ուղիղ աչքերին։ Ապա թրջեց շրթունքները և առանց շրջվելու մեղմ, թավ ձայնով դիմեց ամուսնուն.

― Աթոռներ բեր, որ մարդիկ նստեն։

— Հիմա,— Վիլսոնը շտապ նետվեց դեպի իր փոքրիկ բույնը՝ անմիջապես ձուլվելով պատերի գույնին։ Մոխրափոշով էին պատած նրա մուգ շորերը, անգույն մազերը, ինչպես նաև ամեն ինչ շրջակայքում, բացի կնոջից, որն այժմ խիստ մոտ էր կանգնած Թոմին։

— Ես ուզում եմ քեզ տեսնել,— տիրաբար ասաց Թոմը։— Կգաս հաջորդ գնացքով։

— Լավ։

— Կսպասեմ թերթերի կրպակի մոտ՝ ներքևի աստիճանների վրա։

Կինը գլխով արեց և հեռացավ նրանից, հենց որ Ջորջ Վիլսոնը երկու աթոռ բռնած երևաց գրասենյակի դռանը։

Մենք սպասեցինք նրան ճանապարհին, աչքից հեռու։ Հուլիսի Չորսի տոնը մոտենում էր, և մի գորշ, ոսկրոտ իտալացի երեխա ինքնաշարժ ջրականներ էր շարում երկաթգծերի վրա։

― Սարսափելի տեղ է, չէ՞,— Թոմը անբարեհամբույր հայացք փոխանակեց բժիշկ Էքլբերգի հետ։

— Ահավոր։

— Դրա համար էլ նա դուրս է գալիս ցրվելու։

— Իսկ ամուսինը չի՞ առարկում։

— Վիլսո՞նը։ Նրան թվում է, թե կինը գնում է Նյու Յորք, քրոջ տուն։ Տխմարի մեկն է, նույնիսկ չի նկատում, որ ապրում է աշխարհի երեսին։

Այսպիսով, Թոմ Բյուքենենը, իր սիրուհին և ես միասին գնացինք Նյու Յորք, ավելի ճիշտ, ոչ միասին, քանի որ տիկին Վիլսոնը պատշաճությունը հարգելով՝ ուրիշ վագոն նստեց։ Թոմը գնաց նման զիջման ի սեր փափկանկատության այն իսթէգգցիների, որոնք հավանաբար գնացքում կլինեին։ Երբ Նյու Յորքի կառամատույցում Թոմը տիկին Վիլսոնին օգնեց իջնել գնացքից, վերջինս շագանակագույն նախշերով մուսլինե զգեստով էր, որը կիպ գրկում էր նրա բավականին լայն կոնքերը։ Թերթերի կրպակից տիկին Վիլսոնը գնեց «Թաուն Թեթլի» և կինոամսագրի մեկական օրինակ, իսկ դեղատնից՝ սառը քսուք ու մի շիշ օծանելիք։ Վերևում, կայարանի ծածկած ելքի մոտ, կիսախավարի դղրդյունի մեջ, նա չորս տաքսի բաց թողեց, մինչև ընտրեց գորշ պաստառով նարդոսագույն մի նոր մեքենա, որը մեզ տարավ հեռու՝ կայարանի ամբոխից դեպի շողշողուն արևալույսը։ Եվ անմիջապես նա կտրուկ շրջվեց պատուհանից ու առաջ թեքվելով՝ թխկթխկացրեց առջևի ապակուն։

— Շուն եմ ուզում,— լուրջ ասաց նա։— Ուզում եմ, որ տանս մեջ շուն լինի։ Տունն առանց շան...

Վարորդը ետ քշեց մեքենան, և մենք հավասարվեցինք ճերմակահեր ծերունուն, որն անհեթեթ կերպով նմանվում էր Ջոն Դ․ Ռոքֆելլերին։ Նրա վզից կախ տված զամբյուղի մեջ իրար էին սեղմվել անորոշ ցեղի տասնյակ նորածին քոթոթներ։

— Ի՞նչ շներ ունեք,— անհամբեր հարցրեց տիկին Վիլսոնը, երբ ծերուկը մոտեցավ մեքենայի պատուհանին։

— Զանազան։ Ինչպիսի՞ն եք ուզում, տիկին։

— Ոստիկանի շուն եմ ուզում։ Երևի չունենաք։

Մարդը կասկածանքով նայեց զամբյուղի մեջ, ձեռքը ներս մտցրեց և մի գալարուն շնիկի վզից բռնած՝ վեր հանեց։

— Դա ոստիկանի շուն չէ,— ասաց Թոմը։

— Միգուցե,— ծերուկի ձայնի մեջ հիասթափություն զգացվեց։— Սա ավելի շուտ էրդելթերիեր է։ Նա ձեռքը տարավ քոթոթի մեջքի շագանակագույն բիզ-բիզ մազերի վրայով։— Մորթուն նայեցեք։ Ի՜նչ մազ ունի։ Այսպիսի մորթի ունեցող շունր երբեք չի մրսի և ձեզ նեղություն չի տա։

― Լավիկն է,― աշխույժ վրա տվեց տիկին Վիլսոնը։— Ի՞նչ արժե։

― Այս շո՞ւնը,― ծերուկը հիացած նայեց շանը։— Այս շունը ձեզ տասը դոլար կարժենա։

Ապշեցուցիչ սպիտակության թաթեր ունեցող էրդելթերիերը, որի նախնիներից մեկն անկասկած զտարյուն եղած կլիներ, ձեռքից ձեռք անցավ ու բազմեց տիկին Վիլսոնի ծնկին, ուր նրա ցրտադիմացկուն մորթին արժանացավ փաղաքուշ շոյանքի։

― Տղա՞ է, թե աղջիկ,— փափկանկատ հարցրեց նա։

― Այս շո՞ւնը։ Տղա է։

― Քած է,— վճռական ասաց Թոմը։— Առ քո փողը։ Գնա մի տասը շուն առ դրանով։

Մենք մտանք Հինգերորդ պողոտա՝ այնքան հանգիստ ու խաղաղ, համարյա հովվերգական այդ կիրակնօրյա կեսօրին, որ չէի զարմանա, եթե անկյունից սպիտակ ոչխարների մի մեծ հոտ դուրս գար։

― Մի րոպե կանգնեցեք,— ասացի։— Իջնում եմ։

― Չես իջնի,— արագ ընդմիջեց Թոմը։— Միրթլը կնեղանա, եթե չգաս։ Ճիշտ չե՞մ ասում, Միրթլ։

― Գնացինք,— պահանջեց Միրթլը։— Ես կզանգեմ Քեթրինին։ Ասում են, քույրս շատ գեղեցիկ է։

― Մեծ սիրով կգայի, բայց․․․

Մենք շարժվեցինք ետ, նորից անցանք զբոսայգին ու սլացանք Արևմտյան Հարյուրերորդ փողոցների կողմը։ Հարյուր հիսունութերորդ փողոցում մեքենան արգելակեց ու կանգ առավ ճերմակ թխվածք հիշեցնող միանման շենքերի առջև։ Տունդարձի արքայական հայացք ձգելով շուրջը, տիկին Վիլսոնը գրկեց շանը, մյուս գնումները ու գոռոզ ներս մտավ։

— ՄըքՔիներին իմաց տամ, գան,— վերելակ մտնելուն պես հայտարարեց նա։— Չմոռանամ քրոջս էլ զանգել։

Բնակարանը վերնահարկում էր, բաղկացած փոքրիկ հյուրասենյակից, փոքրիկ ճաշասենյակից, փոքրիկ ննջարանից ու լողարանից։ Հյուրասենյակը ծայրեծայր լեցուն էր կահույքով, որը շատ խոշոր էր սենյակի համար, այնպես որ շարժվելը նշանակում էր անվերջ սայթաքել՝ դիպչելով պաստառի Վերսալի պարտեզում ճոճվող տիկնանց։ Պատերը մերկ էին, չհաշված չափից դուրս մեծացրած միակ լուսանկարը, որն, ըստ երևույթին, աղոտ գծագրվող ժայռին բազմած հավ էր։ Հեռվից նայելիս հավը գլխարկ էր դառնում, որի տակից գլխահակ գիրուկ ծեր տիկնոջ դեմքն էր ժպտում։ Սեղանին դրված էին «Թաուն Թեթլի» հին օրինակները, «Փիթր անունով Սիմոնը» գիրքը և Բրոդվեյում աղմուկ հանած մի քանի ամսագրեր։ Տիկին Վիլսոնը սկզբում զբաղվեց շնով։ Անբարեհամբույր վերելակավարը գնաց մի արկղ ծղոտ և կաթ բերելու, որին սեփական նախաձեռնությամբ ավելացրեց մի տուփ կարծր պաքսիմատ․ դրանցից մեկը հետո ամբողջ օրը անտարբերությամբ թթվում էր կաթով լի ամանում։ Մինչ այդ, Թոմը կողպած պահարանից հանեց վիսկիի շիշը։

Ես կյանքումս երկու անգամ եմ հարբած եղել։ Երկրորդ անգամը այդ օրն էր, և այն ամենը, ինչ պատահեց, պարուրված է թանձր, միգամած մուժով, թեև մինչև ժամը ութը բնակարանը ողողված էր պայծառ արևալույսով։ Թոմի ծնկին նստած տիկին Վիլսոնը հեռախոսով մի քանի հոգու հրավիրեց։ Հետո սիգարեթները վերջացան, և ես գնացի անկյունի դեղատունը։ Երբ ետ եկա, նրանք անհետացել էին, այնպես որ հուշիկ նստեցի հյուրասենյակում և կարդացի մի գլուխ «Փիթր անունով Սիմոնը» գրքից։ Կամ նյութն էր ձանձրալի, կամ էլ վիսկին էր աղավաղում ամեն ինչ, որովհետև ոչինչ չհասկացա կարդացածիցս։

Հենց որ Թոմն ու Միրթլը (առաջին բաժակից հետո մենք միմյանց անունով էինք դիմում) վերստին հայտնվեցին, հյուրերն սկսեցին ժամանել։

Քույրը՝ Քեթրինը, երեսունի մոտ նրբակազմ, աշխարհիկ օրիորդ էր, խիտ, կարճ կտրած կարմիր մազերով, և դիմափոշու շնորհիվ կաթի պես ճերմակ երեսով։ Նրա հոնքերը պոկոտած էին և անփութորեն կրկին գծած։ Սակայն նախկին ձևը վերականգնելու բնության ճիգերը դեմքին որոշակի ճապաղություն էին տալիս։ Շարժվելիս նրա անթիվ-անհամար կավե ապարանջանները վեր ու վար գալով թևերի վրա անդադրում շխկշխկում էին։ Նա այնպիսի տիրական հապճեպությամբ ներս մտավ ու այնպիսի սեփականատիրական զգացումով նայեց կահ-կարասուն, որ ես մտածեցի, թե այստեղ է ապրում։ Բայց երբ այդ մասին հարցրեցի, նա անզուսպ ծիծաղեց, բարձրաձայն կրկնեց հարցը և ասաց, որ ապրում է հյուրանոցում, ընկերուհու հետ։

Պարոն ՄըքՔին՝ ներքևի հարևանը, գունատ մարդ էր, կանացի արտաքինով։ Հենց նոր էր սափրվել, որովհետև այտոսկրին օճառի փրփուր էր կպած։ Նա հարգանքով, մեկ առ մեկ, ողջունեց բոլորին։ Իսկ ինձ տեղեկացրեց իր «արվեստի աշխարհին» պատկանելը, որից հետո միայն գլխի ընկա, որ լուսանկարիչ է. ինքն էր անհաջող մեծացրել տիկին Վիլսոնի մոր նկարը, որը աստղային մարմնի պես սավառնում էր պատի վրա։ Նրա կինը փխրուն, գեղեցիկ արարած էր, բայց ճղճղան ու սարսափազդու։ Նա ինձ հպարտությամբ պատմեց, որ ամուսնությունից ի վեր ամուսինը լուսանկարել է իրեն հարյուր քսանութ անգամ։

Տիկին Վիլսոնը հասցրել էր փոխվել և այժմ հագել էր կրեմագույն շիֆոնե մի շքեզ զգեստ, որն անվերջ շրշում էր, երբ նա սուրում էր սենյակով մեկ։ Զգեստի ազդեցության տակ նրա անձը նույնպես փոփոխության էր ենթարկվել։ Ուժեղ կենսախնդությունը, որն այնքան աչքի զարնող էր գարաժում, վերածվել էր հանդուգն ամբարտավանության։ Նրա ծիծաղը, շարժումները, ինքնավստահ խոսքերը վայրկյանն առ վայրկյան դառնում էին ավելի ու ավելի սեթևեթ, և քանի նա ընդարձաւկվում էր, սենյակը գնալով փոքրանում էր նրա չորս բոլորը, մինչև վերջապես ծխով լի տարածության մեջ նա կարծես դարձավ իր աղմկարար ճռճռան առանցքի շուրջ պտտվող մարմին։

― Սիրելիս,— ասում էր նա քրոջը բարձր, ճղճղան ձայնով։— Մարդիկ ամեն րոպե պատրաստ են քեզ խաբելու, նրանց միակ մտածմունքը փողն է։ Անցյալ շաբաթ մի կին եկավ ոտքերս կարգի բերելու, և երբ վարձը պահանջեց, կարելի էր մտածել, որ կույր աղիքս էր հեռացրել։

— Ի՞նչ է այդ կնոջ անունը,— հարցրեց տիկին ՄըքՔին։

― Տիկին Էբերհարթ։ Նա տներն է գնում մարդկանց ոտքերը խնամելու։

― Ի՜նչ գեղեցիկ շոր ես հագել,— նկատեց տիկին ՄըքՔին։— Ինձ շատ է դուր գալիս։

Տիկին Վիլսոնը հերքեց հաճոյախոսությունը հոնքերի արհամարհական շարժումով։

— Հին, անպետք շոր է։ Մեկ֊մեկ հագնում եմ, երբ միևնույն է, թե ինչ տեսք կունենամ։

— Ինչ ուզում ես ասա, քեզ շատ է սազում,— պնդեց տիկին ՄըքՔին,― Եթե Չեսթերը կարողանա քեզ այդ դիրքով նկարել, երևի մի լավ բան կստացվի։

Մենք բոլորս լուռ նայեցինք տիկին Վիլսոնին, որը աչքերի վրայից հասցրեց մազափունջը և պայծառ ժպիտով նայեց մեզ։ Պարոն ՄըքՔին գլուխը մի կողմ թեքած անթարթ զննեց նրան, ապա ձեռքը դանդաղ ետ ու առաջ տարավ իր դեմքի առջև։

— Լույսը պետք է փոխել,— քիչ անց ասաց նա,— որ գիմադծերը լավ դուրս գան։ Կաշխատեմ ետևի մազերն էլ հանել։

— Եթե ես քո տեղը լինեի՝ լույսը չէի փոխի,— գոչեց տիկին ՄըքՔին,— ես կարծում եմ...

Ամուսինը լռեցրեց նրան, և մենք բոլորս նորից նայեցինք նկարվող անձնավորությանը, իսկ Թոմ Բյուքենենը այդ պահին բարձր հորանջեց ու ոտքի ելավ։

— Լավ կլիներ, որ դուք ամուսիններով մի բան խմեիք։ Միրթլ, սառույց և հանքային ջուր բեր, թե չէ մարդկանց քունը տանում է։

— Ես արդեն պատվիրել եմ,— Միրթլը հուսահատ բարձրացրեց հոնքերը՝ ի նշան դժգոհության ստորին խավից։— Ա՜խ, այդ ծառաները։ Դրանց պետք է շարունակ հսկես։

Միրթլը նայեց ինձ ու անիմաստ ժպտաց։ Հետո նետվեց շնիկի վրա, կրքոտ համբուրեց ու արշավեց խոհանոց, ասես մի խումբ խոհարարներ իր հրամաններին էին սպասում։

— Ես Լոնգ Այլընդում մի քանի հաջող նկար եմ արել,— ինքնագոհ հայտարարեց պարոն ՄըքՔին։

Թոմը բութ նայեց նրան։

— Դրանցից երկուսը նույնիսկ կախված են մեր տանը։

— Երկու ի՞նչ,— հարցրեց Թոմը։

— Երկու նկար։ Մեկը կոչվում է «Մոնթոք հրվանդան։ Ճայերը», մյուսը՝ «Մոնթոք հրվանդան։ Ծովը»։

Քեթրինը նստած էր կողքիս, բազմոցին։

— Դուք է՞լ եք Լոնգ Այլընդում ապրում,— հետաքրքրվեց նա։

— Ես ապրում եմ Վեսթ Էգգում։

— Իսկապե՞ս։ Մոտ մի ամիս առաջ ես գնացել էի այնտեղ երեկույթի Գեթսբի անունով մեկի տանը։ Ճանաչո՞ւմ եք։

— Իմ հարևանն է։

— Ասում են, նա Վիլհելմ կայզեր քրոջ որդին է, թե զարմիկը։ Ահա թե որտեղից են նրա փողերը։

— Իրո՞ք։

Նա գլխով արեց։

— Ես նրանից վախենում եմ։ Չէի ցանկանա հետը գործ ունենալ։

Հանկարծ տիկին ՄըքՔին, մատնացույց անելով Քեթրինին, ընդհատեց հարևանիս մասին ասված այս զվարճալի տեղեկությունը։

— Չեսթեր, գուցե նրան էլ նկարես,— մեջ ընկավ նա, բայց պարոն ՄըքՔին միայն ձանձրացած գլխով արեց ու շրջվեց դեպի Թոմը։

— Ես նորից եմ ուզում աշխատել Լոնգ Այլընդում, եթե իհարկե առիթը ներկայանա։ Միայն թե ինչ-որ մեկն օգնի ինձ սկզբում։

— Խնդրիր Միրթլին,— Թոմը մի քրքիջ արձակեց։ Այդ պահին սկուտեղը ձեռքին ներս մտավ տիկին Վիլսոնը։— Նա քեզ հանձնարարական նամակ կտա։ Ճիշտ չե՞մ ասում, Միրթլ։

― Ինչ կտա՞,― ցնցվեց նա։

― Դու ՄըքՔիին հանձնարարական նամակ կտաս, որ գնա ամուսնուդ մոտ և մի քանի նկար անի։― Թոմի շրթունքները մի պահ շարժվեցին անձայն, ապա արտաբերեց՝ «Ջորջ Բ․ Վիլսոնը բենզակայանի առջև» կամ նման մի բան։

Քեթրինը մոտ նստեց ինձ ու շշնջաց ականջիս։

― Տանել չեն կարող իրենց զույգին։

― Մի՞թե։

― Տանել չեն կարող։― Քեթրինը նայեց Միրթլին, ապա Թոմին։― Ուզում եմ ասել, ինչ կարիք կա այդպես ապրել։ Եթե ես նրանց տեղը լինեի, կբաժանվեի ու անհապաղ կամուսնանայի սիրած մարդու հետ։

― Նա է՞լ Վիլսոնին չի սիրում։

Պատասխանը անսպասելի էր։ Միրթլը, որ լսել էր խոսակցությունը, ինքը պատասխան տվեց՝ կոպիտ ու անվայելուչ։

― Տեսնո՞ւմ եք,― ասաց Քեթրինը հաղթական։ Նա կրկին ցածրացրեց ձայնը։― Թոմի կինն է պատճառը։ Նա կաթոլիկ է և չի ընդունում ամուսնալուծություն։

Դեյզին կաթոլիկ չէր։ Ի՜նչ հնարամիտ սուտ։

― Երբ նրանք ամուսնանան,― շարունակեց Քեթրինը,― կգնան Արևմուտք՝ և կապրեն այնտեղ մի որոշ ժամանակ, մինչև ամեն ինչ անցնի, մոռացվի։

― Ավելի լավ կլիներ Եվրոպա գնալ։

― Ձեզ դո՞ւր է գալիս Եվրոպան,― զարմացած բացականչեց նա։― Վերջերս եմ վերադարձել Մոնթե Քարլոյից։

― Իսկապե՞ս։

― Անցյալ տարի։ Ընկերուհուս հետ էինք գնացել։

― Երկա՞ր մնացիք։

― Ոչ։ Միայն գնացինք Մոնթե Քարլո ու ետ դարձանք։ Անցանք Մարսելով։ Հազար դոլարից ավելի փող ունեինք, բայց երկու օրում մեզ կողոպտեցին խաղատներում։ Մի կերպ տուն հասանք։ Հիշել անգամ չեմո ուզում։ Աստվա՜ծ, ինչպես եմ ատում այդ քաղաքը։

Մի պահ երեկոյան արևը Միջերկրականի մեղրալազուրի պես փայլատակեց պատուհանի մեջ, բայց անմիջապես տիկին ՄրքՔիի սուր ձայնը ինձ ետ բերեց հյուրասենյակ։

― Ես էլ քիչ էր մնում սխալ գործեի,— աշխույժ հայտարարեց նա։― Քիչ էր մնում ամուսնանայի այդ ողորմելի հրեայի հետ, որը տարիներ շարունակ ետևիցս էր րնկել։ Գիտեի, որ ինձնից ցածր է։ Բոլորն ասում էին․ «Լյուսիլ, այդ մարդը քեզ համապատասխան չէ», բայց եթե Չեսթերին չհանդիպեի, նա ինձ հաստատ կհամոզեր։

— Այո, բայց, լսիր,— Միրթլ Վիլսոնը գլուխն օրորեց,— բայց դու չամուսնացար նրա հետ։

— Այո, չամուսնացա։

— Իսկ ես ամուսնացա,— երկիմաստ ասաց Միրթլը։— Դա է իմ ու քո դեպքերի միջև եղած տարբերությունը։

— Իսկ դու ինչո՞ւ ամուսնացար, Միրթլ,— հարցրեց Քեթրինը,— Ո՞Վ էր քեղ ստիպում։

Միրթլը խորհեց մի պահ։

— Ես ամուսնացա, որովհետև կարծում էի, որ նա ազնիվ մարդ է,— վերջապես պատասխանեց նա։— Կարծում էի գաղափար ունի դաստիարակության մասին, իսկ նա կոշիկիս տակի ցեխն անգամ չարժեր։

— Մի ժամանակ խելքդ գնում էր նրա համար,— ասաց Քեթրինը։

— Խելքս գնու՜մ էր,— վրդովվեց Միրթլը։— Ո՞վ ասաց՝ խելքս գնում էր։ Իմ խելքը նրա համար այնքան էր գնում, որքան այս մարդու համար։

Նա հանկարծ ինձ մատնացույց արեց, և բոլորի մեղադրող հայացքները գամվեցին վրաս։ Ես իմ դեմքի արտահայտությամբ փորձեցի ցույց տալ, որ դեր չեմ խաղացել նրա անցյալում։

— Ես խելքս թռցրել էի այն ժամանակ միայն, երբ ամուսնացա։ Եվ անմիջապես հասկացա, որ սխալ եմ գործել։ Նա ընկերոջ կոստյումն էր հագել հարսանիքին ու ինձ էլ չէր ասել։ Մի քանի օր անց ընկերը եկավ կոստյումը վերցնելու, իսկ նա տանը չէր։— Միրթլը նայեց շուրջը՝ տեսնելու, թե ով է իրեն լսում։— «Դա ձեր կոստյո՞ւմն է,— հարցրեցի։— Առաջին անգամ եմ լսում»։ Բայց և այնպես տվեցի, հետո ընկա անկողնին ու ձայնս գլուխս գցած ոռնացի մինչև գիշեր։

— Միրթլը լավ կանի բաժանվի նրանից,— եզրակացրեց Քեթրինը կրկին ինձ դիմելով։— Արդեն տասնմեկերորդ տարին է, ինչ նրանք ապրում են գարաժի վրայի այդ տանը։ Եվ Թոմը նրա առաջին սիրեկանն է։

Նախ վիսկիի մի շիշ, ապա երկրորդը, ձեռքից ձեռք անցավ։ Միայն Քեթրինն էր անտարբեր խմիչքի նկատմամբ, ասելով, որ ինքն առանց այդ էլ լավ է զգում իրեն։ Թոմը զանգահարեց հարկի աշխատողին և ուղարկեց նրան ինչ-որ հռչակավոր կարագահացեր բերելու, որոնք փոխարինեցին ընթրիքին։ Ես ուզում էի գնալ այգի զբոսնելու մեղմ մթնշաղի մեջ, բայց ամեն անգամ, երբ փորձում էի ոտքի ելնել, ներգրավվում էի կատաղի վիճաբանության մեջ, որն ասես պարաններով ետ էր քաշում ինձ դեպի աթոռը։ Սակայն մթնող փողոցներում մեր լուսավորված պատուհանները պետք է որ մարդկային գաղտնիքի իրենց բաժինը ունենային պատահական անցորդի համար, և ես այդ վեր նայող ու խորհրդածող անցորդն էի։ Ես միաժամանակ և՛ ներսում էի, և՛ դրսում, հմայված ու խրտնած՝ կյանքի անհատնում զանազանությունից։

Միրթլը աթոռը մոտեցրեց ինձ, և հանկարծ նրա ջերմ շնչի հետ մեկտեղ ինձ ողողեց Թոմի հետ առաջին հանդիպման պատմությունը։

― Գնացքում նստել էինք դեմ֊դիմաց, ելքի մոտ։ Ես գնում էի Նյու Յորք՝ քրոջս տուն, գիշերելու։ Նա հագել էր տոնական կոստյում և լայքե կոշիկներ։ Աչքս չէի կարողանում կտրել նրանից, բայց ամեն անգամ,երբ ինձ էր նայում, ձևացնում էի, թե գլխավերևի հայտարարությունն եմ կարդում։ Երբ կայարան հասանք, նա կանգնեց կողքիս և այնպես սեղմվեց ուսիս ճերմակ վերնաշապիկ հագած կրծքով, որ ասացի ոստիկան եմ կանչելու, բայց նա չհավատաց։ Այնքան էի հուզված, որ երբ տաքսի նստեցինք, չէի հասկանում, թե որտեղ եմ՝ մետրոյո՞ւմ թե մեքենայում։ Գլխումս շարունակ մի միտք էր պտտվում. «Մի անգամ ես աշխարհ եկել։ Մի անգամ ես աշխարհ եկել»։

Միրթլը շրջվեց դեպի տիկին ՄըքՔին, և սենյակը լցվեց նրա շինծու ծիծաղով։

— Uիրելիս,— բացականչեց նա,— քեզ եմ նվիրելու այս հագուստը, հենց որ վրայիցս հանեմ։ Վաղը նորը կառնեմ։ Ցուցակ կկազմեմ, թե, վաղն ինչ եմ անելու։ Մերսում, գանգրացում, շան համար էլ վզնոց պետք է առնել, հետո զսպանակով մոխրաման, մեկ էլ մայրիկի գերեզմանի համար սև մետաքսե ժապավենով պսակ, որ ամբողջ ամառ չթառամի։ Ցուցակ կկազմեմ վաղվա անելիքներիս համար, որպեսզի ոչինչ չմոռանամ։

Ժամը ինն էր, բայց քիչ անց, երբ կրկին նայեցի ժամացույցիս, պարզվեց, որ արդեն տասն է։ Պարոն ՄըքՔին բռունցքները ծնկներին դրած ննջում էր բազկաթոռին, ասես լուսանկարվելու պատրաստ գործիչ լիներ։ Թաշկինակս հանեցի ու սրբեցի նրա դեմքի վրա չորացած օճառի փրփուրը, որն ամբողջ երեկո ինձ հանգիստ չէր տվել։

Սեղանին նստած շնիկը բաց ու խուփ էր անում կույր աչքերը ծխի մեջ և ժամանակ առ ժամանակ թույլ գռմռում։ Մարդիկ անհետանում էին, հայտնվում, պայմանավորվում ինչ֊որ տեղ գնալու, հետո կորցնում միմյանց, փնտրում ու մի քանի քայլի վրա կրկին գտնում։ Կեսգիշերին մոտ Թոմ Բյուքենենն ու տիկին Վիլսոնը դեմ-դիմաց կանգնած բորբոքված քննարկում էին, թե արդյոք տիկին Վիլսոնը իրավունք ունի արտասանելու Դեյզիի անունը։

— Դեյզի, Դեյզի, Դեյզի,— բղավում էր տիկին Վիլսոնը։— Ուզածս ժամանակ կասեմ։ Դեյզի, Դեյ․․․

Մի կարճ ճարպիկ շարժում՝ և Թոմ Բյուքենենի լայն ափը իջավ նրա քթին։

Հետո լողասենյակի հատակին արյունոտված սրբիչներ հայտնվեցին, և լսվեցին կանանց նախատալից ձայները, և այդ խառնաշփոթի մեջ առանձնացավ ցավի երկարատև մի ճիչ։ Պարոն ՄըքՔին արթնացավ, շշմած շարժվեց դեպի դուռը։ Կեսին շրջվեց ու աչքերը հառեց հետևյալ տեսարանին, իր կինն ու Քեթրինը, նախատելով ու մխիթարելով, օգնության պարագաները ձեռքներին, այս ու այն կողմ էին շարժվում՝ սայթաքելով իրար մոտ դրված կահ֊կարասու արանքներում, իսկ բազմոցի վրայի արնաշաղախ հուսահատ կերպարանքը փորձում էր փռել «Թաուն Թեթլը» Վերսալի տեսարաններով պաստառի վրա։ ՄըքՔին առաջ անցավ։ Աշտանակի վրայից վերցնելով գլխարկս, հետևեցի նրան։

— Եկեք մի օր միասին ճաշենք,— առաջարկեց նա, երբ վերելակում ախ ու վախ անելով իջնում էինք ցած։

— Որտե՞ղ։

— Որևէ տեղ։

— Լծակը հանգիստ թողեք,— շաչեց վերելակավարը։

— Ներեցեք,— արժանապատվության զգացումով ասաց նա։— Ես չնկատեցի, որ ձեռքս վրան եմ դրել։

— Դե լավ,— համաձայնեցի,— ուրախ կլինեմ։

... Ես կանգնել էի նրա անկողնու կողքին, իսկ նա ներքնաշորերով նստել էր սավանների վրա՝ ձեռքում մի հսկայական թղթապանակ։

— Գեղեցկուհին և գազանը... Միայնություն... նպարավաճառի ծեր ձին... Բրուքլին կամուրջը․․․

Քիչ անց պառկեցի Փենսիլվանիա կայարանի խոնավ նստարանին՝ և, քնից փակվող աչքերս հառած «Թրիբյունի» առավոտյան համարին, սպասում էի ժամը չորսի գնացքին։

Ամառվա գիշերներին հարևանիս տանը երաժշտություն էր հնչում։ Նրա պարտեզի կապտավուն մթության մեջ տղամարդկանց ու կանանց ստվերները գիշերաթիթեռների նման ճախրում էին շշուկների, շամպայնի և աստղերի միջև։ Կեսօրին, բարձր մակընթացության ժամանակ ես տեսնում էի, թե ինչպես են նրա հյուրերը ջուրը նետվում լաստանավի աշտարակից կամ արևի լոգանք ընդունում՝ փռված լողափի տաք ավազին, իսկ նրա երկու մոտորանավերը՝ իրենց ետևից ջրաթիռներ ձգելով, ճեղքում էին Սաունդի փրփրադեզ ալիքները։ Շաբաթ֊կիրակի օրերին «ռոլս-ռոյսը» վերածվում էր օմնիբուսի և առավոտից մինչև ուշ գիշեր քաղաքից խմբեր էր բերում-տանում, մինչդեռ նրա մեծ մեքենան դեղին բզեզի նման սուրում էր կայարան՝ գնացքները ղիմավորելու։ Իսկ երկուշաբթի օրերին ութ ծառա, ներառյալ հատկապես այդ առիթով վարձած երկրորդ պարտիզպանը, ցախավելներով, քերիչ խոզանակներով, մուրճերով և խոշոր մկրատներով տքնաջանորեն աշխատում էին վերացնել նախորդ օրվա ավերածությունները։

Ամեն ուրբաթ Նյու Յորքի մրգավաճառից հինգ զամբյուղ նարինջ ու լիմոն էր գալիս և ամեն երկուշաբթի ետնամուտքից այդ նույն նարինջներն ու լիմոնները անմիջուկ, բլրաձև դիզված կեսերով դուրս էին գնում։ Խոհանոցում կար մի մեքենա, որը կես ժամում կարող էր երկու հարյուր նարինջի հյութը հանել, եթե ծառայի բթամատով երկու հարյուր անգամ սեղմվեր փոքրիկ կոճակը։ Առնվազն ամիսը երկու անգամ մի խումբ մատակարարներ բերում էին հարյուրավոր յարդերով քաթան և անթիվ֊անհամար գույնզգույն լապտերներ՝ ասես պատրաստվում էին Գեթսբիի պարտեզը վերածել հսկայական Ծննդյան ծառի։

Պսպղուն աղանդերով զարդարված սեղաններին առլեկինի հագուստանախշեր հիշեցնող սալաթների կարգի դիմաց շարվում էին համեմված ապուխտներ, իսկ խորոված խոճկորներն ու հնդկահավերը կախարդում էին իրենց թանձր կարմրագույնով։ Մեծ դահլիճում արույրե ճաղերով մի իսկական բար կար, ուր ինչ ասես չէիր գտնի՝ վաղուց մոռացված ջին, լիկյոր, թունդ խմիչքներ, որոնց անուններն անգամ չգիտեին նրա կին հյուրերից շատերը։

Ժամը յոթին նվագախումբն իր տեղում է, ոչ թե մի քանի խղճուկ երաժիշտ, այլ ամբողջ կազմը՝ հոբոյները, տրոմբոնները, սաքսոֆոնները, վիոլաները, կոռնետները, սրինգները և փոքր ու մեծ թմբուկերը։ Լողափից վերադարձել են վերջին լողացողները և հիմա հագնվում են վերևում։ Նյու Յորքից եկած հյուրերի մեքենաները հինգ շարքով կանգնած են դրսում, իսկ դահլիճում, սրահներում և պատշգամբներում արդեն երփներանգին են տալիս ծիածանի գույների զգեստները, վերջին նորաձևության սանրվածքները և շալեր, որ կերազեին անգամ կաստիլուհիները։ Բարն աշխուժացել է, պարտեզում սավառնում են սկուտեղներ, մինչդեռ ամենուր օդում զրնգում են շաղակրատանքը, ծիծաղը, պատահական ակնարկները, տեղնուտեղը մոռացվող ծանոթությունների և միմյանց անուն չիմացող կանանց խանդավառ հանդիպումների բացականչությունները։

Լույսերը գնալով պայծառանում են, իսկ երկրագունդը գնալով թեքվում է արևից։ Ապա նվագախումբը հնչեցնում է խմիչքին հարմար ծորուն երաժշտություն, և օպերային ձայների խումբը մի նոտա բարձր ձայնակցում է։ Ծիծաղը գնալով անկաշկանդ է դառնում՝ պոռթկալով յուրաքանչյուր կատակ֊բառի վրա։ Խմբերը շարունակ փոփոխվում են, հավաքագրում նորանոր անգամներ, ցրվում և նույն ոգով վերակազմվում։ Ահա մի քանի ինքնավստահ, անդադրում աղջիկներ, որոնք մերթընդմերթ երևում են պատկառելի տիկնանց կողքին, մի երջանիկ կարճ պահ հայտնվում ուշադրության կենտրոնում, հետո, հաղթանակից հուզված, առաջ սահում դեմքերի, ձայների և գույների ծովածավալ մակնթացության միջով, հարատև փոխվող լույսի ներքո։

Հանկարծ նման գնչուական ոգու տեր մեկը՝ ծփծփուն կաթնագույնի մեջ, օդում բաժակ ճանկելով մի կում է անում համարձակություն ստանալու համար ու մեն-մենակ պտույտներ գործում պաստառածածկ տախտակամածի վրա։ Վայրկենական լռություն։ Խմբավարը, հնազանդ, նրա պարին է հարմարեցնում երաժշտությունը և անմիջապես սուտ լուր է տարածում, թե աղջիկը Ջիլդա Գրեյի կրկնակն է «Ֆոլլի» պարասրահից։ Երեկույթն սկսված է։

Վստահ եմ, որ այն շաբաթ երեկոն, երբ առաջին անգամ ոտք դրեցի Գեթսբիի տունը, ես սակավաթիվ հրավիրյալներից մեկն էի։ Այստեղ մարդկանց չէին հրավիրում, նրանք իրենք էին գալիս։ Նստում էին մեքենա, քշում Լոնգ Այլընդ և ինչ-որ կերպ հայտնվում Գեթսբիի դռան առաջ։ Սկզբում տանտիրոջը ճանաչող մեկը ներկայացնում էր հյուրին, իսկ դրանից հետո յուրաքանչյուրը, առաջնորդվելով վարվելակերպի կանոններով, իրեն պահում էր այնպես, ինչպես զբոսայգում։ Երբեմն նրանք գալիս էին ու գնում առանց Գեթսբիին հանդիպելու, գալիս էին սրտաբացությամբ, որը ինքնին մուտքի տոմս էր։

Ինձ հրավիրել էին ամենայն շուքով։ Շիկահավի ձվի գույնի կապույտ համազգեստով վարորդը վաղ առավոտյան հայտնվեց դռանս առջև և ինձ հանձնեց չափից դուրս պաշտոնական մի գրություն հետևյալ բովանդակությամբ, որ Գեթսբիի համար մեծ պատիվ կլինի, եթե ես այդ օրը ներկա լինեմ նրա «փոքրիկ երեկույթին», և որ նա բազմիցս տեսել է ինձ ու վաղուց մտադրվել այցի գալ իմ տունը, սակայն հանգամանքների բերումով չի կարողացել... Եվ պերճաշուք ձեռագրով ստորագրված էր՝ Ջեյ Գեթսբի։

Ժամը ութի կողմերը, սպիտակ ֆլանելե կոստյումը հագիս, ես ոտք դրեցի նրա սահմանը և անմիջապես տհաճ զգացում ունեցա՝ հայտնվելով մարդկային հորձանուտի մեջ. մեծ մասին չէի ճանաչում, թեև երբեմն զանազանում էի դեմքեր, որոնց տեսել էի գնացքում։ Շուրջս այս ու այնտեղ աչքի ընկան երիտասարդ անգլիացիներ, բոլորն էլ լավ հագնված էին, բոլորն էլ փոքր֊ինչ սոված էին և բոլորն էլ ցածրաձայն, լուրջ զրուցում էին հարուստ, պատկառելի ամերիկացիների հետ։ Ըստ երևույթին, նրանք առուծախի մեջ էին՝ բաժնետոմսեր, ապահովագրություն կամ էլ ավտոմեքենա։ Հեշտ ձեռք բերվելիք դրամի մոտիկությունը հանգիստ չէր տալիս նրանց, և բացի այդ, համոզված էին, որ այն իրենցը կլինի, եթե հարկ եղած ձայնով հարկ եղած բառերը արտասանեին։

Տեղ հասնելուն պես փորձեցի գտնել տանտիրոջը, բայց այն երկու-երեք հոգին, որոնց դիմեցի, այնպես զարմացան և այնպես բուռն կերպով ապացուցեցին իրենց անտեղյակությունը նրանից, որ ճարահատյալ մոտեցա խմիչքի սեղանին, ուր մարդ, առանց անօգնական ու խղճուկ թվալու, կարող է ապաստան գտնել։

Միանգամայն շփոթված, ես պատրաստվում էի կատաղի հարբեցողության մատնել ինձ, երբ հանկարծ նկատեցի Ջորդան Բեյքերին։ Նա դուրս եկավ տնից, կանգնեց մարմարյա աստիճանների գլխին և մարմինը փոքր֊ինչ թեքած՝ արհամարհական հետաքրքրությամբ նայեց ցած, դեպի պարտեզ։

Ես չգիտեի, թե արդյո՞ք իմ ընկերակցությունը հաճելի կլինի նրան, սակայն անհրաժեշտ էր մեկն ու մեկին միանալ, նախքան կսկսեի անցորդների հետ սրտագին զրույցի բռնվել։

― Ողջո՜ւյն,— աղաղակեցի ես, առաջանալով դեպի նա։ Իմ ձայնն անբնականորեն բարձր հնչեց պարտեզում։

— Ես այդպես էլ գիտեի, որ ձեզ կտեսնեմ,— անփույթ ասաց Ջորդանը, երբ մոտ եկա։— Հիշեցի, որ դուք հարևաններ եք։

Նա թեթևակի սեղմեց ձեռքս որպես խոստում քիչ հետո ինձնով զբաղվելու, և շրջվեց նույնանման դեղին զգեստներով աղջիկների կողմը, որոնք կանգ առան աստիճանների գլխին։

— Բարև ձեզ,— ողջունեցին նրանք միաբերան։— Ափսո՜ս, դուք չշահեցիք։

Խոսքը գոլֆի մրցումների մասին էր։ Անցյալ շաբաթ Ջորդանը տարվել էր վերջնախաղերի ժամանակ։

— Դուք մեզ չեք ճանաչում,— ասաց դեղնազգեստ աղջիկներից մեկը,— բայց մենք ծանոթացել ենք այստեղ, մի ամիս առաջ։

— Ձեր մազերն այն ժամանակ ուրիշ գույնի էին,— Ջորդանի խոսքից ես վեր թռա, որովհետև աղջիկներն արդեն առաջ էին անցել, և անկասկած նրա դիտողությունը ուղղվեց նորալուսնին, որն ասես հենց նոր դուրս ելած լիներ մատակարարի զամբյուղից՝ այլևայլ ուտեստների հետ միասին։ Ես սեղմեցի Ջորդանի նուրբ արևահար բազուկը, և միասին իջանք աստիճաններով ու զբոսնեցինք պարտեզում։ Մթնշաղի միջից քոքթեյլներով լի մի սկուտեղ ճախրեց դեպի մեզ, և մեկական բաժակ վերցնելով, մոտեցանք այն սեղանին, ուր արդեն նստած էին դեղնազգեստ աղջիկներն ու երեք տղամարդ, որոնցից յուրաքանչյուրը ներկայացավ որպես պարոն Այսինչ կամ Այնինչ։

— Հաճա՞խ եք գալիս այստեղ,— հարցրեց Ջորդանը կողքին նստած աղջկան։

— Վերջին անգամն այն երեկոն էր, երբ ձեզ հետ ծանոթացա,— գոհ շարադրեց նա, ապա դիմեց ընկերուհուն։— Իսկ դո՞ւ, Լյուսիլ։

Պարզվեց, որ նրանք միասին են եղել։

— Ես սիրով եմ գալիս այստեղ,— ասաց Լյուսիլը։— Ընդհանրապես ես երբեք չեմ մտածում, թե ինչ եմ անում, դրա համար էլ միշտ լավ Ժամանակ եմ անցկացնում։ Անցյալ անգամ շորս աթոռին կպավ ու պատռվեց։ Նա անունս ու հասցես գրեց և մի քանի օրից Քրուարյեի արհեստանոցից մի տուփ ստացա՝ մեջը երեկոյան նոր զգեստ։

— Ընդունեցի՞ք,— հարցրեց Ջորդանը։

— Իհարկե։ Ուզում էի այս երեկո հագնել, բայց կուրծքը լավ չէր նստում, լայն է, փոխել է պետք։ Բաց երկնագույն է, վրան ուլունքներով նարդոսի ծաղիկներ են ասեղնագործած։ Երկու հարյուր վաթսունհինգ դոլար արժե։

— Ինչ ուզում եք ասեք, բայց սովորական մարդն այդպես չի կարող վարվել,— համոզված հայտարարեց մյուս աղջիկը։— Պարզ է, չի ուզում որևէ մեկի հետ անախորժություն ունենալ։

— Ո՞վ չի ուզում,— հետաքրքրվեցի։

— Գեթսբին։ Ինձ ասել են...

Աղջիկներն ու Ջորդանը դավպդրաբար իրար մոտեցան

— Ինձ ասել են, որ նա մարդ է սպանել։

Դող անցավ բոլորիս մարմնով։ Պարոնայք Այսինչն ու Այնինչը առաջ թեքվեցին՝ համակ ուշադրություն դարձած։

― Ճիշտ չէ,— թերահավատորեն առարկեց Լյուսիլը։— Ավելի շուտ նա գերմանական լրտես է եղել պատերազմի ժամանակ։

Տղամարդկանցից մեկը, ի նշան համաձայնության, գլխով արեց։

― Ես այդ լսել եմ մի մարդուց, որն ամեն ինչ գիտե նրա մասին, միասին են մեծացել Գերմանիայում,— հավաստիացրեց վերջինս։

― Չի կարող պատահել,— առարկեց առաջին աղջիկը։— Պատերազմի Ժամանակ նա ծառայում էր ամերիկյան բանակում։— Եվ ոգևորված շարունակեց, որովհետև մեր վստահությունը անցավ նրա կողմը։― Ուշադիր դիտեցեք դեմքը, մանավանդ այն ժամանակ, երբ կարծում է, թե իրեն չեն նայում։ Գրազ կգամ, նա մարդ սպանած կլինի։

Աղջիկը կկոցեց աչքերն ու փշաքաղվեց։ Լյուսիլը նույնպես փշաքաղվեց։ Բոլորս շրջվեցինք և նայեցինք մեր չորս բոլորը՝ Գեթսբիին փնտրելու միտումով։ Դա վկայություն էր այն ռոմանտիկ խորհրդածության, որ նա էր ներշնչում, և նույնիսկ այն մարդիկ, որոնք այս աշխարհում խոսելու անհրաժեշտ շատ քիչ բան էին գտնում, փսփսում էին նրա մասին։

Մատուցում էին առաջին ընթրիքը (կեսգիշերն անց երկրորդն էր հաջորդելու), երբ Ջորդանը հրավիրեց ինձ միանալու իր խմբին, որը տարածվել էր սեղանի շուրջ պարտեզի մյուս կողմում։ Այն բաղկացած էր երեք ամուսնացած զույգից և Ջորդանի թիկնապահից։ Վերջինս՝ մի համառ ուսանող, ըստ երևույթին այն կարծիքին, որ փաղ թե ուշ Ջորդանը անձնատուր կլինի իրեն։ Դեսուդեն ընկնելու փոխարեն, այս խումբը պահպանել էր արժանավայել միատարրություն և իրեն էր վերագրում տեղի դրական ազնվականությունը ներկայացնելու պատիվը՝ Իսթ Էգգը զիջողաբար է վերաբերվում Վեսթ Էգգին և զգոնությամբ խուսափում է նրա լուսադիտակային զվարթությունից։

— Եկ գնանք այստեղից,— շշնջաց Ջորդանը, երբ մոտ կես ժամ անտեղի վատնեցինք ու ձանձրացանք։— Էլ չեմ կարող նման քաղաքավարական խոսակցությունների դիմանալ։

Մենք ոտքի ելանք։ Ջորդանը բացատրեց, թե գնում ենք տանտիրոջը գտնելու, որովհետև անհարմար է զգում մինչև հիմա նրան չներկայանալու համար։ Ուսանողը ներողամիտ, ալարկոտ քմծիծաղով գլխով արեց։

Բարը, ուր առաջին հերթին մտանք մենք, մարդաշատ էր, սակայն Գեթսբին այնտեղ չէր։ Ջորդանը աստիճանների գլխին կանգնած նայեց պարտեղ․ Գեթսբին ոչ մի տեղ չէր երևում։ Նա պատշգամբում էլ չէր։ Պատահմամբ բացեցինք կարևորություն ներշնչող մի դուռ և մտանք գրադարան։ Գոթական ոճի բարձր կամարներով սենյակի պատերին կաղնու փայտից դրվագված անգլիական զարդաքանդակներ էին, հավանաբար, ամբողջությամբ տեղափոխած օվկիանոսից այն կողմ գտնվող ինչ֊որ հեռավոր, տոհմիկ ամրոցից։

Լիքը, միջին տարիքի, բուի աչքեր հիշեցնող ահռելի ակնոցով մի մարդ, փոքր֊ինչ խմած, նստած էր հսկա գրասեղանի եզրին ու մտազբաղ դիտում էր գրադարակները։ Մեր մտնելուն պես նա թափով շրջվեց ու զննեց Ջորդանին ոտից գլուխ։

— Ի՞նչ եք կարծում,— եռանդուն հարցրեց։

— Ի՞նչը նկատի ունեք։

Նա ձեռքով ցույց տվեց գրադարակները։

— Դրանք։ Կարիք չունեք ստուգելու։ Ես ստուգել եմ։ Իսկական են։

— Գրքե՞րը։

Նա գլխով արեց։

— Ոչ մի կեղծիք, էջեր ունեն, կազմ, ինչպես որ պետք է։ Ես կարծում էի, միայն ստվարաթղթե գեղեցիկ կազմեր են, բայց պարզվեց, որ իսկակսէն են։ Էջեր էլ ունեն, ահա՛, տեսե՜ք։

Ընդունելով մեր թերահավատությունը հարկ եղածին պես, նա նետվեց դեպի գրադարակներն ու վերադարձավ Սթոդդարդի «Դասախոսությունների» առաջին հատորը ձեռքին։

— Տեսնո՜ւմ եք,— հաղթական գոչեց նա՝ մեկնելով այն ինձ։— Ի՜նչ հրաշալի տպագրություն։ Ինձ հիմար վփճակի մեջ գցեց։ Այս տղան երկրորդ Բելասքո է։ Սա հաղթանակ է։ Մանրազնին հետազոտություն։ Ինչպիսի՜ ռեալիզմ։ Նույնիսկ գիտե, թե երբ է կանգ առնելու... Էջերն անգամ չի կտրել։ Բայց ի՞նչ եք ուզում։ Ինչի՞ եք սպասում։

Նա գիրքը խլեց ձեռքիցս և շտապ տեղը դրեց, մրթմրթալով, որ եթե մի աղյուս տեղաշարժվի, ապա ամրողջ շենքը փուլ կգա։

― Ձեզ ո՞վ է բերել,— հարցրեց։— Գուցե ինքնե՞րդ եք եկել։ Ինձ բերել են։ Այստեղ շատերին են բերում։

Ջորդանը առանց պատասխանելու թռուցիկ, զվարթ հայացք ձգեց նրա վրա։

— Ինձ այստեղ բերեց Ռուզվելթ անունով մի կին,— շարունակեցի նա։— Տիկին Քլոդ Ռոլզվելթը։ Ճանաչո՞ւմ եք։ Անցյալ երեկո ես նրա հետ մի տեղ ծանոթացա։ Մի շաբաթ է, ինչ խմած եմ, մտածեցի՝ գրադարանում նստեմ, կսթափվեմ։

― Եվ ի՞նչ։

― Մի քիչ օգնեց, բայց ոչ շատ։ Ընդամենը մեկ ժամ եմ նստել։ Ես ձեզ ասացի՞ գրքերի մասին։ Իսկական են։ Դրանք...

― Ասացիք։

Մենք լուրջ ու հանդիսավոր ձեռք թոթվեցինք ու դուրս ելանք։

Քաթանե ծածկի վրա պարտեզում պարերն սկսվել էին։ Ծերուկները երիտասարդ աղջիկներին ետ֊ետ էին տանում՝ անդադար պարային անհրապույր պտույտներ գործելով, անկյուններում նորաձև գալարուն շարժումներով դոփում էին միմյանց փարված ինքնագոհ զույգերը, իսկ բազմաթիվ աղջիկներ, մի պահ ազատելով նվագախմբին բանջո կամ կաստանիետ նվագելուց, մենապարում էին՝ յուրաքանչյուրն իր ձևով։ Կեսգիշերին խրախճանքը թեժացավ։ Հայտնի դարձած մի տենոր իտալական երգ կատարեց, իսկ համբավ ձեռք բերած կոնտրալտոն՝ ջազային երգ։ Ընդմիջումներին հյուրերն իրենք իրենց էին զվարճանում՝ «համարներ» ցուցադրելով ամբողջ պարտեզով մեկ, իսկ նրանց երջանիկ, անհոգ ծիծաղի պոռթկումները թռչում էին դեպի ամառային երկինքը։ Տարազներով բեմական զույգը, որն ինչպես պարզվեց դեղնազգեստ աղջիկներն էին, մանկական կյանքից մի հատված ներկայացրեց, իսկ սպասավորները լվացաթասի մեծության բաժակներով շամպայն էին մատուցում։ Լուսինը բարձր երկնքում էր, և Սաունդ գետում լող էր տալիս արծաթյա թեփուկների եռանկյունին՝ բանջոյի չոր մետաղային ճնկճնկոցից դողահար։

Ես դեռ Ջորդան Բեյքերի կողքին էի։ Մեր սեղանին նստած էին երկու հոգի՝ իմ տարիքի մի տղամարդ և մի փոքրիկ աղմկոտ աղջիկ, որն ամեն դատարկ բանից անկաշկանդ ծիծաղում էր։ Ես այժմ ինձ լավ էի զգում։ Երկու լվացաթաս շամպայն խմելուց հետո աչքիս ամեն ինչ կարևոր, անապական ու խորիմաստ էր թվում։

Կարճատև դադարի ժամանակ տղամարդը նայեց ինձ ու ժպտաց։

— Ձեր դեմքը ծանոթ է,— բարեհամբույր ասաց նա։— Դուք պատահմամբ պատերազմի ժամանակ Երրորդ բաժանմունքում չէի՞ք ծառայում։

— Ինչպես չէ։ Ես Իններորդ գնդացրային գումարտակում էի։

— Իսկ ես մինչև 1918 թվականի հունիսը Յոթերորդ հետևակային գնդում էի։ Իզուր չէր ինձ թվում, որ ձեզ ինչ֊որ տեղ տեսել եմ։

Որոշ Ժամանակ մենք զրուցեցինք Ֆրանսիայի խոնավ ու անհրապույր գյուղակների մասին։ Ըստ երևույթին, նա ապրում է մոտակայքում, եզրակացրի ես, որովհետև պատմեց, թե ինչպես վերջերս ջրաթիռ էր գնել և առավոտյան պատրաստվում էր փորձարկել։

— Չե՞ք ուզում ինձ այցելել, բարեկամ։ Գետի վրա կզբոսնենք։

— Ե՞րբ։

— Երբ ուզում եք։

Քիչ էր մնում հարցնեի, նրա անունը, երբ Ջորդանը նայեց ինձ ու ժպտալով հարցրեց․

— Լա՞վ եք զգում։

— Ոչինչ։― Ես կրկին դիմեցի նոր ծանոթիս։— Սա ինձ համար անսովոր երեկույթ է։ Տանտիրոջն անգամ չեմ ճանաչում։ Ես ապրում եմ այնտեղ․․․― և ձեռքս թափահարեցի դեպի անտեսանելի ցանկապատը։— Նա ինձ վարորդի հետ հրավիրատոմս էր ուղարկել։

Մի պահ ցրված նայեց ինձ։

— Ես եմ Գեթսբին,— հանկարծ ասաց նա։

— Ի՜նչ,— բացականչեցի ես։— Ա՜խ, ներեցեք։

— Ես կարծեցի, թե դուք ինձ ճանաչում եք, բարեկամ։ Երևի վատ տանտեր եմ։

Նա ժպտաց բարեհոգի, ո՛չ, ավելի՛ քան բարեհոգի։ Դա մեկն էր այն հազվագյուտ քաջալերող ժպիտներից, որ կյանքում չորս կամ հինգ անգամ է պատահում։ Մի պահ այն դեմ֊հանդիման էր, կամ թվում էր դեմ֊հանդիման ողջ արտաքին աշխարհին, իսկ հետո անխուսափելի կանխակալությամբ կենտրոնանում էր վրադ քո օգտին։ Եվ զգում ես, որ քեզ հասկանում են այնքան, որքան դու ես ուզում, հավատում են քեզ այնքան, որքան դո՛ւ ես ցանկանում և այնպիսի տպավորություն ես թողել դիմացինիդ վրա, ինչպիսին կուզեիր թողնել։ Սակայն շատ շուտով ժպիտը չքացավ, և դեմս ելավ երեսունն անց մի պճնամոլ դատարկապորտ, որի պաճուճազարդ լեզուն անհեթեթության էր հասնում։ Դեռ ինձ չներկայացած, ես այն տպավորությունը ստացա, որ նա գերագույն խնամքով էր ընտրում խոսքերը։

Հենց այդ վայրկյանին, երբ Գեթսբին հայտնեց իր ով լինելր, մոտ վազեց ծառան և զեկուցեց, որ Չիկագոյից զանգահարում են։ Գեթսբին ներողություն խնդրեց թեթևակի խոնարհությամբ, որը բոլորիս էր վերաբերում։

— Եթե որևէ բանի կարիք զգաք, բարեկամ,— դիմեց նա ինձ,— կանչեցեք ծառային։ Ես շուտով կվերադառնամ։ Ներեցեք ինձ։

Հենց որ Գեթսբին հեռացավ, ես անհամբեր շրջվեցի դեպի Ջորդանը՝ զարմանքս հայտնելու։ Ես պարոն Գեթսբիին պատկերացնում էի միջին տարիքի, գեր, կարմիր դեմքով։

― Ո՞վ է նա,— հարցրեցի։— Ճանաչո՞ւմ եք նրան։

― Գեթսբի անունով մեկն է։

— Ուզում եմ ասել, որտեղացի՞ է, ի՞նչ զբաղմունքի տեր։

— Հիմա էլ դուք սկսեցիք,— ալարկոտ ժպտաց նա։— Մի բան գիտեմ, որ Օքսֆորդում է սովորել։ Ինքն է ինձ ասել։

Աղոտ կերպով սկսեցի պատկերացնել Գեթսբիի միջավայրը, բայց Ջորդանի հաջորդ դիտողությունը ամեն ինչ տակնուվրա արեց։

― Ինչևէ, ես դրան չեմ հավատում։

— Ինչո՞ւ։

— Չգիտեմ,— պնդեց նա։— Ինձ թվում է, նա Օքսֆորդում չի սովորել։

Ինչ֊որ բան նրա ձայնի մեջ հիշեցրեց ինձ դեղնազգեստ աղջկա՝ "Ինձ թվում է, նա մարդասպան է» խոսքը, և դա խթան հանդիսացավ իմ հետաքրքրասիրությանը։ Ես անհապաղ, առանց այլևայլության պատրաստ էի ընդունելու, որ նա Լուիզիանայի ճահճուտների կամ էլ Նյու Յորքի աղքատ թաղամասերի ծնունդ է։ Միանգամայն հնարավոր էր։ Բայց նույնիսկ իմ գավառական անփորձությունը թույլ չէր տալիս հավատալու, որ երիտասարդները հենց այնպես, հեշտ ու հանգիստ դուրս չեն պրծնում ոչ մի տեղից ու պալատ չեն գնում Լոնգ Այլընդ Սաունդում։

— Ինչ որ է, նրա տանը միշտ բազմություն է հավաքվում,— ասաց Ջորդանը, շեղվելով նյութից՝ քաղաքացուն հատուկ ատելությամբ դեպի որոշակին։— Ես սիրում եմ շքեղ հավաքույթներ։ Այնքան մտերմիկ են։ Իսկ փոքր հավաքույթներում երբեք քեզ ազատ չես զգում։

Բաս թմբուկը խուլ թմբկահարեց, և խմբավարի ձայնը զիլ հնչեց պարտեզի ժխորի միջից։

― Տիկնայք և պարոնայք։ Պարոն Գեթսբիի խնդրանքով ձեզ համար կնվագենք Վլադիմիր Տոստովի վերջին գործը, որը մայիսին մեծ ուշադրության արժանացավ Քարնեգի Հոլում։ Եթե դուք թերթ կարդում եք, ուրեմն գիտեք, որ այն մեծ աղմուկ առաջացրեց։— Խմբավարը ներողամտորեն ժպտաց և աշխույժ ավելացրեց՝ իսկական աղմուկ, որի վրա բոլորը ծիծաղեցին։

— Եվ այսպես,— ոգևորված եզրափակեց նա,— Վլադիմիր Տոստով՝ «Աշխարհի ջազի պատմությունը»։

Ես չկարողացա պարոն Տոստովի ստեղծագործությունը վայելել, որովհետև հենց սկզբից աչքս ընկավ Գեթսբիին, որը մարմարյա աստիճանների հարթակին կանգնած՝ աչքերը խրախուսանքով պտտում էր մի խմբից մյուսը։ Նրա դեմքի արևահար մաշկը ձիգ էր, կարճ մազերն այնպիսի տեսք ունեին, ասես ամեն օր կտրվում էին ու խնամվում։ Ոչ մի չարագույժ բան չնշմարեցի նրա մեջ։ Գուցե այն փաստը, որ նա չէր խմում, օգնում էր նրան առանձնանալու իր հյուրերից, և ինձ թվաց, որ համընդհանուր զվարթության աճին զուգընթաց, նա գնալով զգաստանում էր։ Երբ «Աշխարհի ջազի պատմությունն» ավարտվեց, աղջիկներից ոմանք մտերմիկ սեթևեթանքով գլուխները դրեցին տղամարդկանց ուսերին, ոմանք էլ սուտ ուշաթափվեցին՝ իրենց գցելով տղամարդկանց գիրկը, մի քանիսը՝ նույնպես մի խումբ տղամարդկանց, բայց ոչ ոք չընկավ Գեթսբիի գիրկը, և տղայի սանրվածքով ոչ մի աղջնակ չդիպավ նրա ուսին, նրա մասնակցությամբ ոչ մի երգեցիկ քառյակ չկազմվեց։

― Ներեցեք, խնդրեմ։

Գեթսբիի ծառան հանկարծ հայտնվեց մեր կողքին։

— Օրիորդ Բեյքե՞ր,— հետաքրքրվեց նա։— Ներեցեք, խնդրեմ, պարոն Գեթսբին ցանկանում է ձեզ հետ առանձին խոսել։

— Ի՞նձ հետ,— զարմացած բացականչեց Ջորդանը։

— Այո, օրիորդ։

Ջորդանը ինձ նայեց, ապշած բարձրացրեց հոնքերը, դանդաղ ոտքի ելավ ու հետևեց ծառային դեպի տուն։ Ես նկատեցի, որ նա երեկոյան զգեստի մեջ, և ընդհանրապես ցանկացած հագուստի մեջ այնպես ազատ էր պահում իրեն, կարծես մարզահագուստով լիներ։ Նրա շարժումներն անկաշկանդ էին, ասես իր առաջին քայլերը սովորել էր անել գոլֆի դաշտում, ջինջ ու պարզ առավոտներին։

Ես մնացի մենակ։ Համարյա ժամը երկուսն էր։ Ինչ֊որ խառնաշփոթ, հանելուկային հնչյուններ էին հորդում պատշգամբ նայող երկարավուն, շատ պատուհաններ ունեցող սենյակից։ Խույս տալով Ջորդանի թիկնապահից, որն ինձ ուզում էր ներգրավել երկու աղջիկների հետ ծննդաբերության մասին վարած խոսակցության մեջ, ես ներս գնացի։

Ընդարձակ սենյակը մարդաշատ էր։ Դեղնազգեստ աղջիկներից մեկը դաշնամուր էր նվագում, իսկ կողքին կանգնած բարձրահասակ, կարմրահեր երիտասարդ տիկինը հայտնի երգչախմբից՝ երգում էր։ Սա չափազանց շատ շամպայն էր կոնծել և երգելիս հանկարծ անտեղի որոշեց, որ կյանքն անասելի տխուր է և սկսեց միաժամանակ ողբալ։ Յուրաքանչյուր երաժշտական դադար զուգակցվում էր կարճ, ջղաձիգ հեկեկոցներով, որից հետո դողդոջուն սոպրանոյով վերսկսվում էր մեղեդին։ Արցունքները ոչ առանց խոչընդոտի կախվում էին թանձր ներկած արտևանունքներից, այնուհետև հոսում էին այտերն ի վար՝ թանաքագույն դանդաղահոս գետակների վերածված։ Ինչ֊որ կատակասեր ասաց, որ նա երգում է դեմքի վրայի նոտաներով, այս խոսքի վրա նա ձեռքերը վեր տարավ, սուզվեց բազկաթոռի մեջ ու գինովի խոր քուն մտավ։

— Այս տիկինը վեճի էր բռնվել մի պարոնի հետ, որը հավատացնում էր, թե նրա ամուսինն է,— բացատրեց կողքիս կանգնած աղջիկը։

Ես նայեցի շուրջս։ Ներկա կանանցից շատերը զբաղված էին վիճելով իրենք իրենց ամուսին հորջորջող տղամարդկանց հետ։ Նույնիսկ Ջորդանի խմբի՝ Իսթ Էգգի քառյակի մեջ տարաձայնություն էր ընկել։ Տղամարդկանցից մեկը աշխույժ հետաքրքրությամբ զրուցում էր մի երիտասարդ դերասանուհու հետ, իսկ նրա կինը, որ սկզբում արժանավայել ու անտարբեր տեսքով կանգնած ծիծավում էր ստեղծված իրավիճակի վրա, ի վերջո չդիմացավ ու պատրաստվեց հարձակման անցնել կողքից։ ժամանակ առ ժամանակ նա շիկացած ադամանդի պես հայտնվում էր ամուսնու մեկ այս, մեկ այն կողմում՝ ֆշշացնելով նրա ականջին՝ դու խոստացել ես։

Տուն չգնալու ցանկությունը միայն քմահաճ տղամարդկանց չէր վերաբերում։ Ներկաներն այժմ զբաղված էին բացարձակապես զգոն երկու տղամարդկանցով և նրանց անչափ զայրացած կանանցով։ Կամ թեթևակի բարձրացրած ձայներով կարեկցում էին միմյանց։

— Հենց որ տեսնում է, որ ես ինձ լավ եմ զգում, տուն գնալը բռնում է։

— Կյանքումս նման եսասերի չեմ հանդիպել։

— Մենք միշտ առաջինն ենք տուն գնում։

— Մենք էլ։

— Բայց այս օր համարյա վերջինն ենք,— երկչոտ առարկեց ամուսիններից մեկը։— Նվագախումբը մի ժամ առաջ է գնացել։

Չնայած կանայք համաձայնեցին, որ նման բռնությունը անօրինական է, բայց տղամարդիկ իրենց խոսքի տերն էին․ վիճաբանությունն ավարտվեց կարճ պայքարով, և կանանց թևատակերից բռնած դուրս տարան դեպի գիշերային մթությունը։

Ես սպասում էի, որ գլխարկս բերեն, երբ հանկարծ գրադարանի դուռը բացվեց, և Ջորդան Բեյքերն ու Գեթսբին միասին դուրս ելան։ Գեթսբին ավարտում էր խոսքը, սակայն նրա խոսելաձևի եռանդը կտրուկ փոխվեց ձևականության, երբ մի քանի հոգի նրան մոտեցան ցտեսություն ասելու։

Ջորդանի ուղեկիցները նախագավթում կանգնած անհամբերությամբ նրան էին կանչում, բայց նա մի պահ կանգ առավ ինձ մնաս բարով ասելու։

— Ես հենց նոր մի ապշեցուցիչ պատմություն լսեցի,— շշնջաց նա։— Ինչքա՞ն ժամանակ մնացի ներսում։

— Մոտ մի Ժամ։

— Այո․․․ պարզապես ապշեցուցիչ,— ցրված կրկնեց։— Բայց երդվեցի ոչ մեկին չասել, այնպես որ ձեզ հոգեհան չանեմ։— Նրա շնորհագեղ հորանջը ուղղված էր ուղիղ դեմքիս։— Համեցեք մեր տուն... հեռախոսագրքերում կա մեր համարը... Տիկին Սիգուրնի Հովարդ անվան տակ․․․ մորաքույրս է...― նա արդեն վազում էր դեպի դուռը և անհետանալով խմբի մեջ՝ թափահարեց արևահար ձեռքը։

Ես բավական անհարմար էի զգում, որ իմ առաջին այցելությունը այդքան երկար տևեց, ուստի մոտեցա Գեթսբիին, որի շուրջ խմբվել էին վերջին հյուրերը։ Ուզեցի բացատրություն տալ, որ ամբողջ երեկո իրեն եմ փնտրել՝ ներողություն խնդրելու պարտեզում ճանաչած չլինելուս համար։

— Ի՜նչ եք ասում,— աշխույժ ընդմիջեց նա։— Բան եք գտել խոսելու, բարեկամ։— Մտերմիկ արտահայտությունը նվազ մտերմիկ էր, քան ձեռքը, որ համոզիչ կերպով իջավ ուսիս։— Չմոռանա՜ք, վաղն առավոտյան ժամը իննին զբոսնում ենք ջրաթիռով։

Ապա նրա ուսի ետևից լսվեց ծառայի ձայնը։

— Ֆիլադելֆիայից ձեզ կանչում են հեռախոսի մոտ, պարոն։

— Շատ լավ, մի րոպե։ Ասա՝ հենց հիմա գալիս եմ․․․ Բարի գիշեր։

— Բարի գիշեր։

— Բարի գիշեր,— Ժպտաց նա և հանկարծ ինձ թվաց, թե այդպես էլ պետք էր, որ ե՛ս վերջինը գնայի, ասես ամբողջ Ժամանակ նրա ուզածն այդ էր եղել։— Բարի գիշեր, բարեկամ․․․ Բարի գիշեր։

Աստիճաններով իջնելիս տեսա, որ երեկույթը լրիվ չէր ավարտվել։ Դռնից հիսուն ոտնաչափ հեռու մեքենայի տասնյակ ցոլարձակների լույսն ընկել էր մի արտառոց իրարանցման վրա։ Ճամփեզրին, առվի մեջ, աջ կողքը վեր տնկած, հանգչում էր առանց անիվի երկտեղ մի նոր մեքենա, որը քիչ առաջ էր հեռացել Գեթսբիի տնից։ Անիվի պոկվելու պատճառը պատի սուր ելուստն էր, որը հիմա նշանակալից ուշադրության էր արժանացել մի խումբ հետաքրքրասեր վարորդների կողմից։ Նրանց մեքենաները փակել էին ճանապարհը, իսկ ետևի մեքենաների շչակներն իրենց զիլ, աններդաշնակ սուլոցով էլ ավելի էին ուժեղացնում կատաղի խառնաշփոթությունը։

երկար թիկնոցով մեկը մեքենան թողած կանգնել էր ճամփամիջին և արտառուչ տարակուսանքով նայում էր մեկ մեքենային, մեկ՝ անվադողին, մեկ՝ մարդկանց։

— Տեսա՞ք, ինչպես մտավ առուն, արդարացավ նա։

Փաստը պարզապես ապշեցուցիչ էր նրա համար։ Ես սկզբում զարմանքի անսովոր խորությունը ճանաչեցի, հետո տիրոջը։ Նա Գեթսբիի գրադարանի մենավոր այցելուն էր։

— Այդ ինչպե՞ս պատահեց։

Նա թոթվեց ուսերը։

― Ես մեքենաներից բան չեմ հասկանում,— վճռական հայտարարեց նա։

― Բայց ինչպե՞ս պատահեց։ Պատի՞ն խփվեցիք։

― Մի հարցրեք,— ասաց Բվեճը՝ ձեռքերը լվանալով այդ գործից։— Ես վարել համարյա չգիտեմ։ Պատահեց, էլի, ինչ կարող եմ ասել։

Եթե դուք վարել չգիտեք, ապա ինչո՞ւ եք գիշերով մեքենա քշում։

― Բայց ես չէի էլ փորձում,— փրդովվեց նա։— Ես միտք էլ չունեի։

Կանգնածները սարսափահար լռեցին։

— Դուք ուզում էիք ինքնասպանությո՞ւն գործել։

— Բախտներդ բերել է, որ անիվն է թռել։ Ե՛վ վարել չգիտեք, և՛ չէիք էլ փորձում։

— Չեք հասկանում,— բացատրեց հանցագործը։— Ե՛ս չէի վարում։ Ուրիշ մարդ կա մեքենայում։

Հայտարարությանը հաջորդող խուլ, միաբերան բացականչության տակ երկտեղ մեքենայի դուռը դանդաղ ճռռաց։ Ամբոխը (այժմ այն արդեն ամբոխ էր) ետ քաշվեց, և, երբ դուռը լայն բացվեց, չարագուշակ դադար իջավ։ Ապա ջախջախված մեքենայից աստիճանաբար, մաս առ մաս, գունատ, երերուն մի անհատ ուրվագծվեց և մեծ չափսի պարահանդեսային կոշիկ հագած անհաստատ ոտքով սկսեց շոշափել գետինը։

Ցոլարձակների շլացնող լույսից կուրացած, շչակների անդադրում սուլոցից շշմած, ուրվականը կանգնած տեղում ճոճվեց մի որոշ ժամանակ, մինչև վերջապես նկատեց թիկնոցավորին։

— Ի՞նչ է պատահել,— անխռով հարցրեց նա։— Բենզի՞նը պրծավ։

— Նայի՛ր։

Տասնյակ մատներ ուղղվեցին անդամատված անիվի կողմը։ Նա մի պահ աչքերը չռեց վրան, հետո վեր նայեց, ասես կասկածելով, որ այն երկնքից է ընկել։

— Դուրս է եկել,— բացատրեց մեկը։

Նա գլխով արեց։

— Չէի էլ նկատել, որ կանգնած ենք։

Լռեց։ Ապա խոր շունչ քաշեց, ուղղեց ուսերը և վճռական հարցրեց․

― Չե՞ք ասի, որտեղ է բենզակայանը։

Ի վերջո, տասնյակ տղամարդիկ, ոմանք առավել հաստատուն ձայներով, բացատրեցին, որ անիվն ու մեքենան՝այլևս իրար միացած չեն։

— Ետ քաշեք մեքենան,— քիչ անց առաջարկեց նա։— Ետ քաշեք, հետո առաջ կտաք։

— Անիվը չկա, ինչպես ետ քաշենք։

Նա տատանվեց։

— Փորձը փորձանք չէ։

Շչակների սուլոցը, աղմուկաղաղակը հասել էր գագաթնակետին։ Ես շրջվեցի և սիզամարգի վրայով քայլեցի դեպի տուն։ Ճանապարհին ետ նայեցի։ Լուսնի մի շերտիկ շողում էր Գեթսբիի ապարանքի վրա։ Գիշերն առաջվա պես գեղեցիկ էր նրա լուսավորված պարտեզում, որը կլանել էր երբեմնի ծիծաղն ու ձայները։ Անսպասելի դատարկություն էր հորդում այժմ տան պատուհաններից և լայն դռներից, որի շնորհիվ էլ ավելի մենավոր էր թվում տանտիրոջ կերպարանքը հարթակի վրա, հրաժեշտի շարժումով ձեռքը բարձրացրած։

Վերընթերցելով գրածս, տեսա, թե այն տպավորոլթյունն եմ ստեղծել, որ շաբաթների ընդմիջումով այդ երեք գիշերվա դեպքերը ինձ միակ հուզող բանն էին։ Իրականում դրանք սոսկ պատահարներ էին իրադարձություններով լի ամռանը, և այդ ժամանակ ինձ շատ ավելի քիչ էին զբաղեցնում, քան իմ անձնական գործերը։

Օրվա մեծ մասն անց էի կացնում աշխատանքի վայրում։ Արևը վաղ առավոտյան արևմուտք էր գցում իմ ստվերը, երբ ներքին Նյու Յորքի ճերմակ կիրճերով շտապ-շտապ քայլում էի՝ հասնելու բարեգործական ընկերություն։

Ես անուններով գիտեի այլևայլ պաշտոնյաներին, բաժնետոմս վաճառող երիտասարդներին։ Մենք միասին ճաշում էինք կիսախավար, մարդաշատ ճաշարաններում, ուտում խոզապուխտ, պյուրե, վերջում էլ սուրճ խմում։ Ես նույնիսկ մի կարճ սիրավեպ ունեցա Ջերսի Սիթիից եկած մի աղջկա հետ, որն աշխատում էր մեզ մոտ որպես հաշվետար, բայց նրա եղբայրը սկսեց խեթ-խեթ նայել ինձ, և երբ հուլիսին աղջիկն արձակուրդ վերցրեց, ես, առիթից օգտվելով, վերջակետ դրեցի։

Սովորաբար ճաշում էի Յեյլի ակումբում։ Չգիտեմ ինչու, դա օրվա իմ ամենատհաճ գործն էր, հետո գնում էի վերևի հարկը՝ գրադարան, և մի ամբողջ ժամ բարեխղճորեն ուսումնասիրում ավանդների ու ապահովագրության գործը։ Այցելուների մեջ քիչ չէին աղմկարարները, բայց նրանք երբեք գրադարան չէին մտնում, ուստի այստեղ հարմար էր աշխատելը։ Ապա, եթե մեղմ գիշեր էր լինում, ես ոտքով անցնում էի Մեդիսոն պողոտան, հին Մուրեյ Հիլ հյուրանոցը և, թեքվելով Երեսուներեքերորդ փողոցը, դուրս գալիս Փենսիլվանիա կայարան։

Աստիճահնաբար սիրեցի Նյու Տորքը, նրա գիշերների խելացնոր, զգլխիչ բուրմունքը և այն բավականությունը, որ անհանգիստ աչքը ստանում էր մարդկանց ու մեքենաների անվերջանալի փայլատակումից։ Ինձ դուր էր գալիս դեգերել հինգերորդ պողոտայում, ամբոխից ընտրել ռոմանտիկ կանանց, պատկերացնել, որ մի քանի րոպեից կմտնեմ նրանց կյանքը, և ոչ ոք չի իմանա ու չի մեղադրի ինձ։ Երբեմն մտովի հետևում էի նրանց դեպի խորհրդավոր փողոցների անկյունային հարկաբաժինները և, նախքան դռան ետևի ջերմ մթության մեջ անհետանալը, նրանք շրջվում ու ժպտում էին ինձ։ Երբեմն մայրաքաղաքի դյութիչ մթնշաղը թախիծ էր բերում վրաս․ նույնը նկատում էի նաև ուրիշների՝ երիտասարդ, աղքատ պաշտոնյաների մոտ, որոնք հապաղում էին ցուցափեղկների առաջ, մինչև կգար մենավոր ճաշի ժամը ռեստորանում, երիտասարդ պաշտոնյաներ, որոնք կիսախավարում սպանում էին գիշերվա ու կյանքի ամենադառն ժամերը։

Ժամը ութի կողմերը, երբ Քառասուներորդ փողոցի մութ նրբանցքներում փնչացող մեքենաների շարանները շտապում էին թատրոնների կողմը, սիրտս կրկին ճմլվեց։ Անցումներում սպասող մեքենաների մեջ իրար էին հպվել ստվերներ, երգի պատառիկներ էին ինձ հասնում ներսից, անլսելի կատակներից ծիծաղ էր հորդում, իսկ վառված սիգարեթները ընդգծում էին ուղևորների դժվարըմբռնելի շարժումները։ Եվ պատկերացրի, թե ես նույնպես շտապում եմ ինչ֊որ տեղ, ուր ինձ զվարճություն է սպասում, և կիսելով օտարի բուռն ուրախությունը, նրանց հաջողություն ցանկացա։

Որոշ Ժամանակ Ջորդան Բեյքերը կորավ իմ տեսադաշտից, հետո ամառվա կեսին կրկին գտա նրան։ Սկզբում ինձ շոյված էի զգում նրա ներկայությունից՝ նա գոլֆի չեմպիոն էր, և բոլորը ճանաչում էին նրան։ Հետո դա այլ բնույթ ստացավ։ Իրականում սիրահարված չէի, բայց մի տեսակ քնքուշ հետաքրքրասիրություն էի տածում այդ աղջկա նկատմամբ։ Դեպի աշխարհը շրջած նրա ձանձրույթ արտահայտող ամբարտավան դեմքը ինչ֊որ բան էր թաքցնում (սեթևեթանքների գերակշռող մասն ի վերջո ինչ֊որ բան է քողարկում), և մի օր հայտնաբերեցի այն։ Մի անգամ Վորվիքում հավաքվել էինք մեկի տանը։ Նա ուրիշի մեքենան՝ թափքն իջեցրած, թողեց անձրևի տակ ու մի սուտ փչեց այդ կապակցությամբ։ Ես հանկարծ հիշեցի նրա հետ կապված պատմությունը, որ այն գիշեր Դեյզիի տանը մտքիցս թռել էր։ Առաջին մեծ մրցմանը Ջորդանը գլխացավանքի մեջ ընկավ, որը քիչ մնաց հասներ լրագրերին, ասում էին, թե իբր կիսաեզրափակիչ ռաունդում նա գնդակը անհաջող դիրքից հեռացրել էր։ Քիչ էր մնում անախորժություն ծագեր, սակայն շուտով ամեն ինչ հարթվեց։ Խաղն սպասարկող տղան հրաժարվեց խոսքից, իսկ մյուս վկան ընդունեց, որ կարող էր սխալված լինել։ Միջադեպը անվան հետ մեկտեղ մնացել էր հիշողությանս մեջ։

Ջորդան Բեյքերը բնազդաբար խուսափում էր խելացի, խորաթափանց մարդկանցից, և նոր միայն հասկացա, թե ինչու էր նա իրեն ապահով զգում այնպսի մարդկանց շրջանում, որոնց մտքովն անգամ չէր անցնում որևէ շեղում բարոյականության օրենքներից։ Նա անուղղելիորեն անազնիվ էր։ Ի վիճակի չէր տանել արգելք կամ չկամություն, այդ պատճառով էլ վաղ հասակից սովորել էր զանազան հնարքներ, որպեսզի պահպանի աշխարհին շրջած պաղ, անպատկառ ժպիտը և բավարարի իր առողջ, կայտառ մարմնի պահանջները։

Ես դրան կարևորություն չէի տալիս։ Կնոջ անազնվությունը երբեք խստորեն չես դատապարտում։ Հաճախ վշտանում էի դրա համար, հետո՝ մոռանում։ Այդ նույն օրն էր, երբ մեր միջև հետաքրքիր խոսակցություն տեղի ունեցավ մեքենա վարելու մասին։ Պատճառն այն էր, որ նա խիստ մոտիկից անցավ մի բանվորի կողքով և պոկեց նրա բաճկոնի կոճակը։

― Վատ ես վարում,— բարկացա ես։— Եթե չես կարող զգույշ լինել մի վարիր։

― Ես զգույշ եմ։

― Ո՛չ։

― Ուրիշները զգույշ են,— նետեց նա անհոգ։

― Ի՞նչ կապ ունի դա քեզ հետ։

― Ինձ ճամփա կտան։ Վթարի համար երկու հոգի է պետք։

― Ենթադրենք հանդիպեցիր քեզ նման ան զգույշ մեկին։

― Հուսով եմ, չեմ հանդիպի,— պատասխանեց։— Տանել չեմ կարող անզգույշ մարդկանց։ Ահա թե ինչու ես դու ինձ դուր գալիս։

Նրա մոխրագույն, արևաշող աչքերը հառած էին հեռուն, և նա միտումնավոր տեղաշարժ մտցրեց մեր հարաբերությունների մեջ։ Մի պահ ինձ թվաց, որ սիրում եմ նրան։ Սակայն ես դանդաղամիտ եմ, կապկպված բազմաթիվ ներքին սկզբունքներով, որոնք իմ ցանկությունների համար արգելակների դեր են կատարում, և գիտեի, որ նախ և առաջ պետք էր այդ հանգույցից ելք գտնել տանը։ Շաբաթը մեկ ես նրան նամակ էի գրում՝ «Սիրով Նիք» ստորագրությամբ, մտածելով միմիայն այն աղջկա մասին, որի վերին շրթունքի վրա թենիս խաղալիս քրտինքի բեղիկներ էին գոյանում։ Այնուամենայնիվ, ինչ֊որ անորոշ կապ կար մեր միջև, որը պետք էր նրբորեն քանդել, նախքան ինձ ազատ կզգայի։

Ամեն ոք իրեն վերագրում է առնվազն մի հիմնական առաքինություն։ Ես, օրինակ, ինձ դասում եմ այն նվազագույն ազնիվ մարդկանց շարքը, որոնց երբևէ ճանաչել եմ։

Կիրակի առավոտյան, երբ առափնյա բնակավայրերում դեռևս ղողանջում էին եկեղեցու զանգերը, ողջ աշխարհը կրկին լցվեց Գեթսբիի տունը իր ուրախությունը սփռելով պարտեզով մեկ։

— Նա մաքսանենգ է,— փսփսում էին տիկնայք, խմելով նրա խմիչքներն ու հոտոտելով նրա ձաղիկները։— Նա սպանել է մի մարդու, որը իմացել է նրա ով լինելը։ Նա ֆոյ Հինդենբուրգի եղբորորդին է, դևի զարմիկը։ Ինձ համար վարդ քաղիր, սիրելիս, մեկ էլ մի քիչ խմիչք լցրու այդ բյուրեղապակյա բաժակի մեջ։

Մի անգամ ես սկսեցի չվացուցակի լուսանցքներում գրի առնել այն մարդկանց անունները, որոնք այդ ամառ այցելում էին նրան։ Հիմա դա հին, ծալքերի մոտ քրքրված ցուցակ է, թվագրված՝ Գրի է առնվում 1922 թվականի հուլիսի 5-ից։ Սակայն խամրած անունները դեռևս ընթեռնելի են և ավելի լավ պատկերացում կտան ձեզ, քան իմ ընդհանրացումներն այն մարդկանց մասին, որոնք ընդունում էին Գեթսբիի հյուրընկալությունը՝ փոխարենը մատուցելով այն աննշան տուրքը, որ նրա մասին բացարձակապես ոչինչ չգիտեին։

Իսթ Էգգից գալիս էին Չեսթեր Բեքերի ընտանիքը, Լիչերը և Բանսեն անունով մեկը, որին համալսարանից գիտեի, ինչպես նաև բժիշկ Վեբսթեր Քիվեթը, որն անցյալ ամառ խեղդվեց Մեյնի նահանգում։ Հորնբիմերն ու Վիլլի Վոլթերը կնոջ հետ, և ողջ Բլեքբեք գերդաստանը, որոնք միշտ հավաքվում էին մի անկյունում և այծի նման քթները պարզում յուրաքանչյուր մոտեցողի։ Գալիս էին նաև Իսմեյներն ու Քրիսթիները (կամ ավել ճիշտ՝ Հյուբերթ Աուերբախը պարոն Քրիսթիի կնոջ հետ), Էդգար Բիվերը, որի մասին ասում են, թե մազերն առանց պատճառի ձյունի պես ճերմակեցին մի ձմեռային օր։

Ինչքան հիշում եմ՝ Քլարենս Էնդայվը նույնպես Իսթ Էգգից էր։ Ես նրան միայն մի անգամ տեսա՝ ճերմակ, մինչև ծնկները հասնող տաբատով, և նա կռիվ սարքեց պարտեզում Էթթի անունով մի պորտաբույծի հետ։ Կղզու հեռավոր ծայրից գալիս էին Չիդլն ու Օ․ Ռ․ Փ․ Շրեդերր, իսկ Ջորջիայից՝ Սթոունվոլ Ջեքսոն Աբրամսը, Փիշգարդը և Ռիփլի Սնելզը, բոլորն էլ իրենց կանանց հետ։ Սնելզը բանտարկվելուց երիք օր առաջ այնտեղ էր և այնքան էր խմել, որ հարբած ընկած էր խճաքարերին, երբ տիկին Յուլիսիս Սվեթի մեքենան անցավ նրա աջ ձեռքի վբայով։ Դանսիների ընտանիքն էլ էր գալիս, ինչպես նաև Ս. Բ. Վայթբեյթը, որն այդ ժամանակ վաթսունն անց էր, Մորիս Ա․ Ֆլինքը, Համերհեդերն ու ծխախոտ ներմուծող Բելուգան՝ դուստրերի հետ։

Վեսթ Էգգից գալիս էին Փոուլները, Մալրեդիները, Սեսիլ Ռոուբաքը, Սեսիլ Շոնը, նահանգի սենատոր Գուլիքը, Նյութոն Օրչիդը, որը Films Par Excelleոce ընկերության պարագլուխն էր․ Էքհոսթն ու Քլայդ Քոհենը, Դոն Ս․ Շվարցեն (որդին), Արթուր ՄըքՔարթին՝ բոլորն էլ ինչ֊որ կերպ առնչություն ունեին կինոյի հետ։ Գալիս էին նաև Քաթլիփերն ու Բեմբերգերը, Ջ․ Էրլ Մալդունը, եղբայրն այն Մալդունի, որը հետագայում խեղդեց կնոջը։ Գործարար Դա Ֆոնթանոն, Էդ Լեգրոսը, Ջեյմզ Բ. (Փտած աղիքը) Ֆերրեթը, Դե Ջոնգերն ու Էռնեսթ Լիլին՝ բոլորն էլ գալիս էին թղթախաղի համար, և երբ Ֆերրեթը մենակ պարտեզ էր իջնում թարմանալու, նշանակում էր՝ տարվել է, և «Երկաթգծի միացյալ ընկերությունը» հաջորդ օրը գները բարձրացնում էր։

Ոմն Քլիփսփրինգեր այնքան հաճախ էր այցելության գալիս և այնքան երկար էր մնում, որ վաստակել էր «կենվոր» մականունը, հավահաբար ուրիշ տուն չուներ։ Թատերական աշխարհից գալիս էին Գաս Վայզը, Հորաս Օ. Դոնավանը, Լեսթեր Մայերը, Ջորջ Դաքվիդն ու Ֆրենսիզ Բուլը, իսկ Նյու Յորքից՝ Քրոմները, Բեքհիսոնները, Դենիքերները, Ռասել Բեթթին, Քորիգանները, Քելեհերները, Դյուերները, Սքալիները, Ս. Վ․ Բելչերը, Սմիրքները, երիտասարդ Քվինները (նրանք այն ժամանակ ամուսնացած էին), Հենրի Լ, Փալմեթոն, որը հետո «Թայմզսքվեր» մետրոյի կայարանում իրեն գնացքի տակ գցեց։

Բեննի ՄըքՔլենահանին միշտ ուղեկցում էին չորս աղջիկներ։ Նրանք երբեք միևնույն անձինք չէին լինում, բայց այնքան նման էին միմյանց, որ թվում էր, թե նրանց՝ արդեն տեսել ես։ Չեմ հիշում նրանց անունները, կարծեմ՝ Ջաքլին կամ Կոնսուելա, կամ Գլորիա, կամ Ջուդի կամ էլ՝ Ջուն, իսկ ազգանունները կամ ծաղիկների, կամ ամիսների մեղեդիկ անուններ էին, կամ էլ, եթե խիստ հետաքրքրություն ցուցաբերեիր, ապա կլսեիր հայտնի ազգանուններ ամերիկացի կապիտալիստների, որոնց զարմուհիներն էին նրանք։

Այս բոլորին ավելացրած Ֆաուսթինա Օ’Բրայընը առնվազն մեկ անգամ պետք է որ այցելած լիներ, ինչպես նաև Բեդեքերի դուստրերն ու երիտասարդ Բրույերը, որի քիթը պատերազմի ժամանակ գնդակից թռել էր, պարոն Ալբրուքսբերգերը և օրիորդ Հաագն ու իր նշանածը, Արդիթա Ֆից Փիթըրզը, պարոն Ֆ, Ջուիթը՝ ամերիկյան լեգեոնի երբեմնի պարագլուխը, և օրիորդ Քլոդիա Լիփը՝ մի մարդու հետ, որը, իշխան լինելով հանդերձ, ծառայում էր նրան որպես վարորդ։ Մենք նրան դուքս էինք կոչում, իսկ անունը, եթե նույնիսկ երբևէ գիտեի էլ, մոռացել եմ։

Ահա այս բոլոր մարդիկ այդ ամռանը լինում էին Գեթսբիի տանը։

Մի օր հուլիսի վերջերին, առավոտյան ժամը իննին, Գեթսբիի շքեղ լիմուզինը, մագլցելով քարքարոտ ճանապարհը, մոտեցավ դռանս և հնչեցրեց եռաձայն շչակը։ Սա նրա առաջին այցելությունն էր, չնայած երկու անգամ մասնակցել էի նրա երեկույթներին, զբոսնել նրա ջրաթիռով, և նրա համառ հրավերն երին հնազանդ՝ օգտվել նրա լողափից։

— Բարի լույս, բարեկամ։ Այսօր միասին ենք ճաշում, դրա համար էլ եկել եմ, որ քեզ տանեմ։

Ոտնակին կանգնած, նա իրեն հավասարակշռում էր ամերիկացիներին բնորոշ հնարամիտ շարժումով․ կարելի է ենթադրել, որ դա գալիս է երիտասարդ Ժամանակ ֆիզիկական աշխատանքի և կամ անշարժ նստելու բացակաչությունից, կամ էլ ավելին, մեր ջղաձիգ սպորտային խաղերի անորոշ շնորհագեղությունից։ Այս ամենը Գեթսբիի մոտ հանդես էր գալիս անհանգստության ձևով, որը շարունակաբար խախտում էր նրա զուսպ վարվելակերպը։ Ոչ մի րոպե նա դադար չուներ, կամ ոտքն էր թփթփացնում գետնին, կամ էլ անհամբերությամբ ձեռքն էր բացուխուփ անում։

Նա տեսավ, թե ինչպիսի հիացմունքով եմ դիտում մեքենան։

— Լավն է, չէ՞, բարեկամ։— Եվ ցած թռավ, որպեսզի չխանգարի ինձ։— Տեսած չկայի՞ր։

Տեսել էի։ Բոլորն էլ տեսել էին։ Պսպղուն նիկելով մեքենան թանձր սերուցքի դուչն ուներ, հրեշային մեծության մարմին, որի վրա այս ու այնտեղ դուրս էին պրծել տռուզ, ինքնագոհ տուփեր՝ գլխարկներ, ընթրիք և գործիքներ պահելու համար, իսկ վահանակների լաբիրինթոսում տասնյակ արևներ էին արտացոլվում։ Ներսն ասես կանաչ կաշեպատ ջերմոց լիներ, ուր նետեցինք մենք մի քանի շերտ ապակու ետև և սլացանք դեպի քաղաք։

Անցյալ ամիս ես նրա հետ մի քանի անգամ էլ խոսած չկայի և, ցավոք սրտի, համոզվել էի, որ խոսելու քիչ բան ուներ։ Այսպիսով, առաջին տպավորությունը, որ նա թողել էր ինձ վրա որպես արտասովոր մարդ, աստիճանաբար ջնջվեց, և նա պարզապես դարձավ հարևան շքեղ պանդոկի տերը։

Հետո՝ այդ անհեթեթ ուղևորությունը։ Մենք դեռ չէինք հասել Վեսթ Էգգ, երբ Գեթսբին իր վերամբարձ ոճով արտասանած խոսքերն անավարտ թողած՝ սկսեց անվճռական հարվածել կարամելի գույնի տաբատի ծնկներին։

— Լսիր, բարեկամ։ Ի՞նչ կարծիքի ես իմ մասին։

Փոքր֊ինչ հանկարծակիի եկած, հարցին արժանի խուսափողական պատասխաններ տվեցի։

— Դե, ես քեզ իմ կյանքից որոշ բան պատմեմ,— ընդհատեց նա։

— Չեմ ուզում քո լսած այդ բոլոր պատմություններից իմ մասին սխալ կարծիք կազմես։

Նշանակում է, նա տեղյակ էր այն արտառոց մեղադրանքներին, որ խոսակցության համն ու հոտն էին իր հյուրասենյակներում։

— Ես քեզ սուրբ ճշմարտություն եմ ասում։— Նրա աջ ձեռքը հանկարծ բարձրացավ, ասես պատրաստ լիներ աստծու պատիժը կրելու։― Ես ծնվել եմ Միջին Արևմուտքում, հարուստ ընտանիքում։ Մեծացել եմ Ամերիկայում, բայց, ըստ ընտանեկան ավանդույթի, ուսանել Օքսֆորդում։ Մեր ընտանիքի մի քանի սերունդներ սովորել են Օքսֆորդում։

Նա շեղակի նայեց ինձ, և ես հասկացա, թե ինչու էր Ջորդան Բեյքերը կասկածի ենթարկել այդ փաստը։ Նա հապշտապ անցավ «սովորել են Օքսֆորդում» բառերի վրայով, քիչ մնաց կուլ տար կամ ձայնը խզվեր այդ խոսքի վրա, կարծես փորձից գիտեր, որ այն իրեն միշտ էլ նեղություն է պատճառել։ Այս տարակուսանքն էր պատճառը, որ նրա ասածը կորցրեց իր հավաստի ուժը, և ես մտածեցիք թե նա կյանքում իրոք մի սոսկալի գաղտնիք ունի։

— Ո՞ր քաղաքից ես,— իմիջիայլոց հետաքրքրվեցի։

— Սան Ֆրանցիսկոյից։

— Հըմ։

— Իմ բոլոր հարազատները մեռել են, և ինձ շատ մեծ հարստություն է բաժին ընկել։

Նրա ձայնը հանդիսավոր էր, ասես իր գերդաստանի հանկարծակի բնաջնջման խորհրդածությունը դեռևս հետապնդում էր նրան։ Մի պահ կասկածեցի, որ ինձ ձեռ է առնում, սակայն հայացք ձգելով նրա վրա, հրաժարվեցի այդ մտքից։

— Դրանից հետո ես երիտասարդ ռաջայի կյանք էի վարում Եվրոպայի մայրաքաղաքներում՝ Փարիզ, Վենետիկ, Հռոմ։ Գոհարեղենի հավաքածու էի կազմում, գլխավորապես սուտակի, խոշոր գազանների որսի գնում, նկարչությամբ զբաղվում հենց այնպես, ինձ համար, և փորձում մոռանալ անցած-գնացած մի տխուր պատմություն։

Ես ճիգ դործադրեցի զսպելու թերահավատ ծիծաղս։ Նրա ծեծված խոսքերը ստեղծեցին Բուլոնյան անտառում վագր հետ ապնդող փաթթոցավոր տիկնիկի կերպարը, որի ամեն մի ճեղքից թեփ էր շաղ գալիս։

— Հետո սկսվեց պատերազմը, բարեկամ։ Դա մեծ սփոփանք էր ինձ համար։ Ես շատ անգամ փորձեցի մեռնել, բայց ասես կախարդված լինեի․ մահն ինձ մոտ չէր գալիս։ Եվ որպես ավագ լեյտենանտ մեկնեցի ճակատ։ Արգոնի անտառում գնդացրային երկու ջոտկատով այնքան հեռու գնացինք, որ մեր աջ ու ձախ կողմերում բացվեց կես մղոնի չափ տարածության, ուր հետևակը չէր կարող մտնել։ Այսպես մնացինք այնտեղ երկու օր ու գիշեր, հարյուր երեսուն մարդ տասնվեց գնդացրով, երբ վերջապես մերոնք վրա հասան, սպանվածների կույտի մեջ զանազանեցին գերմանական երեք տարբեր ստորաբաժանումների նշանները։ Ինձ մայորի կոչում տվեցին, և յուրաքանչյուր դաշնակից պետություն պարգևատրեց շքանշանով, նույնիսկ փոքրիկ Մոնթենեգրոն՝ Ադրիատիկ ծովի ափին, ինձ չմոռացավ։

Փոքրիկ Մոնթենեգրոն։ Կարծես նա այդ բառերը առանձնացնելով վեր հանեց ու ժպտալով ողջունեց դրանք։ Ժպիտը վկայակոչում էր Մոնթենեգրոյի խռովահույզ պատմությունը և կարեկցում ժողովրդի խիզախ պայքարին։ Այն լիովին գնահատում էր քաղաքական պայմանների շղթան, որի օղակներից մեկն էր Մոնթենեգրոյի ջերմ սրտիկից բխած այդ պարգևը։ Իմ անվստահությունը տարրալուծվեց հիացմունքի մեջ, ասես ես հապշտապ տասնյակ ամսագրեր թերթեցի։

Գեթսբին ձեռքը տարավ գրպանը, և ափիս մեջ ընկավ ժապավենի ծայրին ամրացված մետաղի մի կտոր։

— Ահա այն, Մոնթենեգրոյի շքանշանը։

Ի զարմանս իմ, նշանը իրական տեսք ուներ՝ «Orderi de Daոilo, Moոteոegro, ոicolas Rex» շրջանաձև փորագրությամբ։

— Շրջի՜ր։

— «Մայոր Ջեյ Գեթսբիին,— կարդացի։— Անվեհեր խիզախության համար»։

— Ահա և մեկ ուրիշ բան, որ միշտ մոտս է։ Հիշատակ օքսֆորդյան օրերից։ Նկարվել ենք Թրինիթի քոլեջի բակում, ձախ կողմինս Դոնքասթերի կոմսն է։

Մարզական բաճկոններով մի խումբ երիտասարդներ անկաշկանդ կանգնած էին կամարի տակ, որի ետևից տեսանելի էին մի շարք աշտարակների ձողերը։ Ես անմիշապես ճանաչեցի Գեթսբիին՝ ձեռքին քրիքեթի ծեծան․ նա փոքր-ինչ ավելի երիտասարդ տեսք ուներ։

Ուրեմն այդ բոլորը ճիշտ էր։ Ես պատկերացրի վագրի հրակեզ մորթիները Մեծ Ջրանցքի վերայի իր պալատում, պատկերացրի նրան սուտակների թանկարժեք տուփը բանալիս, որպեսզի նրանց բոսորագույն խայտանքով մեղմի կոտրված սրտի մղկտոցը։

— Ես այսօր պատրաստվում եմ դիմել քեզ մի մեծ խնդրանքով,— գոհունակությամբ գրպանը դնելով հուշանվերները՝ ասաց նա։— Դրա համար էլ մտածեցի մի որոշ բան պատմել իմ մասին։ Չեմ ուզում ինձ պատահական մարդու տեղ գնես։ Հասկանում ես, ինձ միշտ անծանոթ մարդկանցով եմ շրջապատում, տեղից տեղ գնում, փորձելով մոռանալ այն տխուր պատմությունը, որի մասին քիչ առաջ հիշատակեցի։— Նա վարանեց։— Այսօր կիմանաս։

― Նախաճաշի՞ն։

― Ոչ, ավելի ուշ։ Ես պատահմամբ իմացա, որ դու օրիորդ Բեյքերին թեյի ես հրավիրել։

― Ուզում ես ասել սիրահարվա՞ծ ես նրան։

― Ո՜չ, ի՜նչ ես ասում, բարեկամ։ Սակայն նա բարի գտնվեց և համաձայնեց խոսել քեզ հետ այդ գործի մասին։

Ես գաղափար անգամ չունեի, թե ինչ «գործ» էր դա, բայց ավելի շուտ բարկացա, քան հետաքրքրվեցի։ Ես Ջորդանին թեյի չէի հրավիրել, որպեսզի խոսեի պարոն Ջեյ Գեթսբիի մասին։ Համոզված էի, որ նրա խնդրանքը բացարձակ հիմարություն էր լինելու, և մի պահ ափսոսացի նրա հյուրընկալ տունը ոտք դնելուս համար։

Նա այլևս չխոսեց։ Որքան մոտենում էինք քաղաքին, այնքան ավելի ինքնամփոփ ու զուսպ էր դառնում նա։ Անցանք Ռուզվելթ նավահանգիստը, թռուցիկ տեսանք օվկիանոսային կարմրագոտի նավերը, հիացանք գլաքարով սալարկված խղճուկ արվարձանով, ուր կողք կողքի շարված էին դեռևս մարդաշատ գարեջրատները՝ իննհարյուրական թվականների ոսկետառ խամրած ցուցանակներով։ Հետո երկու կողմերում բացվեց խարամի մարգագետինը, որտեղ տիկին Վիլսոնը պոմպը ձեռքին եռանդուն աշխատում էր։

Մեքենայի թևատարած անվածածկոցների լույսի տակ մենք անցանք Ասթորիայի կեսը, բայց միայն կեսը, որովհետև երբ սողոսկեցինք վերգետնյա ճանապարհի բարձր սյուների արանքը, ես լսեցի մոտոցիկլետի ծանոթ դխկդխկոցը, և մի կատաղած ոստիկան հասավ մեզ։

— Դե, լա՜վ, ոչինչ, բարեկամ,— գոռաց Գեթսբին։ Մենք դանդաղեցրինք։ Մի սպիտակ թուղթ հանելով դրամապանակից, նա թափահարեց այն ոստիկանի աչքի առաջ։

— Ամեն ինչ կարգին է, — ձեռքը տանելով գլխարկին, ասաց ոստիկանը։— Հաջորդ անդամ ձեր մեքենան կճանաչեմ, պարոն Գեթսբի։ Ներեցեք։

— Այդ ի՞նչ էր,― հարցրեցի ես,— Օքսֆորդի լուսանկա՞րը։

— Մի անգամ ոստիկանության պետին լավություն եմ արել, և ամեն Ծննդյան տոնի առթիվ նա ինձ շնորհավորական բացիկ է ուղարկում։

Ահա և մեծ կամուրջը, ուր ձողերի արանքից ընկնող արևալույսը թրթռում է շարժվող մ եքենաների վրա, իսկ գետից այն կողմ, սպիտակ շաքարաբեկորներով վեր է խոյանում ինչ֊որ մեկի ցանկությամբ կառուցված քաղաքը, որի համար տրամադրված փողն ամենևին չի զգացվում։ Երբ Քվինսբորո կամրջից ես դիտում քաղաքը, ասես առաջին անգամ ես տեսնում, և այն իր խելացնոր համարձակությամբ քեզ խոստանում է աշխարհի ողջ խորհրդավորությունն ու գեղեցկությունը։

Մեր կողքով անցավ ծաղիկներով բեռնված մի դիակառք, որի ետևԻց գալիս էին վարագույրներն իջեցրած երկու կառք և մի քանի այլ, պակաս մռայլ տեսքով կառքեր՝ ընկերների համար։ Վերջիններս նայեցին մեզ իրենց ողբերգական աչքերով ու Եվրոպայի հարավարևելքցուն հատուկ կարճ վերին շուրթերով, և ես ուրախացա, որ Գեթսբիի հիասքանչ մեքենան խառնվեց նրանց կիրակնօրյա տխուր երթին։ Բլեքվել կղզում մեր կողքով անցավ մի լիմուզին, որի վարորդը սպիտակամորթ էր, իսկ ետևում նստած էին նորաձև հագնված երեք սևամորթ՝ երկու տղամարդ ու մի աղջիկ։ Ես բարձրաձայն ծիծաղեցի, երբ նրանք աչքի սպիտակուցները գոռոզ ախոյանի հայացքով սևեռեցին մեզ վրա։

«Հիմա, երբ մենք անցանք կամուրջը, ինչ ասես կարող է պատահել,— մտածեցի ես։— Ի՜նչ ասես․․․ Նույնիսկ Գեթսբին ոչ ոքի չի զարմացնի»։

Աշխույժ եռուզեռ էր։ Մենք պայմանավորվել էինք հանդիպել Քառասուներկուերորդ փողոցի օդասուն ներքնահարկում։ Դրսի պայծառությունից աչքերս կկոցած, ես վերջապես զանազանեցի Գեթսբիին նախասրահում ինչ֊որ մեկի հետ զրուցելիս։

—— Պարոն Քարավեյ, սա իմ ընկերն է՝ պարոն Վուլֆշայմը։

Մի փոքրամարմին տափակաքիթ հրեա բարձրացրեց խոշոր գլուխը, և նրա քթանցքների ճոխ բուսականությունը ողջունեց ինձ։ Քիչ անց կիսախավարում հայտնագործեցի նրա պստիկ աչքերը։

— ... Ես միայն մի անգամ նայեցի նրան,— ասաց պարոն Վուլֆշայմը, ուժեղ սեղմելով ձեռքս,— և ի՞նչ եք կարծում, ինչ արեցի։

— Ի՞նչ,— քաղաքավարությամբ հետաքրքրվեցի։

Սակայն, ըստ երևույթին հարցն ինձ չէր տրված, որովհետև ձեռքս թողնելուն պես, նա իր արտահայտիչ քիթն ուղղեց Գեթսբիի կողմը։

— Ես փողը Քեթսփոյին տվեցի ու ասացի․ «Լսիր, Քեթսփո, մինչև բերանը չփակի, մի գրոշ անգամ չտաս»։ Եվ նա անմիջապես փակեց բերանը։

Գեթսբին մեր երկուսի թևը մտած՝ առաջնորդեց մեզ ռեստորանի դահլիճը, ուր պարոն Վուլֆշայմը կուլ տվեց նոր սկսելիք նախադասությունը և ընկավ գիշերաշրջիկի ինքնամոռացության մեջ։

— Վիսկի՞,— հարցրեց ավագ մատուցողը։

― Ի՜նչ հաճելի տեղ է,— ասաց պարոն Վուլֆշայմը, աչքի անցկացնելով առաստաղի երիցական հավերժահարսերը։ Սակայն դիմացի ռեստորանն ինձ ավելի է դուր գալիս։

― Վիսկի,— գլխով արեց Գեթսբին, ապա դարձավ դեպի պարոն Վուլֆշայմը։— Այնտեղ շատ շոգ է։

— Համաձայն եմ։ Շոգ է ու նեղվածք, այո՜, բայց լի հուշերով։

— Այդ ի՞նչ ռեստորան է։

— Հին Մետրոպոլը։

— Հին Մետրոպոլ,— թախծոտ մտմտած պարոն Վուլֆշայմը։Անցած֊գնացած դեմքեր, մեռած ընկերներ, որոնք այլևս հարություն չեն առնի։ Մինչև կյանքիս վերջը չեմ մոռանա այն գիշերը, երբ կրակեցին Ռոզի Ռոզենթալի վրա։ Վեց հոգի էինք սեղանի շուրջը, իսկ Ռոզին այդ գիշեր բոլորից շատ էր ուտում ու խմում։ Արդեն լուսանում էր, երբ մատուցողը տարօրինակ հայացքով մոտեցավ ու ասաց, որ դրսում մարդ է սպասում նրան։ «Գալիս եմ»։ Ռոզին ուզում է ոտքի ելնել, բայց ես չեմ թողնում։ «Լսիր, Ռոզի, եթե ուզում են քեզ տեսնել, թող սրիկաներն այստեղ գան։ Ինձ լսիր, ոչ մի դեպքում տեղիցդ չշարժվես»։ Առավոտյան ժամը չորսն էր։ Եթե վարագույրները բարձրացնեին, սենյակը կլուսավորվեր։

— Եվ ի՞նչ, նա գնաց,— միամիտ հարց տվի։

— Իհարկե, գնաց,— պարոն Վուլֆշայմի քիթը ցասումով շաչեց։— Դռան մոտ շրջվեց ու ասաց․ «Մի թող, որ մատուցողը տանի սուրճս»։ Մայթի վրա երեք անգամ կրակեցին փորին ու քշեցին գնացին։

— Չորսին էլ էլեկտրական աթոռին նստեցրին,— մտաբերեցի ես։

— Հինգին՝ Բեքերի հետ միասին։— Նրա ռունգները հետաքրքրասիրությունից ձևափոխվեցին։— Ինչպես հասկացա, դուք «գործընգեր» եք փնտրում։

Նման անցումը անակնկալ էր ինձ համար։ Գեթսբին պատասխանեց իմ փոխարեն։

— Ո՛չ, ո՛չ,— բացականչեց կա։— Սա այն մարդը չէ։

— Չէ՞,— պարոն Վուլֆշայմը ասես հիասթափություն ապրեց։

— Սա պարզապես ընկերս է։ Ես ձեզ ասացի, որ ուրիշ անգամ կխոսենք այդ մասին։

— Ներեցեք,— ասաց պարոն Վուլֆշայմը,— ես ձեզ ուրիշի տեղ դրեցի։

Մատուցեցին հյութեղ ճաշ, մսով ու բանջարեղենով, և պարոն Վուլֆշայմը, մոռանալով Հին Մետրոպոլի հուզիչ մթնոլորտը, գործի անցավ վայրագ հաճույքով։ Ուտելիս նրա աչքերը աղեղնաձև պտտվում էին դահլիճով մեկ, և շրջանն ավարտելու համար նա դարձավ զննելու ետևում նստածներին։ Ըստ երևույթին, եթե ես ներկա չլինեի, նա մի թռուցիկ հայացք կձգեր սեղանի տակ ևս։

— Լսի՛ր, բարեկամ,— Գեթսբին առաջ թեքվելով դիմեց ինձ։— Վախենամ առավոտյան մեքենայի մեջ քեզ մի քիչ բարկացրի։

Կրկին այդ հմայիչ ժպիտը, բայց այս անգամ չհանձնվեցի։

— Չեմ սիրում հանելուկներ,— պատասխանեցի,— և չեմ հասկանում, ինչու անկեղծ չես ասում, թե ուզածդ ինչ է։ Ի՞նչ կարիք կար գործին խառնել օրիորդ Բեյքերին։

— Դե, ոչ մի հանելուկ էլ չկա,— հավատացրեց նա։— Օրիորդ Բեյքերը հայտնի դեմք է և երբեք վատ բան չի անի։

Հետո հանկարծ նայեց ժամացույցին, վեր թռավ ու շտապ սենյակից դուրս նետվեց՝ թողնելով ինձ պարոն Վուլֆշայմի հետ։

— Նա պետք է զանգահարի,— աչքերով նրան ուղեկցելով ասաց պարոն Վուլֆշայմը։— Չտեսնված մարդ է, գեղեցիկ և ոտքից գլուխ կատարյալ։

— Այո։

— «Օգսֆորդն է» ավարտել։

— Հը՜մ։

— Նա «Օգսֆորդի» համալսարանում է սովորել Անգլիայում։ Գիտեք, չէ՞, «Օգսֆորդի» համալսարանը։

— Լսել եմ։

— Աշխարհի ամենահայտնի համալսարաններից է։

— Վաղո՞ւց եք ճանաչում Գեթսբիին։

— Մի քանի տարի կլինի,— հպարտ պատասխանեց։— Նրա հետ ծանոթանալու պատիվն ունեցա պատերազմից անմիջապես հետո։ Մի Ժամ զրուցեցինք, և հասկացա, որ հիանալի դաստիարակված մարդ է։ «Ա՜յ, լավ կլիներ այսպիսի երիտասարդին տուն հրավիրել ու ծանոթացնել մորդ ու քրոջդ»,— մտածեցի ես։ Նա լռեց։— Դուք երևի իմ թևքաճարմանդներն եք դիտում։

Մտքովս անգամ չէր անցել դրանց ուշադրություն դարձնել, բայց այդ խոսքի վրա անմիջապես նայեցի։ Ճարմանդները պատրաստված էին փղոսկրի անկանոն կտորներից, որոնց ձևը չափազանց ծանոթ էր։

― Մարդկային սեղանատամների հիանալի նմուշներ են,— տեղեկացրեց նա։

― Իրոք,— զննեցի ես մոտիկից։— Հետաքրքիր միտք է։

— Ըհը՛,— նա թևքերը վեր քաշեց։— Գեթսբին շատ փափկանկատ է կանանց հանդեպ։ Երբեք ընկերոջ կնոջը հարկ եղածից ավելի չի նայի։

Երբ այս բնազդային վստահության առարկան վերադարձավ ու նստեց, պարոն Վուլֆշայմը մի ումպով խմեց սուրճը և ոտքի ելավ։

— Շնորհակալություն նախաճաշի համար։ Իսկ հիմա գնամ, որպեսզի չշահագործեմ երիտասարդների հյուրընկալությունը։

— Ինչո՞ւ եք շտապում, Մեյեր,— թույլ ասաց Գեթսբին։

Պարոն Վուլֆշայմը ձեռքը բարձրացրեց, ասես օրհնելիս լիներ։

— Դուք շատ սիրալիր եք, բայց ես այլ սերնդի եմ պատկանում,— հանդիսավոր ազդարարեց նա։— Դուք ձեր խոսակցություններն ունեք՝ ձեր զբաղմունքների, կանանց ու...— նրա ձեռքի մի այլ շարժումը փոխարինեց երևակայական գոյականին։— Ինչ վերաբերում է ինձ, ես հիսուն տարեկան եմ և չեմ ուզում այլևս նեղություն պատճառել ձեզ իմ ներկայությամբ։

Երբ մենք ձեռք թոթվեցինք, և նա շրջվեց գնալու, նրա ողբերգական քիթը թեթևակի դողում էր։ Ես մտածեցի, թե արդյոք որևէ անզգույշ խոսքով չե՞մ վիրավորել նրան։

— Երբեմն նա չափազանց զգայուն է դառնում,— բացատրեց Գեթսբին։— Բայց ընդհանուր առմամբ հայտնի դեմք է Նյու Յորքում, մերոնցից է Բրոդվեյում։

— Բայց ո՞վ է նա, դերասա՞ն։

― Ոչ,

— Ատամնաբո՞ւյժ։

— Մեյեր Վուլֆշա՞յմը։ Ոչ, նա խաղամոլ է։— Գեթսբին մի պահ կանգ առավ, ապա սառնասրտորեն շարունակեց։— Նա այն մարդն է, որ 1919 թվականի բեյսբոլի մրցումների գլխին խաղ խաղաց։

— Խա՞ղ խաղաց բեյսբոլի մրցումների գլխին,— կրկնեցի ես ապշահար։

Ես իհարկե հիշում էի 1919 թվականի բեյսբոլի մրցումները, բայց եթե երբևէ մտածել էի այդ մասին, ապա ընդունել էի դա որպես սոսկ անցած֊գնացած մի դեպք՝ իր անխուսափելի վախճանով։ Երբեք մտքովս չէր անցել, որ մի մարդ կարող էր հիսուն միլիոն մարդկանց բախտի հետ խաղալ սեյֆ բաց անող ավազակի նպատակասլացությամբ։

— Այդ ինչպե՞ս է կարողացել նման բան անել։

— Առիթից օգտվել կարողացավ, ահա թե, ինչ։

— Իսկ ինչո՞ւ բանտում չէ։

— Չկացողացան ապացույցն եր գտնել, բարեկամ։ Նա ճարպիկ մարդ է։

Ես ինքս ցանկացա հաշիվը փակել։ Երբ մատուցողը մանրն էր վերադարձնում, հանկարծ լեփ-լեցուն դահլիճի մյուս ծայրին նկատեցի Թոմ Բյուքենենին։

— Արի գնանք,— ասացի։— Ես պետք է ծանոթներիցս մեկին բարևեմ։

Տեսնելով մեզ, Թոմը ոտքի ցատկեց ու մեծ֊մեծ քայլերով ընդառաջ եկավ։

— Այդ ո՞ւր ես կորել,— բացականչեց նա։— Դեյզին սարսափելի կատաղած է, որ անգամ չես զանգահարում։

— Ծանոթացեք, պարոն Գեթսբի — պարոն Բյուքենեն։

Նրանք չոր ձեռք թոթվեցին, և հանկարծ Գեթսբիի դեմքը ձգվեց շփոթմունքից։

— Ինչևէ, ի՞նչ կա֊չկա,— հարցուփորձեց Թոմը։— Այդ ինչպե՞ս ես հայտնվել այստեղ։

— Ես նախաճաշում էի պարոն Գեթսբիի հետ։

Ես շրջվեցի դեպի Գեթսբին, բայց նա անհետացել էր։

— Մի անգամ, 1917 թվականի հոկտեմբերին․․․— մի քանի ժամ անց «Փլացա» հյուրանոցի պարտեզում ուղիղ թիկնակով աթոռի վրա ձիգ նստած, սկսեց իր պատմությունը Ջորդան Բեյքերը,― ․․․ ես քայլում էի Լուիսվիլի փողոցներով, մերթ մայթ էի բարձրանում, մերթ անցնում սիզամարգի վրա։ Ես ավելի հաճույքով քայլում էի խոտի վրայով, որովհետև հագել էի Անգլիայից բերած ռետինե ներբաններով կոշիկներ, որ խրվում էին փափուկ գետնին։ Իսկ իմ նոր վանդակավոր փեշը քամուց ուռչում էր և ամեն անգամ, երբ բարձրանում էր, տների ճակատի կարմիր, ճերմակ, կապույտ դրոշակները ձգվում էին ու անխրախուսաբար ծպպացնում։

Դրոշներից ամենամեծն ու սիզամարգերից ամենալայնը պատկանում էր Դեյզի Ֆեյի տանը։ Նա այդ ժամանակ տասնութ տարեկան էր, երկու տարով մեծ ինձանից, և ոչ մի աղջիկ Լուիսվիլում նրա պես հաջողություն չուներ։ Նա միշտ սպիտակ զգեստ էր հագնում և ուներ փոքրիկ երկտեղ սպիտակ մեքենա։ Ամբողջ օրը հեռախոսը զնգում էր նրա տանը, և Թեյլոր ճամբարի երիտասարդ սպաները հուզված համառում էին երեկոյան «գեթ մեկ ժամ» նրա հետ անցկացնելու մենաշնորհն ունենալու համար։

Երբ այդ առավոտ ես անցնում էի նրա տան մոտով, տեսա մայթեզրին կանգնած սպիտակ մեքենան, ուր նստած էր Դեյզին՝ ինձ անծանոթ լեյտենանտի հետ։ Նրանք այնքան էին տարված միմյանցով, որ Դեյզին ինձ նկատեց լոկ այն ժամանակ, երբ ես արդեն հինգ ոտնաչափ հեռավորության վրա էի։

— Հե՜յ, Ջորդան,— անսպասելիորեն ձայնեց նա։— Խնդրում եմ, մոտ արի։

Ես ինձ շոյված զգացի, որ պետք եմ եկել նրան․ իմ բոլոր ավագ ընկերուհներից Դեյզին ինձ համար ամեն ահրապուրիչն էր։ Նա հարցրեց, թե արդյոք ես Կարմիր Խա՞չ եմ գնում վիրակապ պատրաստելու։ Ասացի՝ այո։ Դե, լավ, ուրեմն, հաղորդիր նրանց, որ այսօր գալ չեմ կարող։ Դեյզին խոսում էր, իսկ երիտասարդ սպան նայում էր նրան այնպիսի հայացքով, ինչպիսին յուրաքանչյուր աղջիկ կցանկանա, որ իրեն երբևէ նայեն, և քանի որ այդ բոլորն ինձ վրա ռոմանտիկ տպավորություն թողեց, ես մինչև օրս չեմ մոռացել այդ դեպքը։ Սպայի անունր Ջեյ Գեթսբի էր, և դրանից հետո ես չորս տարի չտեսա նրան, նույնիսկ ավելի ուշ, երբ հանդիպեցինք Լոնգ Այլընդում, մտքովս անգամ չանցավ, որ դա հենց նույն մարդն է։

Դա 1917-ին էր։ Հաջորդ տարին ես ինքս երկրպագուներ ունեցա, սկսեցի մասնակցել մրցումներին, այնպես որ Դեյզիին քիչ էի տեսնում։ Նա իրենից տարիքով մեծերի հետ էր հանդիպում, եթե, իհարկե, հանդիպում էր։ Սարսափելի լուրեր էին շրջում նրա մասին, թե ինչպես մայրը ձմռան մի օր բռնել էր նրան ճամպրուկը դասավորելիս, որպեսզի գնա Նյու Յորք՝ ճանապարհ դնելու մի զինվորի, որը մեկնում էր օվկիանոսից այն կողմ։ Նրան անմիջապես կանխել էին, և դրանից հետո նա մի քանի շաբաթ տանը ոչ մեկի հետ չէր խոսել։ Նա այլևս զինվորականների հետ չէր սիրաբանում, այլ միայն քաղաքի հարթաթաթ ու կարճատես երիտասարդների հետ, որոնց բանակ չէին տարել։

Աշնանը նա առաջվա պես կրկին ուրախ-զվարթ էր։ Զինադադարից անմիջապես հետո տվեց իր առաջին պարահանդեսը, իսկ փետրվարին նշանվեց նորօռլեանցի մի երիտասարդի հետ։ Հունիսին ամուսնացավ Չիկագոյից եկած Թոմ Բյուքենենի հետ․ Լուիսվիլում մինչ այդ նման շուք ու փայլով հարսանիք չէր եղել։ Թոմը հարյուր մարդ բերեց հետը, չորս վագոն լիքը, և վարձեց «Մյուլբախ» հյուրանոցի մի ամբողջ հարկը, իսկ հարսանիքի նախօրեին երեք հարյուր հիսուն հազար դոլարի արժողությամբ մարգարտյա մանյակ նվիրեց կնոջը։

Ես հարսնաքույր էի։ Հարսանեկան ճաշից կես ժամ առաջ մտա նրա սենյակը և տեսա նրան պառկած անկողնու վրա, իր ծաղկազարդ զգեստի մեջ նա հունիսյան գիշերվա պես սիրուն էր, սակայն հարբած՝ կառապանի պես։ Մի ձեռքին բռնել էր սոտերնի շիշը, իսկ, մյուսին՝ նամակ։

— Շն․․․ շնորհավորիր ինձ,— մրթմրթաց նա։— Կյանքումս առաջին անգամ խմել եմ և լավ եմ արել։

— Ի՞նչ է պատահել, Դեյզի։

Ճիշտն ասած վախեցա։ Երբեք որևէ աղջկա այդ վիճակում չէի տեսել։

— Ահա, նայիր։— Նա ձեռքը մտցրեց աղբացանցի մեջ, որ դրված էր կողքին, անկողնու վրա, և դուրս հանեց մարգարտյա մանյակը։

— Տար ն․․․ ներքև և տուր, ում որ պետքն է։ Ա․․․ սա, որ Դեյզին փոխել է միտքը, այդպես էլ ասա՝ «Դեյզին փ... փոխել է միտքը»։

Եվ սկսեց լաց լինել, արտասվում էր ու արտասվում։ Ես դուրս նետվեցի սենյակից, գտա մոր սպասուհուն։ Հետո մենք դուռը կողպեցինք ու քարշ տվեցինք Դեյզիին սառը ջրի տակ։ Նա ձեռքից բաց չէր թողնում նամակը. հետը տարավ լողասենյակ, ձեռքի մեջ ճզմած թաց գունդ սարքեց, և միայն այն Ժամանակ թույլ տվեց դնեմ օճառամանի մեջ, երբ տեսավ, որ այն փխրվում է ձյան պես։

Եվ այլևս ոչ մի խոսք չասաց։ Մենք նրա քթին անուշադրի լուծույթ մոտեցրինք, ճակատին սառույց դրեցինք, հագցրեցինք զգեստը, և կես ժամ անց, երբ սենյակից ելանք, մանյակը նրա վզին էր, միջադեպն ավարտված էր։ Հաջորդ օրը ժամը հինգին նա առանց տատանվելու ամուսնացավ Թոմ Բյուքենենի հետ և երեք ամսով մեկնեց հարսանեկան ճամփորդության դեպի հարավային ծովերը։

Ես հանդիպեցի նրանց Սանտա Բարբարայում, երբ արդեն վերադառնում էին, և նույնիսկ զարմացա, տեսնելով, որ նրա խելքը գնում է ամուսնու համար։ Եթե Թոմը մի րոպեով բացակայում էր սենյակից, Դեյզին անհանգիստ շուրջն էր նայում ու հարցնում․ «Թոմն ո՞ւր գնաց», և մինչև նրա հայտնվելը տեղը չէր գտնում։ Ժամերով նստում էր ավազին, ամուսնու գլուխը ծնկներին դրած, մատներով շոյում քունքերը և զմայլված դիտում։ Կհուզվեիր նրանց միասին տեսնելով, ծիծաղդ կգար՝ լուռ հիացական ծիծաղ։ Ես նրանց հանդիպեցի օգոստոսին։ Իսկ իմ մեկնումից մի շարաթ անց Թոմը Վենտուրայի ճանապարհին գիշերով խփվեց ավտոֆուրգոնի, և նրա մեքենայի առջևի անիվը դուրս թռավ։ Թերթերում գրեցին նաև այն աղջկա մասին, որ նրա հետ էր նույն մեքենայի մեջ, որովհետև աղջկա թևը կոտրվել էր։ Նա Սանտա Բարբարայի հյուրանոցի սպասուհին էր։

Հաջորդ ապրիլին Դեյզին աղջիկ ունեցավ, և նրանք մի տարով մեկնեցին Ֆրանսիա։ Ես նրանց մեկ֊մեկ տեսնում էի, մի անգամ գարնանը հանդիպեցի Կաննում, մի անգամ էլ Դովիլում, իսկ հետո վերադարձան տուն ու հաստատվեցի ն Չիկագոյում։ Ինչպես գիտես, Դեյզիին Չիկագոյում բոլորը ճանաչում էին․ նրանց շուրջը վխտում էր թեթևաբարո մարդկանց մի խումբ՝ բոլորն էլ հարուստ, բոլորն էլ երիտասարդ ու շփացած, բայց Դեյզին կարողանում էր իր անարատ հեղինակությունը պահպանել, գուցե այն պատճառով, որ չէր խմում։ Մեծ առավելություն է խմող մարդկանց շրջանում չխմելը։ Կարող ես լեզուդ քեզ քաշել, ավելին, կարող ես սեփական անկարգությունդ այնպես թաքցնել, որ մարդիկ ոչինչ չտեսնեն ու չզգան։ Հավանաբար Դեյզին երբեք սիրեկան չէր պահում, բայց նրա ձայնի մեջ ինչ֊որ բան կա...

Եվ ահա, մոտ վեց շաբաթ առաջ, առաջին անգամ այդ տարիների ընթացքում, նա լսեց Գեթսբիի անունը։ Հիշո՞ւմ ես այն օրը, երբ հետաքրքրվեցի, թե արդյոք Վեսթ Էգգում Գեթսբի անունով մեկին ճանաչում ես։ Քո գնալուց հետո նա եկավ սենյակս, արթնացրեց ինձ ու հարցրեց՝ «Ի՞նչ Գեթսբի»։ Քունը գլխիս նկարագրեցի նրան, և նա տարօրինակ, անբնական ձայնով ասաց, որ դա հենց նույն մարդն է, որի հետ մի Ժամանակ մտերիմ է եղել։ Եվ նոր միայն գլխի ընկա, որ այդ Գեթսբին նրա սպիտակ մեքենայում նստած լեյտենանտն էր։

Երբ Ջորդան Բեյքերը ավարտեց պատմությունը, մենք արդեն դուրս էինք եկել «Փլացայից» և երկտեղ բաց մեքենայով սլանում էինք Կենտրոնական զբոսայգու միջով։ Արևը մայր էր մտել քաղաքի արևմտյան մասի հիսուներորդ փողոցում՝ կինոաստղերի բարձրահարկ հարկաբաժինների ետև, և հեղձուցիչ մթնշաղում, խոտի վրա ծղրիդների նման խռնված, աղջնակները զրնգուն երգում էին.

— Տարօրինակ զուգադիպություն,— ասացի ես։

— Բայց դա զուգադիպություն չէ։

— Ի՞նչ ես ուզում ասել։

— Գեթսբին միտումով է գնել այդ տունը, որովհետև գիտեր, որ Դեյզին ապրում է ծովածոցի այն կողմում։

Ուրեմն սոսկ աստղերը չէին, որոնց նա տենչացել էր այն հունիսյան գիշեր։ Գեթսբին հանկարծ կենդանություն առավ իմ աչքի առաջ՝ դուրս սպրդած իր աննպատակ շքեղության պատյանից։

— Նա ուզում է իմանալ,— շարունակեց Ջորդանը,— թե, արդյոք, մի օր կհրավիրե՞ս Դեյզիին քեզ մոտ և իրեն էլ կկանչե՞ս։

Խնդրանքի համեստությունը ցնցեց ինձ։ Նա սպասել էր հինգ տարի, գնել առանձնատուն, որի շլացուցիչ փայլին թոչում էին պատահական մժեղները, և այդ ամենը նրա համար, որպեսզի իրեն «հրավիրեին» մի ինչ֊որ անծանոթի տուն։

— Մի՞թե նման փոքր խնդրանքի համար արժեր ինձ այդ բոլորը պատմել։

— Վախենում է, որովհետև շատ երկար է սպասել։ Կարծում էր, կվիրավորվես․ հասկանում ես, նա ըստ էության վայրենի է։

Ինչ-որ բան ինձ դուր չեկավ։

— Իսկ ինչո՞ւ քեզ չխնդրեց կազմակերպել այդ հանդիպումը։

— Նա ուզում է, որ Ղեյզին տեսնի իր տունը,— բացատրեց Ջորդանը։― Իսկ դու հարևան ես։

— Ա՜ա։

— Ինձ թվում է, նա հույս է ունեցել, որ մի գեղեցիկ օր Դեյզին կգա իր երեկույթներից մեկին,— շարունակեց Ջորդանը,— Բայց Դեյզին այդպես էլ չեկավ։ Հետո սկսեց իմիջիայլոց հարցուփորձ անել մարդկանց, թե արդյոք նրան ճանաչում են, և ես առաջինն էի։ Այդ գիշեր նա ինձ պարի հրավիրեց, և դու պետք է լսեիր, թե ինչպիսի հմտությամբ անցավ բուն նյութին։ Ես, իհարկե, անմիջապես առաջարկեցի նախաճաշ կազմակերպել Նյու Յորքում, ինձ թվաց՝ հիմա խելքը կթոցներ։ «Ես որևէ անթույլատրելի բան չեմ ուզում,— շարունակ կրկնում էր նա։— Ես ուզում եմ նրան տեսնել հարևանի տանը»։

— Եվ երբ ասացի, որ դուք Թոմի հետ հին ծանոթներ եք, քիչ մնաց հրաժարվեր այդ մտքից։ Նա Թոմին չի ճանաչում և տարիներ շարունակ աչքի է անցկացրել Չիկագոյի լրագրերը՝ Դեյզիի մասին որևէ տեղեկություն իմանալու նպատակով։

Արդեն գիշեր էր, երբ մենք սուզվեցինք կամրջակի մթության մեջ։ Ես գրկեցի Ջորդանի արևափայլ ուսերը, թեթևակի սեղմեցի ու ճաշի հրավիրեցի։ Ես այլևս չէի մտածում ո՛չ Գեթսբիի, ո՛չ էլ Դեյզիի մասին, ինձ միայն հետաքրքրում էր այս անխռով, վճռական, համաշխարհային թերահավատություն քարոզող սահմանափակ անձը, որն անփույթ հենվել էր թևիս։ Առանձնահատուկ բուռն կրքով մի միտք էր հնչում իմ ականջներում՝ «Քեզ կամ հետապնդում են, կամ դու ես հետապնդում, կամ շարունակ զբաղված ես, կամ էլ հոգնած»։

— Իսկ Դեյզին կյանքում որևէ բան պետք է ունենա,— մրմնջաց Ջորդանը։

— Ուզո՞ւմ է Գեթսբիին տեսնել։

— Նա ոչինչ չգիտի։ Գեթսբին չի ուզում, որ Դեյզին իմանա այդ մասին։ Դու պետք է հենց այնպես հրավիրես նրան թեյի։

Մենք անցանք խավար ծառապատնեշի կողքով և, զբոսայգին անցնելուն պես մեղմ, գունատ լույսի մեջ ցոլաց հիսունիններորդ փողոցի ճակատամասը։ Ի տարբերություն Գեթսբիի և Թոմ Բյուքենենի, ես չունեի ընտրյալ աղջիկ, որի անմարմին դեմքը սավառներ մութ քիվերի և շլացուցիչ ազգերի վրա, այնպես որ պինդ գրկեցի կողքինիս։ Նրա գունատ, արհամարհական բերանը ժպտաց, ու ես կրկին սեղմեցի նրան, այս անգամ հպվելով դեմքին։