Կոն֊Թիկի — Գրապահարան

Ճանապարհորդություն «Կոն֊Թիկի»֊ով

հեղինակ՝ Թոր Հեյերդալ
աղբյուր՝ «Կոն֊Թիկի»

Այս ստեղծագործությունը սրբագրման կարիք ունի։ Դուք կարող եք օգնել Գրապահարանին սրբագրելով այն։ Շնորհակալություն

«I֊ I ■■ ւ․ խ 1

Հետադարձ հայացք․— Ֆատա-Խիվա կղ(լու ծերանին—• Քամին « հոսանքը․- Թիկիի որոնումը․- Ովքե՛ր բնակության հաստատեցին Պոլինեդիայոլմ,— Հարավային ծովի առեղծվածը․— Թեորիա եւ փաստեր․— Կոն-Թիկիի ե․ սպիտակ ււասայի առասպելը— Պատերազմի սկիդբը։

Մարդ երբեմն արտասովոր դրության մեջ է րնկնում։ Ամեն ինչ կատարվում է աստիճանաբար, ամենաբնական ձեւով, եւ երբ արդեն դարձի որեւէ ելք չկա, զարմանում ես, եւ ինքդ քեզ հարց ես տալիս, թե այդ ամենր ինչպե ս եղավ։

Այսպես, օրինակ, եթե դուք մի թութակի եւ հինգ ուղեկիցների հետ փայտե լաստով նավարկում եք օվկիանոսով, ապա վաղ թե ուշ անխուսափելիորեն կպատահի հետեւյալը․ մի գեղեցիկ առավոտ կարթնանաք օվկիանոսի վրա, թերեւս քնից ավելի կշտացած, քան սովորաբար եւ կսկսեք մտածել, թե դուք ինչպե՞ս եք այստեղ ընկել։

"Ւ ա1ԴաՒՍՒ առավոտ ես նստել եւ ցողից թրջված նավամատյանում գրի էի առնում․

«Մայիսի 17֊ն է։ Նորվեգիայի անկախության օրը։ Ծովը փոթորկալից է։ Զով քամի է։ Այսօր ես խոհարարի պարտականություններ եմ կատարում եւ յոթ թռ չող ձուկ գտա տախտակամածի վրա, մեկ կալմար՝ նավախցիկի տանիքին եւ մի անծանոթ ձուկ կ՝ Տորստեյնի քնապարկում…»։

Այստեղ մատիտս կանգ առավ, եւ ակամա սկսեցի մտածել, սա ի՞նչ տարօրինակ մայիսի տասնյոթ է․ իսկապես որ բավական ծիծաղելի դրություն։ Ինչի՛ց սկսվեց այս ամենը։

Իմ ձախ կողմում ես տեսնում էի կապույտ օվկիանոսի ան -ծայրածիր տարածությունը՝ իր շառաչուն ալիքներով, որոնք թա֊ վալվում էին շատ մոտիկ, անընգհատ հետապնդելով փախչող հորիզոնը։ Երբ շրջվում էի դեպի աջ, տեսնում էի մութ նավախցիկը եւ մի մորուքավոր մարդ, որն այնտեղ, մեղքի վրա պառկած, ւ՚յո֊ թե էր կարդում։ Այդ մարդը իր բոբիկ ոտների մատները ամուր սեղմել էր մեզ համար որպես տոմս ծառայ՛ող երերուն, փոքրիկ նավախցիկի բամբուկե տանիքի ցանցկեն հյուսվածքին։

— ոե նգտ,— ասացի ես, ետ հրելով կանաչ թութակին, որն ուզում էր նստել նավամատյանի վրա,— կարո ղ եք ինձ բացատրել, թե որ սատանան է մեզ այստեղ գցել։

Գյոթեի հատորն իջավ նրա ոսկեփայլ, շեկ մորուքի տակ։

- Թե ո՛ր

սատանան է ինձ այստեղ գցել, այդ դուք ինձնից

ավելի լավ կիմանաք, դա ձե ր անիծյալ մտահղացումն էր, բայց ես կարծում եմ, որ դա հոյակապ միտք է։

սա իր ոտքերը ավելի վեր բարձրացրեց եւ շարունակեց ան֊ վրզով կարդալ։ Իմ մյուս երեք ուղեկիցները, նավախցիկի մյուս կողմր, արեգակի կիզիչ –ճառագայթների տակ ինչ-որ բան էին անում բամբուկե տախտակամածի վրա։ Կարճ վարտիքներով, արեւից դարչնագույն դարձած, մորուքները երկարած, մեջքները աղի շերտերով պատած այդ մարդիկ այնպիսի տեսք ունեին, կարծես իրենց ողջ կյանքում հենց միայն զբաղված են եղել Խաղաղ օվկիանոսի վրա փայտե լաստերով դեպի արեւմուտք նավարկելով։ Կռանալով, նավախցիկ մտավ էրիկը։ սեքստանտը եւ մի կապ

թուղթ ձեռքին․

— Արեւմտյան երկարության ութսուն եւ ինը աստիճան քա֊ ռասոլն րոպե, հարավային լայնության ութ աստիճան երկու րոպե։ Տղե՚րք, վատ չենք անցել մի օրում։

Նա ինձնից վերցրեց մատիտը եւ բամբուկե պատից կախված քարտեզի վրա գծեց մի փոքրիկ շրջագիծ, մի փոքրիկ օղակ՝ Պե֊ րուի Կալիաո նավահանգստից սկսած քարտեզի վրա գալարվող շղթայի տասն եւ ինը օղակների ծայրին։ Հերմանը, Կնուտը եւ Տոր֊ ստեյնր նույնպես շտապեցին ներս խցկվել նայելու համար փոք–

1»

Լկ շրչանիկին, որը մեզ մի 40 ծովային մղոն մոտեցրել էր Հարավային ծովի կղզիներին,

- Տեսնո՛ւմ եք, ւողե՚րք,— հպարտությամբ ասաց Հերմա– ձՐւ– դա նշանակում Է, որ մենք Պերուի ափերից ութ հարյուր հիսուն մղոն հեռու ենք գտնվում։

- իսկ մինչեւ ամենամոտիկ կղզիները դեռ մնում Է երեք հազար հինգ հարյուր,— կռահելով նկատեց Կնուտը։

— Ավելի ճիշտ,— ասաց Տորստեյնը,— մենք գտնվում ենք օվկիանոսի հատակից հինգ հազար մետր բարձր եւ մի այդք՛ան մետր Էլ լուսնից ցածր։

Եվ այսպես, այժմ մենք ստույգ գիտեինք, թե որտեղ ենք, եւ ես կարող Էի շարունակել իմ մտորումներն այն մասին, թե ինչու մենք այստեղ ընկանք։ Թութակի հոգը չէր․ նա միայն ուզում էր կպչել նավամատյանին։ Իսկ շուրջը փռված էր նույն կապույտ օվկիանոսը՝ կապույտ երկնակամարի տակ։

Թերեւս այդ ամենն սկսվեց անցյալ ձմեռ, Նյու֊Յորքի թանգարաններից մեկի առանձնասենյակում։ Գուցե եւ դրա սկիզբն արդեն դրվել էր սրանից տասը տարի առաջ, Մարքիզյան խմբի փոքր կղզիներից մեկում, Խաղաղ օվկիանոսի կենտրոնում, գուցե մենք այժմ հենց այդ կղզուն էլ դեմ առնենք, եթե միայն հյուսիս-արեւելյան քամին մեզ չքշի ավելի հարավ՝ Թաիտիի եւ Թուա– մոտու արշիպելագի ուղղությամբ։ Մտովի, աչքերիս առաջ պարզորոշ կանգնեց այդ կղզյակն իր ժանգակարմրագույն ժայռոտ լեռ֊ ներով լեռնալանջերից դեպի ծովն իջնող կանաչ մացառուտներով եւ սլացիկ արմավենիներով, որոնք կարծես ողջունելով ճոճվում էին ափին։ Կղզյակը կոչվում էր Ֆատու֊Խիվա, նրա եւ այն վայրի միջեւ, ուր մենք գտնվում ենք այժմ, որեւէ ցամաք չկա, բայց նա մեզնից հազարավոր մղոն հեռու է գտնվում։ Ես տեսնում էի Օուիայի նեղլիկ հովիտը հենց այն տեղում, որտեղ նա իջնում էր դեպի ծովը, եւ հիշում, թե ինչպես մենք ն ստում էինք լերկ ափին եւ ամեն երեկո նայում այս նույն անծայրածիր օվկիանոսին։ Այն ժամանակ ինձ ուղեկցում էր կինս, ոչ թե այս մորուքավոր ծովահենները․ Մենք հավաքում էինք ամեն տեսակի կենդանիներ, ինչպես եւ նկարներ, արձաններ ու կործանված կուլտուրայի այլ հու֊ ւարձաններ, Ես լավ հիշում եմ մի երեկո։ Քաղաքակիրթ աշխարհն անհասանելի հեռոլ եւ անիրական էր թվում, Արդեն մի տարի էր ֆնչ մենք ապրում էինք կղզում, սպիտակամորթ միայն մենք էինք․

եւ հոժարակամ հրաժարվեի էինք քաղաքակրթության բոլոր բարիքներից, ինչպես եւ նրա չարիքներից։ Մեճւք ապրւում էինք ցցերի վրա կառուցված՜ մի խրճիթում, որ մեզ համար շինել էինք ծովափի արմավենիների ստվերում, ուտում էինք այն, ինչ տալիս էին արեւադարձային անտաոձ ու Խաղաղ օվկիանոսր։

Դաժան, բայց օգտակար այդ դպրոցր մեզ հնարավորություն տվեզ ծանոթանալու Խաղաղ օվկիանոսի շատ առեղծվածների հետ։ Ես կարծում եմ, որ թե՛ ֆիզիկական եւ թե՛ մտավոր առումով մենք հաճախ հարկադրված էինք լինում կրկնելու նախնադարյան այն մարդկանց փորձր, որոնք այղ․ կղզիներն էին եկել մի անհայտ երկրից եւ որոնց պոլինեզիական ժառանգներր բացարձակ տերերն էին կղզիների աշխարհի, մինչեւ որ եկան եվրոպացի֊ ներր՝ մի ձեռքում ավետարան, իսկ մյուսում վառոդ ու օղի։

Այդ երեկո, ինչպես առաջներում պատահում էր հաճախ, մենք նստել էինք ծովափին, լուսնի շողերի տակ, եւ մեր առաջ փռված էր օվկիանոսր։ Ռոմանտիկայով լի այդ պայմաններում մեր բոլոր զգացումները սրված էին։ Մենք անհագ շնչում էինք ջունգլիների փարթամ բուսականության բուրմունքը եւ աղի օվկիանոսի հոտր, մենք լսում էինք տերեւների սոսափը արմավենիների կատարին։ ժամանակ առ ժամանակ բոլոր ձայները խլանում էին բուրունների* աղմուկից, որոնք ծառս էին լինում ուղղակի մեր առջեւ, փրփրալով փլվում ափին եւ, առափնյա կոպիճին դիպչելով, բաժան-բաժան լինում փրփրուն օղակներով։ Մի որոշ ժամանակ, լուսնի շողերի տակ փայլփլող անթիվ ու անհամար մանր քարերի միջեւ ,սվում էր մռնչյուն, դղրդյուն, կրճտոց, այնուհետեւ ամեն ինչ վերստին խաղաղվում էր, երբ օվկիանոսր նահանջում էր, որպեսզի ուժեր հավաքի անհաղթ ափի վրա նորից գրոհելու համար։

— Տարօրինակ է— ասաց կինս,— կղզու մյուս ափին երբեք բուրուններ չեն լինում։

— Այո,— պատասխանեցի ես,— Բայց այստեղ հողմակող֊ մրն է․ ափնակոծությունը միշտ այս կողմից է լինում։

Մենք շարունակ նստած սքանչանում էինք օվկիանոսով, որը կարծես վճռել էր համառոր են, անվերջ կրկնել մեզ, որ իր ալիք֊ ներր նա հղում էր արեւելքի՛ց, արեւելքի՛ց, արեւելքի՛ց։ Արեւելյան

Բարուն—խիստ ուժգին ալեկոծության ծովի ժայռոտ ափերի շրջանում։ V․ V․:

հավերժական քամին պասատը, ալեկոծում Էր օվկիանոսի մակերեսը, բարձրացնելով ալիքները եւ մղելով դեպի առաջ, նրանք հորիզոնի հետեւից գալիս Էին արեւելքից եւ գնում հեռու, դեպի մյուս կղզիները։ Այստեղ՝ մեր առջեւ օվկիանոսի ալիքները, որ դեռ ոչ մի արգելքի չէին հանդիպել, զարկվում էին ժայռերին ու խութերին եւ փշրվում, մինչդեռ արեւելյան քամին անարգել բարձրանում էր ծովափից, անտառներից, լեռներից վեր եւ շարունակում էր իր ուղին դեպի արեւմուտք, կղզուց կղզի, մայր մտնող արեգակի կողմր։

Այսպես, դարեր շարունակ, ալիքներն ու թեթեւ ամպերր եկել են հորիզանի այն կողմից՝ արեւելքից։ Այս կղզիներր հասած առաջին մարդիկ լավ գիտեին, որ դա այդպես է։ Թռչուններն ու միջատներն էլ գիտեին, իսկ կղզիների բուսականության վյւա այդ հանգամանքր վճռական ազդեցություն էր գործում։ Մենք էլ գիտեինք, որ հեռս ւ֊հեռո ւ, հորիզոնի այն կողմր՝ դեպի արեւելք, որտեղից ամպեր են գալիս, տարածվում է Հարավային Ամերիկայի բաց ափը։ Նա մեզնից 4300 ծովային մղոն հեռու էր, եւ նրա ու մեր միջեւ, օվկիանոսից բացի, ոչինչ չկար։

Մենք նայում էինք սլացող ամպերին ու լուսնի լույսով ողողված խռովահույզ ծովին եւ լսում –կիսամերկ ծերունու պատմածր, ծերունի, որ պպզել ու հայացքր ներքեւ հառած նայում էր փոքրիկ խարույկի մարող կրակին։

— Ք՚իկին,— հանդարտ ձայնով պատմում էր ծերունին,— եւ՛ աստված էր, եւ՛ առաջնորդ։ Թիկին է իմ նախնիներին բերել այս կղզիները, որտեղ մենք այժմ ապրում ենք։ Առաջ մենք ապրելիս ենք եղել ծ՜ովի այն կողմր՝ մի մեծ երկրռւմ։

Ծերունին փայտով խառնեց կրակր, որ չհանգչի։ Նա նստած էր մտախոհ։, Նա ապրում էր անցյալով եւ հազար թելերով կապված էր նրա հետ) Նա պաշտում էր իր նախնիներին եւ այն հեռավոր ժամանակների նրանց սխրագործություններր, երբ նախնիներն առավածներ էին։ Եսկ ապագայում նա հույս ուներ միանալ նրանց։ Ծերունի Թեի Թեւռոլան միակ կենդանի ներկայացուցիչն էր Ֆա~ տոլ-Խիվա կղզու արեւելյան ափում բնակվող եւ այժմ բնաջնջված ցեղերի։ Նա ինքն էլ չդիտեր քանի տարեկան էր, բայց նրա կընճ– ոոտ, կարծես ղաբաղած, դարչնագույն մաշկն այնպիսի տեսք աներ, ասես հարյուր տարի չորացել էր արեւի եւ քամու տակ։ Նա, հարկավ, այդ կղզիների այն փոքրաթիվ բնակիչներից էր, որ

հիշում էին հայրերի ու պապերի առասպելական պատմություն֊ ները պոլինեզիական մեծ առաջնորդ Թիկի աստծու, արեգակի որդու մասին եւ հավատում էին դրանց։

Երբ այդ գիշերր մեր ցցաշեն փոքրիկ խրճիթում մենք պառկեցինք քնելու, Թիկիի եւ կղզիաբնակների օվկիանոսի այն կողմը եղած հնադարյան հայրենիքի մասին Թեի Թետուայի պատմածները շարունակում էին համառորեն հնչել իմ ականջներում հեռավոր ափնակոծության խուլ մռնչյունի նվագակցությամբ։ Նրանք հնչում էին որպես վաղուց անցած օրերի մի ձայն, որը կարծես թե ինչ-որ բան էր շշնջում գիշերային անդորրում։ Ես չէի կարողանում քնել։ ժամանակը կարծես դադարել էր գոյություն ունենալուց, եւ Թիկին, իր ծովագնացներով, ափնակոծության փըր– փուրի մեջ առաջին անգամ դուրս էր գալիս կղզու ափը։ Հանկարծ գլխումս մի միտք ծագեց եւ ես ասացի կնոջս․

- Լսիր, դու արդյոք ուշադրություն դարձրի՞ր, որ վերեւում՝ ջունգլիներում, Թիկիի քարե վիթխարի արձանները զարմանալիորեն նման են այն հսկայական մոնոլիտ արձաններին, որոնք Հարավային Ամերիկայի անհետացած քաղաքակրթության հուշարձաններն են։

Ես հավատացած էի, որ բուրունների մռնչոցը հաստատեց իմ խոսքերը։ Իսկ հետո կամաց-կամաց դադարեցի այն լսել եւ քնեցի։

Հավանաբար, ամեն ինչ հենց դրանից էլ սկսվեց, համենայն դեպս դրանից սկսվեց դեպքերի շղթան եւ, ի վերջո, վեց մարդ ոտ կանաչ թութակը, լաստով նավարկելով, հեռացան Հարավային Ամերիկայի ափերից։

Եվ հիշում եմ, թե ինչպես վախեցավ հայրս, եւ զարմացան մայրս ու բարեկամներս, երբ, վերադառնալով Նորվեգիա, միջատներով ու ձկներով լի իմ տուփերը, որ ես էի բերել Ֆատա Խիվայից, հանձնեցի համալսարանի կենդանաբանական թանգարանին, Ես վճռել էի թողնել կենդանաբանությունը եւ\ նվիրվել նախնադարյան ժողովուրղների պատմության ուսումնասիրությանը․ Հարավային ծովի չլուծված գաղտնիքներր հրապուրել֊գերել էին ինձ։ Չէ որ պետք է գոյություն ունենա դրանց որեւէ բանական բացատրություն, եւ ես իմ առաջ նպատակ դրի ուսումնասիրել այն ամենր, ինչ հայտնի էր առասպելական հերոս Թիկիի մասին։

Հետագա տարիներին բուրունները եւ ջունգլիների կիստվեր

հուշարձաններն ինձ համար հեռավոր երազ-տեսիլի նման ինչ-որ մի բան էին, որը կարծես մի ֆոն ու նվագակցություն էր Խաղաղ օվկիանոսի կղզիներում բնակվող ցեղերի ուսումնասիրման իմ պարապմունքների համար։ Նախնադարյան մարդկանց մտքերն

ու ապրելակերպը միայն գրքերի ու թանգարանային կոլեկցիաների միջոցով հասկանալու փորձերն, իհարկե, ապարդյուն են, րայց նույնքան ապարդյուն կլինեին ժամանակակից հետազոտողի ջան֊ քերր, եթ նա ցանկանար սեփական փորձով ըմբռնել այն ամբողջ գերիմաստությունր, որը հավաքված է մի գրքակալ զբաղեցնող գրքերում։

Գիտական աշխատություններր, ամենահին ուսումնասիրություններն ու տարեգրությունները, Եվրոպայի եւ Ամերիկայի թանգարանների անթիվ կոլեկցիաներր շատ առատ նյութ էին մատակարարում, որը կարող էր օգնել ինձ լուծելու իմ հետաքրքրության առարկա դարձած առեղծվածը։ Սկսած այն ժամանակներից, երբ եվրոպացիները, Ամերիկան հայտնագործելուց հետո, առաջին ան ֊ գամ հասան Խաղաղ օվկիանոսի կղզիներին, բոլոր մասնագիտու– թյունների գիտնականները հսկայական քանակությամբ փաստեր են կ ուտակել Հարավային ծովի բնակիչների եւ նրան շրջապատող երկրներում բնակվող բոլոր ժողովուրղների մասին։ Բայց գիտնականների կարծիքները խիստ հակասական էին եւ՛ այդ կղզի՜աբնակ, մեկուսացած բնակչության ծագման հարցում, եւ՛ այն պատճառները բացատրելու հարցում, ըստ որոնց մարդկանց այղ տիպը հանդիպում է միայն Խաղաղ օվկիանոսի արեւելյան մասի մեկուսացած կղզիներում։

Երբ եվրոպացիներն առաջին անգամ, վերջապես, ռիսկ արեցին կտրել ու անցնել օվկիանոսներից մեծագույնը, նրանք, ի զարմանս իրենց, տեսան, որ օվկիանոսի կենտրոնական մասում գտնվում են բազմաթիվ մանր լեռնային կղզիներ եւ կորալի ցածր խութեր, որոնք իրարից եւ ամբողջ աշխարհից անջատված են ջրի վիթխարի տարածություններով, Եվ այդ կղզիներից յուրաքանչյուրում բնակվում էին մարդիկ, որոնք այնտեղ էին եկել եվրոպացիներից առաջ, դրանք բարձրահասակ, գեղեցիկ մարդիկ էին, որոնք ծովափ էին եկել եվրոպացիներին դիմավորելու՝ իրենց շների, խոզերի եւ ընտանի թռչունների հետ, Որտեղի՞ց էին նրանք եկել, Նրանք խոսում էին մի լեզվով, որը ոչ ոք չգիտեր։ Եվրոպացիները, որ անամոթաբար իրենց համարում էին այդ կղզիների առաջին

հայտնագործողներր, այնտեղ գտան մշակված դաշտեր եւ գյուղեր՝ իրենց տաճարներով ու խրճիթներով։ Որոշ կղզիներում հայանա՛ բերվեցին նույնիսկ հնադարյան բուրգեր, սալահատակված ճանապարհներ եւ չորսհարկանի տան բարձրությամբ, քարից կեր֊ տած ֆիգուրներ։ Բայց այդ բոլոր գաղտնիքների բացատրությունը չկար։ Դա ի՞նչ ժողովուրդ էր։ Որտեղի՞ց էր եկել։

Համոզված կարելի է ասել, որ այգ հարցերին տրվել էին գրեթե նույնքան պատասխաններ, որքան աշխատություններ կային դրանց նվիրված։ Գիտության զանազան ճյուղերի մասնագետներն այդ պրոբլեմի համար ամենատարբեր լուծումներ էին առաջարկում, բայց նրանց բոլոր թեորիաներր չէին դիմանում այն գիտնականների քննադատությանը, որոնք աշխատում էին գիտության այլ բնագավառներում։ Որպես պոլինեզիացիների հայրենիք՝ լուրջ կերպով առաջ էին քաշվում Մալա յան, Հնդկաստանր, Չինաստանը, ճասլոնիան, Արաբիան, Եգիպտոսը, Կովկասր, Ատլանտիդան եւ, նույնիսկ, Գերմանիան ալ նորվեգիան։ Ոայց ամեն անդամ վրճ– ռական բնույթի «գայթակղության քար)) էր գտնվում եւ ամբողջ կառուցվածքը հիմնահատակ փուլ էր գալիս։

Սակայն այնտեղ, որտեղ դիտական իմացությունը կանգ է առնում, երեւակայությունն է սկսում գործել։ Զատկի կղզու առեղծվածային մոնոլիտներր եւ անհայտ ծագումով մնացած բոլոր այն հուշարձանները, որոնք հայտնաբերվել են մոտակա կղզիների ու Հարավային Ամերիկայի ծովափի կիսաճանապարհին րնկած, բոլոր քամիների համար բաց, մեկուսացած այդ փոքրիկ կղզում, նյութ մատակարարեցին ամենաբաղմաղան թեորիաների համար։ Հետ ազոտ ողն երից ոմանք ուշադրություն դարձրին այն բանի վրա, որ Զատկի կղղում հայտնաբերված հնությունները շատ կողմերով նման են Հարավային Ամերիկայի նախապատմական քաղաքակրթության հուշարձաններին, Գուցե թե մի ժամանակ կղզու եւ մայր ցամաքի միջեւ ցամաքային կամո՞ւրջ է գոյություն ունեցել, որը հետագայում ջրի տակն է անցել, Թերեւս՚Զատկի կղզին եւ Հարավային ծովի մյուս բոլոր կղզիները, որտեղ մենք համանման հուշարձաններ ենք գտնում, ջրի տակն անցած մայր ցամաքի մնացորղնե ր են։

Այս թեորիան լայնորեն տարածված էր ոչ-մասնագետների շրջանում, բայց երկրաբաններն ու մյուս գիտնականները դրան նշանակություն չէին տալիս։ Դեռ ավելին, Հարավային ծովի կոդ֊

զիներում գտնվող միջատների եւ կակղամորթների ուսումնասիրության հիման վյւա, կենդանաբանները անտարակուսելիորեն ապացուցեցին, որ ինչպես մեր օրերում, այնպես էլ մարդկության ողջ պատմության րնթացքում այդ կղզիները, թե՛ իրարից եւ թե՛ շրշա֊ պատող մայր ցամաքից միանգամայն անջատված են եղել2։

Այսպիսով, մենք հաստատապես կարող ենք ասել, որ պոլինեզիացիների նախնիները, սեփական ցանկությամբ կամ անհրաժեշտությունից դրդված, մի ժամանակ մեկուսացած կղզիներն են եկել ինչ-որ նավերով՝ հոսանքից կ ամ քամուց քշված։ Առավել ջանադիր ուսումնասիրությունր տալիս է բոլոր հիմքեւրր ենթադրելու, որ Հարավային ծովի բնակչությունը այստեղ հանդես է եկել ընդամենը մի քանի հարյուրամյակ սրանից առաջ։ Թեպետ պոլի֊ նեզիացիներով բնակեցված կղզիներր ցրված են օվկիանոսում մի տարածության վրա, որը չորս անգամ գերազանցում է Եվրոպային, այնուամենայնիվ, նրանց լեզուն տարբեր կղզիներում էական վափոխությունների չի ենթարկվել։ Հավայան կղզիներր հյուսիսում եւ նոր Ղելանղիան՝ հարավում, Սամոա կղզին՝ արեւմուտքում եւ Զատկի կղզին՝ արեւելքում իրարից հազարավոր մղոններով են անջատված, սակայն այդ բոլոր կղզիների բնակիչները խոսում են մի ընդհանուր, պոլինեզիական անունր կրող բարբառներով։ Կրղ֊ ւլիներից ոչ մեկում դպրություն չի եղել, եթե հաշվի չառնենք անհասկանալի հիերոգլիֆներով մի քանի փայտե տախտակներ, որ Զատկի կզզալ բնակիչներն են պահել, թեպետ ո՛չ իրենք եւ ո՛չ էլ որեւէ գիտնական չեն կարողացել կարդալ դրանք։ Ոայց կղզիներում եղել են դպրոցներ, որոնցում սովորելիք ամենակարեւոր ա֊ ռարկան պոետիկ առասպելներն են հանդիսացել, որովհետեւ պոլինեզիացիների պատմությունր միաժամանակ եւ կրոն է։ նրանք հարգանք են ունեցել նախնիների նկատմամբ եւ պաշտպանել են իրենց մահացած առաջնորդներին ընդհուպ մինչեւ Թիկիի ժամանակները, իսկ Թիկիի մասին ասել են, որ նա արեգակի որդին է եղել,

Համարյա բոլոր կղզիներում էլ դպրոցական կրթություն րս֊ տացած տղամարդիկ, առանց կմկմացնելու, կարողանում էին թվեւլ անուններր իրենց բոլոր այն առաջնորդների, որոնք հայտնի էին դարձել կղզում բնակություն հաստատվելու առաջին օրերից սկսած։ Հաճախ, չվստահելով հիշողությանր, նրանք օգտագործեք են պարանների վրա հյուսված հանգույցների մի բարդ սիստեմ,

ճանապարհորդության «Կո5–Թիէ|ի»–ով–2

ինչպես մի ժամանակ Պերուի հնդկացի ինկաներն էին անում, Ժամանակակից հետազոտողները տարբեր կղզիներում արձանագրել են տեղական բոլոր տոհմաբանություններր եւ հայտնաբերել են, որ դրանք ապշեցուցիչ ճշգրտությամբ համընկնում են ինչպես անունների, այնպես էլ սերունդների քանակի տեսակետից։ Այդ ճանապարհով,— պոլինեզիացիների սերունդների հերթափոխու֊ թյան միջինր հաշվելով 25 տարի,– որոշվել է, որ Հարավային ծուէի կղզիները բնակեցվել են մեր թվարկության մոտավորապես 500 թվականներին։ Առաջնորդների նոր շարքին համապատասխանող կուլտուրական երկրորդ ալիքը այդ կղզիներն է հասել մոտավորապես 1100 թվականներին, երբ հայտնվել են նոր, ավելի ուշ ժամանակաշրջանի գաղութները։

Նրանք որտեղի՞ց կարող էին հանդես գալ այդպես ուշ։ Ըստ երեւույթին, միայն շատ քիչ հետազոտողներ են նկատի առել անտարակուսելի այն փաստը, որ այդ կղզիներում այդպես ուշ հանդես եկա» մարդիկ իսկական քարե դարի մարդիկ են եղել, Ջնա յա՛» իրենց խելամտությանը եւ բոլոր կողմերով զարմանալիորեն բարձր կուլտուրային, այդ ծովագնացներն իրենց հետ բերել են որոշ տիպի քարե կացիններ եւ քարե դարի համար բնորոշ մի շարք այլ գործիքներ եւ տարածել են բոլոր այն կղզիներում, որտեղ հանդես են եկել։ Մոռացության չպետք է տալ այն, ար բացաաությամբ նախնադարյան անտառներում ապրող կղզիացած, եզակի ցեղերի եւ մի քան․ի հետամնաց ժողովուրդների, մեր թվարկության 500 կամ 1100 թվականներին ամբողջ աշխարհում, Ամերիկայից բացի, ոչ մի տեղ գոյություն չի աւնեցել կենսունակ այնպիսի մի քաղաքակրթություն, որը հավասարվեր քարե դարի մակարդակին։ Իսկ Ամերիկայում, նույնիսկ բարձր զարգացման հասած հնդկացիական քաղաքակրթություններին, միանգամայն անծանոթ է եղել երկա֊ թր, եւ օգտագործվել են այն նույն տիպի քարե կացիններն ու գործիքները, ինչպիսիք գործածության մեջ են եղել Հարավային ծովի կղզիներում՝ դրանց հայտնադործման պահին։ ^

Հնդկացիական այդ բազմաթիվ քաղաքակրթությունները պո֊ ,ինեզիացիների մերձավորագույն հարեւաններն են եղել արեւելքում։ Արեւմուտքում ապրել են միայն Ավստրալիայի եւ Մելանեզիայի նախնադարյան ցեղերը՝ նեգրերի հեռավոր տոհմակիցները, նրան֊ ցից ավելի հեռու Ինղոնեզիան եւ Ասիայի ափերն էին, որտեղ մար֊

1Տ

դիկ քարե դարից դուրս էին եկել, հավանաբար, ավե/ի վաղ, քան երկրագնդի որեւէ այլ մասում։

Ես սկսեցի հետզհետե ավելի քիչ հետաքրքրվել Հին Աշխարհով, որտեղ այնքան շատ գիտնականներ ապարդյուն որոնել էին պոլինեզիացիների նախնիներին, եւ իմ ուշադրությունը սեւեռեցի Ամերիկայի ուսումնասիրված եւ չուսումնասիրված քաղաքակրթությունների վրա, որոնք առաջներում ոչ ոքի կողմից նկատի չեն առնվել։ Եվ արեւելյան ուղղությամբ մերձավորագույն մայր ցամաքում, այնտեղ, որտեղ այժմ Խաղաղ օվկիանոսի ափերի եւ կից լեռնային մարզի երկարությամբ տարածված Հարավամերիկյան Պերոլ ռեսպուբլիկան է, պակաս չէին շատ հետաքրքրական հետքեր, բավական էր միայն որոնելու նպատակ ունենալ։ Մի ժամանակ այստեղ ապրել եւ աշխարհի ամենաօրիգինալ քաղաքակըր– թություն է ստեղծել ինչ-որ անհայտ մի ժողովուրդ, որն այնուհետեւ, վաղ ժամանակներում անսպասելիորեն, ասես երկրի երեսից սրբվելով, անհետացել է։ Իրենից հետո նա թողել է մարզկային էակներ հիշեցնող քարե վիթխարի կոթողներ, որոնք նման են Պիտ֊ կեինի, Մարքիզյան եւ Զատկի կղզիներում հայտաբերված արձաններին եւ ելուստներով բարձր բուրգեր, ինչպիսիք կան Թաիտիամ եւ Սամոայում։ Այդ մարդիկ քարե կացիններով լեռն երում կտրել են ապրանքատար վագոնի մեծության քարեր, մի քանի մղոն ՔաՐ2 տալով տարել են ղրանք հուԼիտները, կանգնեցրել են այնտեղ դիք դիրքով կամ իրար վրա, ստեղծելով դարպասներ, բարձրաբերձ պատեր եւ տերրասներ, հար եւ նման Խաղաղ օվկիանոսի մի քանի կղզիներում մեզ հանդիպածներին։

Այն ժամանակ, երբ Պերուոլմ հանդես եկան առաջին իսպանացիները, հնդկացի –ինկաներն այղ լեռնային երկրռւմ ստեղծել էին իրենց մեծ կայսրությունր։ նրանք իսպանացիներին պատմել են, որ անմարդաբնակ հովիտներում բարձրացող այդ հոյակապ հուշարձաններր կառուցել է սպիտակ աստվածների ժողովուրդը, որն այդտեղ ապրելիս է եղել երկրի իշխանությունն ինկաներին անցնելուց առաջ։ Ինկաներն այդ անհետացած ճարտարապետների մասին ասել են, որ նրանք իմաստուն, խաղաղասեր-դաստիա– րակներ են եղել եւ հյուսիսի ինչ-որ տեղից եկել են պատմության արշալույսին եւ իրենց նախնադարյան նախնիներին սովորեցրել են շինարարական արվեստ ու հո ղագործություն, ինչպես եւ փոխանցել են իրենց սովորություններն ու բարքերը։ նրանք մյուս

2* 19

հնդկացիների նման չեն եղել, քանի որ սպիտակ մաշկ են ունե֊ ցել եւ երկար մորուք։ Հասակով նրանք ինկաներից բարձր են եղել։ Ի վերջո նրանք հանկարծ թողել են Պերուն այնպես, ինչպես ան֊ սպասելիորեւն հանդես էին եկել այնտեղ։ Երկրի իշխանությունն անցել է ինկաների ձեռքր, իսկ սպիտակ ուս՛ուցիչներն րնղմիշտ թողել են Հարավային Ամերիկայի ափերը եւ անհետացել արեւ֊ մուտքում, Խաղաղ օվկիանոսի մեջ ինչ-որ անհայտ տեղ։

Եվ ահա, երբ եէԼրոպացիներր երեւացին Խաղաղ օվկիանոսի կղզիներում, շատ զարմացան, տեսնելով, որ տեղական բնակիչ ներից շատերը ունեն գրեթե սպիտակ մաշկ եւ մորուք։ Մի շարք կղզիներում կարելի Է հանդիպել շատ ընտանիքների, որոնք աչքի Լին ընկնում իրենց սպիտակ մաշկով, շիկավուն֊խարտյաշ, բաց գույնի մազերով, գորշ երկնագույն աչքերով եւ համարյա սեմիտական տիպի կեռ քթով։ Մնացած պոլինեզիացիներր ունեին ոսկե֊ դարչնագույն մաշկ, սեւ մազեր եւ տա փակ ձեւի քիթ։ Շիկամազ բնա֊ կիչներն իրենց անվանում Էին ՈԻՐՈԻԿԵԽՈԻ եւ ասում Էին, որ ի– րենք կղզիների առաջին առաջնորդների ուղիղ ժառանգներն են, առաջնորդներ, որոնք սպիտակ աստվածներ են եղել, ունեցել են Թանգարոա, Կանե, Թիկի անուններ։ Պոլինեզիայում ամենուրեք տարածված են առասպելներ՝ խորհրդավոր, սպիտակ այն մարդկանց մասին, որոնցից մի ժամանակ կղղիաբնակներն են առաջացել։ Երբ 1722 թվականին Ռոգգեւեենր3 հայտնագոբծեց ՀԼատկի Կ՚1զին, ծովափին հավաքված մարդկանց մեջ նա զարմանքով նկատեց «սպիտակ» բնակիչներին։ Իսկ Զատկի կղզու բնակիչներն իրենք կարող Էին թվարկել սպիտակ մաշկ ունեցող իրենց նախնիներին՝ ընդհուպ մինչեւ Թիկիի եւ Հաթու Մաթուի ժամանակները, երբ նրանք առաջինն են եղել, որոնք «արեւից խանձված արեւելքի լեռնոտ երկրից» հեռացել են, լողալով օվկիանոսի վրա։

Շարունակելով իմ պրպտումները Պերուի բնակիչների կուլտուրայի, առասպելաբանության եւ լեզվի մեջ, ես երեւան բերի ապշեցուցիչ փաստեր, որոնք գրգեցին ինձ առավել մեծ համառությամբ զբաղվել այն հարցի պարզաբանությամբ, թե պոլինե– ղիական Թ՛իկի աստվածր որտեղի՞ց Է ծագում առել։

Եվ ես գտա այն, ինչ որոնում Էի։ Մի անգամ ես րնթերցում Էի ինկաների առասպելներր Վիրակոչա արեւ֊արքայի մասին, որը Պերուի անհետացած սպիտակ մարդկանց գերագույն իշխողն Էր եղել։ Ես կարդացի,

«Վիրակոչա»— այս անունը ինկաները ավել են Կեչոլա ցեղի լեզվով եւ, հետեւաբար, այն համեմատաբար ոչ վաղուցվա ծագում ունի։ Արեգակ-աստծու Վիրակոչա սկզբնական անունը, որը հին ժամանակներում Պերուում, ըստ երեւույթին, ավելի հաճախ Է գործածվել, Կոն-Թիկին կամ Իլլա֊Թիկին Էր, որ նշանակում Է Արեգակ-Թիկի կամ Կրակ֊Թիկի։ Կոն-Թիկին ինկաների առասպելներում «սպիտակ մարդկանց» գերագույն քուրմը եւ արեւ– աստվածն Էր, ինկաներ, որոնք իրենցից հետո Թիտիկակա լճի ափերին թողել են վիթխարի ավերակներ։ Առասպելր պատմում Է, որ Կոն֊Թիկիի վրա հարձակվեց Կարի անունով առաջնորդը, որը Կոկիմբո հովտից Էր եկել։ Թիտիկակա լճի կղզիներից մեկում, ճակատամարտի ժամանակ, մորուքավոր սպիտակ մարդիկ կո֊ տորվեցին, բայց Կոն-Թիկին եւ նրա մերձավոր զինակիցներն ա– զատվեցին, եւ հասան մինչեւ Խաղաղ օվկիանոսի ափերը, որտեղ նրանք հետագայում անհետ կորան, ուղեւորվելով դեպի արեւմուտք, օվկիանոսի այն կողմր՝ ինչ-որ տեղ։

Ես այլեւս չէի կասկածում, որ, րստ ինկաների պատմության, նրանց նախնիների կողմից Պերուից արտաքսված սպիտակ ա– ռաջնորդր՝ Արեւ֊Թիկի աստվածր ոչ այլ ոք էր, եթե ոչ Թիկի-աստ– ված առաջնորդր՝ արեգակի որդին, որին Խաղաղ օվկիանոսի արեւելյան մասի բոլոր կղզիների բնակիչներն անվանում են իրենց ժողովրդի նախահայրր։ Արեւ֊Թիկիի Պերուի կյանքից շատ մանրամասնություններ, Թիտիկակա կղզու շրջակայքի հինավուրց անունների հետ, վերստին հարություն առան այն պատմական առասպելներում, որոնք տարածված էին խաղաղօվկիանոսյան կղզիների տեղական բնակչության մեջ։

Սակայն Պոլինեզիայում ամենուրեք ես նշումներ էի գտնում, որ Կոն֊Թիկիի խաղաղասեր ժողովուրդը չկարողացավ երկար ժամանակ մենակ իր ձեռքում պահել կղզիների իշխանությունը, Կա֊ չին նշումներ նաեւ այն մասին, որ ղույգ֊զույդ իրար կապած ծովագնաց ռազմական նավերր,– մոտավորապես նույն մեծության, ինչ վիկինգների նավերն էին, հյուսիս-արեւմտյան հնդկացիներին օվկիանոսով հասցրին Հավա յան կղզիները եւ այնուհետեւ դեպի հարավ՝ մնացած բոլոր կղզիներր։ Նրանք խառնվեցին Կոն֊Թիկիի ժողովրդի հետ եւ նոր քաղաքակրթություն բերին կղզիաբնակների թագավորության մեջ։ Դա քարե դարի երկրորդ ժողովուրդն էր, որ մոտավորապես 1100 թվականին հանդես եկավ Պոլինեզիայում եւ

ծանոթ չէր ո՛չ մետաղին, ոչ կավագործության, ո՛չ անիվներին, ո չ ճախարակին, ո չ էլ հացահատիկային կուլտուրաներին։

Բրիտանական Կոլումբիայում ես զբաղվեցի պեղումներով, որոնելով հնադարյան պոլինեզիական ոճի վիմանկարներ այն վայրերում, որտեղ հյուսիս ֊արեւմտյան հնդկացիներն էին ապրեր Այդ ժամանակ գերմանացիները խուժեցին Նորվեգիա։

Ա՛չ, ձա խ, ե՚տ֊դա րձ։ Զ՛որանոցում նոր գործ էր բացվում։ Սանդուղները լվանալ, կոշիկները մաքրել, ռադիոկապի դպրոց, պարաշյուտ եւ, վերջապես, Մուրմանի ուղեկցող պահակախումբ* ե նավարկում դեպի Ֆինմարկենթ ափերը, ուր ամբողջ խավար ձմեռվա ընթացքում՝ արեւ-աստծու բացակայությամբ թագավորում էր ռազմական տեխնիկայի աստվածր։

Վրա է հասնում խաղաղությոլնր։ Եվ ահա գալիս է այն օրը, երբ ես ավարտում եմ իմ թեորիայի հիմնավորումը։ Ես այն պետք է դնեի մասնագետ֊գիտնականների քննարկմանը։ Դրա համար պետք է մեկնեի Ամերիկա։

Դ-լոսխ II

Մասնագետների շրջանում։— Գայթակղության քարը։— Նավագնացների տանը։— Վերջին փորձր 1^բԽէ"ՏքՏ Շ1սհ–ում*։— Նոր հանդերձավորում։— Ես թնկեր եմ գտնում։— Եռապետություն։— Մի նկարիչ Ա Դիմադրության երկու մասնակիցներ։— վաշինգտոնում։ — Խորհրդակցություն «ագմական մինիստրությունում։— Դեպի ինտեն դանտական վարչություն՝ ցանկությունների ցուցակով։— Ֆինանսական պրոբլեմներ։— ՄԱԿ-ի դիվանագետների շրջանում։— Մեն1՝ թոչում ենք Էկվադոր։

Այսպես ուրեմն, բանն սկսվեց Հարավային ծովի կղզում՝ խարույկի մոտ, այնտեղ, որտեղ ծեր պոլինեզիացին Նստել, առասպելներ ու պատմություններ էր պատմում իր ցեղի կյանքից։ Շատ տարիներ անց ես նստած էի մի այլ ծերունու հետ, այս անգամ նյու֊Յորքի մեծ թանգարանի վերջին հարկերից մեկի մութ ա֊ ռանձն ասեն յակում։

Մեր շուրջը, լավ սարքված ապակե ցուցապահարաններում դրված էին վաղուց անցած, բայց արդեն ուսումնասիրված ժամանակների կավե խեցիներ, որոնք մշուշապատ հնադարը տանող ուղեցույց թելեր էին։ Պատերին կից դարակները լցված էին գրքերով։ Դրանցից մի քանիսը հազիվ թե տասը մարդ կարդացած լինեին։ Ծերունին, որր կարդացել էր այղ բոլոր գրքերը, եւ դրանցից մի քանիսն էլ ինքն էր գրել, նստած էր գրասեղանի մոտ, նա մի բարեսիրտ, ալեհեր ծերուկ էր։ Իայց այժմ ես, անկասկած, նրան

Հետախույզների ակումր։

խիստ վիրավորեցի, քանի որ նա վախեցած կռթնեց իր բազկաթո– ոի թեւերին՝ դեմքի այնպիսի արտահայտությամբ, ասես ես խառնեցի նրա բաց արած խաղաքարտերր։

— Ոչ,— ասաց նա։— Երբե՛ք։

Հավանաբար, այդպիսի տեսք կունենար Ջմեռ-պապին, եթե որեւէ մեկը համարձակվեր նրա մոտ պնդել, որ հաջորդ տարին ծննդյան տոնը լինելու է Իվան֊Կոլպալայի օրը6։

— Դուք իրավացի չեք, բոլորովին իրավացի չեք,֊ վրդովված կրկնեց նա, ցնցելով գլուխը, ասես ուղենալով հեռացնել անհեթեթ մի միտք,

— ԲաՏ9 չէ՞ "ր Դոլք չեք կարդացել իմ փաստարկները,— պնդեցի ես, վստահաբար մատնանշելով սեղանին դրած ձեռագիրը։

— Փաստարկնե րր,— դոչեց նա։— ՚Ւուք իրավունք չունեք ազգագրական պրոբլեմների հետ վարվել այնպես, ինչպես դետեկ֊ աի վային գաղտնիքի հետ են վարվում։

— Իսկ ինչո՞ւ ոչ,— հարցրի ես։— Իմ բոլոր եզրակացությունները հիմնված են իմ սեփական դիտումների եւ գիտության մեջ նկարագրված փաստերի վրա։

— Գիտության խնդիրը մաքուր եւ անպաճույճ հետազոտությունն է,— հանգիստ տոնով ասաց ծերունին,— եւ ոչ թե այս կամ աքն բանն ապացուցելու փորձը։

Նա զգուշությամբ մի կողմ հրեց չթերթած ձեռագիրը եւ գլա խր խոնարհեց սեղանի վրա։

— Միանգամայն ճիշտ է, որ Հարավային Ամերիկան եղել է հնադարյան մի քանի ուշագրավ քաղաքակրթությունների հայրենիք, ճիշտ է նաեւ, որ մենք չգիտենք, թե ովքեր էին այդ մարդիկ ե թե ինկաների իշխանության գլուխն անցնելուց հետս, ուր կորան նրանք։ Բայց մի բան մենք հաստատապես դիտենք՝ Հարավային Ամերիկայի ժողովուրդն երից եւ ոչ մեկը չի փոխադրվել Խաղաղ օվկիանոսի կղզիները։

Նա քննող հայացքով նայեց ինձ եւ շարունակեց։

— &Վ գԻտեք> թե ինչո՞ւ։ Պատասխանը շատ պարզ է։ Նրանք չէին կարող այնտեղ ընկնել։ Նրանք նավակներ չունեին։

— Բայց նրանք լաստեր ունեին,— վարանելով առարկեցի ես,— Ձեզ ծանո՞թ են բալզայի7 ծառից շինած լաստերը։

Ծերունի դիտնականր ժպտաց եւ հանգիստ տոնով ասաց․

— ՛՛ե, փորձեցեք բալզայի ծառերից շինած լաստերով ճանապարհորդություն կատարել Պերուից դեպի Խաղաղ օվկիանոսի կղզիները։

Ես հակաճառելու բան չգտա։ Արդեն ուշ էր։ Մենք երկուսս էլ ոտքի ելանք։ Ծեր գիտնականը հրաժեշտ տվեց, բարեսրտությամբ ուսիս խփելով, եւ ասաց, որ միշտ պատրաստ է ինձ ծառայելու, եթե օգնության կարիք ունենամ։ Բայց հետագայում ես պետք է մասնագիտանամ մեկն ու մեկում՝ կամ Պոլինեզիային, կամ Ամերիկային վերաբերող բնագավառներում, եւ իրար չխառնեմ

մարդաբանական այդ երկու տարբեր բնագավառները, Նա վերըս–

տին գլուխը թեքեց սեղանին։

֊ Դուք մոռացել եք ձեռագիրը, –֊ասաց նա եւ վերցնելով այն տվեց ինձ։

Ես նայեցի վերնագրին՝ «Պոլինեզիա եւ Ամերիկա֊ նախապատմական կապերի հետազոտություն»։ 2եռադիրը թեւիս տակ դրի, ընկճված սրտով իջա սանդուղքով եւ, դուրս գա/ով փողոց, խառնվեցի բազմությանը։

Այդ երեկո ես գնացի Գըինվ/դ Վիլւեջթ խաղաղ, խուլ փողոցներից մեկը եւ ծեծեցի միահարկ, հին մի տան դուռը։ Ես սիրում էի գնալ այնտեղ իմ փոքրիկ պրոբլեմներով, երբ զգում էի, որ դրանք սկսում են ինձ զրկել հոգեկան հավասարակշռությունից։

Երկար քթով, վտիտ մարդը դուռը կիսով բացեց, ապա ուրախ ժպիտր դեմքին, լայն բաց արեց այն եւ ինձ ուղղակի քարշ տալով տուն տարավ։ Նա ինձ շիտակ տարավ փ՛ոքրիկ խոհանոցը եւ իսկույն լծեց աշխատանքի, ես սկսեցի սեղան պատրաստել, մինչդեռ նա– ավելացնում էր բաժինը այն կերակրի, որ, ախորժելի հոտ արձակելով, տապակվում էր գազե ջեռուցիչի վրա։

- Շատ ուրախ եմ, որ եկաք։ Ինչպես ե՛ն գործերը։

- Շատ վատ,– պատասխանեցի ես։— Ոչ ոք չի ցանկանում

ձեռագիրս կարդալ։

Նա իր պատրաոտածը ափսեով դրեց սեղանին, եւ մենք սկսեցինք ուտել։

- Ըստ երեւույթին,֊ նկատեց նա,— ում մոտ որ եղել եք, ձեր իդեան համարել է ֆանտա ղիա, անհիմն ենթադրություն։ Մի ֊ թե չգիտեք, որ այստեղ, Ամերիկայում, շատ են պատահ՛ում ծիծաղաշարժ, զարմանալի մտքերի տեր մարդիկ։

2դ

— Բայց բանը միայն այդ չէ,— ասացի ես։

— Այո՛,֊ ասաց նա,֊ կա հարցին մոտենալու ձեր եղա֊ նակը։ Բայց նրանք, անխտիր, բոլորն էլ մասնագետներ են, եւ չեն հավատում աշխատանքի այն մեթոդին, որը բոլոր մասնա– գիտությունների վրա է տարածվում, սկսած բուսաբանությունից մինչեւ հնագիտություն։ Նրանք իրենց գործունեության դաշտը

սահմանափակում են, որպեսզի չտարածվեն եւ հարցը խորապես ուսումնասիրեն իր բոլոր մանրամասնություններով։ Արդի գիտությունը պահանջում է, որպեսզի յուրաքանչյուր մասնագիտություն պեղումներ կատարի իր սեփական բնագավառում։ Ոչ ոք սովոր չէ ի մի բերելու եւ համադրելու տարբեր բնագավառներում ձեռք բերված նյութերն ու տվյալները։

նա վեր կացավ եւ դուրս հանեց մեծածավալ մի ձեռագիր։

— Ահավասիկ,—ասաց նա։ — Չինական գյուղացիների ասեղնագործությունների վրա եղած թռչունների պատկերների վերաբերյալ իմ այս վերջին աշխատությունը ինձնից յոթ տարի է խլել, բայց այն անմիջապես ընդունեցին հրապարակելոլ համար, Մեր օրեբոսէ մեծ պահանջ կա մենագրությունների։

Կարլն իրավացի Էր։ Բայց Խաղաղ օվկիանոսի պրոբլեմները, առանց բազմակողմանի լուսաբանությունների լուծելն ինձ թվում Էր նույնքան անհնարին, ինչպես անհնարին Է գլուխ հանել շախ֊ մատային բարդ իրադրությունից, երբ նկատի Է առնվում միտքն մի գույնի ֆիգուրաների շարժումը։

Սեղանը հավաքեցինք։ Ամանները լվանալուց հետո ես Կարելին օգնեցի սրբելու գործում։

— Չիկագոյի համալսարանից նորություն չունե ք։

֊ Ոչ,

— Իսկ այսօր ի նչ ասաց թանգարանի ձեր ծերունի բարեկամը։

Ինձ համար դժվար Էր այդ հարցին պատասխանել, բայց եւ այնպես ասացի․

— Նա բոլորովին չհետաքրքրվեց եւ ասաց՝ քանի որ հընդ֊ կացիների ունեցածը լոկ հասարակ լաստեր են եղել, ուստի հարկ չկա մտածել այն մասին, թե նրանք կարող Էին հայտնագործե/ Խաղաղ օվկիանոսի կղզիներր։

Վտիտ մարղր հանկարծ սկսեց տենդագին շարժոսէներով սրբել ափսեները եւ, մի պահ լռելուց հետո, վերջապես, ասաց․

— Ս՝Տ"ւ ճիշտն ասած, ինձ Էլ թվում Է, որ դա Հիմնական մի առկայություն Է ձեր թեորիայի դեմ։

Ես վհատությամբ նայեցի վտիտ ազգագրագետին, որին համարում Էի իմ հավատարիմ դաշնակիցը։

— Ինձ սխալ չհասկանաք,— շտապեց ավելացնել նա։ — Աս կարծում եմ, որ դուք իրավացի եք, բայց միաժամանակ ամեն ինչ այնպես պարզ չէ։ Ասեղնադործությունների վերաբերյալ իմ աշխատությունը հաստատում է ձեր թեորիան։

— Կա րլ,— ասացի ես,— ես միանգամայն համոզված եմ, որ հնդկացիները Խաղաղ օվկիանոսը կտրել, անցել են իրենց լաս֊ տերով, եւ ինքս պատրաստ եմ այդպիսի մի լասս, կառուցել եւ կտրել օվկիանոսը միայն նրա համար, որպեսզի ապացուցեմ, որ դա հնարավոր է։

— Դուք խելագարվե լ եք։

Իմ բարեկամը դա համարեց կատակ եւ նույնիսկ ծիծաղեց, որ այդպիսի հրեշավոր միտք եմ հղանում։

— րուք խելագարվե լ եք։ Լաստո՞վ։

Նա բառ չէր գտնում ասելու եւ միայն տարակուսանքով ինձ էր նայում, կարծես սպասելով, որ իսկույն կժպտամ, ցույց տալով, որ կատակ եմ անում։

Բայց նա այդ ժպիտը չտեսավ։ Ես հասկացա, որ իսկապես ,/չ ոք չի համաձայնի իմ թեորիայի հետ․ չէ՝ որ Պերուի եւ Պոլի֊ նեզիայի միջեւ ընկած Հ անծայրածիր օվկիանոս, որը հաղթահարելու համար, նախնադարյան լաստից բացի, այլ միջոց առաջար– կել ես չէի կարող։

Կարլը տարակուսանքով նայեց ինձ։

— Այժմ դուրս գանք եւ խմենք մի֊մի բաժակ,– առաջար֊ կեց նա։

Մենք դուրս եկանք եւ խմեցինք մեկի տեղ չորսը։

Այդ նույն շաբաթվա վերջին լրանում էր իմ բնակարանային վարձի ժամկետր։ Միաժամանակ նորվեգիական բանկից ես ստացա նամակ, որով հայտնվում էր, թե չեն կարող դոլ/արներ փոխադրել, վալյուտային սահմանափակումների պատճառով։ Ես վերցրի ճամպրուկս եւ մետրո նստեցի, որն ինձ հասցրեց Բրուկլին։ Ես տեղավորվեցի նորվեգիական ծովագնացների տանր, որտեղ չավ եւ առատորեն կերակրում էին, իսկ գներր համապատասխա֊

նում էին իմ քսակի բովանդակությանը, Ես մի փոքրիկ սենյակ ստացա երկրորդ հարկում, բայց ճաշում էի ներքեւում, մեծ սեղանատանը, բոլոր ծովագնացների հետ միասին։

Ծովագնացները գալիս ու գնում էին։ Նրանք իրարից տար֊ բերվում էին ըստ իրենց տիպի, հասակի, ժուժկալության աստիճանի, բայց նրանք բոլորն էլ մի ընդհանուր հատկություն ունեին՝ երբ խոսում էին ծալի մասին, նրանք գիտեին, թե ինչի մասին են խոսում։ Ես իմացա, որ ալիքների մեծությունն ու ծովի փո֊ թորկալիությունը կախում չունեն ծովի խորության եւ ափից հեռու լինելու հետ։ Ընդհակառակր, ափին մոտ փո թորիկն ավելի վտանգավոր է, քան բաց ծովում։ Ափի երկարությամբ, ծանծաղ տեղերում, որտեղ տեղական հոսանքներն են անցնում կամ վերջանում են օվկիանոսային հոսանքները, ծովր հաճախ ավելի փոթորկալից է լինում, քան ցամաքից հեռու։ Այն նավը, որը պիտանի է ափի երկարությամբ լողալու, կարող է դիմանալ նաեւ օվկիանոսի ։կ,ա հեռավոր նավարկմանը։ Ես իմացա նաեւ, որ փոթորկի ժամանակ մեծ նավերը քթով կամ նավախելով հաճախ խրվում են ալիքների մեջ այնպես, որ տոննաներով ջուր է թափվում նրանց տախտակամածի վրա եւ ձողիկի պես ծռոսՏ՝ նրանց պողպատե խողովակները, մինչդեռ փոքր նավր հաճախ հիանալի կերպով դիմանում է փո֊ թորկին, որովհետեւ առանց դժվարության տեղավորվում է ալիքների միջեւ եւ նրանց ւէրա պարում ճայի պես։

Ես այստեղ հանդիպեցի այնպիսի մարդկանց, որոնք փոթորիկից հաջողությամբ փրկվել էին նավակով այն ժամանակ, երբ նրանց նաւէր սուզվել էր ծովքւ հատակը։

Բայց լաստերի մասին նրանք քիչ բան գիտեին։ Լաստը նավ չէ․ նա ա՛չ ողնուց ոձւի, ո՛չ էլ ֆալշբորա։ Հ>ա լոկ լողուն բան է, որով աղետի դեպքում փրկվում են եւ ջրի վրա մնում այնքան ժամանակ, մինչեւ որ օգնության է հասնում որեւէ նավ։ Ծովագնացներից մեկը լաստերի մասին հարգանքով էր խոսում, որովհետեւ մի անգամ, երբ գերմանական տորպեդոն Ատլանտյան օվկիանոսում խորտակել է նրա նավը, նա հարկադրված է եղել երեք շաբաթ լողալ լասւոսվ*

- Բայց լաստը ղեկավարել դուք չեք կարող,–– ավելացրեց նա,֊ լաստը շարժվում է մերթ մի կողմով, մերթ դեպք, ետ, կամ բամուց պտտվում է։

2Տ

Գրադարանում ես գտա այն հաշվետվությունները, որ կազմել էին Հարավային Ամերիկայի խաղաղօվկիանոսյան ափն իջած առաջին եվրոպացիները։ Այնտեղ քիչ չէին բալզայի ծառից հընդ֊ զացիների պատրաստած մեծ լաստերի նկարները։ Այդ լա սանրն ունեն քառանկյունի առագաստ, ողնուցի նման ինչ-որ բան եւ լաստախելում երկար մի թիակ, որպես ղեկ։ նշանակում է դրանով կարելի էր ղեկավարել։

Անցնում էին շաբաթներ, իսկ ես շարունակ ապրում էի ծովագնացների տանը։ Պատասխան չկար ո՛չ Զիկագոյից, ո՛չ էլ մյուս քաղաքներից, ուր ես ուղարկել էի իմ ձեռաղրի օրինակները։ Իմ ձեոագիրր ոչ ոք չէր կարդացել։

Մի շաբաթ օր ես ինքս ինձ սիրտ տվի եւ ուղեւորվեցի Ուոտեր՛ ստիրա՝ ծովային գործիքների եւ քարտեզների խանութը։ Այնտեղ հարգանքով էին խոսում հետս եւ ինձ անվանում էին «կապիտան», տեսնելով, որ ես Խաղաղ օվկիանոսի ծովագնացության քարտեզ եմ գնում։ Խողովակաձեւ փաթաթած քարտեզը թեւիս տակ, ես նրս– տեցի Օսինինգ9 տանող մերձքաղաքային գնացքր։ Օսինինգում, մի հիասքանչ տան մեջ, ինձ ծանոթ նորվեդիացի մի ընտանիք էր ապրում — մարդ ու կին, որոնց մոտ ես միշտ լինում էի շաբաթվա վերջում։ Ամուսինն առաջ ծովային կապիտան էր, իսկ այդ ժամանակ «Ֆրեդ Ուլսեն» նավային ընկերության Նյու-Յորքի գրասենյակի վարիչն էր։

Լողավազանում լողանալուդ հետո, քաղաքի բոլոր գործերը մոռացվեցին, եւ երբ Ամբերդը բերեց մատուցարանի վրա դրած կոկտեյլր, մենք նստեցինք մարգագետնին՝ կիզիչ արեւի տակ։ Ես այլեւս չկարողացա ինձ զսպել եւ, կանաչի վրա փռելով քարտեզը, հարցրի Վիլհելմին, թե նրա կարծիքով հնարավո ր է արդյոք, որ մարդիկ լաստով կարողանային Պերուից բարեհաջող կերպով հասնել Պոլինեղիայի կղզիները։

Մի պահ ապշած, նա ավելի շատ ինձ էր դիտում, քան քարտեզը, բայց անմիջապես դրական պատասխան տվեց։ Կարծես մի ծանր բեռ րնկավ ուսերիցս։ Ես գիտեի, որ այն ամենը, ինչ վերաբերում էր առագաստներով նավելուն ու ծովագնացությանր, ոչ միայն Վիլհելմի մասնագիտությունն էր, այլեւ նրա սիրած բանը։ Ես անմիջապես նրան հայտնեցի իմ ծրագրերը, եւ զարմացա, երբ նա կատեգորիկ 1լ՚երպով հայտարարեց, որ դա պարզապես խելագարություն է։

— Բայց չէ" որ դուք հենց նոր ասացիք որ դա հնարավոր բան է,— ընդմիջեցի ես նրան։

— Ս իանդամայն ճիշտ է, —համաձս՚յնեց Վիլհելմը։— Բայց ձախողման հավանականությունները շատ են։ ՚Իուք ինքներդ երբեք չեք նավարկել բալզային լաստերով եւ երեւակայում եք, թե մոգական գավազանի շարժումով նա ձեղ կտեղափոխի Խաղաղ օվկիանոսի վրայով․ գուցե դա ձեզ հաջողվի, գուցե եւ ոչ։ Պերուի հնադարյան հնդկացիները հենվում էին սերունդների փորձի վրա։ II վ գիտե, գուցե օվկիանոսն անցնող յուրաքանչյուր տասը լաս– տից միայն մեկին էր հաջողվում, եւ այդպես, դարերի րնթացքում թերեւս հարյուրավոր լաստեր են խորտակվել։ Ձեր ասելով, ինկա– ները բաց օվկիանոս էին դուրս գալիս այդ բալզային լաստերի ամբողջ նավատորմիղով։ Այն ժամանակներում, երբ լաստերից մեկի հետ դժբախտություն էր պատահում, տուժածներին կարող էին վերցնել հարեւան լաստերը։ Իսկ ձեզ ո վ կվերցնի օվկիանոսի մեջտեղում։ Եթե նույնիսկ ձեզ հետ ռադիոկայան էլ վերցնելու լինեք՝ աղետի դեպքում հայտնելու համար, չկարծեք թե հեշտ կլինի ափից հազարավոր մղոն հեռավորության վրա, ալիքների մեջ, մի փոքրիկ լաստ գտնելը։ Փոթորկի պահին դուք կարող եք ջուրն ընկնել, եւ տասն անգամ խեղդված կլինեք, մինչեւ ձեզ օգնության հասնեն։ Ավելի լավ է մնաք այստեղ եւ սպասեք, մինչեւ որ գիտնականներից մեկն ու մեկը ժամանակ գտնի կարդալու ձեր ձեռագիրը։ Մի անգամ էլ գրեցեք, հիշեցրեք նրանց, այդ ամենալավ բանն է, որ կարող եք անել։

— Ես այլեւս չեմ կարող սպասել, շուտով ինձ մոտ մի ցենտ էլ չի մնալու։

— Ղ՚ուք կարող եք տեղափոխվել մեզ մոտ։ Հարցնելն ամոթ չլինի, իսկ ինչպես ե ք ենթադրում, առանց փողի, գիտարշավ կազմակերպել Հարավային Ամերիկայից։

— Ավելի հեշտ է հետաքրքրություն շարժել գիտարշավի նկատմամբ, քան չկարդացված ձեռագրի։

— Իսկ դա ձեզ ի՛նչ կարող է տալ։

— Իմ թեորիայի դեմ եղած ամենաուժեղ փաստարկների ց մեկի հերքումր, չխոսելով արդեն այն մասին, որ գիտական շըր֊ ջաններում ուշադրություն կդարձնեն այդ գործի վրա։

— Իսկ եթե գործը վա՛տ վերջանա։

— Այդ դեպքում ես ոչինչ չեմ ապացուցի։

— Այդ դեպքում դուք բոլորի աչքում կվարկաբեկեք ձեր սեփական թեորիան, այնպես չէ՞։

— Թերեւս։ Բայց, ինչպես գոգ ասացիք, տասը վարձից մեկը ։: եզնից առաջ էլ հաջողվել է։

Տանից դուրս եկան երեխաները, որպեսզի կրոկետ խաղան, եւ այդ օրը մենք այլեւս չանդրադարձանք այդ հարցին։

Հաջորդ շաբաթ օրր ես վերստին երեւացե Օսինինգում՝ քար– տեզր թեւիս տակ։ Իսկ երբ ես վերադառնում էի, քարտեզի վբա մատիտ\ով գծված էր մի երկար գիծ՝ Պերուից մինչեւ Խաղաղ օվկիանոսի Թուամոտու կղղիներր։ Իմ բարեկամ կապիտանը կորցրեց ինձ համոզելու հույսը, եւ մենք մի քանի ժամ նստեցինք, լաստի շարժման հնարավոր արագության հաշվոււՏն երը անելու համար։

— Իննսունյոթ օր,— ասաց Վիլհելմը,— բայց, նկատի ունեցեք, որ այդ հնարավոր է միայն տեսականորեն, իդեալական պայմաններում, անընդհատ ուղենպաստ քամու դեպքում եւ ենթադրելով, որ լաստն, իրոք, ինչպես դուք եք կարծում, կարող է լողալ առագաստով։ ճանապարհորդության համար դուք պետք է որոշակիորեն ելնեք չորս ամսվա հաշվով եւ նկատի պիտի ունենաք, որ դա կարող է տեւել եւ զգալիորեն ավելի։

— Բարի,— գոհ սրտով պատասխանեցի ես,— հաշվի կառնենք առնվազն չորս ամիս, իսկ նավարկումը կկատարենք իննսուն եւ յոթ օրում։

Ծովագնացների տան փոքրիկ սենյակր ինձ սովորականից ավելի հարմարավետ թվաց, երբ այդ երեկո տուն վերադարձա եւ, քարտեզը ձեռքիս, նստեցի մահճակալի եզրին։ Ես քայլերով չափեցի սենյակի մակերեսն այն ճշտությամբ, ինչպիսին հնարավոր էր մահճակալի եւ պահարանի առկայության դեպքում։ Իհարկե, լաստր զգալիորեն ավելի մեծ էր լինելու։ Ես գլուխս լուսամուտից դուրս հանեցի, որպեսզի գիտեմ մեծ քաղաքի աստղա/ից երկինքը, որը կարելի էր տեսնել միայն գլխավերեւում՝ տների բարձր պատերի միջեւ։ Լաստի վրա, թեկուզ եւ նեղվածք լինի, այնուամենայնիվ բավականաչափ տարածություն կա վերեւ նայելու, տեսնելու համար աստղային երկինքր։

Վեստ֊Ինդի 72-րդ փողոցում, կենտրոնական պարկից ոչ հեռու, գտնվում է Նյու-Յորքի դժվարամուտ ակումբներից մեկը։ Հենց միայն «^․ց\օՀՇ\տ Օսե» վերտառությամբ պղնձյա փոքրիկ,

փայլուն ցուցատախտակը բավական էր անցորդներին գլխի գցե֊ լոլ, որ այդ տանը մի ինչ-որ արտասովոր բան կա։ Բայց, ներս մտնելով, մարդ իրեն զգում է ինչպես պարաշյուտից ընկնի մի ար֊ տասովոբ աշխարհ, որը հազարավոր մղոններով հեռու է Նյու֊Ցոր– քի երկնաքերերից եւ նրանց միջեւ ընթացող ավտոմոբիլների շարանից։ Երբ ձեր հետեւից Նյոլ֊Յորքի վրա բացվող դուռը փակվում է, դուք ընկնոսԲ եք առյուծներ որսալու, ալպինիստական արշավների ու բեւեռային ձմեռումների մթնոլորտը եւ միեւնույն ժամանակ ձեզ զգում եք այնպես, որ կարծես գտնվում եք շուրջերկրյա ճանապարհորդություն կատարող շքեղ զբոսանավդ սալոնում։ ճաշկերույթի ժամանակ կամ հեռավոր երկրների մասին դասախոսու– թյուն լսելիս, ակումբի անդամներին շրջապատում են գետաձիերի եւ եղջերուների որսի տրոֆեյներ, փորակավոր կարաբիններ, էանիքներ, ռազմական թմբուկներ ու նիզակներ, հնդկացիների գորգեր, կուռքեր ու նավերի մոդելներ, դրոշակներ, ֆոտոնկարներ ու քարտեզներ։

Ւեպի Ս աբքիզյան կղզիները կատարած իմ ճանապարհորդությունից հետո ես դարձել էի ակումբի իսկական անդամ եւ, լինելով ակումբի ամենաերիտասարղը, հազվադեպ էր լինում, որ բաց թողնեի որեւէ նիստ, եթե միայն Նյու-Յորքում էի գտնվում։ Եվ ահա այժմ, երբ նոյեմբերյան անձրեւոտ մի երեկո ես ակումր մտա, ինձ շատ զարմացրեց շենքի արտասովոր տեսքը։ Դահլիճի կենտրոնում, հատակի վրա ընկած էր փուքով լցված ռեզինե մի /աստ, վրան՝ ծրարներով մթերքի պաշար եւ ամեն տեսակի հարմարանքներ, իսկ սեղաններին եւ պատերին ընկած ու կախված էին պարաշյուտներ, ռեզինե կոստյումներ, փրկարար վերնաշապիկներ եւ բեւեռային հանդերձանք, որոնց մեջ նաեւ ջուր թորելու անոթներ եւ այլ հետաքրքրաշարժ սարքեր։ Ակումբի նոր անդամ ընդունված Հասկինը, որը ռազմա-օդային ուժերի նյութական մասի հանդերձանքի լաբորատորիայի աշխատակիցն էր, պատրաստվում էր դասախոսություն կարդալ եւ ցուցադրել մի շարք ռազմական սարքեր, որոնք, նրա կարծիքով, հետագայում կարող էին օգտավետ լինել գիտարշավների համար եւ՛ հյուսիսային, եւ՛ հարավային լայնություններում։

Դասախոսությունից հետո սկսվեց աշխույժ բանավեճ։ Դանիական հայտնի բեւեռախույզ Պետեր Ֆրեյհենը10, որը մարմնեղ մի մարդ էր, սկեպտիկորեն ցնցելով իր երկար մորուքը, վեր կա֊

դավ։ Նա չէր հավատում այդ նորաստեղծ սարքերին։ Մի անգամ, Գրենլանդիա կատարած գիտարշավի ժամանակ, նա օգտագործել է ռեզինե նավակ եւ պարկաձեւ վրան՝ էսքիմոսական կայակի11 եւ իգլուի12 փոխարեն, եւ մահից հազիվհազ է ազատվել։ Մի անգամ, մրրկի ժամանակ, նախ քիչ է մնացել, որ կորստյան մատ֊ նըվի, որովհետեւ մուտքի վարագույրները միակցող փականը սառած է եղել այնպես, որ նա չի կարողացել նույնիսկ վրանը մըտ– նել։ Մի անգամ էլ, ձուկ որսալու ժամանակ, կարթը կպել է ռեզինե նավակին, նավակը ծակվել եւ մի կտոր լաթի պես սուզվել է ջրի տակ։ Իր էսքիմոս բարեկամի հետ նա կարողացել է ափին մոտենալ օգնության հաձ՚ած կա յակով։ Նա համողված էր, որ ժամանակակից ոչ մի տաղանդավոր գյուտարար, լաբորատորիա֊ յոս7 նստած, չի կարող հնարել որեւէ բան, որ ավելի լավ լինի, քան այն, ինչ իրենց հայրենիքում օգտագործում էին հազարամյակների փորձից սովորած էսքիմոսները։

Բանավեճը վերջացավ գնդապետ Հասկինի անսպասելի առա֊ ջարկով։ Ակումբի իսկական անդամները իրենց մոտակա գիտարշավների համար կարող էին ցուցադրված նորություններից ընտրել այն ամենը, ինչ կցանկանային, միակ պայմանն այն էր, որ նրանք, վերադառնալուց հետո, այդ իրերի մասին իրենց կարծիքը պետք է հաղորդեին լաբորատորիային։ Ինձ ուրիշ բան հարկավոր չէր։ Այդ երեկո ես վերջինը հեռացա ակումբի շենքից։ Ես պետք է ջանադրությամբ զննեի հանկարծակի իմ ձեռքն ընկած այդ նոր հանդերձանքը, որն ստանալու համար բավական էր միայն ցանկություն հայտնել։ Դա հենց այն էր, ինչի կարիքը ես գդում էի այն հանդերձանքը, որի օգնությամբ մենք կփորձեինք Փրկվել, եթե, սպասածին հակառակ, մեր փայտե լաստը կործան֊ վե/ու նշաններ դրսեւորեր, իսկ մոտերքում ուրիշ լաստեր չլինեին։

Առավոտյան, Ծովագնացների տանը նախաճաշելիս, ես էլի տարվել էի տեսած հանդերձանքին վերաբերող մտքերով, երբ լավ հագնված, ըմբշական կազմվածքով մի երիտասարդ, իր նախաճաշը մատուցարանի վրա դրած, մոտեցավ իմ սեղանին եւ նստեց կողքիս։ Մենք անկաշկանդ սկսեցինք զրուցել։ Պարզվեց, որ նա էլ ծովագնաց չէր, այլ տրոնհայմցի դիպլոմավորված ինժեներ, որ Ամերիկա էր եկել մեքենաների դետալներ դնելու եւ սառցարանա֊ յին գործի տեխնիկային գործնականորեն ծանոթանալու համար։ Նա այդտեղից հեռու չէր ապրում եւ հաճախ գալիս էր Ծովագնաց-

33 ճանապարհորդություն «Կոն–Թիկի»–ով–3

ների տունը ճաշելու, որովհետեւ այստեղ նորվեգիական լավ ճա֊ շեր էին տալիս։ Նա ինձ հարցրեց, թե ինչ եմ անում, ես էլ նրան համառոտակի ծանոթացրի իմ ծրագրերի հետ։ Ես ասացի, որ եթե մինչեւ շաբաթվա վերջը որեւէ որոշակի պատասխան չստանամ իմ ձեռագրի վերաբերյալ, կսկսեմ լա ստով գիտարշավի պատ֊ րաստվել։

Իմ ղրուցակիցը գրեթե հարց չէր տալիս եւ մեծ հետաքրքրու֊ թյամբ լսում էր ինձ։

Չորս օր անց մենք վ՛երստին հանդիպեցինք նույն սեղանատանը։

— է ։ ինչպե՞ս որոշեցիք, ճանապարհորդելո՞ւ եք, թե ոչ,— հարցրեց նա։

— Այո,— պատասխանեցի ես,— ուղեւորվում եմ։

— Ե՞րբ։

— Ինչքան կարելի է շուտ։ Եթե շատ ուշանամ, Անտարկտիկայից կփչեն փոթորիկներր, կղզիներում էլ վրա կհասնի մրրիկների շրջանր։ Պերուից ես պետք է ուղեւորվեմ մոտակա ամիսներին, Բայց նախապես պետք է փող գտնեմ եւ ամբողջ գործը կազմակերպեմ։

— Տեզ հետ քանի" մարդ է լինելու։

— Ես կարծում եմ, որ ընդամենը հարկավոր է վեց մարդ, այդ դեպքում մենք բավական կլինենք, որպեսզի միմյանց չձանձ֊ րացնենք․ ընդ որում, դա հարմար թիվ է օրվա ընթացքում ղեկի մոտ չորսժամյա հերթապահության համար։

Ս՛ի քանի վայրկյան նա լուռ էր, եւ կարծես ինչ-որ մտորում էր, հետո աշխույժ տոնով ասաց,

— Սատանա՛ն տանի, ինչպե՛ս եմ ուղում ձեզ հետ մեկներ Ես կարող հի ինձ 4Բա ՎեՐՈնեւ տեխնիկական չափումներր եւ օդե֊ րեվութաբանական դիտումները։ Դուք, հարկավ, հարկադրված եք լինելու ձեր փորձերը հաստատել քամիների, հոսանքների ամի եւ ուղղության, ինչպես եւ ալիքների մեծության ճշգրիտ չավ։ումներով։ Չմոռանաք, որ դուք պետք է կտրեք ու անցնեք օվկիանոսի այնպիսի հսկայական տարածություններր, որոնց մասին դործնակա– նորեն ոչինչ հայտնի չէ, քանի որ դրանք սովորական ծովային ճանապարհներից դուրս են գտնվում։ Այնպիսի գիտարշավ, ինչ֊ պեսին ձերն է լինելու, կարող է հիդրոգրաֆիկ եւ օդերեւութաբանական հետաքրքրական հետազոտություններ կատարել, եւ ես կա–

րոդ եմ օգտակար կերպով կիրառել թերմոդինամիկայի մասին անեցած իմ դիտելիքները։

Այդ մարդու մասին ես ոչինչ չգիտեի, բացի այն, որ կարող էր ասել նրա պայծառ դեմքը։ Իսկ այղ դեմքը շատ բան էր ասում։

— Լա վյ— ասացի ես։— Մենք ուղեւորվում ենք միասին։

նրա անունր Հերման Վատսինգեր էր։ Նա այնքան «ծովագնաց» էր, ինչքան ես։ •/ Հերմանին, որպես իմ հյուրի, մի քանի օր անց ես տարա

&Փ1օ1՚6քՏ Շ1սե՛ Այնտեղ մենք անմիջապես հանդիպեցինք բեւեռային հետախույզ Պետեր Ֆրեյհենին։ Ֆրեյհենն ուներ բազմության մեջ չկորչելու բախտավոր հատկություն։ Մինչեւ առաստաղր հասնող իր բարձր հասակով, խճճված մորուքով նա, ասես, անծայրածիր տունդրայի առաքյալ լիներ։ Նրան նայելիս, թվում էր թե դրիղլի֊արջի հետքերով է գնում։

Մենք նրան տարանք պատին կախված մեծ քարտեզի մոտ եւ պատմեցինք հնդկացիների լաստով Խաղաղ օվկիանոսը կտրելու մեր ծրագրի մասին։ Սա իր մանկական երկնագույն աչքերը չռեը, որից նրանք միանգամայն կլոր ձեւ րնդունեցին, եւ բոլոր ժամանակ լսելով մեր պատմությունը, շփում էր մորուքը։ Հետո, իր փայտե ոտքր գետին խփելով եւ գոտին ավելի կիպ ձգելով, գոչեց,

— Ինչ /ավ գործ եք բռնել, տղերք, ես էլ կուզեի ձեզ հետ ուղեւորվեր

Գրենլանդիայի ծեր ճանապարհորդը գավաթներր գարեջուր լցրեց եւ սկսեց պատմել, թե ինքը ինչքան է վստահ նախնադար֊ յան ժողովուրղների նավերի, նրանց ընդունակության վրա, մարդիկ, որոնք հարմարվելով բնական պայմաններին, անցուդարձ են արել ցամաքով ու ծովով։ Ինքը լաստերով նավարկել է Ս՛րբի֊ րի մեծ գետերի ՛էրա եւ նավով լողալով արկտիկական ափերի երկարությամբ, բուքսիրով քաշել է տվել իր հետեւից տեղական ռնակիչների լաստերը։ Պատմելիս, նա շփում էր իր մորուքը եւ վերջում այն համոզմունքը հայտնեց, որ մեր ճանապարհորդությունից մենք մեծ հաճույք կստանանք։

Ֆրեյհենի ջերմ պաշտպանության շնորհիվ դործր մեծ արագությամբ ծավալվեց, եւ շուտով այգ մասին սկսեց խոսել սկանդինավյան մամուլը։ Հենց հաջորդ առավոտյան ուժգին կերպով ծեծեցին Ծովագնացների տան սենյակի դուռր։ Ինձ կանչում էին ներքեւի միջանցքի հեռախոսի մոտ; Հեռախոսով եղած այդ խո֊

3 * 85

սակւյ ութ յան Հ՜՛ետեւանքով, նույն երեկոյան Հերմանն ու ես հնչեցրինք Նյ\ու֊3որքի Ֆեշենբելյան քաղաքամասի տներից մեկի գըլ– խավոր մուտքի զանգը։ Մեզ ընդունեց հիանալի հագնված, տնային լաքած կոշիկները ոտքին, կապույտ կոստյումի վրայից մետաքսե խալաթը հագին մի երիտասարդ։ Նա համարյա վւափկա– սուն մարդու տպավորությունն էր թողնում, երբ քթին հպելովՀո– տավետ թաշկինակը, խնդրում էր իրեն ներել, որովհետեւ մի քիչ մրսած է։ Սինչդեռ մենք գիտեինք, որ այդ երիտասարդր պատերազմի ժամանակ, որպես օդաչու, իր սխրագործություններով մեծ համբավ էր ձեռք բերել Ամերիկայում։ Բացի տեսքով խրոխտ տանտիրոջից, այնտեղ էին նաեւ երկու եռանդուն ժուռնալիստներ, որոնք ծարավի էին մրրկահույզ գործունեության ու գաղափարների։ Նրանցից մեկին մ՛ենք ճանաչում էինք իբրեւ տաղանդավոր թղթակցի։

Մի շիշ լավ վիսկին առաջը դրած, տան տերը մեզ հասկացրեց, որ մեր գիտարշավը շարժել է իր հետաքրքրությունը։ Նա մեզ միջոցներ հայթայթելոլ առաջարկություն արավ, պայմանով, որ մենք պարտավորվենք ճանապարհորդության մասին գրել լրագրում, իսկ վերադառնալուց հետո, զանազան քաղաքներ ուղեւորություն կատարենք դասախոսություններ կարդալու։ Տեսակցության վերջում մենք համաձայնության եկանք եւ խմեցինք գիտարշավին ֆինանսավորողների եւ մասնակցողների հաջողության կենացը։ Այժմ արդեն տնտեսական բոլոր պրոբլեմները լուծում էին ստանում, դրանցով կզբաղվեն մեր կոմպանյոնները, իսկ մենք կարող ենք այլեւս չանհանգստանալ։ Հերմանն ու ես անմիջապես պետք է ձեռնամուխ լինենք ուղեւորվողների ընտրության եւ հանդերձավորման գործին, կառուցելու լաստը եւ ճանապարհ ընկնելու մինչեւ փոթորիկների ժամանակաշրջանն սկսվելը։

Հաջորդ օրը Հերմանը հրաժարվեց իր պաշտոնից, եւ մենք ամենայն լրջությամբ գործի կպանք։ 11*․բ\օէՇՀՏ Շ1սե֊/> միջնորդությամբ ես արդեն հաջողեցրել էի ստանւսլ ռազմա-օդային ուժերի տնտեսական մասի հետազոտական լաբորատորիայի համա֊ ձայնությունը՝ մեզ մատակարարելու այն ամենը, ինչ խնդրելու էի, Լաբորատորիայի զեկավարներր գտնում էին, որ այնպիսի մի գիտարշավ, ինչպիսին մերն է՝ լինելու, Հիանայի կերպով Հարմար է նրանց Հանդերձանքը փորձարկելու Համար։ ձյդ լավ սկիզբ էր, այժմ մեր ամենակարեւոր խնդիրն էր՝ գտնել չորս լավ մարդ,

որոնք Համաձայն լինեն մեզ Հետ լաստով մեկնելու եւ ճանապարհորդության Համար պարեն Հայթայթելոլ։

Հարկավոր էր մեծ ջանասիրություն ցուցաբերել՝ ընտրելու համար այնպիսի մարդիկ, որոնք մեզ Հետ միասին պետք է օվկիանոսի վրայով նավարկեին լաստով։ Այլապես, բաց ծովում, մի ամիս մնալուց Հետո, կարող էին անհամություններ եւ տհաճություններ ծագել, ես չէի ուզում լաստի անձնակազմը կոմպլեկտավորեք ծովագնացներից, նրանք լաստը ղեկավարելու գործում հազիվ թե մեզնից ավեչի բան գիտենային, իսկ հետագայում, եթե մեզ Հաջոդվբ գործը վախճանին Հասցնել, կարող են խոսակցություններ սկսվել, թե մենք թերեւս Հաջողություն ենք ունեցել լոկ այն պատճառով, որ ավելի լավ ծովագնացներ ենք եղել, քան Պե– րոլի Հնադարյան լաստեր կառուցողներր։ Այնուամենայնիվ, Հարկավոր էր լաստի վրա ունենալ մի մարդ, որը կարողանար օգտագործել սեքստանտ եւ քարտեզի վրա նշել մեր ընթացքը․ այդ ան֊ Հրաժեշտ էր գիտական Հաշվետվությունների Համար։

— Ես մի նկարչի ճանաչում եմ,— ասացի ես Հերմանին։ — Նա բարձրաՀասակ, Հաղթանդամ մի երիտասարդ է, որը գիթառ է նվագում եւ ինքն էլ ուրախության մարմնացում է։ Նա ավարտել է ծովագնացության ուսումնարանր, եւ նախքան վյէձինով ու երանգապնակով տանը նստելը, մի քանի անգամ մասնակցել Է շուրջերկրյա նավարկման։ Ես նրան մանկությունի ց գիտես, եւ մենք Հայրենիքում Հաճախ միասին տուրիստական արշավներ Էինք կատարում լեռներոլմ։ Ես կգրեմ նրան, Համոզված եմ, որ նա կգա։

— Միանգամայն Հարմար Է,— Համաձայնեց Հերմանը,— եւ Հետո մեզ Հարկավոր Է մի մարդ, որ ծանոթ \ինի ռադիոյի Հետ։

— Ռադիոյի՛ Հետ,— սարսավւած բացականչեցի ես։— Ինչ֊ էյերի՛ս Է պետք։ Ռադիոն տեղ չունի նախապատմական լաստի վրա։

— ճիշտ չէ։ Դա նախազգուշական միջոց է, որր չի վնասի ձեր թեորիային, եթե մենք Հարկադրված ք/ինենք աղետի ազդանշաններ ուղարկել եւ օգնություն խնդրել։ Իսկ ռադիոն մեզ պետք կգա օդերեւաթա բանական դիտումներ եւ այլ տեղեկություններ Հաղորդելու Համար։ Ընդ որում, մենք չենք կարող ռադիոն օգտագործել փոթորկի մասին նախազգուշացումներ րնդունելու Համար, քանի որ օվկիանոսի այգ մասում այդպիսի նախազգուշա֊

ցումներ չեն լինում, իսկ եթե նույնիսկ լինեն էլ, ինչո՛վ կարող են դրանք մեզ օգնել լաստի վրա։

Նրա պատճառաբանություններն աստիճանաբար վերացրին իմ բոլոր առարկությունները, որոնք հիմնված էին գլխավորապես դեպի սեւեռեկներն ու պտտվող բռնակներն ունեցած իմ ատելության վրա։

— Որքան էլ տարօրինակ լինի,— խոստովանեցի ես,— ԲաՏ& ես մեծ ծանոթություններ ունեմ այնպիսի մարդկանց հետ, որոնք առնչություն ունեն մեծ տարածությունների ռադիոկապի հետ։ Պատերազմի ժամանակ ես աշխատում էի ռադիոկապի ենթամա֊ սում։ Ակներեւաբար ավելի լավ թեկնածու գտնել չէր կարելի։ Ես անպայման կգրեմ Կնռւտ Հաղլանղին եւ Տորստեյն Ռորյուին։

— Դուք ծանոթ ե ք նրանց հետ։

— Այո՛։ Կնուտի հետ ես հանդիպեցի 1944 թվականին Ան– գլիայում։ Անգլիացիները նրան պարգեւատրեցին շքանշանով այն մասնակցության համար, որ նա ունեցել էր պարաշյուտային դեսանտում, որով ձախողվեցին գերմանացիների կողմից ատոմային ռքււմբեր ստեղծելու փորձերը, նա, որպես ռադիստ, մասնակցում էր Դիմադրության խմբին, որ դիվերսիոն ակտ կատարեց Ռյսւկանում՝ ծանր ջրի պաշարները ոչնչացնելու համար™։ Երբ ես նրան հանդիպեցի, նա նոր էր վերադարձել Նոբվեգիայում կատարած մի օպերացիայից։ Գեստապոն նրան ծուղակն է գցում գաղտնի հաղորդիչի հետ միասին, որը թաքցված է չինւում Օսլո֊ յում՝ ծննդատան ծխնելույզում։ Նացիստները նրան ոադիոպելեն– գով հայտնաբերում են եւ ամբողջ շենքը շրջապատում են գերմանացի զինվորներով, դռների առաջ գնդացիրներ շարելով։ Գեստապոյի պետ Ֆեմերը, բակում կանգնած, սպասում էր, թե երբ ՔաՐշ կտան Կնուտին։ Րայց քարշ տվին նրա սեփական մարդկանց։ Կնոսոն ատրճանակի օգնությամբ տանիքից հասնում է մինչեւ նկուղը, իսկ այնտեղից՝ հետեւի ՜բակը եւ ա՛նհետանում է հիվանդանոցի պատի մյուս կողմը, հետապնդվելով գնդակների կարկուտով։ Ես նրան հանդիպեցի անգլիական մի հին դղյա՜կում՝ գաղտնի ռադիոկայանում, նա վերադարձել էր, որպեսզի օկու֊ պաՏԻաւՒ ենթարկված Նոբվեգիայում գաղտնի գործող հարյուրավոր հաղորդիչ կայանների միջեւ ընդհատակյա կապ կազմակերպի։

1 Ես հենց նոր էի ավարտել պարաշյուտային պրակտիկան, եւ մենք պատրաստվում էինք ցատկել Օսլոյի մոտ՝ Նորդմարկում։ 38

Բայց հենց այդ ժամանակ ռուսները մտան Կիրկենեսի շրջանը, եւ մի փոքրիկ նորվեգիական ջոկատ Օոտլանդիայից ուղարկվեց Ֆին -մարկեն, փոխարինելու համար, եթե կարելի է այսպես արտահայտվել, ռուսական մի ամբողջ բանակի։ Ես էլ ուղարկվեցի այնտեղ։ Այդտեղ ես հանդիպեցի Տորստեյնին։

Այդ վայրերում դեռ իսկական արկտիկական ձմեռ էր, եւ աստղալից երկնքում հյուսի սափայլը շողշողում էր մեր գլխավերեւը։

Օր ու գիշեր դժոխային խավար էր։ Երբ մենք ցրտից կապտած եւ մորթեղեն հագուստներում փաթաթված անցնում էինք Ֆին– մարկենի այրված շրջանի հրդեհատհղհրով, լեոներում զետեղված մի փոքրիկ խրճիթից դուրս եկավ կապուտաչյա եւ կոշտ, շեկ մաղերով մի երիտասարդ։ Այդ Տրոստեյն Ռոբյուն էր։ Պատերազմի "կղբին նա փախել էր Անգլիա եւ այնտեղ անցել էր ուսուցման դասընթացը։ Հետո նրան գաղտնի ուղարկել էին Նորվեդիա՝ Տրոմ֊ սյայի մոտերքը մի ինչ-որ տեղ։ Մի փոքրիկ հաղորդիչով ն։ւ։ թաքնվել էր «Տիրպից» լինկորի մոտերքը մի ինչ-որ տեղ եւ տասն ամսվա ընթացքում ամեն օր Անգլիա էր հաղորգում այն ամենը, ինչ որ կատարվում էր նավեզրին։ Իր զեկուցումներր նա հաղորդում էր գիշեր ժամանակ, գաղտնի հաղորդիչը միացնելով գերմանացի սպայի սարքած՛ ընդունիչ ա՛նտեննային։ Անգւիական ռմբակոծիչները հենց նրա հաղորդումներով էլ ղեկավարվում էին, երբ ՚Լ–7Ր2 Ի վերջո խորտակեցին «Տիրպիցը»։

Տորսաեյնր փախչում է Շվեդիա, այնտեղից էլ նորից ուղե– վորվում է Անգլիա, իսկ այնուհետեւ, նոր ռադիոհաղորդիչը հետը, պարաշյուտով ցատկում է գերմանացիների թիկունքում՝ Ֆին֊ մարկենի անապատային շրջանում։ Երբ գերմանացիները նահանջեցին, նա արդեն մեր թիկունքում էր եւ դուրս եկավ թաքստարանից, որպեսզի իր փոքրիկ ռադիոսարքավորումով մեզ օգնած լինի, որովհետեւ մեր հզոր ռադիոկայանր շարքից հանվել էր ականով։ Պատրաստ եմ գրազ գալու, որ թե՛ Կնուտը, թե՛ Տարստեյնը ձանձրացել են տանը նստելուց եւ թրեւ գալուց, նրանք երկուսն էլ ուրախ կւինեն մի վոոքրիկ ճանապարհորդություն կատարեք փայտռլսՀստով։

— Գրեցեք եւ առաջարկեցեք նրանց,— խորհուրդ տվեց Հեր֊ մանը։

Եվ այսպես, ես կարճ, անպաճույճ նամակ գրեցի էրիկի") հնուտին եւ Տորստեյնին․

«Պատրաստվում եմ փայտե լա՛ս տոփ կտրել-անցնել Խաղաղ օվկիանոսր՝ ապացուցելու համար իմ թեորիան այն մասին, որ Հարավային ծովի կղղիների բնակիչներր Պերուից գաղթածներ են։ Չէի՞ք ցանկանա արդյոք մասնակցել։ Ես ապահովում եմ միայն ձրի փոխադրումը մինչեւ Պերու եւ մինչեւ Հարավային ծովի կղզիները եւ այնտեղից վերադարձր։ ճանապարհորդության ժամանակ դուք լավ հնարավորություն կունենաք կիրառելու ձեր տեխնիկական տաղանդը։ Պատասխանեցեք անհապաղ»։

Հաջորդ օրը Տորստեյնից այսպիսի հեռագիր եկավ․

«Մեկնում եմ։ Տորսաեյն»։

Մյուս երկուսն էլ նույնպես հաղորդեցին իրենց համաձայնությունը։

Որպես վեցերորդ մասնակցող մենք նշում էինք մերթ մեկին, մերթ մի ուրիշին, բայց ամեն անգամ որեւէ խոչընդոտ էր առաջանում։ Այդ ժամանակ ես ու Հերմանր պետք է զբաղվեինք պարենի հարցով։ Մենք մտադիր չէինք ճանապարհորդության ժամանակ սնվել լամայի ապխտած մսով կամ կումարի1* չորացրած պալարով, որովհետեւ նպատակ չունեինք ապացուցելու, թե մի ժամանակ մենք էլ հնդկացիներ ենք եղել։ Մեր նպատակն էր փորձարկել ինկաների լաստի հնարավորություններն ու հատկությունները, նրա պիտանիությունը ծովում ու բեռնատարությունր, եւ պարղել՝ կարո ղ է արդյոք լաստր մեզ իր վրա առած հաջողակ կերպով, օվկիանոսի տարերքի կամքով, կտրել ու հասնել մինչեւ Պոլինեղիա։ Մեր նախորդները՝ հնդկացիները, իհարկե, կարող էին լաստի վրա ապրել, կերակրվելով չորացրած մսով ու ձկնաԼ եւ կու֊ մարի չորացրած պալարով, քանի որ ծովափին էլ նրանք ղրանով էին սնվում։ Բայց, կրկնելով նրանց ճանապարհորդությունը, մեր նպատակն էր պարղել, թե օվկիանոսով ճանապարհորդելու րնթաց֊ քում հնդկացիներին հաջողվո ւմ էր արդյոք իրենց համար ձեռք բերել թարմ ձուկ եւ օգտվել անձրեւաջրից։ Րնչ վերաբերում է մեր սեփական սննդին, ես հույսս դնում էի հասարակ դաշտային այն ռա֊ ցիոնի վրա, որ մեզ ծանոթ էր պատերազմի ժամանակ։

Հենց այդ ժամանակ Վաշինգտոն եկավ նորվեգիական զինվորական կցորդի նոր օգնականր։ Ես նրա տեղակալն էի, երբ Ֆինմարկենում նա վաշտի հրամանատար էր եւ գիտեի, որ մի «կրակի կտոր» էր, որն իր առաջ ծառացած ամեն մի խնդրի լուծ֊ ման դիմում էր մոլեգին եռանդով։ Րյոռն Ռյորհորդը պատկանում

էր այն մարդկանց տիպին, որոնք իրենց իսպառ կորցնում են, եթե մի դժվարին գործ վախճանին հասցնելուց հետո անհապաղ մի ուրիշը չեն ձեռնարկում։

Ես նամակով նկարագրեցի մեր դրությունը եւ խնդրեցի, որ գործի դնի իր նուրբ հոտառությունը եւ տեղեկանա, թե ամերիկյան բանակի մատակարարման վարչության մեջ չկա՞ արդյոք մի մարդ, որի հետ հնարավոր լիներ կապ հաստատել։ Հաջողության հավանականությունը նրանում էր, որ ռազմական լաբորատորիան մշակում էր դաշտային նոր ռացիոններ, որ մենք կարող էինք փորձարկման ենթարկել այնպես, ինչպես մտադիր էինք փորձարկման ենթարկել ռազմա-օդային լաբորատորիայի հանդերձանքները։

Երկու օր անց Րյոռնը Վաշինգտոնից հեռախոսով մեզ կանչեց։ Նա րանակցել էր ամերիկյան ռազմական մինիստրության արտաքին կապերի բաժնի հետ, եւ այնտեղ դեմ չէին եղել տեղեկանալու, թե ինչումն է բանը։ Հենց առաջիկա գնացքով ես ու Հերմանր մեկնեցինք Վաշինգտոն։

Իյոռնին մենք գտանք ռազմական միսսիայի իր կաբինետում։

— Կարծում եմ ամեն ինչ կարգին կլինի,— ասաց նա։— Արտաքին կապերի բաժնում մեզ կրնդունեն վաղը՝ հենց որ մենք համապատասխան նամակ ստանանք գնդապետից։

«Գնդապետը» Օտտո Մունտե-Կոսն էր՝ նորվեգիական զինվորական կցորդը։ Նա, իմանալով գործի էությունը, դեպի մեզ շատ բարյացկամ վերաբերվեց եւ հաճույքով համաձայնեց համապատասխան հանձնարարական նամակ տալու։

Հաջորդ օրը, առավոտյան, երբ մենք եկանք նամակր վերցնելու, նա անսպասելիորեն տեղից վեր կացավ եւ հայտնեց, որ աՎ\ելի լաՎ ԿԺ"Ի՝ եթե ինքն էլ մեզ հետ գա։ Գնդապետի ավտոմոբիլով մենք գնացինք Պենտագոն՝ աշխարհի ամենամեծ շենքը, որտեղ ռազմական մինիստրության վարչություններն են գտնվում։ Գնդապետն ու Բյոռնը, լիակատար շքերթային համազգեստով, նստած էին առջեւում, իսկ ես ու Հերմանը տեղավորվել էիսՀ հետեւում եւ առջեւի ապակու միջով նայում էինք Պենտագոնի հըս֊ կայական շենքին, որ հրապարակի վրա բարձրացած էր մեր ա֊ ռաջ։ Երեսուն հազար պաշտոնյաներ եւ քսան եւ վեց կիլոմետր տարածությամբ միջանցքներ ունեցող այդ վիթխարի շենքը այն տեղն էր հանդիսանալու, որտեղ ռազմական մինիստրության բարձր֊

աստիճան ներկայացուցիչների հետ պետք է տեղի ունենար «լաս֊ աի վերաբերյալ հարցի առաջիկա խորհրդակցությունը»։ Երբեք, ո չ առաջ, ո չ հետագայում ինձ ու Հերմանին մեր լաստն այնքան անհուսալիորեն փոքր լի թվացել, ինչքան այդ օրն էր երեւում։

Սանդուղքներով ու միջանցքներով անվերջ թափառելուց հետո, մենք հասանք արտաքին կապերի բաժնի դռներին եւ շուտով, շրջապատված– բոլորովին նոր ու նորաձեւ համազգեստ հագած սպաներով, նստած էինք կարմիր փայտից շինած մեծ՜ սեղանի շ՚՚ւրջր․ նախագահի տեղը գրավում էր արտաքին կապերի պետր։ Խստադեմ, Ուեստ֊Պոյնաի ակադեմիային նշանով, լայնոսկր այդ սպան, որ ծանրակշիռ բազմել էր սեղանի ծայրին, երկար ժամանակ չէր կարողանում գ(խի ընկնեի թե ինչ կապ ունի ամե֊ րիկյան ռազմական մինիստրությունը մեր փայտե լաստի հետ։ "այց գնդապետի լավ մտածված ճաոր եւ այն նպաստավոր տպա– վորությունր, որ գործեցին մեր պատասխանները տրված հարցե֊ րի տարափին, հարցեր, որ կարկուտի պես տեղացին սեղանի շուրջը նստած սպաների կողմից, աստիճանաբար նրա տրամաղրու֊ թյունր թեքեցին մեր կողմր, եւ նա հետաքրքրությամբ կարդա՛ք ռազմա֊օդային ուժերի տնտեսական մասի մատակարարման լաբորատորիայի նամակը։ Հետո տեղից վեր կ ացավ, լակոնիկ կար֊ գադըություն արավ իր շտաբին, որպեսզի համապատասխան ինստանցիաներում մեզ օգնություն ցույց տան եւ, մեզ հաջողություն մաղթելով, հեռացավ խորհրդակցության սենյակից։ Երբ նրա հետեւից դուռր ծածկվեց, շտաբի մի երիտասարդ կապիտան ականջիս շշնջաց,

— Գրազ կգամ, որ դուք կստանաք այն ամենը, ինչ ձեզ հար֊ կավոր է։ Սա ինձ հիշեցնում է մի փոքրիկ ռազմական օպերացիա եւ ինչ-որ բազմազանություն է մտցնաւմ մեր առօրյա գրասենյա֊ էլային տխուր կյանքում։ Միաժամանակ դա հնարավորություն կւոա գործնականորեն փորձարկել հանդերձանքր։

Կապերի բաժինն անմիջապես պայմանավորվեց ինտենդանտական գլխավոր վարչության փորձնական լաբորատորիայի դոն֊ դապետ Լյուիսի հետ հանդիպելու մասին, եւ ինձ ու Հերմանին ավ֊ աոմոբիլով տարան այնտեղ։

Պարզվեց, որ գնդապետ Լյուիսր քաղցրաբարո, սպորտսմենի կազմվածքով մի հսկա Էր։ նա անհապաղ իր մոտ կանչեց տարբեր բնագավառների փորձերր ղեկավարող աշխատակիցներին, նրանք

•»․

բոլորը մեզ հետ վերաբերվեցին շատ բարյացակամ եւ․ անմիշասլես առաջարկեցին մեծ քանակության ր ամեն տեսակի հանդերձանք, որ ցանկալի Էր ամենամանրաղնին փորձարկման ենթարկել։ Երբ սկսեցին թվարկել գրեթե այն բոլորր, ինչ կարող Էր մեզ համար պիտանի լինել՝ սկսած դաշտային ռացիոններից, մինչեւ արեւայրուկի դեմ գործածվող օծանելիքներր եւ խոնավությունից չվախեցող անկողնապարկերր, նրանք գերազանցեցին մեր բոլոր, նույնիսկ ամենահամարձակ, սպասելիքները։ Այնուհետեւ նրանք մեզ տարան այդ բոլոր առարկաները ցույց տալու։ Մենք վարձեցինք հիասքանչ փաթեթված հատուկ ռացիոններ․ մենք տեսանք լուցկիներ, որ վառվում Էին նաեւ ջրի մեջ ընկղմվելուց հետո, պրիմուսների եւ ջրի բիաոնների նոր օրինակներ, ռեզինե պարկեր, յուրահատուկ կոշկեղեն, խոհանոցի պիտույք, լողացող գանակներ եւ բազմաթիվ այլ իրեր, որոնք մեղ անհրաժեշտ Էին դիտարշաւԱ։ ժամանակ։

Աչքս ընկավ Հերմանի վյ։ա։ նա նման Էր այն տղային, որն իր հարուստ մորաքրոջ հետ շրջում Է քաղցրավենիների խանութում։ Բարձրահասակ գնդապետը գնում Էր առաջից, ցուցադրելով այդ բոլոր հիասքանչ իրերը, իսկ երբ դիտումն ավարտվեց, լաբւորատո-րիայի աշխատակիցներր գրանցեցին, թե ինչ Է մեղ անհրաժեշտ եւ ինչքան։ Ես կարծում Էի, որ ճակատամարտի հաղթանակն արդեն տարել ենք, եւ միայն երազում Էի, արպեսզի, որքան հնարավոր Է, շաւտ հասնեմ հյուրանոց, մեջքիս ւէրա ընկնեմ եւ խաղաղ կերպով ամեն ինչ կշռադատեմ։ Այդ ժամանակ բարձրահասակ, քաղցրաբարո գնդապետն անսպասելիորեն ասաց․

— Դե, այժմ պետք է գնանք զրուցենք շեֆի հետ, նա՛ պետք է վճռի կարո ղ ենո այդ բոլորը տալ ձեզ, թե ոչ։

Ինձ թվաց, թե սիրտս ճաքեց։ Եվ այսպես, մենք պետք է ամեն ինչ նորից սկսեինք ծայրից եւ նորից գործի դնեինք մեր ամբողջ պերճախոսությունը, իսկ թե ինչ տիպ է լինելու այդ «շեֆը»՝ ասս։֊ ված ոիւոե։

Բանից դուրս եկավ, որ շեֆր վաքրահասակ մի սպա էր, որն իրեն արտակարգորեն լուրջ էր պահում։ Երբ մենք նրա մոտ մտանք, նա գրասեղանի մոտ նստած, մեզ վրա մի սրաթավւանց հայացք գցեց իր երկնագույն աչքերով։ նա մեզ առաջարկեց նստել։

— է , ինչ են ցանկանում այս պարոնն երր,— խիստ տոնով Հարցրեց նա գնդապետ էյուիսին, աչքերը չհեռացնելով ինձնից։

— Ոչինչ, մի քանի մանրուք,— շտապ պատասխանեց Լյու– իսը՛ Նա ընդհանուր գծերով բացատրեց մեր խնդիրքի էությունը, իսկ պետը համբերությամբ լսում էր, մատն անգամ չշարժելով։

— Իսկ ի՞նչ կարող են տալ դրա դիմաց,— հարցրեց նա, սառն ու անտարբեր հայացքով։

— ՚Ւե,— ասաց Լյուիսը հաշտարար տոնով,— մենք հույս ունենք, որ գիտարշավի մասնակիցներր, հավանաբար, կարող կլինեն գնահատական տալ պարենի նոր տեսակների եւ հանդերձանքի որոշ առարկաների մասին, գործադրելով դրանք այն ծանր պայմաններում, որոնցում դրանք օգտագործելու են։

Գրասեղանի մոտ նստած արտակարգ լուրջ սպան, որը զուրկ էր՝ ամեն մի բռնաղբոսիկությունից, դանդաղ հենվեց թիկնաթոռին, հայացքը շարունակ ինձ վրա հառած։ Ինձ թվաց, թե ես երկնագույն կաշվե բազկաթոռից գետնի տակն եմ անցնում, երբ նա սառնությամբ ասաց,

— Ես բոլորովին չեմ հասկանում, թե նրանք ինչպես կարոդ են փոխարենր մեզ որեւէ բան տալ։

Սենյակում տիրեց մեռելային լռություն։ Գնդապետ Լյոլիսն ուղղում էր իր օձիքը, մեզնից ոչ ոք ոչ մի բառ չարտասանեց։

— Սակայն,— անսպասելիորեն նորից խոսեց պետր եւ այժմ նրա աչքերի անկյուններում երեւաց թեթեւ ժպիտ,— համարձակությունն ու ձեռներեցությունր նույնպես հաշւէի մեջ են մտնում։ Գնդապե տ Լյոլիս, թող նրանք ստանան բոլորը։

Հրճվանքից գրեթե շնչահեղձ լինելով, ավտոմոբիլ նստեցի, որը մեզ դեպի հյուրանոց՝ մեր տունն էր տանում, երթ հանկարծ Հերմանին բռնեց ջղաձգական մի քրքիջ։

— Վատ ե՞ք դդում,— անհանգստությամբ հարցրի ես։

— Ոչ,— պատասխանեց նա բուռն ծիծաղով,— ես հաշվեցի, որ մեր ստանալիք պարենային ռացիոններում 684 տուփ անա– %աս է լինելու, իսկ դա իմ սիրած պտուղն է։

՝ Հարկավոր էր հազար ու մի գործ կատարել, եւ բոլորը՝ գրեթե միաժամանակ, որպեսզի վեց մարդ, փայտե լաստը եւ նրա բեռը ժամանակին լինեին Պերուի ծովափի որոշակի տեղում։ Մեր տրամադրության տակ երեք ամիս էր մնում, իսկ մենք Ալադդինի լամպ չունեինք։

Կապի վարչության հանձնարարական նամակով մենք Նյու֊

Տորք թռանք եւ հանդիպեցինք Կոլումբիայի համալսարանի պրոֆեսոր Բերեին, որը ռազմական մինիստրության Աշխարհագրական Հետազոտությունների կոմիտեի նախագահն էր, նա սեղմեց այն զսպանակները, որոնց օգնությամբ, վերջապես, Հերմանն ստացավ այն բոլոր արժեքավոր գործիքներն ու ապարատները, որ անհրաժեշտ էին գիտական չափումների համար։

Այնուհետեւ մենք թռանք Վաշինգտոն, որպեսզի տեսակցություն ունենանք ծովային մինիստրության Հիդրոգրաֆիկ ինստիտուտի ծովապետ Գլովերի հետ։ Ծովի։ բարեսիրտ ծեր գայլը հրա֊ վիրեցիր բոլոր սպաներին, եւ ծանոթացնելով նրանց ինձ ու Հեր֊ մանի հետ, ցույց տվեց պատին կախված Խաղաղ օվկիանոսի քարտեզը։

— Այս երիտասարդները հետաքրքրվում են մեր նորագույն քարտեզներով։ Օգնեցե՚ք սրանց։

Գործր գնալով ծավալվեց, անգլիական գնդապետ Լամսդենը բրիտանական ռազմական միսիայի խորհրդակցություն հրավիրեց Վաշինգտոնում, որպեսզի քննության առնվեն մեր հետագա խրն– դիրներր եւ ձեռնարկությունր հաջողությամբ պսակելու շանսերր։ Մենք ստացանք բազմաթիվ լավ խորհուրդներ եւ անգլիական հանդերձանքի հավաքածու, որր ինքնաթիռով բերվեց Անգլիայից, որպեսզի մենք փորձարկենք լաստով ճանապարհորդելու ժամանակ։ Պարզվեց, որ անգլիական զինվորական բժիշկր մոլեռանդ

պաշտպան էր, «շնաձկան փոշի» անունով խորհրդավոր պրեպարատին։ Նրա ասելով, բավական էր, որ մենք նրանից մի քանի պըտ–

ղունց լցնենք ջուրը, երբ շնաձուկը սկսում է չափազանց լպիրշ դառնալ, եւ նա անմիջապես կանհետանա։

— Աը՚ր,— քաղաքավարի հարցրի ես,— մենք կարո ղ ենք վստահ լինել այս փոշու վրա։

Անգլիացին ժպտաց․

— Հենց դա է, որ մենք ուղում ենք պարղած լինել,— ասաց նա։

Երբ ժամանակի սղության պատճառով մարդ հարկադրված է գնացքը փոխարինել ինքնաթիռով, իսկ ոտքերը՝ ավտոմոբիլով, այդ դեպքում քսակը չորացրած տերեւի պես բարակում է։ Երբ Նորվեգիա վերադառնալու համար առնված տոմսր վաճառհցի եւ գոյացած դրամը ծախսեցինք, մենք հարկադրված եղանք մեկնել մեր Նյու֊Յորքի բարեկամ֊կոմպանիոնների մոտ, որպեսզի կարգի

բերենք ֆինանսական գործերը, Այնտեղ մեզ անսպասելի հուսա֊ խտրություն էր սպասում, Ֆինանսների դիրեկտորը բարձր ջերմությամբ պառկած էր անկողնում, իսկ նրա երկու օգնականներն անկարող էին որեւէ բան անել՝ մինչեւ նա չառողջանար, Նրանք չէին կւաժարվում մեր ֆինանսական համաձայնությունից, բայց այդ պահին մեզ ոչնչով օգնել չէին կարող։ Նրանք խնդրեցին մի առժամանակ հետաձգել ամբողջ գործը, Խնդրելս ավելորդ էր, քանի որ մենք ի վիճակի չէինք կանգնեցնել անթիվ անվակները, որոնք արդեն պատվում էին լիակատար արագությամբ։ Այժմ մենք կարող էինք մտածել միայն այն մասին, թե ինչ անենք, որ ցած չգլորվենք, որովհետեւ կանգնեցնել կամ արդելակել՝ չափազանց ուշ Էր, Մեր բարեկամ֊կոմպանիոնները համաձայն եցին լիկվիդացիայի են֊ թարկել մեր սինդիկատը, որպեսզի մեզ հնարավորություն տան արագորեն ու իրենցից անկախ գործելու։

Եվ ահա մենք քայլում ենք փողոցով, իսկ գրպաններս առաջվա պես դատարկ են։

— Դեկտեմբե՛ր, հունվա՛ր, փետրվա՛ր,․․,— հաշվում Էր Հեր֊ մանը։

— Ծայրահ՛եղ դեպքում՝ մա՛րտ,— ավելացրի ես,— Բայց մարտին մենք անպայման պետք Է մեկնենք։

Ամեն ինչ մեզ համար անորոշ Էր, բայց մի բան պարզ Էր։ Ս՛եր ճանապարհորդությունը լուրջ նպատակ ուներ, եւ մենք չէինք ուզում, որ մեզ մի մակարդակի ՚Լրա դնեն այն լարախաղացների հետ, որոնք Նիագարայով ներքեւ են լողում, դատարկ տակառներում կամ դրոշակաձողի կատարին նստած մնում են 17 օր։

— Միայն թե կախում չունենանք այն ֆիրմաներից, որոնք որոճալու ռեզինե ծամոն կամ կոկա-կոլա են վաճառում,— հ։սյ՝ տարարեց Հերմանը։

Այդ հարցում մենք միանգամայն համակարծիք էինք։

Մենք կարող ենք նորվեգիական կրոններ ձեռք բերել, բայց Ատլանտյան օվկիանոսի այս կողմը դրանցով ոչ մի հարց չէր լուծվում։ Մենք կարող էինք սուբսիդիա խնդրել, բայց հազիվ թե մեզ այդ տային՝ վիճելի մի թեորիա ապացուցելու համար։ Վերջ ի վերջո հատկապես դրա համար էլ մենք ձեռնամուխ էինք եղել /աստով ճանապարհորդությանը։ ՇոԿյո,ովմենք համոզվեցինք, ՛որ ո՛չ լրագրային տրեստները, ո՛չ առանձին մեկենասները չէին վստահում դրամ ներդնել մեր ձեռնարկության մեջ, մի բան, որը

թեւ՛ իրենք, թե բոլոր ապահովագրական ընկերությունն երբ ինքնասպանություն էին համարում, այլ բան էր, իհարկե, եթե մենք կենդանի ու անվնաս վերադառնայինք։

Դրությունը բավականաչափ մռայլ էր, եւ շատ օրերի ընթացքում մենք որեւէ ելք չէինք գտնում։ Այդ ժամանակ վերստին ասպարեզ եկավ գնդապետ Մոնտե-Կոսը։

— Տղե՚րք, դուք խրվել եք,— ասաց նա։— Գործն սկսելու համար, ահավասիկ մի չեկ։ Ես կարող եմ սպասել, մինչեւ վերադառնաք Հարավային ծովի կղզիներից։

էլի մի քանի մարդ, հետեւեցին նրա օրինակին, եւ փոխարինաբար ստացած մեր գումարները արդեն բավական էին, որպեսզի մենք գործի կպչեինք առանց միջնորդների եւ այլ առեւտրականների օգնության։ ժ՛ամանակն էր ի՚քո֊չել Հարավային Ամերիկա եւ ձեռնամուխ լինել լաստը կառուցելուն։

Պերուական հնադարյան լաստերը կառուցվում էին բալզային փայտից, որը չոր ւԼիճակում խցանից թեթեւ է։ Րալղայի ծառերն աճում են Պերուում, միայն թե ծովափից հեռու՝ Անդերի մյուս կողմը։ Այղ պատճառով ինկաների ժամանակ ծովագնացները ափի ուղղությամբ հասնում էին մինչեւ էկվադոր եւ հենց Խաղաղ օվկիանոսի մոտ կտրում էին վիթխարի բալզային ծառեր։ Մենք ուզում էինք այդպես էլ անել։

Մեր ժամանակներում ճանապարհորդը դեմ է առնում այնպիսի դժվարություււների, որոնք բոլորովին նման չեն ինկաների ժամանակվա դժվարություններին։ Մեր տրամադրության տակ կան ավտոմոբիլներ, ինքնաթիռներ եւ ճանապարհորդական բյուրոներ, բայց դրա փոխարեն, որպեսզի գործը չափազանց հեշտ չլինի, մեր առաջ ծառանում են արգելքներ, որոնք կոչվոսՏ՝ են սահմաններ, որտեղ պղնձե կոճակներով չափից դուրս եռանդուն սահմանապահներն ստուգում են ձեր անձնավորությունը, տնտղում են ձեր բեռը եւ տանջում են ձանձրալի անկետաներով՝ եթե հաջողությամբ եք անցել նախնական բոլոր փորձություններից։ Պղնձե կոճակնե֊ րով այդ մարդկանց պատճառած ահը մեղ հարկադրեց հանգել այն եզրակացության, որ մենք, տարօրինակ իրերով լի արկղներով ու ճամպրուկներով Հարավային Ամերիկա իջնելով, եւ քաղաքավարությամբ ողջունելով, չենք կարող կոտրտած իսպաներեն լեզվով թույլտվություն խնդրել՝ լաստ կառուցելու եւ նրանով ուղեւորվել։ Հավանաբար, մեղ բանտ կնստեցնեին։

— Չէ՛,— ասաց Հերմանը,— մենք պետք է պաշտոնական թույլտվություն ունենանք։

Լիկվիդացիայի ենթարկված եռապետության մեր բարեկամներից մեկր Միավորված Ազգերի Կազմակերպության ԿըԸ՜ ված թղթակից էր։ Նա մեզ ավտոմոբիլով այնտեղ տարավ։ Մենք մտանք նիստերի մեծ դահլիճր, որտեղ կողք-կողքի նստած էին բոլոր ժողովուրդն երի ներկա յա ցուցի չներր եւ լուռ լսում էին սեւահեր ռուսի կրակոտ ճառը, որ նա արտասանում էր պատին կախած մի հսկայական քարտեզի առաջ կանգնած։ Այդ տեսարանր մեզ վրա ուժեղ տպավորություն թողեց։

Ընդմիջման ժամանակ մեր թղթակից֊բարեկամին հաջողվեց բռնել Պերուի դելեգատներից մեկին, իսկ հետո էլ էկվադորի ներկայացուցիչներից մեկին։ Նրանք, վեստիբյուլում՝ կաշվե փափուկ բազմոցներում նստած, ուշադրությամբ լսեցին մեզ եւ ծանոթացան օվկիանոսր կտրել֊անցնելու մեր նախագծին, որի նպատակն էր ապացուցել, որ իրենց հայրենիքի հնադարյան քաղաքակրթության ստեղծողներր այն առաջին մարդիկն էին, որ հասել էին Խաղաղ օվկիանոսի կղզիներ-ը։ Նրանք երկուսն էլ խոստացան այդ մասին հաղորդել իրենց կառավարություններին, եւ Պերու, էկվադոր հասնելու դեպքում, խոստանում էին աջակցություն։ Ընդունարանով անցնող Տրյուգվե կին, իմանալով, որ մենք հայրենակիցներ ենք, մոտեցավ մեզ եւ չդիտեմ ով՝ նրան առաջարկեց ճանապարհորդել մեզ հետ լաստով։ Րայց նա բավականաչափ փոթորիկների էր հանդիպում նաեւ ցամաքի վրա։ Միավորված Ազգերի Կազմակերպության քարտուղարի օգնականր՝ Ջիլիի դելեգատ դոկտոր

Բեն– համեն ՚Խենը, որը համբավավոր սիրող֊հճւագետ էր, ինձ նամակ տվեց Պերուի ռեսպուբլիկայի պրեզիդենտի անունով, որը նրա անձնական բարեկամն էր։ Վեստիբյուլում մենք հանդիպեցինք նաեւ նորվեգիական դեսպան Վիլհելմ ֆոն֊Մյունտե֊Մորգենստյերնե֊ րին, որն այդ օրից սկսեց անգնահատելի աջակցություն ցույց տա/ գիտարշավին։

Այսպիսով, մենք երկու տոմս գնեցինք եւ թռանք Հարավս։յին Ամերիկա։ Երբ չորս հզոր մոտւորներր իրար հետեւից մռնչագին, մենք, բոլորովին ուժասպառ, փուլ եկանք բազկաթոռների ւԼրա։ Գժվար է բառերով արտահայտել թեթեւության զգացումը, ինչպիսին մենք զգում էինք մտածելով, որ ծրագրի առաջին մասն ավարա֊ ված է, եւ որ այժմ մենք շարժվում ենք ուղիղ արկածներին հանդիման․,․

է՝|ուխ III

Մենք ցած ենք իջնում հասարակածում։— Բալդայի ծառերի պրոբլեմը։—■ Ինքնաթիռով դեպի Կիտո։— Գլուխ որսացողներ եւ «8<1Ո(1ւ՚(Խտ»։— «Վիլիսով» Անդերի վրա։— ․Հոլնցլիների խորքերում։— Կիվեդոյում։— Բայբայի ծաոեր ենք կտրում։— Պալենկե <յետի վրայով դեպի ներքԱ՝ լաստով։— Գրավիչ ռադմանավաոան– գիստր։— Լիմանում՝ ծովային մինիստրի մոտ։— Հանդիպում Պերուի պրեդիդենտի հետ։— Դանիելսոնր հայտնվում է։— Վերադառնում ենք վաշիքպտոն։— Տասներկու կիլոդրամ փաստաթղթեր։ — Հերմանի մարտական մկրտությունը։— Լաստր կառուցում ենք ռադ~– մանավահանդստում։— Նախադդուշություն։— Նավարկման նախօրյակին։— Լասսւն անվանում ենք «Կռն-Թիկի»։— Մնաս թտրով, Հարավային Ամերիկա։ ․V

Հենց որ ինքնաթիւճն անցավ Հասարակածը, վայրէջքն սկսվեց կաթնսւսպիտակ ամպերի միջով, որ առաջ փռված էին մեզնից ցած, արեւի ճառագայթներում փայլվւլող ձյունե շլացուցիչ անապատի նման։ Մեր շուրջր բռնած մառախուղր կպչում էր ինքնաթիռի լուսամուտներին, այնուհետեւ նա ցրվեց եւ կախվեց մեր գլխավերեւում՝ ամպերի ձեւով, իսկ ներքեւում երեւաց ջունգլիների ալիքանման վառ կանաչ տարածությունր։ Մենք թռչում էինք հարավ ամերեկ յան էկվադոր ռեսպուբլիկայի վրայով եւ ցած իջանք րուայակիլ արեւադարձային աերոպորտում։ Նաիսօրեին այնքան անհրաժեշտ մեր վերնազգեստը, բաճկոնր եւ վերարկուն ձեռքներիս բռնած, մենք դուրս եկանք ինքնաթիռից եւ իջանք ջերմոցի մթնոլորտր։ Պատաս֊

49 ճանապարհորդության «Կո&–Թիկի»–ով–4

իյանելով արեւադարձային հագուստներով զրուցասեր հարաւքռինե ֊ է՚ք7 ողջույններին, մենք զգում Էինք, թե ինչպես մեր շապիկները թրջած թղթի պես կպել Էին մեր մարմիններին։ Մաքսային եւ իմի֊ գրացիոն պաշտոնյաները գրկում Էին մեզ եւ համարյա ձեռքերի ։Էրա հասցրին մինչեւ տաքսին, որով մենք հասանք քաղաքի միակ լավ հյուրանոցը։ Այնտեղ բոլորս էլ ընդունեցինք սառր 9ՐՈՎ վա ննա։

Մեն» հասել էինք այն երկիրը, որտեղ բալզայի ծառերն են աճում, եւ այժմ հարկավոր էր, որ մենք փայտեղեն գնեինք լաս֊ տեր կառուցելու համար։

Առաջին օրր մենք նվիրեցինք դրամական սիստեմն ուսում֊ նասիրելուն եւ մի քանի իսպաներեն բառեր սովորելուն, որոնց օգ֊ ն ութ յամբ կարող էինք վերադարձին գտնել հյուրանոցի ճանա֊ պարհր։

Երկրորդ օրը մենք վճռեցինք բաժանվել վաննաներից եւ դուրս եկանք զբոսնելու, աստիճանաբար մեծացնելով տարածությունը։ Իսկ երբ Հերմանր գոհացում տվեց իր մանկական ցանկությանը՝ ձեռք տալ իսկական արմավենուն, իսկ ես՝ մին)եւ կոկորդս մրգով կշտացա, վճռեցինք զբաղվել բալզայի ծառեր գնելու գործով։

Դժբախտաբար ասելը հեշտ է, բայց կատարելը՝ դժվար։ Հար֊ կավ, մենք կարող էինք ցանկացած քանակությամբ բալզային փայտանյութ գնել, բայց ոչ մեզ անհրաժեշտ ամբողջ գերանների ձեւով։ Անցել էին այն ժամանակները, երբ բալղա (ին ծառերը կտրում էին հենց ծովափին։ Վերջին պատերազմը վերջ էր տվել այդ բանին։ Րա լղա յի ծառերր հազարներով կտրատում եւ ուդար֊ կում էին ավիացիոն գործարանները, որովհետեւ դրանք շատ ծա֊ կոտկեն եւ թեթեւ փայտանյութ են։ Մեզ հաղորդեցին, որ ա (ժմ բալ֊ զայի խոշոր ծառերն աճում են միայն երկրի ներսը՝ ջաւնգվի֊ ներում։

— Այդ դեպքում մենք պետք է ուղեւորվենք երկրի խորքերը եւ ինքներս կտրենք այդ ծառերը,— ասացինք մենք։

— Անհնարին է,— հայտարարեցին հեղինակավոր մարդիկ։ — Արդեն սկսվե/ է անձրեւների ջրգանր, եւ ջանգւիների բո/որ ճանա֊ պարհները, գետերի հեղեղումների եւ ցեխերի պատճառով, անան֊ զանելի են։ Եթե ձեզ բալզայի ծառեր են հարկավոր, վերագարձեք էկվադոր վեց ամսից հետո, այդ ժամանակ անձրեւները կվերջանան եւ ջունգլիների ճանապարհները կչորանան։

Անելանելի դրության մատնվելով, մենք ուղեւորվեցինք էկվա֊ դորի բալզային արքա դոն Գուստավո ֆոն Բուհվալդի մոտ․ Հեր– մանը վւռեց լաստի էսքիզը, որի վրա նշված էին մեզ անհրաժեշտ գերանների չափսերը։ Վտիտ, ցածրահասակ բալզային արքան, առանց ժամանակ վատնելու, վերցրեց հեռախոսի փողը եւ իր գործակալներին ուղարկեց որոնելու։ Ս՝ ղոցարաններում կային տարբեր հաստության բալզային տախտակներ եւ առանձին կարճ գերաններ, բայց համապատասխան ոչ մի գերան նրանք չկարողացան գտնել։ Դոն Գուստավո յի մոտ եղածներում գտնվեց երկու մեծ գերան աբեթի պես չոր, բայց ղրանով մենք յոլա գնալ չէինք կարող։ Պարզ էր, որ որոնումներն անիմաստ էին։

— Իմ եղբայրը,— ասաց դոն Գուստավոն,— բալզայի ծառե֊ րի մեծ պլանտացիա ունի։ նրա ․անունը Ֆեդերիկո է, եւ ապրում է Կիվեդոյում՝ ջունգլիների մեջ, մի փոքր ավանում։ Նա կհայթայթի

այն ամենը, ինչ ձեզ հարկավոր է, հենց որ անձրեւները վերջանա -լուց հետո կարողանանք կապվել նրա հետ։ Այժմ ոչինչ անել հնարավոր չէ, քանի որ ջունգլիներում անձրեւ է տեղում։

Եթե դոն Գուստավոն է ասողը, որ ոչինչ անել հնարավոր չէ, նշանակում է՝ էկվադորի բալզային ծառերի բոլոր մասնագետներն էլ նույնն էին ասելու։ Այդպես ուրեմն, մենք Գուայակի լումն էինք՝ լաստի համար առանց մի հատիկ գերանի եւ հնարավորություն չունեինք անձամբ գնալու՝ ծառեր կտրելու համար։ Այդպիսի հնարավորություն կարող էր ստեղծվել մի քանի ամիս հետո միայն, երբ արղեն չափազանց ուշ կլիներ։

— Ժամանակը սուղ է,— ասաց Հերմանը։

— Մենք պետք է գտնենք բալզայի ծառեր,— ասացի ես։– (աստը պետք է էսկիղի ճիշտ պատճենը լինի, այլ կերպ մենք հազիվ թե կենդանի մնանք։

Դպրոցական փոքրիկ քարտեզը, որ մենք գտանք հյուրանոցում, իր կանաչ ջունգլիներով, դարչնագույն լեռներով եւ բնակելի կետերի կարմիր կլորակներով ցույց էր տալիս, որ ջունգլիներն անընդհատ ձգվում են Խաղաղ օվկիանոսից մինչեւ հսկա Անդերի ստորոտները։ Ես մտածեցի, որ այժմ պարզապես անհնարին է ջունգլիներով առափնյա շրջանից հասնել մինչեւ Կիվեդո, որտեղ բալզայի ծառեր են աճում, բայց ի՛նչ կլինի, եթե փորձենք այնտեղ հասնել հակառակ կողմից՝ Անդերի ձյունապատ շղթաների մերկ

4* 51

տեղերից իջնելով ջունգլիների խորքերը։ Դա միակ ելքն էր, որ մենք տեսնում էինք։

Աերոդրոմում մի փոքրիկ բեռնակիր ինքնաթիռ կար, որով համաձայնում էին մեզ հասց՛նել Կիտո՝ այդ յուրահատուկ երկրի մայրաքաղաքր, որ գտնվում էր Անդերի լեռնային բարձրավանղա– կում՝ ծովի մակերեսից 3000 մետր բարձրության վրա։ Մի կերպ տեղավորվելով արկղների ու ինքնաթիռի սարքավորման արան֊ քում, մենք ստեպ-ստեպ դիտում էինք կանաչ ջունգլիները եւ փայլ֊ փըլող գետերր, մինչեւ որ ինքնաթիռը մտավ ամպերի մեջ։ Երբ մենք դուրս պրծանք այնտեղից, քուլա֊քուլա տարածված մառախուղի անծայրածիր ծովը հովիտներր ծածկում էր մեր տեսողությունից, բայց ւսռջեւից՝ կապույտ երկնքի շլացուցիչ ֆոնի վրա ամպերի մի֊ ջից դուրս էին ցցվում դաժան լեռներն ու մերկ ժայռերը։

Ինքնաթիռր, լեռների լանջերի երկարությամբ, ասես անտե֊ սանելի ֆունիկուլյորով, բարձրանում էր ուղիղ դեպի վեր, թեպետ մենք գտնվում էինք հենց Հասարակածի վրա* մեր առջեւում ձրգ֊ վում էին փայլփլող ձյունապատ դաշտեր։ Այնուհետեւ մենք սուզ֊ վեցինք ժայռերի միջեւ եւ դուրս եկանք լեռնային բարձր սարահար֊ թը՝ որը պատած էր գարնանային հարուստ բուսականությամբ։ Այստեղ մենք ցած իջանք աշխարհում ամենայուրահատուկ մայ֊ րաքաղաքի մոտ։

Կիտոյի հարյուր հիսուն հազարանոց բնակչության մեծամաս֊ նոլթյունը զտարյուն լեռնցի հնդկացիներ ու մետիսներ էին, որով֊ հետեւ Կիտոն նրանց նախնիների մայրաքաղաքն է եղել դեռեւս շատ առաջ այն օրերից, երբ Կոլումբոսն ու Հյուսիսային Եվրոպայի բնակիչները հայտնագործեցին Ամերիկան։ Քաղաքն ուներ իր յուրահատուկ տեսքր շնորհիվ հինավուրց տաճարների, որտեղ անգնահատելի գեղարվեստական գանձեր էին պահվում, եւ իսպանական տիրապետության դարաշրջանի մյուս հոյակապ շեն քերի, որոնք հնդկացիների՝ հում աղյուսից կառուցած ցածլիկ տների տանիքներից վեր էին բարձրանում։ նեղլիկ փողոցների մի ամբողջ լաբիրինթոս էր ձգվում կավե պատերի միջով։ Այդ նեղլիկ փողոցներում վիւտում էին լեռնային հնդկացիներ կարմիր բծեր ունեցող թիկնոցներով եւ սեփական արտադրութ/ան բարձր գլխարկներով։ ոմանք, քշելով բեռնված ավանակներին, շուկա էին գնում, ուրիշներր, կորացած, նստոտած էին կավե պատերի երկարությամբ եւ ննջում էին արեւի տակ։ Արեւադարձային հագուստ-

ներ հագած եւ իսպանական ծագում ունեցող արիստոկրատներին պատկանող մի քանի ավտոմոբիլներ իրար հետեւից, դանդաղորեն շարժվելով եւ չշակներր անընդհատ հնչեցնելով ճանապարհ էին հարթում երեխաների, ավանակների եւ բոկոտն հնդկացիների միջեւ։ Բարձր սարահարթի վրա օդը այնքան թափանցիկ էր, որ շրջակա լեռներր փողոցային պեյզաժի մասն էին թվում եւ տեսարանին տալիս էին հեքիաթային բնույթ։ Ինքնաթիռի մեր բարեկամ Խորխեն, որի մականունը «Խելառ օդաչու» էր, Կիտոյի իսպանական հինավուրց ընտանիքն երից էր սերում։ Նա մեզ տեղավորեց հնաձեւ, տարօրինակ մի հյուրանոցում, այնուհետեւ սկսեց թափառել քաղաքում մերթ մեզ հետ, մերթ մենակ, փնտրելով որեւէ փոխա դրա միջոց, որը կարողանար մեզ փոխա դրել լեռների մքւուս երեսը, իսկ հետո էլ ջունգլիները— Կիվեդո։ Երեկոյան մենք հանդիպեցինք իսպանական մի հինավուրց կաֆեյում, եւ Խորխեն մեզ վատ նորություն–՛ ներ հաղորդեց․ մենք պետք է հրաժարվեինք Կիվեդո մեկնելու մտքից։ Ո՛չ փոխադրամիջոց կարելի էր գտնել, ո չ էլ բեռներով անցնելու համար ուղեկցող։ Իսկ ինչ վերաբերում էր ջունգլիները ճանապարհորդելուն, այդ մասին, իհարկե, խոսք անգամ լինել չէր կարող, քանի որ այնտեղ սկսվել էին անձրեւները եւ ճամփորդներին Ապառնում էր հարձակման ենթարկվելու վտանգը՝ ցեխերում խրվելու դեպքում։ Սիայն անցյալ տարի, Ամերիկայի տասը նավթագործ ինժեներներ, արեւելյան մասերում սպանվեցին թունավորված նետերով։ Այնտեղ մինչեւ այժմ ապրում են շատ անտառաբնակ հնդկացիներ, որոնք թափառում են ջունգլիներում բացարձակապես մերկ, եւ որս են անում թունավոր նետերի օգնությամբ։

— Այդ հնդկացիներից ոմանք գլուխ որսացողներ են,— ան֊ ԴԸՐշիրիմյան ձայնով հաղորդեց Խորխեն, տեսնելով, որ Հերմանը անվրդով շարունակում է ուտել տապակածը եւ վրայից կարմիր գինի է խմում։

— Րուք կարծում եք, որ ես չափազանցո ւմ եմ,— շարունակեց նա շշնջալով։— Թեպետ մեզ մոտ դա խստիվ արգելվ՛ած է,

բայց դեռ կան մարդիկ, որոնք փող են վաստակում մարդկային չորացած գլուխներ վաճառելով։ Այգ առեւտուրն անհնարին է կասեցնել, քանի որ անտառաբնակ հնդկացիները մինչեւ օրս էլ կտրում են իրենց թշնամի թափառական այլ ցեղերին պատկանող մարդկանց գլուխը։ Նրանք ջարդում եւ հանում են գանգի ոսկոր֊

ները, իսկ գլխի դատարկ մորթը լցնում են տաք ավազով, այդ– պիսով գլոլխր կնճռոտվում եւ դառնում է կատվի գլխից ոչ մեծ, բայց ձեւը մնում է նախկինր եւ դիմագծերը պահպանվում են։ Թշնամիների այդ գլուխներր մի ժամանակ արժեքավոր տրոֆեյ֊ ներ էին, այժմ դրանք սեւ շուկայում դեֆիցիտային ապրանք են։ Ա ետիս ֊միջնորդները դրանք վաճառում են ծովափի առեւտրականներին, իսկ նրանք, առասպելական գներով վերավաճառում են տուրիստներին։

Խորխեն հաղթականորեն նայեց մեզ։ Նա չէր էլ կասկածում, որ ցերեկն ինձ ու Հերմանին տարան շվեյցարի սենյակը եւ առա ջարկեցին երկու այդպիսի գլուխ գնել՝ հատը հազար սուկրեյով–։ Նման գլուխները այժմ հաճախ կեղծում են՝ պատրաստում են կապիկների գլուխներից, բայց այն երկուսր, որ մեզ ցույց տվին, զտարյուն հնդկացիների իսկական գլուխներ էին, այնքան լավ պահպանված, որ կարելի էր նկատել դեմքի ամենանուրբ գծերը։ Դրանք տղամարդու եւ կնոջ գլուխներ էին, յուրաքանչյուրը մի նա֊ րինջի չափ։ Կինր շատ լավիկն էր, թեպետ միայն արտեւանունքները եւ սեւ, երկար մազերն էին պահպանել իրենց բնական չափե֊ րր։ Այդ հիշողությունից ես ցնցվեցի, բայց կասկած հայտնեցի, որ գլուխ որսացողներր լեռներից դեպի արեւմուտք դժվար թե գնան։

— Այգ ոչ ոք չի կարող գիտենալ,— մռայլ կերպով հայտարարեց Խորխեն։— Իսկ ի նչ կասեք, եթե հանկարծ ձեր րնկերն անհետանա, իսկ հետո շուկայում հանդես գա նրա գլուխը՝ վաքրաց֊ րած ծավալով։ Մի անգամ այդպիսի բան տեղի է ւունեղել իմ բարեկամի հետ,— ավելացրեց նա, աչքերր շեշտակի հառելով ինձ վրա։

— Պատմեցեք մեզ այդ մասին,— խնդրեց Հերմանը, դժվարությամբ եւ դանդաղ ծամելով տապակածը։

Ես հանգիստ մի կողմ դրի պատառաքաղը, եւ Խորխեն սկսեց պատմել իր պատմությունր։ Մի ժամանակ նա իր կնոջ հետ ապրելիս է եղել ջունգլիներում՝ մի փոքր ավանում, զբաղվելով ավազից ոսկի լվանալով եւ ուրիշ լվացողներից ոսկի գնելով։ Նրանք տեղական բնակիչներից մի բարեկամ են ունեցել, որր շարունակ ոսկի է բերած եղել եւ փոխանակեք ապրաքների հետ։ Եվ ահա այդ բարեկամին սպանում են ջունգլիներում։ Խորխեն հետապնդում ք մարդասպանին եւ Ապառնում է նրան մահով։ Մարդասպանը կասկածվում էր, որպես մարդկային կնճռոտած գլուխներ վաճառող, ե 54

Խորխեն խոստանում կ նրան կենդանի թողնել, եթե նա անմիջապես իրեն տա գլուխը։ Մարդասպանն անհապաղ բերում է Խոր֊ խեի բարեկամի գլուիւը, որը դարձել էր տղամարդու բռունցքի չափ\ Խորխեն խիստ հուզվում է, երբ նորից տեսնում է իր բարեկամին, որովհետեւ նա բոլորովին չէր փոխվել, բացառությամբ այն բանի, որ փոքրացել էր։ Խիստ հուզված, նա տուն է բերում փոքրիկ գը– լուխը եւ ցույց է տալիս կնոջը։ Կինը, տեսնելով այղ, ուշաթափվում է, եւ Խորխեն հարկադրված է լինում իր բարեկամի գլուխը թաքցնել ճամպրուկում։ Րայց ջունգլիում այնքան խոնավ է, որ գլուխը պատվում է կանաչ բորբոսով, եւ Խորխեն հարկադրված է լինում ժամանակ առ ժամանակ դուրս հանել այն եւ արեւի տակ չորացնել։ Գլուխը շատ սիրալիր ճոճվել է, երբ մազերից կապել են ւվացքի թոկին, իսկ Խորխեի կինը այն տեսնելիս, ամեն անգամ, ուշաթափվել է։ Բայց մի անդամ մուկը ծակում է ճամպրուկը էլ հիմնաԼին այլանդակում գլուխը։ Խորխեն խիստ տխրում Է եւ իր բարեկամին, բոլոր արարողություններով, թաղում Է աերոդրոմում մի փոքրիկ փոսում։

— Չէ որ նա, այնուամենայնիվ, մարդկային Էակ Էր,— այսպես վերջացրեց Խորխեն իր պատմությունր։

— Հրաշալի ճաշ Էր,— ասացի ես, խոսակցության նյութը փոխելու նպատակով։

Երբ մթնով մենք տուն Էինք դնում, Հերմանի՝ մինչեւ, ականջները գլխարկով ծածկված դեմքը իմ մեջ ինչ-որ անախորժ զգացում առաջացրեց։ Րայց նա գլխարկն ավելի խորն Էր քաշել, պարզապես պաշտպանվելու համար լեռներից ւիչող գիշերային սառը քամուց։

Հաջորդ օրը մենք նստած Էինք մեր ՜զյխավոր հյուպատոս "րյունի եւ նրա կնոջ հետ, քաոաքից դուրս գտնվող նրանց ապարանքում բարձր Էկվ սղի։ պան երի տակ։ րրյունր հավանական չէր Համարում, որ ջունգլիներով դեպի կիվեդո մեր նախագծած ճանա– ււլարհորդությունր կարողանա որեւէ չափով փոխել մեր գլխարկների չափսը, բայց… այն շրջաններում, ուր մենք պատրաստվում էինք այցելել, ավազակներ կային։ Նա հանեց տեղական թերթերի կտրվածքներ, այնտեղ հաղորդվում էր, որ չոր սեզոնն սկսվեաւն պես անհրաժեշտ կլինի զինվորների ջոկատներ ուղարկել Կիվե֊ ՚ԳոյՒ" հհ 9 շրջաններում վխտացող «\>&Հ\&\ձօՏ»–ներին* ոչնչացնե֊ Ավազակ (իսպաներեն )։

5Տ

լու համար։ Այժմ վարձել ուղեւորվել այնտեղ, նշանակում էր պարզապես խելագարություն գործել, մենք ոչ մի դեպքում չենք կարող գտնել ո չ ուղեկիցներ, \ո չ փոխադրական միջոցներ։ Երբ մենք նր՛ա հետ դրուցում էինք, ճանապարհով արագ անցավ ամերիկյան զին֊ վորական կցորդի «Վիլիսր»․ իսկույն մի նոր միտք հղացանք։ ՚Հըլ– խավոր հյուպատոսի ուղեկցությամբ մենք ուղեւորվեցինք ամերիկյան դեսպանություն, եւ մեզ հաջողվեց տեսնել իրեն՝ զինվորական կցորդին։ Դա մի զգաստ, կենսուրախ երիտասարդ էր, հագին ուներ խակի շորեր եւ սապոգներ։ Ծիծաղելով նա մեզ հարցրեց, թե ինչպես է, որ մենք թափառում ենք Անդերի բարձունքներում, այնինչ տեղական թերթերը հաղորդում են, որ մենք պետք է արդեն օվկիանոսի վրա եղած՛ լինենք փայտե լաստով։

Մենք բացատրեցինք, որ ծառերր դեռ կանգնած են Կիվեգոյի ջունգլիներում՝ իրենց արմատների վրա։ Իսկ մենք բարձրացել ենք այստեղ մայր ցամաքի կտուրը, եւ չենք կարողանում հասնել նրանց։ Զինվորական կցորդին մենք էսնդրեցինք մեղ տրամադրել կամ սւ) ինքնաթիռ եւ երկու պարաշյ,ոլտ, կամ բ) «Վիլիս»՝ մեքենավարի հետ, որը ծանոթ լինի երկրին։

Զինվորական կցորդը, մեր ժպրհությունից ապշած, մի պա^հ չկարողացավ ոչ մի բառ արտասանել, այնուհետեւ անհույս կեր֊ սլով գլուխը շարժեց եւ, ժպտալով, ասաց* «Լավ, եթե երրորդ հնա– րավորությունր չկա, ապա գերադասում եմ երկրորդը,։։

Հաջորդ օրր, առավոտյան ժամը հինգից 15 րոպե անց, հյուրանոցի դռան մոտ կանգնեց «Վիլիսը», որի միջից դուրս եկավ էկ֊ վադորական բանակի ինժեներական զորքերի մի կապիտան եւ զեկուցեց, որ եկել է եւ մեր տրամադրության տակ է։ Նրան հրամայված էր՝ ինչպիսի ցեխ էլ որ լինի, մեզ հասցնի Կիվեդոս «Վիլիսը» լեցուն էր բենզինի կանիստրներով, քանի որ մեր անցնելիք ճանապարհի վրա չկային ո չ բենզինի պահեստ՛ներ, ո՛չ էլ նույնիսկ անիվի հետքեր։ «\>&Ոէ\\ձօտ» ֊ների վերաբերյալ հաղորդումների պատճառով մեր նոր բարեկամ կապիտան Ագուրտո Ալեքսիո Ալա-վերսը մինչեւ ատամներր զինված Էր դանակներով եւ հրազենով։ Իսկ մենք Էկվագոր էինք եկել ամենախաղաղասիրական մտադրություններով, սովորական զգեստով եւ փողկապներով, որպեսզի ծովափին կանխիկ դրամով գերաններ գնեինք, եւ «Վիլիսում» եղած մնր ամբողջ ղույքր կազմված էր պահածոներով փոքրիկ պարկից, եթե հաշվի չառնենք շտապ կերպով գնած խակի գույնի բրեդենտի

մեկական անդրավարտիքները եւ մի հին լուսանկարչական ապարատ։ Ւացի այդ, գլխավոր հյուպատոսը ստիպեց մեզ վերցնել իր մեծ պարաբելլումը՝ փամփուշտների լիակատար պաշարով՝ ոչըն– լացնելու խումար բոլոր նրանց, ովքեր կհամարձակվեն կտրել մեր ճանապարհը։ «Վիլիսր», սուլելով, սլանում էր դատարկ, նեղլիկ փողոցներով, որտեղ լուսնի պատրանքային լույսը լուսավորում էր սպիտակացրած կավապատ պատերը, մենք քաղաքից դուրս եկանք եւ գլխապտույտ արագությամբ, ավազոտ ճանապարհով, սլացանք յեռների ւէրայով՝ դեպի հարավ։

Լեռնաշղթայի երկարությամբ եղած լավ ճանապարհր ձգվում էր մինչեւ Լաթակունգա լեռնային գյուղը, որտեղ հնդկացիների ան֊ լուսամուտ տնակները խտացած էին գյուղական սպիտակ եկեղե– գու շուրջր։ Եկեղեցու առաջ գտնվում էր արմավենիներով պատած Հրապարակր։ Այստեղ մենք շուռ եկանք դեպի ջորիների ճանապարհը, որը մերթ բարձրանում, մերթ իջնում էր> գալարվելով Ա&-ղերի բլուրների ու հովիտների վրայով դեպի արեւմուտք։ Մենռ գտնվում էինք մի աշխարհում, որի նմանր մենք երբեք չէինք երագել, գա լեռնածին Հնդկացին երի աշխարհն էր արեգակից դեպի արեւելք եւ լուսնից դեպի արեւմուտք*՛, ժամանակից եւ տարածությունից դուրս։ ճանապարհի ընթացքում մենք ոչ մի անիվ չտեսանք։ Մեղ հանդիպում էին միայն խայտաբղետ պոնչո՛ով բոկոտն հովիվներ, որոնք իրենց առաջից քշում էին ալարկոտ լամաների անկանոն, ցրված հոտեր, իսկ երբեմն ճանապարհով անց– նում էին հնդկացիների ամբողջ րնտանի բներ։ Սովորաբար ամու– սինր դնում է առջեւից ջորի հեծած, մինչդեռ նրա փոքրահասակ կինը քարշ է գալիս՝ դւխին գւխարկների մի ամբողջ ժողովածու եւ կրտսեր երեխային՝ կողովով շա;ակին։ Քայլեքիս ամբողջ ժամանակ նա բուրգ է ման՛ում։ Հետեւից աոաջ էին շարժվում իրհնղ կամքին թողնված ավանակներն ու ջորինհրր՝ բարձած փ՛այտե ճյուղերով, եղեգով եւ կավե ամաններով։

Ինչքան մենք առաջ էինք անդն ում, այնքան քիչ էին պատահում իսսրսներեն խոսող հնդկադիներ, եւ շուտով Առուոտայհ լեովա– րանական իմացութ/աններր նույնքան անօգուտ էին, որքան եւ մերրւ Լհոների լանջերին այս ու այՏյտեղ երեւում էիճւ ծեփփււծ

"1ոՏ;ո— Հարավամերիկյան հնդկացիներին հատուկ թիկնոց, որր քառանկյունի շորի կտոր Լ՝ գլուխն անցկացնելու համար կտրված անցքով։ Մ․ I ․:

խրճիթների կույտեր։ Կավակերտ շենքեր ավելի ու ավելի հազվա– դեպ էին պատահում։ Քանի գնում, ավելի հաճախ էին պատահում ճյուղերից ու չոր տերեւներից շինած խրճիթներ։ Թե՛ այդ շենքերը, թե՛ կնճիռների ցանցով պատած եւ արեւից դարչնագույն տեսք ստացած մարդիկ ասես բուս ել էին հենց հրկիզող արեգակի ճառագայթների տակի Անդերի հողից։ Լեռնամարգագետինների կա֊ նաչ խոտի նման նրանք ժայռերի, քարակույտերի, լեռնային արոտների անքակտելի մասն էին կազմում։ Ցածրահասակ, լեռնաբնակ հնդկացիներր, որոնք խղճալի կահ֊կարասի ունեին, աչքի էին ընկնում վայրի կենդանիների երկաթե դիմացկունությամբ եւ նախնադարյան ժողովրդի մանկական միամտությամբ, եւ ինչքան քիչ էի" խոսում, այնքան ավելի շատ ծիծաղում էին։ Ամենուրեք մենք հանդիպում էինք ձյունի պես սպիտակ ատամներ ունեցող պայծառ դեմքերի։ Սպիտակ մարդն այդտեղ հազիվ թե կարողանար ծախսել կամ վաստակել թեկուզ մի շիլլինգ։ Այստեղ չկային ո՛չ աֆիշաներ, ո՛չ ուղենշաններ, եւ եթե ճանապարհին ընկնում էր մի որեւէ թիթեղյա տուփ կամ թղթի կտոր, դրանք անհապաղ հավաքում էին, ինչպես տնտեսության պիտանի մի իր։

Ս ենք վեր էինք բարձրանում արեւավառ լանջերով, առանց հանդիպելու մի հատիկ թլիի կամ ծառի, եւ իջնում էինք անպտուղ ավազով ծածկված հովիտները, որտեղ բուսնում էր միայն կակտուս, մինչեւ բարձրացանք լեռնակատարները։ Մեր շուրջր փռված էին ձյունապատ դաշտեր, եւ փչում էր ոսկորները թափան՛ցող այնպիսի մի քամի, որ մենք հարկադրված էինք պակասեցնել արագությունը՝ չսառչելու համար․ մեր հագի թեթեւ շապիկներում սառած, մենք երազում էինք ջունգլիների տապը։ Երկար ժամանակ մենք պտտվեցինք քարակույտերի եւ խոտապատ լանջերի միջեւ, որոնե/ով հետագա ճանապարհը։ Բաւց երբ հասանք արեւմտյան լանջերին, որտեղ Անդերը գահավեժ իջնում էր դեպի ստորոտը, վերին արահետը, որով մենք շարժվում էինք, րնթանում էր անդունդի վրա կախ ընկած եզրով, եւ ամեն կողմից մեզ շրր– ջապատում էին միայն կախված ժայռերն ու նեղ կիրճերը։ Մենք մեր ամբողջ հույսը դրել էինք Ադոլրտոյի վրա, որը, ղեկի մոտ կուչ եկած, հնարներ էր փնտրում, եւ ամեն անգամ, երբ մենք մոտենում էինք անդունդի եզրին, հասցնում էր ժամանակին թեքե։ մեքենան։ Հանկարծ քամու մի ուժեղ հոսանք զարկեց մեր դեմքին, մենք հասել էինք լեռնակատարի եզրին, որտեղ Անդերը մի 58

շարք հատած խորշերով զառիթափ իջնում էր դեպի ջունգլիները, որոնք ընկած էին հեռու ներքեւում, անդունդի հատակին՝ մոտավորապես 4Օ00 մետր խորությամբ։ Բայց մենք, դիտելով ջունգլիների այդ հեռավոր ծովը, գլխապտույտ չզգացինք, հենց որ հասանք լեռնակատա րի եզրին, մեզ պարուրեց վհուկի կաթսայից բխող ծխի պես անթափանց, թանձր ամպերի մի սավան։ Բայց այժմ ճանապարհն ընթանում էր զառիթափ ներքեւ՝ առանց որեւէ արգելքի։ ներքեւում, լեռնածերպերի երկարությամբ շարունակ կիրճեր էին եւ ծառեր, իսկ օդը գնալով ավելի ու ավելի խոնավ ու ջերմ էր դառնում եւ ավելի ու ավելի էր լցվում ջերմոցների բուրավետ ծանր, հեղձուցիչ բուրմունքով, որ ներքեւում փռված ջունգլիներից էր բարձրանում։

Հետո անձրեւ տեղաց։ Սկզբում քիչ, բայց շուտով սկսեց ամբողջ ուժով թմբկահարել մեր «Վի/իսը»։ Լեռնեըից ամենուրեք հորձանք էին տալիս շոկոլաղի գույնի ջրեր։ Մենք ասես /ողում էինք, լեռնային չոր բարձրավանդակից իջնելով միանգամայն այլ աշխարհ, որտեղ ամեն ինչ՝ եւ՛ քարը, եւ՛ ծառը, եւ՛ կավը, պարուրված էին փափո լկ, խոնավությամբ ներծծված մամաոե ու կոէնձզե ծածկոցով։ Շուրջն աճում Էին տերեւներ, դրանք երբեմն մեծանում Էին՝ հասնելով վիթխարի չափերի, եւ կախվում Էին կանաչ հովանոցի պես, որոնց վրայից թավւվող ջրերը ողողում էին լեռնտյան– քերր։ Աւնուհեւոեւ երեւացին արեւադարձային անտառների առաջին ցանցառ շիվերր, որոնդից երկար ծոպերի ձեւով կախված էին մամուռ ու լիանաներ։ Ամենուրեք լսվում էին ջրի քչք>ոոն ու ծփումը։ Աւնքան, որքան վայրէջքր դառնում էր ավելի պակտս զառիթափ, ջունդւինեբն ավելի արագորեն սկսում էին սեղմ կերպով շրջապա֊ տել մեղ։ Վերջապես, կանաչ հսկաների բանակը կլանեց մեր փոքրիկ «Վիւիսը», որբ զա&զաոոբեն բարձրացնելով օրդա յտքի շա-արրվաննհր, առաջ էր շարժվում թաց, Ատմաո Հ"–1ո՚–՚։ւարՀրւք։ Տար ու խոնավ օզր, բուսականության բուրմունքից հագեցած, դարձել էր ծանր։

Արդեն մթնել էր, երբ լեռնաշղթայի 1 անգին հասանք՝ մի խումբ /սրճեփների, որոնք ծածկմած էհն արմավենու տերեւներով։ Տար անձրեւի տակ բո/որոմեն թո՞ված, մենք դուրս հկանո մեքենայից, որպեսոի դհ-երն անցկացնենք տանիքի տակ։ ԽոճհՍում մեր վոա խուժած լմհոհ ոհմակր մենք հէսօորռ օրր ջրահերձ արինօ անձ֊ Հէեւի տակ։ Մեր ((Վի/իսր», բեռնավորված բանանով եւ հարավային

այլ մրգերով, ջունգլիների միջով շարունակում էր իր ուղին ավելի ու ավելի դեպի ցած, թեպետ եւ թվում էր, թե մենք արդեն վաղուց ենք ՛Հասել վայրէջքի ծայրին։ Ցեխն ավելի կպչուն էր դառնում, բայց մենք շարունակում էինք անարգել առաջ շարժվել, ի՛՛սկ ավազակների հետքր դեռեւս չէր նկատվում։

«Վիլիսը» կանգ առավ միայն այն ժամանակ, երբ չայն, ս(ըղ~ տոր գետր, որ իր ջրերը թավալում էր ջունգլիների միջով, կտրեց մեր ճանապարհը։ Մենք հանկարծ կանգ առանք, որովհետեւ գետի ափը եւ՛ վերեւում, եւ՛ ներքեւում անանցանելի էր։ Մի փ՛ոքրիկ բա֊ դատում կանգնած էր մի խրճիթ, որի մոտ մի քանի մետիս հո֊ վազի մորթին կախ էին տալիս արեւոտ պատի վրա, իսկ շներն ու հավերը թավալ էին տալիս ցեխի մեջ եւ զվարճանում էին նրանով, որ բարձրանում էին կակաոյի հատիկների կույտի վրա, որ փռել էին արեւի տակ չորացնելու համար։ Երբ «Վիչիսր», հաճախակի խրվելով ցեխի մեջ, մոտեցավ խրճիթին, բոլորր վեր ցատկեցին իրենց տեղերից, իսպաներեն խոսող մետիսները ասացին, որ այդ գետր կոչվում է Պալենկե, իսկ Կիվեգոն գտնվում է մյուս ափին, հենց դեմուդեմ։ Այդտեղ ոչ մի կամուրջ չկար, գետն արագահոս էր ու խոր, բայց նրանք պատրաստ էին մեզ, ավտոմոբիլի հետ միասին, փոխադրել լաստով։ Այդ տարօրինակ շինվածքն րնկած էր ափին՝ հենց ջրի մոտ։ Ծուռ գերանները՝ մի քանիսր ձեռքի հաստության, մի քանիսն էլ ոտքի՝ իրար հետ ամրակցված էին բուսական մանրաթեւերով եւ բամբուկի շիվերով, կազմելով երե֊ բուն լաստ՝ մեր «Վի/իսից» կրկնակի երկար եւ կրկնակի չս՚յն։ Յուրս։ ոանչյուր տն՛ովի տակ մեկական տախտակ ղնեքով եւ հուզմունքով սպասելով, թե դրանից ինչ դուրս կգա, մենք մեքենան քարշ տվինք գերանների վրա․ թեպետ գերանների մեծ մասը ըն ֊ կըղմվեց պղտոր ջրի մեջ, այնուամենայնիվ, լասար կարողացավ պահել «Վիչիսր», եւ՛ մեզ, եւ՛ շոկոլադի գույնի չորս կիսամերկ մարդկանց, որոնք երկար ձողերով վանում էին չաստն ափից։

— Րալզա է ,— հարց տվինք ես ու Հերմանը միաժամանակ։

— Րալզա,— հաստատեց երիտասսյրդների ց մեկր եւ անփու֊ թորեն ոտքով բոթեց գերաններր։

Հոսանքր մեզ առավ եւ գետով դեպի ներքեւ քշեց։ Լաստավար–

ներր ժամանակ առ ժամանակ ուժեղ հենւ/ում էին իրենց ձողերին

եւ լասար տանում էին հարկավոր ուղությամբ։ Մենք գետր կրտ֊

րեցինք շեղակի եւ դուրս եկանք մյուս ափի ավելի հանդարտ ջրի

վրա։ Ւա մեր առաջին հանդիպումն էր բալզայի փայտի հետ եւ առաջին ճանապարհորղությունր բալղային լաստով։ Մենք հաջո֊ ղակ կերպով անցանք մյուս ափը եւ հանդիսավորությամբ մուտք գործեցինք Կիվեղո։ Արմավենու տանիքով կուպրապատ երկտլ շարք գերանե տներր, որոնց վրա անշարժ նստած էին գառնանգղներ, կազմում էին փողոցի պես մի բան, եւ այդ էր ամբողջ ավանը։ Բնակիչներր թողին իրենց զբաղմունքը, եւ բոլորը՝ թե՛ սեւերը եւ թե՛ դարչնագույնները, թե՛ երիտասարդ, թեւ՛ ծեր, դուրս թափվեցին, ոմանք դռներից, ոմանք պատուհաններից։ Նրանք աղմկելով սլա֊ նռւմ էին դեպի «Վիչիսր», ինչպես մարդկային սպառնալի ալիք։ Նրանք ավտոմոբիլր շրջապատեցին ամեն կողմից, մագլցում էին նրա վրա եւ մտնում էին նրա տակ։ Մենք ամուր բռնել էինք մեր

ունեցածները, մինչդեռ Ագուրտոն մոլեգին պտտում էր ղեկը։

Այնուհետեւ դոզերից մեկը ծակվեց եւ «Վիչիսն» իջավ մի անիվի վրա։ Մենք հասանք Կիվեդո եւ պետք է համբերությամբ տանեինք գրկախառն ողջույնի արարողությունր։

Դոն Ֆեդերիկոյի պլանտացիան գտնվում էր գետի հոսանքով մի քիչ ցած։ Երբ «Վիչիսն» Ագուրտոյի, Հերմանի եւ ինձ հետ միասին, մի կերպ անցնելով ճանապարհի փոսերից, երեւաց մանգա–

չին ծառերի միջեւ, ջունդչիների վտիտ մի բնակիչ, արադ քայչերով մոտեցավ մեզ։ Նրան ուղեկցում էր եղբոր որդին՝ Անխելոն, մի պատանի, որը նրա հետ ապրում էր անտառում։ Մենք նրան հանձնեցինք դոն Գուստավոյի նամակր, եւ մեր «Վիլիսը» շուտով մենակ կանգնած էր բակում։ Այդ ժամանակ ջունգլիների վրա թավւվեց արեւադարձային զովացուցիչ տեղատարափ անձրեւը։ Ւոն Ֆեդերիկոյի տանը մեզ սպասում էր տոնական ճաշր։ Վառեկներն ու կաթնակեր խոճկորներր, ճրճրթալով, տապակվում էին բաց կրակի վրա, իսկ մենք, բազմած արեւադարձային մրգերով լեցուն սեղանի շուրջը, բացատրում էինք մեր գալու նպատակը։ Ցանցապատ լուսամուտների միջով մենք չսում էինք արեւադարձային անձ֊ րեւի աղմուկը եւ զղում էինք ծակող բույսերի քաղցր ու տաք բուրմունքը։

Դոն Ֆեդեըիկոն փոքրիկ տղայի պես աշխուժացավ։ Դե, իհարկե, բա/զային լտստեր նա դեռ երեխա եղած ժամանակ է տեսել։ Հիսուն տարի աոաջ, երբ նա ներքեւում՝ ծովափին է ապրել, Պե֊

բոլի հնդկացիները բալզազին առագաստավոր մեծ լաստեբով հաճախ դաչիս էին Գոսսյակիլ՝ ծովափին ձուկ վաճառելու։ Նրանք

բերում էին մի քանի տոննա չորացրած ձուկ, այղ․ բեռը նրանք լցնում էին լաստերի մեջտեղում բարձրացող բամբուկն խցնրում, նրանց հետ լաստով գալիս էին իրենց կանայք, երեխաները, շներն ու ընտանի թռչունները։ Բալզայի այնպիսի ծառեր, ինչպիսին նրանք էին գործածում լաստ շինելու համար, այժմ՝ անձրեւի ժամանակ, գտնելը դժվար է, որովհետեւ հեղեղումների ու անանցանելի ցեխի պատճառով նույնիսկ ձիով անհնարին է հասնել բալ֊ ղայի ծառերին, որոնք անտառի ծայրումն են գտնվում։ Բայց դոկ Ֆեդերիկոն ձեռքից եկածր կանի, թերեւս անտառում, բունգալո֊ յից ոչ հեռու, մի քանի ծառ գտնվի, չէ որ մեղ այնքան էլ շատ

չի հարկավոր։

Ուշ երեկոյան անձրեւը միառժամանակ դադարեց, եւ մենք զբոսնեցինք բունգալո յի շուրջր՝ ման գայի ծառերի տակ։ Այստեղ դոն Ֆեդերիկոն աճեցնում էր վայրի օրխիղեա յի Լխոբոբձի) բազմազան տեսակներ, որոնք կախված էին ճյուղերից, մեկտեղից կիսված կոկոսի րնկույզները դրանց համար ծառայում էին որպես ծաղկաման* Այդ հազվագյուտ բույսերր, ի տարբերություն օրխիդնայի կուլտուրական տեսակներից, հիասքանչ բուրմունք ունեն․ Երբ Հերմանր կռացավ մի ծաղկից հոտ քաշելու համար, նրա դրլ֊ խավերեւի տերեւների մի՛լից դուրս սոզաց երկար ու բարակ, փայլուն օձաձկան նման մի բան։ Անխելոն, կայծակի արադութ(ամբ ճիպոտի հարվածով դետին գլորեց գալարվող օձին։ Մի վայրկյան հետո պատանին հաչա վ։այտով օձի վիղր սեղմեց գետնին եւ հետո ջախջախեց նրա գլուխր։

— Խայթվածքը մահացու է,— ասաց նա, եւ իբրեւ ապացույց ցույց տվեց օձի թունավոր երկու կեռ ատամներր։

Մեզ թվում էր, թե մենք տերեւների մեջ ամենուրեք թաքնված թունավոր օձեր ենք տեսնում, դրա համար էլ շտապեցինք տուն մտնել, վերցնելով մեղ հետ Անխելոյի տրոֆեյը, որբ անկենդան կախված էր փայտից։ Հերմանը նստեց այդ հրեշի կաշին մաշկե -լու, իսկ դոն Ֆեդերիկոն սկսեց ֆանտաստիկ պատմություններ պատմել թունավոր օձերի եւ ափսեի հաստությամբ վիգապոձերհ մասին, երբ հանկարծ, պատի վրա, տեսանք օմարի մեծության երկու հսկայական կարիճի ստվերներ։ Իրար վրա հարձակվելով,

Բունգալո—բնակության վայրից հեռու գտնվող թեթեւ շենք կ, սովորաբար Հովանոցով։ V․ I*՛․։ 62

նրանք կյանքի ու մահու կռիվ էին մղում, ճանկերով իրար կպած, ծռելով մարմնի հետեւի մասը եւ ջանալով վճռական հարված հաս֊ ցրնել պոչի վրայի թունավոր խայթոցով։ Դա մի սոսկալի տեսա֊

բան էր, միայն այն բանից հետո, երբ մեզնից մեկր փոխեց նավթի լամպի տեղը, մենք հասկացանք, որ այդ լամպն էր գերբնական հսկայական ստվեր գցում, մինչդեռ սեղանի ծայրին կռվում

էին մատի մեծության երկու սովորական կարիճներ։

- Թող կռվեն իրենց

համար,— ասաց Ֆեդերիկոն, ծիծաղելով,— Մեկն ու մեկը ոչնչանալու է, իսկ ողջ մնացողը մեզ պետք կգա, չի թողնի, որ տանը ուտիչներ լինեն։ Հարկավոր է միայն մահճակալը պինդ ծածկել մժեղացանցով եւ հագուստները հագնե֊ լուց առաջ թափ տալ, եւ ամեն ինչ կարգին կլինի։ Ինձ շատ էխայ֊ թեւ կարիճր, իսկ ես դեռ կենդանի եմ,— ծիծաղեւով ավելացրեց

ծերունին։

Ես լավ քնեցի, եթե հաշվի չառնենք այն, որ արթնանում էի թունավոր արարածների մասին մտածելով, երբ մողեսը կամ չըղ– ջիկը խիստ բարձր ծղրտում կամ ճանկռտում էր ականջիս տակ։

Մենք արթնացանք արշալույսին, որպեսզի վաղ ուղեւորվենք

բալզային ծառեր որոնելու։

— Սի լավ թափ տանք հագուստներս,— ասաց Ագուրտոն, եւ հենց այդ խոսքերի վրա կարիճն ընկավ նրա թեւից եւ անհետացավ հատակի ճեղքում։

Արեւը ծագելուց անմիջապես հետո դոն Ֆեդերիկոն իր բանվորներին ձիով ուղարկեց բոլոր կողմերը, տեսնե՚ոլ արահետներին մոտիկ չկա՛ն արդյոք թալզայի ծառեր։ Դոն Ֆեդերիկոն, Հեր– մանն ու ես շուտով հասանք մի բացատի, որտեղ, ինչպես դիտեր դոն Ֆեդերիկոն, աճում էր մի հսկայական հին ծառ։ (յրջապատող մյուս ծառերից նա շատ բարձր էր, իսկ նրա բնի հաստությունը մոտավորապես մեկ մետր էր։ Պոլինեզիական սովորության հա֊ մաձայն, ծառը կտրելուց առաջ, մենք այն մի անունով մկրտե– ցինք՝ անվանեցինք Կու, ի պատիվ ամերիկյան ծագում ունեցող պոլինեզիական աստվածության։ Այնուհետեւ ես կացինը բարձրացրի եւ թափով խրեցի բալզայի ծառի բնի մեջ․ շուտով կացնի հարվածի հնչյունը տարածվեց անտառով մեկ։ Բայց կտրել թառամած բալզայի ծառը՝ այդ միեւնույն էր, թե խցանր կտրել բութ կացնով, կացինը պարզապես ետ էր շպրտվում, եւ մի քանի հարված տալուց հետո, ես հարկադրված եղա տեղս զիջել Հերմանինւ

Կացինը ձեռքից ձեռք էր անցնում, թռչում էր խշուրը, իսկ շունդ֊ լիների տապում, մեր վրայից քրտինքը հոսում էր առվակի պես։ Օրվա վերջում Կան, աքլորի պես, կանգնած էր մի ոտքի ւլկւա, դողդողալով մեր հարվածներից։ Հետո նա երերաց եւ իր ծանրության տակ գլորվեց, կպչելով շրջապատոզ ծառերին եւ ընկնելու ընթացքում ջարդելով խոշող ճյուղերն ու մանր ծառերը։ Մենք կարտեցինք ճյուղերը եւ սկսեցինք կեղեւը պոկել՝ զիգզագաձեւ, ինչպես ընդունված էր հնդկացիների մոտ։ Հանկարծ Հերմանր գցեց կացինը եւ, բռնելով ոտքը, կատաղորեն ցատկեց, ասես պոլինե֊ զիացիների ռազմական պար էր կատարում։ նրա անդրավարտիքից ընկավ փայլուն, կարիճի մեծության մի մրջյուն՝ պոչիՖ որ․ կար խայթոցով։ Նրա գլուխը օմարի չանչի նման կարծր էր։ Մենք կրունկի հարվածներով, մեծ դժվարությամբ, նրան ճզմեցինք գետնին։

— Կոնգո^Տ,— կարեկցանքով բացատրեց դոն Ֆեդերիկոն։ — Այդ փոքրիկ արարածր կարիճից էլ վատ է, բայց առողջ մարդու համար նրա խայթվածքը վտանգավոր չէ։

Հերմանի ոտքը մի քանի օր տնքում էր Ու ցավում, բայց գա նրան չէր խանգարում ձիով հետեւելու մեզ անտառի արահետներում բալզայի նոր վիթխարի ծառեր որոնելու։ Կուսական անտառում ժամանակ առ ժամանակ մենք լսում էինք ճռռոց, կոտրվելու ձայն եւ անկման խուլ աղմուկ։ Դոն Ֆեդերիկոն գոհունակությամբ թափահարում էր գլուխը։ Այդ նշանակում էր, որ նրա մետիս րանվորներր լաստի համար գլորեցին մի նոր վիթխարի բալբայի ծառ։ Մի շաբաթվա րնթացքում Կուին միացան Կանան, Կաման, Ի/ոն, Մաուրին, Ռան, Ռանգին, Պապան, Թարանգան, Քուրան, Կուկարան եւ Խիթին — րնդամենր տասներկու հզոր բալզայի ծառեր, որոնք, ի պատիվ պոլինեզիական առասպելական հերոսների, մկրտվեցին այն անուններով, որ մի ժամանակ Թ՚իկի անվան հետ Պոլինեզիա էին տարվել օվկիանոսի մյուս կողմից՝ Պե֊ րուից։ Ավիշից փայլող գերաններր անտառից դուրս հանվեցին սկզբում ձիերի օգնությամբ, այնուհետեւ դոն Ֆեդերիկոյի տրակտորով, որր դրանք հասցրեց բունգալոյի առաջ գտնվող դետափր։ Ավիշով լեցուն գերաններր բոլորովին էլ խցանի պես թեթեւ չէին։ ՛երանգից յուրաքանչյուրն անշուշտ կշռում էր տոննայից ոչ պակաս, եւ մենք տագնապով մտածում էինք, թե դրանք ինչսլես են մնալու ջրի երեսին։ Մենք դրանք մեկր մյուսի հետեւից գլորեցինք 64

դեպի ավւի եզրր․ այդտեղ յուրաքանչյուր գերանի ծայրին կապեցինք լիանայի ամուր ցողունից հյուսած պարաններ, որպեսզի չարը գցած ժամանակ հոսանքր չքշի տանի։ Այնուհետեւ գերանները ափից մեկ-մեկ ջուՐԸ ԴԼոՐսցինք։ Յուրաքանչյուր գերանի անկմանը ուղեկցում Էին հսկայական շաւորվաններով չրցայտքեր։ Գերանները պտտվում ու լողում Էին, մինչեւ կեսը սուզվելով ջրի մեջ․ ռբբ նրանց վյրայռվ քայլում Էինք նրանք ջրի տակր չէին անցնում։ Գերանները կապելով պինդ լիանաներով, որ ջունգլիում ամենուրեք կախված էին ծառերի կատարներից, մենք ժամանակավոր երկու լաստ շինեցինք, \որոնցից մեկը մյուսին պետք է բուքսիրի վերցներ։ Այնուհետեւ լաստերը բեռնեցինք բամբուկի ցողունների եւ լիանան երի պաշարով, որ մեզ պետք էր գալու հետագայում, ապա ես ու Հերմանը ոտք դրինք լաստի վրա՝ անհայտ ռասայի խառնուրդ երկու տղամարդու ուղեկցությամբ, որոնք մեր լեզուն չէին հասկանում, ինչպես մենք նրանցր։

Երբ մենք ափից հեռացանք, ջրի վւրփրադեզ կոհակը մեղ իր մե9 առավ եւ արագորեն քշեց հոսանքի ^ուղղությամբ։ Շրջանցելով առաջին գետահրվանդանը, մենք մի վերջին Հայացք գցեցինք դեպի ետ եւ ջրի հորձանքի ջրցայտքերի միջով տեսանք մեր սիրալիր բարեկամն երին՝ կանգնած բունղալոյին մոտիկ գետափի բարձունքին, նրանք ձեռքի շարժումներով բարի ճանապարհ էին մաղթում մեզ։ Այնուհետեւ մենք մտանք բանանի կանաչ տերեւներից պատրաստած հովանու տակ եւ լաստի ղեկավարությունը թողինք երկու դարչնագույն մասնագետներին, որոնցից յուրաքանչյուրը, զինված նավելու մեծ թիակով, տեղավորվեց մեկը լասւոաքթի, իսկ մյուսը լաստախելի մոտ։ Նրանք անփույթ շարժումներով, առանց որեւէ ջանք գործագրելու, լաստը պահում էին ամենավարար տե֊ ղում, եւ մենք, գետի վյյայով օրորվելով, սլանում էինք դեպի ներքեւ, ստոպ-ստեպ փոխելով ընթացքը, որպեսզի շրջանցենք հեղեղումներից մերկացած ծառաբներր եւ ավազե ծանծաղուտներր։

Ջունգլին անընդմեջ պատի պես կանգնած էր զույգ ափերի երկարությամբ, թութակներն ու մյուս թռչուններր դուրս էին թըռ֊ չում խիտ տերեւուտներից, երբ մենք լողում էինք նրանց մոտիկ։ Մի քանի անդամ մենք տեսանք, թե ինչպես ալլիգատորր , մեզ նկատելուն պես, իսկույն ցատկում էր դետը եւ անհետանում պըղ–

ԱլւիքէատոՐ—կոկորդիլոսի ամերիկյան տարատեսակը։

65 յ<աՏաօ)արհււրդություն «Կոն–Թիկի»–ով—5

տոր ջրի մեջ։ Սակայն շուտով տեսանք Է լ ավելի հրեշավար կենդանի։ Դա իգոլանան19 կամ կոկորդիլոսի չավւի հսկայական մողեսն Էր՝ կոկորդային մեծ պարկով եւ մեջքի երկարությամբ ձըգ֊ վող սանրով։ Նա ննջում Էր կավոտ դետափին, ասես այնտեղ քնած լիներ նախապատմական ժամանակներից ի վեր, նա նույնիսկ չշարժվեց, երբ մենք անաղմուկ նավարկեցինք նրա կողքով։ Թիա– վարներր մեզ նշան արին, որ չկրակենք։ Մի քիչ անց մենք տեսանք մի ուրիշ իգուանա մոտավորապես մի մետր երկարությամբ։ Նա փախչում Էր լաստի վրա կախ ընկած մի ճյուղի վրայով։ Իգու– անւսն, իրեն ապահով զգալով, կանգ առավ, արեւի տակ պսսլղաց -նելով իր կապտա–կանաչադույն մաշկը, եւ սկսեց նա/ել մեզ՝ օձի սառը աչքերով։ Ավելի ուշ մենք լողում Էինք ձարխոտով ծածկված բլրակի կողքից, եւ նրա կսւտարին տեսանք մի ուրիշ իգուանա, որը մեր տեսածների մեջ բոլորից մեծն Էր։ Երկնքի ֆոնի վրա իր բարձրացրած կրծքով ու գլխով անշաոժ կանգնած, նա նման Էր քարակերտ, զոլավոր վիշապի սիլուետի։ նա նույնիսկ գլուխը չշարժեց, երբ մենք շրջանցում Էինք բլրակը, իսկ հետո անհետացավ ջունգլիում։

Առաջ անցնելով, մենք ծխի հոտ զգացինք եւ գետափի երկարությամբ ձգված բացատներում նկատեցինք մի քանի ծղոտածածկ խրճիթներ։ Մեր լասար գրավեց գետափին կանգնած չարագուշակ տեսքով մարդկանց սեւեռուն ուշադրությունը, այդ մարզիկ իրենցից ներկայացնում Էին հնդկացիների, նեգրերի եւ իսպանացիների մի այլանդակ խառնուրդ։ նրանց նավակները, որ մաքո֊ քանման փորած մակույկներ Էին, գլխի վրա շուռ տված րնկած Էին գետավւին։

Երբ հասավ ճաշելու ժամանակը, մենք ղեկաթիակների մոտ փոխարինեցինք մեր բարեկամներին, մինչեւ որ նրանք, թաց կավի երեսին վառվող փոքր խարույկի վրա, ձուկ եւ հացի ծառի պտուղ տապակեն։ Մեր ճաշի կազմի մեջ մտնում Էին նաեւ տապակած ձուկ եւ արեւադարձային միրգ։ Մինչ այդ լաստր շարունակում Էր՛ արագ լողսւլ եւ ջունգլիների միջով մեզ տանում Էր դեպի օվկիանոսը։ Այժմ մեր հոգը չէր, որ անձրեւները հեղեղել էին ամբողք երկիրը։ Ինչքան ուժեղ էին տեղում անձրեւները, այնքան արագանում էր հոսանքը։

Երբ մութր պարուրեց գետր, գետափին սկսեց խլացուցիչ համերգ։ Դոդոշներն ու գորտերր, ճռիկներն ու մոծակներր, կռկռադ֊ Ոք5

նե/ով, բզզացԱելով ու տզտզացնելով, կազմում էին մի հզոր, բազմաձայն երգեցիկ խումբ։ Խավարի մեջ ժամանակ աո ժամանակ հնչում էր վայրի կատվի զիլ ճիչը, մերթ այստեղ, մերթ այնտեղ լսվում էր տագնապալից ծվծվոցը այն թռչունների, որոնց վաիյեցրել էին ջունգլիների գիշերային կողոպտիչները։ Մի քանի անդամ մենք կրակի աղոտ լույս տեսանք անտառի բնակիչների տնակներում եւ լսեցինք մարդկանց ձայներ մււ շների հաչոց, երբ խավարի մեջ լողում էինք նրանց մոտիկ։ Բայց գիշերվա անգոր– րր մեծ մասամբ խանգարում էին միայն անտառային համերգնե– րր, եւ մենք, լուռ նստած, սքանչանում էինք աստղազարդ երկնքով, մինչեւ որ քունն ու անձրեւը մեղ քշեցին տերեւներից պատրաստած նավախուցր, որտեղ մենք պառկում էինք քնելու, նախապես իջեցնելով ատրճանակների ապահ ուէի չները։

Հոսանքի ուղղությամբ ինչքան մենք առաջ էինք լողում, այնքան ավելի հաճախ էին հանդիպում խրճիթներ ու բնիկների պլանտացիաներ, մինչեւ որ շուտով գեւտափերին երեւացին իսկական գյուղեր։ Այստեղ դետով երթեւեկությունր կատարվում էր փորած մակույկների միջոցով, որոնցով լողում էին երկար ձողերով ետ հրվելով։ Ս երթ րնդ մերթ տեսնում էինք բալղային լա ստեր բեռ֊ նրված կանաչ բանանի կույտերով։

Պ ալենկեի եւ Ռիո Գուայասի միախառնվելու տեղում ջուրն այնքան բարձր էր, որ Վիսես քաղաքի եւ առափնյա Գուայակիլ նա– վահանգստի միջեւ գործիմաց կերպով երթեւեկում էր անվավոր նավը։ Ժամանակ շահելու համար ես ու Հերմանր բարձրացանք նավի վրա եւ, խիտ բնակեցված տափակ ափերի մոտով, լողացինք դեպի օվկիանոսը։ Մեր դարչնագույն բարեկամներից երկուսը պետք է հետեւեին մեզ, մնալով լաստի վրա։

Ծս ու Հերմանր Գուայակիլում բաժանվեցինք։ նա մնաց Գուայասի գետաբերանի մոտ, որպեսզի, երբ բալղային գերանները հասնեն ընդունի։ նա պետք է դրանք բեռներ առափնյա լողագող նավի վրա եւ բերեր Պերու, իսկ այնտեղ պետք է ձեռնարկեր լաստի կառուցումր եւ հետեւեր, որ դա լիներ հնդկացիների հինավուրց լաստերի իսկական պատճենը։ Իսկ ես ինքնաթիռով թռա հարավ* Պերուի մայրաքաղաք Լիման, որպեսզի լաստր կառուցելու հարմար տեղ որոնեմ։

Ինքնաթիռը թռչում էր մեծ բարձրության վրա՝ Խաղաղ օվկիանոսի ափի երկարությամբ։ Մի կողմում ձգվում էին Պերուի ամայի

5* 67

չեռները, իսկ մյուս կողմր, հեռու ներքեւում փռված էր պսպղուն օվկիանոսր։ Այնտեղից մենք պետք է սկսեինք մեր նավարկումը լա սա ո՛վ։ Վերեւից դիտելիս օվկիանոսն ինձ թվում էր՛ անսահման։ Երկինքն ու ծովը միախառնվում էին հեռու֊հեռու արեւմուտքում հորիզոնի աննշմարելի գծի վըա Տ եւ ես չէի կարողանում ․ինձանից հեռացնել այն միտքր, որ հորիզոնի այն կողմր փռված են բազում հարյուրավոր ծովային այդպիսի հարթություններ, որոնք շրջապատում էին երկրագնդի մեկ հինգերորդական մասր, նախքան նորից հասնում են երկրին՝ Պոլինեզիայի կղզիներին։ Ես փորձում էի իմ մաորումներր կենտրոնացնել այն բանի վրա, թե ինչ է սպասում մեզ մի քանի շաբաթ հետո, երբ մենք պստլիկ լա ստով նավարկելիս կլինենք այս կապույտ, անծայրածիր տարածության վրա, բայց շտապով ետ վանեցի եւ այդ միտքր, որովհետեւ այն իմ մեջ առաջ էր բերում այնպիսի զգացողություն, ինչպիսին մարգ ունենում է պարաշյուտով ցատկում կատարելու պահին։

Հիմա ժամանելուց հետո, ես տրամվայով գնացի Կալյաո նավահանգիստը՝ որոնելու այնպիսի վայր, որտեղ կարողանայինք սկսել լաստի կառուցումը։ Ես անմիջապես նկատեցի, որ բոլոր մատույցները լեցուն էին նավերով, եւ ամբողջ ծովափի երկարությամբ կանգնած էին կռունկներ, պակհաուզներ, մաքսս։տնային պահեստներ, նավահանդստի վարչության շենքեր եւ այլն։ Ծովափին, նավահանղստից քիչ հեռու, շենքեր չկային, բայց այնպիսի քանակությամբ լողացողներ էին վխտայք, որ այդ հետաքրքրվող հասարակությունը մի ակնթարթում դեաււդեն կաներ /աստն իր ամբողջ հանդերձանքով, հենց, որ մենք աչք թեքեինք նրանից։ Յոթմիլիոնանոց սպիտակ եւ դարչնագույն բնակչությամբ Կա լյառն այժմ երկրի ամենախոշոբ նավահանգիստն է։ էաստ կառուցողների համար ժամանակները Պերուում շատ ա,վե/ի էին փոխվել, քան էկվադորում, եւ ես մի ելք էի տեսնում՝ թափանցել բարձր պարսպի մյուս կողմը, իսկ պարիսպը շրջապատում էր ռազմական նավահանգիսար, որի երկաթե դարպասների մոտ կանգնած էին զինված պահակներ, նրանք սպաոնաղոզ եւ կասկածելի հայացք էին նետում ինձ եւ կողմնակի այլ այն մարդկանց վրա, որոնք թրեւ էին գալիս պարսպի երկարությամբ։ Ով հանդգներ ընկնել այնտեղ, այլեւս լիակատար անվտանգության մեջ էր լինելու։

Վաշինգտոնում ես հանդիպում էի ունեցել Պերուի ծովա քին կցորդի հետ եւ նրանից ունեի հանձնարարական նամակ։ Հաջորդ ՈՏ

օրն այդ նամակով ես ուղեւորվեցի ծովային մինիստրություն եւ խնդրեցի, որ ինձ ընդունի ծովային մինիստր Մանուել Նիետոն։ Նա ընդունում էր առավոտներր մինիստրության գեղեցիկ դահ֊ լիճաւմ, որը փայլում էր հայելիների ու ոսկեզօծումների մեջ եւ կահավորված էր ամպիր* ոճով։ Ես փոքր ինչ սպասեցի, մինչեւ ներս մտավ մինիստրը շքահանդեսի հագուստով, ցածրահասակ, թիկնեղ մի սպա անհողդողդ, ինչպես Նապոլեոնը, նա խոսում էր լակոնիկ եւ ճշգրիտ։ Հարցրեց՝ ինչ եմ ուղում, ասացի, որ խնդրում եմ ինձ թույլատրվի մտնել ռազմական նավահանգիստը՝ փայտե լաստ շինելու համար։

— Գիտե ք ինչ, երիտասա րդ,— ասաց մինիստրը, մատնե– րով ջղայնությամբ թմբկահարելով սեղանը,— ԴուՔ սխալ հասցեով եք եկել։ Ես հաճույքով ձեզ կօգնեի, բայց ինձ հարկավոր է արտաքին գործերի մինիստրի թույլտվութ յունր․ ինքնին հասկանայի է, որ ես չեմ կարող օտարերկրացիներին թույլ տալ մտնելու ռազմական տերիտորիան եւ թույլատրել նրանց օգտագործելու ռազմական արհեստանոցներր։ Գրավոր կերպով դիմեցեք արտաքին գործերի մինիստրին։ Հաջողություն եմ ցանկանում։

Ես սարսափով մտածեցի այն թղթերի մասին, որոնք առաք– վռւմ են տեղից տեղ եւ անհետանում են գրասենյակների խորխորատներում։ Ի՛նչ երջանկաւթյոլն էր ապրել Կոն֊Թիկիի բիրտ դարաշրջանում, երթ գոյություն չունեին այնպիսի արգելքներ, ինչպիսին գրավոր դիմումներն են։ Արտաքին գործերի մինիստրի մոտ անձամբ ընկնելը զգալիորեն ավելի դժվար էր։ նորվեգիան դիվանագիտական ներկայացուցիչ չոմեեր Պերուում, եւ մեր գլխավոր հյուպատոս Րարը, Որը միշտ պատրաստ էր ծառայել, կարող էր ինձ համար ապահովել տեսակցություն արտաքին գործերի քււոր֊ հրրղականի հետ միայն։ Ես վախենում էի, որ գործը հենց այգաեղ էլ կանգ է առնելու։ Այժմ կարող էր հարկավոր դալ դոկտոր Կոե֊ նի նամակր ռեսպուբլիկայի պրեզիդենտին։ Ես դիմեցի Պերուի պրեզիդենտի համհարզին՝ տեսակցություն խնդրելով նորին գերազանցություն դոն Խոսե Բուստամենտեի Ռիվերոյի հետ։ Մի քանի օր անց ինձ հաղորղեցին, որ ես պալատում սքետք է լինեմ ժամը 12-ին։

Ամպիւ– ո6–կիրառական արվեստի եւ ճարտարապետական ոճ Ֆրանսիա-յում* XII դարի սկզբում։

Լիման ժամանակակից քաղաք է, կեսմիլիոնանոց բնակչությամբ, նա փռված է ամայի լեռն երի ստորոտի կանաչ հարթավայրում։ ճարտարապետության, որոշ չափով նաեւ այգիների ու պուրակների շնորհիվ դա, անկասկած, աշխարհի ամենագեղեցիկ մայրաքաղաքներից մեկն է, ժամանակակից Ռիվիերայի կամ Կա֊ լիֆորնիայի ամենագեղեցիկ անկյունր։ Նրան աշխուժություն են տալիս իսպանական ոճով կառուցված հինավուրց, գեղատեսիլ շեն֊ քերր։ Պրեզիդենտի պալատր գտնվում է քաղաքի կենտրոնում եւ խստորեն պաշտպանված է զինված ժամապահներով, որոնք ունեն վառ գույնի համազգեստներ։ Պ եբուում պրեզիդենտի հետ տեսակցություն ստանալը լ՚արջ գործ է, եւ բնակչության մեծամասնությունը պրեզիդենտին տեսել է միայն կինոյի էկրանի վրա։ Փայլուն փամփուշտակալներով զինվորներր սանդուղքներով ինձ տարան վերեւ, իսկ հետո էլ, երկար միջանցքով, որի վերջում քաղաքացիական հագուստով երեք մարգ ստուգեցին իմ վւաստաթզթերր եւ ինձ արձանագրեցին մատյանում, ապա բացեցին կաղնու փայտից մասսիվ դուռը, եւ ես ընկա մի սենյակ, որտեղ դրված էին երկար սեղան եւ մի քանի շարք աթոռներ։ Այնտեղ ինձ հանդիպեց ինչ-որ տղամարդ սպիտակ զգեստով, եւ խնդրեց նստել, իսկ ինքն անհետացավ։ Մի քանի վայրկյան անց, լայն դուռը բացվեց եւ ինձ ներս հրավիրեցին հաջ՛որդ սենյակը, որր սարքավորված էր էլ ավելի ճոխ շքեղությամբ։ Ամբա՛սիր շքազգեստով ինչ-՛որ մի կարեւոր դեմք առաջացավ դեպի ինձ․

«Պրեզիդենտն է»,— մտածեցի ես եւ լարի պես ձգվեցի։ Բաւղ ոչ, նա չէր։ Ոսկեզօծ համազգեստ հագած այդ մարդը ինձ առա֊ ջարկեց նստել ուղիղ թիկունք ունեցող, հին ոճի մի բազկաթոռի եւ ինքն անհետացավ։ Բազկաթոռի ծայրին դեռ մի ր՛ոպե չէի նստել, երբ բացվեց մի դուռ եւս եւ ծ առան խոնարհվելով ինձ հրավիրեց մեծ, հիասքանչ կերպով զարդարված, ոսկեզօծ կահու/քով մի սենյակ։ Մառան անհետացավ հանկարծակի, այնպես, ինչպես հան֊ կարծակի երեւացել էր, եւ ես մենակ մնացի նստած հինավուրց բազմոցին, դիտելով կրնկի վրա բաղած դոներով եւ մեջհմեգՖւսյոգ դատարկ սենյակները։ Այնպիսի լռություն էր տիրում, որ ես լսում էի, թե ինչպես մեկր, ինձնից մի քանի սենյակ հեռու, խուլ կերպով հազում էր։ Այնուհետեւ լսվեցին մոտեցող հաստատուն քայլեր, ես վեր ցատկեցի եւ անվճռականորեն ողջունեցի համազգեստով, ականավոր պարոնին։ Բայց ոչ, սա էլ նա չէր» Այդ պարոնի 70

ասածներից ես այն հասկացա, որ պրեզիդենտն ինձ ողջույն է ուղարկում եւ հայտնում ՛Հոր շուտ՛ով կազատվի», հենց որ վերջանա մինիստրների խորհրդի նիստը։ Տասը րոպե անց հաստատուն քայ֊ լերը վերստին խախտեցին լռությունը, եւ այս անգամ սենյակը մտավ ոսկե աքսելբանտերով ու ուսադիրներով մի մարդ։ Ես թա֊ վավ վեր թռա բազմոցից, եւ իսորը գ/ուխ տվի։ Այղ մարդը խո֊ նարհվեց ավելի ցածր եւ տարավ ինձ մի քանի սենյակի միջով եւ հաստ գորգեր փռած սանդուղքով առաջնորդեց դեպի վեր։ Նա ինձ թողեց մի պստիկ սենյակում, որտեղ դրված էին բազմոց եւ կաշվե բազկաթոռ։ Սերս մտավ միջահասակ, սպիտակ համազգեստով մի մարդ, ես խոնարհ կանգնած, սպասում էի, որ նա ինձ դարձյալ կառաջնորղի որեւէ տեղ։ Բայց նա ինձ ոչ մի տեղ չտարավ, միայն սիրալիր ողջունեց եւ մնաց իր տեղում։ Ղա պրեզիդենտ Բուստա֊ մենտեի Ռիվերոն էր։

Պրեզիդենտը կրկնակի լավ էր իմանում անգլերեն, քան ես իս պաներեն ։ Երբ մենք ողջույններ փոխանակեցինք եւ \նա, ձեռօի շարժումով, ինձ հրաւԱւրեց նստել, այլեւս մեր համատեղ բառհրի պաշարը վերջացավ։ Նշաններով ու շարժումներով շատ բան կա֊ րհ/ի է ասել, բայց դրանց օգնությամբ կարելի չէր Պերուի ռազմական նավահանդստում լաստ կառուցելու թույլտվություն ստանալ։ Ինձ համար պարզ էր, որ պրեզիդենտն ինձ չէր հասկանում, իսկ նրա համար այդ բանն առավել եւս պ՛արզ էր, քանի որ քիչ անց նա դուրս գնաց, հետո վերադարձավ ավիացիայի մինիստրի ուղեկցությամբ։ Սւվիւացիայի մինիստր գեներալ Ռեվերեդոն եռան֊ դռւն, ըմբիշի (լաղմվածքով տղամարդ էր, ռաոմա֊օռա ւին ուժերի համազգեստով, կրծքին ուներ գործված թեւիկներ։ Նա հիանալի խոսում էր անգլերեն՝ ամերիկյան առոգանությամբ։

Ես խնդրեցի ինձ ներել թյուրիմացության համար եւ ասացի, որ ես կուզեի թույլտվություն ստանալ ոչ թե աերոդրոմի համար, այլ ռազմական նավահանգստի։ Գեներալը ծիծաղեց եւ բացատրեց) "Ր ք>րհն այստեղ են հրավիրել միայն որպես թարգման։ Ես բայ/ առ քայլ իմ թեորիան բացատրեցի պրեզիդենտին, որն ուշադրությամբ լսում էր ինձ եւ գեներալ Ռեվերեդոյի միջոցով բանիմաց հարցեր էր տաքիս։

Վերջում նա ասաց,

֊ Եթե կա հավ անականություն, որ Խաղաղ օվկիանոսի կըդ– պիներն առաջին անգամ Պերուի մարդիկն են ՞այտնագործել, ապա

Պերուն շահագրգռված է այդ գիտարշավով։ Ասացե՛ք, ինչո՛վ կարող ենք մենք ձեզ օգնել։

Ես խնդրեցի մեզ մի տեղ հ ատկացնել ռազմական նավահան֊ գըստի տերիտորիայում՝ լաստր կառուցելու համար, հնարավորություն տալ օգտվելու նավատորմային արհեստանոցներից, հատկացնել մի շենք, որտեղ մենք կարողանայինք պահել հանդերձանքը եւ թույլ տալ հանդերձանքները այս երկիրը բերելու, թույլ տա, օգտվելու չոր նավաշինարանից եւ նավահանգստի բանվորական ուժերից՝ մեր աշխատանքներին օգնելու համար, ինչպես նաեւ տրամադրել մի նավ, որը մեզ ափից հեռացնի, երբ մենք ճանապարհ ընկնելու լինենք։

—— ՚՝ նչ է խնդրում,----- անհամբերությամբ հարցրեց պրեզիդենտը, այնպիսի տոնով, որ նույնիսկ ես հասկացա։

— Առանձնապես ոչինչ,— մանրամասնության մեջ չմտնելով պատասխանեց Ռեվերեդոն։ Եվ պրեզիդենտը, բավարարվելով այԴաԻսԻ պատասխանով, գլխով համաձայնության նշան արավ։

Ունկնդրությունն ավարտվելուց առաջ Ռեվերեդոն խոստացավ, «ր արտաքին գործերի մինիստրը կստանա պրեզիդենտի անձնական ցուցմունքր, իսկ ծովային մինիստր նիետոյին կտրւԱւ գործողության լիակատար ազատություն՝ մեզ անհրաժեշտ օգնություն ցույց տալու համար։

— Թող աստված պահպանի ձեզ բո լորիդ,— ծիծաղելով եւ գլուխր շարժելով ասաց գեներալը հրաժեշտի ժամանակ։ Ապա ներս Տտավ համհարզը եւ ինձ տարավ հերթապահի մոտ։

Այդ

նույն օրը Լիմայի թերթերում հողված հրապարակվեց նորվեգիական գիտարշավի մասին, որ /աստով մեկնե/ու էր Պիրոլի ափերից։ Միաժամանակ թերթերում հաղորդվում էր, որ շվե– դա֊ֆիննական գիտարշավր՝ Ամազոնկայի ափերի ջունդլիներում ապրող հնդկացիների կյանքի ուսումնասիրության իր աշխատանքներն ավարտել է։ Ամազոնկայի այդ գիտարշավին մասնակցող երկու շվեդացիներ գետի վրայով, մակույկով հասել էին Պերու եւ արդեն ժամանել էին Լիմա։ Դրանցից մեկը Բենգտ Դանիելսոնն էր՝ Րւպսալի համալսարանից, որն այժմ պատրաստվում էր զբաղվել Պերուի ւեռնցի հնդկացիների ուսումնասիրությամբ։

Հոդվածը ես կտրեցի՝ պահելու համար։ Հյուրանոցի համարում նստած, ես սկսել էի նամակ գրել Հերմանին՝ լաստի կառուցման տեղի վերաբերյալ, երբ ինձ ընդհատեց դռան թխկոցը։

ներս մտավ բարձրահասակ, արեւավառ դեմքով մի երիտասարդ՝ արեւադարձային հագուստով, երբ նա վերցրեց սպիտակ սաղավարտը, իմ աչքին ընկավ վառ, շեկլիկ մորուքը, որը թվում էր, թե վառել էր նրա դեմքը եւ այրել գլխի մազերի մի մասը։ Այդ երի֊ տասարղը գալիս էր խորքերից, բայց պարզ էր, որ նրա տեղը համալսարանի լսարանն էր։

«Բենգտ Դանիելսոնն է»,— մտածեցի ես։

— Բենգտ Դանիելսոնն եմ,— ասաց այցելուն։

«Սա իմացել է լաստի մասին»,— մտածեցի ես եւ առաջար– կեցի նրան նստել։

— Ես հենց նոր տեղեկացա լաստի վերաբերյալ ձեր ծրագրի մասին,— ասաց շվեդացին։

«Եվ ահա սա եկել է ջարդուփշուր անելու իմ թեորիան, քանի որ ինքը ազգագրագետ է»,— մտածեցի ես։

— Եվ ահա ես եկել եմ պարզելու, թե չե՞մ կարող ես էլ ուղեւորվել այդ լաստով,— հանգիստ տոնով ասաց շվեդացին։ — Ես հետաքրքրվում եմ միգրացիայի թեորիայով։

Ես ոչինչ չգիտեի այդ մարդու մասին, գիտեի միայն այն, որ նա գիտնական է եւ շիտակ դալիս է ջունգլիների թավուտներից։ Բայց երբ շվեդացին չի վարանում լաստով ուղեւորվել լոկ հինգ նորվեգացու հետ, նա մերժում չպետք է ստանա։ Ի դեպ, նույնիսկ փառահեղ մորուքը չէր կարող թաքցնել նրա հավասարակշռված եւ ուրախ բնավորությունը։

Քանի որ տեղն զբաղված չէր, Բենգտը դարձավ գիտարշավի վեցերորդ մասնակիցր։ Եվ պարզվեց, որ մեր միջից^ նա միակն էր, որը խոսում էր իսպաներեն։

Երբ մի քանի օր անց մարդատար ինքնաթիռը, իր մոտորներով միապաղաղ թնդացնելով, թռչում էր ծովեզրի երկարությամբ դեպի հյուսիս, ես նորից հարդալից դիտում էի սերքեւում փռված անսահման կապույտ օվկիանոսր։ Թվում էր, թե նա կախվել եւ լողում է երկնային հաստատության մեջ։ Շուտով մենք վեց հոգով կկիտվենք իրար մոտ, ինչպես միկըոբներր փոշու հատիկի վրա, այնտեղ, ներքեւում, որտեղ այնքան ջուր կա, որ արեւմտյան ամբողջ հորիզոնը ասես նրանով է լեցուն։ Մենք մենակ կլինենք օվկիանոսում, եւ իրարից մի քանի քայլից ավեքի հեռու լինել չենք կարողանա։ Սակայն, այժմ մեր միջեւ բավականաչափ տարածություն կար։ Հերմանր գտնվում էր էկվադորում եւ սպասում էր գե֊

բաններին։ Կնոււո Հաուգլանդը եւ Տորստեյն Ռոբյուն նոր էին թռել Նյոլ֊Յորք։ էրիկ Հեսսելբերգը Օսլոյից Պանամա ուղեւորվող նավի վրա էր։ Ես ինքս թռչում էի Վաշինգտոն, իսկ Բենգտը մնաց Լի֊ մայի հյուրանոցում, պատրաստ ճանապարհ ընկնելու, եւ սպասում էր մյուսների ժամանելուն։

Իմ բոլոր ուղեկիցները նախապես իրար չէին ճանաչում, եւ բոլորն էլ միանգամայն տարբեր մարդիկ էին։ ւււստի, լաստի վրա մի քանի շաբաթվա ը՛նթացքում մենք ապահովված կլինենք այն բանով, որ մեր պատմություններով միմյանց չենք ձանձրացնի։ Ահռելի ամպերը, ցածր ճնշումը եւ․ անձրեւոտ եղանակը մեզ համար ավելի քիչ վտանգ կներկայացնեն, քան վեց մարդկանց բնավորությունների բախման սպառնալիքը, մարդիկ, որոնք հարկադըր– ։Լած են ամիսներով միասին լի՛՛նել դրեյֆող լաստի վրա։ Այղ դեպ բում լավ կատակը հաճախ նույնքան օգտակար է լինում, որքան Փրկության գոտին՛

Վաշինդտոնում դեռեւս դաժան ձմեռ էր, ցուրտ ու ձյունալի։ Ես այնտեղ վերադարձա փետրվարին։ րյորնը եռանդուն կերպով կպել էր ռադիոյի գործին, եւ նրան հաջողվել էր հետաքրքրել ռա֊ դիոսիրողների ամերիկյան ընկերությանը եւ պայմանավորվել էր նրա անդամների հետ, որպեսզի ընդունեն լաստի հաղորդումները։ Կնուտն ու Տորստեյնը զբաղված էին կազմակերպելով կապը, որը պետք է իրագործվեր կարճալիքային հաղորդիչների միջոցով, սարքված հատկապես այդ նպատակի համար, իսկ մասամբ էլ պորտատիվ ռադիոկայանների օգնությամբ, որ գործ-ադրվում էին պատերազմի ժամանակ դիմադրության մասնակի ցներե կողմից։ Հարկավոր էր հազարավոր խոշոր ու մանր հարցեր լուծել, քանի որ ցանկանում էինք ճանապարհորդության ժամանակ իրագործեք այն բոլորը, ինչ մեր մտքովն էր անցնում։ Իսկ մեր արխիւկ։ միշտ աճում ու աճում էր թղթերով։ Զինվորական ու քաղաքացիական փաստաթղթեր՝ սպիտակ, դեղին ու կապույտ, անգլերեն, իսպանե֊ րեն, ֆրանսերեն ու նորվեգերեն լեզուներով։ Մեր գործնական դա֊ րում նույնիսկ լաստով ճանապարհորդելը թղթի արդյունաբերու֊ թյանր պետք է նստեր համարյա մի ամբողջ եղեւնի։ Օրենքներն ու սահմանափակումները կապում էին մեր ձեռքն ու ոտքը, մենք պետք է քանդեինք մի հանգույցը մյուսի հետեւից։

— Պատրաստ եմ երդվելու, որ այս ամբողք գրագրությունը

«Կոն-Թիկի» լաստով գիտարշավի մասնակիցները։

Տախից դեպի աչ՝ Կնատ Հաա<յ|անւյ, Բենցտ Դանիելսոն,

գրքի նեղինակր, էրիկ Հեսելրերգ, Տորստեյն Ռոռյա <•

Հերման Ղատցինցեր;

կշռում է տասը– կիլոգրամ,— ասաց մի անգամ Կնուտը, հաստատ տոնով, խոնարհվելով գրամեքենայի վրա։

— Տասներկու, — անվրդով ճշտեց Տորստեյնը։ — Ես կշռել եմ։\ Իմ մայրը, ըստ երեւույթին, լավ էր հասկանում իրերի դրությունը, երբ վերջին պատրաստությունների այգ դրամատիկա– կան օրերին գրում էր՝ «Ես մի բան եմ ցանկանում՝ գիտենամ, որ դուք բոլորդ, վեց հոգիդ էլ, արդեն հաշոզակ կերպով լաստի վրա եք գտնվում»։

Այնուհետեւ մի անգամ Լիմայից եկավ շտապ հեռադիր, որով հաղորդում էին, թե Հերմանին լողանալու ժամանակ ալիքը ւոԱէկով Է արել եւ ավ։ն Է նետել լուրշ ջարդվածքներով եւ վզի հոդա֊ խախտմամբ։ Ւուժվելու համար նրան տարել Էին Լիմայի հիվանդանոցներից մեկում։

Անհապաղ նրա մոտ թռան Տորստեյն Ռոբյուն եւ Հերդ Վոլդը, որը պատերազմի ժամանակ նորվեգիական դիմադրության շարժման խմբերից մեկի ներկայացուցչա հին Էր Լոնդոնում, իսկ այժմ Վաշինդտոնում օգնում Էր մեզ։ Նրանք Հերմանին գտան ապաքինման վքւճակում։ նրան կես ժամ պահել Էին փոկերով կախված, փոկերը ձգված են եղել նրա գւխի շուրջը, այդ դրությամբ նա մնացել Է այնքան ժամանակ, մինչեւ բժիշկները տեղն են գցել պարանոցի առաջին ողնը։ Ռենտգենյան նկարը ցույց Է տվել, որ ողնը ճաքած եւ շրջված Է եղել հետեւից առաջ։ Հերմանին մահից փրկել Է նրա հիանալի առողջութ՚յունր։ Շուտով նա դուրս Է գրվում հիվանդանոցից եւ, ամբողջովին կտպտաբծերով պատած, չշարժվող վզով եւ ռեւմաս՜փկ ցավերով, վերստին հանդես Է գալիս ռազմական նա֊ վահանգստում, որտեղ բերվել Էին բալզային գերանները, եւ կըպ– չում Է աշխատանքի։ Մի քանի շաբաթ նա պետք Է լիներ բժիշկների հսկողության տակ, եւ մենք համոզված չէինք արդյոք նա ի վիճակի կլինի" մեզ հետ ճանապարհվելու։ ոայց ինքը մի վայրկյան անգամ չէր կասկածում այդ մասին, չնայած առաջին այն դառը փորձին, որ նա ունեցավ Խաղաղ օվկիանոսի գրկում։

Որոշ ժամանակ անց Պանամայից թռավ֊եկավ էրիկը, իսկ Կնուտն ու ես՝ Վաշինգտոնից, եւ արդեն մենք բոլորս հավաքվել էինք մեր ուղեւորման կետում՝ Լիմայումէ

Ծովափին՝ ռազմական նավահանգստի տերիտորիայում, ընկած Էին Կիվեդոյի անտառներից բերված բալղային մեծ գերան֊ ներր։ Այդ իսկապես հուղիչ հանդիպում Էր։ Թարմ կտրած կլոր

7(1

7* ՚

- ․

ա&

8»

<*․

«Կոն-Թիկի» լաստի կաոացումր Պեաւում։ Ամենից աոաջ կանեփի պարաններով մենք իրա՞ր "կապեցինք ինր ամենամեծ գերանները։ Լաստի վրա ոչ մի մետաղե մաս

չկար։

գերանները, բամբուկի գեղին բները, եղեգն ու բանանի կանալ տերեւները, մեր ամբողջ շինանյութը — թափված՝ կույտերով ընկած էր ահռելի սուզանավերի եւ ռազմանավերի միջեւ։ Վեց սպիտակամորթ հյուսիսցիներ եւ քսան դարչնագույն «նավաստիներ», որոնց երակներում ինկաների արյուն էր հոսում, ճոճում էին կացիններ ու երկար դանակներ— մաչետեները20, ձգում էին պարաններ ե կապում էխն հանգույցներ։ Ջիգ մարմնով ծովային սպաները, ոսկե֊ րիզ, կապույտ համազգեստով, անցնում էին մոտիկից եւ ապշած նայում այդ գունատ օտարերկրացիներին եւ բուսական նյութերին, որ հանկարծակի հանդես էին եկել նրանց նավահանգստում։

Հարյուրամյակի ընթացքում առաջին անգամն էր բաչզային չաստ կառուցվում Կաչյաո ծովախորշում։ Ինկաների առասպելները պնդում են, որ այդպիսի չուստերով չողաչն իրենց նախնիները սովորեչ են այս առափնյա ջրերում անհետացած Կոն-Թիկիի ցեղից, իսկ պատմական տվյալները հաղորդում են, որ ավելի ուշ ժամանակներում եվրոպացիներր հնդկացիներին արգելել են այդպիսի չաստեր օդտադործեչր։ Բաց չաստով նավարկեչը համարվել է մահու չափ վտանգավոր։ Ինկաների հաջորդներր քայչում էին ժամանակի հետ․ մեղ պես նրանք էլ ծալովի անդրավարտիք եւ մատրոսկա են հագնում։ Բամբուկն ու բալզան նախնադարյան անցյալին են պատկանում, այստեղ եւս ամեն ինչ առաջ է շարժվում՝ դեպի զրահն ու պողպատը։

Գերժամանակակից նավահանգիստր մեզ հիասքանչ ծառայություն մատուցեց։ Բենդտի, որպես թարգմանի եւ Հերմանի, որպեււ՛ գլխավոր կոնստրուկտորի հետ ատաղձագործական եւ առագաստային բազմաթիվ արհեստանոցներում մենք մեղ զգում էինք ինչ֊ ւղես մեր տանր։ Հանդերձանքր պահելու համար մեր տրամադրության տա՚կն էին սլակհաոսլների կեսր․ մեզ հատկացրին մի փոքր լողացող նավամատույց, որի մոտ գերանները ջուրն էինք իջեցնում, երբ սկսվեց կառուցումը։

Մենք ջոկեցինք ինը ամենահաստ գերանները, կարծելով, որ լաստի համար այդ բավական է։ Գերանների վրա մենք խոր քարթեր փորեցինք, որպեսզի չսահեն այն պարանները, որոնցով գերանները միանալով, կապվելու էին եւ ամբողջ լաստն էր ամրանալու։ Ամբողջ շինվածքում չկար նույնիսկ մի հատիկ երկաթյա կեռ կամ մեխ, չկար ոչ մի կտոր պողպատե ճոպան։ Ամենից առաջ մենք ջրի մեջ իջեցրինք ինը մեծ գերանները, մեկը մյուսի կողքին ,

եւ բավականաչափ սպասեցինք, մինչեւ նրանք լողա՚լու բնական ՚էՒւ՚Ք ընդունեցին, իսկ այնուհետեւ հուսալի կերպով դրանք կապեցինք իրար) հետ։ Տասնչորս մետրանոց ա մ են ա երկար գերանը գցեցինք մեջտեղը, դա երկու ծայրից զգալիորեն դուրս էր գալիս։ Դրա երկու կողմից համաչափ դասավորեցինք մնացած– գերանն երր՝ սկսելով մեծերից, այնպես որ լաստի կողքերի երկարությունը մոտավորապես տասը մետր էր, իսկ լաստաքիթը ցցվում էր ձյուն մաքրեչոլ թիակի եռանկյունու նման։ Լաստախելը կտրեցինք ուղիղ գծով, բացառությամբ մեջտեղի երեք գերանների, որոնք որոշ չափով դուրս էին գաչիս։ Այդ եչուստում ամրացվեց բաչզայից մի կարճ ու հաստ կոճղ, որն ընկած էր չաստի չայնությամբ եւ բներ ուներ ղեկի թիանցքի համար։ Երբ բաչզային ինր գերանները ամուր կերպով կապեցինք կանեփե պարանի 30 միլիմետր հաստության առանձին կտորներով, դրանց վերեւից մոտավորապես մեկական մետր ընդլայնակի արանք թողնեչով, ամրացրինք բաչզային բարակ գերաններ՝ ռոնժիններ2՚լ։ Լաստն արդեն պատրաստ էր, օա– նադրությամբ ամրացված էր երեք հարյուրյակ տարբեր երկարության պարաններով, որոնցից յուրաքանչյուրր մենք շատ պինդ կապեցինք ամուր հանգույցով։ Տախտակամածի վրայից փռեցինք բամբուկի գզգզած ցողուններ, որոնք ամրացված էին ռոնժիննե– րին։ Տախտակամածը ծածկեցինք բամբուկի մատղաշ 2․Ի՚Լ~<րից հյուսած խսիրներով։ Լաստի մեջտեղր, որոշ չափով րսստախելին ավելի մոտ, բամբուկի ձողերից շինեցինք փոքր, բաց նավախցիկ։ նրա պատերր հյուսված էին բամբուկի շիվերից, իսկ տանհքը՝ բամբուկի ձողերից եւ բանանի ողորկ տերեւներից, որոնք դասավո֊ րեչ էինք մեկը մյուսի վրա՝ կղմինդրի պես։ ՛նավախցիկի առջեւում մենք սարքեցինք կողք-կողքի երկու կայմեր։ Մենք դրանք կտրեչ էինք երկաթի պես ամուր մանգրայի փայտից։ Դրանք իրար նկատմամբ ունեին թեք գիրք, կատարները մենք կապեցինք իրար հետ խաչաձեւ։ Քառակուսի մեծ առագաստր ամրացրինք բամբուկի երկու ձողի, որոնք ամրության համար իրար էին կապված։

Ինր հասա գերանն երր, որոնք մեզ պետք է տանեին օվկիանոսով, առջեւից սրեցինք, ինչպես այդ անում էին հնդկացիները, որպեսզի դրանք ավեչի հեշտ սահեն ջրի վրայով, իսկ չաստաքթին՝ ջրի մակերեսից անմիջապես վերեւ, մենք շինեցինք ֆալշբորտ՝ –"լիքներից պաշտպանվեչու համար։

Մի քանի տեղերում, որտեղ գերանների միջեւ մեծ ճեղքեր կա֊

յին, սոճու հաստ տախտակներ խցկեցինք, րնդամենր հինգ հատ, որոնք ջրի մեջ էին մտնում մեկ ու կես մետր լայնակի եզրով՝ դեպի ներքեւ լաստի հետ կազմելով ուղիղ անկյուն։ Դրանք դասավորված էին առանց որեւէ սիստեմի, հաստությունր կազմում էր քսան եւ հինգ միլիմետր, իսկ լա յնությունր վաթսուն սանտիմետր։ Դրանք իրենց տեղում պտտվում էին սեպերի ու պարանների օգնությամբ եւ ծառայում էին արպես զուգահեռ փոքր ողնուցներ կամ հեծաններ։ Այղ կարգի ողնուցներր գոյություն ունեին ինկաների ժամանակներում բալզային Բոչ"Ր լաստերի վրա՝ Ամերիկան հւսյտնադործելուց շատ առաջ, եւ նախատեսված էին փայտե տա– փակ լաստերր պաշտպանելու քամու եւ հոսանքի դեմ։ Լաստի չուրջր որեւէ բազրիք կամ պաշտպանիչ մենք չշինեցինք, բայց յուրաքանչյուր ձողի երկարությամբ դրինք երկար \ու բարակ բալզա՛յին գերան, որր ոտքերի համար ամուր հենակետ էր ապահովում։

Ամբողջ շինվածքր պերուական եւ էկվաղորական հինավուրց լաստերի ճշգրիտ պատճենն էր, եթե հաշվի չառնենք լաստաքթի ցածր ֆալշբորտր, որր, ինչպես հետագայում պարզվեց, բոլորովին պետք չէր։ Ինչ վերաբերում է հարդարման զանազան մանրամասնություններին, ապա մենք, հարկավ, կարող էինք ղեկավարվել մեր ճաշակով, եթե միայն այդ չանդրադառնար մեր լաստի ծովագնացային հատկությունների վրա։ Մենք դիտեինք, որ մոտ ապագայում լասար լինելու էր մեր ամբողջ աշխարհք, ուստի մեր կաոյոլցման յուրաքանչյուր մանրուքր լաստի վբա մնալու յուրաքանչյուր շաբաթում ավելի ու ավելի մեծ նշանակություն էր ստանալու։

Այդ պատճառով մենք աշխատեցինք մեր փոքրիկ տախտակամածին հնարավոր չավւով ավելի բազմազան տեսք տալ։ Բամբուկի փռվածքր ամբողջ լաստր չէր ծածկում, այլ վ/ռված էր միայն բամբուկե նավախցիկի առջեւ եւ նրա բաց աջ կողմի երկարությամբ։ Նավախցիկից դեպի ձախ, հետեւր՝ առաջացել էր բակի պես մի բան, ուր դրված էին պինդ կապուոած արկղներր, եւ հանդերձանքի իրերր․ դրանց եւ լաստի միջեւ մնում էր միայն մի նեղ անցք։ Առջեւից՝ լաստաքթի եւ լաստախելի վրա,, րնդհուպ մինչեւ նավախցիկի հետեւի պատր, ինր հսկայական գերաններր որեւէ փռվածք չունեին։․ Այնպես որ, երբ ուզենայինք շրջանցել բամբուկե նավախցիկը, մենք հարկադրված էինք բամբուկե դեղին փռվածքից ոտքներս դնել լաստախելի գորշ, կ/որ գերանների վրա,

իսկ այնուհետեւ՝ վերստին բարձրանալ բեռան կույտերին, որոնք րնկած էին մյուս կողմում։ Տարածությունը փոքր էր, բայց խոչընդոտները հաղթահարելուց ա՛ռաջացած հաճույքը ինչ-որ բազմազանություն էր մտցնելու եւ փոխհատուցելու էր սահմանափակու– թյունր այն տարածության, որի սահմաններում միայն մենք կարող էինք շարժվեր Կայմի գագաթին մենք շինեցինք փայտե մի հարթակ, ոչ թե դիտակետ ունենալու մտքով, այն դեպքում, երբ վերջապես մենք կսկսեինք մոտենալ ցամաքին, այլ որպեսզի ճանապարհին բարձրանանք այնտեղ եւ օվկիանոսին նայենք մի այլ տեսանկյունով։

Երբ լաստն սկսեց քիչ թե շատ ավարտված տեսք ընդունել եւ ճոճվում էր ռազմական նավերի միջեւ, պսպղալով հասուն բամբուկի ոսկեգույն ցողուններով եւ տերեւների կանաչով, ծովային մինիստրր անձամբ եկավ զննելու մեր աշխատանքր։ Մենք ան֊ չավ։ պարծենում էինք մեր լաստով, որն ինքնին ինկաների ժամանակների կենդանի մի վկայություն էր կանգնած այստեղ, սոսկալի ռազմանավերի շրջապատում։ Բայց ծովային մինիստրը ան֊ նկարագրե/իորեն սարսավւեց իր տեսածից։ Ինձ կանչեցին ռազմական նավահանգստի վարչություն, եւ ես պետք է ստորագրեի մի փաստաթուղթ, ըստ որի ծովային մինիստրությա՛ն վրայից վերացվում էր այն ամբողջ պատա սխանա տվոլթյունր, որը վերաբերելու էր նրա նավահանգստում կառուցած մեր լաստին։ Ինձ կանչեցին նաեւ Կալյաո նավահանգստի պետի մոտ․ այդտեղ էլ ես ստորագրեցի մի այլ վւաստաթուղթ, ոթում ասված էր, որ եթե ես մարդկանցով ու բեռներով նավահանգստից հեռանամ լաստով, ղրա պատասխանատվությունն ամբողջովին ինձ վրա է ընկնելու։ Որոդ ժամանակ անց օտարերկրյա մի խումբ մասնագետների ու գեվանսւ– գետների թույլ տրվեց ռազմական նավահանգիստ այցելելու։ նրանց կարծիքը նույնպես շատ հույս չէր ներշնչում, եւ մի քանի օր անց ինձ իր մոտ ․կանչեց մեծ պետություններից մեկի դեսպանը;

— Տեր ծնողներր կենդանի են,— հարցրեց նա։ Եվ երբ ես հաստատական պատասխան տվի, նա շեշտակի նա քեզ իմ աչքերին եւ չարագուշակ, անդրշիրիմյան ձայնով պատասխանեց․

— Տեր հայրն ու մայրր շատ կտխրեն, երբ իմանան ձեր կորսա յան մասին։

Որպես մասնավոր անձ, նա ինձ խնդրում էր հրաժարվել ճա֊

81 ճա&աէւրււ հորդու թյւսս «՚Կո1ւ–Թ|ւէ|ի»–ով—0

նապարհորգությունից, քանի դեռ ուշ չէ։ Սի ծովակալ, որը զննել էր լաստը, նրան ասել էր, որ մենք ոչ մի դեպքում կենդանի չենք մնա։ Նրա ասելով, ամենից առաք լաստի չավէերը ճիշտ չեն։ Լաստն այնքան վւոքր է, որ ուժեղ ալեկոծության ժամանւսկ կշըրջ֊ վի․ միեւնույն ժաման\ակ նրա երկարությունը այնպիսին է, որ լաստաքիթը եւ լաստախելը կգտնվեն երկու տարբեր ալիքների վրա եւ մարդկանց ու բեռների ծանրության տակ լաստի բալզա (ին փըխ– րուն գերանները, չդիմանալով լարվածությանը, կկոտրվեն։ Եվ ամենից վատն այն էր, որ բալզային ծառերի վերաբերյալ երկրի խոշսրա գույն մասնագետը նրան ասել էր, թե բալզային ծակոտ֊ կեն գերանները կարող են օվկիանոսով լողալ հարկավոր տարածության միայն մեկ քառորդը, իսկ այնուհետեւ նրանք միանգամայն կներծծվեն ջրով եւ կխորասուզվեն։

Այս ամենը շատ տխուր էր հնչում, բայց որովհետեւ մենք համառորեն պնդում էինք մերը, ուստի ճանա պա րհորդության համար մեղ մեկական աստվածաշունչ նվիրեցին։ Ընդհանրապես ասած, լաստը դիտող մասնադետներր մեզ չէին հուսադրում։ Փոթորիկները, թերեւս նույնիսկ ուրագանն երր, նրանց ասելով, մեզ լաստից չուրն են նետելու եւ ոչնչացնելու են ցած նստած բաց լաստը, որը միանգամայն անզոր է լինելու, եւ քամու ու ալիքների կամքով պտտվելու է օվկիանոսով մեկ։ Նույնիսկ սովորական ալեկոծ ու– թյան ժամանակ լասար լցվելու է աղի ջրով, որն ուտելու է մեր ոտքերի մաշկը 1ւ փչացնելու է լաստի վրա եղած ամեն ինչը։ Եթե տարբեր մասնագետների կողմից հերթով մեզ ասածները ի մի գումարեինք, ապա կստացվեր այն, որ լաստի վրա եղած ամեն ինչ, եւ՛ պարանը, եւ հանգույցը, եւ՛ ղերանը, եւ՛ փայտի կտորը, ծ՜առայում էին օվկիանոսում մեր կորսա յան համար միայն։ Խո֊ շոր գումարի գրազներ էին բռնում, թե քանի օր կդիմանա լասար, իսկ մի թեթեւամիտ ծովային կցորդ գրազ եկավ վիսկիի աքն ամբողջ քանակության վրա, որ կարող են խմել գիտարշավի մասնակիցները՝ մինչեւ իրենց կյանքի վերջը, եթե նրանք հաջողությամբ հասնեն հարավային մի որեւէ կղզու։

Ամենից վատն այն էր, որ երբ նորվեգիական նավը մտավ նավահանգիստ, կապիտանին ու նրա ամենափորձված ծովագնացներից մի քանիսին մենք բերինք ռազմական նավահանգիստը։ Մենք անհամբեր էինք լսելու նրանց քննադատական դիտողությունները։ Եվ մեր հուսախարոլթյունր շատ մեծ եղավ, երբ

նրանք րալորը համաձայնեցին այն բանում, որ բութ քթով, ձախլիկ լաստին առագաստը ոչ մի օգուտ չի բերում, րս-ցի այղ, կապիտանը գտնում էր, որ մինչեւ իսկ, եթե մենք կարողանանք դիմանալ ջրի վրա, այնուամենայնիվ, մեզ պետք է առնվազն մեկ կամ երկու տարի, որպեսզի մեր լաստը, քշվելով Հումբոլդտի հոսանքով, կտրի օվկիանոսը։ Բոցմանը նայում էր մեր ամրացրած տեղերին եւ գլուխն էր շարժում։ նրա ասելով՝ մենք կարող ենք վստահ լինել, որ երկու շաբաթ չանցած մեր բոլոր պարանները կմաշվեն եւ լաստը կփլվի, քանի որ մեծ գերանն երր ծովում բոլոր ժամանակ շարժվելու են վերեւ ու ներքեւ եւ շվւվելու են մեկը մյուսին։ Եթե մեր պարանները չփոխարինվեն պողպատե ՜ճոպաններով կամ շղթաներով, մենք պետք է հանգիստ կերպով հավաքենք մեր ճամպրուկներր եւ գնանք մեր տները։

Այդ փաստարկումները դժվար էր հերքեր Եթե դրանցից թեկուզ մեկը ճիշտ դուրս գար, ապա մենք հաջողության որեւէ հավանականություն չէինք ունենալու։ Վախենալով, բազմիցս ես ինձ հարց եմ տվել՝ արդյոք մենք գիտե նք, թե ինչ ենք անում։ Ես ինքս այդ նախազգուշացումների դեմ ոչինչ չէի կարող առարկել, քանի որ ծովագնաց չէի։ Բայց իմ ձեռքում մնում էր միակ փաստը, որի վրա հիմնված էր մեր ամբողջ ձեռնարկությունը։ Ամբողջ հոգով ես միշտ այն համոզմանն էի, որ նախնադարյան քաղաքակրթությունը Պերուից է տարածվել Խաղաղ օվկիանոսի կղզիներում այն դարաշրջանում, երբ մեր լաստի նման լաստերը միակ նավարկման միջոցներն էին այս ծովափին։ Այստեղից ես եզրակացնում էի, որ եթե մեր թվարկության 500 թվականին, Կոն-Թի֊ կիի օրոք, բալզային գերաններր լողացել եւ ամրացումները պահել են, ապա դրանք այժմ եւս իրենց այնպես են պահելու, ինչպես առաջ, քանի որ մենք խորամանկությամբ խելքներիս զոռ չենք տվել, այլ լասար կառուցել ենք հար եւ նման հին լաստին։ Բենգտր եւ Հերմանր լիովին րնդունել էին իմ թեորիան, եւ մին) մասնագետները ողբում էին մեզ համար, տղերքն այդ բոլորի նկատմամբ միանգամայն անտարբեր էին եւ հիանալի կերպով ժամանակ էին անցկացնում էիմայում։ Մի անգամ, երեկոյան, Տորստեյնը տագնապով հարցրեց ինձ, թե արդյոք ես համոզվա ծ եմ, որ օվկիանոսի հոսանքն ընթանում է հարկավոր ուղղությամբ։ Այդ օրերին մենք եղել էինք կինոյում եւ սքանչացել էինք Դորոտի Լա֊ մուրով, որը, հավա յան աղջիկների հետ, պարում էր ծղոտե շըր–

Տ * 83

յա զգեստ հագած՝ Հարավային ծովի գեղատեսիլ արմավենինե ֊ րի տակ։

— Մենք անպայման պետք է այնտեղ հասնենք,— ասաց Տորստեյնր։— Եվ ես խղճում եմ ձեղ, եթե հոսանքն ընթանա ոչ այնպես, ինչպես պնգուս եք։

Մինչ այդ, մեկնելու օրը մոտենում էր, մենք գնացինք սովորական անձնագրային բյուրոն երկրից մեկնելու թույլտվություն ստանալու համար։ Բենգտը, որպես թարգման, հերթի էր կանգնել աոաջինը։

— 2եր ազգանո ւնը,— հարցրեց հանգիստ, վտիտ պաշտոնյան, ակնոցների վրայից կասկածանքով նայելով Բենգտի հըս֊ կայական մորուքին։

— Բենդտ էմմերիկ ԴանիելսոՖ,— հար գալից պատասխանեց Բենգտը։

Պաշտոն յան գրամեքենայի մեջ անցկացրեց երկար բլանկը։

— Ի՞նչ նավով եք եկել Պերու։

— Դիտեք ինչ,— սկսեց բացատրել Բենգտը, կռանալով դեպի վախեցած, վտիտ մարդը,— ես եկել եմ ոչ թե նավով, այլ Պերու եմ եկել մակույկով։

Զարմանքից պապանձվելով, պաշտոնյան հայացքով չափեց Բենգտին եւ բլանկի համապատասխան սյունակում մեքենագրեք «(մակույկ»։

— Իսկ ի՛՛նչ նավով եք մեկնելու Պերուից։

— Գիտե՞ք ինչ,— քաղաքավարությամբ արտասանեց Բենգտը,— ես Պերուից մեկնելու եմ ոչ թե նավով, սյլ լաստով։

— Բավակա՛ն է,— բարկացած բացականչեց պաշտոնյան եւ վյյդովված, բլանկր հանեց մեքենայից։— Դուք իմ հարցերին ինչպես հարկն է պատասխանելս ւ եք, թե Ոչ։

Մեկնելուց մի քանի օր առաջ պարենը, ջուրը եւ․ մեր ամբողջ հանդերձանքը բեռնվեցին լաստի վրա։ Մենք պարեն էինք վերցրել վեց մարդու համար՝ չորս ամսվա հաշվով, դա կազմված էր բանակային ռացիոններից՝ փաթեթված ամուր եւ փոքր ստվարաթղթե տուփերի մեջ։ Հերմանր միտք հղացավ տաքացնել ասֆալտը եւ տուփերը բոլոր կողմերից հավասար շերտով պատել։ Դրանից հետո տուփերի վրա ավաղ զանեցինք, որպեսզի դրանք իրար չկպչեն, եւ խիտ կերպով դարսեցինք բամբուկն տախտակամածի՝

տակ, որտեղ դրանք զբաղեցրին տախտակամածր պահող ինը բա– ռակ ռոնժինների միջեւ եղած ամբողջ տարածությունը։

կեռների բարձրադիր տեղերում հոսող բյուրեղանման մաքուր աղբյուրից մենք ՛ջուր վերցրինք եւ այն լցրինք հիսուն եւ վեց փոքր բիդոն, որոնց մեջ տեղավորվեց մոտավորապես 1100 լիտր ջուր։ Բիդոններն էլ տեղավորեցինք ռոնժինների միջեւ այնպիսի դիրքով, որ նրանց շուրջը շարունակ ծփա օվկիանոսի ջուրը։ Մնացած հանդերձանքր եւ մրգերով ու կոկոսի ընկույզով լեցուն հյուսովփ կողովները կապեցինք բամբուկե տախտակամածի վրա։

Կն ուտն ու Տորստեյնր բամբուկե նավախցիկի մի անկյունը զբաղեցրին ռադիոկայանի համար։ Նավախցիկի խորքում, ներքեւում ռոնժինների միջեւ մենք զրիսք ութ արկղ, հաստատուն կերպով ամրացնելով գերաններին։ Արկղներից երկուսր հատկացված էին գիտական գործիքների եւ կինոժապավենների համար, մնացած վեցր թողինք մեր տրամադրության տակ ամեն մեկիս մի հատ․ դա նշանակում էր, որ ամեն մեկս կարող էինք մեղ հետ վերցնել անձնական իրեր այնքան, ինչքան կտեղավորվեր մի արկղում։

էրիկը նկարչության համար վերցրեց մի քանի ռուլոն թուղթ էլ մի գիթառ, նրա արկղր այնքան լիքն Էր, որ հարկադրված եղավ իր գուլպաներր պահել Տորստեյնի արկոում։ Այնուհետեւ երեւացին չորս նավաստիներ՝ Բենգտի արկղով։ Բենգտն իր հետ ոչինչ չէր վերցրել, գրքերից բացի, եւ կարողացել էր խցկել 73 աշխատություն, որ վերաբերում էին ս՛ոցիոլոգիային ու ազգագրությանը։ Արկղների վերեւից մենք դրինք հյուսովի խսիրներ եւ ծղոտե մատրասներ։ Այժմ մենք մեկնելու պատրաստ էինք։

Ամենից առաջ լաստը բուքսիրով դուրս բերինք ռազմական նավահանգստի սահմաններից եւ որոշ տարածություն քարշ տվինք նավահանգստի շուրջր, համոզվելու համար, որ բեռները ճիշտ են դասավորված, հետո, ամբողջ նավահանդստով մեկ, բուքսիրեցինք նավաստիների ակումբի մոտ։ Մեր մեկնելու նախօրյակին, հրավիրվածների եւ շահագրգռված այլ անձնավորությունների ներկայությամբ այդտեղ պետք է տեղի ունենար լաստի «մկրտումր»։

Ապրիլի 27֊ին բարձրացրինք նորվեգիական դրոշակը, եւ ձողի վրա սկսեցին ծածանվել դրոշակներր օտար այն պետությունների, որոնք գիտարշավին գործնական օժանդակություն էին ցույց ֊ովեչ։ Ծովափը լեցուն էր խուռն բազմությամբ, մարդիկ ցանկա֊

թյուն ունեին դիտել արտասովոր նավի «մկրտության» արարողությունը։ Հանդիսատեսներից շատերի մաշկի գույնը եւ դեմքի գծերը խոսում էին այն մասին, որ նրանց հեռավոր նախնիները, այւ՛ ափի երկարությամբ նավարկել են բալզային լաստերով։ Բայ՛/ այստեղ կային եւ իսպանական հինավուրց ընտանիքների սերունդ֊ ներ ծովային վարչության եւ կառավարության ներկայացուցիչների գլխավորությամբ, ինչպես եւ Միացյալ Նահանգների, Մեծ ք*րի– տանիայի, Ֆրանսիայի, Չինաստանի, Արգենտինայի, Կուբայի դեսպանները, Խաղաղ օվկիանոսի անգլիական գաղութների նախ֊ կին նահանգապետր, շվեդական ու բելգիական դեսպանները եւ, վերշապես, փոքրիկ նորվեգիական գաղութի մեր բարեկամները՝ գ/֊Խավոր հյուպատոս Իառի գլխավորությամբ։ ժուռնալիստների մի ամբողջ խումբ իրարանցման մեջ էր, ճրթում էին կինոապարատները, պակասում էր միայն փողային նվագախումբը եւ մեծ թմբուկը։ Մեզ բոլորիս համար մի բան միանգամայն պարզ էր եթե, նավահանգստից դուրս գալուց, մեր լաստր քայքայվեր, բաժանվելով մասերի, մեճւք կնախընտրեինք յուրաքանչյուրս առանձին գերանի վրա լողալ դեպի Պոլինեզիա, բայց երբեք ետ չէինք դառնալու։

Հերդ Վոլդին, որը գիտարշավի քարտուղարուհին էր եւ մեր ու մայր ցամայփ միջեւ կապ հաստատողր, բաժին ընկավ լասար ՝:• մկրտելոԼ» կոկոսի րնկույգի կաթով, մասամբ այն պատճառով, որ այդ ներդաշնակում էր քարե դարի հետ, իսկ մասամբ էլ այն պատճառով, որ շամպայնի գինին թյուրիմացաբար պահված էր Տորստեյնի արկղի հատակին։ Երբ հավաքվածներին անգլերեն եւ իսպաներեն լեզուներով հաղորդվեց, որ լաստին տրվում է ինկա֊ ների մեծ (նախակարապետի՝ արեգակ-արքայի անունը, որ հազար հինգ հարյուր տարի առաջ անհետացել էր Պերուիզ 1լ հետագայում հանդես էր եկել Պոլինեղիա յում,— Հերդ Վոլդն անցավ «Կոն֊Թիկի» լաստի մկրտման ծիսակատարոլթյանր։ Կոկոսի ընկույզը (որի կհղեր ճաքած էր) նա այնպիսի ուժով զարկեց լաստի քթին, որ կաթն ու սերմերր դիպան մոտիկ կանգնած հանդիսականներին, որոնք հարդարից կանգնած էին լաստի շուրջը։

Այնուհետեւ մենք տնկեցինք բամբուկե ձոզր եւ․ բարձրացրինք առագաստր, որի կենտրոնում մեր նկարիչ էրիկր կարմիր ներկով նկարել էր Կոն֊Թիկիի մորուքավոր դեմքր։ Դա արեգակ-արքայի գ/խի ճիշտ պատճենն էր եւ նման էր կարմիր քարից կերտած այն

ՏՈ

արձանին, որը հայտնաբերվել էր Թիախուանակո ավերված քա ֊ ՚ ղաքում։

— Ա՛խ, սինյոր Դանիելսոնը՜,— հիացմունքով բացականչեց նավահանգստի արհեստանոցի ավագ բանվորը, հենց որ տեսավ առագաստի վբայի մորուքավոր դեմքը։

Ամբողջ երկու ամիս, սկսած այն օրից, երբ մենք նրան ցույց սւվինք Կոն֊Թիկիի մորուքապատ դեմքը մի թերթ թղթի վրա, նա Բեւնգտին անվանում էր սինյոր Կոն֊Թիկի։ Միայն այժմ, վերջապես, նա հասկացավ, որ ք-եգտի իսկական ազգանունը Ւանիել֊ ււոն էր։

Մեկն ելուց առաջ մենք բոլորս հրավիրվեցինք պրեզիդենտի մոտ հրաժեշտի ունկնդրության, իսկ ղրանից հետո, զբոսանք կատարեցինք դեպի լեռներր, որպեսզի մի կուշտ դիտենք ժայռերն ու քարի կույտերր, նախքան ճանապարհ կընկնեինք անծայրածիր օվ֊ կիանոսով։ Քանի դեռ ծովափին լաստի կառուցման աշխատանքն էր գնում, մենք ապրում էինք Լիմայի շրջակայքում՝ արմավենու պուրակի մեջ եղած մի պանսիոնում։ Դեպի Կա լյա ո նավահանգիստ եւ այնտեղից պանսիոն մենք գնում էինք ավքւացիայի մինիստրության ավտոմոբիլով, որի շոֆերին Հերղը կարողացել էր վարձել գիտարշավը նախապատրաստելու ժամանակ։ Մի օր մեն՛։ շոֆերին խնդրեցինք, որ մեզ տանի ուղղակի լեռներր, որքան կա֊ րելի է հեռու, պայմանով, սակայն, որ վերադառնանք նույն օրում։ Եվ ահա մենք սլանում ենք անապատային ճանապարհնե– րով ինկաների ժամանակվա հնադարյան ոռոգման ջրանցքների երկարությամբ, մինչեւ հասնում ենք գլխապտույտ բարձրության՝ մեր լաստի կայմից 4000 մետր բարձր։ Այստեղ աչքերով մենք ուղղակի լափում էինք ժայռերր, լեռնային գագաթներր, կանաչ տերեւներր, աշխատելով կշտա\ն;՚ւլ Անդերի հսկայական, խաղաղ /եռներից, որոնք փռված էին մեր առջեւ։ Մենք վարձում էինք ինքներս մեզ համոզել, որ մեզ վճռականապես ձանձրացրել էին քարերն ու պինդ գետինը եւ որ մենք ծարավփ ենք առագաստը բարձրացնելուն եւ օվկիանոսի հետ ծանոթանալուն։

•1>1«ւքո IV

1սՕ,դ,օ․՚Լ ՕՎլ«ւՏ․յյ/է,ւաու․տւ՛

Դրամատիկական ապրումներ։— Բուքսիրով դուրս ենք գալիս ք««<յ ծով։—․ Բարձրանամ է քամի։— Պայքար ալիքների նետ։․— Հում– ըոլդտի հոսանքում։—■ Ինքնաթիոո մեգ չի գտնում։— Գերանները ջուր են օծում։— Փայտն ու պարանները։— Մենք կերակրվում ենք թււչող ձկներով։—, Անսպասելի հարեւան մահհակալի մոտ։—․ Թյունիկը ծուղակում։— Աչքեր օվկիանոսում։— Ծովի արվականը։— Մենք հանդիպում ենք աշխարհի ամենամեծ ձկանը։— Ծովային կրիայի որսը։

Այն օրը, երբ բուքսիրը «Կ<ո<ե֊Թիկի»֊ին պետք է դուրս բերեր բաց օվկիանոս, իրարանցում էր տիրում Կաչյաո նավահանգըս֊ տում։ Ծովային մինիստրը կարգադրեց նավահանգստային «Գոլ֊ տրդիան Ռիոս» բուքսիրով մեզ դուրս բերել ծովախորշից եւ տանել բաց ծով՝ այնտեղ, ուր շատ վաղ անցյալում հնդկացիներն իրենց /աստերով դուրս էին գալիս ձուկ որսալու։ Լրագրերը այդ սենսա֊ ցիային նւԼիրել էին կարմիր եւ սեւ վերտառություններով հոդված֊ ներ, եւ ապրիլի քսանութին բազմությունը մութն ու լուսին պատել էր ծովափր։

Մենո բո լորս լաստի վրա պետք է հավաքվեինք ժամր տասնը֊ մեկի մոտ, մինչ այդ մեզնից յուրաքանչյուրը քաղաքում տարբեր գործերով էր զբաղված։ Երբ ես երեւացի ծովափին, լաստի վրա միայն Հերմանն էր։ Ես դիտավորյալ կերպով մեքենան կանգնեց֊ ր\ւ բավականաչափ հեռու եւ ամբողջ ավազուտն անցա ոտքով, որ֊ պեսզի մեկնելուց առաջ ոտքերս վերջին անգամ մի լավ մարզեմ,

քանի որ նավարկման տեւողությունը ոչ ոք չէր կարող նախագուշակել։ Ես ցատկեցի լաստի վրա, որը խճողված էր բանանի ողկույզներով, մրգերի կողովներով ու պարկերով, դրանք տախտակամածի վրա էին նետվել ամենավերջին պահին, մենք դրանք տեղավորելու եւ կապռտելու էինք, երբ փոքր ինչ ուշքներս կհավաքեինք։ Այդ կույտերի միջեւ խոնարհ նստած էր Հերմանը․ նրա ձեռքն ընկած էր կանաչագույն՝ թութակով մի վանդակի վրա․ դա հրաժեշտի նվերն էր լիմացի մի սրտակից բարեկամից։

— Սի րոպե նայեցեք թութակին,— ասաց Հերմանը։— Ես պետք է ափ իջնեմ եւ վերջին անգամ մի բաժակ գարեջուր խմեմ։ Բուքսիրը այնքան էլ շուտ չի գալու։

Հազիվ էր նա անհետացել խուռն բազմության մեջ, երբ մարդիկ սկսեցին ձեռքները թափահարել եւ ցույց տալ ինչ-որ բան։ Ծովապատնեշի եզրից, լրիվ թափով սլանալով, երեւաց «ւ՚ուար֊ դիան Ռիոս» բուքսիրը, որը խարիսխ ձգեց կայմերի երերուն ան ֊ տառի հետեւում, որովհետեւ կայմերր խանգարում էին մոտենալու «Կոն֊Թիկիի»֊ին։ Հարկ եղավ մոտորային մի մեծ կատերով մեզ անցկացնել զբոսանավերի միջով։ Կատերը լեփ-լեցուն էր ռազմական ծովագնացներով նավաստիներով ու սպաներով եւ կինոօպերատորներով, մինչ հրամաններ էին արձակվում եւ ճռթում էին կամերաները, բուքսիրային պինդ պարանը ամրացվեց լաստի քթին։

— Սո աօաՇՈէՕ*․»— Գոչեցի ես հուսահատ, առանց վեր կենալու, թութակի կողքին նստած։— Դեռ շատ վաղ է։ Պետք է սպասել մյուսներին— Լօտ ^Xբ^(^^^^ՕՈ^ւ^^ՕՏ**»— փորձում էի եւս բացատրել, ցույց տալով քաղաքի կողմը։

Բայց ոչ ոք ինձ չհասկացավ։ Ապաները քաղաքավարությամբ միայն ժպտում էին․ պարանը լաստաքթին էր ամրացվում բոլոր կանոններով։ Ես քանդեցի պարանը եւ նետեցի ջուրը, միաժամանակ ամեն տեսակի նշաններով եւ շարժումներով փորձելով հասկացնել։ Թութակն օգտվեց ընղհանուր իրարանցումից եւ, կտուցը հանելով վանդակից, դռնակի վւականր բացեց, երբ ես ետ նայեցի, նա արդեն ուրախ ֊զվարթ զբոսնում էր բամբուկե տախտակամածի վրա։ Ես փորձեցի բոնեւ նրան, բայց նա իսպաներեն մի քանի

Մի րոպե (իսպ․)։ ** Գիտարշավի մասնակիցներին (իսպ–)՛

հայհոյանք ճչաց եւ թռավ բանանի կույտի վրա։ Մի աչքով հետեւե֊ լով նավաստիներին, որոնք ջանում էին պարանը նորից լաստա– քթին գցել, ես մոլեգնությամբ սկսեցի հեաապնդել թութակին։ Նա ճչալով թռավ֊մտավ բամբուկե նավախցիկը, որի մի անկյունում ե։ւ նրան բռնեցի ոտքից այն պահին, երբ փորձում էր թռչել իմ գլխի վբայավ։ Երբ ես վերստին հայտնվեցի տախտակամածի վրա եւ իմ թպրտացող որսը իւցկեցի վանդակը, ափին կանգնած ՛՛այ֊ վասաիներն արդեն արձակել էին լաստի կապերը, եւ լաստն սկսեց անօգնական պար գալ ծովապատնեշից դեպի ափը շարժվող ալիքների վրա։ ճարահատ ձեռքս առա կարճ թիակը եւ ապարդյուն կեր֊ պով սկսեցի լասար ետ պահել առափնյա ցցերիդ։ Այնուհետեւ մոտորային կատերը շարժվեց, մի ձգում — եւ «Կոն֊Թիկին» սկսեց իր երկար ճանապարհը։ Իմ միակ ուղեկիցը իսպաներեն խոսող թութակն էր, որբ փքված տեսքով նստած էր վանդակում։ Ծով ա֊ փի բազմությունը ուրախ աղմկում եւ ձեռքերը թափահարում էր, իսկ թուխ կինոօպերատորներր մոտորային կատերից քիչ էր մնում քուրր թափվեին, այնքան նրանք տարվել էին Պերուիո մեր դրա֊ մատիկական մեկնումի յուրաքանչյուր մանրամասնությունը նկա֊ րահանելու գործով։ Իսկ ես, բոլորովին վհատված, մեն-մենակ, կանգնած էի լաստի վրա, հայացքով որոնելով անհետացած ու֊ ղեկիցներիս, որոնցից ոչ մեկը չէր երեւում։ Այդպես մենք մոտն֊ ցանք «Գուարդիան Ռիոսին», որբ մեգ էր սպասում կազմ ու պատ– րաստ խարիսխր բարձրացնելու եւ ճանապարհ րնկներո համար։ Այնժամ մի ակնթարթում եւ․ մագլցեցի պարանե սանդուղքով եւ նավի վրա այնպիսի աղմուկ բարձրացրի, որ մեկնումը հետաձգվեց եւ մոտորային կատերր ետ դարձավ դեպի ափ։ Նա բավական ու֊ շացավ եւ վերադարձավ լեցուն գեղատեսիլ սին յորիտաներով, բայց չէր բերե/ «Կոն֊Թիկիի» անհետացած անձնակազմից ոչ մեկին։ Այդ ամենը շատ սիրա/իր էր, բայց չէր լուծում իմ դժվարություն ֊ ներր։ Գեղանի սինյորիտաները թափվեցին լաստի վրա, իսկ կա֊ տերը նորից ետ գնաց՝ •որոնելու Լօտ 6ճբ6օ1ւշաՈՅՈՕՏ ՈՕՈՇՓ՚ՕՏ <

Այդ նույն պահին էրիկն ու Բենգտը, առանց շտապելու, իջնում էին առափնյա փւղոցով, մի կույտ լրագրեր եւ ժուռնաւներ ու զանազան մանրուք ձեռքներին։ Նրանք դեմ են առնում ափից վերադարձող մարդկանց բազմությանը* վերջապես, ուղեկալների

Գիտարշավին մասնակցող նորվեգացիներին (իսպ․)։ 90

մոտ ոստիկանները նրանց կանգնեցնում են եւ մի աստիճանավոր սիրալիրությամբ նրանց հաղորդում է, որ այլեւս դիտելու բան չկա։ Բ՛ենգտը, վայելչորեն շարժելով սիգարը, աոաբկում է ոստիկանիցս, որ իրենք եկել են ոչ թե որպես հանդիսատեսներ, այլ հենց իրենք պետք է մեկնեն լա ստով։

— Անօգուտ է,— ներողամտությամբ ասում է ոստիկանը։ — «Կոն֊Թիկին» մեկնեց սրանից մի ժամ առաջ։

— Չի կարող պատահել,— բղավում է էրիկը, հանելով ծրարներից մեկը,— ինձ մոտ է լապտերը։

— Սա էլ նավավարն է,— ավելացնում է րենգտը,— ԻսԿ ես լաստի տնտեսն եմ։

Նրանք ճեղքում են շղթան եւ անցնում, բայց, իսկապես որ լաստը չկար։ Նրանք վհատված անցուդարձ են անում ծովապատնեշի մոտ, որտեղ հանդիպում են գիտարշավի մնացած մասնակիցներին, պարզվում է, որ սրանք էլ անհամբեր որոնում են անհետացած լաստը։ Հենց այդտեղ նրանք տեսնում են մոտեցող կատերը, եւ շուտով վեցն էլ, վերջապես, միանում են, եւ ջուրը լաստի շուրջը սկսում է փրփրել, երբ «Գուարդիան Ռիոսըտ բուքսիրով ււկսեց մեղ տանել դեպի բաց օվկիանոս։

կեսօրն արդեն վաղուց էր անցել, երբ մենք ճանապարհ ընկանք։ «Գաարդիան Ռիոսր» մեզ պետք է քաշեր մինչեւ առավոտ, այնքան ժամանակ, մինչեւ մենք դուրս գայինք առափնյա ջրերի սահմաններից։ Հենց որ մի կողմ թողինք ծովապատնեշը, ալիքներն սկսեցին հորձանք տալ մեր դեմ, եւ մեզ ուղեկցող բու որ մանր նավակները, իրար հետեւից սկսեցին ետ դառնալ։ Միայն մի քանի մեձ ոբոսանավեր մեղ հետ հասան մինչեւ, ծովախորշի ելքը, որպեսզի դիտեն, թե հետո ինչպես կընթանան մեր գործերը։

«Կոն֊/՛է՛իկին» հետեւում Էր բուքսիրին, ինչպես բարկացած այծ, որին քաշում են թոկով, նա լաստաքթով հարու Էր տալիս հանդիպական ալիքներին այնպես, որ ջուրր թրջում Էր տախտակամածը։ Ղա /ավ նշան չէր, որովհետեւ ծովի ալդ հորձանքը շատ չնչին էր՝ համեմատած նրա հետ, որ կարոդ էր մեղ հանդիս/ել հետագայում։ Ծովախորշի մեջտեղում բուքսիրային պարանը կտրվեց, եւ մեր կողմի ծայրր հանգիստ իջավ հատակը, մինչդեռ «Գուարդիան Ռիոսր» շարունակում էր առաջ գնալ։

Մենք նետվեցինք դեպի լաստի եզրր, պարանի ծայրր որսալու, իսկ գբոսանավերն առաջ ընթացան, փորձելով կանգնեցնել

նավը։ Լագանի մեծության, անտանելի մեդուզաները, ալիքների հետ միասին, բարձրանում ու իջնում էին լաստի երկարությամբ եւ բոլոր պարանները ծածկում էին այրող, դոնդողային զանգվածի լպրծուն շերտով։ Երբ լաստը թեքվում էր մի կողմ, մենք, երեււի վրա պառկած, կռանում էինք լաստեզրի վրայով եւ աշխատում էինք ձեռքերով հասնել մինչեւ ջրի մակերեսը, բայց մեր մատներլ։ միայն դիպչում էին լպրծուն պարանին։ Այն՛ուհետեւ լաստը նորիր թեքվեց մյուս կողմի վրա եւ մեր գլուխներն ընկղմվեցին ալիքների մեջ, իսկ աղի ջուրը եւ հսկայական մեդուզաները գլորվեցին մեր մեջքի վրայով։ Մենք թքում էինք, անիծում, եւ մեր մաղերից պոկում էինք մեդուզաների կպչուն մասերը, իսկ երբ բուքսիրը վերադար֊ ձավ, պարանի ծայրն արդեն հանված էր եւ պատրաստ էր միաց֊ նելու։

Մենք պատրաստվում էինք պարանը բուքսիրի եզրը գցել, երբ հանկարծ քշվելով ընկանք նավախելի ելուստի տակ․ լաստին վտանգ էր սպառնոլմ, ալիքները կարող էին նրան սեղմել նավա֊ խելին եւ ճզմել։ Սոռանալով ամեն ինչ, արագ կերպով վերցրինք բամբուկե ձողերն ու թիակները եւ աշխատեցինք, քանի դեռ ուշ չէ, ետ մղվեր Րայց գա մեղ ոչ մի կերպ չհաջողվեց, երբ լաստը երկու ալիքների միջի փոսոլմն էր, մենք չէինք կարողանում հասնել մեր վերեւում կախված նավախելին, իսկ երբ լաստը բարձրանում էր աւիքի վրա, «րուարդիան Ռիոսի» նավախելը իջնում էր ջրի մեջ եւ, եթե ալիքները մեզ քաշեին նրա տակ, նավախելը մեզ լավաշի պես կտափակացներ։ Վերեւում, բուքսիրի տախտակամածի ւէըա, մարդիկ այս ու այն կողմ էին նետվում եւ աղաղակում, վերջապես պտուտակն սկսեց աշխատել լաստի հենց կողի մոտ, եւ վերջին րոպեին պտուտակի բարձրացրած ալիքը մեղ մի կողմ նետեց։ Լաստի քիթը մի քանի ուժեղ հարված ստացավ եւ թեթեւակիորեն փոխեց իր դիրքը, բայց հե տո աստիճանաբար ուդովեց։ — Երբ գործն այսպես վատ է սկսվում, պեսք է որ լավ վերջանա,— ասաց Հերմանր։— Գոնե շուտ վերջանար այս քաշքշուկը, լաստը ցնցումներից շուտով կքայքայվփ։

«Գուաոգիան Ռիոսր» քաշում էր ամբողջ գիշերը, մենք շարժվում էինք դանդաղ եւ գրեթե առանց խանգարումների։ ՀՀբոսանա– վերը վաղուց հրաժեշտ էին տվել մեզ, առափնյա վերջին կրակներն անհետացել էին մեր լաստախելի հետեւում։ Խավարի մեգ 92

հազվադեպ լողում էին մեր ճանապարհը խաչաձեւող նավերի կրակները։ Գիշերը մենք բաժանեցինք հերթապահության ժամերի վրա, որպեսզի հետեւենք բուքսիրի պարանին, եւ բոլորիս էլ հաջողվեց լավ քնել։ Հաջորդ առավոտյան, երբ սկսեց լուսանալ, Պերուի ծովափին կախվել էր թանձր մառախուղ, մինչդեռ մեր սւռջեւում դեպի արեւմուտք միանգամայն պարզ, կապույտ երկինք էր։ Օվկիանոսով ընթանում էին ոչ մեծ կատարներով երկար ոէ հանդարտ ալիքներ։ Մեր հագուստը, գերանները եւ այն ամենը, ինչի որ ձեռք Էինք տալիս, թրջվել Էին ցողից։ ԶՈՎ Էր՛ մեզ շրջա֊ պատող կանաչավուն ջուրը հարավային 12 լայնության համար զարմանալիորեն սաոն էր։ Մենք գտ՛նվում էինք Հումբոլդտի հոսանքում, որն Անտարկտիկայի ջրի ցուրտ զանդվածր Պերուի՛ ափերի երկարությամբ տանում էր դեպի հյուսիս իսկ այնուհետեւ թեքվում դեպի արեւմուտք եւ հատում օվկիանոսը, գնալով հենց Հասարակածի տակով։ Հենց այդ ջրերում էր, որ Պիսարոն22, Սար ատին™ եւ մյուս հին իսպանացիները հանդիպել էին ինկա հնդկացիների առագաստավոր մեծ լաստերին, որոնցով սովորաբար լողում էին ափից 50—60 մղոն հեռու Հումբոլդտի հոսանքում․ թյունոս եւ ոսկե թյունիկ ձկներ որսալու համար։ Այստեղ ցերեկ– ներր ափից քամի է փչում, բայց երեկոյան սկս՛ում է վդել հակառակ կողմից եւ ձկնորսներին օգն՛ում է տուն վերադառնալ, եթե նրանք ցանկանան։

Բուքսիրր կանգնած էր շատ մոտիկ, եւ մենք ջանասիրությամբ լաստը հեռու էինք պահում նրա քթից, մինչեւ որ ռեզինե փոքր, փչովի նավակը ջուրն իջեցնեին։ Ալիքների վրա նա լողում էր ինչպես ֆուտբոլի գնդակ, եւ պարելով մոտեցավ «Գուարդիան Ռիո– սինյ>։ էրիկը, րենդտը եւ ես ձեռքներս գցեցինք պարանե սանդուղքին եւ բարձրացանք նավեզրին։

Բեն զտի, որպես թարգմւհնչի, միջոցով մեր քարտեզի վրւձ ցույց տվին /աստի ճշգրիտ դիրքը։ Մենք հյուսիս-արեւմտյան ուղղությամբ 50 ծովային մղոն հեռու էինք ափից՝ Կաք/աոյհց։ Որ֊ պես զի մերձափնյա նավերը մեղ չխորտակեն, առաջին մի քանի գիշերները մենք պետք է կրակ վառեինք։ Այնուհետեւ մենք որեւէ նավի չէինք հանդիպելու, որովհետեւ Խաղաղ օվկիանոսի այդ մասում ոչ մի նավային գիծ չի անցնում։

Մենք հանդիսավորությամբ հրաժեշտ տվինք բուքսիրի տախտակամածի վրա եղած բոլոր մարդկանց, որոնք, ինչ-որ տարօրի–

Ց8

նակ հայացքով, մեզ էին նայում, երբ մենք իջնում էինք մեր նավակր եւ ալիքների վրա օրորվելով, լողում էինք դեպի «Կոն֊ Թիկին»։ Այնուհետեւ բուքսիրային պարանը հանձնեցինք, եւ լաստը թողնվեց իր ճակատագրին։ «Գուարղիան Ռիոսի» նավակողի երկարությամբ շարվել էին երեսուն եւ հինգ մարդ եւ հրաժեշտի թա֊ վւահարումներ էին անում այնքան ժամանակ, մինչեւ որ մենք այլեւս չէինք տարբերում նրանց ուրվագծերը։ Իսկ լաստում վեց մարգ նստել էին՝ արկղների վրա եւ հայացքով ուղեկցում էին բուք֊ սիրին, մինչեւ որ նա թաքնվեց հեռվում։ Երբ ծխի սեւ սյունը ցրվեց եւ անհետացավ հորիզոնում, այդ ժամանակ նոր մենք գլուխներս թափահարեցինք եւ նայեցինք միմյանց։

— Տտեսությո ւն, ցտեսությո ւն,— ասաց Տորստեյնը։ — Այժմ, աղերք, մեր մեքենան բաց թողնենք։

Մենք ծիծաղեցինք եւ մեր մատները թքոտելով, սկսեցինք որոշել քամու ուղղությունը։ Փչում էր բավականին թեթեւ հողմ, որ հարավայինից անցնում էր հարավ-արեւելյանի։ Բարձրացրինք բամբուկն ձողը ուղղանկյունի մեծ առագաստով։ Նա թուլացած սուլում էր, եւ գա «Կոն․ Թիկիի» դեմքին դժդոհ, կնճռոտած տեսք էր հա ղորդում։

— Ծերունուն դուր չի գալիս,— ասաց էրիկր>— Երբ նա երիտասարդ էր, ավելի ուժեղ քամի), եր էին փչում։

— էհ, համա սլանում ենք, "ա ,— ասաց Հերմանը եւ լաստի բթի մոտ մի կտոր բալզային փայտ նետեց ջուրր։

— Մեկ, երկու, երեք,,․ Երեսուն ինը, քառասուն, քառասուն֊ մեկ… ,

Փայտի կտորը դեռ հանգիստ ընկած էր ջրի մեջ՝ լաստի կողքին, նա կոոի երկարության կեսն էլ չանցավ։

— Հիանալի է,— ասաց Տորստեյնր։— Այ" տաշեղը մեղ ուղեկցելու է ամբողջ ճանապարհի ընթացքում։

— Հուսով եմ, որ երեկոյան հողմր մեզ ետ չի տանելու,— ասաց Բենդտը։— Հրաժեշտր Կալյաոյալմ շատ զվարճալի էր, բայց ես չէի ցանկանա, որ մեզ այնտեղ ողջունեն այդպիսի արագ վերադարձի համար։

"այց ահա փայտի կտորր անցավ լաստի ծայրին։ Մենք «ուռա >յ կանչեցինք եւ սկսեցինք հավաքել ու ամրացնել այն ամե֊ նր, ինչ որ տախտակամածի վրա էր նետվել վերջին րոպեին։ Բենգ֊ տը դատարկ արկղի ներսում վառեց պրիմուսը, եւ շուտով մենք

վայելում էինք տաք կակաո ու պաքսիմատ եւ ծակում էինք կոկոսի թարմ ընկույզներ։ Պարզվեց, որ բանաններր հասած չէին։

— Մի կողմից այժմ ամեն ինչ կարգին է,— գոհ ծիծաղով ասաց էրիկը։ Ոչխարի մորթուց լայն շալվարը հագին, գլխին հնդկական բարձր գլխարկ, թութակն ուսին, նա զբոսնում էր տախտակամածի վրա։

— Մի բան ինձ դուր չի գալիս,— ավելացրեց նա,— եթե մենք այսուհետեւ եւս պետք է անշարժ ցցված մնանք այստեղ, ապա քիչ ուսումնասիրված հանդիպական այս րոլոր հոսանքները կարող են մեզ քշելով տանել դեպի առափնյա ժայռերը։

Խոսք եղավ այն մասին, թե արղյոք թիակներին դիմելու ժամանակը չէ , բայց վճռեցինք սպասել քամուն։

Եվ քամին բարձրացավ։ Նա փչեց հարավ-արեւելքից միապաղաղ ու համառորեն։ Շուտով մեր առագաստր լցվեց եւ գոգավորվեց դեպի առաջ, բարձրացող կրծքի պես, իսկ «Կոն-Թիկիիտ գձմքը մոլեգնած տեսք ընդունեց։ «Կոն-Թիկին» սկսեց շարժվել։

— Հե յ֊հե յ,— ուրախացած աղաղակեցինք մենք, թեքվելով արեւմուտքի կողմը, եւ սկսեցինք ձգել կայմաձողն ու կայմա֊ պարանր։ Ղեկաթիակը իջեցվեց ջուրը, եւ հերթափոխության ցու– ցակր մտավ իր ուժի մեջ։ Մենք թղթե գնդիկներ ու տաշեղներ ջուրն էինք գցում լաստաքթի մոտ եւ վազում էինք լաստախելը, հաշվելով ժամացույցը ձեռքներիս։

— Մեկ, երկու, երեք… տասնութ, տասնինը — պրծա վ։

Թղթերն ու տաշեղները լողում էին ղեկաթիակի մոտից եւ շուտով միանում, ինչպես թելի վրա շարված ուլունքներ, վեր ու վար ճոճվելով լաստախելի հետեւի ալիքների միջեւ։ Մենք առաջ էինք ընթանում մետր առ մետր։ «Կոն֊Թիկին» ջուրը չէր հատում, ինչպես այդ անում էին սրաքիթ, արագավազ զբոսանավերր։ Անշնորհք ու լայն, ծանր ու մեծածավալ փռված մի ալիքից մյուսի վրա, նա պատկառելի տեսքով առաջ էր շարժվում։ Նա չէր շտապում, բայց պոկվելով տեղից, արդեն շարունակում էր աոաջ շարժվեք անդրդվելի համառությամբ։

Այժմ մեր ամբողջ ուշադրությունր դարձրել էինք դեկի սար– քւսվորմւսՏւ վրա։ Լաստը ճշտությամբ շինված էր այնպես, ինչպես նկարագրել էին իսպաՖացիներր, բայց մեր ժամանակներում աչ ոք կենդանի չէր մնացել, որ կարողանար մեղ գործնական դաս տաի թե ինչպես պետք է կառավարենք հնդկացիների լաստը։

Այգ

հարցը մենք մանրամասն քննարկում էինք ծովափին, մաս֊ նագետների հետ, բայց արդյունքը միանգամայն անբավարար էր։ Նրանք մեզնից ավելի չգիտեին։ Հենց որ հարավ֊արեւելյան քամին ուժեղացավ, մենք պետք է լաստը պահեինք այնպիսի դիրքով, որպեսզի քամին լցներ առագաստը՝ լաստախելի կողմից։ Եթե լաստը կողքով չափազանց շատ էր թեքվում դեպի քամին, առագաստն անմիջապես չփչփացնում էր եւ խփում էր բեռներին, մարդկանց, բամբուկն նավախցին, իսկ ամբողջ լաստը ետ էր դառնում եւ իր ճանապարհը շարունակում էր լաստախելը դեպի առաջ։ Ծանր էր պայքարը, երեքս պատերազմում էինք առագաստի հետ, իսկ մնացած– երեքն ամբողջ ուժով լծվում էին երկար ղեկաթիակին, որպեսզի փայտե լաստի քիթը դարձնեն քամուն հակառակ, որից հետո, երբ հաջողվում էր լաստը շրջել, լաստավարը պետք է լավ հետեւեր, որպեսզի մի րոպե հետո ամեն ինչ

ն"րից ւԿրԿնՎեՐ՛

Վեց մետր երկարությամբ ղեկաթիակն ազատ կերպով ընկած՜ էր սեպավոր թիանցքում, որ շինված էր չաստախելին ամրացրած մի հսկա կոճղում։ Այդ հենց այն ղեկաթիակն էր, որ օգտագործո՛ւմ էին մեր բարեկամ բնիկները, երբ մենք էկվագո֊ րից, Պալենկե գետի հոսանքով, բերում էինք գերանները։ Ման֊ գրայի փայտից պատրաստած այդ երկար ձողր պողպատի պես ամուր էր, բայց այնքան ծանր էր, որ անմիջապես կխորասուզվեր, եթե մեր ձեռքից ընկներ ջուրը։ Ձողի ծայրին թոկերով ամրացված էր սոճու փայտից շինած մեծ թիաբերան։ Երբ ալիքները զարկվում էին երկար ղեկաթիակին, պետք էր մեր ամբողջ ուժը գործի դնեինք, որպեսզի կարողանայինք պահել այն անշարժ։ Մեր մատները շատ շուտ էին հոգնում, որովհետեւ մենք հարկադրված էինք լինում շատ հաճախ սեղմել թիակը, շրջելու եւ նրան այնպիսի գիրք տալու, որ թիաբերանր ջրում միանգա՛մայն ուղիղ կանգնած մնա։ Վերջին դժվարությունից մեզ հաջողվեց խուսափել լայնակի չորսուով, որր որպես լծակ, մենք կապել էինք ղեկաթիակի բռնակին։ Իսկ մինչ այդ քամին ուժեղանում էր։

Օրվա երկրորդ կեսին պասսատն արդեն փչում էր ամբողջ ուժով։ Օվկիանոսը շուտով ծածկվեց մռնչացող ալիքներով, որոնբ գրոհում էին մեր հետեւից։ Այժմ մենք, առաջին անդամ, լիովին ըմբռնեցինք, որ գտնվում ենք օվկիանոսի իշխանության ներքո։ Մեզ համար նա արդեն դարձել էր դաժան իրականություն, նախկին

աշխարհի հետ կապր կտրվել էր։ Ամեն ինչ բարեհաջող կդասավորվի, թե ոչ այժմ դա ամբողջությամբ կախված էր բալղային լաստի բաց օվկիանոսում ցուցաբերած ծովադնացային հատկություններից։ Մենք գիտեինք, որ այսոլհետեւ ոչ մի հույս չունենք հանդիպական քամու, ոչ մի հավանականություն՝ ետ վերադառնա լոս Ս ենք մտել էինք իսկական պասսատի մեջ, որը օր-օրի մեզ օվկիանոսով պետք է քշի հեռու եւ հեռու։ Մեզ մնում է միայն առաջ ընթանալ քամով լեցուն առագաստով։ Եթե մենք փորձենք ՚,տ վերադառնալ, միեւնույն է՝ մենք դեպի հեռու ծովն ենք քշվելու լաստախելով դեպի առաջ։ Մեզ համար միայն մի ելք կար՝ լողալ բամու ուղղությամբ, լաստաքիթը բռնած մայրամուտի կողմը։ ՚՝ա19 1է որ հենց դա էլ մեր ճանապարհորդության նպատակն էր՝ ընթանալ արեգակի ուղիով այնպես, ինչպես այդ, մեր կարծիքով, անում էր Կոն֊Թիկին, հնադարյան արեւապաշտների հետ, երբ նրանց Պերուից քշեցին օվկիանոսի մյուս կողմր։

Հանդիսավորությամբ եւ թեթեւացած սրտով մենք տեսանք, թե ինչպես մեր փայտե լաստը բարձրացավ առաջին ա/իքի ահարկու կատարը, որը փրփրալով գլորվեց մեղ վրա։ Բայց ղեկը վարողր միանգամայն անզոր էր թիակը պահելու անշարժ դրությամբ, երբ մռնչացող ալիքներր գլորվում էին թիակի ։կւա, եւ քիչ էր մնում պոկեին սեպերի արանքից կամ մի կողմի վբա հանեին, այդ ժամանակ ղեկը վարողր անօգնական կախվում էր թիակից եւ /արա֊ խաղացի պես պտտվում էր։ Նույնիսկ երկուսով չէր հաջողվոսէ պահել թիակը, երբ ալիքներր ծառս էին լինում մեր կողքին եւ Քավւվում լաստախե/ին՝ ղեկր վարողների վրա։ Մենք մի միտք հղացանք՝ թիաբերանից պարաններ գցել լաստի երկու կողերին ու այլ պարանների օգնությամբ թիակն ամրացնել տեղում՝ սեպերի միջեւ՝ այնպես, որ շարժման սահմանափակ ազատություն ունեն։։։ եւ կարողանա դիմադրել նույնիսկ ամենաուժեղ ալիքներին, քանի դեռ մենք կարող կլինենք մեզ պահել։

Ալիքների միջեւ գոյացող անդունդներն աստիճանաբար ավե/ր խորն էին դաոնում, եւ մենք հասկացանք, որ լողում ենք Հումբաո֊ >ոի Հոսանքի ամենաաբագ մասերում։ Ակներեւ էր, որ ալիքներն առաջացել են հոսանքից եւ ոչ թե պարզապես քամուդ։ Կանաչ, սա֊ որ ջուրը շրջապատել էր մեղ բոլոր կողմերիդ, եւ Պերուի ատամ֊ նաձեւ լեոներն անհետանում էին լաստախելի հետեւում՝ բարձր ամ֊ "էերի շարքում։

07 ճ տՏապաո/աոդւսթյոլն «Կոէ֊Թիկի^֊ով–7

Երբ խավարը պարուրեց օվկիանոսր, սկսվեց մեր առաջին գո֊ տեմարտր տարերքի հետ։ Մենք բոլորս էլ դեռեւս չէինք վստահում օվկիանոսին, տակավին չգիտեինք, արդյոք նա մեր բարեկա՞մը, թե թշնամին է լինելու, երբ մենք նրա հետ սերտ շփման մեջ կլինենք, մի բան, որին մենք ինքներս էինք ձգտել։ Խավարի մեջ թաղ֊ ված, մենք լսում էինք, թե ինչպես մեր շուրջը ալիքների ընդհա֊ նար աղմուկը հանկարծակի խլանում էր վրա հասնող կոհակի սուլոցով եւ տեսնում էինք նրա սպիտակ կատարր, որ գաղտագողի մոտենում էր մեզ հավասարվելով նավախցիկի տանիքի մակարդակին։ Մենք բռնում էինք ինչ ձեռներս էր րնկնում եւ անհանգրս֊ տ ութ յամբ սպասում էինք, թե երբ է ջրի զանգվածը հորձանք տալու մեր եւ լաստի վրա։ Րայց ամեն անգամ մենք ապրում էինք զարմանքի եւ թեթեւության նույն զգացումր։ «Կոն֊Թիկին» հանգիստ կերպով բարձրացնում էր լաստախելր եւ վերեւ էր բարձրանում, ուշադրություն չդարձնելով ջրի զանգված՛ին, որ ալեկոծվում էր նրա կողերի երկարությամբ։ Ապա նա վերստին իջնում էր ցած եւ սպասում էր հաջորդ մեծ ալիքին։ Ամենախոշոր կոհակները իրար հետեւից հաճախ գլորվում էին երկու-երկու, կամ երեք֊երեք, իսկ նրանց արանքում շարժվում էին երկար շարք ավելի մանր ալիքներ։ Աքն դեպքում, երբ երկու մեծ կոհակ երեւում էին մեկը մյուսին չափազանց մոտիկ տարածությամբ, երկրորդ կոհակը ՚Ր2ՐՐ՜ վում էր լաստախեչի վրա, մինչդեռ աոաջինը լաստի քիթը դեռ բարձր էր պահում օդում։ Ուստի մենք անխախտ օրենք էինք դարձրել, որ հերթապահը գոտու բուրգն իրեն կապի պարանով, որի մյուս ծայրը պինդ կերպով ամրացվում էր՝ լաստին։ Չէ որ լաստա֊ խելի վրա ֆալշբորա չկար։ Լաստավարների խնդիրն այն էր, որպեսզի առագաստը պահեն միշտ լիքը, հնարավորություն չտալով, որ րսստի քիթն ալիքներից ու քամազ մի կողմը թեքվի։ Նավախի֊ /ում՝ մի արկղի վրա, մենք ամրացրել էինք մի հին կողմնացույց, որպեսզի էրիկը կարողանա ստուգել մեր րնթացքը եւ հաշվի մեր դիրրն ու արագությունը։ Տվյալ պահին մենր ճշտությամբ չգիտեինք, թե որտեղ ենք գտնվում, քանի որ երկինքը համատարած մառախուղի մեջ էր, իսկ մինչեւ հորիոոնր փռված էր ալիքների քաոսը միայն։ Ղեկի մոտ հերթապահումյունր հարկադրված էինք անել երկու հոդով։ նրանք, կողք կողքի կանգնած, պետք է իրենց ամբողջ ուժը գործադրեին պայքարելու, որպեսզի թիակը չպտկվի, մինչդԻռ մնացածները, բամբուկից շինած բաց նավախցիկում,․

փորձում էին փոքր ինչ քուն մտնել։ Երբ վրա էր հասնում խոշոր ալիքը– լաստավարներր թիակը թողնում էին պարանների խնամակալությանը եւ, ցատկելով տախտակամածի վրա, բռնում էին բամբուկի ձողը, որ դուրս էր գալիս նավախցիկի տանիքի տակից, իսկ ջրի զանգվածներր դղրդյունով հարձանք էին տալիս նրանց վրա նավախելի կողմից եւ դուրս էին հոսում գերանների արանքով կամ լաստի կողերի վրայով։ Այդ ժամանակ հերթապահները վերստին վազում էին թիակի մոտ, քանի դեռ լաււտը չէր շրջվել, իսկ առագաստը չէր սկսել չփչվւացնել։ Եթե լաստր գտնվեր կողով դեպի ալիքներր, վերջիններս հեշտությամբ կարող էին հեղեղել բամբուկե նավախցիկը։ Իսկ երբ ալիքները լաստի վրա հարձակվում էին հետեւից, նրանք իսկույն եւեթ անհետանում էի՛ն ցցվող գերանների արանքում եւ հազվադեպ էին հասնում նավախցիկի պա՛տերին։ Կլոր գերանները նավախելում ջուրր բաց էին թողնում պատառաքաղի ատամների նման։ Դա լաստի ակներեւ առավելությունն էր՛ ինչքան շատ լինեին ճեղքերր, այնքան ավելի լավ՝ այդ ճեղքերով ջուրր գնում էր, բայց երբեք տակից չէր մտնում։

Կես-գիշերխն մոտ հյուսիսային ուղղությամբ մենք նկատեցինք անցնող նավի։ լույսեր։ Առավոտյան ժամր երեքին նույն րն֊ թացքով անցավ մեկ ուրիշր։ Մենք թափահարում էինք պարաֆինային փոքրիկ լապտերով եւ ազդանշան էինք տալիս էլեկտրական լապտերի առկայծումներով, բայց նավերից մեզ չնկատեցին։ Լույսերը դանդաղ անցան դեպի հքուսիս եւ անհետացան խավարի մեջ։ Հազիվ թե կողից որեւէ մեկը կարողանար ենթադրել, թե իրենց մոտիկ ալիքների վրա ճոճվում է հնդկացիների իսկական լաստր։ Իսկ մենք, լաստի վրա գտնվողներս, նույնպես չէինք կարող ենթադրել, որ դա վերջին նավը եւ մարդկանց վերջին հետքն էր, որ մենք տեսնում էինք օվկիանոսի այս կողմը։

Ս ենք, ճանճերի պես, խավարի մեջ երկուական հոգով կըպ– չում էինք ղեկաթիակին եւ զգում էինք, թե ինչպես ոտից գլուխ մեո ողողում է ծովի զով ջուրր։ Թիակն այնպես էր հրում, որ մեր մարմնի բորոր մասերը ցավում էին՝ եւ աււգեւից եւ հիտեւքւզ, իսկ լարվածությունից ձեռքներս ուռչում էին։ Այդ առաջին դերեկների ու գիշերների կրա*ծներր մեզ համար չավ դաս էին՛ Րրանք մեզ՝ նորելուկներից դարձրին իսկական ծովագնացներ։ Առաջին օրերի րնթացքում մեզնից յարաքանչյուրր խիստ հերթականությամբ երկու ժամ կանգնում էր ղեկի մոտ, իսկ այնու–

7* 99

հետեւ երեք ժամ հանգստանում։ Մենք սահմանել էինք, որ ամեն ժամ թարմ ուժերով մի մարդ պետք է փոխարինի երկու լաս֊ տավարներից նրան, որր հերթապահության մեջ եղել էր երկ՛ու ժամ։ ՚Լեկաթիակին տիրապետելոլ համար հերթապահության ժա֊ մանակ հարկադրված էիսՔ լինում ծայր աստիճան լարել մեր մարմնի մկանները։ Երբ լաստավարը հոգնում էր թիակր բոթե֊ լ՚ււց, անցնում էր մյուս կողմո եւ սկսում էր ձգել։ Իսկ երբ բո֊ թումից սկսում էին ցավել ձեռքերն ու կուրծքր, դեմ էինք անում մե ջքը, այնպես որ թիակը մեղ կապտումներով պարգեւատրում էր թե՛ առջեւից եւ թե՛ հետեւից։ Երբ, վերջապես, վրա էր հասնում փո֊ խարինումր, բոլորովին ուժասպառ, սողում էինք նավախցիկը, ոտքներս կապում էինք թոկով եւ մեր աղոտված հագուստով քնում էինք, ավելի վաղ, քան հասցնում էինք քնապարկը մտնել։ Մեզ թվում էր, թե մի ակնթարթ է անցել, երբ կոպիտ կերպով մեկն ու մեկը ձգում էր թոկը, որովհետեւ երեք ժամն անցել էր, եւ հարկավոր էր նորից դուրս գալ եւ փոխարինել ղեկաթիակի հերթապահներից երկուսից մեկին։

Հաջորդ գիշերն ավելի վատ էր։ Ծովը, փոխանակ հանդարտվելու, ավելի փոթորկվեց։ Երկու ժամ անընդհատ ղեկաթիակի հետ պայքար մղելն ուժից վեր էր։ Հերթապահության երկրորդ կեսին մեր ջանքերը քիչ օգուտ էին տալիս, ալիքները անհաղթահարելի էին, պտտում էին մեզ, մի կազմ էին հրում, իսկ ջուրը լցվում էր /աստը։ Այդ պատճառով ղեկի մոտ մեկ ժամվա հերթապահություն եւ մեկ ու կես ժամ հանգստի կարգ սահմանե֊ ցինք։ Այսպես, առաջին վաթսուն ժամն անցավ անրնդհաա կռվի մեջ ալիքների քաոսի հետ, ալիքներ, որոնք իրար հետեւից, անդադար մեզ վրա էին գրոհում։ Բարձր ու ցածր ալիքներ, սրածայր ու կլոր ալիքներ, ծուռ ալիքներ եւ իրար վրա բարձրացած ալիքներ։ Կնուտի վիճակն էր ամենից վատր։ Նա ազատված Հր ղեկի հերթապահությունից, բայց դրա փոխարեն զոհ էր մատուցում նեպտունին եւ լուռ տառապում էր նավախցիկի մի անկյունում։ Թութակր, գլուխը քաջ գցած, տխուր նստում էր վանդակում եւ սկսում էր թեւերր թափահարել ամեն անգամ, երբ (աստն անսպասելի բոթոց էր ստանում եւ ջուրն աղմուկով զարկում էր նավախցի հետեւի պատին։ «Կոն֊Թիկին» շատ ուժեղ չէր ճոճվում։ Ա/իքների վրա նա ավելի կայուն էր, քան նույն չափսի ամեն մի նավ։ Բայց հնար չկար նախագուշակելու, թե հաջորդ անգամ ո՞ր 100

կողմն է թեքվելու տախտակամածը, եւ մենք այնպես էլ չսովորեցինք լաստի վրա շարժվելու կերպը, որովհետեւ ջուրը ոչ միայն ճոճում, այլեւ լաստը վեր-վեր էր թռցնում։

Երրորդ գիշերը ծովը թեթեւակի հանդարտվեց, թեպետեւ դարձյալ շարունակում էր խիստ քամի փչել։ Առավոտյան դեմ, մոտավորապես ժամը չորսին, անսպասելիորեն խավարից դուրս եկավ փրփրադեզ մի կոհակ, որը հասավ լաստին եւ նրան թեքեց 180°, նախքան լաստավարներր կգիտակցեին, թե ինչ կատարվեց։ Առագաստը զարկվեց բամբուկե խցիկին, սպառնալով ցիրուցան անել եւ իրեն էլ բզկտել։ Բոլորս հարկադրված եղանք դուրս գալ տախտակամածը բեռները փրկելու եւ առագաստապա֊ բանը ձգելու համար, հույս ունենալով, որ լաստը կդնենք ուղիղ ընթացքի, որպեսզի առագաստր կարողանա նորից լցվել եւ խաղաղ շարժվել առաջ։ Բայց լաստը չէր թեքվում։ Նա նավախելով առաջ էր ընթանում, եւ ուրիշ ոչինչ։ Առագաստասարքերի եւ ղեկաթիակի հետ եղած ամբողջ չարչարանքի միակ արզյունքն այն եղավ, որ մեզնից երկուսը քիչ մնաց լաստակողից ցած ընկնեին, երբ առագաստը խավարի մեջ նրանց ծածկում էր։ Ծովը ակրն֊ հաքտ կերպով ավելի հանգիստ էր դառնում։ Հոգնածությունից թմրած մեր ոտ ու ձեռներով, մեր մարմնի ջարդվածքներով, բըռ֊ ներիս մաշկը պլոկված ն․ քնահատությունից փակվող աչքերով՝ մենք ոչ մի բանի պետք չէինք։ Ավելի լավ էր ուժերը խնայել եւ պահել ավելի վատ եղանակի համար, երբ մեզնից կպահանջվի գործադրել ամբողջ էներգիան — չէ որ առաջուց չես կարոդ իմանալ, թե ինչ է քեզ սպասում։ Աւստի մենք առագաստր հավաքեցինք եւ փաթաթեցինք բամբուկե ձողի 2ուՐ2Ր՛ «Կոն֊Թիկին» րնկած էր կողքի դեպի ալիքներր եւ խցանի պես թռչկոտում էր նրանց վրա։ Լաստի վրայի բոլոր իրերր պինդ կապռտած էին, իսկ մենք, վեց հոգով մտել էինք բամբուկ1< փոքրիկ խցում, պառկել էինք խառնիխուռն եւ մեռածի պես քնել էինք իրար կպած, ինչպես տառեխը պահածոյի տուփի մեջ։

Մենք չէինք ենթաորում, որ մեր մղած կռիվը ամենածանրն էր ճանապարհորդության ամբողջ ընթացքում։ Լաստը կառավա֊ րելոլ համար միայն հեռու օվկիանոսում մենք գտանք հասարակ եւ սրամիտ այն միջոցր, որ ինկաներն էին գործադրում։

Մենք արթնացանք միայն ուշ առավոտյան, երբ թութակն սկսեց սուլել, աղմկել եւ կողքի վբա ետ ու առաջ թռչկոտել։ Կո ֊

101

հակները դեռ բարձր էին ծառանում, բայց այժմ նրանք գալիս էին համաչափ ալիքներով եւ չէին կուտակվում այնպես վայրենի ու անկանոն, ինչպես նախօրեին։ Առաջին բանը, որ մենք տե֊ սանք, արեգակն էր, որը պայծառ կերպով լուսավորում էր բամ֊ բուկն դեղին տաիւտակամածր եւ մեր շուրջը ուրախ ու սիրալիր տեսք էր հաղորդում օվկիանոսին։ Մեղ ի նչ, որ ալհքները Վ՚Րր– փուր են կտրում եւ ծառս են լինում, երբ նրանք հանգիստ են թողնում մեր լաստը։ Մեր ի նչ գործն է, որ նրանք ծառս են լի֊ նում ուղիղ մեր առջեւ, երբ գիտենք, որ մի վայրկյանից հետո լաստը կսողա դեպի վեր եւ շոգեգրտնակի պես կգրտնակի փրր֊ փրրադեզ ալիքր, իսկ ջրի ահռելի լեռր Սեզ միայն օդ կբարձրաց֊ նի եւ Փնթփնթալով ու քչքլալով կգլորվի մեր տակին։ Պերուցի հին վարպետները դիտեին, թե ինչ են անում, երբ հրաժարվում էին սնամեջ նավակներից, որոնք կարող էին լցվել ջրով եւ չափազանց երկտր /աստերից, որոնք չէին կարող մի ալիքից սահել մյուսի վրա։ Խցանե շոգեգրտնակ՝ ահա՛ թե ինչ էր իրենից ներկայացնում բալզային լաստը։

էրիկը կեսօրին որոշեց մեր դիրքր․ Բասից պարզվեց, որ առագաստր հավաքելուց հետո, մենք ուժեղ քշվել ենք ափի եր֊ կարությամբ դեպի հյուսիս։ Մենք շարունակ Հումբոլդտի հոսանքի շերտում էինք ցամաքից ուղիղ հարյուր ծովային մղոն հեռու։

Այժմ լուրջ հարց էր ծագում, թե լասար արդյո՞ք մեզ չի տանի Դալապագոս կղզիներից դեպի հարավ գտնվող դավադիր հո֊ սանքներր։ Դա օրհասական հետեւանքներ կունենար, որովհետեւ այնտեղ Կենտրոնական Ամերիկա յի ուղղությամբ շարժվող օվ֊ կիանոսի ուժեղ հոսանքները մեզ կքշեն մերթ այս, մերթ այն կողմր։ հայց եթե ամեն ինչ դասավորվի այնպես, ինչպես մենք էինք հաշվում, գլխավոր հոսանքը մեզ օվկիանոսով կրքի դեպի արեւմտւտք, ավելի վաղ, քան մենք կընկնեինք հյուսիս՝ Գա լա֊ պագոսի կղզիների մոտ։ Քամին, առաջվա պես, փչում էր ուղիդ հարավ֊արեւելքից։ Մենք բարձրացրինք առագաստր, լաստը թե֊ քեցինք նավախելով դեպի քամին եւ վերսկսեցինք հերթապահս։֊ թյունր ղեկի մոտ։

Կնուտն ապաքինվեց ծովային տանջալից հիվանդությունից․ նա ու Տորստեյնր բարձրացան կա (մի երերվող գագաթը եւ փորձեր էին կատարում ինչ֊որ խորհրդավոր անտեննաներով, որ նրանք վեր էին բարձրացրել, կապելով օդապարիկից։ Հանկարծ

102

՛նրանցից մեկը ռադիոխցիկից բղավեց, հայտնելով, որ ինքը լսում է, թե ինչպես Լիմայի ծովային ռադիոկայանը մեզ է կան֊ ․ում, Մեզ հաղորդում էին, որ ամերիկյան դեսպանության ինք֊ նաթիռը ծովեզրից թռել է, որպեսզի հաղորդի հրաժեշտի վերջին ողջույնը եւ դիտի, թե ինչ տեսք ունենք մենք օվկիանոսում։ Շուտով մենք ուղիղ կապ ստեղծեցինք ինքնաթիռի ռադիստի հետ, այնուհետեւ մեզ համար միանգամայն անսպասելիորեն հաջողվեց զրուցել գիտարշավի քարտուղար Հերդ Վոլդի հետ, որր ինքնաթիռում էր գտնվում։ Մենք մեր դիրքր մատն՛անշեցինք այնպիսի ճշտությամբ, ինչքան կարող էինք, եւ մի քանի ժամվա ըն– թացքում ռադիոուզեւորոշիչ ազդանշաններ էինք տալիս։ Ջայնն էթերից հնչում էր մերթ ավելի բարձր, մերթ ավելի թույլ, նայած «յ*\Բ1\/1Ս—119)1 մոտենում էր, թե հեռանում, շրջաններ գծելով մեր լաստը որոնելու համար։ $այց մենք այդպես էլ չլսեցինք մոտորների աղմուկը եւ ինքնաթիռը չտեսանք։

Դժվար է ներքեւում՝ ալիքների արանքին նկատել ցածր լասար, իսկ տեսանելիությունը լաստից շատ սահմանափակ էր։ Վերջապես, ինքնաթիռը հրաժարվեց որոնումներից եւ ափ վերադարձավ։ Դա էր եղել մեզ որոնեքոլ վերջին փորձր։

Հաջորդ օրերին ծովը փոթորկա/ից էր, բայց թշշացող ալիք֊ ներր գալիս էին հարավ֊արեւելքից համաչափ ընդմիջումներով, եւ լաստի կառավարումր շատ ավելի հեշտ էր։ Լասար քամին ու ալիքներն ընդունում էր հետեւի ձախ քառորդից, այնպես որ ալիք֊ ներր քիչ էին մտրակում լաստավարին, իսկ լաստը մնում էր կայուն եւ չէր պտտվում։ Մենք անհանգստությամբ նկատում էինք, ՛որ հարավ-արեւե/յան պասսատր եւ Հումը ո/ղտի հոսանքը օրըստօրե մեղ ք՛չում են հենց աւն կոոմը, որտեղ մեզ սպասում են Դա֊ լապագոս կղզիները շրջանցող՛ Հանդիպական հոսանքներր։ Մենք այնպիսի արագությամբ էինք շարժվում դեպի հյուսիս֊արեւմուտք, որ մեր օրական մեգին արադութաւնն այգ օրերհ(՝ւ կաոմ֊ււմ էր ■55—60 ծովային մղոն, երբ ռեկորդային արագությունը 71 մղոն է։

— Իսկ ի ն) եք կարծում, Դա/ապադոսի կոգիներում լա վ են ապրում։— Հարցրեց մի անդամ Կն ուտր եւ նայեց քարտեդին, որտեղ տարբեր ժամանակ մեր լաստի դիրքր ցույց տվող բոլորակ կետերի շղթան հիգեդնում էր մի մատ, որ չարագուշակորեն ուղղված էր Դա/ապագոսի անիծյալ կղզիների կողմը։

— Հաղիվ թե,— պատասխանեցի ես։— Ասում են, որ Կո֊

103

լումբոսի էպոխայից ոչ շատ առաջ ինկա Թուպակ Յուպանկին էկվադորից մեկնել եւ հասել է Գալապագոս կղզիները, բայց ոչ նա, ոչ էլ նրա ուղեկիցներից որեւէ մեկը բնակություն չեն հաստատել, որովհետեւ այնտեղ ջուր չկա։

— Հրաշալի՛ է, — ասաց Կնոլտը,— այդ դեպքում, ԳՐ՚՚՚լԸ տանի, հուսով եմ, որ մենք այնտեղ չենք ընկնի։

Այժմ մենք այնքան էինք ընտելացել մեր շուրջը պարող ալիքներին, որ այլեւս նրանց վրա ուշադրություն չէինք դարձնում։ Ի՞նչ անենք, որ պարում ենք, մեր տակ ունենալով հազարավոր մետր ջուր, բայց մենք, մեր լաստի հետ մնում ենք մակերեսին։ Դժվար չէր նկատել, որ բալղային գերաններր ջուր են ծծում, բանը ամենից շատ վատ էր նավախելի ռոնժինների հետ, մատի ծայրր մտցնելով նրանց կակղած փայտանյութի մեջ, կարելի էր լսել, թե ինչպես նրա տակ ծփում էր ջուրը։ Ուղեկիցներիցս թաքուն ես կոտրեցի թաց փայտի մի կտոր եւ նետեցի ջուրր։ Նա հանդիստ կերպով սուզվեց եւ կամաց-կամաց անհետացավ խորքում։ Ավելի ուշ ես նկատեցի, որ իմ րնկերներից ոմանք նույն բանն արին, դրա համար ընտրելով մի մոմենտ, երբ նրանց թվում էր, թե իրենց ոչ ոք չ/ւ տեսնում։ Երանք կանգնած նայում էին, լարված դիտելով, թե ջուր ծծած փայտե կտորն ինչպես էր աստիճանաբար սուզվում կանաչ ջրի մեջ։ Մեկնելուց առաջ մենք նշել էինք լաստի նստվածքր, բայց ծովի անհանգիստ պայմաններում անհնարին էր որոշել, թե որքան խոր է նստած նա այժմ, քանի որ գերանները մի ակնթարթում մերթ բարձրանում էին ջրից ւ մերթ նորիդ խ՚1Ր իջնում էին ջրի մեջ։ Րաւգ երբ մենք գանակը խրում էինք գերանին, ուրախությամբ համոզվում էինք, որ մոտավորապես 25 միլիմետր խորության վրա փայտր չոր էր։ Մենք հաշվեցինք, որ այն դեպքում, եթե ջուրր փայտի մեջ ծծվհ նույն տեմպով, Ուղ դեպքում, երբ մենք, ըստ մեր ենթադրության, մոտենալու /ինենք ցամաքին, լաստն արդեն չի կարոդ պահվել ջրի մակերեսին։ Բայդ մենք հ՚՚ւյս էինք տածում, որ ավելի խոր շերտերում փայտանյութր հագեցած է աւքյիշով, որբ կկասեցնի ջրի կլանումը։

Կար նաեւ մի այլ սպառնալիք, որն առաջին շաբաթների ընթացքում զբաղեցնո՛ւմ էր մեր մետրո՝ այդ պարաննեոն էին։ Ցերեկ ժամանակ այնքան զբաղված էինք, որ քիչ էինք մտածում այդ մասին։ Բայց երբ վրա էր հասնում խավարը եւ երբ նավյս֊ 104

խցիկի հատակին մտնում էինք քնապարկերը, այդ ժամանակ ավելի շատ ժամանակ ունեինք մտածելու, զգալու եւ ականջ դնելու, մեզնից յուրաքանչյուրն այնտեղ պառկած իր ծղոտե մատրացի վրա, զգում էր, թե ինչպես իր տակի հյուսովփ խսիրները բարձրանում են գերանների հետ միասին։ Աչ միայն լաստն էր ճոճվում շարունակ, այլեւ բոլոր ինը գերանները իրենց գիրքը իրար նկատմամբ փոփոխում էին։ Երբ մեկը բարձրանում էր, մյուսն իջնում էր, եւ այդ թեթեւ, երերուն շարժումները երբեք չէին դադարում։ Դրանք աննշան էին, բայց բավական էին, որ մարդ իրեն զգա շնչող մի մեծ կենդանու մեջքին պառկած, ուստի եւ մենք գերադասում էինք պառկել գերանների երկարությամբ։ Այդ ճոճումներն ամենից ուժեղ զգացվում էին առաջին երկու գիշերների ընթացքում, բայց այն ժամանակ մենք այնքան հոգնած էինք, որ դրա վրա ուշադրություն չէինք դարձնում։ Հետո պա֊ րաններր թրջվելուց թեթեւակի ուռեցին, եւ գերաններն սկսեցին իրենց ավելի հանգիստ պահել։ Այնուամենայնիվ, լաստի կմախքը հանդիսացող գերանները երրեք իրենցից չներկայացրին հարթ մակերես, երբեք մեկը մյուսի հանդեպ միանգամայն անշարժ չեղան , որովհետեւ այդ գերաճները շարժվում էին վերեւ ու ներքեւ եւ ամեն անգամ իրար գալիս՝ թեքվում էին, ուստի նրանց հետ միասին շարժվում էր ամեն ինչ։ Րամբուկե տախտակամածը, երկտակ կայմր, նավախցիկի հյուսովի չորս պատր եւ ձողերից ու տերեւներից կազմված կտուբր ամրացված էին պարաններով եւ,

այնուամենայնիվ, ճոճվում էին, մի տեղում բարձրանալով, մի այլ տեղում իջնելով։ Թեեւ դա հազիվ նշմարելի շարժո՚մ էր, բայց մենք, այնուամենայնիվ, պարզ նկատում էինք։ Եթե նավախցի մի անկյունը բարձրանում էր, ապա մյուսը իջնում էր, եթե կտրի մի կեսում րամբուկե ձողկրը ծռվում էին մի կողմը, ապա մյուս կեսում դրանք ծռվում էին հակադիր կողմը։ Իսկ երբ նավախցիկից նայում էինք բաց պատի միջով, ապա բոլորը մեղ թվում էր էլ ավելի շարժուն ու անկայուն, որովհետեւ երկնակամարը մեր վերեւում դանդաղ շրջաններ էր գծում, իսկ ալիքները բարձր ցատկում էին նրա հանդիպական ուղղությամբ։

Պարաններն իրենց վոա էին կրում ամբողջ բեռր։ Գիշերներ շարունակ մենք լսում էիեո, թե ինչպես էին նրանք ճռճռում, տնքում, գերաններին քսվում եւ խշխշում։ Ա՛յդ ԲՈ/ՈՐ ձայները խավարի մեջ միանում էին որպես մի լալագին սիմֆոնիա, որի

505 /

մեւչ ամեն մի պարանը ձգում էր մի առանձին նոտա՝ "Համապատասխան իր հաստությանն ու լարվածության աստիճանին։ Ամեն առավոտ մանրակրկիտ կերպով մենք զննում էինք պարանները։ Մեկն ու մեկը մեզնից պառկում էր նու՛յնիսկ լաստի եզրին, կախում էր գլուխը ջրի մեջ եւ, մինչ երկու ընկերներ նրան ամուր պահում էին ոտներից, նա աշխատում էր դիտել, թԼ կարգի՛ն են արդյոք լաստի պարանները ջրի տակ։

Բայց պարանները պահում էին։ Չի անցնի երկու շաբաթ եւ բոլոր պարանները կմաշվեն՝ ասում էին մեղ ծովագնացները։ Եվ, այնուամենայնիվ, հակառակ այդ միաձայն կարծիքին, մենք դեռեւս մաշվելու ամենափոքր նշույլ անգամ չէինք գտնում։ Եվ միայն այն ժամանակ, երբ մենք հեռու օվկիանոսում էինք, մեզ պարզ դարձավ, թե ինչումն է բանը։ Իալզայի բնափայտն այնքան փափուկ էր, որ պարաններն աստիճանաբար մտել էին փայտի մեջ եւ գերանները, փոխանակ մաշելու, պաշտպանում էին պարանները։

Մոտավորապես մի շաբաթ անց օվկիանոսն ավելի խաղաղ դարձավ, եւ մենք նկատեցինք, որ նա կապույտ էր եւ ոչ թե կանաչ։ Մենք այժմ ընթանում էինք դեպի արեւմուտք-հյուսիս-արեւ֊ մոլտք, եւ ոչ թե դեպի հյուսիս-արեւմուտք եւ այդ համարեցինք այն բանի առաջին տարտամ նշանը, որ մենք դուրս ենք եկել առափ֊ նյա հոսանքից եւ այսուհետեւ պետք է շարժվենք դեպի օվկիանոսի բացերր։

Հենց առաջին օրը, երբ օվկիանոսում մնացինք մենակ, լաստի շուրջը մենք ձկներ նկատեցինք, բայց այդ ժամանակ այնքան շատ էինք զբաղված ղեկաթիակով, որ չէինք կարող մտածեք ձկնորսության մասին։ Երկրորդ օրր մենք հանդիպեցինք սարդինների մի ամբողջ վտառի, եւ մի քիչ անց երեւաց երկու մետրանոց երկնագույն շնաձուկ, որը շարունակ շրջվելով ու ցույց տալով իր սպիտակ փ՛որը, լողաց լաստի հենց նավախելի հետեւից, ուր Հերմանն ու րենգտը, ոտաբոբիկ կանգնած ջրում, զբաղված էին ղեկաթիակով։ Շնաձուկը միառժամանակ խաղաց մեր շուրջը, բայց հենց որ նկատեց մեր ձեռքի զենքը հարպունը, իսկույն անհետացավ։

Հաջորդ օրը մեզ այցելեցին թյունաձկներ, բոնիտներ 4 եւ ոսկեգույն մակրելներ, իսկ երբ մի խոշոր թռչող ձուկ թրմփաց լաստի տախտակամածին, մենք նրան օգտագործեցինք որպես

խայծ եւ անմիջապես որսացինք երկու խոշոր ոսկեգույն մակրել՝ 10 եւ 15 կիլոգրամ քաշով։ Այդ մեզ համար մի քանի օրվա մթերք էր։ Ղեկի մոտ հերթապահելու ժամանակ մենք հաճախ տեսնում էինք այնպիսի ձկներ, որոնք մեզ բոլորովին անծանոթ էին, իսկ մի անգամ մեզ հանդիպեց դելֆինների մի խումբ, որ թվում էր անվերջ։ Նրանք, հենց լաստի մոտ, իրենց սեւ մեջքները դուրս էին հանաւմ ջրից, մեկը մյուսխն մոտիկ, գլուխկոնծի էին տալիս եւ վեր էին ցատկում այստեղ ու այնտեղ։ Կայմի կատարից մենք տեսանք, որ ամբողջ օվկիանոսը, ինչքան կտրում էր աչքներս, ծածկված էր դրանցով։ Ինչքան շատ էինք մենք մոտենում Հասարակածին եւ ինչքան հեռանում էինք ափից, այնքան ավելի հաճախ սկսեցին երեւալ թռչող ձկներ։ Երբ մենք, վերջապես, մտանք կապույտ ջուրը, ուր վեհությամբ գլորվում էին արեւի շողերով լուսավորված հանդարտ ալիքները, որոնք քամու թափից ծածանվում էին ալյակներով, թռչող ձկները մեր առաջից սլանում էին արկերի կարկուտի պես, վեր ցատկելով ջրից եւ ուղիղ գծով թռչելով եւ նորից անհետանալով ջրի տակ՝ երբ թռիչքի թափը կոտըր– վում էր։

Պա տահում էր, որ գիշերը պարաֆինս։յին վաքրիկ լապտերը մենք դուրսն էինք գնում, այդ ժամանակ նրա լույսը գրավում էր մեծ ու մանր թռչող ձկներին, որոնք թռչում էին լաստի վրայով, եւ հաճախ դիպչում էին բամբուկե նավախցին կամ առագաստին եւ անօգնական րնկնում տախտակամածի վրա։ Ետ հրվելով տախտակամածից, ինչպես լողալու ընթացքում՝ ջրից> նրանք դառնում էին անզոր եւ մնում էին ընկած, անօգնական խլպլտալով նման դուրս պրծած աչքերով եւ կրծքի վրա մեծ լողաթեւեր ունեցող տա֊ ռեխներին։ Երբեմ՛ն մենք հարկադրված մի թունդ խոսք էինք թըռց֊ նում բերնից, երբ թռչող սառը ձուկը, շարժվելով զգալի արագությամբ, դիպչում էր տախտակամածի վրա կանգնած մարդու երեսին։ Նրանք միշտ թռչում էին արագ, գլխով դեպի առաջ եւք եթե դիպչում էին ուղղակի դեմքին, ասրս դեմքն սկսում էր այրվել, ինչպես լավ ապտակից։ ւ-այց տուժող կողմը շուտով մոռանում էր այդ անմեղ ագրեսիան։ Իր բոլոր թերություններով հանդերձ, դա ծովային հրաշքների աշխարհ էր, ուր ձկնային նուրբ ճաշեր, սուլոցով, իրենք իրենց, օդի միջով դեպի մեզ էին թռչում։ Սովորաբար թռչող ձկները տապակում էինք նախաճաշի համար եւ դժվար էր ասեի թե ձկի՞ց, խոհարարի՛ց, թե մեր ախորժակից էր կախ–

107

ված այն, որ երբ մաքրում էինք թեփուկները, տապակած կար֊ մըրախայտն էինք հիշում։

Խոհարարի առաջին պարտականությունն այն էր, որ առա վոտյան արթնանալուն պես դուրս գար տախտակամած Ա հավաքեր գիշերվա րնթացքում լաստի վրա վայրէջք կատարած բոլոր թռչող ձկները։ Սովորաբար դրանք վեց հատից պակաս չէին լինում, իսկ մի անգամ, առավոտյան, լաստի վրա մենք հայտաբերեցինք քսան եւ վեց ճարպոտ թռչող ձկներ։ Մի անգամ, երբ Կնուաը կանգնած գործի էր դնում թավան, թռչող ձուկր դիպավ նրա ձեռքին, նա խիստ վշտացավ, որ ձուկն ուղղակի չի թրմփա֊ ցել եռացող ճարպի մեջ։

Տորստեյնը միայն այն ժամանակ լիովին գիտակցեց, թե ինչպիսի սերտ հարեւանության մեջ ենք մենք ապրում օվկիանոսի հետ, երբ, արթնանալով, իր բարձի ֊էրա հայտաբերեց սարդին։ Նավախցում այնքան նեղ էր, որ Տորստեյնր հարկադրված էր լինում պառկել գլուխր դրած դռան շեմին, եւ եթե գիշերը որեւէ մեկը դուրս էր գալիս եւ պատահմամբ ոտքով դիպչում էր նրա դեմքին, նա կծում էր անցնողի ոտքր։ նա սարդինր բռնում էր պոչից եւ նրան միանգամայն պարզ հասկացնել էր տալիս, որ անկեղծ սեր է տածում դեպի բոլոր սարդիններր։ Հաջորդ գիշերր, դիտավո֊ րյալ կերպով մեր ոտքերը կծկեցինք, որպեսզի Տորստեյնին ինչ֊ քան կարելի է ավելի շատ տեղ թողնենք․ բայց շուտով տեղի ունեցավ մի դեպք, որը Տորստեյնին ստիպեց քնել ռադիոխցի֊ կում՝ խոհանոցային իրերով բարձված արկղի վրա։

Այդ կատարվեց մի քանի գիշեր անց։ Ամպերր ծածկել էին ողջ երկինքր․ շատ խավար էր․ Տորստեյնը պարաֆինի լապտերը դրել էր հենց իր գլխի մոտ, որպեսզի գիշերվա հերթապահներր, իր վրայով անցնելիս, տեսնեն թե ուր են դնում ոտքերը․,, ժամը չորսին մոտ Տորստեյնն արթնանում է, որովհետեւ լապտերը շրրջ– վում եւ ինչ-որ սառր ու թաց բան սկսում է թպրտալ նրա դեմքի առաջ։ «Թռչող ձուկ է»,— մտածում է նա եւ սկսում է խավարի մեջ ձեռքով որոնել, որպեսզի դեն նետի։ Նրա ձեռքն է րնկնում մի երկար ու թաց բան, որն օձի պես գ․ալարվում է, եւ նա իսկույն եւեթ ձեռքը ետ է քաշում, ասես դաղեզհն։ Մինչ Տորստեյնը վարձում է լապտերր վառել, այցելուն նրա վրայով սողում է դեպի Հերմանը։ Հերմանն էլ է վեր ցատկում, դրանից ես եւս արթնացա, մտածելով կակղամորթ կալմարի մասին, որր երբեմն գիշերները 108

երեւում էր այդ ջրերում։ Երբ մեզ հաջողվեց լապտերր վառել, տեսանք, որ Հերմանը նստած է հաղթական տեսքով, ձեռքում պինդ սեղմած վիզը բարակ ոհ հրկար մի ձկան, որր գալարվում էր օձա– ձկան նման։ Ձուկր կլիներ մոտավորապես մեկ մետր եւ իր բարակ մարմնով օձի էր նման, նա ուներ սեւ, մեծ աչքեր, սուր, երկար ատամներով լեցուն գիշատի) երախ եւ երկարավո ւն գլուխ, Ա տաս ֊ ներր դանակի պես սուր էին եւ կարողանում էին ետ ծա/վել՝ դեպի քիմքը, որպեսզի բռնած որսը դեպի բուկը հրեն։ Հերմանը շարունակում էր ձեռքով սեղմել իր ոոսր, երբ հանկարծ գիշատիչի բերանից դուրս ընկավ չռած աչքերով մի ձուկ մոտավորապես քսան սանտիմետր երկարությամբ։ Հետո, դրա նման դուրս ընկավ երկրորդը։ Միանգամայն ակներեւ էր, որ այդ երկուսը խոր ջրերում ապրող ձկներ էին, որոնք խիստ տուժել էին օձաձկան ատամներից։ Օձաձկան մեջքի բարակ մաշկր կապաա֊մանուշա– կագույն էր եւ երկնապոզպատագույն ներքեւից, մաշկր մեր մատ֊ ների տակ հեշտությամբ պոկվում էր ամբողջական կտորներով։

Այդ ամբողջ աղմուկից արթնացավ նաեւ րենգտո, մենք նրա քթին մոտեցրինք լապտերն ու երկար ձուկր։ Նա քնաթաթախ նըս֊ տեէ) իր քնապարկում եւ հանդիսավորությամբ բացականչեց, — ՉԷ, այդպիսի ձուկ աշխարհում գոյություն չունի։ Եվ այղ խոսքերից հետո, հանգիստ շուռ եկավ եւ վերստին քնեց։ Բենդտը ճշմարտությունից հեռու չէր։ Հետագայում պարզ֊ վեց, որ բամրուկե նավախրում, լապտերի շուրջր նստած մեր վեց հոգին առաջին մարդիկն էինք, որ այդ ձուկը տեսնում էինք կեն֊ գանի վիճակում։ Հարավային Ամերիկայի եւ "՚աւապադոսի ափերին մի քանի անգամ գտնվեք էհն նման ձիան միայն կմախքները։ Ձկնբաններն այդ ձուկն անվանել են ք'^աբV1^^Տ կամ օձամակրհի եւ կարծում էին, որ նա խորքերում է ապրում, օվկհանոսի հատակում, ուստի եւ նրան ոչ ոք կենդանի չի տեսել։ Բայց բանն այն է, որ այդ ձուկր խորքերում է լինում միայն ցերեկը, երբ արեգակը կուրագնում է նրա խոշոր աչքերր։ Որովհետեւ օձամակրելր խավար գիշելԽերին զբոսնում էր ա/իքների վրա, տեսնելով նրան մեր լաստի վրա, մենք առիԹ ունեցանք դրանում համոզվելու։

Մի շաբաթ անդ այն օրից, երբ հազվագյուտ ձո՚կր բարեհաճեց աւզե/ե/ Տորստեւնին քնապարկում, մեզ մոտ մի այլ այցելու եկավ։ Ղարձ/ալ առավոտյան ժամը չորսն էր, կիսալուսինն արդեն մայր էր մտե/, այնպես որ մեր շուրջը տիրում էր խավար,

109

բայց աստղերն առկայծում էին։ Լաստը հեշտությամբ էր ենթարկվում ղեկին, եւ երբ իմ հերթապահությունր վերջացավ, ես որոշեցի կողի երկարությամբ անցնել դեպի լաստաքիթր, որպեսզի, հերթափոխությունր հանձնելով, տեսնեմ, արդյո ք ամեն ինչ կարգին է։ Ինչպես միշտ հերթավէոխներն էին անում, իմ գոտոլ շուր– ջր թոկեր կապած, պարաֆինն լապտերը ձեռքիս, զգուշությամբ գնում էի եզրի գերանի երկարությամբ, որպեսզի շրջանցեմ կա յ֊ մը։ Գերանը թաց էր եւ սլկուն․ ես ուղղակի կատաղեցի, երբ մեկը, միանգամայն անսպասելի, հետեւիցս բռնեց իմ թոկը ՛եւ սկսեց այնպես ձգել, որ քիչ մնաց կորցնեի հավաստւրակշռությունս։ Զայրացած շուռ եկա եւ լապտերով լուսավորեցի, բայց ոչ ոքի չտեսա։ Այնուհետեւ նորից ձգեցին թււկը, եւ ես նկատեցի, որ տախտակամածի վրա մի բան պսպղում ու գալարվում է։ Այդ նույնպես մի օձամակրել էր․ այս անգամ նա այնքան խորն էր խրել իր ատամներր թոկի մեջ, որ մի քանի ատամ կոտրվեցին, մինչեւ որ ես կարողացա նրան պոկել։ Ըստ երեւույթին, լապտերի լույսն ընկել էր սպիտակ, դալարուն թոկի վրա, եւ օվկիանոսի խորքից մեր հյուրը կպել էր նրան, հույս ունենալով կչանեչ առանձնապես երկար, նուրբ եւ համեղ մի պատառ։ Նա իր կյանքի օրերր վերջացրեց ֆորմալինով լցված բանկայում։

Օվկիանոսը շատ անակնկալներ է հրամցնում նրան, ովապ֊ րում է նրա մակերեսին հավասար մակարդակի վրա կառուցված բնակարանում, եւ այնտեղ շարժվում է դանդաղ ու անաղմուկ։

Պատահում է, որ որսորդր, անցնելով անտառի թավուտով, վերադառնում է եւ ասում, թե ոչ մի որս չի տեսել։ Իսկ մի ուրիշ որսորդ նստում է կոճղին ու սպասում, եւ ահա հաճախ նրա շուրջը սկսում են լսվել խշշոց, շրխկոց, եւ ուշադիր աչքեր են նայում մացառների հետեւից։ Նույն բանր վերաբերում է նաեւ օվկֆա֊ նա սին։

Սովորաբար օվկիանոսը մենք ակոսում ենք մեքենաների աղմուկով եւ մխոցների չխչխկոցներով, փրփրապատելով ջուրը շոգենավի քթի շուրջր։ Հետո մենք վերադառնում եւ ասում ենք, թե նույնիսկ օվկիանոսի մեջտեղում դիտելու բան չկա։

Երբ մենք լողում էինք օվկիանոսով, նստած հենց ջրի մոտ, մի օր չէր անցնում, որ մեզ չայցելեին հետաքրքրվող հյուրեր, որոնք վխտում էին մեր շուրջը, դրանցից մի քանիսր, օրինակ, ոսկեգույն մակրելներն ու լոցմաններր, այնպես էին ընտելացել մեզ,

110 "1

որ օվկիանոսով մեկ ուղեկցում էին լաստին զօր ու գիշեր, պտրտվելով նրա շուրջը։

Երբ վրա էր հասնում գիշերը եւ աստղերը առկայծում էին արեւադարձային մութ երկնքում, մեր շուրջը ջուրն սկսում էր ֆոս– ֆորատակել, իր փայլով մրցելով աստղերի հետ։ Յուրաքանչյուր պլանկտոնային փայլուն օրգանիզմ այնքան էր նման շիկացած ածխի, որ մենք ինքնաբերաբար բարձրացնում էինք մեր ոտքերը, երբ առկայծող գնդիկներր ալիքներից դուրս էին ընկնում լասաա– խելի վրա։ Երբ դրանց բռնում էինք ձեռքով, տեսնում էինք, որ փայլուն լույս արձակող գարնելներ2^ էին։ Նման գիշերներին մենք երբեմն վախենում էինք, երբ տեսնում էինք կլոր, փայլուն, զույգ աչքեր, որոնք հանկարծակի երեւում էին ջրերում հենց լաստի կողքին եւ մեզ էին նայում հիպնոսացնող, սեւեռուն հայացքով — «թերեւս դա էլ հենց ծովի ոգին է)), այդ միտքն էր անցնում մեր գլխով։ Դրանք հաճախ խոշոր կալմարներ էին, որոնք ջրի երեսն էին գալիս խորքերից եւ լողում էին, խավարի մեջ փայլեցնելով դիվական կանաչ աչքեր, նրանց աչքերի փայւը ֆոսֆորի փայլին էր նման։ երբեմն դրանք ջրերի խորքում աարող ձկներե լուսատու պչքերն էին։ Այդ ձկներր մակերեսն էին ելնում միայն դի– շերներր եւ, լապտերի աղոտ լույսից հմայված, անշարժ պառկում էին, աչքերը հառելով մեզ վրա։ Մի քանի անգամ, երբ օվկիանոսը հանդարտվում էր, լաստի շուրջր, սեւ ջրերի մեջ հանկարծ երե֊ վացին կլոր գլուխներ, որոնց տրամագիծր կլիներ 60—90 սանտիմետր, սրանք իրենց խոշ՛որ, փայլատակող աչքերով անշարժ նայում էին մեզ։ Երբեմն էլ գիշերով ջրում տեսնում էինք մոտավորապես մեկ մետր տրամագծով լուսատու գնդեր, որոնք բոցկըլ֊ տում էին անհամաչավ։ ընդհատումներով, հիշեցնելով մի ակրն֊ թարթ առկայծող էլեկտրական լամպեր։

Մենո աստիճանաբար ընտելացա՛նք այդ ստորերկրյա կամ, ավելի ճիշտ, ստորջրյա արարածներին, որոնք ապրում էին մեր տակ եւ, այնուամենայնիվ, ամեն անդամ ապշում էհնք, երբ երեւան էր գալիս մի նոր տարատեսակություն։ Մի անգամ, ամպամած գիշերը, մոտավորապես ժամը երկուսին, երբ դժվարությամբ էր ջոկվում սեւ ջուրր սեւ երկնքից, ղեկ։։։մարողը ջրի տակ նկատեց մի լույս, <որն աստիճանաբար մեծ կենդանու ձեւ րն ֊ դունեց։ Անհնարին էր որոշել՝ նրա մարմնի վրա պլանկտո՛ն էր

4|անկաււն—բուսական եւ կենդանական մանր օրգանիզմներ։ Ծ․ Ր՛ ■;

111

Փայլում, թե ֆոսֆորատակում էր հենց կենդանին՝ ինքը, բայց սեւ ջրի մեջ կատարվող այդ առկայծումը ուրվականային այղ արարածին հաղորդում էր տարտամ, ոչ պարզ ուրվագիծ։ նա թվում էր մերթ կլոր, մերթ ձվաձեւ կամ եռանկյունի, իսկ հետո, հանկարծ բաժանվում էր երկու մասի, որոնցից յուրաքանչյուրն, անկախաբար սկսում էր լաստի տակ լողալ ետ ու առաջ։ Վերջի֊ վերջո այդ լուսատու խոշոր ուրվականները դարձան երեքը եւ դրանք մեր տակ դանդաղ շրջաններ էին գծում։ Դրանք իսկական հրեշներ էին, որովհետեւ նրանց միայն տեսանելի մասն ։ւ ւներ 6—8 մետր երկարություն։ Մենք բոլորս շտապով դուրս վազեցինք տախտակամածը եւ հետեւում էինք ուրվականային պարին։ Հրեշները լողում էին լաստի հետեւից եւ այդ տեսարանը շարունակվում էր մի քանի ժամ։ Խորհրդավոր ու անշշուկ մեր լուսատու ուղեկիցները մնում էին ջրի տակ բավականաչավւ խոր, մեծ մա– էէամբ աջ կողմում, որտեղ վառվում Էր լապտերը, բայց երբեմն նրանք լալում Էին ուղղակի լաստի տակ կամ երեւում Էին ձախ կողմում։ նրանց մեջքի վրա եղած լույսի առկայծումից կարելի Էր ենթադրել, որ այդ կենդանիներն իրենց ծավալով գերազանցում Էին վւղերին, բայց դրանք կետեր չէին, քան՛։ որ շնչելու համար ոչ մի անդամ չբարձրացան ջրի մակերեսը։ Թերեւս մենք հանդի– պել էինք վիթխարի կատվաձկների, որոնք փոխում են իրենց ձեւը, երբ շբջվում են կողքի վրա։ Երբ նրանց ավելի լավ զննելու համար լապտերը մոտեցնում ֊էինք ջրի ուղղակի մակերեսին, նրանք բնավ ուշադրություն չէին դարձնում։

Եվ, իսկական չարքերի ու ալքերի նման, նրանք անհետանում էին օվկիանոսի խորքում, արշալույսի առաջին ցոլքերի հետ։ Երբեք մենք չէինք ստանալու այդ փայլուն հրեշների գիշերային այց հլության ճիշտ բացատրությունը, եթե առեղծվածի լուծումը վյւա չհասներ ինքն իրեն, եթե մեկ ու․ կես օր անց, պայծառ արեւի պահին, մեղ մոտ չգար դարձյալ մեկ ուրիշ այցելու։ Այդ տեղի ունեցավ մայիսի 24-ին, երբ մենք ալիքների թեթեւ ծփանքով խոտորվում էինք ճիշտ 95° արեւմտյան երկարության եւ 7" հարավային լայնաՍյան ուղղությամբ։ Կեսօրին մոտ էր, եւ մենք ջուրն էինք նետել առավոտյան որսած երկու խոշոր ոսկեգույն մակրելների փորոտիքր։ Թարմանալու համար ես լաստա– քթից ցատկեցի օվկիանոսը եւ ւղառկել էի ջրում, միշտ զգաստ, կապված թոկի ծայրին, երբ հանկարծ նկատեցի գորշագույն-112

հաստ մի ձուկ, մոտավորապես երկու մետր երկարությամբ։ Ձուկը վճիտ ջրում լողում էր պարզ մտադրությամբ՝ ավելի մոտիկից ծանոթանալու ինձ հետ։ Ես շտապ բարձրացա լաստի եզրին եւ նստեցի արեգակի ճառագայթների տակ, հետեւելով դանդաղ լո֊ ղացող ձկանը․ այղ վայրկյանին հնչեց Կնատի վայրի ճիչը, նա նստած էր բամբուկե նավախցի հետեւում՝ լաստախելի վրա։ նա ամբողջ ուժով, շունչը կտրելու աստիճան, գոռում էր՝ Ծշնաձո ւ– կը»> Եվ որովհետեւ շնաձկեր համարյա ամեն օր էինք տեսնում, առանց հուզվելու, ուստի բոլորս իսկույն հասկացանք, որ այս անգամ ինչ-որ բոլորովին արտակարգ բան է կատարվել, եւ վազեցինք դեպի լաստախելը՝ Կնուտին օգնության։

•ւնուտն այնտեղ պպզած, Վարտիքն է լվանալիս եղել, երբ մի պահ բարձրացնում է աչքերը, տեսնում է մի վիթխարի, զարհուրելի ռեխ, ինչպիսին մեզանից ոչ մեկն իր ամբողջ կյանքի ընթացքում չէր տեսել, դա գլուխ էր իսկական ծովային հրեշի, այնքան մեծ ու այնքան զզվելի, որ եթե մեր առաջ հանդես գար ինքր ծովի ոգին, մեզ ւէրա այդ աստիճան ուժեղ տպավորություն չէր թողնելու։ Նրա դորտի պես լայն ու տափակ գլխի երկու կողմում փոքրիկ աչքերն էին, իսկ համարյա մեկ ու կես մետր լայնությամբ դոդոշային ռեխի շուրջր կային ծալքեր, որոնք կախ էին ընկել բերանի անկյունների մոտ։

Գլուխը միացած էր վիթխարի մարմնին, որը վերջանում էր բարակ պոչով՝ սրածայր, պոչային, բոլորովին ուղիղ լողաթեւով եւ ցույց էր տալիս, որ այդ ծովային հրեշը կետերի դասին չի պատկանում։ Մարմինը ջրի մեջ թվում էր գորշագույն, բայց թե ք գլուխր, թե՛ մարմինը խիտ կետկիտված էին սպիտակ, մանր բծե– րով։ Հրեշր դանդաղորեն շարժվում էր, ծուլորեն լողալով մեր լաստախելի հետեւից։ Նա, բուլդոգի պես բերանը լայն բանալով, քմծիծաղ էր տալիս եւ թեթեւակի զարկում էր պոչով։ Մեջքի կլոր, մեծ լողաթեւը ջրից դուրս էր ցցված, I բբեմն դուրս էր ընկնում նաեւ պոչի լողաթեւր, իսկ երբ հրեշը րնկ\նում էր ալիքների արանքում, ջուրր գլորվում էր նրա լաքն մեջքի վրայով, կարծես ողողում էր ինչ-որ ստորջրյա խութ։ Նրա լայն երախի առջեւից, հովհարաձեւ շարքով, լողում է՛ր ղեբրի նման զոլավոր լոցմանների մի ամբողջ վտառ, իսկ մեծ նավակպուկներ եւ այլ պարազիտներ, պինդ կպած վիթխարի մարմնին, ճանապարհորդում էին նրա ֊–եա՝ ջրում, դրանք բոլորր միասին կադմում էին մի ուշագրավ

113 ^™6աՊա՚"Տոոյո,թյուք, «Կոն֊Թիկի»–ով–8

կոլեկցիա, որը տեղավորված էր ջրի խորքում լողացող ժայռի նմանող ինչ-որ բանի շուրջր։

10 կիլոգրամանոց ոսկեգույն մակրելը, որն անցկացված էր ձկնորսական վեց ամենախոշոր կարթերի վրա, կախված էր լաստի հետեւից՝ շնաձկներին հրապուրելու համար, լոցմանները հանդիպեցին ոսկեգույն մակրելին, քիթը մոտեցրին, բայց չդիպան նրան, իսկ այնուհետեւ շտապ վերադարձան իրենց տիրոջ ու հրամայողի՝ ծովի արքայի մոտ։ Մեխանիկական Հրեշի նման, նա գործի գրեց իր մեքենան եւ, հեշտությամբ սահելով ջրում, մոտեցավ ոսկեգույն մակրելին, որր, ինչպես խղճուկ մի խաղալիք, ընկած էր նրա երախի առջեւ։ Մենք զգուշությամբ մակրելը քաշեցինք լաստի ուղղակի եզրի մոտ, եւ ծովի հրեշը դանդաղորեն հետեւեց նրան։ Նա բերանը չբացեց, կարծես ուզում էր ասել, որ չարժե ամբողջ դուռր կրնկի վրա բաց անել այնպիսի մի չնչին պատառի համար, ինչպիսին մակրհլն է․ որը դիպչում էր նրա երախին։ Երբ հսկան շարժվեց շիտակ լաստի մոտ, նա մեջքով քսվեց ղեկի ծանր թիակին, եւ թիակը դուրս ընկավ ջրից– այնժամ մենք լիակատար հնարավորություն ունեինք հրեշին ուսումնասիրելու շատ մոտիկ տարածության վրա, այնքան մոտ, որ տեսնելով այդ միանգամայն ֆանտաստիկ տեսարանը, բո/որս կարծես թե խելքներս թռցրինք եւ բռնվելով մի հիմար քրքիջով, սկսեցինք գրգռված ձայնով բղավել։ Ուոլտ Դիսնեյն՛1՝՛, իր երեւակայության ամբողջ ուժով, չէր կարող ստեղծել ավելի սոսկալի մի ծովային հրեշ, քան այն, որ հանկարծակի երեւան եկավ մեր կողքին, լաստի եզրի մոտ սարսափելի ծնոտները շարժելով։

Բանից դուրս եկավ, որ հրեշր կետ֊շնաձուկ էր մեր օրերում աշխարհի միակ հայտնի ամենամեծ շնաձուկր եւ ամենախոշոր ձուկը։

Նա չափազանց հազվադեպ է պատահում, բայց նրա առանձին նմուշներ օվկիանոսների արեւադարձային շրջաններում, որոշ տեղեր, պատահել էին։ Կետ-շնաձուկր միջին հաշվով 15 մետր երկարության է ունենում եւ, րստ կենդանաբանների հավաստիացման, 15 տոննա է կշռում։ ԱսոսՏ՝ են, որ նրա խոշոր նմուշները երբեմն հասնում են 20 մետր երկարության։ Հարպունի օգնությամբ սպանված ձագի լյարդր կշռել է 300 կիլոգրամ, իսկ լայն երախում եղել է մոտավորապես 3000 ատամ։

Որսատեգ, խոշոր ծովային կենդանիներին որսալու Համար։ Ծ․ Թ․․– 114

Այդ հրեշն այնքան վիթխարի էր, որ երբ նա սկսեց լաստի շուրջը եւ տակը շրջաններ գծել, գլուխը երեւում էր մի կողմից, իսկ պոչն ամբողջությամբ գտնվում էր մյուս կողմում։ Առջեւից նրա դունչն այնքան անհավատալի տարօրինակ էր, ֆլեգմատիկ ու հիմար, որ մենք չէֆնք կարողանում զսպել մեր ծիծաղը, թեպետեւ Հիանալի գիտակցում էինք, որ հրեշի պոչն այնքան ուժ ուներ, որ հարձակման դեպքում ջարդուփշուր կաներ թե՛ բալղային գերանները, թե՛ դրանք կապաղ պարանները։ Կետ-շնաձուկր նորից ու նորից ավելի նեղ շրջաններ էր գծում ուղղակի լաստի տակ, իսկ մենք կարող էինք միայն դիտել ու սպասել, թե ինչ կարող է պատահել հետո։ Լողալով լաստախելի մոտով, խաղաղ ու սահուն նա անցնում էր ղեկաթիակի տակով եւ օդ էր բարձրացնում այն, մինչդեռ թիաբերանր սահում էր նրա մեջքի երկարությամբ։ Մենք կանգնել էինք տախտակամածի շուրջր՝ հարպուններր մեր ձեռքին բռնած, բայց դրանք մեզ թվում էին ատամնափորիչի նման բան՝ համեմատած վիթխարի կենդանուն, որի հետ էր մեր գործր։ Կետ-շնաձուկր մեզնից հեռանալու ոչ մի նշան ցույց չէր տալիս, նա պտտվում էր լաստի շուրջը եւ, հավատարիմ գամ փռի պես, կիպ֊կպած հետեւում էր նրան։ Մեզնից ոչ մեկր երբեք չէր զգացել կամ նույնիսկ չէր էլ ենթադրել, որ հարկադրված կլինի զգալ որեւէ նման մի բան․ այդ ամբողջ դեպքը ծովային հրեշի հետ, որր լադում էր լաստի հետեւից եւ մեր տակ։ մեզ այն աստիճան հակաբնական էր թվում, որ մենք, իսկապես ասած, չէինք կարող դրան քուրջ վերաբերվեր

Կետ ֊շնաձուկը մեր շուրջր պտտվում էր փաստորեն մի ժա–, մից ոչ ավելի, բայց մեզ թվում էր, որ նրա այցելությունր տե՛՛ղ է մի ամբողջ օր։ Վերջապես էրիկը, որր կանգնած էր լաստի անկյունում երկու մետրանոց հարպունր ձեռքում պահած, չհամբերեց եւ, քաջալերված անտեղի աղմուկից, հարպունր բարձրացրեց ԴԼՒ՚ՐՅ Վեր* Կետ-շնաձուկր դանդաղորեն սահեց նրա ուղղու– ք*յա"*Բ եւ իր լայն գլուխր դուրս հանեց լաստի հենց անկյան տակ։ էրիկն, իր ամբողջ դյուցազնական ուժով, հարպունր ։կ։ա բերեց Ւ՚րեց շնաձկան ոսկրոտ գլխի մեջ։

Նախքան հրեշը, ինչպես հարկն է, կհասկանար, թե ինչ կատարվեց, անցավ մի քանի վայրկյան։ Եվ այդ ժամանակ թուլա– միտ, խաղաղ կենդանին, մի ակնթարթում կերպարանափոխվեց դարձավ պողպատե մի լեռ։ Երբ հարպունի թոկր թռավ լաստակողի

Տ* 115

հետեւից, մենք լսեցինք շվվացող ձայն, եւ երբ հրեշը գլուխը սուզեց ջրի խորքը՝ տեսանք ջրի մի շատրվան։ Երեք հոգի, որոնք մյուս֊ ներից ավելի մոտ էին, գետին փռվեցին, օդում սլացող թոկը դի֊ սլավ եւ ցավ տալու աստիճան մտրակեց երկուսին։ Հաստ աարա֊ նը, որ մի նավակ պահելու չափ պինդ էր, դիպավ լաստի եզրին եւ տեղնուտեղը կտրվեց, ինչպես առասանի մի կտոր, իսկ մի քանի վայրկյան անց, հարպունի դուրս ընկած՝ կոթը երեւաց ջրի երեսին մեզնից երկու հարյուր մետր հեռու։ Վախեցած լոցման֊ ների վտառը արագ սլացավ ջրում, մոլեգնությամբ փորձելով հասնել իր տիրոջը եւ հրամայողին։

Ս ենք երկար սպասում էինք, որ հրեշը, սուզանավի պես, ետ կսլանա, բայց մեզ այլեւս չհաջողվեց կետ֊շնաձուկը տեսնել։

Այդ ժամանակ մենք գտնվում էինք Հարավային արեւադարձային հոսանքում եւ շարժվում էինք արեւմտյան ուղղությամբ՝ Գա– լապագոս կղզիներից ուղիղ 400 մղոն դեպի հարավ։ Վերացել էր այն վտանգը, որ մենք կարող էինք քշվել դեպի Գալապագոսի հոսանքները։ Մեր ողջ ծանոթությունը այդ արխիպելադոսի հետ հանգեց այն ողջույններին, որ մեզ հաղորդում էին օվկիանոսում՝ այդքան հեռու հասած ծովային կրիաները, որոնք, անկասկած, այդ կղզիներից էին։ Մի անգամ մենք տեսանք մի հսկայական ծովային կրիա, որը թպրտում էր ջրում՝ գլուխը եւ մի ոտքը հանած ջրի երեսը։ Երբ ալիքների ծփանքր բարձրացավ, մենք կրիայի տակ՝ ջրում նկատեցինք կանաչ, կապույտ եւ ոսկեզօծ ստվերներ եւ հասկացանք, որ կրիան ոսկեգույն մակրելների հետ կյանքի ու մահվան կռիվ է մղում։ ճակատամարտն ակնհայտորեն անհավասար էր՝ 12—15 մեծագլուխ, վառ գունավորված մակրե/ներ գրոհում էին միակ մնացած կրիայի վզի եւ ոտքերի վրա, ակներեւորեն ջանալով նրան նվաճել հոգնեցնե՛լով, քանի որ կրիան ի վիճակի չէ ամբողջ օրր պառկած մնալ փորի վրա, գլուխն ու ոտքերը քաշած վահանի մեջ։

Հենց որ կրիան նկատեց լասար, սուզվեց եւ սկսեց առաջանալ ուղիղ դեպի մեր կողմը, հալածվելով պսպղացող ոսկեգույն մակրելների կողմից։ Նա լողաց լաստի ուղղակի եզրի մոտ եւ, րստ երեւույթին, դեմ չէր գերանի վրա բարձրանալուն, երբ հանկարծ մեզ տեսավ։ Եթե մենք ավելի փորձառություն ունենայինք, առանց դժվարության կարոդ էինք թոկով բռնել նրան, քանի դեռ նրա մեծ վահանը դանդաղորեն լողում էր լաստի երկարությամբ։ 118

Բայց մենք առիթը բաց թողինք, չափազանց երկար դիտելով նրան, եւ երբ օղակը պատրաստ էր՝ հսկայական կրիան արդեն անցել էր լաստի քթից հեռու։ Մենք ջուրն իջեցրինք ռեզինե փոքրիկ նավակը, եւ Հերմանր, Բենգտը ու Տորստեյնր սկսեցին հետապնդել, նստած մի փոքրիկ կճեպում, որը մի քիչ ավելի մեծ էր առջեւում լողացողից։ Իենգտը, որպես տնտես, արդեն իր մտքում կանխագուշակում էր մսեղեն ճաշեր եւ հիասքանչ կրիայի ապուր։ Բայց ինչքան ավելի արագ էին առաջանում մեր ընկերներր, նույնքան ավելի արագ էր սահում նաեւ կրիան ջրում՝ հենց մակերեսի տա֊ կով։ Մերոնք լաստից հարյուր մետր չէին հեռացել, երբ կրիան անսպասելիորեն անհետացավ։ Համենայն դեպս, նրանք մի բարի գործ կատարեցին։ Երբ ռեզինե, փոքրիկ, դեղին Տւավակը ջրի վրա դեպի ետ ուղեւորվեց, պսպղացող ոսկեգույն մակրելների ամբողջ վտառր սլա ցավ նրա հետեւից։ Նրանք պտտվում էին ն՛որ կրիայի շուրջը եւ ամենահամարձակները ջանում էին բռնել թիակներից, որոնք ընկղմվում էին ջրի մեջ, ինչպես կրիայի ոտքերը։ Այդ ժամանակ էլ խաղաղ կրիան կարողացավ բարեհաջող կերպով թաքնվել իր լպիրշ հետապնդողներից։

«»․|ււսխ V

ԿէՕ ձՈ–Ղ․Ո․ՊԱ․ՐՀԻ՚Ն

Ս՛եր սաօրյա կյանքն ու զբաղմունքը։– Խմելու ջրի պրոբլեմը։– Բաթաթի ու դդումի գաղտնիքը։–Կոկոսի ընկույզներ եւ կրաբներ։– Յուհաննես։– Մենք լողում ենք ձկնապուրի միջով։– Պլանկտոն։– ճաշակեփ ֆոսֆորափայլ։– Մեր ուղեկիցները։– Շնաձկների որա։– «Կոն-Թիկին» դաոնում է ծովի որեշ։– Շնաձկներր մեղ թողնում են լոցմաններ ու նավակպուկներ։— Թոչոդ կալմարներ։– Խորհրդավոր այցելուներ։– Սուզակային կողով։– Թյունոսների ու բոնիտների հետ։– Դիցաբանական խութ։– Ողնուցի գաղտնիքը բացված է։— Կես հանապարհին։

Անցնում էին շաբաթներ։ Մենք շոգենավի որեւէ հեաք չէինք տեսնում, ջրում չէինք հանդիպում նույնիսկ լողացող այնպիսի առարկաների, որ վկայեին, թե աշխարհում ուրիշ մարդիկ էլ են ապրում։ Ամբողջ օվկիանոսը մեզ էր պատկանում, հորիզոնը մեր առջեւ ամեն կողմից բաց էր, եւ երկնակամարի տակ մենք մեզ զգում էինք կատարյալ անդորրության ու ազատության մեջ։

Թվում էր, թե օդը զրնգում է իր մեջ ծծված թարմ աղից, եւ մեզ շրջապատող անբիծ կապույտը լվանում ու մաքրում էր եւ՛ մարմինը, եւ՛ հոգին։ Քաղաքակիրթ մարդկանց բոլոր րարղ պրոբլեմները լաստի վրա մեզ պատկերանում էին որպես արհեստական ու պատրանքային, որպես այլասերված մարդկային ուղեղի պարզ հնարանքներ։ Իրական ութ՚յունր միայն տարերքն էր։ Իսկ տարերքր, ըստ երեւույթին, ուշադրություն չէր դարձնում փոքրիկ լաստի վրա։ Կամ, թերեւս, նա լաստն ընդունում էր որպես թնա֊ 118

կան այնպիսի բան, որ չէր խախտում օվկիանոսի ներդաշնակությունը եւ հարմարվում էր հոսանքին ու ծփանքին, ինչպես թռչունը կամ ձուկը։ Այլեւս մեզ համար սոսկալի թշնամի չէր տարերքը, որ փրփրադեզ հորձանքով էր հարձակվում, այլ հուսալի բա֊ րեկամ, որր հաստատուն ու համոզված մեզ օգնում էր առայ շարժվելու։ Քամին ու ա լիքները հրում ու շտապեցնում էին, իսկ մեր տակի օվկիանոսային հոսանքը մեզ տանում էր առաջ՝ դեպի մեր նպատակր։

Եթե օվկիանոսում անցկացրած մեր սովորական օրերից մեկում մեզ հանդիպեր որեւէ շոգենավ, ապա նրա նավակողից կտեսնեին, որ մենք հանգիստ կերպով ճոճվում ենք վեր մէլ վար, երկար, դանդաղ թավալվող, սպիտակ կատարներով պսակված ալի֊ քի ՝Լրաւ Իսհ պասսատր լցնում է մեր ՛նարնջագույն առագաստը եւ ծռում այն Պոլինեզիայի ուղղությամբ։

Նավի վրա գտնվողները լաստախեւլին կտեսնեին արեւախանձ, մորուքավոր մերկ մարդու, որ ձգում էր խճճված պարաններր, մո– լեգնորեն կռվելով երկար ղեկաթիակի հետ, կամ — եթե եղանակը ւավն էր — կտեսներ նրան պարզապես նստած արկղի վրա, ջերմ արեւի տակ, մրափուն, ղեկաթիակը ոտքի մատներով թեթեւակի բռնած։ ,

Եթե Բենգտը ղեկի մոտ չէր լինում, ապա նրան կարելի էր գտնել նավախցի դռների մոտ՝ փորի վրա պառկած, սոցիոլոգիայի վերաբերյալ իր 73 գրքերից մեկնումեկը ձեռքին։ Բացի այդ, Բենդտր տանում էր տնտեսի պարտականություններ եւ նրան էր հանձնված օրվա ճաշացուցակը կազմելր։ Օրվա ցանկացած պահին Հերմանին կարելի էր տեսնել պարզապես ամենուրեք — կայմի գագաթին՝ օդերեւութաբանական գործիքներով, լաստի տակ՝ սուզակային ակնոցներով ողնոլցր զննեչիս կամ լաստիՏւ կապած ռեզինե նավակում օդապարիկների եւ ինչ-որ տարօրինակ չափող գործիքի հետ զբաղված։ Նա մեզ համար տեխնիկական մասի պետն էր եւ պատասխանատու էր՛ օդերեւութաբանական եւ հիդրոգրաֆիկ դիտումների համար։

Կնուտն ու Տորստեյնը միշտ ինչ-որ բան էին անում իրենց կիսաչոր մարտկոցներով, զոդիչներով եւ սխեմաներով։ Որպեսզի հորձանքների ու խոնավության մեջ, ջրի մակերեսից 30 սանտիմետր բարձրության վրա նրանց փոքրիկ ռադիոկայանն աշխատեր,

119

պահանջվում էր ամբողջ այն փորձառությունը, որ նրանք ձեււք էին բերել պատերազմի ժամանակ։ Ամեն գիշեր նրանք հերթով եթերն էին ուղարկում եղանակի մասին տեղեկություններ, որոնք ընդունում էին պատահական ռադիոսիրողներ եւ այնուհետեւ հաղորդում էին Վաշինգտոնի օդերեւութաբանական ինստիտուտին եւ այլ հաս֊ ցեներով։ էրիկր սովորաբար նստած կարկատում էր առագաստ֊ ները եւ հյուսում էր պարանների ծայրերը։ երբեմն նա փայտից կերտում կամ բամբուկի վրա նկարում էր մորուքավոր մարդիկ ու արտասովոր ձկների ուրվագծեր։ Իսկ ամեն օր կեսօրին նա վերցնում էր սեքստանտը եւ բարձրանում էր արկղի վրա, որպեսզի դիտի արեգակր եւ որոշի, թե ինչքան ենք ընթացել մի օրում։ Ինձ համար բավականին գործ կար լաստի օրագիր եւ զեկուցագիր կազմելու, պլանկտոններ ժողովելու, ձուկ որսալու եւ կինոնկարահանումներ կատարելու համար։ Մեզնից յուրաքանչյուրն ուներ իր մարզր, որի համար նա պատասխանատու էր, եւ ոչ ոք չէր խառ– նըվում մյուսի աշխատանքին։ Բոլոր առավել տհաճ աշխատանքները, ինչպես ղեկի մոտ հերթապահությունը եւ կերակուր պատ֊ րաստելր, կատարում էինք հերթով։ Մեզանից ամեն մեկր հար֊ կազրված էր ղեկաթիակի մոտ անցկացնել երկուական ժամ ցե֊ րեկր եւ երկուական ժամ գիշերր։ Իսկ խոհարարի սլարտականոլ֊ թյունները մեզնից ամեն մեկը կատարում էր ամենօրյա հերթա֊ պահության ցուցակի համապատասխան։ Լաստի վրա քիչ օրենքներ ու կանոններ կային գիշերային հերթապահր պարտավոր էր թոկով իրեն կապել, փրկության թոկր պետք է գտնվեր որոշակի տեղում, նավախցում չէր կարելի ուտել, իսկ «զուգարան» կարող էր ծառայել լաստախելի գերանի ամենահեռավոր ծայրր միայն։ Եթե հարկավոր էր լինում կարեւոր որոշում րնղունել, մենք, հընդ֊ կացիների պես, ռազմական խորհուրդ էինք հրա՛վիրում եւ։ նախքան որեւէ վճիռ րնդունելը, համատեղ քննարկում էինք հարցը։

«Կոն ֊Թիկիի» վրա օրը սովորաբար սկսվում էր նրանով, որ գիշերվա վերջին հերթապահն արթնացնում էր խոհարարին, իսկ Նա քունը գլխին դուրս էր գալիս ցողից թացացած տախտակամածը ողողված վաղորդյան արեգակով, եւ սկսում էր հավաքել թռչող ձկներ։ Ջուկր փոխանակ հում ուտելու, ինչպես այդ րնդուն֊ ված էր պոլինեղիացիների եւ պերուցիների մոտ, մենք տապակում էինք մեր փ"քր պրիմուսի վրա, որր գտնվում էր նավախցի 120

դռան առաջի տախտակամածին պինդ կապած արկղի ներսոսէ․ այդ արկղր մեր խոհանոցն Էր։ Այստեղ սովորաբար չէր փչում հարավ֊արեւելյան պասսատր, որից լաստի մի այլ տեղում թաքնր֊ վելր դժվար էր։ Միայն այն դեպքերում, երբ քամին ու ալիքները չավոսզանց մեծ եռանդով էին խազում պրիմուսի բոցի հետ, փայտե արկղն այրվում էր։ Մի անգամ, երբ խոհարարր քնած էր, ամբողջ արկղը բռնկվեց բոցով, որն անցավ բամբուկն նավախցի պատին, բա/ց հենց որ ծուխը ներս թափանցեց, կրակն անմիջապես հանգցրինք՝ «Կոն-Թիկիի» վրա ջուր հասցնելը դժվար չէր։

Քիչ անգամ էր պատահում, որ տսւպակած ձկան հոտր կարողանար արթնացնել նավախցում խռմփացնողներին, այնպես որ խոհարարն հարկադրված էր լինում նրանց բոթել պատառաքաղով կամ սկսում էր երգել արթնանալու ազդանշանն այնպիսի կեղծ ձայնով, որ ոչ ոք չէր կարող երկար ժամանակ տանել։ Եթե լաստին մոտիկ շնաձկների լողաթեւեր չերեւային, ապա Խաղաղ օվկիանոսում օրն սկսվում էր կարճատեւ լոգանքով, որին հաջորդում էր նախաճաշր՝ լաստի ծայրին, բաց օդում։

Սնունղ\ն անբասիր էր։ Մենք երկու փորձ էինք կատարում, մեկր վերաբերում էր XX դարի ինտենդանտական վարչությանը, երկրորդր՝ Կոն֊Թիկիին եւ V դարին։ Առաջին փորձը մենք կատարեցինք Տորստեյնի եւ Բենգտի վրա, որոնց սնունղր կազմված էր հատուկ ոացիոններից բարակ, մանր ծրարներում, դրանք պահվում էին տուփերում, որ մենք խցկել էինք գերանների եւ բամբու֊ կե տախտակամածի արանքր։ Ասենք, Տորստեյնն ու Բենդտը երբեք մի աոանձին սեր չեն ունեցել դեպի ձուկն ու ծովային մյուս կերակուրները։ Մի քանի շաբաթը մեկ մենք քանդում էինք րամ֊ բուկե տախտակամածը ամրացնող պարաններր եւ դուրս էինք րե֊՝՛ բում սննդի նոր պաշար, որ հետո պինդ կապում էինք նավախցիկի առաջ։ Ասֆալտի խիտ շերտը, որով ծածկված էին սսլվարա֊ թղթի բոլոր՝ կողմերը, հիանա/ի պաշտպանության միջոց դուրս եկավ, մինչդեռ հերմետիկորեն փակված թիթեղյա տուփերր, որոնք առանց փսւթեթման ղտնվում էին նրանց կողքին, փչացել էին թափանցած ծովաջրից, որ բւպոր ժամանակ ծփում էր մեր պարենային պահեստի շուրջր։

Երբ Կոն֊Թիկին առաջին անգամ ճանապարհորդություն էր կատարում օվկիանոսով, չուներ ո՛չ ասֆալտ, ո՛չ էլ հերմետիկորեն փակ թիթեղյա Փուփեր, այնուհանդերձ, պարենավորման

121

հարցում լուրջ դժվարություններ չէր կրում։ Եվ այն ժամանակ ծովագնացները սնվում էին նրանով, ինչ-որ կարող էին իրենց հետ վերցնել ցամաքից եւ նրանով, ինչ-որ նրանք կարող էին իրենց համար ձեռք բերել ճանապարհին։ Շատ հավանական է, որ Կոն֊ Թի կին, Թիտիկակա լճի մոտ պարտություն կրելուց հետո, Պե– թուի ափերից հեռանալով, կարող էր նկատի ունեցած լինել հետեւյալ երկու նպատակներից մեկնումեկը։ Հնարավոր է, ռր նա (լինելով արեգակի մարմնացումը, արեգակն աստվածացնող իր ժողովրդի համար) հանդգնել է ուղղակի օվկիանոս մտնել, որ–* պեսզի ընթանա արեգակի ճանապարհով, հույս ունենալով գտնել մի նոր, ավելի խաղաղ երկիր։ նրա համար մյուս հնարավորությունն այն էր, որ իր լաստերն ուղղի Հարավային Ամերիկայի ծովեզրի երկարությամբ, ափ եյնի որեւէ տեղ հյուսիսում եւ հիմնի մի նոր պետություն՝ իրեն հետապնղողների համար հասանելի սահմաններից հեռու։ Հեռանալով թշնամի ցեղերով բնակեցված լեռնոտ, վտանգավոր ափերից, նա, մեզ նման, ընկել է հարավարեւելյան պասսատների \ււլ Հումբուլդտի հոսանքի գիրկը եւ այղ տարերքի կամքով հարկադրված է եղել մեծ կիսաշրջան կատարել ուղղակի դեպի մա յրամուտի երկիրը։

Րնչպիսին էլ մւր լինեին այգ արեւապաշտների ծրագրերը, երբ թողնում էին իրենց երկիրը, նրանք, հարկավ, իրենց հետ վերցրել էին ճանապարհորդության ժամանակի համար մթերքի պաշար։ Սրանց նախնադարյան սննդի գլխավոր մասը կազմում էին չորացրած միսն ու ձուկը եւ քաղցր կարտոֆիլը։ Երբ մարդիկ այդ ժամանակներում լաստերով ճանապարհ էին ընկնում Պերոլի անապատային ափերի ուղղությամբ, նրանք իրենց հետ վերցնում էին ջրի մեծ պաշար։ Կավե ամանների փոխարեն, նրանք մեծ մասամբ վերցնում էին հսկայական դղմաշշեր, որ վախ չունենան, թե բախումներից եւ զարկերից կկոտրվեն։ Լաստի վրա օգտագործելու համար է լ ավելի հարմար էին հսկայական բամբուկե հաստ թներր․ դրանց մեջ ծակում էին բոլոր միջնապատերը եւ փոքրիկ ծակով բնի մեջ լցնում էին ջուր, իսկ փոքրիկ ծակր խցկում էին որեւէ խցանով կամ կպցնում էին ձյութով կամ խիժով։ Բամբուկե տախտակամածի տակ, լաստի երկարությամբ, կարելի էր կապել 30— 40 բամբուկե հաստ բներ, որոնք այնտեղ մնում էին ստվերում (826° հասարակածային հոսանքում), ողողվելով զով ծովաջրով։ Ջրի այդպիսի պաշարը կրկնակի անգամ գերազանցում էր 122

մեր սպառումը ճանապարհորդության ամբողջ ժամանակ, իսկ այդ կարելի էր ավելացնել, մի քանի տասնյակ բամբուկ կապելով լաստի տակից, որտեղ նրանք բեռ չէին լինելու եւ տեղ չէին գրավելու։

Երկու ամիս անց մենք երեւան բերինք, որ խմելու ջուրը նեխել եւ անախորժ համ է ստացել։ Բայց այդ ժամանակի ընթացքում կարելի էր անցնել օվկիանոսի այն մասը, որտեղ քիչ անձրեւներ են տեղում, եւ վաղուց հասնել այն մարզերին, որտեղ ջրի պաշարը լրացվում է անձրեւային ուժեղ տեղումներով։ Յուրաքանչյուր մարդու համար օրական մենք տալիս էինք մի լիտր ու մի քառորդ ջուր, եւ այդ բաժինը միշտ չէ, որ (րիվ ծախսվում էր։

Եթե մեր նախորդները ճանապարհ էին րնկնում նույնիսկ առանց բավարար չափով պաշար վերցնելու, նրանք, այնուամենայնիվ, մեծ զրկանքներ չէին կրում, քանի դեռ օվկիանոսով շարժվում էին հոսանքի հետ համրնթաց, որտեղ ձուկը չափազանց առատ էր։ Մեր ճանապարհորդության ողջ ընթացքում օր չէր անցնում, որ մենք չտեսնեինք լաստի շուրջը լողացող ձկներ եւ չկարողանայինք առանց դժվարության որսալ դրանք։ Գրեթե ամեն օր գոնե մի քանի թռչող ձկներ իրենք իրենց անպայման րնկնում էին լաստի վրա։ Պատահում էր նույնիսկ, որ չափազանց համեղ մեծ բոնիտներ լաստի վրա էին րնկնում լաստախելի վրա խոյացող ալիքների հետ եւ տախտակամածի վրա թպրտում էին, երբ ջուրը թափվում էր գերանների արանքով, ինչպես մաղի միջով։ Սովից մահանալ անհնարին էր։

Հին հնդկացիները լավ գիտեին ծարավը հագեցնելու եղանակը, որին գիմում էին վերջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ նավաբեկության ենթարկվածներից շատերր, այն է հում ձկան հյութր ծծել։ Կարելի կ նաեւ հյութր մղել, ձկան կտորր փաթաթելով որեւէ Լաթի մեջ, իսկ եթե ձուկր մեծ է, ապա ավելի հասարակ բան չկա, քան նրա մարմնի վրա կտրել մի քանի փոս եւ սպասեք, մինչեւ նրանք արագությամբ լցվեն հեղուկով, որ արտազատում են ձկան ավշաւին գեղձերր։ Այգ րմպելիքի համր այնքան էլ հաճելե չէ,— եթե մարդ խմելու համար որեւէ ավելի լավ բան ունի,— ադի պարունակությունն այնտեղ այնքան չնչին է, որ ծարավը հագենում է։

Խմելու ջրի պահանջը խիստ կպակասեր, եթե մենք կանոնավոր կերպով լոգանայինք, իսկ հետո թաց-թաց պառկեին թ

123

ստվերավորված նավախցում։ Եթե մեր շուրջը վսեմորեն պահակ էր կանգնած լինում շնաձուկր, հնարավորություն չտալով օվկիա֊ նոսում կարգին լողանալու, ապա բավական էր պարզապես պառ֊ կել լաստախելի գերանների վրա՝ թոկը ձեռքերի ու ոտքերի մատներով պինդ բռնած։ Այդ ժամանակ վաննա էինք ընդունում Խաղաղ օվկիանոսի վճիտ ջրում, որը մեր վրայից գլորվում ՛էր յուրաքանչյուր մի քանի վայրկյանը մեկ։

Երբ շոգ ժամանակ ծարավը մարդուն տանջում է, նա սովորաբար ենթադրում է, թե օրգանիզմը հեղուկ է պահանջում, եւ այդ հաճախ կարող է հանգել ջրի պաշարի չափազանց շատ ծախսման, առանց որեւէ օգուտի։ Արեւադարձներում իսկապես շոգ օրերին կարելի է խմել այնքան գոլ ջուր, որ հասնի կոկորդիդ, իսկ ծարավը, այնուամենայնիվ, չի անցնելու։ նման դեպքում օրգանիզմը ոչ թե հեղուկ, այլ աղ է պահանջում, որքան էլ դա տարօրինակ թվա։ Մեզ հետ եղած հատուկ ռացիոնների մեյ մտնում էին աղի տաբլետներ՝ առանձնապես շոգ օրերին դրանք կանոնավոր կերպով րնդունելոլ համար, որովհետեւ օրգանիզմը քրտնքի հետ աղ է արտազատում։

Այդպիսի շոգ մենք զգում էինք, երբ քամին իսպառ խաղաղ֊ վում էր, իսկ արեգակը կիզում էր անողորմաբար։ Մենք փորձում էինք մեր ներսը լցնել այնքան ջուր, որ սկսում էր լղլղալ մեր փորում, իսկ մեր կոկորդն ագահաբար էլի էր պահանջում։ Այդ– պիսի օրերին խմելու ջրի ռացիոնին մենք ավելացնում էինք 20֊ ից մինչեւ 40 տոկոս ծովի դառնաղի ջուր, եւ զարմանքով համոզվում էինք, որ փոքր֊ինչ աղի ջուրը հագեցնում է ծարավը։ Մենք երկար ժամանակ բերաններումս զգւՀւմ էինք ծովաջրի համը, բայց ոչ մի անդամ սրտխառնոց չզգացինք, եւ դրանով իսկ մենք միաժամանակ ավելացնում էինք ջրի մեր օրաբաժինր։

Մի անգամ, առավոտյան, երբ մենք նախաճաշի էինք նրս– տած, պատահական ալիքը շրմփաց մեր շիլայի մեջ եւ բոլորովին ձրի մեղ սովորեցրեց, որ վարսակի ձավարի համը զգալիորեն չեզոքացնում է ծովաջրի տհաճ համը։

Ծերունի պոլինեղիացիներն իրենց հիշողության մեջ ուշագրավ ավանդություն էին պահել, ըստ որի նրանց հնադարյան նախնիներր, երբ կարում էին օվկիանոսր, իրենց հետ ունենում էին ինչ-որ բույսի տերեւներ, որ նրանք ծամելիս են եղել ծարավը հագեցնելու համար։ Այդ բույսի մյուս հատկությունն այն էր, որ

124

գրա մի կտորը դնելով բերանը, կարելի էր, առանց սրտախառնոց զգալու, խմել զուտ ծովաջուր։ Հարավային ծովի կղզիներում այդպիսի բույսեր չկան, դրանք, ակներեւորեն աճելիս են եղել նրանց նախնիների հայրենիքում։ Պոլինեղի ։սկ;սն սլատմաբաննե– րը համառորեն պնդում էին այդ փաստերի վրա, ժամանակակից գիտնականներր հետաքրքրվեցին դրանցով եւ եկան այն եզրակացության, որ այդպիսի հատկություն ունեցող միակ հայտնի բույսը կոկան է, որն աճում է միայն Պերուոլմ։ Իսկ․ նախապատ֊ մակաճ։ Պերուում, ինչպես հնագիտական պեղումներն են ապացուցում, այդ նույն կոկա բույսը, որը կոկայխն է պարունակում, ւանրնդհատ գործածել են թե ինկաներր, թե նրանց անհետացած նախորղները։ Գւրանք, լեռների կամ օվկիանոսների վրայով հոգնեցոլցիչ ճանապարհորդություն կատարելիս, վերցնում էին այդ բույսի կապոցներ եւ շատ օրեր անրնդհատ ծամում էին, որպեսզի ծարավ ու հոգնածություն չզգան։ Կոկայի տերեւներ ծա֊ մելր նրանց հնարավորություն էր տալիս, առանց օրգանիզմին վնաս հասցնելու, որոշ ժամանակի րնթացքում ծովաջուր խմել։ «Կվւն֊Թիկիի» վրա մենք կոկայի տերեւներ չփորձեցինք, տախտակամածի առջեւի մասում մենք ունեինք հյուսովի մեծ կողովներ, դրանք լեցուն էին այլ բույսերով, որ խոր դրոշմ էին դրել Հարավային ծովի կղզիների ամբողջ կյանքի վրա։ Լաստին ամուր կապած կողովները կանգնած էին լաստախցի պատի պաշտպանության տակ, եւ ժամանակի ընթացքում ղրանցից ա֊ վելի վեր ու վեր էին բարձրանում դեղին շիվեր եւ կանաչ տերեւներ։ Դա նման էր արեւադարձային փոքրիկ մի այգու՝ փայտե լաստի վրա։ Երբ Խաղաղ օվկիանոսի կղզիներում երեւան եկան առաջին եվրոպացիները, նրանք Զատկի կղզում, Հավա յան կըղ– զիներում եւ Նոր Զելանդիայում հայտնաբերեցին քաղցր կարտոֆիլի մեծ պլանտացիաներ, այդ նույն բաթաթը մշակվում էր նաեւ մյուս կղզիներում, բայց միայն Պոլինեզիայի սահմաններում։ Այն երկրներում, որոնք ընկած էին ավելի հեռու՝ դեպի արեւմուտք, այդ բաթաթը բոլորովին անհայտ էր։ Քաղցր կար՜տոֆիլը այդ հեռավոր կղզիներում ամենակարեւոր մշակովի բույսերից մեկն էր․ այդտեղ, առանց դրան, մարդիկ հարկադրված կլինեին սնվել գլխավորապես ձկով։ Այդ բույսի հետ պոլինե– զիական շատ առասպելներ են կապված։ Ավանդության համաձայն, այԴ թոպսը րերԻլ \ր ոչ այլ ոք, բայց եթե Թիկին ինքը, երբ իր

125

կնոջ՝ Պանիի հետ եկել էր իրենց նախնիների սկզբնական հայրենիքից, ուր քաղցր կարտոֆիլը սննդի կարեւոր միջոց էր։ Նոթ զելանդական առասպելները պատմում են, որ քաղցր կարտոֆիլը օվկիանոսի այն կողմից բերել են այնպիսի նավերով, որոնք ոչ թե մակույկներ, այլ «իրար հետ պարանով կապած գերաններ։ են եղել։

Ինչպես հայտնի է, Պոլինեզիայից բացի, Ամերիկան, եր֊

կրագնղի միակ երկիրն է, որտեղ քաղցր կարտոֆիլն աճում էր

մինչեւ եվրոպացիների հանդես գալը, Իսկ յբօոտօց, ե«1է<ւէ21Տ ք^՚ղցր

կարտոֆիլր, որ Թի կին էր բերել կղզիները, այդ հենց այն նույն

կարտոֆիլն է, որը, հնադարյան ժամանակներից սկսած, հնդկա֊

ցիները մշակում էին Պերուում։ Չորացրած քաղցր կարտոֆիլը

ճանապարհորդության ժամանակ, թեւ՛ հնադարյան Պերուի հընդ–

կացիների, թե՛ պոլիաեզիացիների համար, սննդի ամենագլխա֊

վոր մթերքն էր։ Հարավային ծովի կղզիներում բաթաթն աճում է

միայն մեծ հոգատարություն ցուցաբերելու դեպքում, եւ քանի որ

ա1Դ Բոլ1սԸ Ժ "իրում ծովաջուրը, ուստի դրա տարածումը այդ

մեկուսացած կղզիներում բացատրել նրանով, որ դա Պերուից,

ավելի քան չորս հազար մղոն տարածություն կտրելով, կարող էր

բերել օվկիանոսի հոսանքը, միանգամայն անհիմն է։ Այդքան

կարեւոր փաստը հերքելու նման փորձը առավել եւս ապարդյուն է,

քանի որ, ինչպես բանասերներն են հաստատել, Հարավային ծովի

մեծ տարածության վրա փռված կղզիներում քաղցր կարտոֆիլը

կոչվում է «կումարա», իսկ այդ նույն «կումարա» անունով քաղգր

կարտոֆիլը հայտնի էր Պերուի հնադարյան հն ղակա ցիներին։ Ա֊

նունը, օվկիանոսի վրա յ ով, հետեւել է բաթաթին։

Պոլինեզիայում մշակվող մի ուրիշ շատ կարեւոր բույս, որը մենք տանում էինք «Կոն֊Թիկիի» վրա՝ Ն&զշո&ճձ Vս1^&^)'տ շըշա֊ դդումն էր։ Պտուղից ոչ պակաս կարեւոր նշանակություն ուներ դդումի կեղեւը, որբ պոլինեզիացիները խարույկի վյ,ա չորացնում եւ օգտագործում էին որպես ջրաման։ Այդ տիպիկ բանջարանոցային բույսը, որը դարձյալ չէր կարող ինքն իրեն լողալ ու անցնել օվկիանոսը եւ վայրի վիճակում տարածվել կղզիներում, հայտնի էր թե՛ հնադարյան պոլինեզիացիներին, թե՛ Պերուի սկզբնական բնակիչներին։ Ջրամանի տեգ ծառայող նման շրշա֊ դդումներ մենք գտնում էինք Պերուի առափնյա վայրերի լքված դամբարաններում, այնտեղ ձկնորսներր դրանք օգտագործում էին 126

շատ հարյուրամյակներ ավելի վաղ, քան Խաղաղ օվկիանոսի կղզիներում հանդես եկան առաջին մարդիկ։ Շշադդումի «քիմի» պոլինեզիական անունը հանդիպում է նաեւ Կենտրոնական Ամե֊ րիկայի հնդկացիների մեջ, որտեղ իր արմատներով անցնում է Պերուի կուլտուրան։

Իբրեւ հավելուկ հարավային տարբեր մրգերի, որ մենք փտելուց առաջ կերանք, ՛վերջացրինք երկու շաբաթում, մեզ հետ ունեինք մի երրորդ բույս, որը քաղցր կարտոֆիլին զուգընթաց շատ մեծ ղեր է խաղացել Խաղաղ օվկիանոսի պատմության մեջ։ Ս ենք ունեինք երկու հարյուր կոկոսի ընկույզ, դրանք մեր ատամներին աշխատանք էին տալիս եւ մեզ զովացուցիչ խմիչք էին մատակարարում։ Մի քանի ընկույզ շուտով սկսեցին ծիլեր տալ եւ, ճանապարհ ընկնելուց ուղիղ տասը շաբաթ անց, մեզ մոտ հայտնը– վեցին թվով վեց հատ պստլիկ արմավենիներ՝ 30 սանտիմետր բարձրությամբ, որոնց շիվերն արդեն բացվել եւ կազմել էին կանաչ, պինդ տերեւներ։ Կոկոսի արմավենին նա խակոլոմրոսյան էպոխայում աճում էր թե՛ Պանամայի պարանոցում, թե՛ Հարավային Ամերիկա յում։

Պատմական տարեգրությունների հեղինակ Օվյեդոն27 գրում է, որ կոկոսի արմավենիներ մեծ քանակությամբ աճում էին Պերուի խաղաղօվկիանոսյան ափերին, երբ այնտեղ հանդես եկան իսպանացիները։ Այդ ժամանակ կոկոսի արմավենիներ վաղուց արզեն կային Խաղաղ օվկիանոսի բոլոր կղզիներում։ Բուսաբան– ներր տակավին որոշակի տվյալներ չունեն այն մասին, թե ինչ֊ պիսին է եղել Խաղաղ օվկիանոսի կղզիներում դրանց տարածման ճանապարհը։ Բայց մի բան այժմ հաստատված է։ Նույնիսկ կոկոսի ընկույզը, իր համբավավոր կճեպով, չի կարող օվկիանոսը կտրել-անցնել, ․առանց մարդու օգնության։ Այն ընկույզները, որոնք գտնվում էին մեզ մոտ, տախտակամածի վրա դրած կողովներում, ուտելու էին եւ դեպի Պոլինեզիա կատարած մեր ամբողջ ճանապարհորդության րնթացքոլմ չէին կորգրել ծլելոլ իրենց ընդունակությունը։ Բայց մոտավորապես նոււնպիսի քանակությամբ ընկույզ մենք գրել էինք պարենի տուփերի արանքը՝ տախտակամածի տակ, որտեղ նրանց շուրջը բոլոր ժամանակ ծփում էին ալիքները։ Այդ րնկույզները, բոլորն էլ անխտիր, փչացեք էին ծովաջրի պատճառով։ Իսկ չէ որ մի րնկույզ չի կարող օվկիանոսով լողալ ավելի արագ, քան քամով քշվող բալզային ;աս֊

127

տը։ Փչացումն սկսվում էր այսպես, ընկույզի աչքերը ներծծում էին չուրը եւ փափկում էին, այնուհետեւ, ղրանց միջով ծովաջուրը թափանցում էր ներսր։ Դրան ավելացրեք այն, որ աղբահավաք֊ ների մի հսկա բանակ ամբողջ օվկիանոսում հետեւում էր, որպես֊ զի լողացող ոչ մի ուտելու բան չկարողանա անցնել աշխարհի մթ մասից մյուսը։

Խաղաղ օրերին, կապույտ օվկիանոսի բոլոր ափերից շատ հեռու երբեմն մենք տեսնում էինք թռչունի սպիտակ վւետուր, որ լողում Էր մեր լաստի կողքին։ Սիայնակ մրրկահավեր եւ այլ ծովային թռչուններ, որոնք կարողանում Էին քնել ջրի ւէրա, մեզ հանդիպում էին ամենամոտ երկրից հազարավոր մղոն հեռավո֊ բութ յան վրա։ Եթե, մոտիկ լո ղալով վւոքրիկ փետուրին, ըս֊ կրսում էինք ուշադրությամբ զննել այն, ապա մենք նրա վրա տեսնում էինք երկու֊երեք ուղեւոր՝ քամով լողացողների բոլոր հարմարություններով։ Երբ «․Կոն-Թիկին», Գողիաթի նման շըր֊ ջանցում էր դրանք, ուղեւորներր, տեսնելով նոր նաւէը, որն ավելի արագ էր շարժվում եւ շատ ավելի ծավալուն էր> թողնում էին իրենց տեղերր եւ որքան կարելի է շուտ, ջրի վյ՚տյով փոխադըր֊ վում էին լաստի վրա, թողնելով, որ վւետուրր ճանապարհը շարունակի մեն֊մենակ։ Շուտով «Կոն֊Թիկին» վխտում էր անտոմս ուղեւորներով։ Դրանք ծովային մանր կրաբներ էին։ Նրանք, (ի~ նելով մատի եղունգի մեծության, իսկ երբեմն զգալիորեն ավելի մեծ, լաստի վրայի հսկաների համար իրենցից ներկայացնում էին համեղ պատառ, եթե մեզ հաջողվում էր բռնել դրանց։ Մանր կրաբները օվկիանոսի երեսին ոստիկանների դեր էին կատարում, նրանք երկար չէին մտածում, երբ ուտելու որեւէ բան էին տեսնում։ Եթե խոհարարի ուշադրությունից վրիպում էր գերանների արանքում րնկած ՚ձուկր, ապա մյուս օրը նրա վրա արդեն նստած էին լին՛ում ութ կամ տասը փոքրիկ կրա՛բ եւ հյուրասիրվում էին, ամբւողջ ուժով գործի դնելով իրենց ճանկերր։ Երբ մենք մոտենում էինք, նրանք մեծ մասամբ, վախենում, արադ կերպով փախչում եւ թաքնվում էին, բայց լաստախելում ղեկաթիակի հ;սմար օգտագործված կոճղի անցքում բնակություն էր հաստատել մի կրաբ, որին մենք անվանել էինք Յոլհաննես, եւ որր միանգամայն ձեռնասուն էր դարձել։ Մեր րնդհանուրի սիրեւի թութակի հետ միասին, Յուհաննես կրաբը նույնպես մտնում էր լաստի վրայի մեր ընկերության մեջ։ Եթե արեւոտ օրր հերթապահր, նստած ղեկի

128

՛մոտ, մեջքը դարձրած դեպի նավախցիկը, իր կողքին չէր տեսնում Յուհաննեսին, նա իրեն ծայրահեղորեն մենակ էր զգում կապույտ օվկիանոսի լայն տարածության մեջ։ Այն ժամանակ, երբ մյուս մանր կրաբները վախեցած փախչում ու թաքնվում էին, ինչպես ուտիճները սովորական շ՛ոգենավում, Յոլհաննեսը, առանց թաքնվելու, աչքերը չռած, նստում էր իր ղռան առջեւ, սպասել՛ով հերթապահության փոխվելուն։ Մենք բոլորս, դուրս գալով հերթապահության, մեզ հետ պաքսիմատի կամ ձկան փրշ֊ րանքներ էինք բերում Յոլհաննեսի համար եւ բավական, էր, որ կռանայինք նրա բնի վրա, որպեսզի նա անմիջապես հանգես գար շեմքին եւ մեկներ թաթիկները։ Նա ճանկերով փշրանքները հավաքում էր մեր մատներից, փախչում էր նորից իր բնիկր, եւ ներքե֊ վում՝ մուտքի մոտ նստած, ծամում էր սնունդր, ինչպես մի դպրոցական, որն ամբողջ բերանը խցկել է ուտելիքով։

Կրաբները, ճանճերի պես, ծեփել էին կոկոսի թրջված ընկույզները, որոնք խմորումից ճաքել էին, կամ թե չէ հավաքում էին ալիքի՝ լաստի վրա նստած պլանկտոններր։ Իսկ պլանկտոնները, ծովային այդ մանրագույն օրգանիզմներր, վատ կերակուր չէին նույնիսկ մեղ հսկաներիս համար, երբ մենք սովորեցինք հավաքել միանգամից այնքան, որ բավական լիներ մի անդամ կուլ տալու համար։

Գրեթե անտեսանելի պլանկտոնային այդ օրգանիզմներր, որոնք հոսանքների կամքով անթիվ եւ անհամար լողում են օվկիանոսում, անտարակույս, շատ սննդարար կերակուր են։ Որոշ ձրկ֊ ներ ու ծովային թռչուններ պլանկտոնով չեն սնվում, այդպիսիք ապրում են ուրիշ ձկների եւ ծովային կենդանիների հաշվին, ո֊ րոնք, ինչքան էլ մեծ լինեն, այնուամենայնիվ, պլանկտոնով են սնվում։ Պլանկտոն՝ ընդհանուր անունն է հազարավոր տեսակի, աչքով տեսանելի ու անտեսանելի այն մանր օրգանիզմների, որոնք լողում են օվկիանոսի մակերեսին։ Դրանց մի տեսակր բույսեր են (ֆիտոպլանկտոն), իսկ ուրիշներր՝ ազատ լողացող ձկնկիթներ կամ պստլիկ կենդանիներ (զոոպլանկտոն)։ Կենդանական պլանկտոնր սնվում է բուսական պլանկտոնով, իսկ բուսական պլանկտոնն ապրում է ամիակային, ազոտաթթվային միացությունների հաշվին, որոնք կազմվում են կենդան ական մե֊ ռած պլանկտոնների քայքայումից, Պլանկտոնային օրգանիզմների այդ երկու տեսակները, սնունդ հանդիսանալով մեկը մյու֊

129

«ա5ապաՐ6ու՝դայ>յուն «ԿոՏ–Թիկի»–ով—9

սի համար, միաժամանակ սնունդ են ջրի տակին ու երեսին շարժվող բոլոր տեսակի էակների համար։ Եթե պլանկտոնային օրգանիզմներն անբավարար են իրենց մեծ՛ությամբ, ապա ըստ քանակի լիովին բավարար են։ Պլանկտոնով հարուստ մի բաժակ ջրի մեջ դրանք հաշվվում են հազարներով։ Մարդիկ ծովում բազմիցս մահացել են քաղցից, որվհետեւ չեն հանդիպել այնպիսի մեծության ձկների, որ հնարավոր լիներ սպանել եռաժանիով, որսալ ցանցով կամ կարթով։ Այդպիսի դեպքերում հաճախ է պատահել, որ մարդիկ լողացել են հում ձկան խիստ նոսրացած ձկնապուրում։ Եթե կարթի եւ ցանցի հետ մեկտեղ նրանք հարմարանք ունենային քամելու իրենց շուրջը գտնվող ձկնապուրը, ապա կարող էին սննդարար թանձրուկ՝ պլանկտոն ստանալ։ Կգա ժամանակ, երբ մարդիկ կսկսեն մտածել մեծ քանակությամբ պլանկտոն հավաքելու մասին, ինչպես մի ժամանակ, վաղո ւց, շա տ վաղուց, նրանց գլխում միտք հղացավ երկրի վրա հատիկ հավաքելու մասին։ Մի հատիկից օգուտ չկա, բայց մեծ քանակություններով դաոնում է սնունդ։

Մի գիտնական֊հիդրոբիոլոգ մեզ հաղորդեց այդ իդեան եւ մեզ տվեց մի ձկնորսական ցանց, որը հարմար էր մեղ հետա– ՔԸՐՔրող կենդանի էակնհր որսալու համար։ Դա մետաքսե ցանց էր մեկ քառակուսի սանտիմետրում մոտավորապես հինգ հարյուր բջիջով։ Գա կարած էր ձագարաձեւ, որի լայն ծայրն ամրացրած էր 45 միլիմետր տրամագիծ աւնեցող երկաթե օղակի շուրջը) Ցանցը, թոկով կապած, չաղում էր լաստի հետեւից։ Ինչպես մյուս տեսակի ձկնորսությունների դեպքում, որսը լինում էր տարբեր՝ նայած ժամանակին ու տեղին։ որսը պակասում էր այն չափով, որ՝ չափով օվկիանոսի ջուրը դեպի արեւմուտք՝ տաքանում էր․ ամենից լավ արդյունք գիշերն էինք ստանում, քանի որ պլանկ– տոնային օրգանիզմների շատ տեսակներ, ըստ երեւույթին, ջրի մեջ ավելի խորն են գնում, երբ փայլում է արեգակը։

Եթե մենք լաստի վրա ժամանակ անցկացնելու այլ միջոց չունենայինք, ամբողջ օրերով կարող էինք պառկել քթներս խոթած պլանկտոնի ցանցում։ Այդ բանին մեզ դրդում էր ո՛չ հոտը, որ բավականաչափ անախորժ էր, յւ՚չ էլ հաճելի տեսարանը, քանի որ ապուրը զզվելի տեսք ուներ, մեզ դրդողն այն էր, որ որսը, փռելով տախտակամածի վրա եւ այդ մանրագույն էակներից յու~ րաքանչյուրն առանձին զննելով չզինված աչքով, մենք կարող 130

Դեպի Պոլինեզիա։ Ծովի հոսանքներն ու պասսատները անշեղորեն մեգ քշում են դեպի արեւմուտք։ Որոշ օրեր մենք անցնում Էինք օրական մինչեւ 130 կիլոմետր;

էինք սքանչանալ ֆանտաստիկական ձեւերի ու գույների անսահման բազմազանությամբ։

Մեծ մասամբ դրանք պստլիկ գարնելներին նմանվող խեց– գետնակերպեր (կոպեպոդներ) կամ ազատ լողացող ձկնկիթներ էին, բայց պատահում էին նաեւ ձկնթրթուրներ ու կակղամորթներ, բոլոր գույների, մինիատյուր, զվարճալի կրաբներ, մեդուզաներ եւ բազմաթիվ ու բազմազան մանրիկ արարածներ, որոնք կարող էին թվալ Ուոլտ Դիսնեյի «ֆանտազիայից» փոխ առնված։ Մի քանիսը հիշեցնում էին ցելլոֆանից կտրած թրթռացող ծոպավոր ուրվական, ուրիշները նման էին ամենապստլիկ, կարմրակտուց թռչնիկների, որոնք փետուրների փոխարեն ունեն ամուր խեցի։ Պլանկտոննֆրի աշխարհում բնության ստեղծագործական հնարամտության սահման չկար, այդ տեսարանը տեսնելու դեպքում ամեն մի սյուրռեալիստ28 նկարիչ իրեն պարտված կհամարեր։

Երբ հասարակածից հարավ Հումբոլդտի սառը հոսանքը թեքվեց դեպի արեւմուտք, մենք կարող էինք մի քանի ժամվա ընթացքում ցանցից հանել մեկ-երկու կիլոգրամ պլանկտոնի շփոթ։ Պլանկտոնը ցանցում կուտակվում էր տորթ հիշեցնող գունավոր շերտերով՝ գորշ, կարմիր, մոխրագույն եւ կանաչ, նայած թե ինչպիսի պլանկտոնային դաշտերէվ էինք անցել։ Գիշերը, երբ մեր շուրջը չուրը ֆոսֆորատակում էր, մեզ թվում էր, թե մենք տոպրակում ջոկջկում ենք թանկագին քարեր։ Բայց երբ դրանք մեր ձեռքն էինք առնում, ծովահենների գանձերը դառնում էին միլիոնավոր մանրագոլյն, փայլփլուն գարնելներ եւ լուսատու ձկնա֊ թրթուրներ, որոնք շիկացած փոքր ածուխ ի նման վառվում էին խավարի մեջ։ Իսկ երբ թափում էինք դույլի մեջ, մամլված հունց֊ վածքը ցրվում էր, ինչպես լուսատտիկներից պատրաստած մոգական փլավ։ Մեր գիշերային որսը, այնքան գեղեցիկ լինելով հեռվից, մոտիկ տարածությունից զզվելի տեսք ուներ։ Թեպետ դա շատ վատ հոտ ուներ, բայց համի կողմից համեմատաբար վատ չէր, եթե մարդ արիություն ունենար այդ ֆոսֆորից մի գդալ բերանը տանելու։ Եթե որսը կազմված էր լինում մանրիկ գար֊ նելներից, նա իր համով նման էր Օմարին, կրաբին կամ կրեվետ֊ կաներից պատրաստած պաշտետին։ Իսկ եթե դրանք հիմնականում խոր ջրերի ձկների ձկնկիթներ էին, ապա համը հիշեցնում էր սեւ ձկնկիթը, երբեմն՝ ոստրեն։ Անճաշակելի բուսական պլանկտոնը մեծ մասամբ այնպիսի մանրիկ մասնիկներից էր կազմը֊ 132

ված, որ ջրի հետ միասին անցնում էին ցանցի բջիջների միջով, կամ թե այնքան խոշոր էին լինում, որ մենք կարողանում էինք որսալ մատներով։ Ուտելիքի մեջ «վնասակար խառնուրդ» էին կազմում դոնդողանման, հատուկենտ աղիքախոռոչայինները, ո֊ րոնք նման էին ապակե գնդիկների, եւ մի սանտիմետրի մեծությամբ մեդուզաները։ Դրանք դառն էին եւ հարկ էր լինում դեն նետել։ Բոլոր մնացածը կարելի էր ուտել կամ բնական ձեւով, կամ անալի ջրում շիլափլավի կամ ապուրի պես եփելով։ ճաշակները տարբեր են լինում։ Մեզնից երկուսը գտնում էին, որ պլանկտոնը սքանչելի համ ունի, երկուսր գտնում էին, որ միանգամայն լավն է, իսկ վերջին երկուսի համար դրա միայն տեսքը բավական էր, որ սրտները խառներ։ Սննդարարության տեսակետից պլանկտոնը չի զիջում ավելի խոշոր կակղամորթներին․ երբ համեմված է եւ հարկ եղած ձեւով պատրաստած, անկասկած, դա կարող է առաջնակարգ կերակուր դառնալ ծովային սնունդը սիրող բոլոր մարդկանց համար։

Որ այդ փոքրիկ օրգանիզմները բավականաչափ կալորիա են պարունակում, ապացուցվում է այն փաստով, որ աշխարհի ամե֊ նախոշոր կենդանիները՝ երկնագույն կետերը սնվում են պլանկտոններով։ Փոքրիկ ցանցի օգնությամբ որսալու մեր եղանակր (ցանց, որ հաճախ ծամում էին քաղցած ձկները), մեզ թվաց խղճալի եւ պրիմիտիվ, երբ մի անգամ, նստած լաստի վրա, տեսանք, թե ինչպես լողացող կետը դուրս էր նետում ջրի կասկադները, պարզապես պլանկտոնը քամելով իր ցելյուլոիդա յին ակռաների արանքում։ Իսկ մի գեղեցիկ օր մեր ամբողջ ցանցը կորավ օվկիանոսում։

— Ինչու դուք՝ պլանկտ ոնակերներդ, նրա պես չեք անում,–— արհամարհանքով հարցրին Տորստեյնն ու Բենգտը, ցույց տալով շատրվան արձակող կետին։ — Պարզապես բերաններդ լցրե՛ք ջրով եւ ջուրր փչեցեք ձեր ակռաների արանքով։

Ես կետեր տեսել էի հեռվից՝ շոգենավից, նրանց խրտվիլակները դիտել էի թանգարանում, բայց երբեք ես չգիտեի, որ այդ վիթխարի մսեղիքը իսկական տաքարյուն կենդանի է, այնպես, ինչպես, օրինակ, ձին կամ "փիղը։ Իհարկե, որպես կենդանաբան, ես րնդունում էի, որ կետն իսկական կաթնասուն է։ °աՏց> ըստ էության, բոլոր տեսակետներից նա ինձ պատկերանում էր որպես սառը, մեծ ձուկ։ Այժմ, երբ վիթխարի կետերը

133

սլանում էին դեպի մեր լասար եւ լողում էին նրա կողքին, մեր տպավորությունն այլ էր։ Մի անգամ, սովորականի պես, մենք ճաշի էին․ նստել լաստի հենց եզրին, ջրին այնքան մոտ, որ ամանները ողողելու համար բավական էր մի քիչ կռանալ, մեկ էլ մենք բոլերս ցնցվեցինք, հանկարծակիի եկած, երբ մեր հետե֊ վում ինչ-որ բան ծանր, լողացող ձիու նման, շնչեց, եւ ջրի մակերեսին երեւաց մի մեծ կետ։ Նա նայում էր մեզ եւ այնքան մո~ տիկ էր> <որ մենք տեսնում էինք նրա կոկորդը, որ փայլում էր մաքրած կոշիկի նման։ Այնքան տարօրինակ էր իսկական շնչա֊ ռությունր լսելր օվկիանոսում՚, որտեղ բոլոր կենդանի արարած֊ ներր զրկված են թոքերից եւ, անաղմուկ գալարվելով, շարժում են իրենց խռիկները, որ մենք իսկապես բարեկամական ջերմ զգացում էինք տածում դեպի մեր հեռավոր հնադարյան ազգակիցը կետը, որը մեզ նման այսպես հեռու օվկիանոսն էր դուրս եկել։ Դոդոշակերպ, սառր, կետ շնաձկան փոխարեն, որի խելքն այնքան չէր կտրում, որպեսզի քիթը դուրս հանի եւ թարմ օդ շնչի, այս անգամ մեզ այցելության էր եկել կենդանաբանական այգում գիրացած, ուրախ գետաձիուն նմանող մի էակ, որը նախ֊ քան ջրում սուզվելն ու անհետանալը, մի քանի անգամ շնչեց ու արտաշնչեց, դա ինձ վրա շատ անգամ հաճելի տպավորություն թողեց։

Կետերը մեզ շատ անգամ այցելեցին։ Մեծ մասամբ դրանք ծովային մանր խոզեր ու ատամնավոր կետեր էին, որոնք մեծ խմբերով զվարճանում էին մեզ մոտ՝ ջրի երեսին, բայց ժամա֊ նակ առ ժամանակ հանդիպում էին նաեւ կաշալոտներ կամ ուրիշ վիթխարի կետեր, որոնք լողում էին միայնակ կամ վտառով՝ մի քանի հատ։ Երբեմն հորիզոնի վրա նրանք երեւում էին ինչպես շոգենավեր, ստեպ֊ստեպ դուրս շպրտելով ջրի շատրվաններ, Բա19 աԱ դեպքերում նրանք ուղղվում էին շիտակ դեպի մեզ։ Առաջին անգամ, երբ մի մեծ կետ փոխեց րնթացքր եւ ակնհայտ դիտավորությամբ ուղղվեց դեպի լաստր, մենք պատրաստվեցինք վտանգավոր բախման։ Ինչքան կետն ավելի էր մոտենում, եւ ամեն անգամ, երբ գլուխը հանում էր ջրից, մենք ավելի ու ավելի պարզ էինք լսում նրա ծանր ու դանդաղ հեւոցով շնչառությունը։ Թվում էր, թե ջրում դժվարությամբ շարժվում էր վիթխարի, հաստակաշի, տձեւ, ցամաքային մի կենդանի, որ այնքան էր նման ձկան, ինչպես չղջիկր թռչունին։ Կետր մոտ լողաց ձախ լաստակողին, 134

որտեղ մենք բոլորս հավաքվել էինք յաստի ուղղակի եզրին, մեզնից մեկը նստել էր կայմի կատարին եւ բղավում էր, հայտնելով, որ տեսնում է մեր կողմը լողացող էլի յոթ թե ութ կետեր։

Առաջին կետի սեւ, փայլուն, մեծ ճակատը երեւաց մեզանից մոտ երկու մետր տարածության վրա, հանկարծ, րնկղմվեց ջրի մեջ, այնուհետեւ մենք տեսանք մութ-կապույտ, վիթխարի մեջքը, որ դանդաղորեն սահեց լաստի տակ՝ հենց մեր ոտքերի առաջ։ Միառժամանակ կետը պառկած էր այնտեղ, մուգ ու անշարժ, իսկ մենք շնչակտուր նայում էինք ցած՝ կաթնասունի կորացած, վիթխարի մեջքին, կաթնասուն, որի երկարությունը շատ ավելի էր, քան ամբողջ լաստը։ Հետո նա դանդաղորեն խորասուզվեց կապույտ ջրի մեջ եւ մեր տեսողությունից անհետացավ։ Այդ ժամանակ լաստի շուրջը հավաքվեց կետերի մեջ ամբողջ վտառ, բայց սրանք մեզ վրա ուշադրություն չէին դարձնում։ Հավանաբար, մարդիկ առաջինն էին հարձակվել այն կետերի վրա, որոնք ի չարն էին գործադրում իրենց հսկայական ուժր եւ պոչի հարվածով խորտակում էին կետորսական բարկասները։ Առավոտյան մեր շուրջր, ամենաանսպասելի տեղերում, շ\արաւնակ տեսնում էինք աղմուկով շնչող կետեր, բայց ոչ մի անգամ նրանք չհրեցին ո՛չ լաստր, \ո՚չ էլ ղեկաթիակը։ Նրանք լիովին բավականանում Լին նրանով, որ հանգիստ կերպով զվարճանում էին արեգակի շողերով ողողված ալիքներում։ Բայց կեսօրին մոտ ամբողջ վտառր, կարծես ազդանշանով, սուզվեց եւ ընդմիշտ անհետացավ։

Մեզ վիճակված է լաստի տակ տեսնել ոչ միայն կետեր։ Քարձրացնելով եղեգնյա խսիրներր, որոնց վրա քնում էինք, մենք կարող էինք ճեղքերի միջով նայել ուղիղ ներքեւ՝ կապույտ, վճիտ ջրի մեջ։ Եթե այդպես պառկեինք որոշ ժամանակ, ապա կարող էինք նկատել կրծքի կամ պոչի երերվող լողաթեւը, իսկ ժամանակ առ ժամանակ ամբողջ ձուկ։ Եթե ճեղքերը մի քանի սանտիմետր ավելի լայն լինեին, մենք կարող կլինեինք միանգամայն հանգիստ պառկել անկողնում, կաբթը ձեռքներիս, եւ ձուկը որսալ հենց մեր ներքնակի տակ։

Լաստի հետեւից ամենից հաճախ քարշ էին գալիս ոսկեգույն մակրելներն ու լոցմաններ։ Սկսած այն պահից, երբ Կալյաո ծովախորշից դուրս գալուց՝ Հումբոլդտի հոսանքում մեզ միացան առաջին ոսկեգույն մակրելները, ամբողջ ճանապարհորդության ընթացքում օր չէր անցնում, որ մեր շուրջը չտեսնեինք գալար֊

135

վող կենդանիների խոշոր տեսակներր։ Ի՞նչն էր նրանց հրապուրում դեպի լասար, մենք չգիտեինք, թերեւս նրանք ներքին անհայտ մղումով ձգտում էին լողալ ստվերում, ունենալ իրենց վերեւում լողացող տանիք, կամ թե, գուցե նրանց հրապուրում էր այն սնունգր, որ նրանք գտնում էին ջրիմուռներից ու խեցիներից կազմված մեր բանջարանոցում, ջրիմուռներ աւ խեցիներ, որ ծոպերով կախված էին բոլոր գերաններից ու ղեկաթիակից։ Բուսապատումն սկսվեց կանաչի հարթ ու բարակ շերտով, բա/ց, հետագայում, ջրիմուռների ծիլերն սկսեցին մեծանալ ապշեցուցիչ արագությամբ, այնպես որ «Կոն֊Թիկին», մագլցելով ալիքների վրայով, ուներ ինչ-որ ծովային մորուքավոր աստվածության տեսք։ Իսկ պստլիկ մակրելների եւ մեր անտոմս ուղեւորների կրաբների սիրած ապաստանը կանաչ ջրիմուռների մեջ էր։ Մի ժամանակ լաստը լցվեց մրջյուններով։ Մի քանի գերաններում մանր, սեւ մրջյուններ կային, եւ երբ մենք դուրս եկանք ծով ՚ւ բնափայտն սկսեց ներծծվել խոնավությամբ, մրջյուններր դուրս թողացին եւ տեղափոխվեցին քնապարկերր։ նրանք ամեն տեղ կային եւ այնպես էին կծում ու տանջում մեզ, որ մենք սկսեցինք վախենալ՝ թե կարող են մեզ վտարել լաստից։ Բայց աստիճանաբար, երբ օվկիանոսում ալիքն երր մեզ սկսեցին ավելի ՛հաճախակի թրջել, մրջյուններր հասկացան, որ այդ իրադրությունն իրենց համար նպաստավոր չէ եւ մի քանի հատուկենտ միջատներ կարողացան տանել օվկիանոսով անցումր։ Կրաբների հետ, լաստի վրա, բոլորից ավելի լավ էին զգում իրենց 25, 40 միլիմետր երկարություն ունեցող ծովային բադիկներր29։ Նրանք բազմանում էին հարյուրներով, մանավանդ լաստի հողմահարվող կողմում, եւ հենց որ մեծացած խեցգետնիկներին գործուղում էինք սուպի կաթսան, երիտասարդ թրթուրները արմատավորվում եւ սկսում էին աճել։ Այդ խեցգետնիկները մեղմ եւ հաճելի համ ունեին) Սալաթի համար մենք հավաքում էինք ջրիմուռներ դրանք եւս ուտելու էին, բայց այնքան էլ լավը չէին։ Փաստորեն մենք ոչ մի անգամ չտեսանք, որ ոսկեգույն մակրելները կերա֊ կբրվեին բանջարանոցում, բայց նրանք իրենց փայլուն փորր դեպի վեր գցած, հաճախ լողում էին գերանների տակ։

Ոսկեգույն մակրելն արեւադարձային ձուկ է՝ փայլուն գույնով, երկարությունը սովորաբար լինում է 100—135 սանտիմետր եւ ունի խիստ տափակած մարմին՝ շատ բարձր գլխով ու վզով։ 136

Մի անգամ մենք լաստի վրա հանեցինք 143 սանտիմետր երկարությամբ ձուկ, նրա գլխի բարձրությունը 37 սմ էր։ Ոսկեգույն մակրելի գույնն սքանչելի է։ Ջրում նա բեկբեկվում է կապույտ 1․ւ կանաչ գույներով, ինչպես մսաճանճր, եւ պսպղում է գեղին֊ ոսկեզօծ լողաթեւերով։ Բայց երր մենք դրանք հանում էինք ջրից, երբեմն տարօրինակ երեւույթ էր նկատվում։ 2ուկը, մահանալով, աստիճանաբար փոխում էր իր գույնը, սկզբում դառնալով ար֊ ծաթա֊մոխրագույն սեւ բծերով, իսկ վերջում՝ համատարած արծաթասպիտակ։ Այդպես շարունակվում էր չորս֊հինգ րոպե, այնուհետեւ դանդաղորեն վերստին վերականգնում էր նախկին գույնը։ Ոսկեգույն մակրելը երբեմն նույնիսկ քամելիոնի պես փոխում էր իր գույնր, հաճախ մենք նկատում էինք պղնձագույն, փայլուն ձկների «նոր տարատեսակր», որր մոտիկից ծանոթանալիս, պարզվում էր, որ մեր հինավուրց ուղեկիցն է ոսկեգույն մակրելը։

Բարձր ճակատը ոսկեգույն մակրելին նմանեցնում էր տափակած կողերով բուլդոգի, իսկ երբ այդ գիշատիչը տորպեդոյի պես հարձակվում եւ հետապնղոսք էր թռչող ձկներին, նա իր ճակատով ճեղքում էր ջրի մակերեսը։ Եթե ոսկեգույն մակրելը լավ տրամադրության մեջ էր լինում, շրջվում էր կողքի վրա, բարձր ցատկում էր օղր եւ, տափակ բլիթի պես, նորից ջուրն էր րնկ– նում, շրմփալով։ Այդպիսի ցատկումներ կրկնվում էին որոշակի ժամանակամիջոցների րնթացքում եւ ամեն անգամ ուղեկցվում էին ջրցայտքի սյուներով։ Հազիվ էր նա րնկղմվել ջրի մեջ եւ ահա վերստին երեւում էր նորից ցատկելու համար եւ նորից ու նորից թռչում էր ալիքների վրայով։ Բայց երբ նա վատ տրամադրության մեջ էր, օրինակ, երբ մենք նրան դուրս էինք քաշում լաստի վրա, այդ դեպքում նա կրծում էր։ Տորստեյնր մի քանի օր քայլում էր կաղալով, ոտքի րութ մատը փաթաթած, որովհետեւ այդ մատը ընկել էր ոսկեգույն մակրելի բերանը, իսկ վերջինս չէր զլացել օգտվելու առիթից, նա ծնոտներր սեղմել եւ ատամները խրել էր սովորականից որոշ չափով ավելի ուժեղ։ Հայրենիք վերադառնալուց հետո, մեզ հայտնեցին, որ ոսկեգույն մակրելները երբեմն հարձակվում են լողացող մարդկանց վյրա եւ լափում են նրանց։ Այդ մեղ համար վատ կոմպլիմենտ էր, եթե նկատի առնենք այն, որ մենք ամեն օր լողանում էինք ոսկեգույն մակրելների շրջապատում, եւ առանձին հետաքրքրություն չէինք

զարթեցնում։ Այնուամենայնիվ, նրանք վտանգավոր գիշատիչներ էին, նրանց ստամոքսներում մենք գտնում էինք կալմարներ եւ թռչող ձկներ։

Ոսկեգույն մակրելների սիրած՝ կերակուրը թռչող ձկներն էին։ Եթե ջրի երեսին որեւէ բան էր ծփում, նրանք իսկույն հարձակվում էին այդ կողմը, հույս ունենալով, որ թռչող ձուկ են բռնելու։ Հաճախ առավոտյան, քնաթաթախ ժամերին, երբ մենք աչքներս կկոցելով, դուրս էինք գալիս նավախցից եւ դեռ կիսա֊ քուն վիճակում ատամի խոզանակը թաթախում էինք օվկիանո– սում, իսկույն հանկարծակիի գալով, վեր էինք թռչում զգաստա֊ ցած, երբ տեսնում էինք, որ տասն եւ հինգ կիլոգրամանոց ձուկը կայծակի արագությամբ դուրս էր գալիս լաստի տակից եւ, հու~ սախաբված, քթով հրում էր ատամի խոզանակը։ Պատահում էր, որ հանգիստ կերպով նստում էինք լաստի եզրին՝ նախաճաշն֊ լու, իսկ այդ ժամանակ ոսկեգույն մակրելը դուրս էր ցատկում ջրից եւ այնպիսի ուժով չլմփում էր կողքի վրա, որ ծովաջուրը ողողում էր մեր մեջքերը եւ ընկնում էր ուտելիքի մեջ։

Մի անգամ, երբ մենք ճաշի էինք նստել, Տորստեյնի հետ պատահեց մի դեպք, որբ միայն ամենաանհավատալի որսորդա֊ կան պատմվածքներում է լինում։ Նա հանկարծ գցեց պատառաքաղը եւ ձեռքը մտցրեց ծովի ջրում, մինչեւ մենք հասկացանք, թե ինչ պատահեց, ջուրն ալեկոծվեց, եւ մի մեծ, գալարվող, ոսկեգույն մակրել երեւաց մեր մեջ։

Պարզվեց, որ Տորստեյնը բռնել էր մեր մոտով դանդաղ լողացող կարթաթելի ծայրր, որի ծայրին՝ կարթի վրա կախված էր բոլորովին շշմած մի ոսկեգույն մակրել․ մի քանի օր առաջ, երբ էրիկը ձուկ էր որսում, նրա կարթաթելը կտրվել էր, եւ ահա այդ այն մակրելն էր, որ կտրել էր էրիկի կարթաթել։

Օր չէր անցնում, որ վեց֊յոթ ոսկեգույն մակրելներ մեզ չուղեկցեին, պտտվելով լաստի շուրջն ու նրա տակ։ Վատ օրերին դրանք կարող էին լինել երկուսը կամ երեքր, բայց հաջորդ օրր դրանք դառնում էին մինչեւ երեսուն, քառասուն։ Եթե մենք ցանկանայինք ճաշին թարմ ձուկ ունենալ, բավական էր, որ այդ մասին քսան րոպե առաջ հայտնեինք խոհարարին։ Այդ ժամանակ բամբուկն կարճ ձողին նա կապում էր առասանի մի կտոր եւ կարթի վրա ամրացնում էր թռչող ձկան կեսր։ Ոսկեգույն մակ– րեչր հանդես էր գալիս մի ակնթարթում, հետապնդելով կարթը, 188 ՝1

գլխով ակոսում էր ջրի մակերեսը, իսկ նրան կրնկակոխ հետեւում էին դարձյալ երկուսը կամ երեքը։ Գա շատ հրապուրիչ ձկնորսություն էր, իսկ ոսկեգույն մակրելի թարմ միսը շատ համեղ էր, եւ հիշեցնում էր միաժամանակ եւ ձողաձուկը, եւ սալմոնը։ Երկու օր նա չէր փչանում, իսկ ավելին մեզ հարկավոր էլ չէր, քանի որ օվկիանոսում մակրելները վխտում էին, ինչքա ն ասես։ ,

Լոցմանների հետ մենք ծանոթանում էինք այլ ճանապարհով։

Շնաձկներն էին նրանց բերում եւ իրենց մահից հետո մեզ ժառանգություն թողնում։ Մեր մեկնֆլուց ^հետո, շուտով \$եդ այցելեց առաջին շնաձուկը։ Րսկ այնուհետեւ նրանք համարյա դարձան մեր ամենօրյա հյուրերը։ Շնաձուկը երբեմն պարզապես մոտ էր լողում, որպեսզի զննի լաստը, եւ, մեր շուրջը մի քանի պտույտ կատարելով, հեռանում էր ուտելիք որոնելու համար։ Բայց ավելի հաճախ շնաձկները տեղ էին գտնում լաստախելի հետեւում, ուղղակի ղեկաթիակի տակ, որտեղ նրանք պառկում էին առանց աղմուկի, հայացքներն ուղղելով լաստի մերթ մի, մերթ մյուս կողմին, եւ սակավ դեպքերում միայն փոքր֊ինչ շարժում էին պոչը, որպեսզի ետ չմնան հանգիստ շարժվող լաստից։ Ուղղակի ջրի մակերեսի մոտ գտնվող շնա ձկան մոխրաերկնա֊ գույն մարմինը արեգակի ճառագայթների տակ թվում էր գորշագույն, նա բարձրանում ու իջնում էր ալիքների հետ միասին, այնպես որ մեջքի լողաթեւը բոլոր ժամանակ սպառնալի կերպով դուրս էր գալիս ջրից* Եթե ծովը փոթորկալից էր լինում, ապա ալիքները երբեմն շնաձկանը բարձրացնում էին լաստից շատ ավելի բարձր, այդ ժամանակ նա վեհությամբ դեպի մեզ էր լողում, մանր լոցմանների խուռներամ շքախմբի ուղեկցությամբ, չոցմանների, որոնք ընթանում էին նրա երախի առաջով, եւ մենք նրան տեսնում էինք լրիվ> ինչպես ապակե արկղում։ Մի քանի վայրկյանի ընթացքում մեզ թվում էր, որ թե շնաձուկը, թե՛ նրա զոլավոր ուղեկիցները որտեղ որ է հանդես կգան լաստի վրա, բայց հետո, լաստը սիգապանծ թեքվում էր հողմահարման կողմը, բարձրանում էր ալիքի կատարը եւ իջնում էր նրա մյուս

կողմը։

Ակզբում շնաձկների նկատմամբ ունեինք մեծ հարգանք նրա հռչակի եւ սպառնալի տեսքի պատճառով։ Այղ սուր ձգված իրանի մեջ, որն․ իրենից ներկայացնում էր պողպատե մկանների մի հըս֊

կայական գունդ, պարփակված էր անսանձ ուժ, իսկ տափակ լայն գլուխը, կատվի կանաչ, մանր աչքերով եւ հսկայական երախով, որի մեջ կարող էր տեղավորվել ֆուտբոլի գնդակը, խոսում էր անգութ ագահության մասին։ Երթ ղեկի մոտ եղող մարդը ճչում էր՝ «Աջ կողի երկարությամբ շնաձո ւկ» կամ՝ «Ձախ կողի երկարությամբ շնաձու կ», մենք դուրս էինք պրծնում տախտակամածը ձեռքի հարպուններով եւ շարվում էինք լաստի եզրի երկարությամբ։ Սովորաբար շնաձուկը անաղմուկ լողում էր մեր շուրջը, մեջքի լողաթեւերով համարյա հպվելով գերաններին։ Մեր հարգանքը դեպի շնաձուկն առավել եւս մեծացավ, երբ տեսանք, որ եռաժանիները սպագետտիի30 պես ծռվում էին, ետ մղվելով շնաձկան մեջքի զմռնիտային հղկաթուղթը հիշեցնող զրահից, իսկ ձեռքի հարպունների տեգերը տաք կռվի պահին կոտրվում էին։ Եթե մեկ-մեկ էլ մեզ հաջողվում էր խոցել շնաձկան կաշին ե հասնել մինչեւ նրա մկաններն ու կռճիկները, դա միայն առաջ էր բերում մի հուզիչ պայքար, շուրը մեր շուրջը եռում էր, բայց բանը վերջանում էր նրանով, որ շնաձուկը դուրս էր պրծնում եւ հեռանում էր, իսկ ջրի երեսին մնում էր ճարպոտ, փոքրիկ բիծ, որը աստիճանաբար տարածվում էր։

Մեր վերջին հարպունը չկորցնելու համար մենք փնջաձեւ կապեցինք ձկնորսական ամենախոշոր կեռիկները, եւ կոխեցինք ոսկեգույն մակրելի մարմնի մեջ։ Այնուհետեւ խայծը իջեցրինք լաստակողից ցած, կանխատեսորեն կարթաթելը փոխարինելով պողպատե բազմաջիղ ճոպանով, որն ամրացրինք մեր փրկապա– րանին։ Շնաձուկը դանդաղ ու վճռականորեն մոտեցավ։ Դլուխը դուրս հանելով ջրից, նա բացեց իր մանգաղաձեւ երախը, ծառս լինելով, բռնեց ոսկեգույն մակրելը ամբողջտւթյամբ եւ կուլ տրվեց։ Եվ այդպես նա ծուղակն ընկավ։ Սկսվեց ճակատամարտը, որի ժամանակ շնաձուկը լաստի շուրջը փրփուր դարձրեց ամբողջ ջուրը, բայց մենք ամուր կպել էինք պարանին եւ ընդդիմացող հսկային ամբողջ ուժով քաշեցինք լաստախելի հենց գերանների մոտ։ Այդտեղ ընկած, նա սպասում էր դեպքերի հետագա ընթացքին եւ միայն լայնորեն բաց էր արել երախը, կարծես ցանկանալով վախեցնել մեզ իր սղոցի պես սուր ատամների շարքով։ Վրա հասնող ալիքր շնաձկանը հրեց ջրիմուռներից սահուն դարձած գերանների եզրին, պարանի օղակը գցելով հրեշի պոչի

140

լողաթեւը, մենք փութով հեռու փախանք զգալի տարածություն եւ սպասում էինք, մինչեւ որ վերջանար ռազմական պարը։

Առաջին շնաձկան կռճիկի մեջ մենք երեւան բերինք մեր սեփական հարպունի տեգի տեղը եւ սկզբում կարծում էինք, թե դրանով էր բացատրվում նրա համեմատաբար թույլ դիմադրությունը։ Բայց հետագայում մենք նույն եղանակով իրար հետեւից շնաձկներ էինք որսում, եւ ամեն անգամ առանց որեւէ դժվարության։ Շնաձուկը ինչքան էլ որ ձգեր, ինչքան էլ դիմանար, ինչպիսի հսկայական աշխատանք էլ, որ մեզանից խլեր նրան ջրում քարշ տալը, միեւնաւքն էր, նա միանգամայն անօգնական ու պաս֊ սիվ էր դառնում, երբեք չէր կարողանում օգտագործել իր ահռելի ուժը, եթե միայն մեզ հաջողվում էր կուռ կերպով ձգել կարթի պարանը, ոչ մի թիզ չզիջելով այդ «ով ումը կքաշի» պայքարում։ Լաստի վրա քարշ տված շնաձկների երկարությունը սավորաբար ւինաւմ էր երկուսից երեք մետր եւ դրանց մեջ պատահում էին թե երկնագույնները, թե՛ գորշերը։ Վերջինների կաշին, ար պինդ պատում էր մկանային զանգվածը, շատ ամուր էր լինում, կաշին սուր դանակով ծակելու համար մենք պետք է ամբողջ ուժով խը֊ րեինք դանակը եւ նույնիսկ այդ ժամանակ հաճախ դանակը ետ էր մղվում։ Փորի կաշին նույնքան անթափանցելի էր, ինչպես եւ մեջքինը, եւ միակ խոցելի տեղը գլխի հետեւի խռիկների ճեղքերն էին հնգական հատ ամեն կողմում։

Երբ մենք շնաձուկր դուրս էինք քաշում, նրա իրանի վրա սովորաբար լինում էին ամուր կպած լպրծուն կպուկներ։ Գրանք տափակ գլխի գագաթին այնպես ամուր էին կպչում ձվաձեւ ծծուկների միջոցով, որ մեզ չէր հաջողվում պոկել, թեպետ մենք ամբողջ ուժով ձգում էինք պոչից։ Բայց կպուկներն իրենք կարող էին պոկվել եւ մի ակնթարթում տեղից տեղ փոխադրվել։ Եթե նրանք ձանձրանային շնաձկից ամուր կպած լինելուց, մանավանդ այն դեպքում, երբ իրենց տերը մտադրություն չէր ցուցաբերում օվկիանոս վերադառնալու, նրանք պոկ էին գալիս եւ նրա վրայից ցատկելով անհետանում լաստի ճեղքերում, որպեսզի լողան՝ նոր շնաձուկ գտնելու։ Իսկ եթե կպուկր շնաձուկ չէր գըտ– նում, նա ժամանակավորապես կպչում էր որեւէ այլ ձկան կաշվին։ Կպուկները լինում էին զանազան տեսակի, եւ՛ մատնաչափ, եւ՛ երեսուն սանտիմետր։ Մենք փորձում էինք կրկնել պոլինեզիա– ցիաների հին տրյուկը, որին նրանք երբեմն դիմում էին, եթե

141

հաջողվում էր ձեռ գցել կենդանի կպուկ։ Նրանք բարակ պարանը կապում էին կպուկի պոչից եւ բաց էին թողնում ջուրը։ Կպուկն աշխատում էր կպչել առաջին պատահած ձկանը եւ այնպես պինդ, որ հաջողակ ձկնորսը կարող է կպուկի հետ միասին դուրս քաշել նաեւ ձուկը։ Մենք հաջողություն չունեցանք։ Ամեն անգամ, երբ պոչին թոկ կապած մենք կպուկը բաց էինք թողնում, նա շեշտակի լողում եւ պինդ կպչում էր լաստի գերաններից մեկին, կարծելով, որ արտակարգ մեծ մի շնաձկան է հանդիպել։ Եվ ինչքան էլ ուժեղ ձգեինք թոկը, նա այնտեղ կախված էր մնում։ Աստիճանաբար մեզ մոտ հավաքվեց այդպիսի կպուկների զգալի քանակություն, նրանք, խխունջների հետ խառն, ճոճվելով, համառորեն մնում էին կախված լաստի գերաններից եւ մեզ հետ ճանապարհորդում էին Խաղաղ օվկիանոսով։

Բա19 կպուկները տխմար ու այլանդակ էին եւ երբեք չդարձան մեր սիրելիները, ինչպես նրանց ուրախ ընկերները՝ լոցմանները։ Լոցմաններր՝ մանր, սիգարաձեւ, զեբրի պես զոլավոր ձկներ են, որոնք վտառով արագ լողում էին շնաձկան գնչի առջեւից։ Իրենց այդ անունը նրանք ստացել են այն պատճառով, որ ըստ երբեմնի տարածված կարծիքի, նրանք իրենց կիսակույր բարեկամի համար ծառայում էին որպես լոցման, նրան ծովում ցույց տալով ճանապարհը։ Եվ իսկապես, նրանք պարզապես շարժվում էին շնաձկան հետ եւ եթե գործում են նրանից անկախ, ապա միայն այն դեպքում, երբ նրանց տեսադաշտը որեւէ կերակուր է ընկնում։ Լոցմանն իր տիրոջը ու հրամայողին ուղեկցում է մինչեւ վերջին վայրկյանը։ Բայց որովհետեւ նա կպուկների նման չի կարող կպչել հսկայի կաշվին, ուստի լիակատար ապշում է, եթե նրա հին տերը անսպասելիորեն անհետանա օդում եւ ետ չգա։ Այդ ժամանակ լոցմաններն սկսում են խռնված ետ ու առաջ շարժվել տիրոջը որոնելու, եւ միշտ վերադառնում եւ բոլորվում են լաստախելի շուրջը՝ որտեղ շնաձուկն է անհետացել։ ժամանակն անցնում է, բայց շնաձուկը չի վերադառնում․ նրանք հարկադրված են լինում իրենց համար նոր տեր, նոր հրամայող որոներ Իսկ կողքին, ամենից մոտիկր «Կոն-Թիկին» է։

Երբ մենք պառկում էինք լաստի եզրին եւ կախում գլուխներս ջինջ ջրի մեջ, լաստի տակի մասր մեզ թվում էր ծովային մի ինչ-որ հրեշի փոր․ ղեկաթիակը նման էր պոչի, իսկ ողնուցները դուրս էին գալիս բութ լողաթեւերի նման։ Նրանց միջեւ կողք-կող֊

142

քի լողում էին մեր կողմից որդեգրված բոլոր լոցմանները, որոնք ոչ մի ուշադրություն չէին դարձնում բշտիկներ բաց թողնող մարդկանց գլուխներին․ միայն մի երկու ձկնիկներ իսկույն խրտնում էին՝ քաշվելով մի կողմ եւ կպչելով մեր քթին, որպեսզի վերստին հանգիստ կերպով խույս տան եւ անխոնջ լողվորների շարքերում իրենց տեղը գրավեն։

Մեր լոցմանները հսկում էին երկու ջոկատով, մեծ մասը լողում էր ողնուցների միջեւ, մնացածները հովհարակերպ, գեղեցիկ շարքով րնթանում էին հենց լաստաքթի առջեւից։ ժամանակ առ ժամանակ նրանք սրընթաց նետվում էին մի կողմ, որպեսզի բռնեն մոտիկից լողացող որեւէ չնչին ուտելիք, իսկ ճաշից հետո, երբ մենք ջրում լվանում էինք ամանները, կարող էր թվալ, որ մենք կերակրի մնացորդների հետ ջուր ենք թափել մի ամբողջ արկղ զոլավոր լոցման։ Նրանք ընտրություն չէին անում եւ բաց չէին թողնում ոչ մի փշրանք, եւ եթե դա բուսական ծագում չուներ, ապա անհապաղ կուլ էին տալիս։ Այդ զվարճալի ձկները պատըս– պարվում էին մեր թեւի տակ մանկական այնպիսի վստահությամբ, որ մենք, շնաձկների պես, դեպի նրանց տածում էինք ինչ-որ հայրական հովանավորող զգացմունք։ Լոցմանները դարձան «Կոն֊Բ՚իկիի» ծովային սիրելիները, եւ հաստատված «տաբու», որ արգելում էր ձեռք տալ նրանց։

Մեր շքախմբի մեջ, իհարկե, կային դեռ մանկական հասակից դուրս չեկած լոցմաններ, քանի որ նրանց երկարությունր երկու սանտիմետրից մի քիչ էր ավելի, մինչդեռ մեծամասնության երկարությունը հասնում էր տասն եւ հինգ սանտիմետրի։ Երբ էրիկը կետ֊շնաձկան դանգի մեջ մեխեց հարպունը ու նա սլացավ կայծակնային արագությամբ, նրան ուղեկցող լոցմաններից մի քանիսն անցան հաղթողի կողմը, ղրանց երկարությունը հասնում էր վաթսուն սանտիմետրի։ Մի շարք հաղթանակներից հետո, «Կոն–Թիկի»–ին հետեւում էին 40—50 լոցման, եւ նրանցից շատերին այնքան դուր եկան խաղաղ նավարկումր եւ ամենօրյա կերակուրների մնացորդները, որ նրանք մեզ ուղեկցում էին հազարավոր մղոն տարածության վրա։

Բայց երբեմն լոցմանները դառնում էին ուխտադրուժ։ Մի անգամ ղեկի մոտ հերաթապահելիս, ես նկատեցի, որ մեզնից դեպի հարավ ջուրը հանկարծակի ալեկոծվեց, եւ տեսա մի հսկա վտառ ոսկեգույն մակրելների, որոնք փայլուն տորպեղոների

143

նման սլանում էին դեպի մեզ։ Սովորաբար նրանք մոտենում էին հանգիստ խաղալով, մերթ վեր ցատկելով, մերթ նորից տափակ կողով շրմփացնելով ջրի մեջ․ այս անգամ նրանք սլանում էին մեծ արագությամբ, ավելի շատ օդով, քան ջրով։ Անկանոն սլացող փախստականների ջղաձգային շարժումներից կապույտ ծը– փանքը վերածվեց սպիտակ փրփուրի, իսկ մակրելների հետեւից, արագընթաց մոտորային կատերի պես զիգզագներ կատարելով, սլանում էր ինչ֊որ մեկի սեւ մեջքը։ Ոսկեգույն մակրելները հուսահատ թռիչքներով մոտենում էին հենց լաստին, որտեղ նրանք սուզվեցին եւ, կազմելով համարյա հարյուրի հասնող խիտ խըմբ– ված մի վտառ, սլացան դեպի արեւելք, այնպես որ մեր լաստա– խելի հետեւում ամբողջ ծովը փայլատակեց վառ գույներով։ Հե– տապնդողի փայլուն մեջքը կիսով չափ ջրի մակերեսից դուրս էր ընկած։ Նա, գեղեցիկ կորագիծ գծերով, սուզվեց լաստի տակ եւ տորպեղոյի պես սլացավ ոսկեգույն մակրելների վտառի հետեւից։ Դա մի հրեշավոր մեծության երկնագույն շնաձուկ էր, երեւի մոտավորապես վեց մետր երկարությամբ։ Երբ նա անհետացավ, նրա հետ հեռացավ եւ մեր լոցմանների մի մասը։ Նրանք գտան ավելի հրապուրիչ ծովային հերոս եւ վճռեցին միանալ նրա հետ։

Մասնագետների կարծիքով, բոլոր ծովային կենդանիներից ամենից շատ մենք պետք է զգուշանայինք կալմարներից, որովհետեւ ֆրանք կաբադ էին բարձրանալ լաստի վրա։ Վաշինգտոնի Ազգային աշխարհագրական ընկերությունում մեզ ցույց տվին մագնիումի բռնկումների տակ արված դրամատիկական նկարահանումներ, այդ նկարահանոսէներից պարզվում Էր, որ Հում֊ բոլդտի հոսանքի շրջաններից մեկում շատ հաճախ են լինում հրեշավոր կալմարներ, որոնք գիշերները դուրս են գալիս օվկիանոսի մակերեսը։ Նրանք այնքան որկրամոլ են, որ եթե նրանցից մեկը կպչի մի կտոր մսի եւ կարթին րնկնի, անհապաղ հանգես Է գալիս մի ուրիշը եւ սկսում Է ուտել իր սեփական ազգակ֊ ցին։ Նրանք ունեն մի տեսակ շոշափուկներ, որոնց օգնությամբ սատկացնում են խոշոր շնաձկանը եւ այլանդակ սպիներ են թողնում մեծ կետերի մարմնի վրա․ իսկ նրանց շոշափուկների ա– րանքին թաքցված Է սարսափելի կտուցր, որը չի զիջում արծվի կտուցին։ Մեզ հիշեցնում Էին, որ կալմարները հաճախ պառկում են ջրի վրա՝ մթի մեջ փայլող աչքերով եւ որ իրենց երկար շոշափուկներով նրանք կարող են թափանցել լաստի բոլոր ան֊

144

կյուններ, եթե նույնիսկ ալարեւն մագլցել լաստի վրա։ Մեզ ամենեւին դուր չէր գալիս մտքով պատկերացնել, որ սառը ձեռ– ներ կարող են գիշերով սեղմել մեր վիզը եւ հանել մեզ քնապար֊ ԿերԻց՛ եւ, նկատի առնելով, որ կարող է մի օր հանկարծ արթնանալով զգանք շոշափուկների մերձեցում, ուստի որոշեցինք մեղ հետ ծանր մաչետե - զանակներ վերցնել՝ յուրաքանչյուրիս մի հատ։ Ուղեւորվելուց առաջ, կալմարնեւրի մասին ասվածներր մեղ ամենից շատ էին անհանգստացնում, մանավանդ այն բանից Հետո, երբ Պերուում օվկիանագրաֆն երբ մեզ հետ խոսեցին նույն նյութի մասի՜ն եւ ցույց տվին քարս/եզը, որի վրա ամենավտանգավոր տեղամասը նշված էր հենց Հոլմբո լդտի հոսան֊ քի ։Ա։ա։

Երկար ժամանակ այդ կակղամորթն երի հեաքր չէինք նկատում ո՛չ լաստի վրա, ո՛չ էլ օվկիանոսում, Բայց ահա մի անգամ, առավոտյան, մենք ստացանք առաջին նախազգուշացումը, որ նրանք գտնվում են այդ ջրերում։ Երբ արեւը ծագեց, մենք լաստի վրա երեւան բերինք կալմարի սերունդ՝ կատվի ձագի մեծության։ Գիշերը, առանց որեւէ կողմնակի օգնության, նա բարձրացել էր տախտակամածի վրա եւ այժմ սատկած րնկած էր նավախցի դռան առաջ, շոշափուկներով փաթաթված բամբուկե ձողին։ Բ՛անա քանման, սեւ, թանձր հեղուկը հոսել էր բամբուկ եւ տախտակամածի վրա եւ կալմարի շուրջը կազմել էր լճակ։ Նավամատյանում մենք մի քանի էջ դրեցինք այդ թանաքով, որ հիշեցնում էր սեւ տուշ, այնուհետեւ ձագի ղիակր նետեցինք ջուրը, ոսկեգույն ։1 չկրելներին ուրախացնելու համար։

Մենք կռահեցինք, որ այդ փոքրիկ դիպվածը նախագուշակում էր գիշերային ավելի խոշոր այցելուների հանդես գալու մասին։ Եթե ձագբ կարող էր բարձրանալ լաստի վրա, ասրս նրա բաղցած ծնտդը, անկասկած, ընդունակ է նտլյն բանին։ Մեր նախնիները, հավանաբար, նույն զգացմունքն ունեին, երը վիկինգների դարաշրջանում նավարկելիս մտածում էին ոգու մասին։ Բայց հաջորդ դիպվածը մեղ միանգամայն մոլորության մեջ գցեց։ Մի անգամ, առավոտյան, արմավենու տերեւներից շինված մեր կտուրի հեծանի վրա մենք գտանք մի մատղաշ կալմար՝ ավելի փոքր չափի։ Այդ բանը մեղ շատ մտահոգություն պատճառեց։ Նա ինքը չէր կարոդ այնտեղ բարձրանալ, քանի որ թանաքի բծե– րր երեւում էին միայն նրա շուրջր՝ կտրի մեջտեդր։ Ծովային

14Տ

^սւնաււքարհոոյություն «Կոքւ–Թի1|ի»–ա| —10

թռչունը չէր կարող նրան այնտեղ գցած լինել, քանի որ նրա վրա որեւէ վնասվածք կամ կտուցի հետք չկար։ Մենք եզրակացրինք, որ նրան կտրի վրա է\ գցել լաստը հարվածող ալիքը, թեպետ հերթապահներից ոչ մեկը չէր հիշում, որ գիշերը այդպիսի ալիք է եղել։ Անցնում էր գիշերը գիշերի հետեւից, եւ մենք կանոնավոր կերպով լաստի վրա նոր մատղաշ կալմարներ էինք գտնում, որոնցից ամենավաքրր միշամատի չափ էր։

Շուտով մենք ընտելացանք այն բանին, որ տախտակամածի վրա թռչող ձկների հետ միասին գտնում էինք մեկ֊երկու մանր կալմար, եթե նույնիսկ ծովը խաղաղ էր լինում։ Այդ մատղաշ կալմարներր պատկանում էին այն սատանայական տարատեսակությանը, որի մասին մեզ պատմում էին։ Նրանք ութ հատ երկար շոշափուկներ անեին՝ շրջապատված կլոր ծծուկներով, եւ երկու հատ ավելի երկար՝ ծայրին սեպաձեւ կեռիկներով։ "այց մեծ կալմարներ ոչ մի անգամ լաստի վրա չերեւացին։ Խավար գիշերներին մենք տեսնում էինք ֆոսֆորափայլ աչքերի փայլատակում, որոնք դանդաղորեն լողում էին ջրի հենց մակերեսին, եւ միայն մեկ անգամ օվկիանոսը մեր շուրջը եռաց եւ ալեկոծվեց, երբ ինչ-որ մեծ անիվի պես մի բան դուրս լողաց վերեւ եւ շրջվեց օդում, իսկ մեր ոսկեգույն մակրելներից մի քանիսը ջանում էին փրկվել փախուստով, հուսահատորեն դուրս ցատկելով ջրից։ "այց ինչու խոշոր կալմարներ երբեք չերեւացին լաստի ՚Լրա, երբ վաք֊ րերր շարունակաբար մեր գիշերային այցելուներն էին, երկար ժամանակ դա մեզ համար լիակատար առեղծված էր մնում, լուծումը մենք գտանք միայն երկու ամիս անց — երկո ւ ամիս, փորձով հարուստ,— երբ մենք կալմարների չարաբաստիկ շրջանի սահմաններից արդեն դուրս էինք եկել։

Մատղաշ կալմարներր շարունակում էին երեւալ լաստի վրա։ Մի արեւոտ առավոտ մենք բո լորս տեսանք ինչ-որ փայլուն արարածների վտառ, որոնք դուրս էին ցատկում ջրից եւ թռչում էին օդում, հիշեցնելով անձրեւի խոշոր կաթիլներ, մինչդեռ ծովը եռում էր նրանց հետապնդող ոսկեգույն մակրելներից։ Սկզբում մենք կարծում էինք, որ դա թռչող ձկների մի վտառ է, որովհետեւ մեզ մոտ, լաստի վրա, երեւացել էին դրանց երեք տարատեսակները։ Բայց երբ նրանք մոտեցան եւ մի քանիսը սկսեցին թռչել լաստի զկւայով մոտավորապես մեկ եւ կես մետր բարձրությամբ, նրանցից մեկր դիպավ Բենգտի կրծքին եւ շրխկաց տախտակամածի վրա։ 146

Թյսւնոսների որսը սպորտի գրավիչ տեսակ է։ Ծովում այնքան ձակ կար, որ բավական կլինհր լաստերի մի ամոոոյ․ տորմիղի համար։

Դա մի Փոքրիկ կալմար էր։ Մեր զարմանքր ոահման չուներ։ Երբ մենք նրան դրինք բրեզենտե դույլի մեջ, նա շարունակում էր ետ հրվել եւ ցատկել դեպի վեր, բայց փոքր դույլում նա չէր կարող բավականաչափ արագություն զարգացնել եւ կիսով չափ էր դուրս ցատկում ջրից։ Հայտնի է, որ կալմարր սովորաբար լողում է ռակետային ինքնաթիռի սկզբունքով։ նա մեծ ուժով ջուրը բաց է թողնում փակված խողովակի միջով, որն անցնում է նրա իրանի կողքից, եւ այդպիսով կարող է հրումներով շատ արագ դեպի ետ շարժվել, հավաքելով իր բոլոր շոշափուկները եւ դաստակի ձեւով գլխին դնելով, նա ընդունում է ձկան պես շրջահոսուն ձեւ։ Նրա կողքերին կան կաշվի հաստ ու կլոր երկու ծալքեր, որոնք սովորաբար ծառայում են ջրում ուղղություն ընդունելու եւ հան֊ դարա լողալու համար։ Բայց ահա մենք երեւան բերեցինք, որ մատղաշ, անօգնական կալմարներր, որոնք սիրած կերակուր են հանդիսանում խոշոր շատ ձկների համար, կարող են գլուխ պըր֊ ծացնել իրենց հեաապնդողներից, թռչող ձկների նման օդ բարձ֊ բանալով։ Նրանք գործնականում իրադործել էին ռակետա (ին ինքնաթիռի սկզբունքը շատ ավելի առաջ, երբ մարդկային հանճարր դեռեւս չէր հանգել այդ մտքին։ Սրանք իրենց մեջ են լցնում ու բաց են թողնում ծովաջուրն աքնքան ժամ՛անակ, մինչեւ հասնում են հսկայական արա գությւսն, իսկ այնուհետեւ, թեւերի պես ուղղելով կաշվի ծալքերը, նրանք անկյունով սլոկվում էին ջրի մակերեսից։ Թռչող ձկների նման նրանք սլանում են ալ իքն երի վրա֊ յով ճախրելով այնքան ժամանակ, մինչեւ որ վերջանում է նրանց կուտակած արւսզոլթ րււնր։ Այդ Դօս1բիէռ հետո մենք սկսեցինք ուշք դարձնել նրանց վրա եւ հաճախ տեսնում էինք, թե ինչպես նրանք կենտ֊կենտ, զույգ֊ զույգ կամ երեքով թռչում էին 45— 55 մետր։ Այն փաստը, որ կալմարր կարող է ճախրեի նորություն էր բոլոր այն կեն զան արանների համար, որոնց մենք Հանդիպեցինք գիտարշավքւց վերադառնալուց հետո։

Խաղաղօվկիանոսյան տեզական բնակիչների մոա հյուր եղած ժամանակներր ես հաճախ կալմարի միս էի ուտում։ Նրա համը հիշեցնում էր օմար եւ ռեզին։ Բայց «Կոն֊Թիկիի» վրա կալմարներր մեր ճաշացուցակում վերջին տեղն էին գրավում։ Եթե ձրիաբար նրանք մեր ձեռքն էին րնկնում, մենք դրանք փոխանակում էինք որեւէ այլ բանի հետ։ Փոխանակումր կատարվում էր հե֊ տեւյա/ կերպ, մենք կալմարր անց էինք կացնում կարթի վրա եւ 14Տ

նետում էինք օվկիանոսը, եւ այնուհետեւ դուրս էինք քաշում նրան կպած մի մեծ ձկան հետ։ Մատղաշ կալմարներր դուր էին գալիս նույնիսկ թյունոսներին ու րոնիտներին, իսկ այդ ձկները մեր ճաշացուցակում պատվավոր տեղ էին գրավում ։

Մենք նոր ծանոթների պակաս չէինք զգում, երբ դանդաղորեն րնթանում էինք օվկիանոսով։ Իմ օրագրում կան Հետեւյալ բ ո վանդակս ւթյա մ բ գրառումներ․

«1115․ Այսօր, երբ մենք ընթրիքի էինք նստել լաստի եզրին, ինչ-որ ծովային կենդանի երկու անգամ երեւաց ջրի վրա, մեր կողքին։ Նա սոսկալի ջուր էր ցայտեցնում, հետո անհետացավ։ Մենք չենք կարող ասել, թե դա ինչ կենդանի է։

616․ Հեր մանր տեսել է մուգ գույնի հաստ ձուկ՝ սպիտակ, լայն փորով, նեւլ պոչով եւ փշերով։ Նա մի քանի անդամ ջրից դուրս է ցատկել լաստի աջ եզրից։

1616․ Լաստի ձախ եզրից երեւում է ուշագրավ մի ձուկ։ Եր֊ կարությունր մոտավորապես երկու մետր է, առավելագույն լայ֊ նությունր 30 սանտիմետր, երկարավուն, բարակ գլուխր գորշագույն է, գլխի մոտ մեջքի վրա մեծ լողաթեւ ունի եւ ավելի փոքրը մեջքի մեջտեղում, պոչի հզոր լողաթեւը մանգաղի ձեւ ունի, իրեն պահում է ջրի մակերեսին մոտ, ժամանակ առ ժ ամանակ լողում է գալարվելով, ինչպես օձաձուկ։ Երբ ես ու Հերմանը ձեռքի հարպսւնով եւ ռեզինե նավակով մոտ լողացինք, նա սուզվեց։ Ավելի ուշ վիրոտին երեւաց, լ՚տյց շոււռով սուզվեց ու ան -հե տացազ ։

1716․ էրիկը կեսօրին նստած էր կայմի կատարին եւ նկատեց թվով 30— 40 հատ երկար ու նեղ ձկներ՝ գորշ դույնի, ճիշտ նա֊ խորգ օրվա տեսածի նման։ Այս անգամ նրանք արագությամբ մոտեցան լաստին՝ ձախ կողմից եւ անհետացան լաստախելի հետեւում, ղղեւ/ով գորշ ու տափակ ստվեր։

1816․ Կնուտը նկատեց ինչ-որ էակ՝ օձի նման, նեդ, երկարությունը մոտավորապես՝ 60 — 90 սանտիմետր, նա ջրի մեջ երեւվում էր ուղղակի մակերեսի մոտ, մերթ ծալվում, մերթ շտկվում էր, իսկ հետո, օձի պես գալարվելով, սուղվեց։

Դանդաղ լողալով երբեմն մենք անցնում էինք մուգ դույնի մի մեծ ղանգվածի մոտով, որը անշարժ պառկած էր լինում հենց մակերեսի մոտ, եւ նման էր սենյակի տարածության չափով ստորջրյա ժայռի։ Ամենայն հավանականությամբ դա շատ վատ

141)

համբավ ունեցող վիթխարի կատվաձուկ էր, բայց նա ոչ մի անգամ չշարժվեց, իսկ մենք էլ ոչ մի անգամ այնքան չմոտեցանք՝ որ հնարավորություն ունենայինք նրա ուրվագծերը պարղորոշ

տեսնել։

Ջրում այդպիսի բազմազան հասարակության առկայության պայմաններում, ժամանակը մեզ համար արագ էր անցնում։ Ավելի վատ էր լինում, երբ մենք ինքներս հարկադրված էինք լինում սուզվել օվկիանոսը՝ դիտելու պարանները լաստի տակից։ Մի անգամ ողնուցներից մեկը դուրս էր ընկել եւ սահել էր լաստի տակ, այդտեղ դա խճճվել էր պարանների մեջ, բայց մենք չէինք կարողանում հանել։ Ամենից լավ սուզվում էին Հերմանն ու Կնուտը։ Հերմանը երկու անգամ լողս/ց լաստի տակ եւ, այնտեղ ոսկեգույն մակրելների ու լոցմանների շրջապատում պառկած, չանում էր ազատել տախտակը։ Նա հենց նոր էր երկրորդ անգամ դուրս եկել ջրից եւ նստել էր լաստի եզրին, որպեսզի մի քիչշունչ քաշի, երբ հանկարծ, ընդամենը երեք մետր տարածության վրա, մենք նկատեցինք երկուսուկես մետրանոց մի շնաձուկ, որը դանդաղորեն բարձրանում էր խորքից, ուղղվելով դեպի նրա ոտքերի մատներր։ Թերեւս մենք անիրավացի էինք շնաձկան նկատմամբ, բայց մենք կասկածեցինք, որ նրա մտադրությունը բարի չէր եւ հարպունը խրեցինք նրա գանգր։ Օնաձուկն իրեն վիրավորված զգաց, եւ սկսվեց մի կռիվ, որ ուղեկցվում էր ջրի ցայտքերի շա֊ տըրվանրվ․ արդյունքն այն եղավ, որ շնաձուկն անհետացավ, թողնելով ջրի մակերեսին յուղոտ բիծ։ Իսկ պարաններում խճրճ֊ ված ողնուցը շարունակում էր ընկած մնալ լաստի տակ։

Այդ ժամանակ էրիկի գլխում միտք ծագեց ջրասուզակա փն կողով շինել։ Մեր ձեռքի տակ քիչ նյութ կար, բայց մենք ունեինք բամբուկ, պարաններ եւ քրծենուց հին կողով, որի մեչ կոկոսի րնկույզներ էինք պահում։ Բամբուկի եւ հյուսած պարանների օգնությամբ մենք պատրաստեցինք կողովի վերնամասը եւ արդեն հնարավորություն ունեինք դրա մեջ մտնելով ջուրն ընկղմվել։ Գայթակղեցուցիչ ոտքերը թաքցրինք կողովի մեջ, եւ թեպետ հյ\ու֊ սովի վերնամասը թե՛ մեզ, թե՛ ձկների վրա լոկ հոգեբանական ազդեցություն էր գործում, այնուամենայնիվ, եթե մեկնոլմեկր դեպի մեզ սլանար թշնամական մտադրությամբ, մենք վայրկենապես կարող էինք կուչ գալ կողովի հատակում, իսկ տախտա֊

150

կամածի վրա մնացած րնկերներն անմիջապես մեզ ջրից դուրս կհանեին։

Ջրասուզակային կողովը դուրս եկավ ոչ միայն օգտակար, այլեւ աստիճանաբար մեզ համար դարձավ զվարճության հրաշալի տեղ։ նա մեզ լայն հնարավորություն էր տալիս ուսումնասիրելու մեր ներքեւում լողացող ակվարիումը։

Երբ օվկիանոսը հանդարտ թավալում էր ալիքները, մենք հերթով մտնում էինք կողովի մեչ, եւ մեզ իջեցնում էին ջրի տակ, որտեղ մենք մնում էինք այնքան, ինչքան հնարավոր էր շնչել։ Ներքեւում։ ջրի տակ լույսը արտասովոր կերպով մի տեսակ կեր– պարանավախվում էր եւ առարկաները ստվեր չէին գցում։ Հենց որ մեր աչքերր մտնում էին ջրի տակ, լույսի աղբյուրր, ի տարբերություն վերջրյա մեր աշխարհի, ասես դադարում էր գոյություն ունենալուց։ Բեկված ճառագայթները մեզ հասնում էին ոչ միայն վերեւից, այլեւ ներքեւից, արեգակն այլեւս չէր փայլում, նա ամեն տեղ էր։ Երբ մենք նայում էինք վերեւ լաստի հատակին, ապա նա մեզ պատկերանում էր պայծառ լուսավորված, ինր մեծ գե– րաններր եւ պարանե ամրացումների ամբողջ ցանցր լաստի բոլոր կողմերից եւ ղեկաթիակից կախված վառ կանաչ ջրիմուռների ճոճվող դիռլիանդների հետ միասին բոլորր ողողված էին խոր֊ հըրդավոր լույսով։ էոցմաններր լողում էին կուռ շարքերով, նրանք նման էին ձկան կաշվով զեբրների, իսկ մեծ ոսկեգույն մակրելներր անխոնջ կերպով՛ ականջներր սրած, արագորեն շրր– ջաններ էին գործում, հետապնղելով որսր։ Այստեղ ու այնտեղ լույսն րնկնում էր ողնուցի ուռած կարմիր փայտին, որ ճեղքից դուրս էր եկած դեպի ներքեւ, տախտակի վրա նստած էր սպիտակ ծովային բադիկների խաղաղ գաղութը, որոնք ռիթմիկ կերպով շարժում էին ծոպավոր դեղին խռիկները, ներծծելով թթվածին ու սնունդ։ Եթե մեկր մոտենում էր նրանց, նրանք իսկույն փակում էին իրենց խեցիների կարմիր ու դեղին երիզներով փեղկիկներր եւ նստում էին փակ դռների հետեւում, մինչեւ համոզվում էին, որ վտանգն անցել է։ Այստեղ, ներքեւում, լույսն աչքի էր ընկնում ապշեցուցիչ պարզությամբ եւ մեզ՝ տախտակամածում, արեւադարձային արեգակին րնտելացածներիս վրա, շատ հանգստացուցիչ կերպով էր ազդում։ Նույնիսկ այն ժամանակ, երբ մենք ներքեւ՝ • վկիանոսի անտակ խորության մեջ էինք նայում, ուր հավերժական սեւ գիշերն է թագավորում, այդ ղիշերր մեզ երեւում էր նըր֊

151

/՛երանգված երկնային հաճելի դույնով, որովհետեւ այդտեղից արե֊ գակի ճառագայթներ էին արտացոլվում; Ս ենք զարմանում էինք, որ գտնվելով հենց մակերեսի մոտ, կարողանում էինք տեսնել հեռու ներքեւում, պարզ ու ջինջ կապույտի խորքում լողացող ձրկ– ները։ Թերեւս դրանք բոնիտներ էին, բայց հանդիպում էին այ/ տեսակներ, որոնք լողում էին այնպիսի խորության մեջ, որ չէինք կարողանում որոշեր երբեմն նրանք հսկայական վտառներ էին կազմում, եւ մենք հաճախ մեղ ^աըց էինք տալիս, արդյոք օվկիանոսի ամբողջ հոսա նքն է լեցուն ձկներով, թե այդ վտառները, որ լողում՛ էին ներքեւում, խորքում, ղիտ ավոր քա լ հավաքվել էին «Կոն֊Թիկիի» տակ, որպեսզի մի քանի օրով մեղ րնկերակից լինեն։

Զուր մտնելը մեղ դուր էր գալիս առավելապես այն ժամանակ, երբ մեզ այց ելում էին ոսկեզօծ լողաթեւերով խոշոր թռչուն -ներր։ Երբեմն նրանք մեծ՜ վտառներով լալա լոզ մոտենում էին լաստին, բա(ց մեծ՝ մասամբ ղալիս էին երկուսով կամ երեքով եւ մի քանի օր անընդհատ մեր շռւրջր հանդարտ շրջաններ էին գործում, մինչեւ որ մեղ հաջողվում էր նրանց հրապուրել կարթով։ էաստից նրանք թվում էին պարղա պես գորշագույն, անճոռնի ձկներ, առանց որեւէ զարդարանքի, բայց երբ իջնում էինք նրանց մոտ, նրանց սեվսսկան տարերքում, նրանք անսպասելիորեն փոխում էին իրենց գույնն ու ձեր։ Փոփոխությունն ա/նքան անբացատրելի էր, որ մենք մի քանի անգամ հարկադրված՝ էինք լինում բարձրանա/ ջրի մակերեսր եւ նորից որոշել ուղղությունը, որպեսզի ստուգենք, արդյոք այդ նույն ձկներն էին, որոնց մենք նա֊ յում էինք ջրում։ Մեծ ձկներր մեղ վրա բոլորովին ուշադրություն չէին դարձնում, նրանք անվրդով շարունակում էին իրենց վեհապանծ մանեւրներր եւ այնպիսի վայելաչ ձեւ էին ընդունում, ինչ֊ պիսին մենք չէինք տեսել ոչ մի այլ ձկան մոտ, իսկ նրանց դու֊ նավորումր դառնամ էր բաղմանիշակագայն՝ մետաղափայլ երանգով։ Նրանը իրենց կատարյալ համաչափությամբ եւ շրջահոսուն ձեւով նման էին արծաթի ու ս/ողպատի պես շողշողացող հզոր տորպեգոների, եւ բավական էր, որ ւիռրր ենք շարժեին մեկ կամ երկու լողաթեւերր, որպեսզի նրանց 70— 80 կիլոգրամանոց իրա֊ նր չգերազանցող նրբագեղությամբ սահեր ջրի մեջ։

Ինչքան մոտիկից էինք շփվում օվկիանոսի ու նրա բնակչության հետ, այնքան քիչ էինք զարմանամ եւ այնքան սովորական 152

էր դառնում մեզ համար։ Եվ մենք սովորեցինք հարգել նախնադարյան այն ժողովուրղներին, որոնք սերտ շփման մեջ էի՛ս Խաղաղ օվկիանոսի հետ, ուստի եւ դիտեին նրա այնպիսի հատկություններ, որոնց մասին մենք պատկերացում չունենք։ Հարկավ, մենք այժմ որոշել ենք օվկիանոսի ջրում եղած աղի պարունակությունը եւ թյունոսներին ու ոսկեգույն մակրելներին լատինական անուններ ենք տվել։ Հնադարյան պոլին Լզի ացին երն այդ չէին արել։ Այնուամենայնիվ, ես վախենում եմ, որ նախնադարյան ժողովուրդներն ավելի ճիշտ պատկերացում ունեին օվկիանոսի մասին, քան մենք։

Այստեղ, օվկիանոսում՝, ուղեցույցներ համարյա չկային։ Ալիքներն ու ձկները, արեգակն ու աստզերր երեւում ու անհետանում էին։ Ենթադրվում էր, որ ոչ մի ցամաք գոյություն չունի 4300 ձովային մղոն կազմող այն ամբողջ տարածության վրա, որ հարավա յին ծաԼի կղզիները անջատում է Պերուից։ Ուստի մենք շատ զարմացանք, երբ, մոտենալով արեւմտյան երկարության 100°–ին, տեսանք, որ Խաղաղ օվկիանոսի քարտեզի վրա, ուղղակի մեր ընթացքի դիմաց նշված է ստորջրյա ժայռ։ Այդ նշել էին վւոքրիկ շրջանակի տեսքով, եւ բանի որ քարտեզն այս տարի էր հրապարակված, մենք նայեցինք «Հարավային Ամերիկայի Լո– ցիան»*։ Մենք կարդացինք․ «1900, իսկ այնուհետեւ նորից 1926 թվականին նկատվել են բուրուններ Գալապագոսի կղզիներից մո– տավորաւզես 600 մղոն դեսլի հարավ-արեւմուտք, 6 42 հարավային լայնության, 99° 43՛ արեւմտյան երկարության տակ։ 1927 թվականին շոդենավն անցել է այղ կետից մեկ մղոն հեռու դեպի արեւմուտք, բայց այդտեղ որեւէ բաբան չեն նկատել․ 1934 թվականին մի ուրիշ շոգենավ անցել է մի մղոն հեռու դեպի հարավ եւ նույնպես բուրունների որեւէ հետք չի հայտաբերել։ «Կտուրի» մոտորային նավո, 1935 թվականին, չափումների ժամանակ, 300 մետր խորության վրա այղ կետում չի հասել հատակին»։

Քարտեզների համաձայն, այղ շրջանում նավարկելը տակավին համարվում էր կասկածելի ղործ, եւ որովհետեւ ջրում խոր նստած քեավր ծանծաղուտին մոտենալիս շատ ավելի մեծ վտանգի է ենթակա չինում, քան մեր լասար, ուստի մենք վճռեցինք ուղե– վորվել շիտակ ալն վայրը, որ նշված էր քարտեզի վրա, եւ տեսնել,

Լոցիան—ծովերի եւ ծովափերի պիտական նկարագրություն* «• ՚ –։

153

թե ինչ կա այնտեղւ Ստորջրյա ժայռը նշված֊ էր մի քիչ դեպի հյուսիս այն կետից, դեպի որը մենք, ըստ երեւույթին, ընթանում էինք, ուստի ղեկն ուղղեցինք դեպի աջ եւ քառանկյունի առագաստը ձգեցինք այնպես, որ լաստաքիթն ուղղվեց մոտավորապես դեպի հյուսիս, իսկ ալիքներն ու քամին մենք ընդունում էինք լաստի աջ եղրից։ Այժմ մեր քնապարկերի մեջ խաղաղօվկիանոսյան ջուր սովորականից մի քիչ ավելի էր թափվում, ըստ որում, քամին էլ այդ ժամանակ զգալիորեն զովացնում էր։ Բայց մենք գոհունակությամբ համոզվեցինք, որ «Կոն-Թիկին» լիովին վստահ կարելի է վարել, գնալով դեպի քամին նույնիսկ շատ մեծ անկյան տակ, եթե միայն մենք իսպառ չէինք կորցրել այն։ Այդ դեպքում առագաստն սկսում էր չփչփացնել եւ մենք հարկադրված էինք կրկեսի համարներ կատարել, որպեսզի լաստին ստիպենք ղեկին ենթարկվելու։ Երկու օր ու գիշերվա րնթացքում մենք լասար ուղղում էինք դեպի հյուսիս հյուսիս-արեւմուտք։ Ալիքները ծառս էին լինում, եւ երբ պասսատր դարձավ անկանոն եւ փչում էր մերթ հարավ-արեւելքից, մերթ արեւելքից, նրանք արդեն դալիս էին անընդհատ շարքերով, բայց մենք շարունակում էինք լողալ, բարձրանալով ու իջնելով մեզ վրա խոյացող ալիքների հետ։ Կայ֊ մի գագաթին շարունակ մեզնից մեկնումեկը հերթապահում էր, եւ երթ լաստը բարձրանում էր ալիքի կատարր, մեր առջեւ հորիզոնն զգալիորեն լայնանում էր։ Ալիքների կատարները ծառս էին լինում մեր նավախցիկի կտրից համարյա երկու մետր ավելի բարձր, իսկ եթե երկու հզոր ալիք միաժամանակ էին խոյանում մեզ վրա, ապա դրանք, իրար դիպչելով, թռչում էին ավելի վեր եւ դառնում էին թշշացող ջրի թաթառ, որ կարող էր մեզ վրա թափվել ամեն կողմից։ Երբ գիշերը վրա հասավ, մենք նավախցի դուռը պատնեշեցինք մթերքների արկղներով․ բայց օվկիանոսը շարունակ խանգարում էր մեր հանդիստր։ Մենք դեռ չէինք կարողացել քնել, երբ հնչեց բամբուկե պատի առաջին ճայթյունը, ջրի հազարավոր շիթեր բամբուկե հյուսվածքի միջով շատրվանի պես թափվեցին մեզ վրա, փրփրադեզ հոսանքը հարձակվեց մթերքներով արկղների վրա, իսկ այնուհետեւ՝ նավախցի նեբսր։

— Հեռախոսով կանչեցեք ջրմուղագործին,— լսեցի ես չգիտեմ ում քնկոտ ձայնը, երբ մենք կուչ եկանք, որպեսզի հնարավորություն տանք ջրին հատակի միջով անցնելու։ Ջրմուղագործը

154

չեկավ։ Եվ մենք այդ գիշեր, պառկած անկողնում, բազմիցս վաննա ընդունեցինք։ Հերմանի հերթապահության ժամանակ լաստի վրա դիպվածով հանդես եկավ մի մեծ ոսկեգույն մակրել։

Հաջորդ օրր ալեկոծությունր փոքր-ինչ հանդարտեց, որովհետեւ պասսատը վճռեց, որ այլեւս որոշ ժամանակ փչելու է արեւ֊ ելքից։ Մենք միմյանց փոխարինում էինք կայմի կատարին, քանի որ հույս ունեինք, թե կարելի էր երեկոյան դեմ հասնել մեր ցանկացած կետին։ Այղ օրր ծովը մեզ թվում էր սովորականից ավելի աշխույժ։ Թերեւս այդ կատարվում էր լոկ այն պատճառով, որ մենք դիտում էինք սովորականից ավելի ուշադիր։

Կե սօրից հետո մենք տեսանք մի մեծ թրաձուկ, որը ջրի մակերեսին լողալով, մոտենում էր լաստին։ Ջրից դուրս ցցված երկու լողաթեւերը մեկը մյուսից համարյա երկու մետր հեռու էին, իսկ թուրը նույնքան երկար էր թվում, որքան իրանը։ Թրաձուկը լաստավարի մոտ մի շրջան կատարեց եւ անհետացավ ալիքների հորձանքի մյուս կողմր։ Երբ մենք ճաշի էինք նստած եւ ուտելիքը համեմված էր բավականաչափ աղի ջրով, թշշացող ալիքն ուղղակի մեր աչքի առաջ բարձրացրեց մի մեծ ծովային կրիա՝ վահանով, գլուխն ու ոտքերը կախ ընկած։ Երբ այդ ալիքն իր տեղը զիջեց երկու այլ ալիքների, կրիան անհետացավ նույն արագությամբ, ինչպես երեւացել էր։ Այս անգամ եւս մենք նկատեցինք, թե ինչպես ոսկեգույն մակրելներր, փայլեցնելով իրենց կանա֊ չա֊սպիտակ փորը, ջրում ոստոստում էին ղրահապատ սողունի տակ։ Օվկիանոսի այդ շրջանր արտակարգորեն հարուստ էր եր֊ կու֊երեք սանտիմետրանոց թռչող ձկներով, որոնք մեծ վտառով լողում էին մեր կողքից եւ հաճախ ընկնում էին լաստի վրա։ Մենք տեսնում էինք նաեւ եզրաբնակ ճայեր, մեզ անրնդհատ այցելում էին ֆրեգատներ, արոնք ետ ու առաջ էին թռչում լաստի վրայով․ սրանք իրենց երկատված պոչով հսկայական ծիծեռնակների էին նման։ Ֆրեգատների երեւալը սովորաբար համարվում էր ցամաքի մոտիկության նշան, եւ լաստի վրա ուժեղանում էր օպտիմիստական տրամադրություն։ «Թերեւս այստեղ իսկապես ստորեր֊ ԿըԲՏա ^այռ կամ ավազային ծանծաղուտ կա»,— մտածում են մեզանից մի քանիսր։ Իսկ առավել օպտիմիստներն ասում էին․

— Իսկ ի՞նչ կլիներ, եթե մենք այստեղ հայտաբերենք կանաչ խոտով կղզի։ Ի՞նչ իմանաս, չէ՞ որ այստեղ մեզանից առաջ

155

այնքան՝՛ քիչ մարդ է եղել։ Այդ դեպքում մենք հայսւնագործած կլինենք նոր երկիր՝ Կոն֊Թիկի կղզին։

Կեսօրից սկսած էրիկն ավելի ու ավելի հաճախ էր մտնում խոհանոց-արկղը եւ, աչքերը կկոցելով, նայում էր սեքստանտին։ Ժ՛ամը վեցից անց 20 րոպե նա Հաղորդեց մեր գիրքը՝ հարավային լայնության 6° 42՛ եւ արեւմտյան երկարության 99° 42՛։ Քարտեզի վրա նշված ժայռից մենք մեկ մղոն հեռու էինք։ Մենք իջեցրինք բամբռւկե ձողը եւ տախտակամածի վրա փաթաթեցինք առագաս֊ տր։ Քամին փչում էր արեւելքից եւ պետք է որ դանդաղորեն մեղ տեղ հասցներ։ Երր արեգակն արագորեն խորասուզվեց օվկիանոսում, նրան փոխարինելու համար իր ամբողջ փառահեղությամբ հանդես եկավ լիալուսինը եւ լուսավորեց օվկիանոսի մակերեսը, որր հորիզոնից մինչեւ հորիզոն բեկբեկվում էր սեւությամբ ու արծաթավւայլով։ Կայմի կատարից ամեն ինչ լավ տեսանելի էր։ Ամենուրեք րնթանում էին միմյանց հետ բախվող մեծ ալիքներ, բայց անընդհատ բուրուններ, որ ստորջրյա ժայռի կամ ավազային ծանծաղուտի նշան կարող էին լինել, չկային։ Մեզանից ոչ ոք նավախուց չէր մտնում, բոլորս կանգնած էինք տախտակա֊ ւէ՚ածի վրա եւ աչքներս հառած դիտում էինք, իսկ մի քանիսր դի֊ տում էին կայմից։ Երբ մենք դանդաղ լողում էինք քարտեզի վրա նշված շրջանի կենտրոնում, բոլոր ժամանակ չափումներ էինք կատարում։ 54 թե/ից հյուսված եւ 800 մետրից ավելի երկար ժապավենին մենք կապեցինք մեր ունեցած արճճի /՛ոլոր ծանրությունները, եթե նույնիսկ հաշվի առնենք, որ լաստի խոտորման պատճառով ժասլավենը սուզվել էր ոչ բոլորովին ուղղահայաց, այնուամենայնիվ ծանրությունը սուզված էր առնվազն 600 մետր խորութքամբէ Իսկ հատակ չկար նշված տեղից ո չ դեպի արեւելք, ս չ կենտրոնւոլմ, ո չ դեպի արեւմուտք։ Վերքին անդամ հայացք ձգելով օվկիանոսի մակերեսին եւ վերջնականապես համոզվելով, որ լիակատար իրավունք ունենք այղ շրջանր հետազոտված համարելու, եւ որ ա լդաեզ որեւէ ծանծաոուտ չկա, մենք բարձրացրինք աոադաստր եւ ղեկն ուղղեցինք նորմալ դիրքի, այնպես որ քամին աւ ալիքները նոր^ց լաատախելի հետեւի ձախ կողմում գտնվեցին։ Եվ մեր լաստր նորից առաջ շարժվեց սովորական հանդարտ րն– թացքով։ Առաջվա պես տ/իքներր խոլանում էին /աստախե/ի վրա եւ գերանների արանքով նորից ծովն էին թափվում։ Այժմ մենք կա -բաղ էինք քնել եւ ուտել առանց ղուշ ընդունելու, ովկիա\նոսը մեր 156

շուրջր լրջորեն դարձել էր փոթորկալի եւ մի քանի օր կատաղել էր, իսկ պասսատը փչում էր մերթ արեւելքից, մերթ հարավ-արեւեւլքից։

՚Ւեպի այդ գոյություն չունեցող խութը կատարած փոքրիկ ճանապարհորդության ժամանակ, մենք սկսեցինք հասկանալ, թե ինչ նշանակություն ունեն հանովի ողնուցները, իսկ երթ Հերմանն ու Կնուտը, երկուսով սուզվելով լաստի տակ, ազատեցին հինգերորդ ողնուցը, այդ զվարճալի տախտակների մասին մենք ավելի շատ բան իմացանք, իմացանք այն, ինչը ոչ ոք չէր հասկացել սկսած այն օրից, երբ հնդկացիներր դադարեցին զբաղվել այդ մոռացված սպորտով։ Այն բանը, որ տախտակը ողնուցի գեր էր կատարում եւ լաստին հնարավորություն էր տալիս շարժվելու անկյունով դեպի քամին, մեզ համար հասկանալի էր։ Բայց երբ մենք հին ժամանակների իսպանացի պատմիչների մոտ կարդում էինք, որ հնդկացիներն իրենց րալզային լաստին օվկիանոսում որոշ չափով «կառավարում են յուրատեսակ, հանովի ողնուցների օգնությամբ, որ խցկում էին գերանների արանքներր», գա թվում էր միանգամայն անըմբռնելի թե՛ մեզ, եւ թե՛ նրանց համար, ովքեր զբաղվել էին այդ հարցով։ Չէ որ հանովի ողնուցր պարզապես խցկվում էր նեղ ճեղքի մեջ եւ անշարժ էր․ նա չէր կարող որեւէ կողմի վրա թեքվել եւ որպես ղեկ ծառայել։

Գաղտնիքր բացվեց հետեւյալ հանգամանքներում։ Փչում էր մեղմ քամի եւ օվկիանոսը վերստին խաղաղվում էր, այնպես որ մի քանի օրվա րնթացքում մենք հարկադրված չեղանք դիպչելու կապած ղեկաթիակին, որպեսզի «Կոն-Թիկին» պահենք հարկավոր ուղղությամբ։ Որսած ողնուցը մենք խցկեցինք լաստաքսելի ճեղքը, եւ նույն վայրկյանին «Կոն-Թիկին» փոիսեց իր ուղղությունը արեւմուտքից մի քանի աստիճան դեպի հյուսիս-արեւմուտք, իսկ այնուհետեւ շարունակեց հանգիստ ու խաղաղ շարժվել նոր ընթացքով։ Երբ մենք ողնուցր նորից հանեցինք, լաստը թեքվեց դեպի նախկին ուղղությունը։ Բայց երբ տախտակը հանում էինք կիսով չափ, ապա լաստը դեպի նախկին ուղղությունը նույնպես կիսով չափ էր թեքվում։ Ողնուցի հասարակ բարձրացումով եւ իջեցումով մենք կարող էինք ընթացքի ուղղության փոփոխություն առաջացնել եւ պահել այդ ուղղությունը , առանց ղեկաթիակին ձեռք տալու։ Հենց այգ էր ինկաների սրամիտ իդեան։ նրանք մշակել էին լծակների մի պարզ սիստեմ, րստ որի քամին առագաստի վրա ճնշում գործելու հետեւանքով, կայմր դարձնում էր

157

անշարժ կետ։ Լծակի թեւերր լաստի մասերն էին՝ կայմի առաջից եւ նրա հետեւից։ Եթե ողնուցների ընդհանուր մակերեսն առջեւից ավելի մեծ էր, լաստի քիթր հեշտությամբ էր թեքվում դեպի քա֊ մին, բայց եթե ողնուցների մակերեսը հետեւից ավելի մեծ էր, նա՛ վախելն էր թեքվում դեպի քամին։ Կայմին առավել մոտ եղող ողնուցների ազդեցությունն ամենաթույլն էր՝ համաձայն թեւի երկա֊ րության եւ ուժի միջեւ գոյություն ունեցող հարաբերակցության օրենքի։ Երբ քամին փչում էր նավախելից, հանովի ողնուցները դադարում էին գործել, այգ ժամանակ, որպեսզի լաստն ընթանա խաղաղ, անհրաժեշտ էր լինում բոլոր ժամանակ աշխատել ղեկաթիակով։ Այդ դեպքում լաստր գնում էր ուղիղ քամու ուղղությամբ, դրա համար էլ նա մի քիլ ավելի երկար էր լինում, քան այդ հարկավոր է, որպեսզի հեշտությամբ սահեր ալիքների վրայով։ Եվ որովհետեւ նավախցի դուռն ու մեր ուտելու տեղր աջ կողմումն էին, ուստի մենք միշտ ձգտում էինք, որպեսզի ալիքները լաստի վրա խուժեն հետեւից, ձախ անկյունով։ •

Հետագա ճանապարհորդության ժամանակ լաստավարր, իհարկե, կարող էր կանգնել ղեկի մոտ եւ այն բարձրացնել ու իջեցնել ճեղքի մեջ, փոխանակ ղեկաթիակի պարանր ձգելու մերթ մեկ, մերթ մյուս կողմը։ սակայն մենք այնքան էինք ընտելացել թիակին, որ գերադասում էինք ղեկավարել նրանով, միայն ընդհանուր ուղղությունը կարգավորելով ալնուցների օգնությամբ։

Մեր ճանապարհորդության հաջորդ նշանակալի նշանաձողը նույնքան անտեսանելի էր, ինչքան այն ծանծաղուտր, որր գոյություն ուներ միայն քարտեզի վրա։

Այդ տեղի ունեցավ օվկիանոսում մեր գտնվելու քառասուն եւ հինգերորդ օրր։ Մենք անցել էինք արեւմտյան երկարության 78°–ից մինչեւ 108°֊ը եւ գտնվում էինք կես ճանապարհին, մինչեւ հասնեինք մեր դիմացի մոտակա կղզիները։ Արեւելյան կողմում մեր եւ Հարավային Ամերիկայի միջեւ 2 հազար մղոնից ավելի տարածություն կար, եւ այդպիսի տարածություն էլ մեզ անջատում էր արեւմտյան կողմում՝ Պ ոլինեզիա յից։ Ամենամերձավոր ցամա֊ քր Գալապագոս կղզիներն էին դեպի արեւելք, հյուսիս-արեւելք եւ Զատկի կղզին՝ դեպի հարավ, բայց մինչեւ դրանք, 500 մղոնից ավելի տարածության վրա, փռված էր անծայրածիր օվկիանոսր։ Մենք չէինք տեսել եւ չէինք էլ կարող տեսնել ոչ մի շոգենավ,

158

որովհետեւ Խաղաղ օվկիանոսի այդ մասով շոգենավային սովորական ուղիներ չէին անցնում։

Իսկապես էլ մենք չէինք զգում այդ վիթխարի տարածությունները, հորիզոնն աննկատելի կերպով շարժվում էր մեզ հետ միասին, եւ մեր լողացող աշխարհը բոլոր ժամանակ մնում էր անփոփոխ՝ հորիզոնով սահմանափակված մի շրջան, որ ծառանում էր դեպի երկնակամարր, շրջանի կենտրոնում ունենալով լասար եւ շարունակ նույն աստղերր, որոնք գիշերից գիշեր դանդաղորեն շարժվում էին մեր գլխավերեւում։

ի․ VI

Ս՚հ5Տ 1սՍ․Ո․Ա․1լ․ ՕՎԿհՍ/ԱՈՍհ ՎՐԱ․

9,ւ(արնալի նավ։— |րե(յինե նավակով օվկիանոսի ւքեջտեւլյւ։— ՎաաՏ– (յավոր ւսնդգու7»ւթւուն։— Անծայրածիր կաս|ոլյւո։— Ւ՚ամոուկե տնակում՝ օվկիանաւի (քեշ։— Աաակի կպ^ա միջօրեականի վւ՝ա։ — Զատկի կոդոլ գէսոասփքո։— Քարե հսկաներ։— Կարմիր քարե պա-րիկներ։— «երկարականջներ»։— Թիկին որպեււ կապակցող օւ|ակ։— Աշխար/ասքրական թադմտնշանա1ւ անուններ;— Շնաձուկ ենք որսում ձեււքով։— Թաթակթ։— Կոչական «Լ 12 6» Ազդանշաններ։— Նավարկություն աստղերա(։ Օրեք այիք։— Փոթորիկ։— Արյան րադ– նիք օվկիանոսում, արյան թսպնիք լաստի վրա։՛ Սւսրդր լաստակողից ղա․րս։— Է|ի մի փոթորիկ։— «Կոն-Թիկին» խարխլում I,։— ՚ Համոավաթեր Պոլ ի նե (փայից:

Երբ ծովը խաղաղում էր, մենք հաճախ ռեզինե վւոքրիկ նա֊ վակով գնում էինք նկարահանումներ անելու։ Ես երբեք չեմ մո֊ ռանա մեր աոաջին փորձը։ Օվկիանոսն այնքան հանդարտ էր, որ մեղնից երկուսը ցանկացան ջուրն իջեցնել օդապարիկի նմանող մեր փոքրիկ նավակը եւ մի քիչ զբոսնել։ Հազիվ էին նրանք հեռացել լաստիդ, երբ թիավարելր դադարեցրին եւ սկսեցին բարձրաձայն քրքջալ։ Նավակր գնալով հեռանում էր լաստից, նրանք մերթ անհետանում էին ալիքների մեջ, մերթ վերստին հայտնվում, ե ամեն սւնդամ, հենց որ հայացքն ուղղում էին մեզ, սկսում էին ծիծաղել այնպես ուժգին, որ նրանց ձայնր դրնգում էր ամայի օվկիանոսում։ Իսկ մենք, ապշած նայում էինք մեր շուրջը եւ զավեշտական ոչինչ չէինք տեսնում, եթե նկատի չառնեինք մեր սե֊ 100

«իական թավամազ գլուխները եւ մորուքապատ դեմքերը։ Բայդ որովհետեւ նավակում գտնվող երկու ընկերների համար դա պետք Հ սովորական բան լիներ, ուստի եւ մեր մեջ կասկած ծագեց, որ նրանք հանկարծ խելագարվել են։ Չլինի թե արեւահարության հետեւանքով։ ՛Սրանք դժվարությամբ նորից մագլցեցին «Կոն-Թի– կիի» վրա, ծիծաղից բոլորովին ուժասպառ եւ, ծանր Հնչելով, աչքերն արտասուքով լի, մեզ հորդորոս/՝ էին, որ մենք էլ զբոսնենք եւ ինքներս նայենք։

սս եւ մեկ ոլրիՀը թռանք ռեզինե պարող նավակը, ալիքը խլեց նավակը եւ հեռացրեց լաստի մոտից։ Մենք անմիջապես ընկանք նավակի նստատեղի վրա եւ սկսեցինք վայրենի կերպով քրքջալ։ Ս ենք հարկադրված էինք որքան կարելի է շուտ ետ վերադառնալ մեր լասար եւ հանգստացնել նրանց, ովքեր դեռ նավակում չէին եղել, որովհետեւ նրանք կարծում էին, որ մենք եր֊ կուսս էլ անվերադարձ կերպով ցնդել էինք։ Այդ մենք ինքներս էինք ու մեր հպարտ նավն էր խելագարության հասցնող այդ զա֊ ռանցագին տպավորության պատճառր, երբ առաջին անգամ հեռվից հայացք ձգեցինք բոլորի վրա։ Մինչ այդ մենք ոչ մի անգամ /աստը հեռվից չէինք տեսել բաց օվկիանոսում։ Գերաններն անհետանում էին նույնիսկ ամենափոքր ալիքների հետեւում, եւ մենք տեսնում էինք — եթե մենք րնդհանրապես որեւէ բան տեսնում էինք — միայն լայն դռներով եւ տերեւներից պատրաստած, գրղ– գզված կտրով ցածր նավախցիկր, որր վեր-վեր էր ցատկում ՛ալիքների արանքում։ Լաստր հիշեցնում էր նորվեգիական հին խոտնոց, որը անօգնական լողում էր հոսանքի ուղղությամբ բաց օվկիանոսում, խարխլված պատերով մի խոտնոց, որ պատրս֊ պարում էր արեւակեզ, մորուքավոր թափառաշրջիկների։ Նույնպիսի ակամա ծիծաղով էինք մենք բռնվելու, եթե տեսնեինք, որ ինչ-որ մեկր մեր հետեւից օվկիանոսում լողում է տաշտակում։ Նույնիսկ սովորական ալիքր, գլորվելով լաստի եզրով, ծածկում էր կողի եւ նավախցի պատի միջեւ եղած տարածության կեսր, թվում էր, թե ահա որտեղ որ է նա անարգել ներս կխուժի բացված լայն դռնով, որի հետեւում, հորանջելով, պաոձլած էին մորուքավոր մարդիկ։ Այնուհետեւ արտառոց խոտնոցը նորից հանդես էր գալիս ջրի մակերեսին եւ թափառաշրջիկներր նավախցում շարունակում էին պառկած մնալ առաջվա նման չոր, մազակալած եւ անվտանգ։ Եթե վրա էր հասնում ավելի բարձր ալիք, մեզ

161

յՏանապարՏորղաթյան «Կոն–Թիկի»–ով—11

թվում էր թե եւ՛ նավախցիկր, եւ առագաստը, եւ ամբողջ կայմը կարող էին անհետանալ լեռնացած ջրի հետեւում՚ք բայց մի ակըն– թարթ ան՛ց, թափառաշրջիկներով լցված նավախցիկը դարձյալ իր տեղումն էր։

Տեսքը վատ էր, եւ մենք դժվարությամբ էինք հասկանում, թե ինչու մեր յուրակերպ նավի վրա ամեն ինչ բարեհաջող էր ընթանում։ Հաջորդ անգամ, երբ մենք նավակով մի քիչ հեռացանք, որպեսզի մի լավ ծիծաղեինք մեզ վրա, քիչ մնաց ղժբախտու֊ թյուն պատահեր։ Այս անգամ մեր սպասածից ավելի ուժեղ էին քամին ու ալեկոծությունը։ «Կոն֊Թիկին» ալիքների մեջ իրեն համար ավելի արագությամբ էր ճանապարհ հարթում։ Մեր կյանքը փրկելու համար, մենք պետք է ամբողջ ուժով թիավարեինք, աշխատելով հասնել կամակոր լաստին, որը չէր կարողանում ո՛չ կանգ առնել ու սպասել, ո՛չ էլ շուռ գալ։ Նույնիսկ այն ժամանակ, երբ մեր ընկերները իջեցրին «Կոն֊Թիկիի» առագաստը, քամին այնպես էր փչում բամբուկն նավախցի վրա, որ բալզային լաս֊ տը քշում էր դեպի արեւմուտք նույն այն արագությամբ, ինչպի֊ սին մենք կարող էինք զարգացնել ալիքների վրա պարող մեր ռԼզինե, կլոր նավակի փոքրիկ, խաղալիքային թիակներով։ Մենք բոլորս միայն մի բանի մասին էինք մտածում — վերստին լինել միասին։ Սինչեւ մեզ հաջողվեց հասնել փախչող լաստին եւ նորից ընկնել տուն, ընկերների շրջանում, մենք սոսկալի րոպեներ անցկացրինք օվկիանոսում։

Այդ օրվանից խստիվ արգելվեց ռեղինե նավակով լողալ, առանց նավակը լաստի հետ նախօրոք թոկով կապելու, որպեսզի լաստում մնացածները, անհրաժեշտության դեպքում, քաշեն նավակը։ Այդ պատճառով մենք երբեք լաստից հեռու չէինք լողում, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ քամին շատ թույլ էր փչում եւ օվկիանոսով ընթանում էր միայն թեթեւ ծփանք։ Երթ լաստը Պո֊ լինեզիայի կես ճանապարհին էր, հանդարտություն էր տիրում եւ վեհապանծ օվկիանոսը երեւում էր սփռված երկրագնդի շ՛ուրջը՝ հորիզոնից հորիզոն։ Այժմ մենք կարող էինք հանգիստ կերպով թողնել «Կոն֊Թիկին» եւ նավարկել երկնքի ու օվկիանոսի միջեւըն– կած կապույտ, լայնարձակ տարածության վրա։ Մերթ ընդ մերթ մեր մեջ միայնակության զգացում էր սողոսկում, երթ մենք տեսնում էինք, թե ինչպես մեր լաստի սիլուետը, հեռանա/ով, ավելի ու ավելի փոքրանում էր, իսկ մեծ առագաստը վերջիվերջո 162

Բամբակե տնակբ մեղ պաշտպանում էր արեւադարձային արեգակի կիզիչ 6աոագայթներից։ Նրա պատերը մենք շինել էինք բամբուկի ցողուններից, իսկ տանիքը ծածկել էինք բանանի տերեւներով։ Երբ մենք տնակում նստում էինք, մ1զ թվում էր, թե մենք շունղլիներումն ենք գտնվում։ Ձ՛ախից դեպի աշ՝ Վաացիներ, Հաաղլանդ, գրքի հեղինակը, Դանիել– սոն եւ Ռոբյա։

դառնում էր սեւ քառակուսի, որ հազիվ էր նշմարվում հորիզոնի մոտ։ Օվկիանոսր տարածվում էր հեռու, վերեւր կապույտ, ներքեւը կապույտ, եւ այնտեղ, ուր ջուրն ու երկինքը հանդիպում էին, կապույտր գրկախառնվում էր կապույտի հետ եւ նրանց միջեւ սահմանագիծն անհետանում էր։ Մենք այնպիսի զգացողություն էինք ունենում, որ կարծես կախված էինք տարածության մեջ․ մեզ շրջապատում էր կապույտ, դատարկ աշխարհ, չկար մի բան, որի վրա սեւեռվեր մարդու հայացքը, բացի արեւադարձային երկնքից ոսկեգույն ու դեղին, որը այրում էր մեր վիզը։ Այնուհետեւ, հո֊ բիզոնում երեւում էր միայնակ լաստի հեռավոր առագաստը, որբ մագնիսի պես ձգում էր մեզ։ Մենք ետ էինք թիավարում, բարձ֊ բանում էինք լաստր եւ զգում էինք, որ վերադարձանք տուն, մեր սեփական աշխարհբ․ լաստր մեզ համար միակ հաստատուն, հու֊ սալի հողն էր։ Իսկ բամբուկե նավախցի ներսոլմ մեզ սպասում էին ստվերը եւ բամբուկի ու արմավե\նու թառամած տերեւների հո֊ ւոը։ Արեւի շողերով ողողված անբիծ կապույտը, որ մենք տեսնում էինք նավախցի բաց պատի միջով, այժմ մեզ համար լիովին բա֊ վական էր։ Այդ տեսարանին մենք ընտելացել էինք, եւ դա մեզ բավարարում էր այնքան ժամանակ, մինչեւ որ անծայրածիր պարզ կապույտը գայթակղում էր մեզ եւ հարկադրում հեռանալ լաստից։ Ուղղակի ապշեցուցիչ էր տեսնել, թե ինչպիսի հոգեբանական ազդեցություն էր թողնում մեզ վրա բամբուկե երերուն նա֊ վախցիկր։ Նրա չափսր <^1/շX4 մետր էր։ Քամու եւ ալիքների ճրն֊ շումբ նվազեցնելու նպատակով, մենք այնքան ցած էինք շինել այն, որ մեզնից ոչ ոք չէր կարող կանգնած դիրքով մնալ նույն֊ իսկ կտրի հեծանի տակ։ Պատերն ու կտուրր շինված էին բամբուկե ձողերից, որոնք իրար հետ կապված եւ ձգաններով պինդ ամրացված էին․ մենք դրանք պատրաստել էինք ՝փյիտ հյուսվածքով՝ բամբուկի ճեղքած շիվերից։ Կտրից իջնող տերեւների գիր֊ յանղներով Չզարդարված այդ կանաչ ու դեղին դույնի ցանկապատը աչքի համար շատ ավելի հաճելի էր, քան սպիտակ ներկով ներկած նավասենյակր։ Եվ, չնայած այն բանին, որ բամբուկե պատն աջ կողմից իր երկարության մեկ երրորդ մասով բաց էր, իսկ կտուրն ու պատերր ներս էին թողնում արեգակի ու լուսնի ճառագայթները, այդ պրիմիտիվ որջը մեր մեջ անվտանգության այնպիսի զգացմունք էր առաջացնում, ինչպիսին այգ պայմաններում մեզ չէին կարող տալ ձյուն ի պես ճերմակ միջնորմերն ու 164

էնթրիք տ5ակի մուտքի մոտ։

փակ լուսնացույցները։ Մենք փորձեցինք գտնել այդ հետաքրքրա– կան փաստի պատճառը եւ եկանք հետեւյալ եզրակացության։ Մեր գիտակցության համար միանգամայն արտասովոր էր արմավենու տերեւներով ծածկված րամրուկե կացարանը կապակցել ծովային ճանապարհորդության հետ։ Ոչ մի բնական, ներդաշնակող կապ չկար ալեկոծվող վիթխարի օվկիանոսի եւ արմավենուց շինած, բացված անցքերով այդ տնակի միշեւ, որ լողում էր ալիքների միջում։ Ուստի, կա՛մ տնակը մեզ պետք է թվար միանգամայն անտեղի ալիքների արանքում, կա մ ալիքները պետք է թվային միանգամայն անտեղի խրճիթի շրջապատում։ Քանի դեռ մենք լաստի վրա էինք, բամբուկն տնակը, ջունգլիների իր հոտովը, մեզ համար սովորական իրականություն էր, իսկ ծառս եկող ալիքները ինչ-որ նվազ իրական էին թվում։ Րայց երբ մենք ռեզինե նավակում էինք, ալիքների ու տնակի դերերը փոխվում էին։ Բալ֊ զային դերաններր ճայի պես միշտ սահում էին ալիքների վրայով եւ միշտ ելք էին տալիս ջրին, որ մտրակում էր լաստախելը, եւ այդ հանգամանքը մեր մեջ անխախտ հավատ էր ներշնչում դեպի լաստի մեջտեղի չոր տեղը, որտեղ նավախցիկն էր։ Ինչքան երկար էր տեւում ճանապարհորդությունր, այնքան ավելի անվտանգ էինք զգում մեզ՝ մեր հաճելի որջում, եւ դռան առաջ պարող ալիքների սպիտակ կատարներին էինք նայում այնպիսի զգացումով, ասես դա մի հուզիչ ֆիլմ լիներ, որը մեզ բացարձակապես ոչրն– չով չէր Ապառնում։ I՛ նչ անենք, որ բաց պատր ընդամենը մեկ ու կես մետր է հեռու լաստի ոչնչով չպաշտպանված եզրից եւ միայն կես մետր բարձր ջրի մակերեսից, այնուամենայնիվ, մտնելով նավախցիկի ներսր, մենք մեզ այնպես էինք զգում, ասես ճանապարհորդում էինք ցամաքով՝ ծովից շատ մղոն հեռու, եւ գտնվում էինք մի ինչ-որ անտառային տնակում՝ օվկիանոսի բոլոր վտանգներից հեռու։ Այստեղ մենք կարող էինք պառկել մեջքներիս վրա, նայել վերեւ՝ զվարճալի կարին, որբ ճոճվում էր, ինչպես ճյուղերը քամու ժամանակ, եւ վայելել թարմ բնափայտի, բամբուկի եւ արմավենու թառամած տերեւների բուրմունքր։

Երբեմն ոեղինե նավակով զբոսնում էինք, որպեսզի մեղ դիտենք գիշերով։ Ձյութի պես սեւ ալիքները ծառս էին լինում բոլոր կողմերիդ, իսկ արեւադարձային առկայծող բյուրավոր աստղերր թուս կերպով արտացոլվում էին ջրի մակերեսի պլանկտոնում։ Աշխարհր ջինջ էր ու պարդ աստղերն էին խավարի մեջ։ Արդյոք

106

մենք մե՞ր թվագրության, թե նախքան մեր թվագրության 1947 տարումն էինք — դա մեզ համար հանկարծ կորցրել էր իր ողջ իմաստը։ Մենք ապրում էինք, եւ այդ մենք զգում էինք ամենայն սրությամբ։ Մենք հասկանում էինք, որ տեխնիկայի հանդես գալուց առաջ էլ մարդիկ ապրել են լիարյուն կյանքով եւ, թերեւս, շատ կողմերով առավել լիարյուն, առավել հարուստ, քան ժամանակակից մարդու կյանքն է։ Այդ պահին ժամանակն ու էվոլյուցիան դադարում էին գոյություն ունենալուց։ Այն ամենը, ինչ մարդու կյանքում իրական էր եւ նշանակություն ուներ, այսօր էլ նույնն էր մնում, ինչպես եղել էր մի ժամանակ եւ միշտ է լինելու։ Մենք լուծվում էինք պատմության րնդհանրական, բացարձակ չափանիշի մեջ, անսահման, անթափանց խավար՝ անհամար աստղերի տակ։ Գիշերներր՝ մեր առաջ ալիքներից ելնում էր «Կոն֊Թիկին» եւ նորից իջնում էր ջրի սեւ զանգվածների հետեւր, որոնք ծառս էին լինում նրա ու մեր միջեւ։ Լուսնի լույսի մեջ լաստը պարուրվում էր ինչ-որ հատուկ մթնոլորտով։ Ջրիմուռներից կազմված ծոպերով, փայլուն, հաստ գերաններր, վիկինգների սեւ առագաստի քառակուսի ուրվագծերը, ցցված ձողերով բամբուկն տնակր, որի հետեւից պարաֆինե լապտերն էր դեղին լույս տալիս — այդ ամենր ավելի շուտ հիշեցնում էր մոգական հեքիաթի մի պատկեր, քան ռեալ իրականուիքյուն։ ժամանակ առ" ժամանակ լաստր իսպառ անհետանում էր սեւ ալիքների հետեւում, այնուհետեւ նա վերստին հանդես էր գալիս եւ խիստ սիլուետով ուրվագծվում էր աստղերի լույսի մեջ, իսկ նրա գերաններից հոսում էին ջրի շողացող շիթեր։ Երբ գիշերները նայում էինք մեր մենավոր լաստին, մենք առանց դժվարության կարողանում էինք մտքով պատկերացնել, թե ինչպես մի ժամանակ, երթ մարդիկ առաջին անգամ այս օվկիանոսով իրենց համար ուղի են հարթել, հորիզոնի ինչ-որ տեղում լողացել է մեր լաստին նմանող լաստերի մի ամբողջ նավախումբ, ընթանալով հովհարաձեւ, որպեսզի ցամաքր տեսնելու ավելի մեծ շանս ունենա։ Իսպանացիների հանդես գալուց ոչ շատ առաջ, ինկա Թուպակ Յուպանկին, որն իր իշխանությանն էր ենթարկել թե՛ Պերուն, թե՛ էկվադորը, բազմահազար մարդկանց ուղեկցությամբ, բալզային լաստերի մի ամբողջ արմադայով կտրեց օվկիանոսր՝ որոնելու համար այն կղզիները, որ, ըստ լուրերի, պետք է գտնվեին Խաղաղ օվկիանոսում՝ ինչ-որ տեղ։ Նա

երկու կղզի

գտավ։ Ոմանք կարծում են, որ դրանք Գալապագոո

167

կղզիներն էին,— եւ, ութ ամիս բացակայելուց հետո, նրան ունրա բազմաթիվ թիավարողներին դժվարությամբ հաչողվեց ետ վերա դառնալ էկվադոր։ Կոն֊Թիկին էլ, իհարկե, մի քանի դար դրանից առաշ, իր ուղեկիցներով, ընթացել էր նույն կարգով, բայց որով, հետեւ նրանք հայտնագործվել էին Պոլինեզիայի կղզիները, ուստի պատճառ չունեին վերադարձի ճանապարհը հաղթահարելու փորձը՛ կատարելու։

Երբ մենք նորից լաստ էինք բարձրանում, հաճախ նստում էինք բամբուկե տախտակամածի վրա, պարաֆինի լապտերի շուրջը եւ զրուցում պերուցի ծովագնացների մասին, որոնք Հազար հինգ հարյուր տարի առաշ նույն բանն էին զգացել։ Լապտերը առագաստի վրա էր գցում մորուքավոր մարդկանց հսկայական ստվերները՛ եւ մենք մտած՜ում էինք մորուքավոր այն սպիտակ։ մարդկանց մասին, որոնց բնակության հետքերր մենք գտնում էինք առասպելաբան ութ յան ու ճարտարապետության մեջ, սկսաձ Մեքսիկայից, մինչեւ Կենտրոնական Ամերիկա եւ Հարավային Ամերիկայի հյուսիս-արեւմտյան մասի (ընդհուպ մինչեւ Պերու) ամբոզչ տարած՜ության վրա։ Ինկաների գալուց առաջ, մոգական գավազանի շարժումով, այնտեղի խորհրդավոր քաղաքակրթությունն անհետանում է, եւ նույն հանկարծ՜ակիությամբ հանդես է գալիս արեւմուտքի մենավոր կղզիներում, դեպի ուր այժմ մենք էինք գնում։ Գուցե թե այդ թափառական ղաստիարակներր պատկանում էին հնադարյան այն քաղաքակրթված՜ ժողովրդին, որն ապրում էր Ատլանտ յան օվկիանո՜սի մյուս կողմր եւ, վաղ ժամանակներում, լողալով անցել էր նույնքան պարզ եղանակով, օգտվելով օվկիանոսի արեւմտյան հոսանքից եւ պասսատից, որոնք Կանար– յան կղզիներից նրանց հասցրել են մինչեւ Մեքսիկական ծոցը։ Իհարկե, այդ տարածությունր շատ ավելի կարճ էր, քան այն, որը մենք ենք հաղթահարում, իսկ մենք այլեւս չենք հավատում, որ օվկիանոսր բացարձակապես մեկուսացնող գործ՜ոն է։ ՇաԽ հետազոտողներ, ծ՜անրակշիռ փաստարկումների հիման վրա, պըն– դում էին, որ հնդկացիների բարձր քաղաքակրթությունը — սկսած Մեքսիկայի ացտեկներից, մինչեւ Պերուի ինկաները — երեւան են եկել անսպասելի միգրացիոն ալիքների հետեւանքով, ալիքներ, որ եկել են օվկիանոսի մյուս կողմից՝ արեւելքից, մինչդեռ ամերիկյան հնդկացիներն, ամբողջությամբ վերցրած՜, ասիական որսորդական ու ձկնորսական ցեղեր են, որոնք 20 հազար տարվա կամ

16&

նույնիսկ ավելի երկարատեւ ժամանակի ընթացքում Աիբիրից ներ֊ թավւանցել են Ամերիկա։ Մեզ, անկասկած, պետք է ապշեցնի այն հանգամանքը, որ մի ժամանակ մենք չէինք գտնում Մեքսիկայից մինչեւ Պե բու տարածված բարձր քաղաքակրթությունների աստիճանական զարգացման որեւէ հետք։ Հողի մեջ ինչքան ավելի խորն էին գնում հնագետների պեղումները, այնքան ավելի բարձր կուլտուրա էին գտնում նրանք, մինչեւ հասնում էին մի սահմանի, որը բացահայտորեն մատնանշում էր, որ հնադարյան քաղաքակրթությունները ծագել են առանց որեւէ արմատ ունենալու նախնադարյան կուլտուրաների մեջ։

"Վ այդ քաղաքակրթություններն առաջացան այնտեղ, որտեղ հասնում է Ատլանտ յանի հոսանքը — Կենտրոնական եւ Հարավային Ամերիկայի անապատների ու ջունգլիների կենտրոնում, եւ ոչ թե ավելի բարեխառը կլիմայով մարզերում, որտեղ քաղաքակըր– թության զարգացման համար պայմաններր, թե՛ հին ժամանակներում եւ թե՛ արդի դարաշրջանում, շատ ավելի նպաստավոր էին։ Նույն րանր մենք դիտում ենք նաեւ Հարավային ծովի կղզիներում։ 4– աղաքակրթության ամենաորոշակի հետքեր մենք դրանում ենք Պերուին ամենից մոտ գտնվող ՀԼատկի կղզում, թեպետ այդ աննշան կղղալ հողը չոր ու անբերրի է եւ Ասիայից ավելի հեռու է գտնվում, քան խաղաղօվկիանոսյան մնացած բոլոր կղզի– ն երր ։

Անցնելով ճանապարհի կեսը, մենք կտրել էինք ճիշտ այնքան տարածություն, ինչպիսին Զատկի կղզին անջատում է Պե֊ րուից, եւ այդ առասպելական կղզին ընկած էր մեզնից դեպի հարավ։ Ջանալով օվկիանոսում վերականգնել լաստի սովորական ճանապարհր, մենք մայր ցամաքից մեկնեցինք հաջող տեղից պերուական ծովեզրի մեջտեղից։ Եթե մենք մեկնեինք փոքր ինչ հարավից, Կոն֊Թիկիի կործանված մայրաքաղաք՝ Տիախուանկա– յին ավելի մոտիկից, ապա մենք կրնթանայինք նույն քամիով, բայց ավելի թույլ հոսանքում, եւ դա մեզ կտաներ Հ)ատկի կղզու ուղղությամբ։

Երբ անցանք արեւմտյան երկարության 110 ֊ը, մենք արդեն դուրս եկանք օվկիանոսի պոլինեզիական մարզը, քանի որ այ ժմ պոլինեզիական Զատկի կղզին Պերուին ավելի մոտ էր, քան մենք՛ Մենո գտնվում էինք Հարավային ծովի կղզիների՝ կղզիական հնագոլյն քաղաքակրթության առաջին ավանպոստի հետ միեւնույն

169՛

միջօրեականի վրա։ Երեկոները, երբ շիկացած ուղեցույց գունդն իջնում էր հորիղոնի վրա եւ սպեկտրի բոլոր գույների ուղեկցությամբ անհետանում էր արեւմուտքում օվկիանոսում, թեթեւ պաս֊ սատը հարություն էր տալիս Զատկի կղզու արտասովոր գաղտնիքներին վերաբերող պատմություններին։ ՚ Գիշերային երկինքը համահարթում էր ժամանակի մասին ամեն մի պատկերացում, իսկ մորուքավոր հսկաների գլոլխներր վերստին ուրվագծվում էին աոագաստի վրա։

^ա1ց հեռու հարավում, Զատկի կղզում, կանգնած են քարից կերտած է լ ավելի ւիիթխարի գլուխներ՝ սրածայր մորուքով եւ սպիտակ մարդկանց դիմագծերով, կանգնած խորհում են դարերի գաղտնիքների մասին։ Այդպես կանգնած էին նրանք, երբ առա՛ ջին եվրոպացիներր 1722 թվականին հայտնագործեցին կղզին, եւ այդպես կանգնած էին նրանք պոլինեզիական քսան եւ երկու սերունդ առաջ, երբ այժմյան բնակիչների նախնիները իրենց մակույկներից ափ իջան եւ կոտորեցին կղղում բնակվող քաղաքա կրթված խորհրդավոր ժողովրդի՝՝ իրենց ձեռքն րնկած բոլոր չափահաս տղամարդկանց։ սկսած այդ ժամանակից Զատկի կղզու վիթխարի քարե գլուխներր վերագրում են հնադարի ամենաան– լուծելի գաղտնիքների թվին։ Այդ անտառազուրկ կղզու բլուրների լանջին այստեղ ու այնտեղ դեպի երկինքն էին բարձրանում արձաններ քարե հսկաներ, մարդկանց հոյակապ ֆիդուրներ՝ կերտված երեք կամ չորս հարկանի տան չափի վեմից։ Ինչպե՞ս էին կարողացել հնաղարյան մարդիկ կտրել, փոխադրել եւ կանգնեցնել այդ վիթխարի քարե հսկաներր։ Եվ, կարծես, թե այդ նրանց համար քիչ էր, նրանք նույնիսկ մտածել էին որոշ արձանների գըլ֊ խին, գետն ի ց տասն եւ երկու մետր բարձրության վրա, կարմիր քարից հավելյալ մի հրեշավոր մեծության վեմ դնել, որը հավասարակշռված էր եւ հիշեցնում էր հսկայական չափի պարիկ։ Ի՞նչ էր նշանակում այդ եւ մեխանիկայից ի՞նչ դիտելիքներ ունեին այդ անհետացած ճա րտարա պետն երր, ար կարողանում էին լուծել նույնիսկ ժամանակակից լավագույն ինժեներների համար բավականաչափ դժվարին պրոբլեմներ։

Վերջիվերջո, եթե համադրենք բոլոր տվյալները, ապա Զատ֊ կի կղզու գաղտնիքը, համենայն դեպս, անլուծելի չէ։ Այդ առեղծվածը լուծելու բանալի կարող են լինել Պերուից լաստով նավարկող մարդիկ։ Այդ կղզում հնադարյան քաղաքակրթությունը թո– 170

Դռլ է այնպիսի հետքեր, որ ժամանակին ինքը չէր կարող ջնջել։ Ատակի կղզին հնաղարյան մարած հրաբուխի գագաթ է։ Հնադարյան քաղաքակրթված ժողովուրղների սալարկած ճանապարհները տանում են դեպի ծովեզրի լավ պահպանված տեղերը, եւ այղ ապացուցում է, որ կղզու շուրջը ջրի խորությունր անփոփոխ է մնացել մինչեւ մեր օրերը։ Այդ տեղերը ամայացած մայր ցամաքի մնացորդներ չեն, այլ փոքրիկ, լքված մի կղզի, որը նույնքան փոքր ու մենավոր էր նաեւ այն ժամանակ, երբ նա հանդիսացավ Խաղաղ օվկիանոսի կուլտուրական կենտրոնը։

Կոնաձեւ կղզյակի մեջտեղում գտնվում է հանգած հրաբուխի խառնարան, իսկ խառնարանի հատակին զետեղված են զարմանալի քարհանքեր ու արձանագործական արհեստանոց։ Արհեստանոցը մնացել է ճիշտ նույն տեսքով, ինչպես դարեր առաջ թողել էին հին արձանագործներն ու ճարտարապետները, երբ շտապել էին հասնել կղզու արեւելյան հրվանդանը, որտեղ, ավանդության համաձայն, եկվորները կոտորել էին հասակավոր կղզիաբնակ տղամարդկանց։ Շնորհիվ այն բանի, որ արվեստագետների աշխատանքը հանկարծակի է ընդհատվել, մենք այժմ պարդ պատկերացում ունենք Զատկի կղզու խաււնարանում իր ժամանակին կատարվող սովորական աշխատանքի օրվա մասին։ Արձանագործների՝ կայծքարի պես ամուր քարե կացինները մնում են աշխատանքի տեղերի մոտ եւ ապացուցում են, որ այդ կուլտուրական ժողովուրդը ծանոթ չէր երկաթին, ինչպես ծանոթ չէին Կոն֊Թիկիի արձանագործներր, երբ նրանք փախան Պերուից, իրենցից հետո՝ Անդերի բարձրավանդակի վրա թողնելով նույնպիսի քարե հսկայական արձաններ։ Թե՛ այստեղ եւ թե՛ այնտեղ քարհանքներ են գտնում այն տեղերում, որտեղ առասպելական, մորուքավոր, սպիտակ մարդիկ ուղղակի սարալանջից կտրում էին իննից-տասներ֊ կոլ մետր երկարության հսկայական վեմեր, օգտագործելով է լ ավելի պինդ քարե կացիններ։ Թե՛ այստեղ եւ թե՛ այնտեղ տոննաներ կշռող հսկայական վեմերը անհարթ վայրերով, կիլոմետրերով հեռու էին տեղափոխում, նախքան դրանք կանգնեցնում էին մարդկային հսկայական ֆիգուրաների ձեւով կամ դնում էին միմյանց վրա, ստեղծելով խորհրդավոր դարավանդներ ու պատեր։

Մինչեւ այժմ էլ բազմաթիվ անավարտ, խոշոր արձաններ ընկած են այնտեղ, որտեղ սկսել են պատրաստել՝ Աատկի կղղՈԼ խառնարանի պատերի խորշերում։ Դրանք ցույց են տալիս, թե

171

ինչպես էր ընթանում աշխատանքը տարբեր փուլերում։ Մարդկային ամենախոշոր ֆիգուրը, որը գրեթե պատրաստ է եղել, երբ ճարտարապետները հարկադրված էին փախչել, 22 մետր երկա֊ րություն ուներ, եթե դա ավարտվեր եւ կանգնեցվեր այդ քարե հսկայի գլուխը ութհարկանի տան հետ մի մակարդակի վրա կլիներ։ Յուրաքանչյուր առանձին արձանը կերտված էր մեկ ամբողջական վեմից, իսկ արձանագործների աշխատանքային որմնա– խորշերը, որ քարե ֆիգուրի շուրջն են գտնվում, ցույց են տալիս, որ արձանի վրա միաժամանակ մի քանի հոգի են աշխատել միայն։ Զատկի կղզու արձանները ընկած էին մեջքի վյւա՝ արմունկները ծալած, ձեռքի թաթերը վարի վլւա։ ճիշտ հար եւ նման Պե֊ րուի քարե հսկաներին։ Արձաններն արհեստանոցում պատրաստվում էին մինչեւ ամենամանր դետալները, որից հետո միայն դրանք հանում եւ տանում էին նշանակված տեղը։ Աշխատանքի վերջին փուլում հսկա ֆիգուրը քարհանքում ժայռին կպած էր լինում լոկ մի նեղ քարկապով, որ գտնվում էր մեջքի տակ․ այնուհետեւ քարկապը կոտրում էին, նախօրոք արձանի տակ գլաքար գնելով, որպեսզի չսահի։

Մեծ քանակությամբ այդպիսի արձաններ արդեն իջեցված էին ներքեւ խառնարանի հատակը, այդտեղ դրանք կանգնած էին լանջին հենված։ Բայց վիթխարի չափերի շատ հսկաներ էլ դուրս էին քաշել վերեւ եւ դժվարանցանելի վայրերով տարել էին շատ կիլոմետր հեռու, դրանք այդտեղ հաստատում էին քարե սալի ։Լրա, իսկ գլխին կանգնեցնում էին կարմիր լավայից մի հսկայական կունձղ։ Հենց միայն այդ տեղափոխությունը կարող է լիակատար հրաշք ՛թվալ, բայց անհնարին է ժխտել այդ փաստը, ինչպես չի կարելի ժխտել, որ Պերուից անհետացած ճարտարապետներր Անդերում թողել են նույն չափի քարե այնպիսի հսկաներ, որոնք ապացույց են նրանց անգերազանցելի վարպետության։ Ամենից շատ մոնոլիտներ, ընդ որում, ամենախոշորները, հայտաբերվել են Զատկի կղզում, որտեղ արձանագործները մշակել էին իրենյ սեփական ոճը։ Սակայն այդ նույն անհետացած քաղաքակրթության ներկա յացուցիչներր նույնանման մարդկային հսկայական ֆիգուրներ կառուցել են Ամերիկային մոտիկ գտնվող խաղաղօվկիանոսյան մի շարք կղզիներում, եւ ամենուրեք մոնոլիտները սըր– բազան վայր են տարվել հեռավոր քարհանքներից։ Մարքիզյան կղզիներում ես լսել եմ ավանդություններ այն մասին, թե ինչ մի֊

172

ջոցներով են տեղափոխվել քարե հսկաները։ Քանի որ այդ ավանդությունները ամենայն ճշտությամբ կրկնում են տեղական բնակիչների պատմությունները՝ կապված քարե սյուների տեղափոխության հետ (քարե սյուներ, որ տարել են Տոնգատաբոլ կղզում եղող վիթխարի շքամուտքի մոտ), ապա կարելի է ենթադրել, որ նույն ժողովուրդը այդ նույն մեթոդը գործադրելիս է եղել ՀԼատկի կղզու արձանները փոխադրելու համար։

Արձանագործների աշխատանքը քարհանքում շատ ժամանակ էր պահանջում, բայց կատարում էին միայն մի քանի մասնագետներ։ Ավարտված արձանների տեղափոխության աշխատանքը կատարվում էր ավելի արադ, բայց դրա համար մեծ թվով մարդիկ էին հարկավոր։ Մեր հիշատակած ժամանակներում Զատկի փոքրիկ կղզին հարուստ է եղել ձկներով, իսկ պեբուական քաղցր կարտոֆիլի մեծ պլանտացիաները մշակվել են մեծ ջանասիրությամբ։ Մասնագետներր կարծում են, որ այղ լավագույն ժամանակներում կղզին կարող էր կերակրել 7֊ից 8 հազար հոգուց կազմված բնակչության։ Այդ վիթխարի արձանները խառնարանի թեք լանջովվեր բարձրացնելու համար հազար մարդ լիուլի բավական էր, իսկ հինգ հարյուր հոգով կարող էին գլուխ բերել դրանց հետագա տեղափոխումը կղզում։

Քրծենուց եւ բուսական մանրաթելից հյուսում էին ապշեցուցիչ պինդ պարաններ, եւ քարե հսկան, ամրացնելով փայտե շըր– ջանակների վրա, բազմությունն սկս՛ում էր քարշ տալ գլորանների վբայով։ Գլորանները պատրաստում էին գերաններից ու գլաքարերից, որոնց վրա քսում էին տարոյի արմատներ, որպեսզի շրջա– նակներր հեշտ սահեն։

Որ հնադարյան քաղաքակրթված մարդիկ վարպետորեն թոկեր ու պարաններ էին պատրաստում, համոզեցուցիչ կերպով հաստատում են հարավային կղզիներում գտնված իրերը եւ-----է՛լ ավելի

մեծ աներկբայությամբ — Պերուի տվյալները, ուր առաջին եվրոպացիները երեւան բերին հարյուրավոր մետր երկարությամբ, փոթորկալից հոսանքների ու կիրճերի վբայով գցված կամուրջներ, որոնք պատրաստված էին հասուն տղամարդու գոտկատեղի հաստության հյուսովի պարաններից։

Երբ քարե հսկան փոխադրվում էր նախատեսված վայրը, նոր հարց էր ծագում՝ ինչպե՞ս կանգնեցնել այն։ Մի խումբ կղզիաբնակներ քարից ու ավազից պատրաստում էին հատուկ թումբ մի

178

ինչպես էր ընթանում աշխատանքը տարբեր փուլերում։ Մարդկային ամենախոշոր ֆիգուրը, որը գրեթե պատրաստ է եղել, երբ ճարտարապետները հարկադրված էին փախչել, 22 մետր երկա֊ րություն ուներ, եթե դա ավարտվեր եւ կանգնեցվեր այդ քարե հսկայի գլուխը ութհարկանի տան հետ մի մակարդակի վրա կլիներ։ Յուրաքանչյուր առանձին արձանը կերտված էր մեկ ամբողջական վեմից, իսկ արձանագործների աշխատանքային որմնա– խորշերը, որ քարե ֆիգուրի շուրջն են գտնվում, ցույց են տալիս, որ արձանի վրա միաժամանակ մի քանի հոգի են աշխատել միայն։ Զատկի կղզու արձանները ընկած էին մեջքի վյ,ա՝ արմունկները ծալած, ձեռքի թաթերը վարի վրա։ ճիշտ հար եւ նման Պե֊ չալի քարե հսկաներին։ Արձաններն արհեստանոցում պատրաստվում էին մինչեւ ամեն ա մանր դետալները, որ՛ից հետո միայն դրանք հանում եւ տանում էին նշանակված տեղը։ Աշխատանքի վերջին փուլում հսկա ֆիդուրր քարհանքում ժայռին կպած էր լինում լոկ մի նեղ քարկապով, որ գտնվում էր մեջքի տակ․ այնուհետեւ քարկապր կոտրում էին, նախօրոք արձանի տակ գլաքար դնելով, որպեսզի չսահի։

Մեծ քանակությամբ այդպիսի արձաններ արդեն իջեցված էին ներքեւ խառնարանի հատակը, այդտեղ դրանք կանգնած էին լանջին հենված։ Րայց վիթխարի չափերի շատ հսկաներ էլ դուրս էին քաշել վերեւ եւ դժվարանցանելի վայրերով տարել էին շատ կիլոմետր հեռու, դրանք այդտեղ հաստատում էին քարե սալի ։էրա, իսկ գլխին կանգնեցնում էին կարմիր լավայից մի հսկայական կունձղ։ Հենց միայն այդ տեղս։փոխությունր կարող է լիակատար ւրաշք թվալ, բայց անհնարին է ժխտել այդ փաստը, ինչպես չի կարելի ժխտել, որ Պերուից անհետացած ճարտարապետները Անդերում թողել են նույն չափի քարե այնպիսի հսկաներ, որոնք ապացույց են նրանց անգերազանցելի վարպետության։ Ամենից շատ մոնոլիտներ, ընդ որում, ամենախոշորները, հայտաբերվել են Զատկի կղզում, որտեղ արձանագործները մշակել էին իրենյ սեփական ոճը։ Սակայն այդ նույն անհետացած քաղաքակրթության ներկայացուցիչները նույնանման մարդկային հսկայական ֆիգուրներ կառուցել են Ամերիկային մոտիկ գտնվող խաղաղօվկիանոսյան մի շարք կղզիներում, եւ ամենուրեք մոնոլիտներր սըր– բազան վայր են տարվել հեռավոր քարհանքներից։ Մարքիզյան կղզիներում ես լսել եմ ավանդություններ այն մասին, թե ինչ մի֊

172

ջոցներով են տեղափոխվել քարե հսկաները։ Քանի որ այդ ավանդությունները ամենայն ճշտությամբ կրկնում են տեղական բնակիչների պատմությունները՝ կապված քարե սյուների տեղափոխության հետ (քարե սյուներ, որ տարել են Տոնգատաբու կղզում եղող վիթխարի շքամուտքի մոտ), ապա կարելի է ենթադրել, որ նույն ժողովուրդը այդ նույն մեթոդը գործադրելիս է եղել Զատկի կղզու արձանները փոխադրելու համար։

Արձանագործների աշխատանքը քարհանքում շատ ժամանակ էր պահանջում, բայց կատարում էին միայն մի քանի մասնագետներ։ Ավարտված արձանների տեղափոխության աշխատանքը կատարվում էր ավելի արագ, րայց դրա համար մեծ թվով մարդիկ էին հարկավոր։ Մեր հիշատակած ժամանակներում Զատկի փոքրիկ կղզին հարուստ է եղել ձկներով, իսկ պերուական քաղցր կարտոֆիլի մեծ պլանտացիաները մշակվել են մեծ ջանասիրությամբ։ Մասնագետները կարծում են, որ այղ լավագույն ժամանակներում կղզին կարող էր կերակրել 7֊ից 8 հազար հոգուց կազմված բնակչության։ Այղ Վիթխարի արձաններր խառնարանի թեք լանջով վեր բարձրացնելու համար հազար մարդ լիուլի բավական էր, իսկ հինգ հարյուր հոգով կարող էին գլուխ բերել դրանց հետագա տեղափոխումը կղզում։

Քրծենուց եւ բուսական մանրաթելից հյուսում էին ապշեցուցիչ պինդ պարաններ, եւ քարե հսկան, ամրացնելով փայտե շրր– ջանակների վրա, բազմոլթյոմեն սկս՛ում էր քարշ տալ գլորանների վրայով։ Գլորանները պատրաստում էին գերաններից ու գլաքարերից, որոնց վրա քսում էին տարոյի արմատներ, որպեսզի շրջանակները հեշտ սահեն։

մեծ աներկբայությամբ - Պերուի տվյալները, ուր առաջին եվրոպացիները երեւան բերին հարյուրավոր մետր երկարությամբ, փոթորկալից հոսանքների ու կիրճերի վրայով գցված կամուրջներ, որոնք պատրաստված էին հասուն տղամարդու գոտկատեղի հաստության հյուսովի պարաններից։

Երբ քարե հսկան փոխադրվում էր նախատեսված վայրը, նոր հարց էր ծագում՝ ինչպե՛ս կանգնեցնել այն։ Մի խումբ կղզիաբնակներ քարից ու ավազից պատրաստում էին հատուկ թումբ մի

17Տ

կողմից թեք լանջով եւ հակադիր կողմից զառիթափ լանջով։ Հսկա ֆիգուրր թեք մակերեսով քաշում էին վերեւ՝ ոտքերն առջեւից։ Երբ արձանր հասնում էր թմբի գագաթին, նա սուր եզրով ուղիղ ցած էր սահում այնպես, որ նրա հիմքր րնկնում էր նախօրոք փորած փոսը։ Հսկայի ծոծրակը շփվում էր թմբի գագաթի հետ։ Թմբի ւԼրայով գլորելով բարձրացնում էին հավելյալ կոնաձեւ քարե մի կունձղ եւ տեղավորում էին արձանի գլխին, դրանից հետո միայն թումբը քանդում էին։ Այդպիսի պատրաստի թմբեր կանգնած են Զատկի կղղում, մի քանի տեղում, սպասելով վիթխարի արձաններին, որոնք երբեք հանդես չեն գալու։ Այդ ամբողջ տեխնիկան ապշեցուցիչ էր, բայց դրանում չկա ոչ մի խորհրդավոր բան, եթե միայն մենք հրաժարվենք հնադարյան մարդկանց մտավոր ընդունակությունները թերագնահատելուց եւ նկատի առնենք, որ նրանք կարող էին մեծ քանակությամբ ժամանակ եւ աշխատանքային ուժ ունենալ իրենց տրամադրության տակ։

Բայց ինչի համար էին նրանք պատրաստում այդ արձանները։ Եվ ի՞նչ անհրաժեշտություն կար խառնարանի արհեստանոցից յոթ կիլոմետր հեռու ուղեւորվել եւ մի այլ քարհանքում հատուկ տեսակի կարմիր քար հայթայթել ֆիգուրների գլխին դնելու համար։ Թե՛ Հարավային Ամերիկայում, եւ թե՛ Մարքիզյան կղզիներում ամբողջ արձանը հաճախ պատրաստված էր լինում այդ կար֊ միր ՔաՐՒ°> ՈՐԻ համար հարկադրված էին լինում շատ հեռու գնալ։ Բարձր դասի մարդկանց համար կարմիր գլխածածկոցները բնորոշ նշան էին եւ՛ Պոլինեղիայում, եւ՛ Պերուում։

Նախապես կաշխատենք մեզ համար պարղել, թե ում էին պատկերում այդ արձաններր։ Երբ առաջին եվրոպացիներն այցելեցին Զատկի կղզին, նրանք ծովափին նկատեցին խորհրդավոր «սպիտակ մարդիկ» եւ, մի բան, որ միանգամայն արտասովոր էր այղ ցեղերի համար, նրանց մեջ հանդիպում էին երկար, շեկ մորուքով տղամարդիկ՝ հետնորդները այն կանանց ու երեխաների, որոնք կղզու սկզբնական բնակիչներն էին եւ որոնց խնայեք էին զավթիչները։ Կղզիաբնակներն իրենք հայտարարում էին, որ իրենց նախնիներից ոմանք սպիտակ են եղել, մինչդեռ ուրիշներր դարչնագույն մորթ են ունեցել։ Նրանք ճշտությամբ հաշվում էին, որ սկսած այն ժամանակից, երբ դարչնամորթները պոլինեզիա֊ կան ինչ-որ կղզիներից այդտեղ են եկել՝ անցել է քսան եւ երկու սերունդ, մինչդեռ սպիտակները եկել են մեծ լաստերով արեւելքից,

174

ընդամենը հիսուն եւ յոթ սերունդ առաջ (այսինքն՝ մոտավորապես մեր թվարկության 400—500 թվականներին)։ Արեւելքից եկած մարդկանց անվանում էին «երկարականջներ», որովհետեւ նրանք արհեստականորեն երկարացնում էին իրենց ականջները, բլթակներին կախելով ինչ-որ ծանրություններ, այղ պատճառով ականջ– ներր կախվում էին մինչեւ ուսերր։ Այդ խորհրդավոր «երկարականջներին» կոտորեցին, երբ կղզում հանդես եկան «կարճականջնե– րր»։ Բայց Զատկի կղզու բոլոր արձանների ականջները երկար էին՝ կախված մինչեւ ուսերը, ինչպես ճարտարապետների ականջներն էին։

Իսկ Պեւրոլի ինկաների առասպելները պատմում են, որ արեւ֊ արքա Կոն-Թիկին մորուքավոր սպիտակ մարդկանց առաջնորդն էր, որոնց ինկաներն անվանում էին «մեծականջներ», որովհետեւ նրանք արհեստականորեն երկարացնում էին իրենց ականջները, որ ձգվում էին մինչեւ ուսերր։ Ինկաներն ընդգծում էին, որ Անդերում թողած հսկայական արձանները կառուցել էին հենց Կոն֊ Թիկիի «մեծականջ» մարդիկ, որոնք նախապես մասամբ կոտորվել էին, իսկ մասամբ էլ Տիտիկակա լճի կղզում տեղի ունեցած ճա կատամարտի ժամանակ փախել էին, ինկաներից հալածված։

Այժմ ամփոփենք, Կոն-Թիկիի «մեծականջ» սպիտակ մարդիկ, որոնք Պերուից անհետացան եւ ուղեւորվեցին դեպի արեւմուտք ինչ-որ տեղ, հսկայական քարե արձան ստեղծելու մեծ փորձ ունեին, իսկ Թիկիի «երկարականջ» սպիտակ մարդիկ Զատկի կրդ– զին էին եկել արեւելքից եւ տեղյակ էին այդ նույն արվեստին, սրանք իրենց դրսեւորեցին որպես արդեն պատրաստի վարպետներ, քանի որ Զատկի կղզում ամենաչնչին հետք անգամ չի կարելի գտնել այդ արվեստի աստիճանական զարգացման վերաբերյալ։

Համեմատելով հարավային ծովի մի քանի կղզիների քարե մեծ արձանները Պերուի նույնանման արձանների հետ, մենք հաճախ դրանց միջեւ ավելի նմանություն ենք գտնում, քան Հարավային ծովի զանազան կղզիների մոնոլիտների միջեւ։ Մարքիզյան կղզիներում եւ Թաիտիում այդպիսի արձանները հայտնի են Թիկի ընդհանուր անունով, այնտեղ եւս դրանք պատկերում են կղզիների պատմության մեջ հռչակված նախնիներին, որոնք մահվանից հետո աստվածացվել են։ Անկասկած սրանով պետք է բացատը֊ րել Զատկի կղզու արձանների գլխյին կարմիր գդակներ հարմարեցնելու փաստը։ Ինչպես արդեն հիշատակել ենք, պոլինեզիա֊

175

կան բոլոր կղզիներում կարելի էր հանդիպել առանձին մարդ֊ կանց եւ ընտանիքների, որոնք ունեին կարմրագույն մազեր եւ թաց գույնի մաշկ։ Կղզիաբնակներն իրենք պնդում էին, որ հատկապես հենց այդ մարդիկ են կղզում բնակվող առաջին սպիտակ մարդ֊ կանց ժառանգները։ Մի քանի կղզիներում կրոնական տոնակա֊ տարությունների մասնակիցներն իրենց մաշկը ներկում էին սպի՝֊ տակ գույնի եւ մազերր՝ կարմիր, նմանվելու համար իրենց հնա֊ դար յան նախնիներին։ Զատկի կղղում ամեն տարի կատարվող ծիսակատարության ժամանակ, տոնակատարության գլխավոր մասնակիցը կտրում է իր մաղերր, որպեսզի կարողանա գլուխը ներկել կարմիր գույնի։ Իսկ Զատկի կղզու հսկայական արձանների կարմիր քարից պատրաստած ւԱւթխարի գդակներր կերտված էին այն ձեւով, որ բնորոշ էր մազերի սանրվածքի տեղական ոճի հա֊ մար․ դրանց վերեւից կար կլոր հանգույց, որր համապատասխանում էր տրադիցիոն փոքրիկ հանգույցին, որով տղամարդիկ կապում էին իրենց մազերր՝ գագաթին։

Զատկի կղզու արձանների ականջները երկար էին, որովհետեւ արձանագործների ականջներն էլ երկար էին։ Կեղծամի հա֊ մար հատկապես ընտրում էին կարմիր քար, որովհետեւ արձանագործների մազերը նույնպես կարմրավուն էին։ Կզակները սրածայր էին եւ ցցված, որովհետեւ արձանագործներն իրենք աճեցնում էին իրենց մորուքր։ Արձանների դեմքերր սպիտակ ռասայի բնորոշ գծերն ունեին, այն է ուղիղ, նեղ քիթ եւ բարակ, սուր գծագրությամբ շրթունքներ, որովհետեւ արձանագործներն իրենք չէին պատկանում ժողովուրդների մալայական խմբին։ Եվ եթե արձաններր մեծ գլուխ եւ անհամաչափ մանր ոտքեր ունեին, իսկ ձեռքերի դաստակներր ծալած էին փորի վրա, ապա այդ տեղի էր ունենում այն պատճառով, որովհետեւ ճարտարապետները Պե֊ րուում հսկայական արձանները այդ ձեւով էին շինում։ Զատկի կղզու արձանների միակ զարդարանքը գոտին էր, որ ընդգրկում էր նրանց փորը։ Նույնպիսի սիմվոլիկ գոտի մենք գտնում էինք Տ իտիկակա լճի մոտ, Կոն֊Թիկիի հնադարյան քաղաքի ավերակ֊ ներում գտնված յուրաքանչյուր արձանի վրա։ Դա արեւ֊արքայի առասպելական խորհրդանշանը՝ ծիածան֊գոտին) է։ Մանգարեւա կղզում գոյություն ուներ մի առասպել, որի համաձայն արեւ-աստ֊ վածը վրայից արձակել է ծիածանը, որը նրա կախարդական գոտին էր, եւ նրանով երկնքից իջել է Մանգարեւա կղզին, որպեսզի

176

այնտեղ բնակեցնի իր սպիտակամորթ զավակներին։ Մի ժամանակ այդ բոլոր կղզիներում, ինչպես եւ Պեր ուում, արեգակը համարվում էր հնագույն նախահայրը։

Մենք հաճախ նստում էինք տախտակամածի վրա, աստղալից երկնքի տակ եւ անվերջ խոսում էինք Զատկի կղզու առեղծվածային պատմության մասին, թեպետ մեր լասար մեզ տանում էր դեպի Պո֊ լինեզիայի ուղիղ սիրտը, եւ մենք որեւէ հույ ս չունեինք այդ մեկուսի կղզին տեսնելու իսկապես, եւ ,ոչ թե քարտեզի վրա։ Բայց Զատկի կղզում դեպի արեւելք տանող այնքան հետքեր կան, որ հենց նրա հին անունր կարող է առեղծվածը լուծելու բանալի ծառայել։

«Զատկի կղզի» անունր քարտեզի վրա երեւաց լոկ այն պատճառով, որ մի ինչ֊որ հոլանդացի կղզին «հա յտնա գործեց» զատկի կիրակի օրր։ Եվ մենք մոռացել էինք, որ տեղական բնակիչներն իրենց հայրենիքի համար ավելի ուսանելի եւ բազմանշանակ անուններ ունեին։ Այղ կղզին պոլինեզիացինեւրին հայտնի է առնր֊ վազն երեք անունով։

Դրանցից մեկն է՝ Ւե֊Պ իտե֊Թե֊Հենուա, որ նշանակում է ^Կղզիների պորտն։ Այդ բանաստեղծական անունը, պոլինեզիացի– ների կարծիքով, ամենահինը լինելով, միանգամայն պարզ կեր֊ պով Չսատկի կղզին մյուս, ավելի հեռու, դեպի արեւմուտք գըտ֊ նըվող կղզիների համեմատությամբ դնում է առասպելական

գրության մեջ։ Կղզու արեւելյան մասում, այն առասպելական տեղում, որտեղ ափ են ելել առաջին «երկարականջները», կանգնած է ջանասիրությամբ մշակված մի քանի գունդ, որը կոչվում է «ոսկե պորտ» եւ, որր համարում են նաեւ հենց Զատկի կղզու «պորտը»։ Այն հանգամանքը, որ պոլինեզիացիների բանաստեղծական նախնիները կղզու խորհրղանիշր կերտել են արեւելյան ափին՝ ոլորտի ձեւով եւ Պերուին ամենից մոտ գտնվող կղղում եւ այն հա֊ մարել «պորտր» անհամար կղզիների, որոնք րնկած էին ավելի հեռու դեպի արեւմուտք, սիմվոլիկ նշանակություն ուներ։ Եթե նկատի առնենք, որ պոլինեզիական ավանդությունները կղզիների հայտնադործումը կապում են իրենց «ծննդյան» (ծագման) հետ, ապա դա անտարակուսելի ապացույց է այն բանի, որ հատկապես Զատկի կղզին է համարվել մյուս կղզիներն իրար միացնող օղակը եւ իրենց սկզբնական ծննդավայրը։

Զատկի կղզու երկրորդ անունն է՝ Ռապա֊նուի, որ նշանակում է «Մեծ Ռապա»․ գոյություն ունի նաեւ Ռապա֊Իտի կամ «Փոքր

177 ճանապարհորդություն «Կոն–Թիկի»–ով—12

Ռապա» անունով, նույն մեծության մի այլ կղզի, Որր գտնվում I; Զատկի կղզուց հեռու դեպի արեւմուտք, Բոլոր ժողովուրդների մոտ գոյություն ունի միանգամայն բնական սովորություն, որ իրենց սկզբնական հայրենիքը համարում են, օրինակ, Մեծ Ռապա, իսկ երկրորդ հայրենիքը՝ նոր Ռապա կամ Փոքր Ռապա, եթե նույնիսկ երկու վայրերն էլ միեւնույն մեծությունն ունեն։

Փոքր Ռապայի բնակիչները մինչեւ մեր օրերը պահպանել են ավանդություններ, որտեղ ասվում է, որ իրենց կղզու առաջին բնա֊ կիչները եկել են Մեծ Ռապայից՝ Չ․ատկի կղզուց, որն ընկած Լ արեւելքում եւ ամենամոտն է Ամերիկային։ Դա ուղղակի մատնանշում է այն մասին, որ սկզբնական ներգաղթն սկսվել է արեւելքից․

Հանգուցային այդ կղզու երրորդ եւ վերջին անունը՝ Մատա– Քիտե֊Ռանի՝ նշանակում է «Աչք (որը) նայում է (դեպի) երկինքը»։ Առաջին հայացքից դա կարող է տարօրինակ թվալ։ Ինչպես բարձրադիր, լեռնոտ կղզիների (Թաիտիի, Մարքիզյան կամ Հա -վայան կղզիների), այնպես էլ համեմատաբար ցածրադիր Ջատ֊ կի կղզու մասին, իրավամբ կարելի է ասել, որ նույնպես նայում են դեպի երկինք։ Բայց «ռանի» (երկինք) բառը պոլինեզիացինե֊ րի մոտ կրկնակի նշանակություն ունի։ Դա նշանակում է նաեւ իրենց նախնիների սկզբնական հայրենիքը, արեւ֊արքայի սրբա֊ ղան երկիրը, Ք՚իկիի թողած լեռնային թագավորությունը։ Եվ գա արտակարգորեն բազմանշանակ է, որովհետեւ օվկիանոսում ցըր֊ ված հազարավոր կղզիներից հատկապես Ամերիկային ամենից մոտիկ գտնվող %ատկի կղզին է անվանվել աչք, որը նայում է Հայրենիքի կողմը։ Առավել եւս ապշեցուցիչ է այն, որ Մատա– Ռանի անունը, որ պոլինեզիացիների լեզվով նշանակում է «Երկնքի աչք», նման է Պերոլի մի վայրի հին անվանը, վայր, որը գտնվում է խաղաղօվկիանոսյան ափին, Զատկի կղզու դիմաց՝ Անդերի ււտորոտում, հենց այն տեղում, որտեղ բարձր լեռան վրա Կոն֊ 1իիկիի հնադարյան կործանված մայրաքաղաքն է եղել։

Հենց միայն ԶատԿԻ Կղզի" "՞եզ բավականաչափ նյութ էր տալիս զրուցելու, երբ նստած աստղալից երկնքի տակ, տախտակամածի վրա, մենք մեզ զգում էինք նախապատմական այդ բոլոր դեպքերի մասնակիցներ։ Մենք համարյա այն տպավորությունն ունեինք, ասես @՝իկիի ժամանակներից սկսած հենց նրանով էինք զբաղվում, որ արեգակի ու աստղերի տակ լողում էինք երկիր որոնելու։

Սենք այլեւս առաջվա պես հարգանք չէինք տածում դեպի ալիքներն ու օվկիանոսր։ Մենք ճանաչում էինք նրանց, գիտեինք, թե լաստի վրա ինչ կարող էինք սպասել նրանցից՝ նույնիսկ շնաձուկը մեզ համար սովորական էր դարձել, մենք ծանոթ էինք նրա բնավորությանն ու վարքին։ Մենք այլեւս մոռացության էինք տվել ձեռքի հարպունր եւ նույնիսկ լաստի եզրից չէինք հեռանում, երբ շնաձուկն էր երեւում մեր կողքին։ Ընդհակառակը, երբ նա անվըր– գով սահում էր գերանների երկարությամբ, մենք նույնիսկ փորձում էինք բռնել նրա մեջքի լողաթեւը։ Վերջիվերջո այդ դարձավ սպորտի միանգամայն ուրույն տարատեսակությունր՝ շնաձկան հետ մի խաղ, թե «ով ում կքաշի», առանց պարանի։

Մենք գործն սկսեցինք համեստությամբ։ Մեզ համար դժվար չէր ոսկեգույն մակրել որսալ, մեր ուտելու քանակից ավելի։ Հաճելի մի զվարճությունից չղրկվելու, ինչպես եւ մթերքի մեր պաշարը իզուր չվատնելու համար, մենք մտածեցինք ձուկ որսալու զավեշտական մի եղանակ՝ առանց կարթի, որը հավասարաչափ հաճույք էր պատճառում թե մեզ եւ թե ոսկեգույն մակրելներին։ Մեզ համար անպետք թռչող ձկներին մենք կապում էինք թոկից եւ ջուրն էինք նետում այնպես, որ լողան ջրի երեսին։ IIսկեգույն մակրելները սլանում էին դեպի թռչող ձկները եւ բռնում էին նրանց, իսկ հետո մենք սկսում էինք ձգել թոկը՝ յուրաքանչյուրն իր կողմը։ Ատացվում էր կրկեսային հաջող ներկայացում, որովհետեւ, եթե ոսկեգույն մակրելներից մեկը բաց էր թողնում թոկը, նրան փոխարինում էր մի ոլրիշը> Մենք զվարճանում էինք, իսկ ոսկեգույն մակրելներր վերջիվերջո ստանում էին ձուկր։

Այնուհետեւ նույն խաղն սկսեցինք շնաձկների հետ։ Թոկի ծայրին կապում էինք մի կտոր ձուկ կամ, ավելի հաճախ, ճաշի մնացուկներով մի տոպրակ եւ խայծն իջեցնում էինք ջուրր։ Շնաձուկը, փոխանակ մեջքի վրա շրջվելու, Գւուխը դուրս էր հանում ջրից եւ, երախը լայնորեն բացած, մոտ էր լողում, որպեսզի կլա֊ նի պատառը։ Մենք չէինք կարող զսպել մեր գայթակղությունը եւ, հենց որ շնաձուկը ուզում էր փակել ծնոտները, մենք թոկը ետ էինք քաշում։ Խաբված շնաձուկը համբերատար, ապուշ տեսքով ավելի մոտ էր լողում եւ նորից բացում էր երախը, որպեսզի բռնի խայծը, որն ամեն անգամ դուրս էր թռչում նրա բերանից, հենց որ փորձում էր կուլ տալ։ Բանր վերջանում էր նրանով, որ շնաձուկը լողում էր գերաններին բոլորովին մոտ եւ սկսում էր պա֊

179

տառ խնդրող գամփռի նման թռչկոտալ, իսկ տոպրակով պատառը ճոճվում էր նրա քթի առաջ։ Այդ բանը հիշեցնում էր կենդանաբանական այգում երախր բաց գետաձիուն կերակրելը եւ, վերջապես, հուլիսի վերջին, երեք ամիս լողալուց հետո, իմ օրագրում երեւաց հետեւյալ նոթագրությունը․

«Այսօր մենք բարեկամացանք մեզ ուղեկցող շնաձկան հետ։ ճաշի ժամանակ մենք նրան կերակրում էինք մնացորդներով, որ նետում էինք նրա բաց երախը։ Երբ նա մեր կողքին էր լողում, կարելի էր կարծ՛ել, որ դա կատաղի, բայց այժմ բարյացակամ ու բարեկամորեն տրամադրված մի գամփռ է։ Պետք է ընդունել, որ շնաձկները բավականին զվարճալի տեսք ունեն, քանի դեռ չեք ընկել նրա երախը։ Համենայն դեպս, մեզ հաճույք էր պատճառում, երբ նրանք լողում էին մեր կողքին, եթե միայն այդ ժամանակ մենք չէինք լողանում»։

Մի անգամ շնաձկան կերով լցրած տոպրակը բամբուկե ձողին թոկով կապած, պատրաստ ընկած էր լաստի եզրին, երբ հանկարծ ալիքը հորձանք տվեց եւ լաստակողից քաշեց այն։ Բամբուկե ձողն արդեն լողում էր լաստախելից ընդամենը 200 մետր հեռավորության վրա։ Հանկարծ ջրում նա ցից կանգնեց եւ ինքն իրեն սլացավ լաստի հետեւից, կարծես թե սիրալիրությամբ ուզում էր վերադառնալ իր տեղը։ Երբ կարթաձողը ճոճվելով մոտեցավ մեզ, նրա տակին մենք նկատեցինք երեք մետրանոց մի շնաձուկ, բամբուկե ձողը, շրջադիտակի պես ցցված էր ջրի միջից։ Շնաձուկը կուլ էր տվել կերակրով տոպրակը, բայց չէր կարողացել թոկը կտրել, շուտով կարթաձողը հասավ մեզ, հանգիստ կերպով լողաց մեր կողքից եւ, առաջ անցնելով, անհետացավ։

Չնայած շնաձկանը մենք աստիճանաբար սկսել էինք այլ աչքերով նայել, այնուհանդերձ մեր հարգանքը նրա երախի հինգ կամ վեց շարք, ածելու պես սուր ատամների նկատմամբ երբեք չվերացավ։

Մի անգամ Կնուտը հարկադրված եղավ լողանալ շնաձկների շրջապատում։ Մեզնից ո՛չ մեկին եւ ո՛չ մի դեպքում չէր թույլատրվում լաստից հեաոլ լողալ թե՛ այն պատճառով, որ չուրը կարող էր լաստը քաշել, եւ թե՛ շնաձկների պատճառով։ Բայց մի անգամ օվկիանոսը արտակարգորեն խաղաղ էր, եւ մենք մեզ հետեւող մի քանի շնաձուկ արդեն ջրից դուրս էինք հանել, ուստի ես թույլ տվփ լողանալու, բայց շուտ վերջացնելու պայմանով։

180

Կնուտը սուզվեց եւ, ջրի տակ բավականին երկար տարածություն լողանալով, երեւաց ջրի վրա եւ ուզում էր ետ վերադառնալ։ Նույն պահին կայմից մենք նկատեցինք, որ նրա տակ ինչ-որ ստվեր է շարժվում, որն իրենից ավելի մեծ էր։ Մենք նախազգուշացնող ձայներ արձակեցինք, բայց հնարավորին չափ հանգիստ տոնով, որպեսզի չվախեցնենք, եւ Կնուտն ամբողջ ուժով շտապեց դեպի լաստը։ Բայց նրա տակի ստվերն ավելի լավ լողորդ էր, նա ծառս եղավ խորքից եւ սկսեց հետապնդել Կնու֊ տին։ նրանք լաստին հասան միաժամանակ։ Մինչ Կնուտը բարձրանում էր տախտակամածի վրա, երկու մետրանոց շնաձուկր սահեց հենց նրա փորի տակից եւ կանգ առավ լաստի մոտ։ Առ ի շնորհակալություն շնաձկանր, որ չխածեց Կնուտի ոտքը, մենք նրան տվինք ոսկեգույն մակրելի մի համեղ գլուխ։

Շնաձկան ագահությունն արթնանում էր ոչ թե որսի տեսքից, այլ նրա հոտից։ Փորձի համար մենք նստում էինք լաստի եզրին եւ ոտքներս իջեցնում էինք ջրի մեջ, եւ շնաձկներր դեպի մեզ էին լողում մինչեւ մեկ կամ կես մետր տարածություն, իսկ հետո հանգիստ կերպով պոչերը շրջում էին դեպի մեզ։ Բայց երբ ջուրր մԻ ՔԻւ ներկվում էր արյունով, ինչպես այգ լինում էր ջրում ձուկ մաքրելիս, այդ ժամանակ շնաձկան լողաթեւերր աշխուժանում էին եւ շնաձկներն ամեն կողմից մսաճանճերի նման, հարձակվում էին մեզ վրա։ Երբ մենք շնաձկան փորոտիք էինք նետում, գիշատիչներն ուղղակի խելքներր կորցնում էին եւ կույր մոլեգնությամբ խլվլում էին մեր շուրջր։ նրանք ագահությամբ լափում էին իրենց ցեղակիցների փորոտիքը, իսկ երբ մենք մեր ոտքերն էինք իջեցնում ջուրր, նրանք, ռակետային արագությամբ, հարձակվում եւ նույնիսկ ատամներով բռնում էին գերանի այն տեղր, որտեղ քիչ առաջ ոտքն էր գտնվում։ Շնաձկները միատեսակ չեն լինում, նրանցից յուրաքանչյուրն ունի իր ուրույն բնավորությունը։

Մեր հարաբերությունները շնաձկների հետ վերջիվերջո այնպիսի մտերմության հասավ, որ սկսեցինք քաշել նրանց պոչը։ Կենդանիների պոչից քաշելր սպորտի այնքան էլ հետաքրքրական տեսակ չի համարվում, բայց այղ երեւի բացատրվում է նրանով, որ ոչ ոք շնաձկների հետ այդպիսի խաղեր չի խաղացել։ Իսկապես ասած, դա հետաքրքրաշարժ սպորտ է։

Շնաձկան պոչից քաշելու համար, սկզբում մենք պետք է նրան առաջարկեինք որեւէ իրոք համեղ պատառ։ Այգ պատառն

181

ստանալու համար նա պատրաստ էր գլուխը դուրս հանել ջրից՛ Սովորաբար ուտելիքը նրան առաջարկվում էր պարող տոպրակում, շնաձկանը ձեռքով կերակրելը ամենեւին զվարճալի չէ։ Եթե ձեռքով կերակրում են շանը կայ ձեռնասուն արջին, նրանք ատամներով կպչում են մսին եւ սկսում են ձգել ու հոշոտել միսը, մինչեւ որ կկծեն մի պատառ կամ կտորն ամբողջությամբ կխլեն։ Բայց եթե դուք շնաձկան գլխից վեր, անվտանգ տարածության վրա\ պահում եք մի ոսկեգույն մակրել, ապա նա սկսում է ցատկոտել եւ կափկափել ծնոտը եւ, թեեւ դուք որեւէ ձգոց չեք զգում, բայց մակրելի կեսը հանկարծակի անհետանում է, եւ դուք մնում եք տեղներղ նստած, ձկան պոչը ձեւռքներիգ։ Մենք մեծ ջանք էինք գործադրում, որպեսզի ոսկեգույն մակրելը դանակով կիսենք, իսկ շնաձուկը մի ակնթարթում իր սղոցակերպ, եռանկյունի ա– տամներով, ծնոտի հազիվ նշմարելի մի շեղ շարժումով, ինչպես երշիկ կարող մեքենայով, կտրում էր ձկան ողնաշարը։ Երբ շնա֊ ձուկը հանգիստ շրջվում էր, որպեսզի անհետանա խորքում, նրա պոչը երեւում էր ջրի մակերեսին եւ այդ ժամանակ հեշտ էր նրան բռնել։ Շնաձկան կաշին, շոշափելիս, հիշեցնում է հղկաթուղթ, իսկ նրա պոչի ծայրին, ներքեւի մասում կա մի խորություն, ըստ երե֊ վույթին նրա համար, որպեսզի կարողանա ինչպես հարկն է բռներ Եթե մեզ հաջողվում էր պոչր բռնել այդտեղից, նշանակում էր ա– պահով տեղից ենք բռնել։ Այնուհետեւ, նախքան շնաձուկը կսթափ֊ վեր, հարկավոր էր ուժեղ ձիգ տալ եւ պոչը դուրս քաշել որքան կարելի է հեռու, սեղմելով գերաններին։ Շնաձուկը մեկ կամ երկու վայրկյան մնում էր շշմած, այնուհետեւ սկսում էր գալարվել իրա֊ նի առջեւի մասով եւ ձգել, բայց բավականաչավւ թույլ, քանի որ առանց պոչի օգնության նա չի կարող որեւէ արագություն զար֊ գացնել։ Մնացած լողաթեւերը ծառայում են միայն հավասարակշռությունը պահելու համար եւ որպես ղեկ։ Մի քանի անհույս ձգումից հետո, որի ժամանակ մեր խնդիրն այն էր, որ պոչը բաց չթողնենք, շշմած շնաձուկը հուսահատվում էր եւ դառնում մ՛իանգամայն պասսիվ, որովհետեւ ազատ կերպով տեղավախվոդ ստամոքսն սկսում էր իջնել գլխի կողմը, որից հետո այլեւս շնաձուկն ընկնում էր լիակատար անդամալույծ վիճակի մեջ։ Հենց որ շնաձուկը հանդարտվում եւ անշարժ կախված էր մնում, սպասելով դեպքերի հետագա ընթացքին, գալիս էր մի պահ, երբ հարկավոր էր նրան քաշել ամբողջ ուժով։ Մեզ հազվադեպ էր հաջող–

182

վում ծանր ձկանը կեսից ավելի դուրս քաշել ջրից, բայց այստեղ շնաձուկն ուշքի էր գալիս եւ մնացածն ինքն էր ավարտում։ Մի ՛զոր ձգումով նա գլուխը շրջում էր մեր կողմը եւ դուրս էր բերում գերանների վրա, այդ ժամանակ մենք նրան, մեր ուժերի ներածին լափ, քաշում էինք, եւ մի կողմ էինք ցատկում, ըստ որում, որքան Հնարավոր է արագ, որպեսզի փրկենք մեր ոտքերը։ Որովհետեւ շնաձկան տրամադրությունն այլեւս իսպառ փոխվել էր, բարեհոգությունը վերանում էր։ նա տախտակամածին էր զարկվում, ցատ֊ կոտում էր եւ պոչով ծեծում էր բամբուկե պատր, ասես աշխպ֊ աում էր կռանով։ Այլեւս նա չէր խնայում իր պողպատե մկանները։ Ահռելի երախը մնում էր լայնորեն բաց, խիտ շարքով ա֊ տամները կրճտում եւ շուրջը գտնվող ինչի որ հասնեին՝ խածում էին։ Ռազմական պարը երբեմն ավարտվում էր նրանով, որ շնա֊ ձուկը այս կամ այն կերպ, շատ պատահմամբ դուրս էր ընկնում լաստակողից եւ շրմ՛փալով ընկնում ջրի մեջ եւ, այդքան ամոթաբեր ստորացում կրելով, ընդմիշտ անհետանում էր, բայց շատ հաճախ նա զարկվում էր լաստախելի գերաններին եւ մենք հաջողեցնում էինք ձգող օղակը գցել նրա պոչից, կամ թե չէ նա ին-րր հավիտյան դադարում էր կրճտացնել իր սոսկալի ատամները:

Երբ շնաձուկն ընկնում էր տախտակամածի վրա, թութակն սկսում էր խիստ հուսվել։ Նա հապճեպ դուրս էր թռչում բամբուկե նավախցից եւ մեծ արագությամբ բարձրանում էր պատի վրայով, մինչեւ հասներ արմավենու տերեւներից շինած կտրին, որ ապահով դիտակետ էր նրա համար, նա նստում էր այնտեղ, դլուխր շարժելով, կամ թե չէ ետ ու առաջ էր վաղում կտրի կողի երկարությամբ, հուզմունքից ճչալով։ նա վաղուց արդեն հիասքանչ ծովագնաց էր դարձել եւ միշտ լեցուն էր հումորով ու զվարճությամբ։

Լաստի վրա մենք մեղ յոթ հոդի էինք հաշվում վեց մարդ եւ կանաչ թութակը։ Սառնարյուն ծովախեցգետին Յուհաննեսն, այնուամենայնիվ, հարկադրված էր բավականանալ նրանով, որ նրան ընդունում էինք ոչ որպես լիովին իրավահավասար ընկերակից։ Թութակը գիշերները մտնում էր վանդակը, որը գտնվում էր նավախցի կտրի տակ, բայց ցերեկը նա հանդիսավորությամբ զբոսնում էր տախտակամածի վրա կամ կախվում էր կայմաձո -ղերից ու կայմապարաններից, կատարելով ակրոբատի ապշեցուցիչ վարժություններ։ Սկզբում կայմաձողերի ու կայմապարանների վրա տենդերների կային, բայց դրանցից պարանները մաշվում

183

էին, ուստի դրանք փոխարինել էինք նավերում կիրառվող սովռ րական հանգույցներով։ Երբ տեսանք, որ կայմաձողն ու կայմապարանները, արեւի ու քամու ազդեցությունից, թուլացել ու սկսել են կախվել, մենք բոլորս հարկադրված եղանք պնդացնել եւրկա -թի պես ծանր մանգրային փայտից շինած կայմերր, որոնք ավելի ու ավելի էին թեքվում եւ Ապառնում էին պարանների մեշ խճճվեք եւ վերջիվերջո ընկնել։ Ամենակրիտիկական պահին, երբ ամբողգ ուժտվ մենք ձգում էինք, թութակը իր սուր ձայնով սկսեց ճչալ․

- Քաշի՛, քաշի՛, հո֊հո, հո-հո՛, հա֊հ֊հա՜։ –Նա մեզ եւս ստիպեց քրքջալ, իսկ ինքը ծիծաղում էր այնքան ժամանակ, մինչեւ որ ուրախությունից սկսեց դողդողալ եւ պտտվել կայմապարանների վրա։

Մեր ռադիստներն սկզբում անբարյացակամ էին վերաբերվում դեպի թութակը։ Պատահում էր, որ նրանք նստած էին լինում ոա– դիոխցիկում, մոռացած ամեն ինչ, մոգական ականջակալներով կապ հաստատելով որեւէ, ասենք, Օսլոյի ռադիոսիրողի հետ, հանկարծ նրանց ականջակալներր լռում էին, եւ նրանք չէին կարողանամ բռնել ոչ մի հնչյուն, որքան էլ ջանում էին ստուգել հաղորդիչներն ու պտտել սեւեռակները։ Այդ ժամանակ թութակը կտցահարում էր անտեննայի լարը։ Այդ առանձնապես հաճախակի տեղի էր ունենում առաջին օրերր, երբ անտեննան, օդապարիկին կպած, բարձրանում էր ուղիղ վերեւ։ Բայց մի անգամ թութակր լուրջ հիվանդացավ։ Նա տրտում նստել էր իր վանդակում եւ երկու օր չմոտեւղավ կերակրին, իսկ նրա ծերտի մեջ փայլում էին անտեննայի ոսկե֊ դույն հատիկներ։ Այստեղ մեր ռադիստները զղջացին իրենց ՛ար ցանկությունների, իսկ թութակն՝ իր մեղքերի համար։ Այդ օրվանից Տորստեյնն ու Կնուտը դարձան թութակի լավագույն բարեկամները, եւ նա միշտ քնում էր միայն ռադիոխցիկում։ Երբ թութակը երեւաց լաստի վրա, նրա մայրենի լեզուն իսպաներեն էր; Բենգտր պնդում էր, որ թութակը իսպաներեն սկսել էր խոսեք նորվեգիական առոգանությամբ, շատ ավելի առաջ, երբ դեռ չէր սովորել կրկնել Տորստեյնի սիրած բացականչությունների մաքուր նորվեգերենով։

Երկու ամսվա ընթացքում թութակի ուրախությունն ու վաո գույներով փետուրները մեզ շատ ուրախություն պատճառեցին, բայց մի անգամ թութակն իջնում էր կայմի կատարից կայմապարանի վրայով, եւ հենց այդ պահին մի մեծ ալիք հորձանք տվեց

184

լաստի հետեւից։ Երբ մենք նկատեցինք թութակի անհետացումը լաստից, արդեն չափազանց ուշ էր։ Մենք նրան ոչ մի տեղ չէինք տեսնում, իսկ «Կան֊Թիկին» ո՛չ կարելի էր ետ դարձնել, ո՛չ էլ կանգնեցնել, եթե որեւէ իր լաստակողից ցած էր ընկնում, մենք հնարավորություն չունեինք վերադառնալու նրա հետեւից, այդ բանում մենք համոզվեցինք մի շարք դեպքերում։

Թութակի չքացման առաջին երեկոյան մեր տրամադրությունը ընկել էր․ մենք գիտեինք, որ նույն բանը կարող է պատահել նաեւ մեզնից յուրաքանչյուրի հետ, եթե նա լաստակողից ցած ընկնհ գիշերային միայնակ հերթապահության ժամանակ։

Մենք ավելի խիստ նախազգուշական կանոններ մտցրինք, փոխեցինք փրկության պարանր, որով օգտվում էինք գիշերային հերթապահության ժամանակ, եւ միմյանց ներշնչում էինք, որ չենք կարող մեզ վտանգից զերծ համարել լոկ այն պատճառով, որ առաջին երկու ամսվա րնթացքում ամեն ինչ լավ է ընթացել։ Մի անզգույշ քայլ, մի անզգույշ շարժում, թեկուզ օրր ցերեկով, մենք կարող էինք գնալ այնտեղ, ուր գնաց կանաչ թութակը։

Մի քանի անգամ մենք տեսանք կալմարի ձվի սպիտակ, մեծ կճեպ, որ ճոճվում էր ծփացող կապույտ ալյակների ՛էրա, հիշեցնելով ջայլամի ձու կամ սպիտակ դանգ։ Միայն մի անգամ, մի եճեպի տակ մենք նկատեցինք գալարվող կակղամորթ։ Մենք տեսնում էինք մեզ մոտիկ լողացող, ձյան պես սպիտակ գնդեր եւ սկզբում մեզ թվում էր, որ հասարակ բան է նավակով մոտ /ո– ղալ եւ բռնել։ Երբ պլանկտոնային ցանցի թոկը կտրվեց եւ մետաքսե ցանցը մնաց հետեւում, եւ սկսեց լողալ լաստի հետեւից, մենք նույնպես լավատես էինք եւ ջրի վրա իջեցրինք փոքրիկ նավակը, թոկով կապելով, որպեսզի հեշտ լիներ վերադարձը։ Բայց, որքան եղավ մեր զարմանքը, երբ համոզվեցինք, որ քամին ու ալիքները նավակին թույլ չեն տալիս մոտենալու, եւ որ «Կոն֊Թիկի»֊ին կապած թոկը խիստ կերպով արգելակում է։ Մեզ ոչ մի անգաք չհաջողվեց թիավարել այն կողմր, որտեղ քիչ առաջ գտնվոււ՝ էր լաստը։ Երբեմն մինչեւ մենք ցանկանում էինք վերցնել այն ա֊ ոարկան, որը հանելու համար մնում էր ընդամենը մի քանի մետր, թոկն սկսում էր ձգվել եւ «Կոն֊Թիկին» մեզ քշում էր այդտեղից հեռու՝ դեպի արեւմուտք։ «Ինչ <որ նավից ընկներ, կորած Էր» — դա Էր այն եզրակացությունը, որին աստիճանաբար հանգեցինք եւ որը, մինչեւ մեր ճանապարհորդության վերջանալը, չէինք մոռա–

185

նում։ Կենդանի մնալու համար մեզ հարկավոր էր ամուր կպած մնալ «Կ ոն֊Թիկիին», մինչեւ այն օրը, երբ լաստը քթով Կկպչի ցամաքին, օվկիանոսի դեմի կողմում։

Թութակի չքացումից հետո, ռադիոխցիկը դատարկվեց, բայց երբ հաջորդ օրը արեւադարձային արեգակը Փայլեց Խաղաղ օվկիանոսի վրա, մեր սուգը շուտո վ վերջացավ։ Մո տակա մի քանի օրում բավականաչափ շնաձուկ հանեցինք, որոնց ստամոքսում շարունակ թյունոս ձկների գլուխների եւ այլ զարմանալիքների հեա միասին գտնելով սեւ ու կեռ կտուց այն ընդունեցինք թութակի կտուցի տեղ։ հայց ամեն անգամ, մոտիկից զննեչուց հետո, պարզ֊ վում էր, որ գա արդեն մարսված կալմարի կտուց է։

Մեկնելու հենց առաջին օրից երկու ռադիստներն էլ խցիկում ծանրաբեռնված էին աշխատանքով։ Հենց որ մենք ընկանք Հում֊ ք՚ոլդտի հոսանքում, մարտկոցների արկղներից սկսեց ծովաջուր կաթել եւ հարկ եղավ խոնավությունից ազդվող ռադիոխցիկր ծածկել բրեզենտով, որպեսզի փչանալուց փրկենք այն ամենը, ինչ որ բաց ծովի պայմաններում հնարավոր էր փրկեր Հետո, ռա֊ դիստները հարկադրված եղան գլուխ ճաքեցնել այն հարցի շուրջը, թե փոքր լաստի վրա ինչպես հարմարեցնեն բավականաչավ։ երկար անտեննա։ Նրանք վարձեցին անտեննան թողնել վերեւ, կա֊ պելով այն օդապարիկին, բայց օդապարիկը, քամու թավւից, պար– կապես խառնվեց ալիքի կատարին եւ անհետացավ։ Այն ժամանակ նրանք սկսեցին անտեննան օդապարիկով բաց թողնել վերեւ, բայց արեւադարձային արեգակն այրում էր եւ գնդի մեջ ծակեր էին գոյանում, արից օդապարիկը սմքում եւ օվկիանոսն էր ընկնում։ Հետո էլ նրանց մոտ տհաճություն առաջացավ թութակի պատճառով։ Դրան կարելի է սյվելացնել այն, որ Հումբոլդտի հոսանքում երկու շաբաթ լողալուց հետո միայն մենք դուրս եկանք Անդերի մեռյալ զոնայից, որի սահմաններում կարճալիքները նույնքան համր են ու անուժ, ինչպես օդը օճառի դատարկ արկղում։

"այց ահա կտրճալիքներր մի անգամ ճամփա բացեցին, եւ Տորստեյնի կոչական ւսզդտնշաններր Լոս-Անժելոսում լռեց մի պատահական ռադիոսիրող, որը չարչարվում էր իր ռադիոհաղորդիչով կապ հաստատել մի ուրիշ ռադիոսիրողի հետ՝ Շվեդիայում։ Ամերիկացին հարցրեց, թե ինչ սիստեմի է մեր հաղորդիչը, եւ ըս֊ աանալով սպառիչ պատասխան, Տորստեյնից տեղեկացավ, թե որտեղ է նա ապրում եւ ով է ինքր։ Երբ նա լսեց, որ Տորստեյնն ապ– 186

բում է Խաղաղ օվկիանոսում գտնվող լաստի բամբուկն նավա– խցում, հնչեցին մի քանի տարօրինակ ճրթոցներ, եւ Տորստեյնն շտապեց մի քանի մանրամասնություններ հաղորդել։ Երբ եթերի մարդր հասկացավ բանի էությունր, մեզ հաղորդեց, որ իր անունը Հալ է, իսկ կնոջ անունը՝ Աննա, թե նա ծագումով շվեդուհի է եւ մեր ընտանիքներին կհաղորդի, որ մենք ողջ ՛ու առողջ ենք։

Այդ երեկո մեզ շատ տարօրինակ էր թվում, որ Հալ անունով բոլորովին օտար ինչ-որ մարգ, ինչ-որ կինոօպերատոր, Լոս-Անժե– լոսի բազմաթիվ բնակիչներից մեկը՝ մեզնից բացի միակ մարդն էր ամբողջ աշխարհում, որ գիտեր, թե որտեղ ենք գտնվում մենք եւ որ մեզ մոտ ամեն ինչ կարգին է։ Ակսած այգ երեկոյից Հալը, նույն ինքը Հարոլդ Կեմպելը, եւ նրա րնկեր Ֆրենկ Կյուեւեսը, հեր֊ թով, ամեն գիշեր բռնում էին մեր լաստի ազղանշաններր, իսկ Հերմանը շնորհակալական հեռագիր էր ստանում ԱՄՆ֊ի Եղանակի բյուրոյի պետից այն բանի համար, որ օրր երկու անդամ շիֆրով օդերեւութաբանական տեղեկութ յոճւներ էր հաղորդում մեր շրջանից, սրտեղից տեղեկություններ հազվադեպ էին պատահում, իսկ ամփոփումներ իսպառ բացակայում էին։ Հետագայում Կն ուտն ու Տորստեյնը գրեթե ամեն գիշեր կապ էին հաստատ՛ում նաեւ ուրի^ ռադիոսիրողների հետ, իսկ նրանք մեր ողջույնները եւորվեգիա էին հաղորդում էգիլ ®երգ անունով կարճալիքավոր ռադիոսիրողի միջոցով, որն ապրում էր Նուտոդենում ։

Երբ մենք օվկիանոսի կենտրոնում էինք, մեր ռադիոկայանը միայն մի քանի օր բոլորովին ընդհատեց աշխատանքները, որովհետեւ ռադիոխցիկւում չափազանց շատ ծովաջուր էր հավաքվել։ Մեր ռադիստները կաշվից դուրս էին գալիս օրեր շարունակ զբաղվելով պտուտակների ու զոդիչների հետ, իսկ հեռավոր ռադիոսիրողները կարծում էին, թե լաստը խորտակվել է։ Այնուհետեւ մի անգամ երեկո յան ք(Լ 12 լ^»–ի կանչերր տարածվեցին եթերում, եւ մի ակնթարթում ռադիոխցիկն սկսեց կրետի բնի պես տզզալ, որովհետեւ ամերիկյան մի քանի կարճալիքավորներ միաժամանակ չխկչխկացրին բանալիներով, պատասխանելով մեր կանչին։ Եվ, իսկապես, երբ ընկնում էինք մեր ռադիստների տիրապետությունները, մենք այնպիսի զգացողություն էինք ունենում, ասես նստած էինք կրետի բնի վրա։ Բոլոր կողմերից թափվող էրերից ամեն ինչ թրջված Էր․ բալզային գերանի վրա փըռ֊

187

ված էր մի փոքրիկ ռեզինե գորգ, որի վրա նստած էին ռադիստները, բայց եթե մեզնից մեկնումեկը դիպչեր Մորզեի բանալուն, նա անմիջապես հոսանքի զարկ էր զգում միաժամանակ թե՛ իր հետեւի կողմում եւ թե՛ մատների ծայրին։ Իսկ եթե մեզնից որեւէ մեկը փորձեր ռադիո խցիկի բազմատեսակ հարուստ պարագաներից գողանալ մի մատիտ, նրա մազերր բիզ-բիզ կանգնում էին կամ մատիտի ծայրից սկսում էին թափվել խոշոր կայծեր։ Միայն Տորստեյնը, Կնուտը եւ թութակը կարող էին առանց վտանգի որոնումներ կատարել նավախցի այդ անկյունում, եւ մենք մի կտոր ստվարաթուղթ էինք ամրացրել, որպեսզի նշենք մնացածների համար վտանգավոր զոնայի սահմանը։

Մի անգամ, ուշ երեկոյան, Կնուտր նստած էր ռաղիոխցի֊ կում եւ լապտերի լույսի տակ զբաղվում էր ինչ– որ բանով, հանկարծ– նա ոտս քաշեց ու ասաց, որ զրուցում է Խրիստիան Ամունդսեն անունով մի երիտասարդի հետ, որն ապրում է հենց Օսլոյի մոտ։ Դա ռադիոսիրողների ռեկորդային նվաճումներից մեկն էր, որովհետեւ մեր կարճալիքային հաղորդիչն իր 13990 կիլոցիկլերով մհ վայրկյանում վեց վատից ավելի չէր կարող տալ, այսինքն մոտավորապես նույնքան, ինչքան տալիս է փոքրիկ էլեկտրական լապտերը։ Այդ տեղի ունեցավ օգոստոսի 2֊ին եւ մենք արդեն արեւմտյան ուղղությամբ անցել էինք 60°, այնպես որ Օսլոն գտնվում էր երկրագնդի հենց հակառակ կողմը։ Հաջորդ օրր լրանում էր Հոկոն թագավորի 75 տարին, եւ մենք նրան շնորհավորական հեռագիր ուղարկեցինք ուղղակի լաստից․ ԻսԿ մի օր անց մենք վերստին լսեցինք Խրիստիանին, որը հաղորդում էր թագավորի պատասխանը՝ նա մեզ ցանկանում էր հետագա հաջողություն եւ ճանապարհորդության հաջող ավարտում։

Մի այլ էպիզոդ մեր հիշողության մեջ մնաց, որպես լաստի վրայի մեր ամբողջ կյանքի հակապատկեր։ Մենք երկու ֆոտոապարատ ունեինք, իսկ էրիկն իր հետ վերցրել էր քիմիկալների պաշար՝ ճանապարհին նկարներ երեւակելու համար, այնպես որ մենք կարող էինք նորից նկարահանել այն, ինչ-որ անհաջող էր ստացվոլմ։ Կետ-շնաձկան այցելոլթյունից հետո, էրիկն այլեա չկարողացավ համբերել եւ մի անգամ, երեկոյան, պահելով բոլոր կանոնները, քիմիկալները լուծեց եւ երեւակեց երկու պլյոնկա» ԱմբողջաԼին բծերով ու կնճիռներով ծածկված նեգատիվները 18Տ

հիշեցնում էին այնպիսի պատկերներ, որ ստացվում էին բիլդտե– լեգրաֆով։ Պլյոնկան փչացավ։ Մենք ռադիոյով խորհուրդ հարցրինք եւ մեր ռադիոգրամման ընդունեց Հոլլիվուղի մի կարճալիք ռադիոսիրող, նա հեռախոսով կապվեց ֆոտոլաբորատորիայի հետ եւ, շուտով, կապվելով մեզ հետ, հաղորդեց, որ մեր երեւակիչր չափազանց տաք է եւ որ չի կարելի 16° ջերմությունից բարձր ջուր օգտագործել, հակառակ պարագայում նեգատիվների վրա կնճիռներ կլինեն։

"ենք շնորհակալություն հայտնեցինք տրված խորհրդի համար եւ հավաստիացանք, որ մեր շուրջր ամենացածր ջերմաստիճանը օվկիանոսի հոսանքի ջերմաստիճանն էր, որը մոտավորապես 25° էր։ Բայց չէ որ Հերմանր ինժեներ֊սառցագետ էր, եւ ես, կատակով, նրան առաջարկեցի ջրի ջերմաստիճանն իջեցնել մինչեւ 16 ։ Նա թույլտվություն խնդրեց գործածել փոքրիկ շշով ածխային թթուն, որ ռեզինե նավակը փչելուց հետո մնացել էր չծախսված, հետո նա քնապարկով եւ բրդե շապիկով ծածկած մետաղե կաթսայում ինչ-որ բաներ արեց։ Եվ հանկարծ Հերմանի ստեւանման մո֊ րուքր ծածկվեց եղյամով, եւ նա նավախցիկը մտավ կաթսայով, որի մեջ գտնվում էր մի կտոր սպիտակ սառույց։

էրիկը նորից զբաղվեց երեւակելու գործով, եւ արդյունքն ետացվեց գերազանց։

Թեպետ եթերում կարճալիքներով տարածվող ուրվային բա֊ ռերր անհայտ պերճանք էին Կոն֊Թիկիի հեռավոր օրերում, այնուամենայնիվ, օվկիանոսի ալիքները մեր տակ մնում էին նույնպիսին, ինչպիսին կային հնում, եւ նրանք մեր բալզային լաստր համառ կերպով տանում էին դեպի արեւմուտք, ինչպես նրանք այդ անում էին մեկ ու կես հազարամյակ մեզնից առաջ։

Դեպի Հարավային ծուԱւ կդզիներր մեր ճանապարհի կեսն անցնելուց հետո, եզանակր որոշ չափով ավելի անկանոն դարձավ, մեկ-մեկ փոթորիկ էր բարձրանում, իսկ պասսատր փոխեց իր ուղղությունր։ Նա անշեղորեն փչում էր հարավ-արեւելքից, մինչեւ մենք անցանք հասարակածա յին հոսանքի զգալի մասը, այնուհետեւ նա սկսեց թեքվել դեպի արեւելք։ Հունիսի 10֊ին մենք հասանք հարավային լայնության 6° 19 ֊ի ամենահյուսիսային կետի տակ։ Մենք այդ ժամանակ այնքան մոտ էինք Հասարակածին, որ թվում էր, թե մեզ կքշի Մարքիղյան կղզիների նույնիսկ ամենա֊

189

հյուսիսայինների կողքից եւ մենք վերջնականապես կկորչենք օվկիանոսում, առանց ցամաքը հայտնաբերելու։ Բայց, այնուհետեւ պասսատը էլի թեքվեց, սկսեց փչել ոչ թե արեւելքից, այլ հյուսիս֊ արեւելքից եւ կոր գծով մեզ քշեց դեպի հարավ՝ դեպի կղզիների աշխարհի լայնությունները։ Հաճախ պատահում էր, որ քամու եւ ալիքների ուղղությունը մի քանի օր անրնդհատ մնում էր անփոփոխ։ Այդ ժամանակ մենք իսպառ մոռանում էինք, թե ում հերթապահությունն է, եւ այդ մասին հիշում էինք միայն գիշերներր, երբ հերթապահը տախտակամածի վրա մենակ էր մնում։ Մշտական քամու դեպքում ղեկաթիակը ամուր կերպով կապվում էր, եւ «Կոն֊ Թիկին» շարժվում էր ՛լեցուն առագաստի միջոցով՝ առանդ մեր որեւէ մասնակցության։ Այդպիսի գիշերներր հերթապահր կարող էր նստել նավախցի դռների մոտ եւ դիտել աստղերր։ Եթե երկնքում համաստեղությունները փոխում էին իրենց դիրքը, ապա նա պետք է դուրս գար եւ պարզեր թիակն է շարժվել, թե քամին է թեքել։ Երթ մենք մի քանի շաբաթ շարունակ դիտում էինք աստղերի չարժումր երկնակամարով, մենք ինքներս ապշում էինք, թե ինչպես հեշտ էր աստղերին նայելով վարել լաստը։ ՛ճիշտն ասած, գիշերով ուրիշ բան էլ չկար դիտելու։ Մենք գիտեինք, թե գիշերից գիշեր, որտեղ պետք է գտնվեն տարբեր համաստեղությունները․ Րսկ երբ մենք մոտեցանք Հասարակածին, հյուսիսային հորիզոնում այնքան պարզ էր երեւում Մեծ Արջը, որ մենք վախեցանք, թե հանկարծ կարող է երեւալ եւ Բեւեռային աստղը, որը մենք կարող էինք տեսնել միայն այն դեպքում, եթե կտրած լինեինք հասարակածը։ Բայց հենց որ վերսկսվեց հյուսիս-արեւելյան պասսատը, Մեծ Արջը նորից անհետացավ։

Հնադարյան պոլինեղիացիները մեծ ծովագնացներ էին։ Նրանք գիշերը կողմնորոշվում էին աստղերով, իսկ ցերեկը արեգակով։ Նրանք ապշեցուցիչ գիտելիքներ ունեին երկնային լուսատուների մասին։ նրանք գիտեին, որ երկիրր գնդաձեւ է, եւ նրանց լեզվում կային բառեր, որոնք նշանակում էին այնպիսի բարդ հասկացություններ, ինչպես հասարակած, հյուսիսային եւ հարավային արեւադարձներ։ Հավա յան կղզիներում նրանք օվկիանոսի քարտեզ էին դծել շշտյին կլոր դդումների վրա քերծե էով, իսկ մի քանի այլ կղզիներում հյուսած Հիերից շինում էին ընդարձակ քարտե ոնեո։ Դրանց վրա կղզիներ նշելու համար ամրացվում էին խեցիներ, իսկ ճյուղերը նշում էին առանձնապես կարեւոր հոսանքներր։ Պոլի֊

190

նեզիացիները ճանաչում էին հինգ մոլորակ, որ նրանց լեզվով անվանված էին թափառող աստղեր եւ տարբերվում էին անշարժ ասա֊ ղերից, վերջինները նրանց լեզվով մոտավորապես 300 տարբեր անուններ ունեին։ Հնադարյան Պոլին եղի այո սՏ՛ լավ ծովագնացը հաստատապես գիտեր, թե այս կամ այն աստղը երկնքի որ մա֊ սումն է ծագում եւ որտեղ պետք է գտնվի գիշերվա տարբեր ժամանակներում եւ տարվա տարբ եր եղանակներին։ Նրանք գիտեին, թե այս կամ այն կղզու վերեւում որ աստղն է հասնում զենիթին, եւ այդ դեպքում կղզիները կոչվում էին այն աստղերի անունով, որոնք գիշերից գիշեր, տարեցտարի գտնվում էին նրանց գագաթնակետում։

Պոլինեզիացիները ոչ միայն գիտեին, որ աստղալից երկինքը մի վիթխարի փայլփլուն կողմնացույց է, որ շարժվում է արեւելքից արեւմուտք, այլեւ հասկանում էին, որ իրենց գլխավերեւի զանազան աստղերը միշտ ցույց են տալիս, թե որքան դեպի հյուսիս կամ դեպի հարավ հեռու են գնացել ծովագնացները։ Երբ պոլինեզիացիները հետաղոտեցին եւ իրենց ենթարկեցին կղզիների թագավորությունր, որն ընդգրկում էր օվկիանոսի՝ Ամերիկային ամենամոտ գտնվող մասր, նրանք հաղորդակցություն ստեղծեցին որոշ կղզիների հետ, եւ այդ ուղիներից օգտվեցին հետագա շատ սերունդներ։ Պատմական ավանդությունները պատմում են, թե առաջնորդները Թաիտիից ինչպես էին լողում Հարավային կըզ֊ զիները, որոնք 2 հազար ծովային մղոն դեպի հյուսիս եւ մի քանի աստիճան դեպի արեւմուտք էին գտնվում։ նավավարն սկզբից արեգակով ու աստղերով վարում էր դեպի հյուսիս, մինչեւ նրա գլխավերեւի աստ ղերն ասեին, որ նրա նավակը գտնվում է Հա֊ վայան կղզիների լայնության վրա։ Այդ ժամանակ ուղիղ անկյունով թեքվում էր դեպի արեւմուտք, մինչեւ որ երեւում էին թռչուններն ու ամպերը, որոնք նրան արդեն մատնանշում էին դեպի մոտիկ գտնվող կղզիները տանող ճանապարհը։

Որտեղի՞ց էին պոլին եզիացին երբ փոխ առել աստղաբաշխության վերաբերյալ իրենց լայնածավալ գիտելիքները եւ իրենց օրացույցը, որ հաշված էր ապշեցուցիչ ճշտությամբ։ Հարկավ, ո չ մելանեզիացիներից, ոչ էլ մալայացիներից, որոնք ապրում էին արեւմուտքում։ Բայց այդ նույն անհետացած, հնադարյան, քաղաքակրթված ժողովուրդը՝ «սպիտակ ու մորուքավոր մարդիկ», որոնք իրենց զարմանալի կուլտուրան հաղորդել էին ացտեկնե֊

191

բին, մայեաներին ու ինկաներին՝ Ամերիկայում, ստեղծել էին զարմանալիորեն՛ այնքան համանման օրացույց եւ ունեին այնպիսի աստղաբաշխական իմացություններ, որոնց մասին այն ժամանակ երազել չէին կարող Եվրոպայում։

Պոլինեզիայում, ինչպես եւ Պերուում օրացուցային տարվա "ԿՒվԲԸ համարվում էր այն օրը, երբ Պլեադայի համաստեղությունն առաջին անգամ երեւում է հորիզոնում, եւ երկու երկրներում էլ այդ համաստեղությունը համարվում էր հոզագործաւթյան հովանավորը։

Պերուում, այնտեղ, որտեղ լեռնային երկիրը ցածրանոս1՝ էր դեպի Խաղաղ օվկիանոսի կողմը, մինչեւ մեր օրերը ավազոտ անապատաւմ պահպանվել են արտակարգորեն հին աստղադիտարանի ավերակներ նույն քաղաքակրթված խորհրդավոր ժողո– վըրդի հուշարձանր, մի ժողովուրդ, որը կերտել էր քարե հսկաներ, կառուցել էր բուրգեր, մշակել էր քաղցր կարտոֆիլ ու շշային դդում եւ տարին սկսում էր Պլեադայի ծ՛ագումով։ Կոն֊Թիկին ծանոթ էր աստղերի հետ, երբ իր առագաստն ուղղեց դեպի Խաղաղ օվկիանոս։

Հուլիսի 2-ին գիշերային հերթապահն արդեն չէր կարող խաղաղ նստել եւ ուսումնասիրել աստղալից երկինքը։ Հյուսիս-արեւելյան թեթեւ պասսատից հետո, փչեց ուժգին քամի, եւ ծաէր դարձավ փոթորկալից։ Ուշ երեկոյան լուսինը փայլում էր եւ ուղե֊ նպաստ, զով քամի էր փչում։ Մենք չափեցինք մեր րնթացքի արագությունը, հաշվելով, թե քանի վայրկյան էր հարկավոր, որպեսզի լաստաքթի կողքին ջուրը նետած սւաշեղր շրջանցենք, դուրս եկավ, որ մենք ռեկորդ հաստատեցինք։ Այն ժամանակ, երբ միջին արագությունը հավասար էր 12—18 «տաշեղի», արտահայտվելով մեզ մոտ րնդունված ժարգոնով, այս անդամ ընդամենը «6 տաշեղ» էր, եւ փայլող ջրի փոթորկալի հոսանքը վազում էր լաստախելի հետեւից։

Չորս մարդ խռմփացնում էին բամբուկե նավախրճիթում, Տորսաեյնը նստած, չխչխկացնում էր Մորզեի բանալին, իսկ ես հերթապահում էի ղեկի մոտ։ Հենց կես֊գիշերից առաջ ես նկատեցի միանգամայն արտաս՛ովոր ալիք, ՝որը տակնուվրա լինելով, շարժվում էր մեզ վրա, ուղղակի լաստախելի կողմից, ծածկելով իր հետեւից ամբողջ հորիզոնր, իսկ նրա հետեւից այստեղ ոլ այնտեղ ես կարողանում էի նշմյսրել էլի այդպիսի երկու ալիքի

192

փրփրադեզ կատարները, այդ ալիքները կրնկակոխ հետեւում էին առաջինին։ Եթե մենք հենց այդ պահին այդ տեղից չանցնեինք, ես համոզված կլինեի, որ տեսնում եմ բարձր բուրուններ, որոնք փլվում են դավաճանական ավազուտի վրա։ Հենց որ առաջին ալիքը, երկար պատի պես, մոտեցավ մեզ, ծառս լինելով լուսնի լույսի տակ, ես նախազգուշացնող ճիչ արձակեցի, արագությամբ լաստը դարձրի առավել նպաստավոր դիրքի եւ սպասեցի հետագա իրադարձություններին։

Երբ առաջին ալիքը հասավ մեզ, լաստը լաստախելը վեր բարձրացրեց եւ թեքվեց մի կողմր ու բարձրացավ սոնքի կատարը, որը հենց այդ պահին փշրվեց, եւ ամեն ինչ մեր շուրջը թշշաց ու եռաց։ Մենք լողում էինք փոթորկվող փրփուրի քաոսի մեջ, մինչդեռ ամենահզոր ալիքը թավալվում էր տակր։ Քիթը վեւր թռավ վերջինը, երբ ալիքն անցավ, եւ մենք սկսեցինք սահել լաս֊ տախելով դեպի ներքեւ դեպի վիթխարի անդունդը ալիքների միջեւ։ Հենց անմիջապես, ծառս եղած, վրա հասավ ջրի երկրորդ պատը, եւ քիթը սորից արագորեն վերեւ շպրտեց, իսկ երբ մենք թռանք ալիքի կատարր, ջրի ջինջ հեղեղներ թափվեցին հետեւից։ Այժմ լաստակողը թեքվեց դեպի ալիքները, եւ միանգամայն անհնարին էր արագությամբ ուղղել լասար։ Հաջորդ ալիքր մոտեցավ եւ բարձրացավ փրփուրի փաթիլների միջից, նման փայլփէող պատի, որի վերին եզրր փլվեց, հենց որ հասավ մեզ։ Երբ ալիքը ծածկեց լաստը, ինձ այլ բան չէր մնում անելու, բայց եթե պինդ բըռ– նել նավախցի կտրի տակից դուրս ցցված բամբուկե ձողր․ այդպես, շունչս փորս գցած ես կանգնած էի, զգալով թե ինչպես բարձր վեր նետվեց լասար եւ իմ շուրջը եղած ամեն ինչ սլացավ, կլանվելով փրփրազեղ, թշշացող ջրապտույտում։ Մի ակնթարթ անց մենք ու «Կոն֊Թիկին» վերստին ջրի երեսին էինք եւ հանգիստ կերպով ներքեւ էինք սահում ալիքի թեք կողմով, իսկ այնուհետեւ ալիքներր նորից դարձան նորմալ։ Երեք վիթխարի ալիքներ սլանում էին մեր առջեւից, իսկ լաստախելի հետեւում, լուսնի լույսի տա կ մեէք տեսնում էինք ջբոլմ ճոճվող կոկոռի ընկույզների շղթան։

Վերջին ալիքր այնպես ուժեղ կերպով էր զարկել նավախցին, որ Տորստեյնը ռադիոխցիկում վերեւ էր թռել գլուխկոնձի տալով, իսկ մնացածները արթնացել էին, աղմուկից վախեցած, գերանների տակից եւ պատի միջով ջուրր նավախցիկն էր թափվել։ Տախ–

193

<5անապաւ՝հոոյւսթյւսն «Կոն–Թիկի»–ով—13

տակամած ի քթամասի ձախ կողմից բամբուկե փռվածքը պոկվեք էր, եւ այդ տեղում բացվել էր մի անցք, որ հիշեցնում էր արկի գոյացրած՜ փոքր փոս․ մեր սուզակային կողովը, լաստաքթի յելուս֊ տին դիպչելով, տափակել էր, բայց մնացած ամեն ինչը անվնաս էր։ Թե որտեղից եկան այդ երեք մեծ ալիքներր, մենք այդպես էլ երբեք չկարողացանք վստահ կերպով բացատրել։ Հնարավոր է, որ դրանք առաջացել էին օվկիանոսի հատակի ինչ-որ տեկտոնիկ շարժումներից, որոնք այդ շրջանների համար բավականաչափ սովորական էին^3։

Երկու օր անց մենք հանդիպեցինք առաջին փոթորիկին։ Նախ քամին բոլորովին հանդարտեց, եւ փետրավոր սպիտակ ամպերը, որոնք պասսատի ժամանակ երկնային կապույտի մեջ լողում էին մեր վերեւում, հանկարծ տեղի տվին հարավից հորիզոնի այն կողմից սլացող ամպերի սեւ շարքերին։

Այնուհետեւ ամենաանսպասելի կողմերից սկսվեց քամու այն֊ պիսի ուժգին տարափ, որ հերթապահ լաստավարը լաստը ղեկավարելու ամեն մի հնարավորություն կորցրեց։ Հենց որ մեզ հաջողվում էր նավախելը թեքել դեպի քամու նոր ուղղությունը եւ առագաստը հարթ ու ձգված փքվում էր, անմիջապես քամու հոսանքը հարձակվում էր մի այլ կողմից եւ առագաստը կորցնում էր իր հպարտ տեսքը, սկսում էր չփչփացնել եւ շփշփացնել ինչի որ պատահում էր, վտանգի ենթարկելով անձնակազմն ու բեռը։ Դրանից հետո քամին հանկարծակի սկսում էր համառորեն այն կողմից, որտեղից շարժվում էր վատ եղանակր։ Եվ երբ սեւ ամպերը կուտակվեցին մեր վերեւում, քամին սաստիկ ուժեղացավ եւ աստիճանաբար վերածվեց իսկական մրրիկի։

Անասելի կարճ ժամանակամիջոցում ալիքներն սկսեցին մեր շուրջր ծառս լինել հինգ մետր բարձրությամբ, իսկ առանձին ալի– քակատարներ թռչելով սլանում էին վեց-յոթ մետր բարձրությամբ, այնպես որ, երբ մենք ընկնում էինք երկու կոհակների միջեւ, նրանք հասնում էին մեր կայմի մակարդակին։ Մենք բո լորս կծկված, դժվարությամբ էինք մեզ պահում տախտակամածի վրա, իսկ քամին ցնցում էր բամբուկե պատը եւ սուլում ու ոռնում էր լաստի բոլոր թոկասարքերում։

Ռ\սգիոխցիկը պաշտպանելոլ նպատակով նավախցի հետեւից պատը եւ ձախ կողմը ծածկեցինք բրեզենտով։ Չամրացված ամբողջ բեռր ամուր կապռտեցինք, իսկ առագաստը իջեցրինք եւ փա֊

194

թաթեցինք բամբուկե ձողի շուրջը։ Երբ երկինքը ծածկվեց սեւ ամպերով, օվկիանոսր դարձավ խավար ու սոսկալի եւ ամեն կողմից պատվեց սպիտակագույն ալիքներով։ Փրփուրի երկար շարանները ձգվում էին լայն կոհակների հողմակոծման կողմից, եւ ամենուրեք, ուր կոհակները փլում ու ջարդվում էին, առաջանում էին կանաչ փոսեր, որոնք դեռ երկար ժամանակ փրփրում էին սեւա– կապտագույն օվկիանոսի վրա։ Երբ ալիքները փշրվում էին, նրանց կատարներր քշում էր քամին եւ օվկիանոսից վեր կախվում էին աղի անձրեւի ցայտքեր։ Վերջապես սկսվեց արեւադարձային տեղատարափ անձրեւը, որը հորիզոնական հողմնա տարափով մտրակում էր օվկիանոսի մակերեսը եւ ամեն ինչ ծածկում մեր տեսողությունից։ Մեր գլուխներից ու մորուքներից հոսող ջուրը աղահամ էր։ Իսկ մենք մերկ ու սառած, կծկված, սայթաքելով շարունակում էինք տախտակամածի վրա մի տեղից մյուսր ցատկել, որպեսզի բոլոր սարքերը կարգին լինեն եւ կարողանան հաջող կերպով տանել փոթորիկը։ Երբ հորիզոնի վրա նկատեցինք վերահաս փոթորիկի առաջին նշանները, իսկ այնուհետեւ, երբ փոթորիկն սկսեց մոտենալ, մեր դեմքի վրա կարելի էր կարդալ լարված սպասողական դրություն եւ անհանգստություն։ Իսկ երբ մրրի֊ կր իրապես պայթեց մեր գլխին եւ «Կոն-Թիկին» կարողացավ իր ճանապարհի արգելքները հեշտությամբ ու կայտառությամբ հաղթահարել, փոթորիկր մեզ համար դարձավ սպորտի մի հուզիչ տեսարան․ մենք բոլորս հիանում էինք մեր շուրջր շառաչող տարերքով, տեսնելով, որ մեր բալղային լաստր հիանալի կերպով դիմանում է եւ ալիքների կատարին բոլոր ժամանակ իրեն պահում է խցանի նման, իսկ կատաղած ջրի հիմնական զանգվածը շարունակ անցնում է տասը սանտիմետր մեզնից ցած։ Այդպիսի եղանակին օվկիանոսր շատ կողմերով հիշեցնում է լեռներր։ Մենք՛ այնպիսի զգացողություն ունեինք, որ կարծես փոթորիկի ժամանակ գտնվում էինք բաց երկնքի տակ, գորշագույն, ամայի բարձր սարահարթի վրա։ Թեպետ մենք արեւադարձի սրտումն էինք, սակայն ամեն անգամ, երբ լաստր վեր ու վար էր սահում օվկիանոսի փրփրադեզ անապատում, մեզ թվում էր, որ սլանում էինք լեռնե֊ րից՝ ձյան բլուրների ու ժայռերի միջով։

Այդպիսի եղանակին հերթապահ լաստավարը պետք է շատ ԴԳ"լյՀ լիներ։ Երբ լեռնացած ալիքներն անցնում ՛էին լաստի առաջամասի տակից, լաստախելի գերաններր բոլորովին դուրս էին

13 * 195

ընկնում ջրից, Բայց հ՛ալորդ ակնթարթում նորից իջնում կին, որպեսզի այնուհետեւ մագլցեն մի նոր ալիքի կատարին։ Երբեմն ալիքները իրար այնքան մոտ էին ընթանւում, որ հետեւինը հասնում էր մեզ այն ժամանակ, երբ առաջինը լաստի քիթը դեռեւս պահում էր վերեւ ցցված՜, այդ ժամանակ անկանոն կերպով պտտվող ջրի ամբողջ հորձանքները, ցած շպրտվելով, աղմուկով թափվում էին լաստավարի վրա, բայց մի վայրկյան անց լաստախելը բարձրա֊ նում եւ ջուրն անհետանում էր, անցնելով գերանների միջով, ինչ֊ պես պատառաքաղի ատամների արանքով։

Մենք հաշվել էինք, որ ծովի սովորական, խաղաղ ժամանակ, երբ ամենաբարձր ալիքները մեծ մասամբ ընթանում էին յոթ վայրկյան ընդմիջումով, մեր լաստախելի վրա օրական թափվում էր մոտավորապես 200 տոննա ջուր, բայց մենք այդ գրեթե չէինք զգում, քանի որ ջուրը հանգիստ կերպով հոսում էր լաստավարի ոտքերի շուրջր եւ նույնպես հանգիստ կերպով անհետանում էր գե֊ րանների արանքով։ Բայց ուժեղ փոթորկի ժամանակ լաստն իր խելի վրա ընդունում էր 10 հազար տոննա ջրից ավելի, եթե հաշ֊ վենք, որ յուրաքանչյուր հինդ վայրկյանը մեկ նրա վրա թափվում էր մի քանի տասնյակ լիտրից մինչեւ երկու-երեք խորանարդ մետր ջուր, իսկ հաճախ էլ զգալիորեն ավելի շատ։ Երբեմն ալիքը դղըր֊ դալով խուժում էր լաստի վրա խլացուցիչ ամպի որոտի պես, եւ լաստավարը ջրում կանգնած էր մնում մինչեւ գոտկատեղը, ստեղ֊ ծելով այն տպավորությունը, ասես հարկադրված է հակառակ ուղ֊ ղությամբ կտրել արագահոս գետի հոսանքը։ Թվում էր թե լաստը, ցնցվելով, մի ակնթարթ կանգ էր առնում, իսկ այնուհետեւ ջրի մի վիթխարի զանգված, որ սեղմում էր լաստախելը, մեծ կասկադով թափվում էր կողից ցած։

Հերմանր, անեմոմետրը ձեռքին շարունակ կանգնած էր տախ֊ տակամածի վրա, չափելով ամբողջ օրերով չդադարող փոթորկի ուժր։ Այնուհետեւ ուրագանն աստիճանաբար փոխվեց ուժեղ քամու՝ անձրեւի սակավ հողմահուզանքներով, իսկ օվկիանոսը շարունակում էր փոթորկել մեր շուրջը։ Մենք, ոլղենպաստ քամու շնորհիվ, մի ալիքից մյուսի վրա մագլցելով, ընթանում էինք դեպի արեւմուտք։ ճիշտ չափելու համար քամու ուժը, որ ներքեւում էր՝ ծառացող ալիքների միջեւ, Հերմանր ամենափոքր հնարավորության դեպքում բարձրանում էր ճոճվող կայմի գագաթը, որտեղ նա ստիպված էր լինում, որքան հնարավոր է պինդ կպչել կայմին։

196

Հենց որ եղանակը մի քիչ բարելավվեց, խոշոր ձկներն սկսեցին ուղղակի կատաղել մեր շրջապատում։ Մոտերքում օվկիանոսը լեցուն էր շնաձկներով, թյուննոսներով, ոսկեգույն մակրելնե֊ րով եւ համեմատաբար փոքրաթիվ եւ սարսափի մատնված բոնիտ֊ ներով․ դրանք բոլորը սահում էին ուղղակի լաստի տակ կամ մեր կողքի ալիքների մեջ։ Նրանց միջեւ գնում էր կյանքի ու մահվան անընդհատ կռիվ։ Խոշոր ձկների մեջքերր, գալարվելով, դուրս էին գալիս ջրից՛ գիշատիչներր հանկարծակի պոկվում էին իրենց տեղերից եւ անցնում էին հետապնդման, եւ լաստի շուրջը ջ"Լրր բազմիցս ուժեղ գույնով ներկվում էր արյունով։ Կռվում էին գլխավորապես թյուննոսներր եւ ոսկեգույն մակրելները․ վերջիններս լողում էին մեծ վտառներով եւ սովորականից շատ ավելի արաղ էին շարժվում ու բոլոր ժամանակ զգույշ էին։ Հարձակվող կողմը թյուննոսներն էին, հաճախ մենք տեսնում էինք, թե ինչպես 70 — 80 կիլոգրամանոց ձուկը ցատկում էր օդում՝ բարձր, երախում բռնած մակրելի արյունալի գլուխը։ Այն ժամանակ, երբ առանձին ւ)ակրելներ շեշտակի փախչում էին իրենց կրնկակոխ հետապնդող։ թյուննոսներից, մա կրելն երի վտառր չէր նահանջում թշնամու առաջ, չնայած նրանից ոմանք ջրում գալարվում էին վզի Վրա ստացած վերքերից։ Ժամանակ առ ժամանակ թվում էր, որ շնա֊ ձկներն էլ կույր ուղեւորության մեջ են ընկել եւ մենք նկատում էինք, թե ինչպես նրանք հասնում եւ բռնում էին մեծ թյուննոս– ներին, որոնց համար շնաձուկը իր ուժով գերազանցող հակառակորդ էր։

Չէր երեւում ոչ մի փոքրիկ խաղաղասեր լոցման։ Կամ նրանց լափել էին գազազած թյուննոսները, կամ նրանք թաքնվել էին լաստի տակի ճեղքերում, թերեւս ռազմադաշտից հեռու էին փախել։ Մենք վախենում էինք գլուխներս ջուրը սուզել՝ լաստի տակր նայելու համար։

Երբ ես լաստախելի մոտն էի, տուրք տալու համար բնությանը, անասելի ցնցում ապրեցի, հետագայում ես չէի կարողանում առանց ծիծաղի հիշել ինձ ամբողջապես համակող այդ շշկլվածության զգացմունքր։ Մեր զուգարանում մենք ընտելացել էինք փոքր ալիքների, բայց ես միանգամայն շշմեցի, երբ անսպասելիորեն հետեւիցս մի ուժեղ հարված զգացի, այդ հարվածը հասցնողը ինչ-որ մեծ, սառր եւ շատ ծանր բան էր, որ իմ տա֊ ԿԻց> ջրի միջից դուրս էր եկել 1ւ հիշեցնում էր շնաճէլան ԳէՈԼքԱր *

197

Մինչեւ ուշքի գալս ես արգեն ղեսլի վեր էի մագլցում կայմապա֊ րանով այն տպավորությամբ, որ իմ հետույքին շնաձուկ է կպած։

Ղեկաթիակին կպած Հերմանր ծիծաղից թուլացած, ինձ պատ֊ մեց, որ մի մեծ թյուննոս, իր 70 կիլոգրամանոց ձկնային սառը մսեղիքի տափակ կողմով, շրմփացրեց իմ մերկ մասին։ Ավելի ուշ, երբ Հերմանր, իսկ այնուհետեւ Տորստեյնը, կանգնած էին հերթապահության, այդ նույն ձուկը փորձել էր լաստախելի կողմից խոյացող ալիքների հետ ցատկել լաստի վրա։ Այդ հսկայական ձուկը երկու անգամ ընկավ գերանների եզրին, բայց ամեն անգամ նորից պոկվում էր լաստակողից, նախքան մեզ կհաշողվեր բռնել նրա լպրծուն իրանր։

Որոշ ժամանակ անց, շշմած, խոշոր մի բոնիտ ալիքի հետ րնկավ լաստի վրա․ մենք վճռեցինք դրան եւ նախօրեին բռնած թյուննոսն օգտագործել ձկնորսության համար, որպեսզի կարգ ստեղծենք մեզ շրջապատող արյունալի քաոսի մեջ։

Այդ առիթով մեր օրագիրր պատմում է․

«Առաջինը երկու մետրանոց շնաձուկը կարթով բռնվեց եւ լաս֊ տի վրա հանվեց։ Հենց որ կեռիկն ազատվեց, այն կուլ տվեց երկուս ու կես մետրանոց մի ուրիշ շնաձուկ, որին նույնպես դուրս բերինք լաստակողը։ Երբ կարթը նորից նետեցինք ջուրր, երկու մետրանոց մի ուրիշ շնաձուկ բռնեցինք, դրան մենք քաշեցինք լաստի եզրր, բայց նա ազատվեց եւ խորասուզվեց։ Կարթն իսկույն նորից նետեցինք եւ այս անգամ բռնվեց երկուս ու կես մետրանոց մի շնաձուկ, որի հետ մենք համառ կռվի բռնվեցինք։ Նրա գլուխր մենք արդեն քաշել էինք գերանների վրա, երթ հան֊ կարծ պողպատե չորս շիղերը կրծոտվեցին, եւ շնաձուկն անհետա֊ ցավ ջրի խորքում։ Գցեցինք նոր կարթ եւ հանեցինք մի շնաձուկ եւս։ Այժմ վտանգավոր դարձավ ձկնորսությունը՝ լաստախելի սա֊ հուն գերանների վրա, քանի որ երեք շնաձուկ ժամանակ առ ժա֊ մանակ թափահարում էին դլուխներր եւ կրճտացնում էին ծնոտները, երբ մենք նրանց վաղուց սատկած էինք համարում։ Պոչից քաշելով, մենք շնաձկներին տարանք ու ղարսեցինք տախտակամածի քթամասի վրա, եւ ղրանից հետո, շուտով կարթն ընկավ մի մեծ թյուննոս, որր մեզ այնպես կերցրեց, ինչպես ոչ մի շնաձուկ չէր արել։ նա այնքան ճարպոտ ու ծանր էր, որ մեզանից "I "Ք Լէր Կ֊սթող նրան պոչից բռնած բարձրացնել։

Օվկիանոսը շարունակ վխտում էր գազազած ձկներով։ Կարթը 198

դարձյալ մի շնաձուկ բռնեց, բայց այն պոկվեց, երբ մենք համարյա դուրս էինք քաշել լաստի վրա։ Այնուհետեւ մենք դուրս քաշեցինք էլի երկու մետրանոց մի շնաձուկ, դրանից հետո մեկ ուրիշը՝ մեկ ու կես մետրանոց։ Հետո մենք բռնեցինք եւ դուրս հանեցինք դարձյալ երկու մետրանոց մի շնաձուկ։ Երբ կարթր նորից նետեցինք, դուրս հանեցինք էլ ավելի խոշոր մի շնաձուկ»։

/հր էլ դնեինք ոտքներս, ամենուրեք դիպչում էինք շնաձըկ֊ ների, որոնք, ջղաձգորեն ցատկռտելով, պոչնւերր զարկում էին տախտակամածին կամ խփում էին բամբուկն նավախցին։ Երբ երկու գիշեր տեւող փոթորկից հետո, սկսեցինք ձուկ որսալ, արդեն հոգնած ու տանջված էինք եւ այլեւս տառացիորեն շփոթվել էինք՝ չգիտենալով, թե շնաձկներից որն է սատկել, եւ որը դեռ կարող է, ջղաձգորեն կրճտացնելով ծնոտները, բռնել մեզ, եթե մենք մոտենանք, կարծելով որ սատկած են, այնինչ, դարանակալում են մեզ։ Տախտակամածին ընկած ինը մեծ շնաձկները բռնել էին ամբողջ տարածությունր, իսկ մենք այնքան հոգնել էիք ծանր ճոպանները քաշելուց եւ դիմադրող շնաձկների հետ պայքարելուց, որ հինգ ժամ հյուծիչ աշխատանքից հետո վճռեցինք հրաժարվել հետագա ձկնորսությունից։

Հաջորդ օրը ոսկեգույն մակրելներն ու թյուննոսներն ավելի քիչ էին, բայց շնաձկները սովորականի պես վխտում էին։ Մենք նորից սկսեցինք որսալ, բայց շուտով այդ զբաղմունքն րնդհա֊ աեցինք, որովհետեւ նկատեցինք, որ լաստից հոսող թարմ ար– (ունը ավելի մեծ թվով շնաձկների էր գրավում։ Բոլոր սատկած շնաձկները մենք ջուրը նետեցինք եւ տախտակամածի վրայի արյունը լվացինք։ Բամբուկե խսիրները կրծոտված էին շնաձկների ատամներով ու կոշտ կաշվով։ Ամենից շատ արյունոտածներն ու պատռածներր մենք ջուրը նետեցինք եւ փոխարինեցինք ոսկե֊ գույն-դեղին նոր խսիրներով, որոնցից մի քանի կապոց պինդ կապած էին տախտակամածի առաջամասում։

Երեկոյան, երբ պառկեցինք քնելու, բավական էր աչքներս վւակեինք, իսկույն մեր աչքին երեւում էին բաց երախներով գիշատիչ շնաձկներ եւ արյան բծեր։ Իսկ շնաձկան մսի հոտր հետա֊ ւղնդում էր մեղ։ Օնաձուկր մենք ուտում էինք, հոտով դա հիշեցնում էր պիկշան, եթե ձկան կտորներր մի օր թրջոց էիսՔ դնում՝ ամիակի հոտը հեռացնելու համար։ Բայց բոնիտներն ու թյուննոսներն անհամեմատ ավելի համեղ էին։

199

Այդ երեկո ես առաջին անգամ լսեցի, թե ինչպես իմ ուղե֊ կիցներից մեկն ասաց, որ լավ կլիներ հանգիստ պառկել որեւէ կղզում, արմավենու տակ, կանաչ խոտի վրա, նա ուրախ կլիներ, եթե սառը ձկների ու փոթորկալից օվկիանոսի փոխարեն տեսներ մի այլ բան։

Եղանակը նորից լավացավ, բայց այնպես կայուն ու վստահելի չէր, ինչպես առաջ։ ժամանակ առ ժամանակ միանգամայն անսպասելի փոթորկալի քամիներն իրենց հետ բերում էին ուժեւ/ տեղատարափ, որի համար մենք շատ ուրախ էինք, որովհետեւ մեր ջրապաշարի զգալի մասն սկսել էր փչանալ եւ իր համով հիշեցնում էր ճահճաջուրը։ Երբ տեղատարափն ամենաբարձր ուժգնության էր հասնում, հավաքում էինք նավախցի կտրից հոսող ջաւրր, եւ կանգնում էինք տախտակամածի վրա, հաճույք զղալով, որ թարմ ջուրր լվանում է մեր վրայի աղր։

Լոցմանները նարից սահում էին լաստի մոտ իրենց սովորական տեղում, բայց մենք չէինք կարող ասել՝ արդյոք դրանք մեր այն նույն հին բարեկամնե րն էին, որ վերադարձել էին մեղ մոտ արյունալի բաղնիքից հետո, թե սրանք նոր ուղեկիցներ էին, որ երեւան էին եկել տաք կռվի րնթացքում։

Հուլիսի 21-ին հանկարծ քամին նորից դադարեց։ Մթնոլորտը հեղձուցիչ էր, կատարյալ խաղաղություն էր տիրում, առաջվա փորձից մենք գիտեինք, թե դա ինչ կարող էր նշանակել։ Եվ իսկապես, արեւելքից եկած քամու մի քանի կատաղի հոսանքներից հետո, սկսեց զով քամի արեւմուտքից ու հարավից, ապա փչեցին հարավից, ուր հորիզոնը նորից պարուրվեց ահեղ, սեւ ամպերով։ Հերմանը բոլոր ժամանակ տախտակամածի վրա էր, անեմոմետրը ձեռքին, որ ցույց էր տալիս մի վայրկյանում տասն եւ հինգ մետրից ավելի, երբ հանկարծ Տորստեյնի քնապարկը սլացավ լաստակողից դուրս։

Այդ մի քանի վայրկյանում կատարված դեպքերը անհամեմատ ավելի շատ ժամանակ են խլում պատմվելու համար։

Հերմանը ջանաց պարկը բռնել՝ թռչելու պահին եւ երբ ոտքը ետ դրեց՝ ընկավ ջուրր։ Ալիքների աղմուկի մեջ օգնություն խըն֊ ղրող թույլ ճիչ լսվեց եւ տեսանք Հերմանի գլուխն ու ջրում լողացող ձեռքերր, միաժամանակ ինչ-որ անորոշ կանաչ սիլուետ, որր պտտվում էր նրան մոտիկ։ Հերմանն ամբողջ ուժով ջանում՛ էր լողալով մոտենալ լաստին, կատաղորեն կռվելով բարձր ալիք–

200

ների հետ, որոնք նրան բարձրացնում եւ ետ էին տանում դեպի ձախ լաստակողը։ Տորստեյնը, որ լաստախելում ղեկաթիակի մոտ էր, իսկ ես՝ նավաքթին, առաջինը տեսանք նրան եւ սարսափից դողացինք։ Մենք մեր կոկորդի ողջ ուժով սկսեցինք գռռալ․ «Մա՜րդ ընկավ ջուրը», եւ թռանք դեպի ամենամոտ փրկության պարանը։ Օվկիանոսի աղմուկի պատճառով մնացածները չէին լսել Հերմանի ճիչը։ Բայց արդեն տախտակամածի վրա աշխուժություն էր եւ իրարանցում։ Հերմանը հիանալի լողորդ էր եւ, չնայած մենք իսկույն գլխի էինք ընկել, որ նրա կյանքը վտանվի տակ է, այնուամենայնիվ, մենք բոլորս մեծ հույս ունեինք, որ նրան կհաջողւէի լողալով մեզ հասնել ավելի վաղ, քան այղ․ չափազանց ուշ կլինի։

Տորստեյնր, որ ավելի մոտ էր բամբուկն գլանին (որի վրա փրկության նավակի համար նախատեսված պարանն էր փաթաթած), արագ կերպով բռնեց այն։ Մեր ճանապարհորդության ընթացքում այդ միակ դեպքն էր, երբ տեսանք պարանը կրծոտված եւ այն էլ այդքան անպատեհ ժամանակին։

Այդ ամենր տեղի ունեցավ մի քանի վայրկյանո՛ւմ։ Հերմանն այժմ լաստախելի հետ միեւնույն գծի վրա էր գտնվում, բայց նրանից մի քանի մնար հեռու էր եւ դեռ կարող էր փրկության հույս տածել, եթե միայն կարողանար լողալ մինչեւ ղեկաթիակի տախտակը եւ կախվել նրանից։ Քանի որ նա չհասցրեց ձեռքը գցել գերանների ելուստին, ուստի նա ձեռքը մեկնեց թիակի բերանին, բայց սպրդեց։ Եվ ահա նա ընկած էր հենց այնտեղ, որտեղից, ինչպես վարձից գիտեինք, ոչ մի բան ետ չի դառնում։ Մինչեւ ք՚ենգտն ու ես նավակր ջուրն էինք իջեցնում, Կնուտն ու էրիկը փորձում էին Հերմանին գցել Փրկության գոտին։ Երկար թոկի ծայրին կապած գոտին պատրաստ վիճակոսք նավախցի կտրի անկյունումն էր, բայց այդ օրր քամին այնքան ուժգին էր, որ ամեն անգամ փրկության գոտին ետ էր շպրտում լաստի վրա։ Գոտին մոտիկ գցելու բոլոր փորձերն անհաջող անցան, իսկ Հերմանն արդեն ղեկաթիակից հեռու էր գտնվում եւ մոլեգնորեն ջանում էր ետ չընկնել լաստից, բայց քամու յուրաքանչյուր ուժեղ հոսանքից հետո տարածությունը մեծանում էր։ Նա հասակցավ, որ այլեւս խզման տարածությունր գնալով պետք է մեծանա, բայց դեռեւս փոքր֊ինչ հույս ուներ նավակի նկատմամբ, որն այժմ արդեն ջրի երեսին էր գտնվում։ Առանց թոկի, որը գործում էր

201

էւրպես արգելակ, հավանաբար, հնարավոր կլիներ ռեզինե նավակը մոտեցնել դեմ լողացող մարդուն, այլ հարց է՝ արդյոք հնարավոր էր, որ ռեզինե նավակը նորից վերադառնար «Կոն֊Թի֊ կիիձ մոտ։ Այնուամենայնիվ, ռեզինե նավակում նստած երեք մարդու համար փրկության որեւէ հավան՛ականություն կարող էր լինել, իսկ մենակ մարդու համար՝ ամենեւին։

Հանկարծ մենք տեսանք, որ Կնուտը իրեն ցած գցեց /աստից եւ, գլուխր դեպի ներքեւ, սուզեց օվկիանոսի մեջ։ Մի ձեռքում նա բռնել էր փրկության գոտին ու լողում էր հենված նրա վրա։ Ամեն անգամ, երբ Հերմանի գլուխն էր երեւում ալիքի կատարին, Կնու– աըն անհետանում էր, իսկ ամեն անգամ, երբ Կնուտն էր երեւում՝ Հերմանը չէր երեւում։ ^այց ահա մենք տեսնում էինք երկուսի գլուխը միաժամանակ, նրանք լողալով իրար մոտեցան եւ երկուսն էլ բռնեցին փրկության գոտին։ Կնուտը թավւահարում էր ձեռքը, եւ որովհետեւ մինչ այդ մենք կարողացել էինք ռեզինե նավակր չաստակողր բարձրացնել, ապա մենք, չորս հոգով, ձեոքներս Գցեցինք փրկության գոտու թոկին ու ամբողջ ուժով սկսեցինք քաշել, միաժամանակ աչքերից բաց չթողնելով ա (ն մուգ, մեծ առարկան, որ երեւում էր ջրի մեջ՝ երկու լողորդների հետեւում։ Այդ խորհրդավոր կենդանին ժամանակ առ ժամանակ ալիքի կատարին դուրս էր ցցում մի կան աչավուն-սե, մեծ եռանկյունի, նա համարյա մահու չավ։ վախեցրել էր Կնուտին, երբ նա սկսել էր լողալ Հերմանի ուղղությամբ։ Այդ պահին միայն Հերմանը գիտեր, որ եռանկյունին որսականում էր ոչ շնաձկանը, ոչ էլ որեւէ ծովային հրեշի։ Գա Տորստեյնի անթափանց քնապարկի փքված անկյունն էր, բայց երբ մենք լաստի վրա բարձրացրինք մեր երկու ընկերներին՝ ողջ ու անվտանգ, քնապարկը անհետացավ ջրի երեսից։ Նա, ով քնապարկը քաշել էր օվկիանոսի խորքր։ առավել արժեքավոր որս էր բաց թողել։

— Ւնչ լավ է, որ ես քնապարկում չէի)— ասաց Տ՚որստեյնր եւ նորից ձեռքն առավ ղեկաթիակր։

Սակայն այդ երեկո ուրախ սրախոսությունների ժամանակ չէր։ Դեռ երկար ժամանակ մենք ջղային դողոց էինք զգում։ Րայց այդ սառր դողոցը խառնվում էր ուրախության ջերմության հետ, որովհետեւ մենք, վեց հոդիս առաջվա պես լաստի վրա էինք։

Այդ օրր եւ՛ Հերմանր, եւ՛ մենք բոլորս Կն ուտին գովաբանող բազում հաճելի խոսքեր ասացինք։

202

• ՚

- ,:

էաստի վրայի ամրացումները արեւադարձային արեզակի ազ– դեցաթյան տակ, ինչպես Ա փոթորիկներից հետո թուլանում Լին; Մենք ոանախ զբաղվում էինք դրանց վերաձգոլմով։

Սակայն մենք քիչ ժամանակ ունեինք խորհելու արդեն կա֊ տարվածի ՜մասին, Որչափով երկինքը մեր գլխավերեւում ավելի էր մթնում, նույնչափով էլ քամու թափն ավելի ուժգին էր դառնում եւ, մինչեւ գիշերը վրա հասնելը, մի նոր փոթորիկ պայթեց, Այժմ երկար թոկին կապած փրկության գոտին ջրի վրա էր, լաս֊ աախելի հետեւում, այն հաշվով, որ եթե փոթորկի պահին մեզնից մեկն ու մեկը նորից լաստակողի մյուս կողմն ընկներ, թերեւս կարողանար ձեռքը գցել ղեկաթիակի հետեւից լողացող գո– տուն, Գիշերը մեր շուրջը դժոխային խավար էր տիրում, մեր Հ"՚Տ<"ՅքԻց ծածկելով եւ՛ լասար, եւ՛ օվկիանոսը, Կատաղած ալիքների վրայից ցատկելով, մենք լսում էինք միայն, թե քամին ինչպես է ոռնում կայմի ու պարանների մոտ, եւ զգում էինք, թե փոթորիկը ինչպես է ճնշում բամրուկե նավախելի ճկուն պատերը եւ այդ այնպիսի ուժով, որ թվում էր, թե ահա ուր որ է դրանք կգցի նավակողի մյուս կողմը, Բայց նավախցիկը ծածկված էր բրեզենտով եւ լավ պնդացված էր ձգաններով։ Մենք զգում էինք, թե ինչպես «Կոն-Թիկին» սլանում էր փրփրադեզ ալիքների վրա֊ յով եւ գերանները, դաշնամուրի ստեղների նման վեր ու վար էին շարժվում՝ ալիքների շարժման տակտին համապատասխան։ Ամեն անգամ մենք զարմանում էինք, որ ջրի հորձանքները ներս չեն թափվում նավախցի հատակի ճեղքերի միջով, իսկ այդ ճեղքերը լավ փուքս էին ծառայում, որոնց միջոցով անրնղհատ ել ու մուտ էին անում խոնավ օղի հոսանքները,

Ամբողջ հինգ օր փոփոխական եղանակ էր, մերթ փչում՝ էր իսկական ուրագան, մերթ քամին բոլորովին թուլանում էր։ Օվ֊ կիանոսր ակոսված էր լայն հովիտների ձեւով եւ պատված գորշա֊ կապտագույն փրփրադեզ ալիքներից ելնող մառախուղով, ալիքների կատարները թվում էին ձգված ընդլայնակի եւ քամու թափից տափակած։ Այնուհետեւ հինգերորդ օրը երկնքում կապտագույն լուսանցիկ շերտեր երեւացին եւ, ինչքան ուրագանր հեռանում էր մեզնից, այնքան չարագուշակ սեւ ամպերն իրենց տեղը զիջում էին կապտագույն ամենահաղթ երկնքին։

Փոթորիկը մեզ համար շատ գործ թացեց, ղեկաթիակը ջարդ֊ վել էր, առագաստը պատռվել, իսկ ներս ու դուրս անող ողնուց֊ ներր ճոճվում ու նիգաձոոերի պես զարկում էին գերաններին , որովհետեւ ջրում պնդացրած բոլոր պարաններր իսպառ մաշվել

204

՜էին։ Բայց մենք, անձամբ, իսպառ չէինք տուժել եւ մեր բեռը բոլորովին անվնաս էր։

Երկու փոթորկից հետո, «Կոն-Թիկին» հիմնովին խարխլել էր։ Սեպաձեւ ալիքների կատարները բարձրանալու ժամանակ բոլոր պարանները լարվածությունից ձգվել էին, իսկ գերանների անընդհատ շարժվելուց, մաշվելով մտել էին բնափայտի մեջ։ Մենք շնորհակալ էինք նախախնամությունից, որ հետեւեցինք ինկաների ցուցմունքներին եւ հրաժարվեցինք պողպատե ճոպաններից, ո֊ րոնք փոթորկի ժամանակ լաստը պարզապես կսղոցեին մանր կտորների։ Իսկ եթե հենց սկզբից մեր բալզային գերանները լի-նեբն չոր, մեծ լողունակությամբ օժտված, լաստը վաղուց ներծըծ– ված կլիներ ծովաջրով եւ մեզ հետ միասին օվկիանոսում ընկըղմ– ված։ Թարմ կտրած ծառերի ավիշը սնուցող հատկություն ուներ եւ խոչընդոտ էր հանդիսանում ջրի ներթափանցմանը բալզայի ծակոտկեն փայտում։ Բայց այժմ պարաններն այնպես էին թուլացել, որ վտանգավոր էր ոտք գնել երկու գերանի արանքին, որովհետեւ ուժեղ բախման՝ ժաման՛ակ դրանք կարող էին ոտքը փշրել՛ Հաստաքթին եւ լաստախելի վրա, ուր բամրուկե տախտակամած չկար, մենք հարկադրված էինք ծնկներս ծալելով, ոտք֊ ներս հեռու դնել, որպեսզի միանդամից երկու գերանների վրա կանգնենք։ Թաց ջրիմուռներով ծածկված լաստախելր դարձել էր բանանի տերեւների պես սզկուն։ Մեր սովորական անցուդարձի տեղում, կանաչի մեջ, մենք ստեղծել էինք մշտական կածան, իսկ հերթապահի համար, ղեկի մոտ, գրել էինք լայն տախտակ, այնուամենայնիվ, երբ ալիքը լաստը դեսուդեն էր գցում, ոտքի վրա կանգնած մնալր հեշտ չէր։ Իսկ ձախ կողմից, ինը հսկայական գերաններից մեկր, օր ու գիշեր շլմփացնում էր եւ բութ թրխկոցով զարկվում էր ռոնժիններին․ Նոր, չարագուշակ ճռոցներ սկսեցին հանել նաեւ պարաններր, որոնք կապում էին երկու թեք կայմերի գագաթները, որովհետեւ կայմերի համար բները փորված էին երկու տարբեր գերաններում եւ շարժվում էին մեկր մյուսից անկախ։

Ղեկաթիակը մենք պնդացրինք, նրա վրա կապելով երկաթի պես ծանր մանգրային փայտի երկար կտորներ։ էրիկն ու Բենգտը կարկատեցին առագաստր, եւ «Կոն-Թիկին» նորից հպարտորեն բարձրացրեց գլուխը եւ դուրս գցեց կուրծքը՝ դեպի Պոլինեզիա, իսկ ղեկաթիակը պարում էր լաստախելի հետեւում՝ ալիքների մեջ,

205

որոնք չավ եղանակի շնորհիվ վերստին դարձել էին համե ստ ու առիկող։ Բայց ողնուցները երբեք այնպիսին չդարձան, ինչպիսին էին առաջ, նրանք առաջվա նման ամբողջ ուժով չէին դիմադրում ջրի ճնշմանը, որովհետեւ տեղաշարժվել էին եւ թուլացած վիճա֊ կում երերվում էին լաստի տակ։ Անիմաստ էր փորձել՝ պարան– ներր դիտել հատակի կողմից, քանի որ նրանք ամբողջովին պատվել Ղին ջրիմուռներով։ Բամբուկե ամբողջ տախտակամածը– զննելիս, մենք տեսանք, որ հիմնական պարաններից միայն երե֊ քըն էին կտրվել, դրանք ընկած էին ծուռումուռ, հպված այն բեռանը, որի հետ շփվելով մաշվել էին։ Միանգամայն ակներեւ էր, որ պարանները մեծ քանակությամբ ջուր էին ներծծել, բայց բեռը պակասել էր, եւ այդ հավասարակշռում էր լողունակության կորուստը։ Պարենի եւ խմելու ջրի, ինչպես եւ մեր ռադիստների չոր՛ մարտկոցների մեծ մասն արդեն ծախսվել էր։

Այնուամենայնիվ, վերջին փոթորկից հետո, մենք լիովին համոզված էինք, որ լաստր չի քանդվել եւ կլողա այն կարճ տարա֊ ծությունր, որր մեզ անջատում էր առաջներումս գտնվող կրղ֊ զիներից։ Այժմ առաջին պլանում հանդես էր գալիս մի այլ պրոբլեմ՝ ինչպե ս կվերջանա մեր ճանապարհորդությունր։

«Կոն֊Թիկին» աննկուն սլանալու է դեպի արեւմուտք, քանի լաս– տաքթով չի հպվել ծովափնյա ժայռերին կամ մի որեւէ այլ անշարժ արգելակի, որը կկանգնեցնի նրա շարժումը։ ճանապարհորդությունը կավարտվի միայն այն ժամանակ, երբ անձնակազմը լրիվ կազմով ու անվնաս դուրս կգա առաջներիս գտնվող պոլի֊ նեղիական բազմաթիվ կղզիներից մեկն ու մեկի ափը։

"ՐԲ Վերջին փոթորիկն անցավ, մեզ համար բոլորովին պարզ չէր, թե լաստը որտե՛ղ կարող է ափ դուրս գալ։ Մենո հավասս։֊ րաչափ տարածությամբ հեռու էինք եւ Մարքիզյան կղզիներից, եւ՛ Թուամոտու արխիպելագից, ընդ որում, բացառված չէր այն հնարավորությունը, որ մենք շատ հանգստությամբ անցնեինք այդ երկու խումբ կղզիների արանքով, չտեսնելով ո չ մեկը, ո չ մյուսը։ Հյուսիս֊արեւմտյան կողմում մարքիդյանների խմբից ամենամո֊ աիկը մեզնից 300 մղոն էր հեռու, հարավ֊ա րեւմտ յան կողմում, Թուամոտու արխիպելագի ամենամոտ կղզին՝ երեք հարյուր մղոն, իսկ քամին ու հոսանքը կայուն չէին, բայց ընդհանուր առմամբ մենք քշվում էինք դեպի արեւմուտք, երկու խումբ կղզիների միջի օվկիանոսային լայն դարպասների ուղղությամբ։

206

Հյուսիս-արեւմտյան ուղղությամբ ամենամոտ կղղին Ֆատու֊ Խիվա անունով այն փոքրիկ, ջունգլիներով պատած, լեռնոտ կըղ֊ զին էր, որտեղ ես մի ժամանակ ապրում էի ծովափին շինած ցցաշեն խրճիթում եւ լսում էի ծերունու պատկերավոր պատմած֊ ներր հերոսական նախահոր՝ Թիկիի մասին։ Եթե «Կոն֊Թիկին» մոտենար այդ նույն ափին, ես այնտեղ կհանդիպեի շատ ծանոթների, բայց ծերունուն՝ դժվար թե։ Նա, հավանաբար, վաղուց արդեն վախճանված կլիներ, հաստատ համոզված, որ հանդիպելու է իր նախահորը՝ Թիկիին։ Եթե լասան ուղղվի դեպի Մարքիզյան կղզիների այգ լեռնաշղթան, ապա ափ իջնելը մեզ համար հեշտ գործ չի լինելու։ Այդ խմբի կղզիներր իրարից հեռու են, եւ օվկիանոսն անարգել զարկում է ուղղաձիգ ժայռերին, այնպես, որ մենք պետք է շատ զգույշ լինենք եւ ուղղություն վերցնենք դեպի փոքրաթիվ այն հովիտների պռունգը, որոնք միշտ ծովափի նեղ շերտով են վերջանում։

Րսկ եթե լաստն ուղղւԱւ դեպի Թուամոտու արխիպելագի կորալային ռիֆերը ՚, ապա օվկիանոսն այնտեղ մեծ պարածոլթյան վրա լեցուն է բազում կղզիներով։ Րայց կղզիների այդ խումբր հայտնի է նաեւ Ցածր կամ Վտանգավոր արխիպելագ անունով, որովհետեւ կորալային ծագում ունի եւ կազմված է ստորջրյա վտանգավոր ժայռերից եւ արմավենիներով ծածկված ատոլներից**, որոնք ջրի մակերեսից բարձրանում են ընդամենը երկու երեք մետր։ Ստորջրյա վտանգավոր ժայռերր, պաշտպանողական օղակով շրջապատում են յուրաքանչյուր ատոլը, այդ ամբողջ շրջանում ծովագնացության համար ներկայացնելով լուրջ խոչընդոտ։ Եվ, չնայած Թուամոտուի ատոլները կորալներից են առաջացել, իսկ Մարքիզյան կղզիներն իրենցից ներկայացնում են մարած հրա֊ բուխներ, այնուամենայնիվ, այդ երկու խումբ կղզիներր բնակեցված են պոլինեզիական նույն ժողովրդով եւ արքայիկների րնտա֊ նիքներն ամենուրեք Թիկիին համարում են իրենց նախահայրը։

Տակավին հուլիսի 3-ին, երբ մենք Պոլինեզիայից հազար մղոնով հեռու էինք, բնությունն ինքր մեզ հաղորդեց,— ինչպես իր ժամանակին իրենց լաստերով այստեղ հասած նախնադարյան պերուական ծովագնացներին էր հաղորդել,— որ առաջներիս, օվկիանոսում, ինչ-որ տեղ, իսկապես ցամաք կա։ Պերուի ափից

Ռիֆ — կորալային ստորջրյա խութ, ժայռ։ ** Աաոլ ----- օղաձեւ մարշանային (կորալային) կղզի։

՝ 207

մինչեւ մի հազար մղոն տարածություն հեռու, մ ամանակ առ ժամանակ մենք տեսնում էինք որորների փոքր երամներ։ Արեւմտյան երկարության մոտավորապես 100 վրա նրանք անհետացան, եւ երբեմն սկսեցին հանդիպել միայն փոքրիկ մրրկահավեր, որոնք օվկիանոսում են ապրում։ Բայց հուլիսի 3-ին, արեւմտյան եր՛կարության 125°֊ի վրա, որորներր նորից երեւացին։ Այդ օրից սկսած, մենք հաճախ հանդիպում էինք որորների փոքր երամների, նրանք թռչում էին բարձր երկնքում կամ սլանում էին ալիքների կատարների վրայով, բռնելով թռչող ձկներ, որոնք օդն էին դուրս գալիս՝ ■ոսկեգույն մակրելներից փրկվելու համար։ Քանի որ այդ թռչունները մեր հետեւում գտնվող Ամերիկայից չէին եկել, ուստի եւ նրանց հայրենիքը պետք է լիներ մյուս կողմում՝ մեր առշեւում։

Հուլիսի 16֊ին բնությունը մեզ առավել ակներեւ մի ցուցմունք տվեց։ Աւգ օրը մենք դուրս հանեցինք երեք մետրանոց մի շնաձուկ, որն իր փորից դուրս գցեց չմարսած մի մեծ ծովաստղ, որ կուլ էր տվել մոտերքում ծովափին։

Իսկ հաջորդ օրը ուղիղ Պոլինեզիայի կղզիներից դեպի մեզ թռան առաջին հյուրերը։ Նշանակալից դեպք էր լաստի վրա, երբ արեւմտյան ուղղությամբ, հորիզոնում, մենք տեսանք երկու մեծ հյուսիսային ջրահավեր, որոնք շուտով սկսեցին ցածր ճախրել մեր կայմի վերեւում։ Իրենց մետր ու կերանոց թեւերը տարածած, նրանք երկար ժամանակ պտտվում էին մեր գլխավերեւում, այնուհետեւ ծալեցին թեւերր եւ նստեցին ջրի վրա՝ լաստի կողքին։ Ոսկեգույն մակըելները իսկույն խմբով հարձակվեցին եւ սկսեցին աներեսությամբ պտտվել լողացող մեծ թռչունների շուրջը, բայց երկու կողմն էլ միմյանց չէին կպչում։ Դրանք առաջին կենդանի համբավաբերներն էին, որոնք մեղ ողջույն էին բերել Պոլինեղիա– յից։ Երեկոյան նրանք ետ չթռան, այլ մնացին ջրի վրա եւ դեռ կեսգիշերից հետո էլ մենք լսում էինք, թե նրանք ինչպես էին խռպոտ ճիչով պտտվում կայմի շարջը։

Թռչող ձկները, որ մեր լաստի վրա էին ընկնում, այժմ ավե/ի խոշոր էին եւ պատկանում էին մի այլ տեսակի, ես այդ ձկնեըր հիշում էի ձկնորսական այն զբոսանքների ժամանակ, որ ես կատարել էի կղզիաբնակների հետ Ֆատու-Խիվայի ափի երկարությամբ։

Երեք օրվա ընթացքում մենք լաստի ուղղությունը պահում

․208

1֊

Մե&ք ուսումնասիրում ենք քարսւհգը։ Հեսելրերգր ամեն օր դիտումներ Էր անում արեգակի վերաբերյալ Ա քարտեգի վրա գծում Էր մանր շրջանիկներ, նշելով մեր գտնված տեգը Խա– գաղ օվկիանոսում։ Մեր աոայ հարց Էր ծառացած՝ արդյոք հարկադրված չե՛նք լինելու ափ դուրս գալ Թռւամուուս վտանգավոր արխիպելագի մոտ;

էինք շիտակ դեպի Ֆաաու֊Խիվա, բայց հետո հյուսիս արեւելյան ուժեղ քամի փչեց եւ մեզ քշեց դեպի հարավի դեպի Թուամոտուի ատոլների կողմը, բուն հասարակածային հոսանքների սահման֊ "երից դուրս, որից հետո օվկիանոսի հոսանքներն սկսեցին ան֊ հուսալի դառնալ։ Մի օր նրանք նկատելի էին լինում, հաջորդ օրն անհետանում էին։ Հոսանքը երբեմն ընթանում էր, ինչպես անտեսանելի գետ, ճյուղավորվելով բոլոր կողմերը։ Եթե հոսանքն արագանում էր, ալիքներր դառնում էին ավելի ուժեղ եւ ջրի ջերմությունը մի աստիճանով իջնում էր։ Հոսանքի ուղղությունն ու ուժր մենք ամեն օր որոշում էինք շնորհիվ այն տարբերության, որ ստացվում էր լաստի դիրքի եւ արեգակի դիրքի միջեւ54, որպիսի հաշիվներ էրիկն էր անում։

Պոլինեզիայի շեմքին քամին ասաց՝ «փաս» եւ մեզ հանձնես հոսանքի խաղաղ ճյուղին, որը ի սարսափ մեզ, գնում էր Անտարկտիկայի ուղղությամբ։ Լիակատար անդորր չկար— մեր ամբողջ ճանապարհորդության րնթացքում ոչ մի անգամ մենք ա1Դ Լզգս՚ցինք,֊ եւ եթե քամին շատ թույլ էր լինում, մենք մեր բոլոր լաթերր կախում էինք կայմից, որպեսզի օգտագործենք նույնիսկ ամենաչնչին զեվւյուռը։ Չեղավ մի օր, որ ետ շարժվեինք դեպի Ամերիկայի կողմր․ օրվա ընթացքում անցած նվազագույն տարածությունը 9 ծովային մղոն էր, մինչդեռ օրական միջին արագությունը, մեր ամբողջ ճանապարհորդության րնթացքում՝, ամբողջությամբ առած, կազմում էր 42 112 մղոն։

Այնուամենայնիվ, պասսատր սիրտ չարավ մեզ երեսի վրա թողնել հենց նպատակի շեմքին։ Նա վերստին անցավ իր պարտականությունների կատարմանը եւ սկսեց բոթել ու քաշել քայքայվող նավը, որր պատրաստվում էր ոտք դնել մի նոր արտասովոր երկիր։

Ծովային թռչունների երամներն օրեցօր ավելի էին շատանում եւ աննպատակ պտտվում մեր գլխավերեւում՝ բոլոր ուղղություններով։ Մի անգամ, երեկոյան, երբ արեգակը մայր էր մրանում օվկիանոսում, մենք պարզ կերպով նկատեցինք, որ թռչունները ինչ-որ բանի համար խիստ անհանգստանում էին։ Նրանք թռչում էին դեպի արեւմուտք, ուշադրություն չդարձնելով ո չ մեզ եւ ո՛չ էլ թռչող ձկների ւկւա։ Կայմի գագաթից մենք տեսնում էինք, որ թռչելով մեր վերեւից, նրանք բոլորը թռչում էին միեւնույն ուղղությամբ, թերեւս նրանք վերեւից տեսնում էին ինչ-որ բան,

210

որը մեզ համար աննկատելի էր։ Թերեւս նրանց ղեկավարում էր բնազդը։ Համենա յն դեպս, նրանք թռչում էին դեպի որոշակի նպատակ, ուղղակի տուն, մոտակա կղզին, իրենց բների տեղը՛

Մենռ շուռ տվինք ղեկաթիակը եւ մեր լաստն ուղղեցինք ճիշսւ այն կողմը, դեպի ուր անհետացան թռչուններր։ Խավարը վրա հասնելուց հետո էլ մենք լսում էինք ետ մնացած երամների ճիչը, որոնք մեր վերեւից, աստղալից երկնքի ֆոնի վրա, թռչոսՏ՝ էին հենց այն ուղղությամբ, ինչ ուղղություն մենք էինք բռնել։ Ղա մի հիասքանչ գիշեր էր, լուսինը համարյա լրիվ էր, եւ դա «Կոն– Թիկիով» կատարած մեր ճանապարհորդության ամբողջ ընթացքում երրորդ լուսինն էր։

Հաջորդ օրր մեր գլխավերեւում պտտվում էին ավելի շաւռ թռչուններ, բայց երեկոյան մենք այլեւս կարիք չունեինք, որ նրանք մեզ ճանապարհ ցույց տային։ Այդ ժամանակ հորիզոնում մենք նկատեցինք տարօրինակ ձեւի անշարժ ամպ։ Մյուս ամպերը թվում էին մանր, բրդի թեթեւ փաթիլներ, որոնք երեւում էին հարավում եւ, քշվելով պասսատների կողմից, լողում էին երկնակամարով, իսկ հետւո անհետանում էին հորիզոնի հետեւում՝ արեւմուտքում։ Մի ժամանակ Ֆատու֊Խիվայի կղզում ես տեսել էի պասսատների կողմից քշվող աՏԴաՒսՒ ամպեր, այդպիսիք գիշեր ու ցերեկ մենք տեսել էինք մեր գլխավերեւում «Կոն֊Թիկիի» լաստակողից։ Բայց հորիզոնի մոտ, դեպի հարավ-արեւմուտք գտնվող մենավոր ամպը չէր շարժվում, նա պարզապես կախված էր օդում, ինչպես ծխի անշարժ մի սյուն, մինչդեռ մնացած ամպերը անցնում էին մոտից։ Այդպիսի ամպերը լատիներեն կոչվում են ՇստԽոտւեստ՛ Պոլինեզիացիներր չգիտեին այդ, բայց նրանք դիտեին, որ նման ամպերի ներքեւում ցամաքն է։ Երբ արեւադարձային արեգակը շիկացնում է ավազը, կազմվում է տաք օդի հոսանք, որը վերեւ է բարձրանում եւ նրա մեջ պարունակվող ջրային գոլորշիները մթնոլորտի առավել սառը շերտերում սկսում են խտանալ։

Մենք դեպի ամպն էինք լողում, քանի նա չէր անհետացել արեգակի մայր մտնելուց հետո։ –Քամին միապաղաղ էր եւ «Կոն֊ Թիկին» ամուր կապված զեկաթիակով, առանց մեր մասնակցության, ինչպես այդ լինում էր լավ եղանակներին, բռնել էր իր ընթացքը։ Հերթապահի աշխատանքն այժմ այն էր, որ բարձրանա կայմի գագաթր եւ, որքան կարելի է շատ երկար նստի այնտեղ հարթակին, որը վերջին օրերը շփվելուց փայլփլում էր,, իմանալու համար, թե երկրի մոտիկության նշաններ չկա ն արդյոք։

Այդ ամբողջ գիշերր մեր վերեւում լսվում էին թռչունների խլացուցիչ ճիչեր։ Իսկ լուսինը համարյա լրիվ էր։

14 *

«5^-սխ VII

Հ0․1*0․Վ0․81«՚Ա \քՈ«Լ|․ Ա՚ԼՏհէւէ;» Ա՛Ո»

րեամ է ցամաքը։– Հեռանում ենք Պ ակ ա –հակայի մոտից։– ՏսՏական օր Անդաթաա ոիֆի մոտ։– Դրախտի շեմքին։– Աոաջին կղզիաբնակները։– «Կոն-Թիկիի» նոր անձնակազմը։– Կնուտր աւի իջնելու իրավունք է ստանում։— Տանուլ տված սակատամարա։ Նորից ծովի խորքում։– Վտանգավոր ջրերում։— Տակոլմեից մինչեւ 1Ւա– րօիա։— Մոտենում ենք «Վնուկային կաթսային»— Բուրանների շրջա֊ պատում։— Նավաբեկություն։— Կորալային ոիֆի վրա։ Անմարդաբնակ կղցի։

Հուլիսի ՅՕ֊ի գիշերր «Կոն֊Թիկին» շրջապատված էր նոր, ինչ-որ արտասովոր մթնոլորտով։ Գլխավերեւում՝ ծովային բազ֊ մազան թռչունների արձակած խլացուցիչ ճիչերր զգացնել էին տալիս, որ ինչ-որ նոր բան է պատահելու։ Եվ որովհետեւ երեք ամ֊ սվա րնթացքում օվկիանոսի աղմուկից եւ անկենդան պարանների ճռռոցից բացի, ուրիշ ձայն չէինք լսել, այդ պատճառով էլ թըռ– չունների բազմաձայն ճիչը մեզ թվաց կենդանի ու երկրային։ Իսկ լուսինը, որ սահում էր կայմի գագաթին գտնվող մեր դիտակետի վերեւում, թվում էր սովորականից ավելի մեծ ու ավելի կլոր։ Մեր երեւակայության մեջ նրանում արտացոլվում էին արմավենիների գագաթները եւ ջերմարյուն աշխարհի ամբողջ ռոմանտիկան, սառը ձկներով լի օվկիանոսի վերեւում լուսինն այդպիսի դեղին լույստվ երբեք չէր փայլել։

Բենգտը ժամը վեցին իջավ կայմի գագաթից, արթնացրեց

21»

Հերմանին եւ փռվելով քուն մտավ։ Երբ Հերմանր բարձրացավ փրորվող ու ճռճռացող կայմի վրա, արդեն երեւում էին արշալույսի առաջին շողերր։ Տասր րոպե անց նա վերստին իջավ պարանե սանդուղքով եւ ոտքիցս քաշեց։

— Սի դուրս եկեք, դիտեցե՛ք ձեր կղզին։

Հերմանի դեմքը փայլում էր, ես վեր թռա, իմ հետեւից նաեւ Ւեւնդտը, որը դեռ չէր քնել։ Իրար հրելով ու խանգարելով, մենք շտապ-շտապ մագլցում էինք, որքան կարելի է ավելի վեր, մինչեւ որ հասանք կայմերի խաչաձեւվելու տեղը։ Մեր շուրջը բազմաթիվ թռչուններ էին թռչում։ Իսկ երկնքի երկնա ֊մանուշակագույն գունատ շերտն արտացոլվում էր օվկիանոսում, ինչպես անցնող գիշերվա վերջին հուշ։ Բայց ահա արեւելքում ամբողջ հորիզոնն սկսեց գունավորվել վառ կարմիր գույնով, իսկ հեռու՝ հարավ֊արեւելքում ՜երկինքն աստիճանաբար ստանում էր բոսորագույն երանգ, եւ դրա ֆոնի վրա, օվկիանոսի եզրի երկարությամբ, գունատ ստվերի պես պատկերանում էր մի փոքր գիծ, ոնց որ գրված լիներ կապույտ մատրտով։ ,

Տամա քը։ Կղզի ն։ Մենք ագահությամբ այն լափում էինք աչքերով, այնուհետեւ արթնացրինք ընկերներին։ Նրանք քնաթաթախ դուրս վազեցին տախտակամածր եւ դեսուդեն էին նայում, կարծես կարծում էին, որ մեր լաստի քիթր ահա որտեղ որ է կխրվի ափին։ Թռչող ծովային թռչուններր ճչալով կարծես մի տեսակ օդային կամուրջ էին ստեղծում մեր եւ հեռավոր կղզու միջեւ, որն ավելի ու ավելի պարզ էր երեւում հորիզոնում, արեգակի ծագելուն զուգրնթաց, երբ լույսն սկսում էր բացվել եւ կարմիր ֆոնր սփռվում էր երկնքով մեկ եւ փոխվում ոսկե դույնի։ Սկըզ֊ քում մենք մտածեցինք, որ կղզին իր տեղումր չէ։ Եվ որովհետեւ կղզին չէր կարող տեղափոխված լինել, ապա, ակներեւ էր, որ գիշերվա րնթացքում լաստր հոսանքից քշվելով, մեզ տարել էր դեպի հյուսիս։ Բավական էր մի հայացք նետել օվկիանոսի վրա, որպեսզի ալիքների ուղղությունից իսկույն հասկանայինք, թե խավարի ժամանակ մենք զրկվել էինք այդտեղ ափ իջնելու ամեն մի հնարավորությունից։ Մեր գտնված տեղում քամին մեղ հնարավորություն չէր տալիս լաստն ուղղելու դեպի կղզին։ Թուա– մոտու արխիպելագի շուրջը օվկիանոսի շրջանում բազմաթիվ տեղական ուժեղ հոսանքներ կային, որոնք դիպչելով ցամաքին, ճյուղավորվում էին բոլոր կողմերով, հոսանքներից շատերը փո–

213

խում էին իրենց ընթացքը, հանդիպելով մակընթացային հզոր հոսանքերի, որոնք ետ ու առաջ էին շարժվում ռիֆերի ու լա-դունաների միջով։

Մենք թեքեցինք ղեկաթիակը, թեպետ լավ գիտեինք, որ անօգուտ է։ Վեց ու կեսին արեւը ծագեց օվկիան՛ոսի վրա եւ սկււեց բարձրանալ ուղիղ դեպի վեր, ինչպես այղ միշտ լինում է արե– վադարձներում։ Կղզին մեզանից մի քանի մղոն հեռավորության վրա էր գտնվում եւ մեր հայացքին ներկայանում էր որպես հո֊ րիոզնի երկարությամբ ջրից դուրս եկող անտառի մի շերտ։ Ծառերը խիտ կերպով կանգնած էին ափի պայծառ, նեղ ժապավենի հետեւում, իսկ ափն այնքան ցածր էր, որ երեւում էր, թե ինչպես պարբերաբար ծածկվում է ալիքների հետեւում։ էրիկի ենթադրության համաձայն դա Պուկա֊Պուկա կղզին էր՝ Թուամոտու արխիպելագի ծայրին գտնվող կղզին։ «Խաղաղ օվկիանոսի 1940 թվականի լոցփան», մեր երկու քարտեզները եւ էրիկի դիտումները՝ այդ կղզու կոորդինատների վերաբերյալ չորս տարբեր վարիանտներ էին տալիս, բայց որովհետեւ մոտերքում ուրիշ ցամաք չկար, ուստի մենք չէինք կարող կասկածել, որ մեր տեսած կղզին Պու֊ կա֊Պուկան էր։

Մեզանից ոչ ոք բուռն զեղումների գիրկր չընկավ։ Մենք բացինք առագաստը, թեքեցինք թիակը եւ լուռ կանգնել էինք տախտակամածի կամ կայմի բարձունքի վրա, դիտելով ցամաքը, որը հանկարծակի հանդես եկավ անծայրածիր ու համատարած օվկիանոսի մեջ։ Վերջապես մենք ակնառու կերպով համոզվեցինք, որ այդ ամիսների ընթացքում իսկապես մենք շարժվում էինք, եւ ոչ թե պարզապես ալիքների վրա հավերժորեն ճոճվում հորիզոնով երիզավորված, միեւնույն շրջանի կենտրոնում։ Սակայն, մեղ • թվում էր, որ մենք տեսնում ենք ինչ-որ լողացող կղզի, որն անսպասելիորեն հանդես է եկել անապատային կապույտ օվկիանոսի մեջ, որի կենտրոնում մեր մշտական բնակատեղին է, եւ որ այդ կղզին դանդաղորեն լողում է մեր տիրապետություններում, ուղեւորվելով դեպի արեւելք։ Մեզ բոլորիս համակեց խոր գոհունակության ու հանգստության զգացմունք այն գիտակցությամբ, որ մենք իսկապես հասանք Պոլինեղիա․ բայց այդ զգացմուն֊

1,աօունա —՚ մարջանային կղզիների ներքին ավազան։ Ծ․ Թ,

214

քին միախառնվեց թեթեւ ու վաղանցուկ մի հուսախաբություն, որովհետեւ անճար ու անօգնական լինելով հարկադրված էինք լոկ նայել մեր առաջ, պատրանքի պես հանդես եկած այդ կղզուն, եւ օվկիանոսով շարունակել մեր անվերջ ճանապարհը դեպի արեւմուտք։

Արեւը ծագելուց անմիջապես հետո, կղզու ձախ մասում, ծա֊ ռերի գագաթների վրայով բարձրացավ ծխի սեւ, թանձր մի սյուն։ Մենք հետեւում էինք նրան ու մտածում, թե կղզիաբնակներն արթնացել ու նախաճաշ են պատրաստում։ Այդ ժամանակ մեր մտքով չանցավ, որ բնակիչները մեզ նկատել էին իրենց դիտակետերից եւ ծխով ազդանշան էին տալիս, հրավիրելով ափ իջնել։ ժամը 7-ին մոտ զգացինք այրվող արմավենու ծառի թեթեւ հոտը, որը գրգռում էր մեր աղապատ քթածակերր։ Իմ մեջ դա արթնացրեց Ֆատու-Խիվայի ծովափի խարույկի մասին տարտամ հիշողություններ։ Կես ժամ անց, մենք զգացինք անտառի եւ նոր կտրած ծառի հոտ։ Աստիճանաբար կղզին սկսեց հեռանալ, այժմ նա նա– վախելի հետեւումն էր, եւ ժամանակ առ ժամանակ այնտեղից մեզ էր հասնում թեթեւ սյուք։ Հերմանն ու ես, կպած կայմի գագաթին, քառորդ ժամի րնթացքում կանգնել եւ ագահորեն շնչում էինք տերեւների ու կանաչի տաք բուրմունքը։ Պ ոլինեզիան էր — ալիքների վրա անցկացրած իննսուն եւ երեք աղի օրերից հետո, զգում էինք ցամաքի հիասքանչ, հոյակապ բուրմունքը։ Բենգտը նորից խռըմ֊ փացնում էր իր քնապարկում։ էրիկն ու Տորստեյնը, խոհերով տ՛արված, մեջքի վրա պառկած էին նավախցում, իսկ Կնուտը շարունակ դուրս էր վազում տախտակամածը՝ տերեւների բոլրմունքր շնչելոլ, եւ այնուհետեւ ինչ-որ բան էր գրում օրագրում։

ժամը ինն ու կեսին Պուկա-Պուկան մեր հետեւում խորասուզվեց օվկիանոսոսք՝, բայց տակավին, մինչեւ ժամը տասնմեկը, կայմի գագաթից մենք կարող էինք տեսնել երկնագույն շերտը արեւելյան հորիզոնում։ Հետո նա էլ անհետացավ, եւ միայն բարձր կանգնած անձրեւային խիտ ամպը, որն աշարժ կախված էր երկնքում, մեզ ցույց էր տալիս, թե որտեղ է գտնվում Պ ուկա-Պուկան։ Թռչուններն անհետացան։ Նրանք գերադասում են գնալ կղզու հողմահարման ուղղությամբ, որպեսզի վերադարձին քամին նրանց օգնի, երբ օրը երեկոյանում է եւ փորը կուշտ է։ Ոսկեգույն մակրել֊ ներ նույնպես գրեթե չէին երեւում, մեզ ուղեկցում էին միայն մի քանի լոցմաններ, որ լողում էին լաստի տ՛ակ։

215

Այդ երեկո Բենգտն ասաց, որ ինքր սեղանի ու աթոռի կարոտն է քաշում, քանի որ մերթ մեջքի, մերթ փորի վրա պառկելով կարդալր շատ է հոգնեցնում։ Սակայն, նա ուրախ էր, որ մեզ չհաջողվեց ափ իջնել, քանի որ ինքը դեռ երեք դիրք չի կարողա֊ ցել կարդալ վերջացնել։ Տորստեյնն անսպասելիորեն խնձորի կարոտ զգաց։ Իսկ ես գիշերն արթնացա սոխով բիֆշտեքսի շատ որոշակի, հիասքանչ հոս)ից։ Րայց բանից դուրս եկավ, որ դա իմ՝ կեղտոտ շապիկի հոտն էր։

Հաջորդ օրր մենք երկու նոր ամպ տեսանք, որոնք բարձրանում էին հորիզոնում, հիշեցնելով երկու շոգեկառքերի ծուխ։

Քարտեզի միջոցով մենք կարողացանք որոշել, որ կորալի այդ կղզին երբ, որոնց վերեւում ամպեր էին բարձրանում, անվանվում էին Ֆանգահինա եւ Անգաթաու^5։ Քամին այնպես էր փչում, որ Անգաթաուի վերեւի ամպը մեզնից ավելի նպաստավոր ուղղության վրա էր երեւում* ուստի, ամուր կապելով թիակը, մենք մեր րնթացքն ուղղեցինք դեսլի Անգաթաոլ եւ սկսեցինք սքանչանալ Խաղաղ օվկիանոսի ապշեցուցիչ հանդարտությամբ ու խաղաղությամբ։ Լավ եղանակին «Կոն֊Թիկիի» բամթուկե տախտակամածի վրա կյանքը շատ հաճելի էր եւ մենք ագահությամբ նորանոր տպավորություններ էինք ստանում, համոզված՝ լինելով, որ շուտով վերջանում է մեր ճանապարհորդյււթյունր, հետագայում ինչ էլ որ մեզ պատահի։

Երեք օրվա րնթացքում մենք գնում էինք Անգաթաուի վերեւի ամպի ուղղությամբ։ Եղանակր հիասքանչ էր․ ղեկաթիակն ինքն էր մեզ տանում մեր րնթացքով, եւ հոսանքն էլ բնավ կատակ չէր անում։ Ջորրորդ օրվա առավոտյան, ժամր վեցինյ Տորստեյնը, որպես հերթապահ, փոխարինեց Հերմանին, որն ասաց նրան, թե ինքր լուսնի լույսի տակ կարծես թե տեսել է ցածր կղզու ուրվագիծ։ Շատ չանցած արեւը ծագեց, Տորստեյնր գլուխ ր նավո։ խցի դռնից ներս կոխեց եւ բացականչեց․ — Ցամաքը երեւո լմ է։

Մենք բոլորս տախտակամած վազեցինք, եւ այն, ինչ տեսանք, հարկաղրեց մեզ բարձրացնել բոլոր ղրոշակներր։ Նավախելում առաջինը վեր բարձրացավ նորվեգիական դրոշակը, նրա հետեւից, կայմի գագաթին՝ ֆրանսիականը, քանի որ մենք մոտենում էինք ֆրանսիական գաղութի։ Շուտով դրոշակների մեր ամբողջ հավաքածուն ծածանվում էր պասսատային զով քամու առաջ,

216

աաա®&աքա

«Կոն-Թիկին» նորից մոտենում է ցամաքին։ Մենք մոտեցանք

Անգաթաա կւլդուն եւ բարձրացրինք դրոշակները։ Վերջապե»

մենք Պոլինհզիայամն էինք։

— ամերիկականը, անգլիականը, պերուականը, շվեդականը, չհաշված «^լ\տ․^\օէ․էՏ ւձ\\ն»–ի դբոշակր։ Այժմ մեզնից ոչ ոք չէր կարող կասկածել, որ «Կոն֊Թիկին» զգեստավորված է պատշաճորեն։ Այս անգամ կղզու գիրքն իդեալական էր— ուղղակի մեր ընթացքի գիմաց եւ մեզնից մի քիչ ավելի էր հեռու, քան Պուկա֊ Պուկան էր, երբ նա երեւաց չորս օր սրանից առաջ՝ առավոտյան արշալույսին։ Հենց որ մեր հետեւում արեդակր վեր բարձրացավ, կղզու վերեւ, մառախլապատ երկնքում մենք նկատեցինք բաց կանաչավուն առկայծում։ Դա ռիֆերի ստորջրյա ժայռերի օղակի մեջ րնկած կանաչ խաղաղ լագունայի արտացոլումն էր։ Մի շարք ցածլիկ ատոլների վերեւում այդպիսի միրաժներ օդում կանգնած են լինում մի քանի հազար մետր բարձրության վրա, եւ նախնադարյան ծովագնացները, նախքան հորիզոնի վրա կղզին տեսնելը, նրա արտացոլումր տեսնում էին շատ օրեր առաջ։

Ժամր տասին մոտ մենք սկսեցինք թիավարել․ այժմ մենք պետք է որոշեինք, թե կղզու որ մասին պետք է մոտենայինք։ Արդեն մենք կարողանում էինք զանազանել ծառերի առանձին գագաթներ եւ տեսնում էինք ծառաբների շարքեր, որ փայլում էին արեւի տակ՝ ստվերաշատ, խիտ տերեւների ֆոնի վրա։

Մենք գիտեինք, որ մեր եւ կղզու միջեւ՝ ինչ-որ տեղ ստորջրյա վտանգավոր ժայռեր կան, որոնք դարանակալոսՐ էին բոլոր նրանց, ովքեր կամենում էին մոտենալ արտաքուստ սիրալիր կղզուն։ Արեւելքից անարգել վազող ալեկոծության բարձր կոհակները ծածկում են այդ ժայռերը (ռիֆերր) եւ որովհետեւ ջրի հսկայական զանգվածները ծանծաղ տեղում արգելակվում են, ուստի դրանք ծառս են լինում դեպի երկինք եւ դղրդյունով, փրփրադեզ, գահավիժում են ցած, ընթանալով կորալի սուր ժայռերի /էրայով։ Շատ շոգենավեր են րնկել այդ ծուղակր՝ քշվել են դեպի Թուամոտու արխիպելագի ստորջրյա այդ սոսկալի ռիֆերր եւ փշուր֊փշուր հղել կորալի ժայռերի վրա։

Ծովի կողմից մենք այդ նենգավոր որոգայթի որեւէ նշան չէինք տեսնում։ Մենք լողում էինք, հետեւելով ալիքներին, եւ տեսնում էինք միայն ծածանվող, փայլփլուն կատարներ, որ մեկր մյուսի հետեւից անհետանում էին կղզու ուղղությամբ։ Եվ ժայռերր եւ դրանց վրայի սատանայական, փրփրագեղ այդ ամբողջ իրարան֊ ցումր մեզնից ծածկված էին մի շարք ալիքների լայն կ ա տա բներով, որոնք դիզվում էին առջեւներս։ Բայց կղզոլ երկու ծայրերին (թե՛ 218

հյուսիսային, թե՛ հարավային), որտեղ առափնյա գիծը կորանում էը, մենք տեսնում էինք, որ ցամաքից մի քանի հարյուր մետր հեռավորության վրա օվկիանոսն իրենից ներկայացնում էր օդում ծառս եղող համատարած եռացող սպիտակ զանգված։

Մենք մեր լաստին այնպիսի ուղղություն տվեցինք, որպեսզի ընկնենք կղզու հարավային ծայրի «Վհոլկային կաթսայի» սահմանի մոտ եւ հույս ունեինք, որ այնտեղ ընկնելով, կկարողանանք լողալ ատոլի երկարությամբ, մինչեւ որ շրջանցենք հրվանդանը եւ դուրս գանք հողմահարության կողմր։ Համենա յն դեպս, կարծում էինք, որ այդտեղից քշվելուց առաջ կհասնենք ծանծաղուտի, որտեղ կկարողանանք հապճեպ սարքած խարիսխի միջոցով կանգ առնել եւ, սպասելով քամու փոխվելուն, կլինենք կղզու պաշտպանության տակ։

Կեսօրին մոտ արդեն մենք կարողանում էինք հեռադիտակով տարբերել, որ ափի բուսականությունը կազմված է կոկոսի երիտասարդ, կանաչ արմավենիներից, որոնց գագաթներն ընդհուպ մոտենում էին առաջին գծի վրա, երերուն ու կենդանի ցանկապատի նման փռված խիտ, ջահել անտառին եւ նրանցից վեր բարձրանում։ Անտառի առաջ, ծովափին՝ սպիտակ ավազի վրա, այստեղ ու այնտեղ րնկած էին կորալների խոշոր կտորներ։ Արմավենիներից վեր ճախրող ճերմակ թռչուններից բացի, կյանքի այլ նշույլ չէր նկատվում։

Ժամր երկուսին մենք մոտեցանք կղզուն եւ լողացինք նրա երկարությամբ, անառիկ ռիֆերի հենց կողքից։ Որքան մենք մոտենում էինք, այնքան ավելի պարզ կերպով մեզ էր հասնում ւրվեժր հիշեցնող բուրունների աղմուկը, որոնք ժայռերին դիպչելով փշրվում էին․ այդ աղմուկր շուտով սկսեց նմանվել անսահման երկար ճեպընթաց գնացքի դղրդյունի, գնացք, որ սլանում էր մեզ զուգահեռ մեր աջ կողմից, մի քանի հարյուր մետր հեռավորությամբ։ Այժմ մենք արդեն կարողանում էինք տարբերել նաեւ սպիտակ ջրցայտերր, որ ստեպ֊ստեպ թռչում էին օդում բարձր ալիքների գանգուր կատարների մյուս կողմր մեր այն կողմում, որտեղ «գնացքն» էր աղմկում։

Ծանր ղեկաթիակով գործ էին տեսնում երկուսը․ նրանք կանգնած էին բամբուկե նավախցի հետեւում եւ այդ պատճառով չէին տեսնում, թե ինչ է կատարվում առջեւում։ էրԻԿը> որպես

219

նավավար, բարձրացել էր խոհանոցային արկղի վրա եւ ցուցմունքներ էր տալիս ղեկր վարող երկու րնկերներին։ Մեր ծրագիրն էո որքան հնարավոր է լինել վտանգավոր ռիֆերին ավելի մոտ, բայց բավականաչափ անվտանգ տարածության վրա։ Կայմի գագաթից մենք բոլոր ժամանակ դիտում էինք, թե կորալի այդ օղակում չկա աՐԴ1"Ք մԻ ճեղք կամ անցք, որով փորձեինք սողոսկելով անցնել։ Այժմ հոսանքր մեզ տանում էր ռիֆի երկարությամբ եւ որեւէ խաղ չէր սարքում մեր գլխին։ Երերվող ողնուցներր մեզ հնարավորու֊ թյուն էին տալիս այս կամ այն կողմր, 20°֊ի անկյան սահմաններում, շարժվել դեպի քամին, իսկ քամին փչում էր ռիֆի երկարությամբ։

Այն պահին, երբ էրիկր լաստը տանում էր ոլորապտույտ րնթացքով, ռիֆերից այնքան հեռու, որ վտանգ չլինի հորձանուտ1֊ մեջ րնկնելոլ, ես ու Հերմանը լողացինք ռեզինե նավակով, որը թոկով կապված– էր լաստին։ Երբ լաստն ընթանում էր աջ հալսավ*, պարանը մեղ եւս քաշում էր դեպի աջ եւ մենք այնքան էինք մո֊ տենում ստորջրյա ժայռերի վրայով աղմկող բուրուններին, ։ւր կարողանում էինք հայացք գցել մեզնից փախչող կանաչագույն, ապակենման ջրի պատին, երբ ալիքն երր, հորձանապտույտ Լա էին խւիում, մենք կարողանում էինք տարբերել նաեւ ջրից դուրս Տ9Վ\ՈՂ ԺբԿ ռԻֆերը, –որոնք նման էին ժանգոտած երկաթահանքից պատրաստած կիսակործան բարիկադների։ Ինչքան լարված ուշադրությամբ էլ որ զննեւցինք մեր աչքերով, այնուամենայնիվ, ափի երկարությամբ մենք չտեսանք որեւէ անցք։ էրիկր գործում էր առագաստով՝ ձգելով ձախ առագաստը եւ թուլացնելով աջը, իսկ ղեկը վարողներր ամբտղջ ուժով կպել էին թիակին․ «Կոն֊ Թիկին» նորից փոխեց ընթացքը եւ, ճոճվելով մյուս հալսով, սկսեց հեռանալ վտանգավոր գոտուց մինչեւ հաջորդ շրջադարձը։

Ամեն անգամ, երբ «Կոն-Թիկին» մոտենում էր ստորջրյա ժայռերին եւ նորից էր հեռանում, իմ ու Հերմանի սիրտը թուլա֊ նում էր, որովհետեւ ռեզինե նավակում նստած՝ մենք այնքան մոտ էինք լինում ժայռերին, որ զգում էինք, թե ինչպես արագանում եւ ավելի ջղային ու ահեղ էր դառնում ալիքների ռիթմը։ Եվ ամեն անգամ երկյուղի մեջ էինք, թե էրիկը, չափազանց ոգեւորությունից, կարող է շփոթվել եւ թե հույս չկա «Կոն-Թիկին» դուրս բերե֊

ճալս– նավի ընթացքը քամու Համեմատ։ 220

լու բուրունների շերտից, բուրուններ, որ մեզ ձգում էին դեպի գժոխային կարմիր ռիֆերր, բայց էրիկն ամեն անգամ ճկուն մանյովրով թեքում էր լաստր եւ «Կոն֊Թիկին» նորից հաջող կեր֊ պով քշվում էր դեպի օվկիանոսի բացերր, հեռանալով դարանակալ ջրապտույտից։ Այդ բոլոր ժամանակ մենք լողում էինք կղզու երկարությամբ եւ այնքան մոտ, որ ափին տեսնում էինք ամենափոքր մանրամասնությոմններր ։ Եվ փրվւրաղեզ անջրպետի պատճառով այդ դրախտային գեղեցկությունն անհասանելի էր մեզ համար։

Ժամը երեքին մոտ արմավենու անտառը ետ նահանջեց եւ լուսաբացի միջով մենք տեսանք հայելու պես հարթ, կապույտ լագունան։ Բայց ժայռերի օղակը առաջվա նման համատարած էր եւ առաջվա նման չարագուշակորեն փրւիուրի միջից ցցում էր իր արյունռուշտ կարմիր ատամներր։ Անցք չկար, եւ արմավենու անտառը վերստին գոցվեց, իսկ մենք շարունակում էինք քարշ գալ կղզու երկարությամբ։ Մեզ քշում էր ուզեն պա ստ քամին։ Ավելի ուշ արմավենու անտառն սկսեց ավելի ու ավելի նոսրանալ, եւ մեր հայացքների առաջ բացվեց կորալի կղզու ներքին մասը։ Մեր առաջ լեռնային խաղաղ, մեծ լճի նման, ընկած էր ծովային վճիտ, ամենահիասքանչ լագունան, շրջապատված կոկոսի օրորվող ար֊ մավենիներով եւ փայլփլուն լողափով։ Կանաչ արմավենիների զմայլեցուցիչ կղզին ավազե փափուկ, լայն օղակ էր կազմում հյուրրնկալ լադունայի շուրջը, իսկ երկրորդ օղակը ամբողջ կղզին շրջապատում էր ժանգա-կարմրավուն թրով, որ պաշտպանում էր Հքգրախտի դռները»։

Ամբողջ օրը խուսանավում էինք Անգաթաուի երկարությամբ եւ հիանում կղզու գեղեցկությամբ, իսկ կղզին գտնվում էր բոլորովին մոտ, համարյա մեր նավախցի դռների հետեւում։ Արեգակր լուսավորում էր արմավենիների գագաթները, եւ կղղում ամեն ինչ թվում էր դրախտային ու պայծառ։ Քանի որ մեր խուսանավումր աստիճանաբար դառնում էր սովորական բան, էրիկր հանեց իր կիթառր եւ, պերուական լայնեզր գլխարկր գլխին, տախտակամածին կանգնած, սկսեց նվագել ու երգել Հարավային ծովի սենտիմենտալ երգեր, իսկ Բենգտը տախտակամածի եզրին վերջացնում էր հիանալի ճաշի բոլոր նախապատրաստություններր։ Մենք ջարդեցինք կոկոսի հին ընկույզը, որ Պերուից էինք բերել, եւ խմեցինք թարմ ու երիտասարդ այն ընկույզների կենացը, որ կախված

221

էին կղզու ծառերից։ Այդ օրվա ամբողջ մթնոլորտը — անդորրը հողի մեջ խոր արմատներ գցած եւ արեգակի ճառագայթների մեջ փայլող բաց ֊կանաչավուն արմավենիների անտառի վրա, անգոր– րր արմավենիների գագաթների շուրջը ճախրող սպիտակ թռչունների վրա, անդորրր հայելու պես հարթ լագունայի եւ Փափուկ, ավազոտ ծովափի վրա, ինչպես եւ ստորջրյա կարմիր ժայռերի պայծառությունը, հրետակոծությունն ու թմբուկի աղմուկը օդում — այդ ամենը մեր վեց հոգու վրա, որ հանդես էինք եկել այստեղ օվկիանոսից, ցնցող տպավորություն էր թողնում։ Այդ տպավորու֊ թյունր երբեք չի ջնջվելու մեր հիշողությունից։ Այժմ ոչ մի կասկած չկար, որ մենք հասել էինք մի այլ աշխարհ, մեր առաջ Հարավային ծովի իսկական կղզին էր։ Ափ իջնելու էինք, թե ոչ, հա֊ մենայն դեպս, մենք հասել էինք Պոլինեզիա, օվկիանոսի անծայրածիր տարածությունր մշտնջենապես մնացել էր մեր հետեւում։ Բանից պարզվեց, որ Անգաթաուի մոտ անցկացրած այդ տոնական օրը մեր ճանապարհորդության իննսուն եւ յոթերորդ օրն էր։ Որքան էլ տարօրինակ լինի, բայց Նյու֊Յորքում, րստ մեր հաշվումների, հենց իննսուն եւ յոթ օրն այն նվազագույն ժամկետն էր, որի րնթացքում իդեալական տեսական պայմաններում՛ մենք կարող էինք հասնել Պոլինեզիայի մերձավորագույն կղզիներին։

Ժամր հինգին մոտ մենք անցանք արմավենու տերեւներով ծածկված երկու տնակների մոտից, որ կանգնած էին ծովափի ծառերի արանքում։ Ո՛չ ծուխ նկատեցինք, ո՛չ էլ կյանքի որեւէ նշան։

Ժամր հինգ ու կեսին մենք վերստին շարժվում էինք ռիֆերի ուղղությամբ, մոտենում էինք կղզու արեւմտյան ծայրին, եւ անհրաժեշտ էր վերջին անգամ ուշադիր դիտել, հույս տածելով որեւէ անցք գտնել։ Արեգակն արդեն այնքան ցածր էր, որ կուրացնում էր մեր աչքերը, երբ մենք մեր առաջ էինք նայում։ Բայց մի քանի հարյուր մետր հեռու, կղզու վերջին հրվանդանի հետեւում, այնտեղ, ուր օվկիանոսր զարնվում էր ստորջրյա ժայռերին, մենք օդում նկատեցինք մի փոքրիկ ծիածան։ Այժմ հրվանդանի դծա֊ գրությունր պարզորոշ պատկերանում էր մեր առաջ։ Իսկ ծովեզրի խորքում մենք նկատեցինք բազում անշարժ սեւ բծեր։ Հանկարծ դրանցից մեկր դանդաղորեն ուղղվեց դեպի ջուրր, իսկ մի քանիսը արագորեն սլացան դեպի անտառի փեշր։ Դրանք մարդի՛կ

222

էին։ Մենք ռիֆերի երկայնքով այնքան մոտ էինք լողում, ինչքան կարող էինք, քամին իսպառ հանդարտվեց, եւ մենք զգում էինք, որ ահա որտեղ որ է կլինենք կղզու հողմահարման կողմր։ Այստեղ մենք տեսանք, որ ջրի վրա պիրոգա իջեցրին, երկու մարդ ցատկեցին նրա վրա եւ սկսեցին թիավարել ռիֆի մյուս կողմում։ Որոշ տարածություն լողալուց հետո, նրանք պիրոգան թեքեցին ծովի։ բացերր․ մենք տեսանք, թե ինչպես ալիքները պիրոգան օդ բարձրացրին, երբ նա թռչում էր ռիֆերի արանքով, ուղղվելով շիտակ մեր կողմը։ Այժմ մենք նոր գլխի ընկանք, որ ռիֆերի միջեւ անցումն այդտեղ էր գտնվում։ Դա մեր միակ հույսն էր։ Այժմ մենք կարող էինք դիտել արմավենու պուրակում տեղադըր– ված գյուղը։ Բայց ստվերներն արդեն սկսեցին երկարել։

Պիրոգայում նստած մարդիկ ձեռքներր թափահարեցին մեր ուղղությամբ։ Մենք եռանդով պատասխանեցինք նույն ձեւով, եւ նրանք թափով սկսեցին թիավարել։ Դրանք պոլինեզիական պիրո֊ գաներ էին՝ բալանսիրով՛, միջին մայկա հագած դարչնագույն երկու մարդ, երեսով դեպի առաջ նստած, թիավարում էին։ Այժմ նորից սկսվելու էին լեզվաբանական դժվարությունները ։ Լաստի վյւա եղողներից միայն ես մի քանի խոսք գիտեի Մարքիզյան կղզիների բնակիչների բարբառով, որ հիշում էի Ֆատու-Խիվա– յում եղած ժամանակվանից, բայց պոլինեզիական լեզուն, գործածական չլինելու պատճառով, մեր հյուսիսային երկրներում հեշտ է մոռացվում։

Երբ պիրոգան կպավ լաստի կողին եւ երկու կղզիաբնակները ցատկեցին տախտակամածի վրա, մենք որոշ թեթեւություն զգացինք, որովհետեւ նրանցից մեկր, դեմքին լայն ժպիտ տալով, մեկնեց դարչնագույն ձեոքր եւ գոչեց անգլերեն,

— Բարի երեկո։

— Բարի երեկո,— պատասխանեցի ես, ապշած,— Դուք անգլերեն խոսում ե ք։

Այդ մարդը նորից ժպտաց եւ գլուխր շարժեց։

— Բարի երեկո,— կրկնեց նա։— Բարի երեկո։

Այդ էր նրա իմացած օտար բառերի ամբողջ պաշարր, որ նրա մեջ գերազանցության զգացում էր առաջացնում իր ավելի համեստ ընկերոջ նկատմամբ, վերջինս իրեն երկրորդ պլանումն

Հավաււարակշոությունը պահող երկար ձող։ Ծ, Թ,

22$

էր պահում եւ լայն կերպով ժպտում էր, հիացած իր գիտնական ընկերոջ վրա։

— Անգաթաո՞ւ,— Հարցրի ես, ցույց տալով կղզու կողմր։

— Հը, Անգաթաու,— ասաց մարդը, գրական կերպով շար֊ ԺԼ՚ով գլուխր։

էրիկը հպարտությամբ գլուխը շարժեց։ Պարզվեց, որ նա իրավացի էր․ մենք գտնվում էինք այնտեղ, որտեղ, նրա ենթադրության համաձայն, պետք է գտնվեինք։

— Մա իմա ի հեե իուտա,— ասացի ես, զրույցն սկս՛ելու փորձ տնեչով։

Այդ էր մնացել իմ հիշողության մեջ պոլինեզիական լեզվի իմացությունից, որ ես ձեռք էի բերել Ֆա տու֊Խիվայում եւ որբ պետք էր մոտավորապես նշանակեր՝ «ցանկանում ենք ափ իջնել»։ Երկու կղզիաբնակները միաժամանակ մատնացույց արին ռիֆի անտեսանելի անցումի ուղղությամբ, եւ մենք թեքեցինք դե֊ կաթիակը, մեր բախտը ւիորձե/ու համար։ Այդ պահին կղզուց փչեց ուժեղ քամի։ Լագունայի վրա կախվեց անձրեւաբեր փոքր ամպ։ Քամին Ապառնում էր մեզ հեռու քշել ռիֆից, եւ մենք հաս֊ կացանք, որ ղեկաթիակի միջոցով, չէինք կարող ռԿոն֊Թիկիին» հար֊ կագրել խուսանավել քամու հակառակ՝ բավականաչսւփ մեծ անկյան տակ եւ հասնել ռիֆի մոտի անցքի բերանին։ Մենք փորձե՛ք խեք շւոշափել հատակր, բտյց խարսխապարանր չափազանց կարճ դուրս եկավ։ Այժմ մեգ մնում էր դիմել թիակների օգնությանը, ընդ որում, որքան հնարավոր է շուտ, որպեսզի չընկնենք քամու ճանկը։ Կայծակի արագությամբ մենք իջեցրինք առագաստը, եւ մեզնից յուրաքանչյուրը զինվեց մեծ թիակով։ Ես ու ֊ դեցի թիակներ տալ նաեւ երկու կղզիաբնակներին, որոնք կանգ֊ նած սքանչանում էին մեզնից ստացած սիգարետներով։

Կղզիաբնակներր միայն եռանդագին շարժում էին գլուխները եւ շփոթված տեսքով ցույց էին տալիս ուղղությունը։ Ես աշխատում էի նշաններով նրանց հասկացնել, որ մենք բոլորս էլ պետք է թիավարենք եւ կրկնում էի «մա իմա ի հեե իուտա» բառերը։ Այն ժամանակ երկու րնկերներից առավել զարգացածր կռացավ, աջ ձեռքր պտտեցրեց օդում եւ ասաց․ - Բռռռռռ…

Ոչ մի տարակույս չկար, որ նա մեղ խորհուրդ էր տալիս գործի դնել մոտորը։ Կղզիաբնակները կարծում էին, որ իրենք գըտ֊

224

նըվում են ինչ-որ արտակարգորեն ծանր բեռնված նավի տախտակամածի վրա։ Մենք նրանց տարանք լաստախելր եւ առաջարկե֊ ցինք գերանները տակից շոշափել եւ համոզվել, որ մենք պտուտակ չունենք։ Նրանք ապշեցին, բերաններից հանեցին սիգարետները եւ թռան լաստի եզրին։ Այժմ ամեն կողմից նստած էին չորսական թիավարող եւ թիավարոսէ՝ էին։ Արեգակը հրվանդանի մյուս կողմում իջավ ուղիղ օվկիանոսի մեջ, եւ կղզու կողմից քամու թափն ուժեղացավ։ Կարծես թե մենք բոլորովին չէինք շարժվում։ Կղզիա֊ րնակները, վախեցած տեսքով, նորից թռան պիրոգան եւ անՀե– աացան։ Մթնեց։ Մենք նորից մենակ էինք եւ ամբողջ ուժով թիավարում էինք, որպեսզի նորից չքշվենք օվկիանոսի բացերը։

Երբ խավարը պարուրեց ամբողջ օվկիանոսր, ռիֆի հետեւից, ալիքների վրա պարելով, երեւացին չորս պիրոգաներ եւ շուտով

ւղոլինեզիացիների մի բազմություն բարձրացավ չաստակողր։ նրանք բոլորն էլ ցանկանում էին սեղմել մեր ձեռքերր եւ սիգարետ ստանար Տեղի պայմաններին քաջ ծանոթ այգ երիտասարդների

Հետ, մենք մեզ ապահով էինք զգում, եւ հավատացած էինք, որ նրանք թույլ չեն տա, որ նորից օվկիանոսի խորքը քշվենք, եւ տեսողությունից չքվենք, այդ երեկոյան մենք ափին կլինենք, ահա ինչի մասին էինք մտածում մենք։

Փութով «Կոն֊Թիկիի» քթին ամրացրինք պարաններ, որոնք ձգված էին դեպի յուրաքանչյուր պիրոգայի նավախելը, որից հե֊ ՚-ոո, բալանսիրով չորս կայուն նավակները փայտե լաստի առա֊ ջից հովհարաձեւ շարքով, առաջ լողացին՝ նման շնահորիկի; Կնուաը ցատկեց ռեզինե նավակը եւ միացավ հորիկին, իսկ մենք, թխակները ձեոներիս, տեղավորվեցինք «Կոն֊Թիկիի)) արտաքին երկու գերանների վրա։ Եվ ահա մեր ճանապարհորդության ամբողջ րնթաքցում առաջին անգամ պայքար սկսվեց արեւելյան քամու հետ, որն այդքան երկար ժամանակ մեզ համար ուդե֊ նպաստ <էր։

Լուսինը դեռ չէր ծագել, շուրջը անթափանցելի խավար էր եւ ՚իլում էր զով քամի։ Գյուղի բնակիչները ծովափին ջախ էին հավաքել եւ վառել էին մեծ խարույկ, որպեսզի մեզ ցույց տան, թե քւնչ ուղղությամբ է գտնվում ռիֆերի արանքից անցնելու տեղը։ Մենո լոզում էինք խավարում, ջրվեժի անդադրում որոտր հիշեց֊

225

^անասլաոքաոյաթյուն «Կոն–Թիկի»–ով—15

նող բուրունների աղմուկի տակ, որ գնալով ավելի ու ավելի էր՝ ուժեղանում։

Մենք չէինք տեսնում մեզ քաշող թիավարներին, որոնք մեր առշեւից լողում էին նավակներում Բա19 մենք լսում էինք, թե ինչպես նրանք պմւլինեզիական լեզվով ռազմաշունչ, խրոխտ երգեր էին երգում։ Մենք լսում էինք, որ Կնուտը նրանց հետ է, որովհետեւ ամեն անգամ, երբ պոլինեզիական մեղեդինեբր գագարում էին, մեզ հասնում էր Կնուտի սոլոն, պոլին եղի ական երգչախմբի ձայնակցությամբ, նա նորվեգիական ժողովրդական երգեր էր երգում։ Աններդաշնակությունր մեծացնելու համար, մենք էլ լաստի վրա սկսեցինք երգել՝ «Թոմ Բրաունի մանկական քթին բշտիկ էր աճել կրկին» երգը եւ մենք բոլորս՝ թե՛ դարչնագույն, թե" սպիտակամորթ քրքիջով ու երգերով ուժ էինք տալիս թիակներին։

Մեր տրամադրությունը բարձր էր։ Իննսուն եւ յո թ օր։ Հասել էինք Պոլինեզիա։ Երեկոյան գյուղում տոն է լինելու։ Կղզիաբնակները ուրախ ցատկոտում ու աղաղակում էին։ Նավերն Անգա– թաուի ափին էին մոտենում տարին մեկ անգամ, երբ կոպրայի մեծագնորդները Թաիտիից շխունայով գալիս էին կոկոսի ընկույզի միջուկ գնելու։ Այդ պատճառով երեկոյան իսկապես որ տոնակատարություն է լինելու խարույկի շուրջը։

Բայց մոլեգնած քամին շարունակում էր համառորեն փչեր Մենք այնպես ճիգ էինք թափում, որ մեր բոլոր մկանները ցավում էին։ Մենք ղիրքներս չէինք զիջում, բայց խարույկի կրակը բոլորովին չէր մոտենում, իսկ բուրունների աղմուկը առաջվա նման շարունակ մնում էր նույնը։ Աստիճանաբար երգեցողությունը մարեց։ Ամեն ինչ լռեց։ Թիավարներր, ինչքան ուժ ունեին, թափում էին։ Բայց կրակը չէր մոտենում, նա միայն վեր ու վար էր ցատկոտում, երբ մենք ալիքների վրա բարձրանում ու իջնում էինք։ Անցել էր երեք ժամ, արդեն երեկոյան ժամը ինն էր։ Լավ սկսված գործը անհաջողության էր մատնվում։ Մենք հոգնել

էինք։ V,

Կղզիաբնակներին մի կերպ մենք հասկացրինք, որ ցամաքից էլի օգնություն է հարկավոր։ Նրանք մեզ բացատրեցին, որ ափին ժողովուրդը շատ է, բայց ամբողջ կղզում միայն այս չորս ծովա– գնացային պիրոգաներն են։ Հանկարծ խավարի միջից դուրս ըն֊

Կոպոս — կոկոսի ընկույզի միջուկը, որից կոկոսի ձեթ են քամում։ Ծ․ Բ՝․ւ֊ 226

կավ Կնուտն իր նավակով։ Նրա մեջ այն միտքն էր ծագել, որ ինքը, ռեզինե նավակով, կարող է հասնել ծովափ եւ այնտեղից կղզիաբնակների մի նոր խումբ բերել։ Անհրաժեշտության դեպքում, նավակում կուչ գալով, կարող են տեղավորվել հինգ-վեց մարդ։

Դա չափազանց վտանգավոր մի փորձ էր։ Կնուտը տեղանքին ծանոթ չէր։ Այդ դժոխային խավարում նա ոչ մի դեպքում չէր կարող հասնել կորալի ռիֆերի անցումին։ Այն ժամանակ Կնուտն առաջարկեց իր հետ վերցնել կղզիաբնակներից մեկին՝ արպես առաջնորդ, որը նրանց ցույց կտա ճանապարհը։ Ես դա նույնպես վտանգավոր ծրագիր էի համարում, որովհետեւ տեղական բնակիչները երբեք ռեզինե անշնորհք նավակով չէին անցել վտանգավոր նեղ անցումով։ Բայց ես Կն ուտին խնդրեցի, որ մեզ մոտ բերի առաջնորդին, որը թիավարում էր մեր առջեւում, մթության մեջ, ինչ-որ տեղ, որպեսզի ստեղծված դրության մասին իմանանք նրա կարծիքը ։ Միանգամայն պարզ էր, որ այլեւս չենք կարոդ դիմանալ եւ ետ դեպի ծովի խորքը կքշվենք։

Կնուտը անհետացավ խավարի մեջ՝ առաջնորդին որոնելու։ Անցավ մի որոշ ժամանակ, բայց Կնուտն ու առաջնորդը չէին երեւում։ Մենք սկսեցինք բղավելով ձայն տալ, բայց, որպես պատասխան, առջեւից լսեցինք պոլինեզիացիների խառնաձայն բացականչությունները։ Կնուտն անհետացավ խավարում։ Այդ ժամանակ մենք հասկացանք, թե ինչ է կատարվել։ Շտապողականության, աղմուկի եւ իրարանցման պատճառով, Կնուտը սխալ էր հասկացել ինձ եւ առաջնորդի հետ ուղեւորվել էր ծովափ։ Մեր կանչերն իզուր էին, քանի որ այնտեղ, որտեղ Կնուտն էր, բոլոր ձայները խլանում էին արգելակների վրա փշրվող բուրունների աղմուկով։

Մեզնից մեկն արագությամբ վերցրեց լապտերը՝ Մորզեի այբուբենով ազղանշանելոլ համար եւ հապճեպ կերպով բարձրացավ կայմի գագաթը ու սկսեց հաղորդել՝ «Վերադարձե՜ք, վերադարձն՜ ք»։

Բայց ոչ ոք չվերադարձավ։

Թիավարռղներից երկուսը պակասեցին, երրորդը, տնկված կայմի գագաթին, շարունակ ազդանշանում էր, մենք ավելի ուժեղ թափով ետ էինք քշվում եւ գնալով ավելի ու ավելի զգալի էր դառնում մեր հոգնածությունը։ Ջրի մեջ մենք տաշեղներ էինք գցում

15 * 22/

եւ համոզվում էինք, որ դանդաղորեն, բայց հաստատապես շարժ֊ վում էինք ոչ այն կողմը, որտեղ հարկավոր էր։ Խարույկի կրակը պակասում էր, բուրունների աղմուկը նվաղում։ Եվ ինչքան հեռանում էինք մեզ պաշտպանող արմավենու անտառից, այնքան ավե֊ լի էինք խրվում արեւելյան անփոփոխ քամու ոլորտներում։ Այդ քամուն մենք նորից հանդիպեցինք։ Գա նույն քամին էր, որին հանդիպել էինք բաց օվկիանոսում։ Աստիճանաբար մենք գիտակցեցինք, որ մեր բոլոր հույսերը խորտակվեցին։ Մենք օվկիանոսի խորքն էինք քշվում։ Բայց մենք առաչվա պես պետք է թի՛ս֊ վարեինք բոլոր ուժերով։ Հնար եղածին չափ մենք պետք է դանդաղեցնեինք դեպի ետ շարժվելը, մինչեւ որ Կնուտը, կենդանի եւ անվնաս, հասներ լաստին։

Անցավ հինգ րոպե։ Տասը րոպե։ Կես ժամ։ Խարույկի կրակը շարունակում էր պակասել։ ժ՛ամանակ աո ժամանակ, երբ երկու ալիքների միջեւ էինք լինում, կրակր բոլորովին անհետանում էր։ Բուրունների աղմուկը դարձավ հեռավոր շշնջոց։ Լուսինը բարձրացավ ծովափին, արմավենիների կատարների հետեւում մենք տեսնում էինք նրա սկավառակի առկայծումը, բայց երկինքը թվում էր մեգում պարուրված եւ կիսով չափ պատած էր ամպերով։

Կղզիաբնակներն սկսեցին իրար հետ շշնջալ։ Մենք այդ պարզ լսում էինք։ Հանկարծ նկատեցինք, որ պիրոգան երից մեկից պարանը նետեցին ջուրը, իսկ պիրոգան ինքը անհետացավ։ Մն ացած երեք պիրոգաներում եղած մարդիկ թե հոգնել էին եւ թե վախենում էին․ նրանք այլեւս եռանդով չէին թիավարում։ «Կոն-Թի֊ կրնւ> շարունակոսք էր քշվելով հեռանալ դեպի օվկիանոսի բա֊

9եԲԸ՛

Շուտով մնացած երեք պարանները թուլացան, եւ երեք պիրո–

գաները կպան լաստի կողին։ Կղզիաբնակներից մեկը բարձրացավ

տախտակամածի վրա եւ գլուխը շարժելով, կամացուկ ասաց․

— Իուտա (դեպի ափ)։

Նա անհանգստությամբ նայեց խարույկի կրակին, որն այժմ տեւականորեն չէր երեւում եւ միայն ժամանակ առ ժամանակ բռնկում էր վառ գույնով։ Մենք քշվում էինք արագ։ Բուրունները լռեցին, միայն օվկիանոսն էր ոռնում, ինչպես սովորաբար, եւ «Կոն-Թիկիի» բոլոր սարքերը ՜ճռճռում ու տնքում էին։

Կղզիաբնակներին մենք առատորեն հյուրասիրեցինք սիգարետներով, եւ ես հապճեպ խզմզեցի մի տոմսակ, որը նրանք պետք

52$

է վերցնեին իրենց հետ եւ հանձնեին Կնուտին։ Տոմսակում ասված էր։

«Երկու կղզիաբնակի հետ վերադարձեք պիրոգայով, իսկ ռեզինե նավակը բերեք բուքսիրով։ Ռեզինե նավակով մենակ չվերադառնաք))։

Մենք հույս ունեինք, որ բարյացակամ տրամադրված կըղ– զիաբնակները կհամաձայնեն Կնուտին իրենց հետ վերցնել պիրոգայով, եթե, իհարկե, գտնեն, որ ծով մտնելր անխոհեմություն չէ։ Իսկ եթե նրանք որոշեն, որ զա չափազանց վտանգավոր է, ապա Կնուտի կողմից խելագարություն կլիներ հանդգնել ռեզինե նավակով օվկիանոսում լողալ, հույս տածելով հասնել մեր փախչող լաստին։

Կղզիաբնակները վերցրին տոմսակը, ցատկեցին պիրոգանե֊ րը եւ անհետացան գիշերվա խավարի մեջ։ Այն, ինչ մենք ամենա֊ վերջում լսեցինք, գա մեր առաջին ծանոթի զիլ ձայնն էր, որ մթի միջից քաղաքավարությամբ ասում էր անգլերենով․

— "արի երեկո ։

Մեո հասավ նրա ընկերների հավանության շշուկը, չէ որ նրանք նույնքան հարուստ լեզվաբանական գիտելիքներ չունեին, այնուհետեւ ամեն ինչ լռեց, ոչ մի ձայն այլեւս չէր հասնում մեղ, թվում էր, թե մենք զեռ երկու հազար մղոն հեռու էինք մերձա– վորագույն ցամաքից։

Մեզ չորսիս համար թիավարել բաց օվկիանոսում, քամուց պաշտպանվելու հնարավորությունից զուրկ, անօգուտ բան էր, բայց մենք շարունակում էինք լո ւս ա ա զղան շան տալ կայմի գագաթից։ Մենք այլեւս սիրտ չէինք անում հաղորղել «վերադարձեք»․ մենք այժմ կանոնավոր կերպով ուղարկում էինք լույսի խուրձեր․ Բոլորովին մութ էր։ Միայն երբեմն լուսինը դուրս էր գալիս ամպերի հետեւից։ Ըստ երեւույթին, մենք գտնվում էինք Անդաթաուի վերեւի անձրեւաբեր խիտ ամպերի տակ։

Ժամը տասին մոտ Կնուտին նորից տեսնելու հույսը իսպառ կորցրինք։ Լուռ նստել էինք լաստի եզրին եւ պաքսիմատ էինք ծամում։ Հերթով աղդանշան էինք տալիս, բարձրանում էինք կայմի վրա, որն այժմ թվում էր մի հասարակ գերան, քանի որ զուրկ էր այն լայն առագաստից, որի վրա «Կոն֊Թիկիի» գլուխն էր պատկերված։ Մենք վճռել էինք ողջ գիշեր զբաղվել ազդանշաններ տալով, որովհետեւ չգիտեինք, թե որտեղ է գտնվում Կնուսղւ։

Մենք չէինք ուզում հավատալ, որ նա կորել է բուրուններում։ Կնու֊ տը երբեք ինքն իրեն չէր կորցնում, ինչի հետ էլ որ գործ ունենար՝ ջրի, թե բուրունների հետ․ նա, իհարկե, կենդանի է։ Բայց դժոխքի չափ տհաճ էր մեզ համար պատկերացնել, որ նրան մե֊ նակ ենք թողնում պոլինեզիացիների մեշ՝ խաղաղ օվկիանոսյան մի կղզում, որը դուրս էր գտնվոսՏ՝ ճանապարհից։ Ի նչ անհեթեթ բան ստեղծվեց։ Մեր երկարատեւ ճանապարհորդությունից հետո մենք կարողացանք միայն շատ կարճ ժամանակով մոտենալ Հա֊ րավաւին ծովի մեկուսացած կղզիսերից մեկին, ափ իջեցնել մի մարդու եւ ահա նորից հեռանում ենք։ Առաջին պոլինեզիացիները հազիվ Էին ժպտալով բարձրացել մեր լաստի վրա, եւ ահա հար֊ կադրված եղան շտապով փախչել, որպեսզի չհետեւեն «Կոն֊Թի֊ կիի~> վայրագ, անզուսպ ձգտմանր դեպի արեւմուտք։ Դժոխային դրություն Է։ Իսկ պարաններն այդ գիշեր այնպե ս սոսկալի Էին ճռճռում, որ պատմել չի լինում։ Մեզնից ոչ-ոք չէր ուզում քնել։

Ժամը տասնմեկ եւ կեսն էր։ Բենգտն իջավ ճոճվող կայմից․ մեկ ուրիշը պետք է փոխարիներ նրան։ Հանկարծ բոլորս ցնցվե֊ ցինք։ Մառախուղով պարուրված օվկիանոսում մենք պարզ կեր֊ պով ձայներ լսեցինք։ Ահա նորից։ հոսում Էին պոլինեզիական լեզվով։ Մեր ամբւողջ թոքերի ուժով մենք ձայն տվեցինք սեւ գի֊ շերվա մեջ։ Լսվեց պատասխան ձայն։ Այլ ձայների մեջ մենք տարբերեցինք Կնուտինր։ Ուրախությունից քիչ մնաց խելքներս կորցնեինք, հոգնածությունր չքացավ, կարծես մեր ուսերից լեռներ րնկան; Էլ ի նչ նշանակություն ուներ, թե մենք Անգաթաուից ետ ենք քշվում։ Օվկիանոսում ուրիշ շատ կղզիներ Էլ կան։ Այժմ, երբ մենք բոլորս վեց հոգով նորից հավաքվելու Էինք լաստի վրա, այլեւս հոգ չէինք ունենա, բալզային ինր գերանները, որոնք այն֊ քան սիրեցին ճանապարհորդությունը, կարող են լողալ ուր որ ցանկանան։

Բալանսիրով երեք պիրուգաներ դուրս ընկան խավարի ծոցից, սահելով ալիքների /(բայով, եւ Կնուտն առաջինը ցատկեց հին բարեկամ «Կոն-Թիկիի» տախտակտմածր, իսկ նրա հետեւից՝ վեց դարչնագույն տղամարդ։ Ժամանակ չկար բացատրվելու,

կղզիաբնակներր, որքան հնարավոր է շուտ, սլետք է նվերներ ստանային եւ բռնեին դեպի կղզին տանող վտանգավոր ճանա՛պարհը։ Ծովափին կրակ չէր երեւում, երկնքում գրեթե ոչ մի աստղ չկար, նրանք հարկադրված էին թիավարելու խավարի մեջ՝ քա֊ 2Տ0

մուն եւ ալիքներին հակառակ, մինչեւ որ տեսնեին խարույկի լույ֊ սո։ Մենո առատորեն պարգեւեցինք զանազան մթերք, սիգարետներ եւ ուրիշ նվերներ, նրանք բոլորով, հրաժեշտի ժամանակ, ջերմորեն սեղմեցին մեր ձեռքը։

Կղզիաբնակներն ակնհայտորեն անհանգստանում էին մեզ համար, նրանք ցույց էին տալիս արեւմուտքը, մեզ հասկացնելով, որ մենք շարժվում ենք վտանգավոր ռիֆերի ուղղությամբ։ Առաջնորդն, արցունքն աչքերին, համբուրեց իմ ծնոտը, հանգամանք, որը հարկադրեց ինձ շնորհակալ լինել նախախնամությանը մո– րուքիս համար։ Այնուհետեւ նրանք նստեցին պիրոգաները, իսկ մենք վեց հոգով մնացինք լաստոլմ՝ նորից միասին եւ նորից մենակ։

Մենո լաստը թողինք իր կամքին եւ սկսեցինք լսել Կնուտի պատմությունը։

Կնուտը, ենթադրելով, որ իմ կարգադրությունն է կատարում, կղզիաբնակների առաջնորդի հետ միասին, նավակով լողում է դեպի ափը։ Առաջնորդը, գործ տեսնելով փոքր թիակներով, թիավարում է ռիֆերի միջեւ գտնվող անցումի ուղղությամբ։ Հանկարծ Կնուտր զարմանքով տեսնում է «Կոն-Թիկիից» տրվող ազդանշան֊ սերը, որոնցով նրան առաջարկվում էր վերադառնալ։ նա նշաններով թիավարին հասկացնում է, որ պետք է ետ դառնալ, բայց սա չի ուզում լսել, այդ ժամանակ Կնուտը ինքն է վերցնում թիակները, բայց կղզիաբնակը խլում է դրանք; Շուրջն արդեն սկսում են աղմկել բուրոեններր, եւ պայքարր դառնում է անիմաստ։ Նա– վակր անցումով սլանում է ռիֆի մյուս կողմը, իսկ ալիքը այն դուրս է բերում մի մեծ կորալի կունձղի վրա՝ հենց կղզում։ Պոլինեզիացիների բազմությունր բռնում է ռեզինե նավակր եւ դուրս է քաշում բարձր աւիը․ Կնուտր մենակ կանգնում է արմավենիների տակ՝ շրջապատված՝ կղզիաբնակների հոծ բազմությամբ, որոնք սկսում են խոսել ինչ-որ անհասկանալի լեզվով։ Դարչնագույն մարդիկ՝ բոբիկ ոտքերով տղամարդիկ, կանայք, ամեն հասակի երեխաները շրջապատում են նրան եւ շոշափում են նրա վերնա֊ շապիկի եւ անդրավարտիկի կտորը։ Իրենց, կղզիաբնակների հագին եղել են եվրոպական տարազի գզգզված կոստյումներ, բայց կղղում սպիտակ մարդիկ չեն եղել։

Կնուտն րնտրում է տեսքով ամենաժիր մի քանի երիտասարդ ճ, նշաններով հասկացնելով, նրանց առաջարկում է իր հետ

231

ուղեւորվել ռեզինե նավակով։ Այդ ժամանակ օրորվելով մոտ է գալիս խոշոր, գեր մի մարդ։ Կնուտը կարծոսք է, որ դա աււաչնոր֊ դըն է, որովհետեւ նրա գլխին եղել է հին, համազգեստային գըլ֊ խարկ եւ խոսել է բարձր ու հեղինակավոր տոնով։ Բոլորը նրա առաջ եւո են նահանջել։ Կնուտր նորվեգերեն եւ անգլերեն նրան բացատրում է, որ իրեն մարդիկ են հարկավոր, որպեսզի վերա֊ դառնա լաստր, քանի օվկիանոսը նրան չի քշել։ Առաջնորդը ժպտացել է, բայց ոչինչ չի հասկացել, եւ ամբողջ բազմությունը, հակառակ Կնուտի եռանդուն բողոքներին, Կնուտին քարշ է տալիս գյուղը։ Այստեղ նրան հանդիպում են շներ ու խոզեր․ Հարավային ծովի սիրունիկ աղջիկները նրա համար բերում են թարմ մրգեր։ Միան֊ դամայն պարզ է եղել, որ կղզիաբնակները աշխատել են Կնուտին գոհ թողնել եւ նրա՝ կղզում մնալը դարձնել հաճելի, բայց Կնուաը գայթակղության չի ենթարկվեի նա տրտում մտածել է մեր լաստին սպառնացող վտանգի մասին։

Կղզիաբնակների մտադրությունր բացահայտ էր։ նրանց ցանկությունն էր մեզ իրենց մեջ տեսնել, եւ նրանք գիտեին, որ սպիտակ մարդկանց նավերում սովորաբար շատ լավ բաներ են լինում։ Եթե նրանց հաջողվեր Կնուտին պահել իրենց ծովափին, ապա տարօրինակ նավի անձնակազմը, իհարկե, նույնպես կգար այնտեղ։ Ոչ մի նավ սպիտակ մարդուն չի թողնում ծովային ճանապարհներից հեռու գտնվող մի կղզում։

Մի շարք զվարճալի էպիզոդներից հետո Կնուտին հաջողվում է հեռանալ եւ, շրջապատված երկու սեռի երկրպագուներով, գնում է դեպի իր նավակը։ Նրա խոսքերր, իրեն հայտնի բոլոր լեզուներով եւ շարժումներով, աներկբայորեն մի բան են ասել, եւ կղզիաբնակները հասկացել են, որ Կնուտը պետք է վերադառնա եւ վերադառնալու է դեպի գիշերվա խավարի մեջ անհետացած տարօրինակ նավը, որն այնքան շտապում էր, որ առանց ընդհատման շարժվելու էր ավելի հեռու։

Այդ ժամանակ կղզիաբնակների խորամանկության են դիմում, նրանք նշաններով Կնուտին հասկացնում են, որ նրա մնացած ընկերներր ափ են իջել կղզում հրվանդանի մյուս կողմը։ Կն ուտը մի պահ չի իմանում՝ ինչ անի, բայց ահա ծովափին, որ֊ տեղ կանայք ու երեխաները խարույկն են պաշտպանում, լսվում են բարձր ձայներ։ Երեք պիրոգաներր վերադարձել էին ե․ թիավարները Կնուտի համար բերել էին տոմսակը։ Նա անելանելի

232

դրության մեջ է ընկնում։ Տոմսակում կարգադրվում էր մենակ դուրս չգալ օվկիանոս, իսկ բոլոր կղզիաբնակները վճռականորեն հրաժարվոսք են ուղեկցել նրան։

Պոլինեզիացիների միջեւ կատաղի, բարձրաձայն վեճ է րռընկ– վում։ Նրանք, ովքեր պիրոգաներով ծով էին դուրս եկել եւ տեսել էին լաստը, հիանալի գիտեին, որ, Կնուտին պահելով, մյուսներին կղզի բերելու հույսը միանգամայն ապարդյուն է։ Րանը վերջանում է նրանով, որ Կնուտի խոստումներն ու սպառնալիքները, որոնց արտահայտման համար նա դիմում է շարժոսքների հանրահասկանալի լեզվին, երեք պիրոգաների անձնակազմին ստիպում են համաձայնելու նրա հետ ծով դուրս գալ՝ ՚Կոն֊Թիկիի» հետեւից հասնելու համար։ Եվ նրանք արեւադարձս)յին գիշերով պարուրված ծովն են դյււրս դալիս, իրենց հետեւից բուքսիրով քաշելով ռեզինե նավակը, իսկ կղզիաբնակները, անշարժ կանգնած մարող իւա֊ րույկի մոտ, նայում են իրենց իւարտյաշ նոր բարեկամի հետեւից, որը ինչւղես արագ կերպով հանդես էր եկել, նույն արագությամբ էլ անհետանում է։

Երբ պիրոգաներր բարձրանում են ալիքների վրա, Կնուտն ու իր ուղեկիցները հեռվում տեսնում են /աստից եկող ազդանշանների աղոտ լույսր։ Պ ոլինեզիական երկար ու նեղ պիրոգաներր որոնք հավասարակշռության համար ունեն սրածայր բալանսիրներ, դանակի պես կտրում են ջուրր, բայց Կնուտին թվացել է, թե մի ամբողջ հավիտենականություն անցավ, մինչեւ որ նա վերստին իր ոտքերի տակ զգ՛աց «Կոն-Թիկիի» կլոր, հաստ գերաններր։

1 Ծովափին լավ ժամանակ անցկացրի ք,-----հարցրեց Տորսաեյ–

նը նախանձով։

- 0՛, եթե միայն դուք տեսնեիք կղզիաբնակ աղջիկներին,֊ ասաո Կն ուտր։

Մենք առագաստը չբարձրացրինք եւ թիակր լաստակողից շիջեցրինք, այլ վեց հոգով մտանք բամբուկե նավախցիկը եւ Անդա– թաուի ափի կորալի լերկ կունձղերի նման քնեցինք։

Երեք օրվա ընթացքում լողում էինք օվկիանոսով, առանց ցամաք տեսնելու։

Մենք քշվում էինք ուղիղ դեպի չարագուշակ ռիֆերը, որոնք շրջապատում էին Թակումե եւ ՈՀարորիա կղզիներր եւ 40—50 մղոն տարածության վրա օվկիանոսր ցանկապատում էին մեր առաջ։ Մենք մոլեգին փորձեր էինք անում այդ վտանգավոր ռիֆերից խու֊

233

յւափելոլ համար, անցնելով ավելի հյուսիս։ Ամեն ինչ կարծես թե լավ էր ընթանում, երբ մի անգամ, գիշերը, հերթապահը վազեց նավախցիկը եւ մեզ բոլորիս դուրս կանչեց տախտակամած։

Քամին փոխվել էր եւ մեզ քշում էր ուղիղ դեպի Թակումեի ռիֆը։ Սկսվեց անձրեւ, տեսանելիությունը շատ վատ էր։ Մինչեւ ռիֆը քիչ տարածություն էր մնացել։ գիշերը մենք նստեցինք ռազմական խորհրդակցության։ Այժմ հարցը մեր կյանքի փրկությանն էր վերաբերում։ Ռիֆը հյուսիսից շրջանցելու ոչ մի հույս չկար, մենք պետք է փորձ անեինք Հարավային կողմից անցներ Առագաստը բարձրացրինք, շուռ տւԱւնք ղեկաթիակը եւ սկսեցինք վտանգավոր մի նավարկություն։ եավախելի կողմից փչում էր հյուսիսային փոփոխական քամի։

Եթե մենք կա՛րողանայինք ռիֆերից կազմված հիսուն մղո֊ նանոց երկար պատնեշի կողքով անցնել, նախքան արեւելյան քամին նորից կսկսեր փչեի ապա մենք կլինեինք ուղիղ բուրունների շրջանում։

Մենք պայմանավորվեցինք այն բոլոր միջոցների մասին, ո– րոնց պետք կ դիմեինք, եթե աղետն անխուսափելի դառնա։ Ինչ էլ "Ր Լինի մենք պետք է մնայինք «Կոն-Թիկիի» կողին։ Եթե ալիքնե– րր մեղ ողողելով անցնեին, մենք չպետք է բարձրանայինք կայմի վրա, որտեղ քամին փտած պտուղների պես մեզ դեն կշպրտեր, այլ պետք է պինդ կպչեինք, կայմաձողերին ու կայմապարաններին։ Ս ենք տախտակամածի վրա դրինք ոչնչով չամրացված ռեզինե լասար եւ նրան կապեցինք անջրթափանց ռադիոհաղորդիչը, ""Ի Քիլ պարեն, ջրով լի շշեր եւ ղեղորայքի պաշար։ Առանց մեր օգնության ռեզինե լաստն ինքնին ափ դուրս կգա եւ մեզ շատ պետք կգա, եթե բարեհաջող կերպով, բայց դատարկ ձեռքերով անցնեինք ռիֆը; «Կոն-Թիկիի» լաստախելից մենք կապեցինք երկար պարան՝ խարսխանիշ լոդանով, որը նույնպես ավ։ դուրս կգա․ դրա օգնությամբ մենք կարող էինք փորձել փայտե լաստը ավւ դուրս րերելոլ համար, եթե նա կառչած մնա ոիֆի վրա։ Դրանից հետո մենք պառկեցինք քնելու։

Քանի դեռ փչում էր հյուսիսային քամին, մենք դանդաղորեն, բայց հաստատ կերպով սահում էինք հորիզոնի այն կււղմը դարանակալած կորալի ռիֆերի պատնեշների երկարությամբ։ Բայց ահա, կեսօրից հետո, քամին հանդարտվեց, իսկ վերսկսվելուց, արդեն սկսեր փչել արեւելքից։ էրիկի ենթադրությամբ, մենք այգ

234

ժամանակ այնքան հեռու էինք անցել դեպի հարավ, որ մի քիչ հույս կար ԲՏարորիայի ռիֆի հարավային ծայրի կողքից անցնելու։ Մենք պետք է փորձեինք շրջանցել այն եւ թաքնվել նրա հետեւում, նախքան կուղեւորվեինք դեպի հաջորդ ռիֆերը։

Այղ երեկոյան լրացավ օվկիանոսով մեր ճանապարհորդության հարյուրերորդ օրը։ Ուշ դիշերին ես արթնացա ինչ-որ տարօրինակ տագնապալից զգացմունքով համակված։ Ալիքների շարժման մեջ ինչ-որ արտասովոր բան կար։ «Կոն֊Թիկիի» ընթացքն ամենեւին այնպիսին չէր, ինչպիսին պետք է լիներ նման պայմաններում։ Մենք այնքան զգա յալն էինք դարձել, որ գերանների շարժման ռիթմի ամենափոքր փոփոխությունը չէր վրիպում մեր ուշադրությունից։ Ես անմիջապես մտածեցի ջրի հետադարձ շարժման երեւույթի մասին սկսած այն ափից, որին մենք մոտենում էինք, եւ շարունակ դուրս էի գալիս տախտակամած եւ բարձրանում էի կայմի վրա։ Բացի օվկիանոսից ոչինչ չէր երեւում։ Բայց ■ ես չէի կարողանում քնել։ ժամանակն անցնում էր։

Լուսաբացին, մոտավորապես ժամր վերցին, Տորոտեյնը հապճեպ իջավ կայմի գագաթից։ Առջեւում՝ հեռու նա տեսել էր մի շարք մանր, արմավենիներով ծածկված կղզիներ։ Առաջին հերթին ղեկաթիակը մենք ուղղեցինք այնպես, ՛որպեսզի լասաաքիթը թեքւԱւ որքան կարելի է ավելի դեպի հարավ։ Այն, ինչ որ տեսել էր Տորս֊ տեյնը, հավանաբար, կորալի այն մանր կղզիներն էին, որոնք թեքի վրա շարված մարգարիտների պես ր\նկած են Ռարորիա ռիֆի հետեւում։ Ըստ երեւույթին, մենք րնկել էինք դեպի հյուսիս ընթացող հոսանքի մեջ։

ժամը յոթ եւ կեսին արմավենիներով ծածկված կղզիների շրզ֊ թան երեւաց արեւմուտքում՝ հորիզոնի ամբողջ երկարությամբ։ նրանցից ամենահարավա յինը գտնվում էր մոտավորասլես մեր ընթացքի դիմաց, այսպիսով, աջից, հորիզոնի ողջ երկարությամբ, ձգվում էին արմավենիների գագաթներով ծածկված կղզիները, որոնք դեպի հյուսիս վերածվում էին մանրիկ կետերի։ Մինչեւ ամենամեր– ձավոր կղզին չորս կամ հինգ մղոն էր։

Կայմի կատարից դիտումը ցույց տվեց, որ թեպետ լաստաքիթն ուղղված էր դեպի շղթայի ծայրի կղզին, սակայն կողքից եղած հրումն այնքան մեծ էր, որ մենք չէինք ընթանում լաստաքթի ցույց ւոված ուղղությամբ։ Մենք շարժվում էինք անկյունագծով, ուղիղ դեպի ռիֆը։ Եթե ողնուցներն ամրացված լինեին, ապա մենք մի

որոշ չափով հույս կարող էինք ունենալ, որ կշրջանցենք։ Բայց շնաձկները լողում էին հենց լաստախելի հետեւից, եւ մենք չէինք կարող սուզվել լաստի տակ եւ նոր պարաններով ամրացնել ճոճվող ողնուցները։

Մենք հասկացանք, որ «Կոն֊Թիկիի» վրա ժամերը մեզ համար հաշվված են։ ՛իրանք էլ անհրաժեշտ էր օգտագործել կորալի ռիֆի վրա անխուսափելի աղետի դեմ նախապատրաստվելու համար; Մենք վճռեցինք, թե ինչ պետք է անի մեզնից յուրաքանչյուրը, երբ վրա հասնի այդ պահը, մեզնից ամեն մեկը գիտեր իր պար֊ աականությունների շրջանակը, միմյանց ոտները կոխոտելով․ այս ու այն կողմը չէինք վազվզելու, երբ աղետը վրա –հասներ եւ փակեր հաշիվը վայրկյանների տեւողությամբ։ «Կոն֊Թիկին» բարձ֊ բանում ու իջնում էր, իսկ քամին մեզ տանում էր դեպի ռիֆը; Արդեն կասկածից վեր էր, որ մեր առջեւում ալիքների անկանոն կուտակումն ռիֆերից է առաջացել, որովհետեւ ալիքների մի մասն ընթանում էր առաջ, իսկ ուրիշները, դիպչելով իրենց առջեւի խոչընդոտներին, փշուր֊փշուր էին լիՖւում եւ ուժգնորեն ետ էին գլորվում։

Մենք ընթանում էինք առագաստը բացած, հույս տածելով, որ նույնիսկ այժմ մեզ կհաջողվի սողալ ռիֆերի կողքից։ Երբ հո֊ սանքով քշվող լաստն սկսեց աստիճանաբար մոտենալ դրանց, մենք կայմից տեսանք, որ արմավենիներով ծածկված կղզիների շղթան միացած է կորալի ռիֆերին, որոնք տեղ֊աեղ դուրս էին ցցվում, իսկ տեղ֊տեղ էլ թաքնված՜ էին ջրի տակ։

Այդ ռիֆերը նման էին ծովապատնեշի, որին դիպչելով փշըբ֊ վում էին դեպի վեր խոյացող փրփրակալած ալիքները։ Ռարարիա ձվաձեւ ատոլի տրամագիծը 25 մղոն է, չհաշված Թակումեին հարակցվող ռիֆերր։ նրա ամենից երկար երեսը ձգվում էր հյուսի֊ սից դեպի հարավ, եւ մենք դրան էինք մոտենում արեւելքից։ Ան֊ ընդհատ գծով հորիզոնից հորիզոն տարածվող ռիֆը մեզնից ընդամենը մի քանի հարյուր մետր էր հեռու, իսկ նրա հետեւում ընկած էին հովվերգական մանր կղզիներ, որոնք օղակաձեւ շրջապա֊ տում էին ներքին խաղաղ լագունան։

Մենք անորոշ զգացմունքով դիտում էինք, թե ինչպես հորիզոնի ողջ երկարությամբ Խաղաղ օվկիանոսի կապույտ ալիքները մեր առջեւ վեր էին բարձրանում, թռչում եւ ցրիվ գալիս մանը ցայտքերով։ Ես գիտեի, թե ինչ էր սպասում մեզ։ Ես առաջ եղել էի 236

Ւուամոտոլ արխիպելագում եւ, ափին՝ անվտանգ տեղում կանգնած գիտել էի արեւելյան ուղղությամբ կատարվող ահռելի տեսարանը, անսել էի, թե ինչպես այնտեղ բաց օվկիանոսի ալիքները փշրվում էին, զարկվելով ռիֆերին։ Հարավային ուղղությամբ շարունակում էին աստիճանաբար նոր ռիֆեր ու կղզիներ երեւալ։ Ըստ երեւույթին մենք գտնվում էինք կորալի պատնեշի հենց մեջտեղում։

Հ(Կոն֊Բ՝իկիիյ) վրա ամեն ինչ արված էր՝ ճանապարհորդությունն ավարտված համարելու հաշվով։ Այն ամենն, ինչ արժեքավոր էր, տարանք նավախուց եւ կապռտեցինք այնտեղ։ Փաստա֊ թղթերն ու օրագրերը, նրբաթաղանթների եւ այլ իրերի հետ, որոնք կարող էին տուժել ջրից, ծրարեցինք անթափանց պարկերում։ Րամբոլկե նավախցիկը ծածկեցինք բրեզենտներով եւ կապռտեցինք առանձնահատուկ, ամուր պարաններով։ Երբ հասկացանք, որ այլեւս ոչ մի հույս չի մնացել, բացեցինք բամբուկե տախտակամածը եւ կտրեցինք բոլոր այն պարաններր, որոնք լաստի տակ պահում էին ողնուցները։ Ողնուցները հանելը հեշտ բան չէր, որովհետեւ նրանք շրջաճել էին խեցիի հաստ շերտով։ Երբ այդ գոր– ծըն ավարտեցինք, զգացինք, որ դրանով պակասեցրինք լաստի նստվածքը, որն այժմ հավասար էր գերանների ցածրի մասին, ե Հեշտությամբ կարող էր մեզ անցկացնել ռիֆի վրայով։ Լաստը, ԴԲկվելով ողնուցներից, իջեցրած առագաստով, վերջնականապես թեքվեց կողքի եւ ամբողջովին ենթարկվեց քամու եւ ալիքների իշխանության ։

Պարաններից ամենաերկարը մենք կապեցինք մեր սարքած խարսխից եւ ամրացրինք ձախ կայմի հիմքին։ Եթե խարիսխը քուրը գցեինք, «Կոն֊Բ՚իկին» երեսով դեպի լաստախելը, կմտներ ափնակոծության շերտը։ Խարիսխը կազմված էր ջրի դատարկ բիդոններից՝ լցրած ռադիոհաղորդիչի անպետք մարտկոցներով եւ մետաղի կտորտանքով։ Բիդոններից խաչաձեւ դուրս էին ցցված մանգրայի փայտի հաստ ձողերր։

Համար մեկ հրամանը, որն առաջինն ու վերջինն էր — ասում էր՝ «Մնա՞լ լաստի վրա»։ Բոլոր դեպքերում մենք պետք է պինդ կպչեինք այն ամեն ինչի, որ լաստի կողքին մեր ձեռքն էր ընկնելու՝ եւ ինը մեծ գերաններին հնարավորություն տայինք դիմանալու ռիֆերի ճնշմանը։ Մենք ինքներս միանգամայն բավականաչափ գործ կունենայինք, երբ հարկադրված լինեինք գիմա֊ գրելու ջրի ճնշմանը։ Եթե մենք լաստակողից դուրս ցատկենք,

237

անօգնական զոհ կդառնանք հորձանապտույտների, որոնք մեղ եու Ալ․ առաջ կնետեն կորալի սուր ժայռերի վրայով։ Ռեզինե լաստը դիք ալիքների վրա կշրջվի կամ, ղիաչելով ռիֆերին, պատառ-պատառ կլինի, որովհետեւ մեր ծանրության տակ խոր կնստի ջրի մեջ։ Բայց փայտե դերաններր, վաղ թե ուշ, ծովափ կնետվեն եւ մենք էլ նրանց հետ, եթե միայն մեզ հաջողվի դիմանալ։

Այնուհետեւ, հարյուր օրերի ընթացքում առաջին անգամ լինելով, ամբողջ անձնակազմին առաջարկվեց հագնել կոշիկները եւ պատրաստի ունենալ փրկության գոտինեւրը։ Վերջինների օգուտն, ասենք, քիլ էր լինելու, եթե մեզնից մեկն ու մեկը ջուրն ընկներ, նա չէր սուզվելու, այլ խփվելու էր ռիֆերին, մինչեւ ջարդոսիր–․ ջուր լինելով մահանար։ Մենք դեռ ժամանակ ունեինք մեր անձնագրերը, մնացած դոլլարները գրպաններս դնելու։ Բայց մեղ անհանգստացնողը ժամանակի պակասը չէր։

Մոտեցան տազնապալի այն ժամերը, երբ մենք սկսեցինք կողքի րնկած, անօգնական լողալ, քայլ առ քայլ մոտենալով ռիֆին։ Հաստի վրա անասելի լռություն էր տիրում, մենք բոլորս, լուռ ու մունջ կամ լակոնիկ ֆրազներ վախանակելով, մերթ մտնում էինք նավախցիկ, մերթ վերստին դուրս էինք գալիս բամբուկե տախտակամածր եւ զբաղվում մեր գործով։ Մեր դեմքերի լուրջ արտահայտությոլնր վկայում էր, թե ինչպես բոլորս էլ լավ էինք հասկանում՝ ինչ է սպասում մեղ, իսկ ջղաձգության բացակայությունը վկայում էր լաստի վերաբերյալ այն անսասան հավատը, որով մենք աստիճանաբար համակվել էինք։

Եթե նա մեզ փոխադրեց օվկիանոսով, ապա նա մեզ ողջ ու առողջ ափ դուրս կբերի։

Մթերքների ու այլ բեռների ւոուփերով լցված նավախցում լիակատար քաոս էր տիրում։ Տորստեյնին դժվարությամբ հաջողվեց իր համար տեղ ազատել ռադիոխցիկում, որտեղ մնում էր կարճալիքային հաղորդիչը, որով նա շարունակում էր աշխատել։ Մենք այժմ 4 հազար մղոնից ավելի հեռու տարածության ։Լրա էինք գտնվում Կալյաոյի մեր հին բազայից, որտեղից Պերուփ ռազմածովային դպրոցր մեզ հետ մշտական կապ էր պահպանում, իսկ ավելի հեռու՝ Հալի եւ Ֆրենգի ու Միացյալ Նահանգների ռադիոսիրողների հետ։ Բայց պատահմունքի բերմամբ նախօրյակին մենք կապ հաստատեցինք մի կարճալիքավոր մոլի սիրողի հետ, որն ապրում էր ՌարոտոնգայոսՐ Կուկ արխիպելագի կըղ֊ 238

զիներից մեկում։ Մեր ռադիստները, Հակառակ բոլոր սովորսւ– թյուննֆրին, համաձայնության եկան նրա հետ վերստին կապվել վաղ առավոտյան։ Եվ բոլոր ժամանակ, ինչքան ավելի ու ավելի էինք քշվում դեպի ռիֆը, Տորստեյնր, նստած, բանալիով չվոլր/ս֊ կացնելով, կանչում էր Ռարոտոնգան։

«Կոն֊Թիկիիձ նավային օրամատյանի գրանցումների ։1՝1ջ ասված է․

((8․ 15․ Մենք դանդաղորեն մոտենում ենք ցամաքին։ Այժմ արդեն աջ լաստակողից, զինված աչքով, տարբերում ենք առանձին արմավենիներ»։

8․ 45․ Քամին թեքվեց մեզ համար եւս առավել աննպաստ ուղղությամբ, այնպես որ ռիֆից խուսափելու ոչ մի հույս չկա։ Լաստի վրա ջղագարության ոչ մի նշան չկա, բայց տախտակամածի վրա տենդային պատրաստությ՛ուններ են տեսնվում։ Մեր դիմաց, ռիֆի վրա, երեւում է ինչ-որ ջարդված առագաստանավի նման բան, բայց թերեւս դա լողաթեւերի կույտ է միայն։

9․45․ Քամին մեզ ուղիղ քշում է դեպի նախավերջին կղզին, բայց ճանապարհին մեզ սպասում է ռիֆր։ Այժմ մենք պարզ կերպով տեսնում ենք կորալի ռիֆը, այստեղ դա իրենից ներկայացնում է սպիտակ ու կարմիր գույնի խայտաբղետ մի պատնեշ, որը դուրս է ցցվել ջրից եւ գառ՜եկապում է բոլոր կղզիները։ Փրփրա դեզ, սպիտակ ափնակոծությունը դեպի երկինք է թռչում ամբողջ ռիֆի երկարությամբ։ Բենգտը մեզ տաք, համով նախաճաշ է մատուցում՝ գա մեր վերջին խնջույքն է, մեծ դեպքից առաջ։ Ռիֆի վրա ընկած է ջարդված նավի կմախք։ Արդեն այնքան մոտեցել ենք, որ ռիֆի հետեւում տեսնում ենք փայլփլող լագունան եւ կարողանում ենք նրա մյուս կողմում տարբերել այլ կղզիների ուրվագծերը»։

Երբ

ա1ս գրառումը վերջացել էր, բուրունների խուլ մռնչյունը

նորից մոտեցավ, ձայնը տարածվում էր ամբողջ ռիֆի երկարությամբ եւ օդը լցնում մի տեսակ տագնապային թմբկահարությամբ, որն ազդարարում էր նավարկման հուզիչ վերջավորության մոտենալը։

«9․ 50․ Այժմ րոլորովփն մոտ ենք։ Քշվում ենք ռիֆի երկարությամբ։ Ռիֆից հեռու ենք մոտավորապես հարյուր մետր։ Տորստեյնր խոսում է Ռարո տոն գայի մարդու հետ։ Ամեն ինչ պատրաստ է։ ժամանակն է փաթաթել օրամատյանը։ Բոլորի արա֊

230

մադրռւթյոմւը •կայաաււ Է։ Բ՛վում Է րանը վատ Է, բայց մենք այդ խոչընդոտը եւս կհաղթահարենք»։

Մի քանի րոպե անց խարիսխը լաստակողից դուրս թււավ եւ կւղավ հատակին։ «Կոն՛ Բ՚իկին» կիսաշրջան կատարեց եւ լաստա– խելով դարձավ դեպի բուրուններր։ Խարիսխը մեզ պահեց մի քանի անգնահատելի րոպե, մինչ Տորստեյնը, խելագարի պես չըխ֊ չրխկացնում Էր բանալիով։ Երան վերստին հաջողվեց կապվել քհարոտոնդայի հետ։ Բարուններն աղմկում Էին, եւ օվկիանոսը գազազած ծառս Էր լինում եւ իջնում։ Ամբողջ անձնակազմը զբաղ֊ ված Էր տախտակամածի վրա, իսկ Տորստեյնը շարունակում Էր խոսակցությանը։ Նա հաղորդեց, որ քշվելով, դեպ՛ի Ռ/սրորիա ռիֆն ենք գնում; Ռարոտոնզային խնգրեց, որ մեզ նույն ալիքով լսի ամեն մամ։ Եթե 36 ժամվա ընթացքում մեզանից որեւէ տեղեկություն չււտացվի, թող Ռարոտոնդան այդ մասին հայտնի նորվեգիական ներկայացուցչությանը՝ Վաշինգտոնոսէ։ Տորստեյնի վերջին խոսքերն էին՝ «0 քեյ։ Մնացել է 50 մետր։ Սկսվում է։ Ցտեսություն»։ Այնուհետեւ նա անջատեց ռադիոկայանը, Կնուար կնքեց փաստաթղթերը, եւ երկուսով շտապեցին դուրս Գա1 տախտակամած եւ միանալ մնացածներին, քանի որ արդեն պարզ էր, որ խարիսխը չի կարողանում պահել։

Ալիքներն ավելի ու ավելի էին բարձրանում, իսկ նրանց միջեւ փոսերը դաոնում էին ավելի ու ավելի խոր, եւ մենք զգում էինք, որ լաստր շարունակ վեր ու վար, վար ու վեր էր թռցնում ավելի ու ավելի ուժեղ։ Ես գռռացի նախկին հրամանը․

— Դիմացե ք, չմտածն ք բեռան մասին, դիմացե՛ք։

Մ ենք այժմ այնքան մոտ էինք ցած թափվող ջրվեժին, որ այլեւս չէինք լսում ամբողջ ռիֆի երկարությամբ տարածվող համառ ու անդադրում ոռնոցը։ Այժմ մենք լսում էինք առանձին <որոտրնգոստ դղրդյուն, երր ամեն անգամ մերձավոր րուրունն աղմուկով իւփվամ էր ժայռերին։

Բոլորս կանգնած էինք կազմ ու պատրաստ․ սւմեն մեկս ամուր բռնել էինք այն պարանր, որն ավելի հուսալի էինք համարում։ էրիկր վերջին պահին մտավ նավախցիկ, նտ դեռեւս չէր կարողացել կատարել ծրագրի մի կետր՝ նա չէր գտել իր կոշիկները։

խոլորս հեռու էինք նավախելից, որովհետեւ լաստը հենց նա֊

240

վախելով պետք է դիպչեր ռիֆին։ Հուսալի չէին նաեւ երկու ամուր կայմապարանները, որոնք կայմի գագաթից իջնում էին դեպի նավախելր․ եթե կայմը շուռ գա, ապա նրանք, ովքեր այդ պարանից են բռնել կճոճվեն լաստի հետեւում ռիֆերի վերեւում։ Հեր֊ մանը, Ւենգտր եւ Տորստեյնը բարձրացան նավախցի պատի մոտ կապված արկղների վրա, Հերմանը կպավ տանիքի միջնակողից անցնող ձգաններին, իսկ մյուս երկուսը կպան կայմից կախված կայմապարաններին, որոնց օգնությամբ մենք մի ժամանակ դրինք առագաստը։ Ես ու Կնուաը գերադասեցինք այն կայմապարանը, որր լաստաքթից բարձրանում է դեպի կայմի գագաթը, մենք ։)տածում էինք, որ եթե նույնիսկ կայմր, նավախցիկը եւ մնացած բոլորը լաստակողից դուրս թռչեն, այնուամենայնիվ, նավաքթից ընթացող պարանր կմնա լաստի ւէբա, քանի որ մենք այժմ լաս֊ ուա քթով ուղղված էինք ղեպի ալիքները։

Երբ մենք հասկացանք, որ ալիքների կամքին ենք թողնված, կտրեցինք խարսխի պարանը, մենք արագությամբ քշվեցինք եւ զգացինք, թե ինչպես «Կոն֊Թիկին» օղն էր թռչում։ Վրա հասավ վճռական վայրկյանր․ մենք սլանում էինք ալիքի կատարին շրն– չ ակտ ո՛ւր արագությամբ, եւ մեր քայքայված լաստը ճռռում ու ունքում էր, ցնցվելով մեր ոտքերի տակ։

Գրգռվածությունից մեր արյունը եռ էր գյոլիս։ Ես հիշում եմ, որ ուրիշ լավ բան չկարողանալով մտածել, թափահարում էի ձեռքերս եւ ամբողջ կոկորդովս մեկ գոռում էի «ուռա ))․ դա ՜որոշ թեթեւություն էր բերում եւ, համենայն դեպս, վնաս չէր պատճառում։ Ւմ ընկերները, իհարկե, կարծում էին, թե ես խելագարվել եմ, բալց նրանց բոլորի դեմքին էլ փայլում էր խանդավառության ժպիտր։ Ս ենք շարունակում էինք առաջ սլանալ կատաղած ալիքի հետ։ Դա «Կոն֊Թիկիի» մարտական մկրտությունն էր։ Ամեն ինչ ւղեւոք է կարգին լինի եւ կլինի։

Բայց մեր բարձրացած տրամադրությունը շուտով ընկավ։ Սեր հետեւում, կանաչ ապակու նմանող փայլուն պատից վեր։ բարձրացավ մի նոր ալիք, երբ լաստն իջնում էր, նա արդեն գլորվում էր մեզ վրա, եւ հենց այն պահին, երբ տեսա ալիքը իմ վերեւում, զգացի մի ուժեղ հարված, եւ ջրի հոսանքներր ոտից գլուխ ինձ ծածկեցին։ Ես զղում էի, թե ինչպես իմ ամբողջ մարմինը մի այնպիսի վիթխարի ուժով ձգվում էր դեպի հորձանուտը, որ ստիպված էի լարել յուրաքանչյուր մկանը եւ ամբողջ ժամանակ

241

Հսւնաս|աոհորդության «Կոն–Թիկի»–ով—֊16

մտածել մի բանի մասին՝ դիմանա՜լ, դիմանա՜լ։ Ինձ թվսւմ կր, որ այդպիսի հուսաբեկ դրության ժամանակ ավելի շուա մարդու թեւերր պոկ կգան ուսերից, քան ուղեղր հրաման կտա բաց թող֊ նել մատներր, թեկուզ այդպիսի համառության արդյունքր միանգամայն ակներեւ լինի։ Այնուհետեւ ես զղացի, որ ջրի լեռն սկսեց հեռանալ, եւ մարմինս ազատվեց դժոխային ճիգից։ Նրբ ամբողչ լեռր խլացուցիչ ոռնոցով եւ դղրդյունով հեռու սլացավ, ես նորից տեսա Կն ուտին, որր կախ էր ընկած իմ կողքին՝ կուչ եկած, կպած •դարանին։ Մեծ ալիքը հետեւից թվում էր տափակ ու գորշ, նա, առաջ սլանալով, դլորվեց նավախցի կարի հիմնաձողի վրայով․ ււրը դուրս էր ցցված ջրից– այնտեղ մենք տեսանք մեր երեք ընկերներին, որոնց վրայից անցած՜ ալիքր նրանց սեղմել էր նա֊ վախցի կարին։

Ս ենք տակավին դիմանում էինք ջրի վրա։

Մի պահ ես թուլացրի մկաններս, իսկ հետո, ձեռքերով »ւ ոտքերով նորից պինդ կպա ամուր պարանին։ Կնուտր ցած՜ սահեց եւ, վագրի պես ցատկելով, միացավ նրանց, ովքեր կանգնած էին նավախցի պաշա պան ության տակ՝ արկղների վրա։ Ես լսեցի նրանց խրախուսիչ աղաղակները, բայց հենց նույն պահին տեսա մի նոր կանաչ պատ, որր բարձրացավ օվկիանոսից եւ, բարձր ծառացած, շարժվեց մեզ վրա։ Ես նախազգուշացնող ճիչ արձակեցի եւ, պարանից կախված՜, ինչքան հնարավոր էր կծկվեցի, իսկ հաջարդ վայրկյանին մեզ համար նորից դժոխք էր, «Կոն֊Թիկինւ՝ իսպառ անհետացավ ջրի զանգվածի տակ։ Ալիքր քաշում ու հրում կր ինձ, իր ամբողջ ուժով փլվելով մարդկային մարմնի մի դըժ– բախտ, փոքրիկ կծիկի վրա։ Երկրորդ ալիքր սլացավ մեր վրայով, եւ այնուհետեւ նույնպիսի մի երրորդր։

Այդ ժամանակ ես լսեցի Կնուտի հաղթական ճիչը (նա կախ էր ընկած պարանե սանդուղքից),

— Ս՛ի լաստին նայեցե ք, դիմանո ւմ է։

Երեք ալիքից հետո միայն կրկնակի կայմը եւ նավախցիկը մի քիչ ծ՜ռվել էին։ Նորից լցվեցինք տարերքին հաղթելու հավատով եւ հաղթության ոգեւորությունը մեզ նոր ուժ հաղորդեց։

Այնուհետեւ ես տեսա հաջորդ տլիքը, որը բոլոր մնացածներից ավելի բարձր ծառս եղած, շարժվում էր մեզ վրա․ նորից նախազգուշացնելով մնացածներին, շտապ կերպով բարձրացա կայմապարանի վրայով, որքան կարելի է ավելի բարձր, եւ ամուր

242

կախ ընկա նրանից։ Հետո ինձ քշեց ինչ-որ կողմ, եւ ես կորա կանաչ պատի արանքում, որ բարձրանում էր մեզանից վեր․ այն ընկերները, որոնք ավելի հեռու էին լաստախելի ուղղությամբ եւ տեսել էին, թե ինչպես ես առաջինն անհետացա, ալիքի բարձրությունը որոշել է՛րն ութ մետր, իսկ վւրվւրադեզ կատարը թռչույք էր հինգ մետր ավելի բարձր ջրի պատի այն մասից, որտեղ ես էի անհետացել։ Այնուհետեւ ւէիթխարի կոհա1լը հասավ նաեւ նրանգ․ բոլորը համակված էին մի մտքով դիմանա լ, դիմանա լ, դի նա լ։

Այս անգամ, երեւի, մենք դիպանք ռիֆին։ Ես ինքս միայն ղդտցի, թե ինչպես էր փոփոխվում կայմապարանի լարվածու֊ թյունր, թվում էր, թե նա մերթ խիստ ձգվում, մերթ հանկարծ թուլանում է։ Րայց, կախված լինելով կա յմա պարանից, ես չէի կարող ասել, որտեղից էր գալիս հարվածների դղրդյունը վերեւի ց, թե ներքեւից։ Ս ենք ջրի տակ մնացինք մի քանի վայրկյան միայն, բայց այդ վայրկյաններն այնքան ուժ խլեցին մեզանից, ինչքան սովորական պայմաններում մեր մարմինը չի ունենում։ Մարդու օրգանիզմում ավելի շատ ուժ է պարունակվում, քան այն, ինչ միակ մկաններինն է։ Ես վճռեցի, եթե վիճակված է, որ մեռնեմ, ապա կմեռնեմ այդ դիրքում հանգույցով կախված կայմապարանից։ Ալիքը դղրդյունով հարձակվեց, անցավ մեր վրայով եւ դնաց, եւ երբ նրա ոռնոցը լսվեց ոչ֊հեռու՝ մեր կողքին, մենք ականատես եղանք զարհուրելի տեսարանի։ «Կոն-Թիկին» կարծես մոգական գավազանի մի շարժումով բոլորովին կերպարանավախ֊ վել էր։ Այն լաստը, որին մենք ճանաչում էինք շաբաթների եւ ամիսների րնթացքում, այլեւս գոյություն չուներ, մի քանի վայրկյանում մեր կոկիկ տունը ջարդուփշուր էր եղել, վերածվել էր ավերակի։ Լաստի վրա ես միայն մի մարդ տեսա։ Նա պառկած էր երեսնիվայր, նավախցի կտրի հիմնաձողի լայնությամբ, ձեռքերը պար֊ զած դեպի կոդմերր։ Նավախցիկը խաղաթղթից շինած տնակի պես ճմլվել եւ տեղաշարժվել էր դեպի լաստախելի աջ կողմը։ Այդ անշարժ մարդր Հերմանն էր։ Կենդանության որեւէ այլ նշան ես չէի նկատում, իսկ ջրի լեռներր շարունակում էին ոռնոցով սլանալ կողքիս՝ ռիֆի վրայով։ Աջակողմյան ծանր կայմր կտոր-կտոր էր եղել, եւ նրա վերին մասը նավախցի տանիքին այնպես էր ճզմվել, որ այժմ կայմն իր բոլոր սարքերով աջ կողմից ցած էր կախվձլ ռիֆի վերեւում։ Լաստախելում ղեկակոճղր շրջվել էր երկարու֊

։տ * »4»

թյամբ, իսկ ռոնժինը կոտրվել էր, ղեկաթիակը ջարդուփշուր էր եղել։ Հաստաքթի վլւա ֆալշբորտը, սիգարի տուփի պես, ջարդվել էր, իսկ ամբողջ տախտակամածը պոկվել եւ թղթի պես արկղների, բիդոնների, բրեզենտների եւ մնացած բեռների հետ, ճզմվել էր նավախցի պատին։ Բամբուկե կողերն ու պարանների կտորտանքը ցրված էին ամենուրեք, եւ այդ բոլորը միասին լիակատար քաոսի տպավորություն էր թողնում։

Զարհուրանքից սառեցի ես։ Ի նչ օգուտ, որ ես դիմացել եմ։ Եթե ես այսւոեղ, հենց նպատակի շեմքին, կորցնեմ ընկերներիցս թեկուզ մեկին՝ ամեն ինչ հող ու մոխիր կդառնա, իսկ այժմ, ա֊ լիքների հետ վերջին գոտեմարտից հետո, ես միայն մի մարդ էի տեսնում։ Այդ պահին լաստակողից երեւաց Տորստեյնի կծկված մարմինը։ նա կապկի պես կախված էր կայմի սարքից, նրան հաջողվեց նորից բարձրանալ գերանների վրա եւ սողալով հասնել նավախցի առաջ կիտված կտորտանքներին։ Այժմ Հերմանն էլ շուռ տվեց գլուխը եւ իրեն ստիպեց ժպտալ, որպեսզի ինձ հանգստաց֊ նի․ բայց նա չէր շարժվում։ Ես բարձր ձայնով կանչեցի, գրեթե հույս չունենալով, որ մյուսներին կգտնեմ, երբ լսեցի Բենգտի հանգի սա ձայնը, նա ինձ պատասխանեց, որ ամբողջ անձնա֊ կազմը լաստակողին է։ Նրանք, պարանները բռնած, պառկած Լին տախտակամածի ճկուն փռվածքից պատրաստած բարիկադի հետեւում, իսկ փռվածքը վերահյուսվել էր տարօրինակ ձեւերով։ Ա(Ս ամենը կատարվեց մի քանի վայրկյանի րնթացքում, երբ հետադարձ հոսանքը «Կոն֊Թիկին» դուրս գցեց զարհուրելի դը-ժոխքից։ Նար ա/իք էր շարժվում դեպի նա։ Վերջին անգամ, աշխատելով խեղդել դղրդյունի աղմուկը, ես ամբողջ կոկորդովս մեկ ղռռացի՝ «Կպե՜ք» — եւ այդ միակ բանն էր, որ մնում էր աներ Ես կախվեցի պարանից եւ անհետացա ջրի զանգվածի տակ, որբ հորձանք տվեց եւ սլացավ երկու֊երեք վայրկյանի ընթացքում, բայց թվում էր անսահման երկար։ Ես զգում էի, որ ուժերս սպառվում են, տեսնում էի, թե ինչպես գերանների ծայրերր աղմուկով զարնվում էին կորալի ռիֆի սուր կատարին, բայց չէին կարողացնում անցնել նրա ւէրայից։ Այնուհետեւ մենք նորից ետ շպրտվեցինք։ Ես տեսա ն՛աեւ երկու մարդու, որոնք կտրի հիմնաձողի լայնքով տարածված էին, բայց մեզնից ոչ ոք այլեւս չէր ժպտում։ Ես լսեցի, թե ինչպես մեկը, բամբուկե քաոսային կույտի հետեւից, հանգիստ ձայնով արտասանեց․ ■ ■

244

— Րան չի դուրս գալիս։

Ես ինքս էլ վհատված էի։ Քանի որ կայմի գագաթը ավելի ու ավելի էր թեքվում ձախ լաստակողի վրա, եւս կախված մ՛նացի տախտակամածից դուրս՝ թույլ կերպով ձգված պարանից։ Շարժվում էր հաջորդ ալիքը։ Երբ նա անցավ, ես ինձ մահու չափ հոզ֊ նած էի զգում եւ մի ցանկություն ունեի՝ բարձրանալ գերանն հր ի վրա եւ պառկել բարիկադների հետեւում։ Երբ հետադարձ ալիքը նահանջեց, ես առաջին անգամ տեսա լերկացած, ատամնավոր, կարմիր ռիֆը մեր ներքեւում եւ նկատեցի, որ Տորստեյնր, երկտակ կռացած կանգնած էր կարմիր, փայլուն կորալների վրա եւ բռնել է կայմից կախված, կտրտված պարանների փնջից։ Կնուտը, որ կանգնած էր լաստախելին, պատրաստվում էր նույնպես ցատկելու։ Ես գռռացի, որ բոլորը պետք է մնան գերանների վրա, եւ Տորստեյնը, որին ջրի հոսանքը քշել էր կողից դուրս, կաավքւ ճկունությամբ ետ ցատկեց լաստի վրա։

Դարձյալ երկու կամ երեք ալիք գլորվեցին մեր վբայսվ, բայց դրանք այնքան ուժեղ չէին։ Ես չդիտեմ, թե ինչ էր կատարվում այղ ժամանակ, հիշում եմ միայն, որ փրփրադեզ ջ՚՚ւրր հարձակվում ու նահանջում էր, իսկ ես ավելի ու ավելի էի իջնում ցած՝ դեպի կարմիր ռիֆը, որի ՛էրա մենք կանդ, էինք առել։ Այնուհետեւ մեզ սկսեցին հասնել փրփուրի պտտվող կատարները, որոնք ծըծ– ված էին աղի ջրցայտքով, եւ ես ի վիճակի եղա լաստի վբսւ բարձրանալու։ Այդտեղ մենք բոլորս փոխադրվեցինք լաստախեւլի այն գերանների ծայրին, որոնք ավելի շատ էին դուրս ցցված ռիֆի վրա։

Այդ պահին Կնուտը կռացավ եւ ցատկեց ռիֆի վբա, ձեռքում պահելով լաստախելին բնկած պարանի աղատ ծայրը։ Մինչ հետադարձ ալիքր նահանջում էր, նա ռիֆի վբտյով կռացած, վազեց մոտ երեսուն մետր եւ հանգիստ կանգնեց՝ պարանի ծայրը բռնած, երբ հաջորդ փրփրադեզ ալիքը սլացավ դեպի նա, փշուր֊փշուր եղավ եւ լայն հոսքով ետ տվեց աափակ ռիֆից հակառակ կողմր։

Այնուհետեւ կիստվեր նավախցից դուրս սուլաց էրիկը՝ կոշիկները հագած։ Եթե բոլորը նրա պես վարվեին, մենք էժան կպրծնեինք։ Որովհետեւ նավախցիկր լաստակողից դուրս չէր եկել եւ ճզմվել ու գրեթե տափակել էր նրա կտուրր ծածկող բրեզենտի տակ։ էրիկը, հանգիստ պառկած, մնացել էր բեռների ա֊ ըանքում․ նա լսում էր, թե ինչպես իրենից վեր շարունակ տղ– մրկում էին խլացուցիչ դղրդյունները, եւ տեսնում էր, թե ինչպես

էին դեպի ներքեւ ծռվում բամբուկե պատերր։ Երբ կայմն ընկավ, Բենգտն ուղեղի թեթեւ ցնցում՝ ստացավ, բայց նրան հաջողվել էր ներս սողալ փչված նավախցիկր եւ պառկել էրիկի կողքին։ Մենք բոլորս պետք է այնտեղ պառկած լինեինք, եթե միայն նախօրոք իմանայինք, որ ամուր են եւ կդիմանան այն անհամար պարաններն ու բամբուկե հյուսվածքները, որոնք ջրի ճնշումով սեղմվել էին հիմնական գերաններին։

էրիկը պատրաստ կանգնած էր լաստախելի գերաններին, եւ երբ չուրը ետ նահանջեց, նա ցատկեց եւ նույնպես տեղափոխվեց ււիֆի վրա։ Հաջորդ հերթր Հերմանինն էր, այնուհետեւ՝ Բենգտինը։ Ամեն անգամ լաստը մի քիչ առաջ է~ր մղվում, եւ երբ հասավ իմ եւ Տորստեյնի հերթր, լաստն այնքան ամուր էր նստած ռիֆերի վրա, որ այլեւս անհրաժեշտություն չկար այնտեղից հեռանալու։ Բոլորս լծվեցինք բեռները փրկելու գործին։

Մենք այժմ երկու տասնյակ մետր հեռու էինք գտնվում ռիֆի այն դժոխային ելուստից, որի մոտ եւ մյուս կողմր փշրվում էին բուրունների մեկը մյուսին հաջորդող երկար կոհակները։ Կորալի պոլիպները հոգ էին տարել ատոլն այնքան բարձր կառուցել, ււր բուրունների ամենաբարձր կատարներր միայն կարողանային մեր մոտից թռչել եւ ձկներով լեցուն լագունան լցնել թարմ ծովաջրով։ Այստեղ ռիֆի ներսի կողմում՝ կորալների թագավորությունն էր, կորալներ, որոնք աչքի էին ընկնում արտառոց ձեւերով ւււ գույներով։

Իմ ընկերները, ռիֆի երկարությամբ հեռանալով բավականաչափ տարածություն, հայտաբերեցին ռեզինե լաստր, որը ջրով լցված, ճոճվում էր ընկած տեղում։ նրանք ջուրը թափեցին եւ քաշ տալով բերին ջարդված լաստի մոտ։ Ռեզինե լաստը մենք բեռնեցինք ամենաանհրաժեշտ բեռով՝ ռադիոկայանով, պարենով, ջրով (ի շշերով։ Այդ բոլորը մենք քարշ տվինք ռիֆի վբայով եւ կիտե֊ ցհնք կորալի մի հսկա կունձղի կատարին, որը միայնակ բարձրացած էր ռիֆի ներսի կողմում, հիշեցնելով մի հսկա մետեորիտ։ Այնուհետեւ մենք նորից ետ գնացինք նավաբեկության տեղը՝ բեռների հետեւից։ Մի՞թե մենք կարող էինք գիտենալ, թե ինչ բարձրության կհասնեն ալիքները, երբ մեղ վրա կհարձակվեն ափնակոծության հոսանքներր։

Ռիֆի ներսի կողմի ծանծաղուտում մենք նկատեցինք ինչ֊որ առարկա, որն արեւի տակ վառ կերպով փայլում էր։ Երբ ծանծա֊

246

զուտով մոտեցանք վերցնելու, պարզվեց, որ պահածոյի երկու ւոուփեր էին։ Դա մեզ համար միանգամայն անսպասելի էր․ մենք ապշեցինք, երբ տեսանք, որ փոքրիկ սալփերը փայլուն էին եւ նոր բացված, իսկ նրանց «Անանաս» մակագրությամբ պիտակները հիշտ ու ճիշտ նման էին ռազմադաշտային նոր ռացիոների տու֊ փերի պիտակներին, տուփեր, որ մենք փորձել էինք ինտենդանտական վարչության հանձնարարությամբ։ Իհարկե, դրանք մեր սեվւական տուփերն էին, անանասն ուտելուց հետո, տուփերը նետել էինք «Կոն-Թիկիի» լաստակողից։ Մենք միշտ լողացել էինք նրանց հետեւից՝ մինչեւ ռիֆը։

Մենք կանգնած էինք կորալի խորդուբորդ, սուր կունձղերի վբա եւ, ոտք դնելով անհարթ հատակին, դանդաղորեն քայլում էինք, ջուրը, նայած հատակի խորդուբորդությանը, հասնում էր մերթ մինչեւ տտ քներիս կոճերր, մերթ մինչեւ կրծքներս։ Անեմոնները, ծովային վարդերը եւ կորալները ամբողջ ռիֆին ինչ-որ ժայռային այգու տեսք էին տալիս իրենց մամուռով, կակտուսներով եւ կարմիր, կանաչ, գեղին ու սպիտակ գույնի քարացած բույսերով։ Բոլոր գույներն այստեղ ներկայացված էին կամ որպես կորալ, կամ ջրիմուռ, կամ խեցի ու ծովային կակղամորթներ, կամ որպես ֆանտաստիկ ձկներ, որոնք գալարվում էին մեր շուրջն ամենուրեք։ Ավելի խոր ջրանցքներում— վճիտ ջրի մեջ, մենք տեսնում էինք մանր շնաձկներ՝ մետրից ավելի երկարությամբ, որոնք գաղտագողի մոտենում էին մեզ։ Բայց բավական էր ձեռքի ափով շրփպացնեինք ջրին, որ նրանք մի կողմ քաշվեին եւ հեռու լողային զգալի տարածություն։

Այնտեղ, ուր մենք ռիֆի վրա նետվեցինք, մեզ շրջապատում էին միայն ջրի լճակներ՝ տեղ-տեղ դուրս րնկած կորալի թաց Կղզյակներով, իսկ դրանից այն կողմր տարածվում՝ էր հանդարտ, կապույտ լագունան։ Տեղատվության ժամանակ ջրի միջից կորալի նոր կղզիներ էին երեւան գալիս, իսկ մակընթացությունը, որ անընդհատ աղմկում էր ռիֆի երկարությամբ, դարձավ ավելի ցածր, կարծես թե մի հարկով իջավ։ Թե ինչ էր տեղի ունենալու այստեղ՝ նեղ ռիֆի վբա, երբ սկսվեր ափնակոծություն, դժվար էր ասել։ Անհրաժեշտ էր հեռանալ։

Ռիֆը, որր նման էր կիսով չափ ջրի մեջ խորասուզված ամրոցի պատի, ձգված էր մեզանից դեպի հյուսիս եւ դեպի հարավ։ Հարավային ծայրին երեւում էր մի երկար կղզի՝ խիստ կերպով

247

աճած արմավենու անտառով։ Իսկ դեպի հյուսիս, մեզ մոտիկ, 600—700 մետր տարածության վրա՝ գտնվում Էր մի ուրիշ, զգալիորեն ավելի փոքր կղզի, նույնպես ծածկված արմավենիներով։ Նա րնկած Էր ռիֆի ներսի կողմր։ Արմավենիների գագաթները երկինք Էին բարձրանում, իսկ ձյունի պես սպիտակ, ավազուտ լողափերն իջնում Էին դեպի խաղաղ լադունան։ Այդ փոքրիկ կող֊ զին ամբողջությամբ նման Էր ծաղիկների մի հսկայական կողովի կամ մինյատյուր դրախտի։ Հենց այդ կղզին Էլ մենք ընտրեցինք, որպես բնակավայր։

Հերմանը կանգնած Էր իմ •կողքին, եւ նրա մորուքապատ դեմքին փայլում Էր լայն ժպիտ։ Նա ոչ մի բառ չարտասանեց, միայն ձեռքը մեկնեց եւ կամացուկ ծիծաղեց։ «Կոն-Թիկին» դեռեւս նըս֊ տած Էր ռիֆի արտաքին կողմում եւ մակրնթացության ցայտքերը՝ թռչում Էին նրա վըայով։ Նա հաշմանդամացել Էր, բայց պատ֊ վավոր հաշմանդամ Էր։ Տախտակամածի վրա ամեն ինչ խճող֊ ված Էր, բայց Էկվադորի կիվեղոյան ջունգլիների ինը բալզային գերանները առաջվա պես միանգամայն անվնաս էին։ Նրանք փըը– կեցին մեր կյանքը։ Օվկիանոսը մի քիչ բան ստացավ մեր թեռից, իսկ այն, ինչ որ դարսել էինք նավախցի նեւրսում, մնացել էը միանգամայն անվթար։ Մենք ինքներս լա ստից հանեցինք այն ա֊ մենը, ինչ որեւէ արժեք էր ներկայացնում, եւ այժմ մեր գույքն անվտանգ ընկած էր արեւակեզ հսկայական ժայռի վրա "ք՚ֆհ ներսի կողմը։

Լաստից ռիֆի վրա ցատկելու պահից սկսած, ես իսկապես որ բաժանվեցի մեր լոցմաններից, որոնք առաջ ջրի մեջ սահում էին մեր առջեւից։ Այժմ բալզային մեծ գերանները ընկած էին ոի֊ ֆի վերեւում, ջրի մեջ սուզված րնղամենր 15 սանտիմետրի չափով եւ լասաաքթի տակ գլորվում էին ծովի դարչնագույն կակղամորթ֊ ները։ Լոցմաններն անհետացել էին։ Ոսկեգույն մակրելներն անհետացել էին։ Երեւում էին միայն անծանոթ տափակ ձկներ՝ սիրամարգի գունագեղությամբ եւ բութ պոչով՝ որոնք գործարար աշխուժությամբ ետ ու առաջ էին շարժվում գերանների արանքում։ Մենք մտել էինք մի նոր աշխարհ։ Յուհաննեսր հեռացել էր իր ճեղքից։ Նա, անկասկած, ուրիշ օթեւան էր գտել։

Ես վերջին անգամ աչքի անցկացրի լաստր եւ նկատեցի տափակած կողովում պստիկ արմավենին։ Կոկոսի րնկույզի աչքից ծլել էր ցողունը՝ 45 սանտիմետր երկարությամբ, իսկ ներքե– 248

վից դուրս էին ցցվել երկու արմ՛ատ։ Ես ծանծ■աղուտով քայլերս

ուղղեցի դեպի կղզին, ձեռքիս բռնած "՚յդ Ը֊՚Կ՚-֊ՏԴԸ՛ Ւնձնից մ՛ի քանի քայլ առաջ տեսա Կն ուտին, որը ջրի միջով ուրախ քայլում էր, կռան տակին ունենալով լաստի մո դելը, նա այդ շինել էր ֊ճանապարհորդության Ժամանա1/, դրա վրա բավական ժամանակ վատնելով։ Շուտով մենք հասանք Բենղտին։ Նա սքանչելի տնտես էր։ ճակատին ուռուցք կար, թաց մորուքից կաթում էր ծովաջուրր, նա գնում էր կռացած եւ հրում էր արկղր, որր նրա առաջին ամեն անգամ պարում էր, հենց որ լագունայի մեջ էր թափվում ոիֆի արտաքին կողմում փշրվող ըուրունների ջրի Հոսանքը։ Նա հպ։սր֊ տոլթյամբ բարձրացրեց արկղի կափարիչը/ ՛է՛ս խոհանոց ֊արկղն էր, իսկ այնտեղ շաւո կանոնավոր զետեղված էին պրիմուսը եւ խ ո\ան ո դ ա (ին պ արտ ղան երր ւ

Ես երբեք չես կարող մոռանալ ռիֆերի վրա յով այղ անցումը դեպի արմավենիներով ծածկված Հիասքանչ կղղին, որն ավելի ու ավելի էր մեծանում, ինչքան մոտենում էինք։ Երբ հասա ավազուտ, արեւակեզ ափին, հանեցի■կոշիկներս Ա քա/լել սկսեցի, ոտքերիս մա տները խրելով ըացարձակա պես չոր, տաք ավազի մեօ՛ Ինձ կարծես հաճույք էր պատճառում տեսքը յուրաքանչյուր հետքի, որ մնում էր արմավենիների պուրակը տանող ավազոտ, կուսական ւսվէին։ սուտով արմավենիների գագաթները խտացան ի։( գլխավերեւում, իսկ ես շարունակ առաք Էի դնում ղես/ի սլսուիկ կղզու կենտրոնը։ Կոկոսի կանաչ ընկույզները կախված Լին արմավենիների կատարների տակ, իսկ ինչ-որ փարթամ թփեր խիտ կերպով պատված Էին ձյունի պես սպիտակ ծաղիկներով, որոնք բուրում Էին այնպես անուշ ու արբեցուցիչ, որ գլուխս սկսեց պտտվեր Երկու ընտանի ծովածիծաո անցան իմ ուսերի վբայով։ Նրանք այնքան սպիտակ ու թեթեւ Էին, սը հիշեցնում Էին երկու ձգված փոքրիկ ամպիկ։ Փոքրիկ մողեսները զարս Էին սահում ոտքերիս աակից։ Կղղու ամենա գլխավոր բնակիչները բոսորագույն , խոշոր ճգնավոր-խնցգեսւիններն Էին, որ՛ոնք դանդաղորեն սողում Էին բոլոր ուղղություններով, քարշ տալով խխունջների խն– ղիննր, որոնք ձվի մեծության Էին, եւ որոնց մեջ թաքնված Էր նրաց մարմնի հետեւի փափուկ մասի կեսը։

Կատարելապես ցնցված, չոքեցի ու մա տներս խոր խրեցի տաք ու չոր ավազի մեջ։

ճանապարհորղությունր վերջանում Էր։ Մենք թոլորս կենղ՚ււնի

849

էինք։ Մենք ավւ իջանք Հարավային ծովի անմարդաբնակ փոքրիկ մի կղզում։ Եվ ի՛նչ կդզի։ Տորստհյնր մոտեցավ ինձ, մի կողմ նետեց պարկր, ձգվեց ավազի վրա եւ, մեջքի վրա պառկած, նա֊ յում էր արմավենիների գագաթին եւ փետուրի պես թեթեւ սպիտակ թռչուններին, որոնք անձայն պտտվում էին մեր վերեւում։ Շուտով մենք վեցս էլ պառկեցինք։ Հհրմանը, միշտ եռանդով լեցուն, մա֊ դրլցեց փոքր արմավենու վլւա եւ ցած գցեց կոկոսի ընկույզների կանալ մի ողկույզ։ Մեր մալետե֊ղանակներավ կարտեցինք դրանց փափուկ ծայրերը, կարծես դա ձու լիներ, եւ, գլուխներս վեր բարձ֊ րացնելով, սկսեցինք խմել աշխարհի ամենահրաշալի ղովացու֊ ցիչ խմիչքը՝ կոկոսի արմավենու սերմ չունեցող ջահել պտղի սառը, քաղցր կաթը։

Ռիֆի ղրսի կողմից նորից լսվում Էր ((դրախտի դռները» պաշտպանող պահակի թմբուկի միալար զարկը։

— Քավարանում փոքր֊ինչ խոնավ Էր,— ասաց Բենղտր,— բայց դրախտը մոտավորապես սւյնպիսին Է, ինչպիսին ես պատկերացնում Էի։

Մենք երանությամբ լցված, ձգվել Էինք հողի ւիլւա եւ ժըպ֊ աոլմ Էինք պասսատային սպիտակ ամպերին, որոնք արմավենի ների գագաթներից վեր լողում Էին դեպի արեւմուտք։ Այլեւս մենք ամպերին խեղճ֊խեղճ չէինք նայում։ Այժմ մենք պառկած էինք կղզու անշարժ, ամուր հողի վբա՝ իսկական Պոլինեղիայում։

Մենք հանգիստ պառկած էինք, իսկ ռիֆի մոտ բուրուններն աղմկում էին գնացքի պես՝ հորիզոնի ողջ երկարությամբ;

Բեն գան իրավացի էր, մենք ընկել էինք ղրախտր։

Դ-լուիւ VIII

Նոր Ռոբ՚ինգոններ։— Պայքար երկրի հետ կապվելու համար։— Ամեն ինչ կարգին է։— Նավաբեկության հետքերը։— Անմարդաբնակ կղզիներ։— ճակատամարտ օձաձկների նետ։— հանդիպում պոլի– Տեդիացիների հետ։— Ոգիներ ռիֆի վրա։—■ Դեսպանը առաջնորդի մոտ։— Առաջնորդի այցելությունր։— «Կոն-Թիկին» հանաչվա-մ է,,։–—- Բարձր մակընթացություն։— Մեր լաստի ճանապարհորդությունը ցամաքով։— Չորս հոգով կղղում։— Կղզիաբնակները դալիս են մեր Տետեփց։— Ընդունելություն գյուղում։— Նախնիները արեւածագի երկրից։— Պոլինեդիական պարեր։— Եթերով բուժում։— Մենք արքայական անուններ ենք ստանում։— Մի նոր նավաբեկություն։ — ։Թամարան» վւրկում Է «Մաոաեն»։— Թաիտիոլմ։— հանդիպում ծովափին։— Մեգ ընդունում են պատվով։— Վեց պսակ։

Մեր կղզյակն անմարդաբնակ էր։ Մենք շուտով արդեն գի֊ տեինք արմավենիների ամեն մի խումբր եւ ափի ամեն մի տեղամասը, որովհետեւ կղղու լայնությունը մոտավորապես 200 մետր էր։ Ամենաբարձր կետը լագունայի մակերեսից հազիվ երկու մետր էր բարձր։

Մեր գլխավերեւում՝ արմավենիների գագաթին կախված էին կոկոսի ընկույզների մեծ ողկույզներ, ընկույզների հաստ կճեպը արեւադարձային արեգակից պաշտպանում էր դրանց մեջ պարու֊ նակվող սառը կաթը, այնպես, որ աոաջին շաբաթների ընթացքում մենք ջրի կարոտ չէինք զգալու։ Կային նաեւ կոկոսի հասած ընկույզներ, ճգնավոր֊խեցգետինների ոհմակներ, իսկ լագունայում ամեն տեսակի ձկներ։ Մենք որեւէ բանի պակաս չէինք զգալու։

251

Կղզու հյուսիսային ափին մենք գտանք վւայաե, հին (սայի մնացորդ, որը ներկված չէր եւ կիսող չավ։ ծածկված էր կորալի ավաղով։ Այստեղից, ռիֆի երկարությամբ դեպի հյուսիս նայելիս, կարելի էր տարբերել նավի ջարդված կմախք, որն առաջին անգամ մենք տեսանք ավելի մոտիկ տարածությունից, երբ լաստով անցնում էինք նրա մոտից։ Ավելի հեռվում, դեպի հյուսիս, կապտա֊ վուն մշուշում երեւում էին մի այլ վւոքրիկ կղզու արմավենիների գագաթները։ Զգալիորե՛ն ավելի մոտ էր խիտ ծառերով ծածկված կղզին, որը գտնվում էր հարավում։ Այդ կղզիներից եւ ոչ մեկում մենք չէինք նկաաում կենդանության նշան, բայց մենք դեռեւս ու՝ րիշ շատ հոգսեր ունեինք։

/Ւոբինզոն Հեսսե լբերգը, ծղոտե մեծ գլխարկով, կա զալո վ մոտեցավ, նա բերեց մեծ քանակությամբ ճգնավոր֊խեցգետին– ներ։ Կնուտը խարույկ վառեց թափված ճյուղերից, եւ շուտով մենք խեցղետին էինք ուտում, իսկ որպես քաղցր խմում էինք կոկոսի կաթով պատրաստած– կակաո։

— է՛նչ լա վ է ծովափին նստելը, ճիշտ չէ , տզերք,— հիաո– մունքով ասաց Կն ուար։

Ւե նա մեզնից միակ մարդն էր, որ մի անգամ արդեն եղել էր ցամաքում։ Այղ խոսքն ասելիս, նա սայթաքեց եւ կես թեյնիկ եռացրած ջուրը թափեց րենդտի մերկ ոտքերին։

Հարյուրմեկ օր լաստի վրա անցկացնելուց հետո, այդ առա֊ ջին օրը մենք չէինք կարողանում ծովափին ամուր կանգնել ոտք֊ ներիս վրա․ արմավենիների բների միջեւ մենք հանկարծ երերվում էինք, որովհետեւ բնազդաբար ոտքներս շարժում էինք այն ձեւով․ ինչպես եթե լաստի վրա լինեինք, զգուշանում էինք անգո ալիք֊

"երից։

Երբ Բենգտը ճաշի պարագաները սւվեց, էրիկը ուրախ ժպտաց։ Հիշեցի, որ լաստի վրա վերջին անդամ ճաշը վերջացնելուց հե֊\ աո, սովորականի պես, կռացա լաստակողի վրայռվ ամանները լվանալու, մինչ ես այդ հիշողությամբ էի տարված, էրիքը, հա֊ յացք նետելով ռիֆի ։/յւա, ասաց՝ «այսօր ես չեմ լվանալու իմ ամանները))։ Երբ նա խոհանոցի արկղում նայեց իր ճաշի պաըւս– զաներին, տեսավ, որ դրանք նույնքան մաքուր էին, որքան եւ իմը։

Կուշտուկուռ ուտելուց հետո, մենք պառկեցինք հողի վրա այնուհետեւ սկսեցինք հավաքել թրջված ռադիոկայանը, այդ պետք է արվեր շտապ կերպով, որպեսզի Տորստեյնր ու Կնուտը կարո֊

252

դանային եթեր մտնել, նախքան Ռարոաոնղւսյի մարգը կհաղոր֊ դեր մեր տխուր վախճանի մասին։

Մեր ռադիոսարքավորման մեծ մասն արդեն բերել էինք ծովափ։ Ռիֆի ՛էրա կուտակված առարկաների մեջ Բենգտը գտավ մի ֊յ>րկղ եւ ձեռքը գցեց նրան։ Անմիջապես նա վեր թռավ էլեկտրական Հոսանքի զարկից, կարելի էր չկասկածել, որ արկղի պարունակությունը կապ ուներ ռադիոտեխնիկայի հետ։ Մինչ մեր ռադիստները քանդում, միացնում եւ հավաքում էին ապարատուրան, մնացած չորսովս սկսեցինք զբաղվել ճամբարի պատրաստությամբ։

Այն վայրի մոտ, որտեղ մենք նետվեցինք ոիֆի վրա, գտանք ծանր, ջրով ծծված առագաստը, որր դուրս քաշեցինք ափը։ Առագաստը քաշելով տարանք երկու հաստ արմավենիների միջեւ փոքրիկ մարդու գետնի ՛էրա, որտեղից բացվում էր լա գոլնա յի տեսա֊ բանը, նրա երկու անկյուններն ամրացրինք բամբուկի ձողերի վրա, որ լոդալով եկել էին աղետի վայրից։ Փարթամորեն ծաղկող թփե֊ բի խիտ ցանկապատը հենարան էր ծառայում առագաստի համար, այնպես, որ մենք ունեինք երեք պատով առաստաղ՛․ Մեր հայաց֊ բի առատ փռված էր վւայլփլող լագունան, իսկ մեր Հուրջր օդր լեցուն էր ծաղիկների նուրբ բուրմունքով։ Ւրոք որ հաճելի բան էր այդպիսի տեղում լինելր։ Ս ենք բոլորս գոհունակությամբ հրճվում ւււ սքանչանում էինք հանգստով։ Յուրաքանչյուրս մեզ համար անկողին պատրաստեցինք արմավենու տերեւներից, նախօրոք հեռացնելով կորալի ճյուղերի կտորները, \որոնք աննպատակ դուրս էին ցցված ավաղի միջից։ Մինչեւ գիշերվա վրա հասնելր, քնելու համար մենք շատ հարմար տեղ պատրաստեցինք, իսկ մեր գլխավերեւում մենք տեսնում էինք բարի ծերունի Կոն֊Թիկիի մորուքա֊ պատ դեմքը։ Նա այլեւս արեւելյան քամու ճնշման տակ դուրս չէր գցում իր կուրծքը։ Այժ,ք նա անշարժ պառկած էր մեջքի վրա ե նայում էր աստդերին, որոճւք առկայծում էի)։ Պ ոլինեզիայի եր֊ կընքում։

Մեր շուրջր, թփերի վրա, կախված էին թաց դրոշակներն ու ՛քնապարկերը, իսկ թրջված հադուստր չորանում էր ավազի վրա փռած։ էլի մեկ օր այս արեւաշատ կղղում, եւ ամեն ինչ լավ կչորանար։ նույնիսկ ռադիստներր հարկադրված էին րնդհատել իրենց ․աշխատանքը, սպասելով, որ հաջորդ օրր արեգակը կչորացնի Սրանց ապարատուրան։ Թփերից մենք վերցրինք քնապարկերը եւ մտանք մեջը, պարծենկոտությամբ ւ1ք։ճելով, թե ում պարկն է

253

ամենից լորը։ Հաղթանակողը րենգան էր, որովհետեւ երբ ք>ա ՀԸՐՏ~ վեց, նրա պարկր Ալըմփաց։ 0", երկնային ուժեր, ինչքա՜ն լավ է, երբ հնարավորություն ունես քնելու։

Արշալույսին, երբ արթնացանք, առագաստր կախ էր անկած, վճիտ, մաքուր անձրեւաջրով լիքը՛

րենգտը հոգ տարավ այդ անսպասելի պարգեւի նկատմամբ, իսկ այնուհետեւ առանց շտապելու, իջավ դեպի լագունան եւ ավւ նետեց մի քանի հատ զվարճալի ձկներ, որոնց նա քշել էր ավազի մեջ փորած առուները։

Գիշերր Հերմանի վզի ու մեջքի այն տեղերը, ՛որ նա վնասել էր Լիմայից ուղեւորվելուց առաջ, ցավում էին, իսկ էրիկի մոտ կրկնվեց վաղուցվա մոռացված իշիազը։ Ռիֆով կատարած մեր ճանապար֊ հորդությունը մնացած բաներում զարմանալիորեն թեթեւ հետեւանքներ թողեց, մենք քերծվածքներ եւ աննշան վերքեր էինք ստացել, միայն Բենդար, որին խվւել էր վայր ընկնող կայմը, թեթեւ ցնցում էր ստացել։ Ամենազվարճալի տեսքն իմն էր՝ ոտքերս ու ձեռքերս ծածկված էին կապտասեւ բծերով, որ առաջացել էին պարանր ուժեղ սեղմելուց։

Սակայն, մեզանից ոչ մեկր այնքան վատ չէր զգում իրեն, որ փայլվւլող լագունայի տեսքից չգայթակղվեր նախաճաշից առաջ Հապճեպ լողանալու համար։ Լագունան հսկայական էր։ Հեռվում նա կապտագույն էր եւ պասսատից ծփում էր, նա այնքան լայն էր, որ մենք հազիվ էինք կարողանում տարբերել երկնագույն մշուշով պատած եւ արմավենիներով ծածկված կղզիների շարքը, որ ատո/ր երիզապատում էին հակառակ կողմից։ Բայց այստեղ, կղզիների հողմահարության կողմը, պասսատը հանդարտ խշխշացնում էր արմավենիների վւետրավոր տերեւները, իսկ արմավենիներր թե թե֊ վակի օրորվում էին․ լագունան, անշարժ հայելու պես, ընկած էր ներքեւում եւ արտացոլում էր ղրանց ամբողջ գեղեցկությունը։ Դառնաղի ջուրր մաքուր ու վճիտ էր։ Վառ գույներով կորալները երեք մետր խորության վրա այնքան մոտ էին թվում մակերեսին, որ լողանալու ժամանակ զգուշանում էինք, որպեսզի ոտքներս չվիրավորենք։ Ջուրը լեցուն էր բազմազան գույնի ձկների հիասքանչ տարատեսակություններով։ Մեր առաջ բացված էր զվարճալիքներով լեցուն ապշեցուցիչ մի աշխարհ։ Ջուրր թարմացնելու չափ զով էր, իսկ օդր չոր եւ արեւի ջերմությամբ հաճելի լինելու սատի–

254

է–

»․

Կանաչ, յ>ւա՝ մ կաթով (Լցուն կոկոսի ընկույզներ», հսկայական գրաֆինների պես, կախ էին ընկած արմավենիներից։

հանի տաք։ հայց այսօր հարկավոր էր շուտով ափ դուրս դար (Իարոաոնդան տագնապալի տեղեկություններ կհա ղորդեր, եթե մինչեւ օրվա վերջը լասսւից լուր չստանար։

Ռադիոհաղորդիչի կոճերն ու մյուս դետալները փռած էին միանգամայն չոր կորալի սալերի վրա ե չորանում էին արեւադարձային արեգակի տակ։ Տ որստեյնն ու Կնուան աստիճանաբար ։1 իացնում ու սլ տ ո ւ ւս ակն ե րով ամրացնում էին դրանք։ Առավոտն անցնում էր, եւ ավելի ու ավելի լարված ւթիճակ էր ստեղծվում։

Ս ենք մի կողմ թողինք մնացած բոլոր ղործերր եւ․ շրջապատե֊ ցինք մեր ռադիստներին, հույս տածելով, որ կարող էինք որեւէ բանով օգնել նրանց։ Ս ենք պետք է եթերում թւնեինք մինչեւ երեկոյան ժամր տասը, այլապես պայմանավորված 36՛ ժամվա ժամ֊ կետր կլրանար եւ ւՐարոա ոնդա յի ոա դիոսիրո ղր կսկսեր կոչեր հ՛ւս -Կ՚որդել վւրկաթյան համար ինքնաթիռներ ու Էքսպե դիցիա ուղարկելու*

Վրա հասավ կեսօրը, այնուհետեւ երեկոն, եւ արեգակը մայր մտավ։ Աիայն թե Ռարոտոնդա յի մարդը կարողանար դիմանալ։ Ժամր յոթն է, ութը, ինը։ Լարված վիճակը իր գագաթնակետին էր հասնում։ Հաղորդիչի մեջ կյանքի նշույլ չկար, բայց «^»ը—173՛։ ընդունիչն սկսեց կենդանանալ շկալայի հենց հիմքի մոտ, որտեղ թույլ կերպով հնչում էր ինչ֊որ երաժշտություն։ Բայց սիրողային ալիքում ոչինչ չէր լսվում։ Սակայն աստիճանաբար հնչյունն1ւրն սկսեցին հասնեի հավանաբար, կոճերից մեկը դեռեւս բոլորովին չէր չորացեր Հաղորդիչը դեռեւս մեռած էր՝ ամենուրեք կարճ միացություններ ու կայծեր էին։

Պա ք։1՝տնավորված ժամկետը լրանալուն մի ժամ էլ չէր մնա֊ ցել։ Եվ բան դուրս չէր դալիս։ Հաղորգիչր շարքից դուրս էր եկել, I, մենք վճռեցինք նորից վարձեք դործի դնելու րնդհատակյա փոք֊ րիկ հաղորդիչը, որ օգտագործվում էր պատերազմի ժամանակ։ Օրվա ընթացքում մի քանի փորձ արդեն արել էինք, բայց ապարդ֊ ւուն։ Թերեւս այժմ չորացած կլինի։ Բոլոր մարտկոցները միանգամայն փչացել էին, եւ հոսանք ստանալու համար հարկադրված էինք պտտել ձեռքի վւոքրիկ դինամոն։ Գա հեշտ գործ չէր, եւ մենք, չորս հոգով՝ ռադիոտեխնիկայի գործում միանգամայն բոբիկ, ամբողջ օրվա ընթացքում նստել ու պտտում էինք այդ դժոխային գործիքը։

Երեսուն եւ վեց ժամը շուտով պետք է լրանար։ Ես հիշում եմ․

256

թե ինչպես մեկը շշնջաց՝ «յոթ րոպե», «հինգ րոպե» եւ այնաւհետէւ ոչ ոք ժամացույցին չէր նայում։ Հաղորդիչն առաջվա պես պապանձված էր, բայց ը՛նդունիչը ինչ-որ փնթփնթում էր արդեն մեզ հարկավոր ալիքի մոտ։ Հանկարծ նա ճթճթաց Ռարոտոնդա յի ալիքի ւէբա, եւ մենք մտածեցինք, որ նա խոսում է Թաիտիի ռա֊ ւլ՚բոկայանի հետ։ Շուտով մենք բռնեցինք ոադիոգրամայի հետեվ֊ յալ Հատվածը՚, որ հաղորդվում էր Ռարոտոնդայից։

«… Սամոա կղզիներից այս կողմը ոչ մի ինքնաթիռ չկա։ Ես միանգամայն համողված եմ․․,…»։

Այնուհետեւ ամեն ինչ լոեց։ Անտանելի լարված վիճակ էր։ Ի նչ են անում այնտեղ։ Մի՞թե նրանք ինքնաթիռ եւ փրկարշավ– ներ են ուղարկում։ Այժմ, անկասկած, մեր մասին հաղորդումները եթերով տարածվում են բոլոր կողմերը։

Երկու ռադիստներն էլ տենդորեն շարունակում էին աշխատեր •ք՛րտինքը առատորեն հոսում էր նրանց դեււկերիցէ նույնն էր վի֊ ճակր նաեւ նրանց, ովքեր պտտում էին դինամոյի բռնակը։ էլեկտրական տատանումներն աստիճանաբար սկսեցին հանդես ղալ հաղորդիչի անտեննայի կոնտուրում, եւ Տարսաեյնն էքստազով ցույց էր տա լիս սլաքը, որ դանդաղորեն բարձրանում էր շկալայ ով, երբ նա ււեղմոլմ էր Մորղեի բանալին։ Գործը հաջող էր ընթանում։

Մենք, խելագարի պես, պտտում էինք բռնակը, իսկ Տորստեյ֊ նր կանչում էր Ռարոտոնգային։ Ոչ ոք մեզ չէր լսում։ Նա նորից կանչեց։ Այժմ վերստին արթնացավ ընդունիչը, բայց Ռարո֊ ռանդան մեզ չէր լսում։ Մենք էոս֊Անջելոսում կանչեցինք Հալին ու Ֆրենկին եւ Լոմայում՝ ծովային դպրոցը, բայց ռչոք մեզ չէր լսում։ Այդ ժամանակ Տ որստեյնն ուղարկեց «0,—2» ազդանշանը, այսինքն՝ նա կանչում էր աշխարհի բոլոր կայանները, որոնք կարող էին լսել մեզ մեր սիրողական կարճալիքով։

Ա՛յդ բանր որոշ արդյունք տվեց։ Այժմ ինչ֊որ թույլ ձայն 1,թերից սկսեց կամաց կանչել մեզ։ Մենք կրկնեցինք ազդանշանը ե ասացինք, որ իրեն լսեցինք։ Այդ ժամանակ կամաց ձայնն եթերից արտասանեց,

— Իմ անունը Պ<ոլ է, ապրում եմ Կոլորադոյում․ ի՞նչ է ձեր անունը եւ որտե ղ եք ապրում։

Հաղորդողը ինչ-որ մի ռադիոսիրող էր։ Մենք շարունակում էինք պտտել բռնակը, իսկ Տորստեյնը բռնեց բանալին եւ պատասխանեց,

257 ճւսնտպարքյոոյություն «Կոն–Թիկի»–ով—17

— Սա «Կոն֊Թիկին» է․ մեզ գոցւս է նետել Խաղաղ օվկիանո ֊ սի մի անմարդաբնակ կղզի՛

Պոլն ամենեւին չհավատաց այդ հաղորդմանը։ Նա կարծ՛ում էր, որ հարեւան թաղամասից ինչ-որ մի կարճալիքավոր իրեն ձեռք է առնում, եւ այլեւս հանդես չեկավ եթերում։ Հուսահատությունից գլխներիս մաղերը պոկում էինք։ Ահա, այս մենք ենք, նստած այստեղ, արմավենիների տակ, աստղալից գիշերով, անմարդաբնակ կղղում, եւ ոչ ոք չի հավատում մեր խոսքերին։

Տորստեյնր չէր նահանջում, նա նորից ձեռքն առավ բանալին եւ անընդհատ հաղորդում էր․ «Ամեն ինչ կարգին է, ամեն ինչ կարգին»։ Ինչ էլ որ լիներ, մենք պետք է կասեցնեինք Խաղաղ օվկիանոսի զանազան ծայրերում պատրասվող այգ փրկարշավ– ները։

Հանկարծ ընդունիչում մենք լսեցինք, թե ինչպես մեկը բավականաչափ կամաց հարցրեց *

— Եթե ամեն ինչ կարգին է, էլ ինչո լ եք հուզվում։

Հետո եթերր նորից լռեց։ Եվ ուրիշ ոչինչ։ Հուսահատութւունիք խելագարված, մենք պատրաստ էինք բարձրանալ արմավենիների գագաթները, թավ։ տալ կոկոսի բոլոր ընկույզները, եւ դժվար է ասել, թե ինչեր չէի՛նք անի, եթե հանկարծ մեզ չլսեին թե՛ Ս՛աբո֊ տոնգայից եւ թե՛ մեր հին բարեկամ Հալը։ Հալի ասելով, տա աւր՚ս֊ քսությունից լաց է եղել, երբ նորից լսել է «ՆՆՋ» կանչերը; Ամբողջ իրարանցումն անհապաղ դադարեց, նորից մենք մենակ էինք, եւ ոչ ոք մեզ չէր անհանդաստացնում Հարավային ծովի մեր կղզում։ Բոլորովին ուժասպառ, մենք պառկեցինք քնելու՝ արմավենիների տերեւներից պատրաստած մեր անկողիններում։

Հաջորդ օրը մենք որեւէ տեղ չէինք շտւապում եւ լիաթոք շնչե֊ լով, զմայլվում էինք կղզիով։ Ոմանք լողանում էին, ուրիշները ձուկ էին որսում կամ թափառում էին ոիֆի վրա ուշագրավ ծովային կենդանիներ որոնելով։ Ամենաեռանդուններր կարգի էի& բերում ճամբարը եւ զարդարում էին նրա շրջապատը։ Ծովափին, ուր երեւում էր «Կոն֊Թիկին», արմավենու պուրակի փեշերին, մենք փոս փորեցինք, ծածկեցինք տերեւներով ու տնկեցինք Պե– րուից բերած կոկոսի ծլած ընկույզը։ Հենց նույն տեղի դիմացի կողմում, որտեղ «Կոն֊Թիկին» դիպավ ռիֆին, կորալի կունձղերից մի բուրգ շինեցինք։ Մակընթացությունը գիշերվա ընթացքում «Կոն֊Թիկիին» առաջ էր շարժել է՛լ ավելի մոտ՝ դեպի լագունան, եւ 258

–Հա՛ "չ ■ …․․

■■ ՀՀ՝ ՚

Պեոսամ սւհած արմավենուց քաղած կոկոսի լւնկայգլւ Աէ&ք ցաննցինք Պոլիննգիայամ։

այժմ, շրջապատված միայն մի քանի ջրափոսերով, նա համարյա ամբողջովին ընկած էր ջրից դուրս, արտաքին ռիֆից հեռու՝ կորալի իւոշոր կունձղերի շրջապատում։

էրիկն ու Հերմանը, կեծացած ավաղում մի լավ տաքանալով, իրենց շատ ավե/ի լավ էին զգոկք եւ ցանկացան ուղեւորվել ռիֆի երկարությամբ, հույս տածելով, որ իրենց կհաջողվի փոխադրվել այն մեծ կղզին, որ գտնվում էր այդ կողմը։ Ես խորհուրդ տվի նրանց՝ ղգոլշանալ շնաձկներից, իսկ առավել եւս օձաձկներից °, նրանք վերցրին մաչետե դանակներ եւ կոխեցին գոտին երի հետեւը՛ Կորալի ռիֆերն ապաստան են ծառայում սարսափելի օձաձկների Համար, դրանք իրենց թունավոր երկար ատամներով կարող էին սրւկել մարդու ոտքերը։ Հարձակվելու ժամանակ նրանք շարժվում են կայծակի արագությամբ գալարվելով։ րնիկներր, որոնք լեն վախենում լողալ շնաձկաՏւ կողքին, սաստիկ վախենում են նրանցից։

էրիկն ոլ Հեըմանր ծանծաղուտով, ււիֆի վրայոՎ անցնում են զգայի տարածություն՝ դեպի հարավ, բայց տեղ-տեղ հանդիպում են ջրով /ի հուների, որոնց Վըտյով հարկադրված են լինում ցատկել կամ անցնել լողալով։ Սրանք հաջող կերպով հասնում են մեծ կղզուն եւ ծանծաղուտով մոտենում ափին։ Նրանց ասելով, երկար ու նեղ այդ կղզին ծածկված է արմավենիների անտառով եւ տարածվում է հեռու՝ դեպի հարավ։ Նրա արեւոտ առափերը ռիֆով ոլաշապանված են քամուց։ էրիկը ու Հեըմանր շարունակում են գնալ կղզու երկարությամբ, մինչեւ հասնում են հարավային ժայռի)։։

Սպիտակ փրփուրով պատած ռիֆն այդտեղից տարածվում է հեռու՝ դեպի մյուս կղզիները։ Մեր հետազոտոդն երն այստեղ գտնում են մեծ նավի ջարդված կմախք, նա չորս կայմ է ունեցել եւ ընկած Վ եղել ափին՝ բաժանված երկու մասի։ Դա իսպանական Հին առագաստանավ է եղել, բեռնված ռելսերով եւ ժանգոտած ռելսերը թափթփված են եղել ռիֆի երկարությամբ։ էրիկն ու Հեր֊ մանր վերադարձել են կղզու մյուս կողմից, բայց նրանց չի համոզվել ավազի վրա որեւէ հետք հայտնաբերել։

Ռիֆով ետ վերադառնալու ժամանակ նրանք շարունակ վախեցրել են ինչ-որ տարօրինակ ձկների եւ փորձել են դրանցից մի քանիսին որսալ։ Հանկարծ նրանց վրա հարձակվել են թվով մոտ աթը խոշոր օձաձկներ։ էրիկն ու Հերմանը պարդ տեսել են, թե ինչպես նրանք մոտենում են եւ ցատկում ԴոՐաԺ մեծ կունձղի ւիյրա․ 260

օձաձկներն սկսել են գալարվել նրա շուրջր։ Ս՛եր հետախույզների պատմելով տղամարդու սրունքի հաստությամբ այդ սահուն հրեշները ծածկված են կանաչ ու սեւ բծերով, հիշեցնելով թունավոր, օձեր, փոքրիկ գլուխների վրա փայլում են օձի չար աչքերը, իսկ ատամները, մախաթի պես սուր, երկու֊երեք սանտիմետր երկար։ Երբ նրանց օրորվող փոքրիկ գլուխներր գալարվելով մոտեցել են, էրիկն ու Հերմանը վրա են պրծել դանակներով։ Օձաձկներից մեկի գլուխը կտրել են, մյուսին՝ վիրավորել։ Ջրի միջի արյունը հրա֊ պուրել է երկնագույն, երիտասարդ շնաձկների մի ամբողջ վտառի, սրանք հարձակվել են մահացածի ու վիրավորվածի վրա, իսկ երԻԿԻս "լ Հերմանին հաջողվում է ցատկել կորալի մի այլ կունձղի վրա եւ հեռանալ։

Այդ նույն օրը ես մեր կղզու ափին թափառում էի ծանծաղուտում, երբ հանկարծ ինչ-որ բան կայծակնային արագությամբ, երկու կողմից կպավ իմ ոտքի կոճից եւ պինդ կախվեց նրանից։ Ւա մի ութոտնուկ էր։ Նա մեծ չէր, բայց դժվար է հաղորդել այն զգացողությունր, որ ես ունեցա, երբ սառր ճանկերը շրջապատե֊ ցին իմ ոտքը եւ ինձ էին նայում թշնամական մանր աչքերը, որոնք ցցված էին վառ֊կարմրագույն, լպրծուն տոպրակի, այսինքն՝ ու֊ թոտնուկի մարմնի \վրա։ Ես ամբողջ ուժով ոտքս թափահարեցի, // ոլթոտնուկը, որի երկարությունր մի մետր էլ չկար, հետեւեց իմ թափահարմանը, բայց ճանկերր բաց չթալեց։ Ըստ երեւույթին նրան հրապարեչ էր իմ ոտքի վրայի կապր։ Ես, կա ղալով, շարժվում էի դեպի ափը՝ ոտքիս կպած զզվելի արարածի հետ։ Միայն այն ժամանակ, երբ ես հասա չոր ավաղի եզրին, ալթոսւնուկր ինձ բաց թողեց եւ սկսեց դանդաղորեն նահանջել ծանծաղուտով։ Նա ճանկերն ուղղել էր ափի ուղղությամբ, եւ աչքերը չէր Հեռացնում այնտեղից, կարծես թե պատրաստ էր նոր հարձակման, եթե եււ այդ ցանկանայի։ Երբ ութռտնուկի վրա ես մի քանի կտոր կորա/ նետեցի, նա հապճեպորեն հեռացավ։

Ռիֆերի շրջապատում պատահած բազմապիսի արկածներր Համեմունքն էին կղզում անցկացրած մեր երանելի կյանքի։ Բայց մենք միտք չունեինք այդտեղ անցկացնել մեր ամբողջ կյանքը, եւ ժամանակն էր մտածել, թե ինչպես վերադառնանք սովորական աշխարհը։ Մի շաբաթ լրանալուց հետո, «Կոն֊Թիկին» իր համար

2(5 Տ

ճանապարհ բացեց մինչեւ կորալի պատնեշի մեշտեղը, ուր այժմ ընկած էր, ամուր կպած լերկ ռիֆերի վրա։ Խոշոր գերանները, ջանալով առջեւից իրենց համար ճանապարհ հարթել դեպի լագունան, դեն էին հրել եւ կոտրտել էին կորալի խոշոր կունձղեր, բայց այժմ փայտե լասար լռվել էր անշարժ, եւ ինչքան էլ փորձում էինք ձգել, բոթել, բան դարս չէր գալիս։ Եթե երբեք մեզ հաջողվեր ջարդված լասար իջեցնել լագունան, համենայն դեպս մենք կարող կլինեինք միակցել կայմր, եւ սարքել նրան այնքան, որ հնարավոր լիներ կտրել խաղաղ լագունան եւ տեսնել, թե ինչ կա նրա մյուս կողմը։ Եթե կղզիներից մեկն ու մեկի վրա բնակություն լիներ, ապա գա ավելի շուտ կլիներ այն կղզի"> որը գտնվում էր հեռու հորիզոնոսԲ դեպի արեւմուտք, որտեղ ատոլը թեքվում էր դեպի հողմահարման կողմը։

Օրերն անցնում էին։

Եվ ահա մի անգամ, առավոտյան, մեր տղաներից մի քանիսը շնչակտուր մոտ վազեցին եւ հաղորդեցին, որ լագունայի վրա սպիտակ առագաստ են տեսել։ Արմավենու պուրակի փեշերի մոտ ավելի բարձր տեղից՝ մենք կարողացանք տարբերել սպիտակ, պստիկ բիծ, որը պարզորոշ կերպով աչքի էր ընկնում կապտա–ծիածանագույն լագունայի ֆոնի վրա։ Միանգամայն ակներեւ էր, որ դա մի առագաստանավ էր, եւ հենց նոր էր դուրս եկել հակադիր ափից։ Մենք տեսանք, թե ինչպես նա թեքվեց մի ուրիշ հալսի։ Շուտով երեւաց մի ուրիշ առագաստ։

Աոագաստներր գնալով մեծանում եւ մոտենում էին։ Նրանք զալիս էին ուղիղ դեպի մեզ։ Արմավենու գագաթին մենք բարձրացրինք ֆրանսիական դրոշակր, իսկ մեր նորվեգիական դրոշակը, ձողից կապած, թափահարում էինք։ Հաստերից մեկն այնքան մոտ կր, որ մենք կարողսւռանք տարբերել, դա պոլինեզիական պիրոգա էր՝ բալանսիրով։ Նրա սարքավորումն ավելի ժամանակակից տիպի էր։ Երկու դարչնագույն մարդ կանգնած էին պիրոգայում եւ դիտում էին մեզ։ Մենք ձեոքներս թափահարեցինք, որին ի պատասխան, նրանք էլ թափահարեցին եւ նավարկեցին ծանծաղուտով ուղիղ դեպի ափը։

— Իա օռա նա,— ողջունեցինք մենք նրանց պոլինեզիական ; /•;/ վո վ։

— Իա օռա նա,— խմբով ձայն տվին նրանք եւ մեկը նրան֊

2(>2

9Ր9 "էՒր՚՚ԳայԻց դուրս ցատկեց եւ սկսեց քարշ տալ պիրոգան, ավազոտ հատակով ջրի միջով քայլելով ուղիղ դեպի մեզ։

Երկու հյուրերն էլ եվրոպական հագուստով էին, բայց նրանց բարեկազմ մարմիններր դարչնագույն էին։ Նրանց ոտքերը մերկ էին, իսկ գլուխներին, արեւից պաշտպանվելու համար, կրում էին ծղոտե ինքնագործ գլխարկներ։ Պոլինեզիացիները հասան մինչեւ ափը եւ անվստահ քայլերով սկսեցին մոտենալ մեզ։ Բայց մենք րոլորս, ժպտալով, սկսեցինք հերթով սեղմել նրանց ձեռքը, նրանք, ուրախությունից փայլող աչքերով, ժպտացին, բաց անելով երկու շարք շլացուցիչ սպիտակ ատամները, այդ ժպիտներն ավելի բան էին ասում, քան խոսքերը։

Պոլինեզիական լեզվով մեր ուղջույնը զարմացրեց եւ վստահություն ներշնչեց մեր հյուրերին, նրանց նույնպիսի մոլորության մեջ գցելով, ինչպես րնկանք մենք ինքներս, երբ Անգաթաուի նրանց տեղակիցը անգլերեն մեզ ձայն տվեց «բարի երեկո»։ Նրանք ոգե֊ վորված սկսեցին արագ֊արագ ինչ-որ բան պատմել մեզ պոլինեզիական լեզվով, եւ այդ տեւեց բավական ժամանակ, մինչեւ հասկացան, որ իրենց զեղումներն ամենեւին նպատակին չեն հասնում։ Այդ նույն ժամանակ շռեցին եւ միայն բարեկամաբար ծիծաղում էին, ցույց տալով մյուս պիրոգան, որն արդեն մոտենում էր։

Երկրորդ պիրոգայում երեք մարդ կար, երբ սրանք ծանծաղուտով հասան ափին եւ ողջունեցին մեղ, պարզվեց, որ նրանցից մեկը մի քիչ խոսում է ֆրանսերեն։ Մենք իմացանք, որ լագունայի մյուս կողմի կղզիներից մեկում կա պոլինեզիական գյուղ եւ որ նրա բնակիչները մի գիշեր նկատել են մեր խարույկը։ Ռարոիա ռիֆում գոյություն ունի դեպի կղզիսերր տանող միայն մի հատիկ անցք> իսկ կղզիները շրջապատում են լագունան․ եւ քանի որ այդ անցքը գտնվում է հենց գյուղի մոտ, ուստի, ով էլ որ մոտենալու 1ինի ռիֆի հետեւում գտնվող կղզիներին, գյուղի բնակիչները նրան անպայման կնկատեն։ Այդ պատճառով գյուղի ծերունիներն այն եզրակացության են եկել, որ ռիֆից դեպի արեւելք իրե՜նց տեսած կրակը չի կարող մարդկային ձեռքի գործ լինել, այլ որ դա ինչ-որ գերբնական բան է։ Այգ բանր կղզիաբնակներին ղրկել է լագունան կտրել-անցնելու եւ անձամբ ստուգելու ցանկությունից։ Բայց հետո, իրենց կղզուն է մոտեցել լագունայով լողացող կոտրած մի տրկղ, որի վրա տեսել են նկարված ինչ-որ նշաններ։ Կղզիաբնակներից երկուսր, որոնք եղել էին Թաիտիում եւ իմացել են այրու֊

263

րենը, վերծանել են գրությունը եւ կարդաց ել են «Թիկփ գրված տախտակի վրա սեւ, մեծ տառերով։ Ղ՛րանից հետո այլեւս կասկած չեն ունեցել, որ ռիֆի վրա հանդես են եկել ոգիներ, որովհետեւ Թիկին,— նրանք բոլորն այն գիտեին,— վաղուց ի վեր մահացած իրենց սեփական Ժողովլ1գի նախահայրն Էր եղել։ Թաւց որոշ ժամանակ անց լագունայով դեպի կղզին են լողացել պաքսիմատով, սիգարետներով տուփեր, կոկոսի ընկույզներ եւ հին կոշիկով լեցուն մի տուվւ։ Այդ ժամանակ նրանք բոլորն Էլ հասկս։֊ ցել են, որ ռիֆի արեւելյան կողմը տեղի Է ունեցել նավաբեկություն, եւ առաջնորդը երկու պիրոգա Է ուղարկել որոնելու ողջ մնացած մարդկանց, որոնց խարույկը կղղում տեսկլ են Հեռվից։

Ֆրանսերեն խոսող կղզիաբնակն, իր ընկերների պնդմամբ ,արցրեց, թե ինչու լադունայով լողացող տախտակի վրա գոված Է եղել «Թիկիտ։ Մ ենք բացատրեցինք, որ մեր ամբողջ հանդերձանքի վրա դրված Է «Կոն֊Թիկի» եւ որ այդ այն լաստի անունն Լ, որով մենք լողացել ենք։

Մեր նոր բարեկամներր բարձրաձայն աղաղակով իրենց զարմանքն արտահայտեցին, երբ լսեցին, որ աղետի ժամանակ ոչ ոք չի մահացել եւ ռիֆի վրա րնկած, ջարդված կմախքը իսկապես այն լա սան Է եղել, որով մենք ժամանել ենք։ Նրանք ուզում Էին անմիջապես մեզ նստեցնել պի բո գաները եւ հասցնել գյուղը։ Մենք շնորհակալություն հայտնեցինք եւ հրաժարվեցինք, քանի որ ցանկանում Էինք մնալ այնքան ժամանակ, մինչեւ որ «Կոն ֊Թի կին» դուրս բերեինք ռիֆից։ Նրանք սարսափով նայում Էին ռիֆի վրա մնացած անճոռնի շինվածքին։ Իհարկե, մենք չէինք էլ երազում, որ մեզ կհաջողվի նորից ջրի վրա իջեցնել այղ խեղաթյուրված կմախքը։ Վերջիվերջո պատգամաբերր հայտնեց, որ մենք պետք է ուղեւորվենք իրենց հետ եւ թե առաջնորդի հրամանն է եղել այդ՝՝ չվերադառնալ առանց մեզ։

Այն ժամանակ մենք որոշեցինք, որ մեզնից մեկը գնա կըղ֊ կիաբնակների հետ, որպես դեսպան՝ առաջնորդի հետ բանակցե֊ լու, իսկ այնուհետեւ կվերադառնա եւ կպատմի, թե ինչպես է աբլ կղզու իրադրությունը։ Մենք չէինք կարող լաստր թողնել ռիֆի վրա, ոչ էլ ամբողջ հանդերձանքր՝ մեր փոքրիկ կղզում։

Կղզիաբնակների հետ մեկնեց Բենգտը։ Երկու պիրոգաները ■ րվելով դուրս եկան ավազոտ ափից, եւ շուտով, ղով քամուց թըշ՝ ՛Ա՛լով։ անհետացան արեւմուտքում։

264

Հաջորդ օրը հորիզոնում երեւացին անհամար սպի տակ առա– ։լաստներ։ Թվում Էր, թե կղզիաբնակներն այժմ եկել Էին մեր հետեւից, իրենց ունեցած բոլոր նավերով։

Ամբողջ նավատորմիղը թեքվեց մեր կողմը, եւ երբ մոտեցավ մեղ, աոջեւի պիրոգայում, դարչնագույն մարդկանց շարքում, նկատեցինք մեր Բենդտին, որը թափահարում Էր գլխարկը։ Նա մեզ ձայն տվեց հասկացնելով, որ իր հես։ Է առաջնորդը, եւ մենք Զարդալից շարք կանգնեցինք ափին, որպեսզի հանդիպենք ծան-ծաւլուտով մոտեցող հյարերին։

Բենգւոը մեծ հանդիսավորությամբ մեզ ներկայացրեց առաջ՛ նորդին է

— ՚ Առաջֆոկւդի անունը, —ասաց րեն\զար,— Թեպի-արաի֊ արիի Թերիի Ֆաթա\ու Է— 1՚ա 19 --ա կհասկանա, թե մենք ում նկատի ունենք, եթե նրան անվանենք Թեկա։

Ա ենք Էլ նրան սկսեցինք Թեկա անվանել։

Առաջնռրդ Բ՚եկան բարձրահասակ, բարեկազմ սլոլինեդիա ց ի Էր, ա յնսլիսի աչքերով, որոնք խոսում Էին նրա արտասովոր խելքի մասին։ Նա երեւելի մարդ Էր, Թաի աի ի հին արքայական սեւ֊ լւրնդից եւ /չայդ կղզիների՝ Ռարոիայի եւ Թակումեի առաջնորդն Էր։ Նա սովորել Էր Թաիւոիի դպրոցում, դիտեր ֆրանսերեն եւ կա֊ րողւսնում Էր կարդա/ ու գրել։ Նա ինձ ասաց, որ Նորվեգիայի մայրաքաղաքը կոչվում Է Խրիսաիանիա՚։, եւ հարցրեց՝ չե մ ճանաչում արդյոք Բինգ Կրոսբիին3^։ Նա մեզ հաղորգեց նսւեւ, որ վերջին սւասր տարվա ընթացքում երեք օտարերկրյա նավ Է մտել 1Ւա֊ րոիա, բայց իրենց գյուղը տարեկան մի քանի անգամ Թաիտիից ա քցելում են վաճառականների շխունաներ․ այղ վաճառականներ)։ ւսպրանք են բերում եւ տանում են կոկոսի ընկույզի միջուկը։ Արդե՚հ մի քանի շաբաթ Է, ինչ իրենք սպասում են այդպիսի շխունայի, այնպես որ կարող Է հանկարծ հայտնվել։

Բենդտի հաշվետվությունը համառոտակի ․անգոլմ Էր այն բանին, յւր 11'արոիայում չկան ո՛չ դպրոց, ո լ ռադի՛ո, ււ չ սպիտակ մարդիկ։ Բայց գյուղում ապրող 127 պոլին եղի ացին երբ արել են այն ամենը, ինչ կարող Էին, որսլեսզի մեզ տեղավորեն բոլոր հար֊ մարվււթյուններով, եւ պատրաստ են հանդիսավոր ընդունելության դույց տալու մեզ։

Ամենիդ առաջ առաջնորդը ցանկացավ դիտել այն լասար, որր մեզ ողջ եւ առողջ զարս Է բերել ռիֆի վրա։ Մենք ծանծաղա֊

20․՜․

տով ուղեւորվեցինք դեպի «Կոն֊էպիկին», շարքով ընթացող կղզիա֊ բնակների ուղեկցությամբ։ Երբ մոտենում Էինք լաստին, պոլի֊ նեղիացիներր հանկարծ կանգ առան եւ սկսեցին իրար հետ կար֊ ծիքներ փոխանակել՝ միաբերան եւ բարձրաձայն աղաղակելով։ Արդեն պարզ կերպով կարելի Էր տեսնել «Կոն֊Թիկիի» գերանները, կղզիաբնակներից մեկը գոչեց

— Սա նավ լէ, սա պաե-պաե է։

— Պաե-պաե,— միաբերան կրկնեցին նրա բոլոր ընկերները։ Ռիֆի վրայով վազելով եւ ցայտքեր առաջացնելով, նրանք

բարձրացան «Կոն֊Ր՚իկիի» վրա։ ՛Նրանք ման էին գալիս ամեն տեղ՝ երեխաների պես հուզված, շոշափում էին գերանները, բամբուկն հյուսվածքները եւ պարանները։ Առաջնորդն էլ նույնպիսի բարձր արամ՚ադրության մեջ էր, ինչպես բոլորը, նա վերադարձավ մեզ մոտ եւ մի քանի անդամ կրկնեց․

—— «Թխկին» նավակ չէ․ դա պաե-պաե է։— Նրա ձայնի մեջ

հնչում էր զարմանք ու հետաքրքրություն։

Պաե-պաե պոլինեզիական լեզվով նշանակում է Տլաստձ եւ ՛՛լաստակ», իսկ Զատկի կղզում այդ նույն անունով են կոչում տեղական նավակները։ Առաջնորդը մեղ պատմեց, որ ա (ժմ ա/դպի֊ սի սյաե-պաե այլեւս գոյություն չունի, բայց ամենածեր մարդիկ գյուղում պատմում են պաե-պաեի մասին հին ավանդություններ։ Բոլոր պոլինեզիացիներր, մեկը մյուսի առաջը կտրելով, հիանում էին բալզային ւԱւթխարի գերաններով, բայց պարաններին նայելուց երեսները արհամարհանքով շուռ էին տալիս։ Նրանց ասելով ա\դ֊ Պւ՚՚՚Բ պարանները աղի ջրի եւ արեւի ազդեցության տակ մի քանի ամէս էլ չեն դիմանա։ Եվ կղզիաբնակները պարծանքով մեղ ցույց էին տալիս իրենց պիրոգաների թոկերը, նրանք իրենց պարանները հյուսում էին կոկոռի ընկույզի մանրաթելերից, եւ այդպիսի պա֊ ոանները անմերժ ծառայում են հինգ տարի։

Երբ մենք ետ վերադարձանք մեր փոքրիկ կղզին, ընդհանուրի համաձայնությամբ մեր կղզին անվանեցինք «Ֆենոլ Կոն-Թիկի», կամ «Կոն֊Թիկի կղզի»։ Այդ անունը մենք բոլորս կարողանում էինք արտասանել, բայց պոլինեզիացիների համար շատ դժվար էր արտասանել մեր հյուսիսային կարճ անունները։ նրանց մեծ հիացմունք պատճառեց, երբ ես ասացի, որ ինձ կարող են Թերաի Մատեատա անվանել, որովհետեւ Ր՚աիտիի մեծ առաջնորդն է տվել

366

ինձ այդ անունը, «որդեգրելով» ինձ՝ դեպի այղ երկիրը կատարած իմ առաջին ճանապարհորդության ժամանակ։

Կղզիաբնակները պիրոգաներից դուրս բերին ընտանի թըռ֊ լուններ, ձու, հացի ծառի պտ՛ուղներ, ուրիշները եռաժանիով լա֊ գունայում սպանեցին մի քանի խոշոր ձուկ, եւ ճամբարի խարույկի շուրջն սկսվեց խնջույք։ Մենք պետք է պատմեինք մեր բոլոր ար֊ կածները օվկիանոսում՝ պաե-պաեի վրա, եւ կետ֊շնաձկան մասին պատմությունը մենք հարկադրված եղանք կրկնել նորից։ Եվ ամեն անգամ, երբ պետք է պատմեինք, թե ինչպես էրիկը հարպունը խրեց շնաձկան գանգր, ունկնդիրներր հիացմունքի աղաղակներ էին ար֊ ձակում։ Պոլինեզիացիներն առաջին հայացքից իսկույն ճանաչեցին էրիկի նկարած բոլոր ձկներին եւ անմիջապես մեզ հայտնեցին, թե դրանք ինչպես են անվանվում իրենց լեզվով։ Բայց նրանք եր֊ բեք ո՛չ կետ-շնաձուկ, ո՛չ էլ ոձամակրել էին տեսել եւ ա չ էլ լսել նրանց մասին։

Երեկոյան մենք, ի հաճոլյս բոլոր ներկա եղողների, միացրինք ռադիոն։ Նրանց ամենից շատ դուր եկավ եկեղեցական երա֊ ժըշտությունը, բայց հետո մենք զարմացանք, երբ բռնեցինք Ամերիկայից հաղորդվող իսկական պոլինեզիական պարի երաժշտու֊ թյուն։ Այդ ժամանակ կենսախինդ կղզիաբնակներից մի քանիսն սկսեցին օրորել ձեռքերը՝ պարզած իրենց գլխավերեւում, եւ շուտով մեր բոլոր հյուրերը վեր ցատկեցին եւ սկսեցին պարել երաժշտու֊ Սյան տակտով։ Գիշերը վրա հասնելու հետ բոլորը պառկեցին ափին՝ խարույկի շուրջը։ Այդ բանը կղզիաբնակների համար նույնքան սքանչելի դեպք էր, ինչպես եւ ՛մեզ համար։

Երբ հաջորդ առավոտյան արթնացանք, պոլինեզիացիներն արդեն վեր էին կացել եւ թարմ որսած ձուկ էին խորովում, վեց հատ հենց նոր բացած կոկոսի ընկույգներր պատրաստված էին էքեր առավոտ յան ծարավը հագեցնելու համար։

Այդ օրր ռիֆի մոտ որոտմունքը սովորականից ավելի բարձր էր։ Քամին ուժեղացել էր, եւ բուրուններր օղն էին թռչում այնտեղ մեր լաստի կմախքի հետեւում։

— Այսօր «Թիկին» կգա լագունան,— ասաց առաջնորդը, ցույց տալով ջարդված լաստը։— Մակընթացությունը բարձր է լի֊ նելոս

Ժամը տասն եւ մեկին մոտ ջուրր մեր մոտից անցնելով, սկսեց թափվել լագունան։ Լագունան սկսեց լցվել, ինչպես մի հսկա

267

ջրամբար, եւ ամբողջ կղզու շուրջը ջրի մակերեսը բարձրացավ; Ավելի ուշ օվկիանոսից հորդեցին ամբողջ հեղեղներ։ Ջուրը գա֊ ւիս էր բարձր կոհակներով, եւ սկսում էր ծածկել ռիֆի մեծ մասը։ Զրի հեղեղները հոսում էին կղզու երկու կողմի երկարությամբ։ Դրանք կորալների ահագին կունձղեր էին պոկում եւ բերում լրց– հում մեծ ավազուտները, որոնք հետո անհետանում էին, ինչպես քամու վւչած ալյուր, իսկ մի ուրիշ տեղ հանդես էին գալիս նոր ավազուտներ։ "արդված լաստից առանձին բամթուկե ձողեր լողալով անցան մեր մոտից, եւ «Կոն֊Թիկին» սկսեց շարժվել։ Այն ամենր, ինչ գտնվում էր ափի մոտ, հարկադրված եղանք տեղափոխել կղզու /սորքը, որպեսզի վւրկենք մակընթացությունից։ Շուտով ջրի տակից սկսեցին երեւալ ռիֆի միայն ամենաբարձր ելուստները, եւ մեր կղզու շուրջը բոլոր ափերն անհետացան, իսկ օվկիանոսն սկսեց ավելի ու ավելի մոտենալ (վիթի պես տափակ կղզու մար֊ ղագետնիկներին ։ I)՚տեղծվում էր սարսափելի դրություն։ Թվում էր, թե ամբողջ օվկիանոսր հարձակվում է մեզ վյւա։ «Կոն֊Թիկին դ թեքվեց 180 եւ տեղից շարժվեց, բայց շուտով վերստին կանդ աոավ կորալի այլ գուղձերի միջեւ։

Պոլինեզիացիները ջուրը մտան եւ, մերթ լոզալով, մերթ ծանծաղուտով քայլելով հորձանուտների արանքով, շարժվելով մեկ ավազուտից մյուսը, հասան լաստին։ Կնուտն ու էրիկն ուղեկցում Լին նրանց։ Լաստի վրա րնկած էին պատրաստի պարաններր, եւ երբ լասար բարձրացավ կորալի վերջին կունձղի վրա եւ իջավ ււիֆից, կղզիաբնակները ցատկեցին լաստակողից դուրս եւ վարձեցին պահեք այն։ Նրանք ծանոթ չէին «Կոն֊Թիկիին» եւ նրա անսան֊ ձահարելի ձգտման ր շարժվելու դեպի արեւմուտք։ Լա սան իր հետե֊ վից նրանց քարշ էր տաւիս, րստ կամս, եւ շուտով սկսեց արագությամբ շարժվել ռիֆի վրայով եւ հետո էլ լագունայի լիրայով։ «Կոն֊ Բ՚իկին», հասնելով ավելի հանդարտ ջրի, մի քիչ իրեն կորցրեց, եւ սկսեց այսուայն կողմը նայել, կարծես ուզենար զննել հետագա հնարավորությունն երբ։ Մինչեւ լաստի շարժվելն ու լագու– նայի ելքին մոտենալր, կղզիաբնակների՛ն հաջողվեց պարանի ծայրը վւաթաթել ափին գտնվող արմավենու շուրջը։ Եվ ահա «Կոն֊ Թիկին» մնաց լագոլնայում պինդ կապված։ Այն լասար, որին չէր կարողանում կանգնեցնել ոչ մի խոչընդոտ, իր համար ճանապարհ բացեց բարիկադի լիրայով եւ մտավ Ռարոիա կղզու ներքին լաղունան։

268

Ոգեւորված մարտական կանչերով եւ աշխույժ «կե֊կե֊աե խուրու-խուրոս) կրկներդով, մենք, միացյալ ջանքերով, «Կոն՜-Թի֊ կին» քաշեցինք իր անունր կրող կղզու ափր։ Մակընթացությունը հասավ մի բարձրության, որը 120 սանտիմետր գերազանցում էր ջրի նորմալ մակերեսը։ Մենք կարծում էինք, թե ամբողջ կղզին հեղեղվելու է։

Քամու կողմից քշվող ալիքներր ծառս էին լինում լագունայով մեկ, եւ նեղ, ջրով մտրակվող պիրոգաների մեջ մենք կարողացանք տեղավորել մեր հանդերձանքի մի չնչին մասը միայն։ Պոլինեզիա֊ ցիները պետք է, որքան կարելի է շուտ, գյուղ վերադառնային։ Իենգտն ու Հերմանը ուղեւորվեցին նրանց հետ, որպեսզի փորձեն օգնել մի փոքր տղայի, որ մահանում էր գյուղի խրճիթներից մեկում։ Երեխան թարախտ յին ուռուցք ուներ դ(խի վրա, իսկ մեզ մոտ պենիցիլին կար։

Հաջորդ օրր Կոն֊Թիկի կղզում մենք չորս հողով էինք։ Արեւելյան քամին այժմ վւչում էր այնպիսի ուժով, որ կղզիաբնակները չէին կարողանում մեզ հասնել լագունայով, որը սփռված էր կորալի ռիֆերով ոլ ավազուտներով։ Գիշերվա րնթացքում ջուրը որոշ չափով իջել էր, բայց այժմ ալիքները կատաղի հարձակվում էհն, սլանալով սանդղաձեւ կոհակներով։

Հաջորդ օրր քամին մեղմացավ։ Մենք կարողացանք սուզվեք լաստի տակ եւ հավաստիանալ, որ ինը գերաններն էլ անվնաս էին մնացել։ Ռիֆերի սուր ելուստները միայն քերել էին ներքեւի կողմից մի քանի սանտիմետր խորությամբ։ Պարանները քարթերի մեջ այնքան խոր էին գնացել, որ նրանցից միայն չորսն էին կտրվեք կորալներին շփվելուց։ Մենք սկսեցինք կարգի բերել լաստը։ Երբ տախտակամածի՛ց հեռացրինք ամբողջ հնոտին, կարգի բերինք նավախցիկը, միակցեցինք եւ կանգնեցրինք կայմր՝ մեր հպարտ նավը ավելի վայելուչ տեսք ստացավ։

Ցերեկը հորիզոնում նորից առագաստներ երեւացին։ Կզզիա֊ բնակներր եկել էին մեր եւ մնացած բեռան հետեւից։ Հեր մանն ու Բենդտը նրանց հետ էին։ Նրանք մեզ պատմեցին, որ գյուղում մեծ տոնակատարություններ են պատրաստվում։ Երբ մենք ժամանեինք կղղի՚ե, մեր պիրոդաներից դուրս չպետք է գայինք, մինչեւ առաջնորդը դրա համար թույլտվություն տար։

Ուղենպաստ զով քամով մենք կտրեցինք լագունան, որի /այ– նոլթյունն այստեղ վեց մղոն էր։ Մենք խոր թախիծով նայում էինք

269

Կոն֊Թիկի կղզու ծանոթ արմավենիներին, որոնց ճոճվող գագաթները հրաժեշտի ողջույն էին հղում։ Բայց շուտով առանձին ծառերն արդեն չէր կարելի տարբերել, որից հետո ամբողջ կղզին դարձավ ցամաքի մի նեղլիկ շե՛րտ՝ նման մյուս բոլոր կղզիներին, որ փըռ֊ ված էին արեւելյան ռիֆի երկարությամբ։ Իսկ առշեւում ավելի պարզորոշ պատկերվում էին առավել խոշոր կղզիներ։ Ղ՝րանցից մեկում մենք նկատեցինք ծովապատնեշ եւ ծուխ, ար բարձրանում էր արմավենիների միջեւ ընկած խրճիթէւերից վեր։

Գյուղը կարծես բոլորովին մեռած էր, ոչ մի շունչ չէր երեւում։ I՛ նչ են ձեռնարկում այնտեղ։ Կորալի կունձղերից կազմված ծովա֊ պատնեշի հետեւում՝ ավւին, մենակ կանգնած էին երկու մարգ՝ ւքեկը բարձր ու նիհար, մյուսը վիթխարի ու հաստ, ինչսլես տակառ։ երբ մենք մոտեցանք, հարգալից կերպով ողջունեցինք երկուսին էլ։ ՛նրանցից մեկը առաջնորդ Թեկան էր, իսկ մյուսը նրա տեղակալ Տ ուպուխոեն։ Մեղ բոլորիս առաջին հայացքից դուր եկավ Տոլ֊ պւււխոեի լ՚սյն ժպիտը։ Բ՚եկան խելացի ու դիվանագետ Էր, իսկ Տուպուխոեն իսկական բնության զավակ Էր սրտաբաց մարդ, ինչպիսիք հաճախ չեն պատահում, հումոր ուներ եւ նախնադարյան առողջ դատողություն։ Նա իր հզոր մարմնակազմությամբ եւ վսեմ դիմագծերով ճիշտ՜ եւ ճիշտ համապատասխանում Էր պոլինեզիա֊ կան առաջնորդի այն տիպարին, որ մեր երեւակայությունն Է ստեղծում։ Եվ իրոք, Տ ուպուխոեն առաջ եղել Է կղզու լիիշխան առաջնորդը, բայց, աստիճանաբար, Թեկան գրավել Էր առաջնակարգ զիրք, որովհետեւ նա խոսում Էր ֆրանսերեն, գիտեր հաշվել ու գրել, ուստի եւ շխունաների տերերը, որոնք Թաիտիից գալիս Էին կոպրա* տանելու, այլեւս հաշիվներում չէին կարողանում խաբել գյուղի բն՛ակիչներին։

Թեկան մեզ բացատրեց, որ մենք բո լորս միասին պետք է ուղեւորվենք գյուղր՝ դեպի ժողովների համար հատկացված տունը, եւ երբ թոլորս ափ իջանք, հանդիսավոր շքերթը ուղեւորվեց այնտեղ։ Հեր մանը գնում էր առջեւից՝ դրոշակով, որ ծածանվում էր եռա֊ ժանոլ կոթի վրա, իսկ նրանից հետո ես՝ երկու առաջնորդների միջեւ։

Գյուղում ամեն ինչ վկայում էր Թաիտիի հետ կոպրայի առեւտրի մասին, տախտակներն ու ծալքավոր երկաթր բերված էին շխունայով։ Որոշ խրճիթներ կառուցված էին հինավուրց, տարօրի֊

Կոսյրա — կոկոսի ընկույզի միշուկ։ 270

նակ ոճով՝ ճյուղերից եւ․ արմավենու հյուաւվի տերեւներից, մի քանիսը խվւված էին ւիայտե մեխերով եւ հիշեցնում էին արեւագար֊ ձային փոքրիկ բունդալոներ։ Տախտակե մեծ տունը, որը կանգնած էր առանձնակի, արմավենիների միջեւ, ժողովների հատկացված մի նորակառույց տուն էր։ Այդտեղ պետք է մնայինք մենք՝ վեց եվրոպաըիներս։ Մենք ներս մտանք հետեւի փոքր դռնով, գրո֊ շակը ձեռքներիս, եւ անմիջապես այնտեղից դուրս եկանք տան ճակատի առջեւի աստիճանների վրա։ Մեր առջեւ՝ հրապարակում կանգնած էին գյուղի բոլոր - բնակիչնրը, որոնք ընդունակ էին շարժվելու, այնտեղ կային կանայք եւ բոլոր հասակի երեխաներ– Բոլորն էլ արտակարգորեն լուրջ տեսք ունեին։ Կոն֊Թիկի կղզու մեր ուրախ բարեկամները նույնպես շարքերում էին կանգնած, բոլորի հետ միասին, եւ այնպիսի տեսք էին ընդունել, որ կարծես մեղ չէին ճանաչում։

Երբ մենք դուրս եկանք աստիճանների վրա, բոլոր հավաքվածները միաժամանակ բաց արին բերանները եւ երգեցին,․, «Մար֊ սելեզ»։ Թեկան, իմանալով երգի բառերը, նախ երգում էր, եւ գործը բավականին հարթ էր ընթանում, չնայած մի քանի պառավ կանայք բարձր նոտաներում աղավաղում էին։ Գյուղի բնակիչները շատ էին աշխատել «Մաբսելեզ» սովորելու վրա։ Ֆրանււիական եւ նորվեգիական դրոշակները ծածանվում էին տերրասի առաջ, եւ դրանով ավարտվեց առաջնորդ Բ՚եկայի կողմից պաշտոնապես մեզ ընդունելու արարողությունը։ Նա դանդաղ շարժվելով մի կողմ քաշվեց, որից հաստ Տուպուխոեն առաջ անցավ եւ սկսեց ղեկավարել արարողությունը։

Տուպուխոեն հապճեպ նշան արեց, որին հետեւելով, բոլորն սկսեցին ոգեւորված երգել մի նոր երգ։ Այս անդամ գործն ավելի լավ էր գնում, որովհետեւ մեղեդին իրենց սեփականն էր, խոսքերն էլ իրենց մայրենի լեզվով էին, իսկ երգել իրենց պարերգերը նրանք կարողանում են։ Մեղեդին իր հուզիչ պարզությամբ այնքան՛ դյութիչ էր, որ մեր մարմնով սարսուռ էր անցնում, կարծես Հա֊ րավային ծովը որոտալով մեզ վրա էր շարժվում։ Մի քանի հոգի մեներգում էին, իսկ որոշ ընդմիջումներին երգում էր ամբողջ խումբ՛ը, մեղեդին փոխվում էր, բայց բառերը շարունակ նույնն էին մնում։

«Բարի օր, Թերաի Մատեատա եւ քո մարդիկ, որ օվկիանոսով եկել եք մեզ մոտ՝ Ռարոիա, պաե-պաե–/; վրա նստած, այո, բարի

271

օր, մեղ մոտ ավելի երկար մնացեք, եւ թող մենք միեւնույն հիշո֊ զությունն ունենանք, որպեսզի կարողանանք միշտ միասին լի ~ նել — նույնիսկ այն ժամանակ, երր դուք կդնաք հեռավոր երկիր։

է ՛ար ի օրՏ)։

Ս ենք նրա՛նց խնդրեցինք, որ այդ երգր մի անգամ Էլ երգեն, եւ կղզիաբնակներն, ինչքան աժ՛ս։չկոաութ՛քունը թողնում Լին, այն֊ քան ավելի ու ավելի Լին աշխուժանում։ Այն սւհեաե Տուպուխոեն ինձ խնդրեց մի քանի խոսքով ժողովրդին պատմեմ, թե ինչու ենք եկել օվկիանոսի այն կողմից Ա|1Ա1»–էդան֊ով։ Բոլորը ցանկանում են այգ լսել։ Ես պետք Լ պատմեի ֆրանսերեն, իսկ Թեկան մաս֊ մաս թարգմաներ։

Իմ առաջ կանգնած՜ իմ խոսքին Էր սպասում անէլիրթ, րայց ՛շատ խելացի, դարչնագույն մարդկանց մի րագմություն։ Ես նրանց ւղատմեցի, որ առաջ Էլ հնարավորություն եմ ունեցել լինելու այս֊ տեղ՝ իրենց ցեղակիցների շրջանում, Հարավային ծովի կղղինե֊ բում, եւ որ ես լսել Էի իրենց առաջին առաջնորդի Թիկիի մասին, որն իրենց նախնիներին րերել Է այս կղզիները խորհրդավոր երկ֊ րից, որի տեղն այժմ ոչ ոք չղիտե։ Բայց մի հեռավոր երկրում, որ Պերոլ Է կոչվում, ասում Էի ես, մի ժամանակ կառավարելիս Է եղել Թիկի անուն կրող մի հզոր առաջնորդ։ Ժողովուրդը նրան անվանել Է Կոն֊ Թիկի կամ Աըեզակ֊Թիկի, որովհետեւ, իր ասելով, ինքն արեգակի սերունդից Է եղել։ Վերջիվերջո Բ՚իկին եւ նրա կողմնակիցների մի մասը հեռացել են իրենց երկրից՝ մեծ ււյաե-սյահ– ներով, ուստի մենք Էլ, վեց հոդով, կարծում Էինք, թե այղ նույն Թիկին Է եղել, որ եկել Էր այս կղզիներր։ Եվ որովհետեւ ոչ ոք չէր հավատում, որ պ"աե–է||ահ ~ոՎ կարելի է կտրել ո։ անցնել օվկիանոսր, մենք ինքներս պաե-պաէ-ո;/ մեկնեցինք Պերաից․ եւ ահա մենք այստեղ ենք․ կնշանակի, օվկիանոսն անցնեք կարե/ի I,–

Երր Թեկան թարգմանեց իմ համառոտ ճառը, Տոլպուխոեն խորապես Հուզվեց եւ մի տեսակ էքստազի մեջ րնկած առաջ ան֊ ղավ 1ւ կանգնեց րազմության առաջ։ Նա, ձեոքերր թափահարելով, պոլինեզիացիների լեզվյ՚վ, գոռում 1ւ ցույց էր տալիս երկինքն ու մեզ, եւ նրա ոգեւորված ճառում շարունակ կրկնվում էր Թիկի բառը։ Նա այնքան արաղ էր խոսում, որ դժվար էր հետեւել իմաստին, րայց րոլոր հավաքվածներր որսում էին նրա յուրաքանչյուր բառը եւ ակներեւորեն հուզված էին։ Թեկան, ընդհակառակը, խիստ շփոթված տեսք ուներ, երր սկսեց թարգմանել։ 272

Տուպուխոեն խոսում էր այն մասին, որ նրա հայրը, պապը, պապի պապերը պատմում էին Թիկիի մասին եւ, ըստ նրանց սլատմածների, Թիկին առաջին առաջնորդն էր, որն այժմ գըտ֊ նըվում է երկնքում։ Բայց հետո եկել են սպիտակ մարդիէլ եւ ասել են, որ իրենց նախնիների ավանդությունները սուտ են, որ Թիկին երրեք գոյություն չի ունեցել, որ նա բոլորովին էլ երկնքում չէ, որովհետեւ այնտեղ Եհովան է, որ Թիկին եղել է կռա պաշտների աստված, եւ որ իրենք այթւս չպետք է հավատան նրան։ Իսկ այժմ մենք վեց հոգով օվկիանոսը կտրել ենք պաե-սյաե-ռՀ եւ եկել ենք իրենց մոտ։ Մենք առաջին սպիտակ մարղիկն ենք, որ ընդունում ենք, թե իրենց հայրերը ճշմարտությունն են ասել։ Թիկին իսկապես ապրել է, բայց այժմ նա մահացել է եւ գտնվում է երկըն֊ բում։

Վախեցած այն մտքից, որ ես կարող եմ կործանե լ միսիոներների ամբողջ աշխատանքը, շտապեցի հանդես գալ եւ բացատրել, որ Թիկին իսկապես ապրել է, որ այդ մասին կասկած լինել չի կարող եւ թե նա վաղուց է մահացել։ Բայց այժմ նա երկնքում է, թե դժոխքում, հայտնի է միայն Եհովային, որովհետեւ Եհովան միշտ էլ երկնքումն է եղել, իսկ Թիկին մահկանացու մարդ էր, մեծ առաջնորդ էր, ինչպես Թեկան եւ Տուպուխոեն, թերեւս ավելի մեծ։ Իմ խոսքերն ուրախացրին եւ բավարարեցին պոլինեղիացի֊ ներին, նրանք հավանություն տալու ձեւով գլուխները շարժում, եւ իրար հետ փսփսում էին, որից պարզ երեւում էր, որ իմ բացա֊ արությունր հարմարվում էր նրանց ճաշակին։ Թիկին մի ժա մա ֊ նակ ապրել է, այդ էր գլխավորը։ Եթե այժմ նա դժոխքոլմն է, ապա դրանից ամենից շատ պետք է տխրի հենց ինքր։ Տուպուխոեն նույնիսկ այն կարծիքը հայտնեց, որ այդ դեպքում ավելի հույս կա նրա հետ նորից հանդիպելու։

Երեք ծերունիներ բոթբոթելով առաջ անցան եւ ցանկություն հայտնեցին մեր ձեռքը սեղմել։ Անտարակույս, այդ նրանք էին ժողովրդի մեջ պահպանել Թիկիի մասին հիշողությունր։ Առաջնոր– դրն ասաց մեզ, որ ծերունիներից մեկն անթիվ ու անհամար ա– վանղություններ ու պատմական բալլադներ դիտե հեռավոր նախնիների ժամանակներից մնացած։ Ես հարցրի ծերունուն, թե այդ ավանդություններում չկա՞ աՐԴ1ոՔ որեւէ ակնարկ՛ությ՛ուն այն երկրի մասին, որտեղից Թիկին է եկել։ Բայց ո՛չ, ծերունիներից ոչ մեկը չէր կարող հիշել, որ այդ մասին երբեւիցե որեւէ բան է

273 ճանապարհորդություն «Կոն~Թիկ|ւտ>–ււվ—18

լսել։ Եվ երկար խորհելուց հե աո, երեքից ամենած՛երն ասաց, որ՛ Թիկիին ուղեկցել է Մաոլի անունով նրա մոտիկ ազգականր, իսկ Մաուի մասին բալլադում ասվում է, որ նա կղղիներն է եկել Պու֊ ՐատՒց> ՒսԿ «Պուրա» բառը նշանակում է երկնքի այն մասը, որ֊ աեղ ծագում է արեգակը։ Եթե Մաուրին եկել է Պուրայից, ասաց ծեւբունին, ապա, իհարկե, Թիկին էլ եկել է այդ նույն տեղից, իսկ մենք վեց հոգով պաե-սյաե-ռւ^ նույնպես եկել ենք Պուրայից, այդ միանգամայն պարզ է։

Ծերունի կղզիաբնակներին ես պատմեցի, որ Մանգարեւա կոչվող մենավոր փոքր կղզում, որը գտնվում է Ջատկի կղզուն մոտիկ, բնակիչներր երբեք չեն իմացել, թե ինչ է նավակը եւ ընդ֊ հուպ մինչեւ մոտ օրերր օվկիանոսով շարունակում են լողալ մեծ պառ֊պահ-ներով։ Այդ մասին ծերունիները չէին լսել, բայց նրանք դիտեին, որ իրենց նախնիներր նույնպես մեծ պաե-պաե– ներ էին օգտագործում, որոնք աստիճանաբար դուրս էին եկել դործա֊ ծությոլնից եւ այժմ հայտնի են միայն անունով եւ րստ ավանղոլ֊ թյունների։

Հեռավոր, հին ժամանակներում, ավելացրեց կղզիաբնակներից ամենից ծերր, դրանք կոչվում էին Ռոսգո–աւնքյո, բայց այժմ այդպիսի բառ այլեւս գոյություն չունի։ Ռոնդո–ՈՈԱ(|Ո անունը հի֊ դատակվում է միայն ամենահին առասպելներում։

Այդ անունր հետաքրքրեց ինձ, որովհետեւ Ռոնդո (իսկ գա մի ֆւււնի կղզիներում արաասանուօ են էոնո) պոլինեզիացիների ա֊ ռասպելական ամենահայտնի նախնիներից մեկի անունն էր։ նրա մասին առասպելներում ընդգծվում էր, որ սպիտակ մաշկ եւ

խարտյաշ մազեր է ունեցել։ Երբ կապիտան Կուկն առաջին անգամ այցելեց Հավա յան կղզիները, բնակիչներր նրան ընդունեցին գրր֊ կաբաց, որովհետեւ նրան ընդունեցին իրենց սպիտակ ցեղակից Ռոնդոյի տեղը, որը բազում սերունդների ընթացքում բացակա֊ (ել էր, իսկ այժմ այդ առագաստավոր մեծ նավով վերադարձել էր իրենց նախնիների հայրենիքից։ Իսկ 9,ատկի կղզում Ռոնգո֊ ;անդո բառով կոչում էին առեղծվածային հիերոգլիֆներր, որոնց գաղտնիքը թաղված է գրել գիտեց ող «երկարականջներից» վերջինի հետ։

Մինչ ծերունիները ցանկանում էին քննարկել Թիկիի եւ Ռոն– ոո– ւտնգո-յ/ւ վերաբերյալ հարցը, երիտասարդներն անհամբերությամբ ուզում էին լսել շնաձկան եւ օվկիանոսով ճանապարհոր–

274

դելու մասին։ Րայց Հյուրասիրությունն սւրգեն պատրաստ էր, իսկ է^եկան հոգնել էր թարգմանելուց։

Այժմ գյուղի բոլոր բնակիչներին թույլ արվեց մոտենալ եւ սեղմել մեր յուրաքանչյուրի ձեռքը։ Տղամարդիկ շշնջում էին ((իա֊ օոա-նա 6 եւ հոդերր տեղից հանելու աստիճան պինդ սեղմում էին մեր ձեռքերը, աղչիկերն աշխատում էին առաջ խցկվել եւ մեզ ող֊ ջունում էին սեթեւեթությամբ եւ ամաչելով, իսկ պառավ կանայք փնթփնթում եւ հռհռում էին, ցույց տալով մեր մորալներն ու ըս– ոլիտակ մաշկը։ "ոլորի դեմքերը փայլում էին բարեկամական ժպիտով, այնպես որ ամեն կարգի լեզվաբանական անպատեհու֊ թյունները որեւէ նշանակություն չունեին։ Եթե կղզիաբնակները մեզ միանգամայն անհասկանալի որեւէ բան էին ասում պոլինեզիա– կան լեզվով, մենք նրանց պատասխանում էինք նույն կերպ նորվեգերեն, եւ բոլորի համար էլ շատ ուրախ էր անցնում։ Առաջին պոլինեզիական խոսքը, որ մենք սովորեցինք, ((հավանում եմտ֊ն էր․ եթե (՛հավանում եմ» ասելիս, կարելի լիներ միաժամանակ ցույց տալ այն, ինչ հավանում էինք, հույս ունենալով անմիջապես այն ստանալ, ապա ամեն ինչ շատ հասարակ էր ու սովորական։ Եթե Հէհավանոսէ՝ եմ» խոսքի ժամանակ քիթր կնճռոտվում Էր, իսկ դա նշանակում Էր ((չեմ հավանում», այլեւս այդ հիման վլւա մենք կարող Էինք լիււվին բացատրվել։

Գյուղի 127 բնակիչների հետ մեկ֊մեկ ծանոթանալուց հետո, դրվեց մի երկար սեղան երկու առաջնորգների եւ մեզ՝ վեց հոգուս համար, ապա գյուղի աղջիկները բերին ամենարնտիր կերակուրներ։ Մինչ ոմանք սեղան Էին պատրաստում, մոտեցան ուրիշները եւ ծաղկեպսակներ կախեցին մեր վզից, իսկ մեր գլխին ավելի փոքր պսակներ դրին։ Ծաղիկները հարբեցնող բուրմունք Էին արձակում, իսկ շոշափելիս, հաճելի զովություն Էին տալիս՝ տոթին։ Այդպես, մեր պատվին սկսվեց մի տոնակատարություն, որը շարունակվեց մի քանի շաբաթ, մինչեւ հեռացանք կղզուց։ Մեր աչքերը չռվեցին եւ բերաններս թքով լցվեց, երբ տեսանք սեղաններ վրան լիքը տապակած կաթնահամ խոճկորներ, վառեկներ, տապակած բադեր, թարմ օմար, պոլինեզիական ձկնակերակուրներ, հացի եւ սեխի ծառերի պտուղներ, կոկոռի ընկույզի կաթ։ Եվ երբ վրա պրծած ուտում Էինք, բազմությունը մեզ զվարճացնում Էր պոլինեզիական երգերով, իսկ երիտասարդ աղջիկները պարում Էին սեղանի շուրջր։ Ւմ ընկեըներր ծիծաղում Էին, անսահման հի֊

276

ացմունքի մեջ ընկած։ Մեր տեսքը միանգամայն արտառոց Էր, սեղանի շուրջը նստել Էինք ծածանվող մորուքներով, գլխներիս ծաղկե պսակներ, եւ խժռում Էինք սոված մարդկանց նման։ Երկու առաջնորդները, մեզ նման ազատ, խնդոսէ Էին եւ ուրախանում։

Ուտելուց հետո, սկսվեց պոլինեզիական «խոլլա» խմբական պարը։ Գյուղի բնակիչներն ուզում Էին մեզ ցույց տալ տեղական ժողովրդական պարերը։ Մեզ՝ վեց հոգուս եւ Թեկային ու Տուպու֊ խոեին նստեցրին առաջին շարքի նստարանների վրա, այնուհետեւ հանդես եկան երկու կիթառահարներ, պպզեցին եւ իրենց գործիքներով սկսեցին ծնգծնգացնել Հարավային ծովի իսկական մեղեդիներ։ Հանդիսատեսները, որ նույնպես պպզած երգում Էին, կազմել Էին մի մեծ շրջան։ Սահելով եւ գալարվելով, շրջան մտան պարող տղամարդկանց ու կանանց երկու շղթաներ, կանանզ ազդրերր պաս/ած Էին արմավենու խշխշացող տերեւներով։ Երգն սկսողը աշխույժ ու եռանդուն, արտակարգ գեր մի վահինե3® Էր, որի մի ձեռքը պոկել Էր շնաձուկը։ Սկզբում պարողներն իրենց պահվււմ Էին զուսպ ու ձգված, բայց երբ տեսան, որ պաե-աաե– ով եկած սպիտակ մարդիկ քթները չեն ցցում իրենց նախահայ֊ րերի ժողովրգական պարերը տեսնելով, պարն սկսեց ավելի ու ավելի աշխուժանալ։ Պարին միացավ տարիքավորների մի մասը, բոլորն Էլ ռիթմի հիանալի ղգացմունք ունեին, եւ նրանք այնպիսի պարեր գիտեին, որ սովորական պայմաններում, իհարկե, չեն պարում։ Իսկ երբ արեգակն իջավ Խաղաղ օվկիանոսում, արմավենիների միջեւ պարն սկսեց ավելի բուռն բնույթ ընդունել, հանդիսատեսների ծափահարություններր դարձան ավելի միահամուռ։ Պարողները մոռացել Էին, որ իրենց նայում են վեց օտարերկրացի– այժմ մենք վեց հոգիս նրանց ժողովրղի մարդիկ Էինք, եւ իրենց հետ սքանչանում Էինք այդ տեսարանով։

Ռեպերտուրան անսահման Էր․ միմիկական հիասքանչ մի տեսարանին հաջորդում Էր մեկ ուրիշը։ Վերջապես, պատանիների մի խումբ պպզեց, կազմելով խիտ շրջան՝ հենց մեր առջեւ, եւ Տուպուխոեի նշանով սկսեց ռիթմիկորեն տակտ խփել գետնին սկզբում ղանդաղ, այնուհետեւ ավելի արագ։ Երբ ռիթմը դարձավ միանգամայն անբասիր, անսպասելիորեն հանդես եկավ թըմբ֊ կահարը եւ սկսեց նվագակցել նրանց, երկու փայտիկներով կատաղի արագությամբ զարկելով փորված կոճղին, որը խիստ սուր ձայն Էր արձակում։ Երբ ռիթմը հասավ հարկավոր տեմպին, հըն–

277

չեց երգը եւ սրընթացորեն շրջան ցատկեց մի աղջիկ վզի շուրջը ծաղկե պսակ եւ ականջի հետեւում ծաղիկներ անցկացրած։ Բոկոտն, կռացնելով ծնկները, նա շարժվում էր երաժշտության տակտով եւ իսկական պոլինեզիական ոճով ռիթմիկորեն ճոճում էր ազդրերն ու գլխավերեւը բարձրացած ձեռները։ Նա պարում էր հիասքանչ, եւ ՜ուտով բոլոր հանդիսականները տակտ էին զարկում, ձեռքները դետնին խփելով։ Դարձյալ մի աղջիկ ցատկեց շրջանը, նրան Հետեւեց երրորդր։ նրանք շարժվում էին ապշեցուցիչ ճկունությամբ, խստորեն հետեւելով ռիթմին, եւ պարելով սահում էին մեկը մյուսի շուրջը, ինչպես սիգաճեմ ստվերներ։ Ձեռքով գետնին տրված զարկերի բութ ձայնը, երգեցողությունը եւ փայտե թմբուկի ուրախ ղարկր միաժամանակ արագացնում էին իրենց տեմպն ավելի ու ավելի, եւ պարն, իր հերթին, ավելի ու ավելի էր դառնում մոլեգին, իսկ հանդիսականներր հիացմունքից ճչույ եւ տակտ էին խփում, ձեռքի ափով զարկելով գետնին։

Գա Հարավային ծուէի կյանքն էր, ինչպես այն եղել էր հին օրերին։ Աստ ղերն առկայծում էին, արմավենիները օրորվում։ Գիշերը ջերմ էր ու երկարատեւ, լեցուն ծաղիկների բուրմունքով եւ ճպուռների երգով։ Տուպուխոեն ուրախ ժպտաց եւ խվէեց ուսիս։

— Մաիտաի ,— հարցրեց նա։

— Այո , մաիտաի,— պատասխանեցի ես։

— Մաիտաի՞,— հարցրեց նա մյուսներին։

— Մաիտաի,— ոգեւորությամբ պատասխանեցին բոլորը, եւ այդ իրոք որ այդպես Էր։

— Մաիտաի,— ասաց Տուպուխոեն, գլուխը շարժելով եւ ձեռքով ինքն իրեն ցույց տալով։

նա Էլ շատ գոհ Էր։

նույնիսկ Թեկան գտնում Էր, որ տոնակատարությունը շատ Հաջող դուրս եկավ, առաջին անգամ Է, ասաց նա, որ սպիտակ մարդիկ ներկա են լինում Ռարոիայում իրենց պարահանդեսին։ Ավելի ու ավելի արագ տեմպեր են վերցնում թմբուկի զարկր, ծափը, երգն ու պարր։ Բայց ահա պարող աղջիկներից մեկր դադարեց շրջանի մեջ պարելուց, եւ տեղում կանգնած, սկսեց երերալ կատաղի տեմպով, ձեռքերր պարղելով Հերմանի կողմը։ Հերմանր բթի տակ ծիծաղում Էր․ նա չգիտեր, թե ինչպես վարվի։

— Պաշտպանեցե՛ ք մեր պատիվը,— շշնջացի ես նրան,— չէ" որ դուք լավ պարող եք։

27*

Եվ բազմության անսահման հիացմունքի տակ Հերմանը ղատկեց շրջանը, համարյա ծալվելու նման կռանալով, նա սկսեց ջանասիրությամբ գալարվել ողջ մարմնով, կատարելով պոլինեզիական պարի բարդ ֆիգուրաները։ Հրճվանքը վարակել էր բոլորին։ Շուտով Բենգտն ու Տորստեյնը նույնպես պարի մեջ մտան, նրանց դեմքերից քրտինք էր հոսում, երբ ամբողջ ուժով ջանք էին թափում, աշխատելով ետ չմնալ նվագակցությունից, ՛որի ռիթմն արագանում ու արագանում էր՛ Տեմպն այն աստիճան մոլեգին դարձավ, որ այժմ լԱելի էր միայն թմբուկի ձայնը, որը միակըց֊ ՛Լել, դարձել էր մի անրնդհատ շաչյուն, իսկ պոլինեզիացի երեք իսկական պարուհիները, երաժշտության տակով, դողում էին աշնան տերեւների նման։ Վերջապես աղջիկներր նստեցին գետնին, եւ թմբուկի զարկը միանգամայն ընդհատվեց։

Այժմ երեկույթի հերոսները մենք էինք։ Հանդիսականների ոդեւորությանր սահման չկար։

Ծրագրի հաջորդ համարը թռչունների պարն էր, որը Ռարո– իայի հնագույն ծիսակատարությունից մեկն էր համարվում։ Տղամարդիկ ու կանայք, երկու շարք կանգնած, ռիթմիկ տակտով թռչկոտում էին, գլխավոր պարողի ղեկավարությամբ՝ պատկերացնելով թռչունների երամ։ Գլխավոր պարողը կրում էր թռչունների առաջնորդի տիտղոսը եւ մարմնի զվարճալի շարժումներ էր կատարում, բայց րնդհանուր պարին չէր մասնակցում։ Երբ թռչունների պարն ավարտվեց, Տուպուխոեն բացատրեց, որ դա կատարվեց մեր լաստի պատվին, եւ թե դա նորից պետք է կրկնել, բայց գլխավոր պարողին պետք է փոխարինեմ ես։ Եվ որովհետեւ ինձ թվում էր, թե գլխավոր պարողի խնդիրն այն էր, որպեսզի վայրենի աղաղակներ արձակի եւ պտտվի, հետեւր շարժելով եւ ձեռքերը գլխի վերեւը թափահարելով, ես պսակր խոր անցկացրի գլուխս եւ մտա շրջան։ Երբ ես սկսեցի գալարապարը, տեսա, թե ինչպես էր քրքջում հին բարեկամ Տուպուխոեն, որն հազիվ էր կարողանում իրեն պահել նստարանին՝ որ չընկնի։ Երաժշտությունն սկսեց թուլանալ, որովհետեւ երգիչներն ու երաժիշտները հետեւում էին Տոլպոլխւոեի օրինակին։

Այժմ բոլորը, թե՛ ծեր, թե՛ երիտասարդ, ուզում էին պարել, շուտով թմբկահարն ու երաժիշտները, որոնք ձեռքով խփում էին, նորից գրավեցին իրենց տեղերր եւ նվազեցին պոլինեզիական հրո պարի եղանակր։ նախ շրջանի մեջ ցատկեցին աղջիկներր եւ

279

սկսեցին պարել շարունակ արագացնելով ռիթմը։ Նրանք մեզ Հերթով հրավիրում էին մասնակցելու պարին, որին աստիճանաբար– միացան գնալով ավելի ու ավելի մեծ թվով տղամարդիկ ու կանայք, նրանք ոտքները գետին էին զարկում ու գալարվում էին ավելի ու ավելի արագ։

Բայց էրիկին ոչ մի կերպ հնարավոր չեղավ տեղից շարժեր Լա ստում, քամուց ու խոնավությունից, նրա իշիազը նորից հա յա֊ նրվել էր եւ նա նստած էր, ծեր նավավարի նման, մորուքապաա, անշարժ, փստացնելով ծխամորճը։ Նրան չկարողացան տեղից շարժել պարող աղջիկները, որոնք փորձում էին հյուրին շրջանի մեջ քաշել։ Նրա հագին ոչխարենուց լայն շալվար էր, որը նա հագնում էր գիշերները, ամենացուրտ ժամանակ, երբ մենք լո֊ ղում էինք Հումբոլդտի հոսանքում։ Արմավենիների տակ նստած, մինչեւ գոտին մերկ, մեծ մորուքով, ոչխարենուց շալվարը հագին նա ճիշտ եւ ճիշտ նման էր Ռոբինզոն Կրուզոյին։ Չքնաղ աղջիկ֊ ներր մեկր մյուսի հետեւից, աշխատում էին նրան դուր գալ, բայց ապարդյուն։ Նա շարունակում էր նստած մնալ՝ պսակը բրդոտ գլխին, ծանրակշիռ կերպով փստացնելով ծխամորճը։

Բայց ահա հզոր մկաններով մի կին շրջան մտավ եւ պարի բավականին շնորհալի քայլեր անելուց հետո, վճռականորեն շարժվեց դեպի էրիկը՛ Վերջինս անհանգստությամբ պարուհուն էր նայում, բայց ամազոնկան, կախարդիչ ժպիտը դեմքին, վճռականորեն բռնեց նրա ձեռքից եւ վեր քաշեց նստարանից, էրիկի զավեշտական շալվարը կարած էր՝ բուրդը դեպի ներս, հետեւից գա մի քիչ պատռվել էր, եւ դուրս էր ցցված սպիտակ բրդի մի փունջ, որբ հիշեցնում էր ճագարի պոչ։ էրիկը հետեւեց իր ղամային, շատ տհաճությամբ, եւ կաղալով շրջան մտավ։ Մի ձեռքին նա բռնել էր ծխամորճը, իսկ մյուսր դրել էր այն տեղի վրա, որտեղ ցավ էր զգում։ Երբ նա փորձեց մի քանի ցատկում կատարել, հարկադրված եղավ շալվարը բաց թողնել, որպեսզի ուղղի գլխի պսակր, որ մոտ էր ընկնելու, իսկ հետո մի կողմ ծռված պսակով, նա պետք է նորից ձեռք գցեր շալվարին, որն իր սեփական ծանրությունից սկսել էր ներքեւ սահել։ Հաստ ղաման, որր գետին կոխկրտելով պարում էր նրա առաջ, պակաս զավեշտական տեսք չուներ, եւ մենք այնպես էինք ծիծաղում, որ արցունքը ոած էր հոսում մեր մորուքների վրայով։ Շուտով մնացած բոլոր պարողները կանգ առան, քրքիջի պոռթկումը տարածվեց արմա֊

280

վենու պուրակով մեկ, իսկ պարող էրիկը եւ ծանրամարմին կինը՜ շարունակում էին սիգաճեմ պտտվել։ Վերջապես նրանք էլ հարկադրված եղան կանգ առնել, որովհետեւ թե՛ երգիչները, թե՛ երաժիշտները, այլեւս ուժ չունեին շարունակելու եւ ծիծաղից բռնել էին փորները։

օոնակատարությունը շարունակվեց մինչեւ առավոտ, երբ մեղ թույլ տվեցին մի քիչ հանգստանալ։ Մենք պետք է նորից սեղմեինք բոլոր 127 կղզիաբնակների ձեռքերը■■ Կղզում մնալու ամբողջ ընթացքում, ամեն առավոտ ու երեկո մենք սեղմում էինք բոլոր բնակիչների ձեռքերը։ Գյուղի բոլոր խրճիթներից հավաքել էին ՚լեց անկողին եւ դրել էին կողք կողքի՝ ժողովների հատկացված ւոաե պատի երկարությամբ։ Այղ անկողիններում մենք քնում էինք, պառկած կողք կողքի, շարքով, ինչպես հեքիաթի յււթ վւոքրիկ թզուկները ։ Սեր գլխավերեւում կախված կին անուշաբույր պսակներ։

Հսդորղ օրը խիստ վատացավ գրությունը վեց տարեկան այն ""1այԻ> "ԸԻ ԳւԽԻ Վրա ուռուցք կար։ Նրա ջերմությունը բարձրացավ 41 , եւ գլխի գագաթի ուռուցքը դարձավ տղամարդւո բռունցքի չափ, իսկ զարկերակի արագությունը հիվանդագին էր։ Թե կան հաղորդեց, որ այդ հիվանդությունից շատ երեիւաներ են մահացել, եւ եթե մեզնից մեկն ու մեկը բուժելու որեւէ միջոց չգտնի, ապա տզան մի քանի օրից ավելի չի ապրելու։ Մենք տաբլետների ձեւով պենիցիլինի նոր պրեպարատ ունեինք, բայց մենք չգիտեինք, թե փոքր երեխային ինչ դոզա պետք է տայինք։ Եթե մենք սկսեինք բուժել աղային եւ նա մահանար, հավանաբար, մեզ բոլորիս համար դա լուրջ հետեւանքներ կաոաջացներ։

Կն ուտն ու Տորստեյնը նորից բաց արին ռաղիոկա յանր եւ անտեննան քաշեցին երկու ամենաբարձր արմավենիների միջեւ։ Երբ երեկոն վրա հասավ մենք նորից միացանք անտեսանելի բարեկամների՝ Հա՛չի, Ֆրենկի հետ, որոնք Լոս ֊Անժելոսում նստած էին իրենց սենյակում։ Ֆրենկր հեռախոսով միացավ բժշկի հետ, եւ մենք Մսրզեի բանալու օգնությամբ հաղոբդեցինք տղայի հիվանդության բոլոր նշաններր եւ մեր դեղատանը եղած նյութերի ցուցակը։ Ֆրենկր մեզ հայտնեց բժշկի պատասխանը, եւ հենց ն՛ույն երեկոյան ՛ուղեւորվեցինք այն խրճիթբ, որտեղ վւոքրիկ Խումատան տենդի մեջ գալարվում էր, իսկ գյուղի կեսն արտասվում եւ սուգ էր անում նրա վրա։

281"

ձերմանն ու Կնոււոը պետք է զբաղվեին բուժմամբ, իսկ մնացածներս բավականին հոգս ունեինք գյուղի բնակիչների հետ, որոնք ձգտում էին խրճիթից ներս խցկվել։ Երբ մենք, սուր դանակը ձեոքներս մտանք հիվանդի տուն եւ խնդրեցինք ջուր եռացնել, տղայի մայրն հիստերիկայի մեջ ընկավ։ Տզայի գլխի մազերը սափրեցինք եւ ուռուցքը բացեցինք։ Թարախը վեր ժայթքեց համարյա մինչեւ առաստաղը, եւ մի քանի հուզված կղզիաբնակներ ներս խուժեցին խրճիթը, հարկ եղավ նրանց դուրս անել։ Կատակի տեղ չէր։ Վերքը մաքրելուց եւ ախտահանելուց հետո, տղայի գլխին վիրակապ ղրինք եւ սկսեցինք բուժել պենիցիլինով։ Երկու օրվա ընթացքում, յուրաքանչյուր չորս ժամը մեկ, պենիցիլին էինք տալիս, ջերմությունր մնում էր շատ բարձր, իսկ թարախի արտազատումը չէր ընդհատվում։ Եվ ամեն երեկո կոնսուլտացիա էինք անում Էոս-Անժելոսի բժշկի հետ։ Այնուհետեւ, տղայի ջերմությունր միանդամից ընկավ, թարախը փոխվեց պլազմայի, եւ սկսվեց ապաքինման պրոցեսը։ Տղան ժպտում էր եւ խնդրում, որ իրեն ցույց տանք սպիտակ մարդկանց արտասովոր աշխարհի նկարները, աշխարհ, որտեղ գոյություն ունեին ավտոմոբիլներ, կովեր եւ մի քանի հարկանի տներ։

Մի շաբաթ անց Խաումատան ծովավւին խաւլում էր մյուս երեխաների հետ․ սկզբում նրա գլխին մեծ վիրակապ կար, իսկ հետո թույլ տվինք վիրակապր հանել։

Այժմ, երբ ամեն ինչ հաջող վերջացավ, գյուղում անվերջ հիվանդներ էին երեւան գալիս։ Բոլորի մոտ կամ ատամներն էին ցավում կամ ստամոքսը եւ բոլորն էլ ծեր, թե երիտասարդ, թարախակալած բշտիկներ ունեին ամենատարբեր տեղերում։ Կղզիաբնակներին մենք ուղարկում էինք բժիշկ Կնոլաի եւ բժիշկ Հերմանի մոտ, որոնք նշանակում էին դիետա եւ առատորեն պիլյուլներ ու քսուկներ էին բաժանում, ինչքան որ կար մեր դեղատանր։ Ոմանք առողջացան, ոչ ոք չվատացավ, եւ երբ դեղատանր ղատարկվեց, մենք կակաոից եւ վարսակի ալյուրից շփոթ էինք պատրաստում, որը հիանալի կերպով օգնում էր հիստերիկ կանանց։

Մեր դարչնագույն երկրպագուների մոտ մենք էլի մնացինք մի բանի օր եւ տոնական հանդեսները հասնում էին իրենց գագաթնակետին, վերածվելով նոր ծիսակատարությունների։ Մենք պետք է դառնայինք Ռարոիայի պատվավոր քաղաքացիներ եւ ստանայինք պոլինեղիական անուններ։ Ես ինքս չպետք է մնամ Թերաի 282

Մատեատա՝ այդպես ինձ կարող էին կոչել Թաիտիում, բայց ոչ այստեղ, նրանց շրջանում։

Հրապարակի կենտրոնում մեզ համար դրին վեց նստարան, եւ ամբողջ գյուղն վաղօրոք հավաքվեց, որպեսզի լավ տեղեր գրավեր մեր շուրջը։ Թեկան վսեմ տեսքով նստած էր մյուսների հետ միասին, նա իսկական առաջնորդ էր, բայց ոչ թե այն դեպքերում, երբ գործը վերաբերում էր տեղական հինավուրց արարողություններին, որպիսի դեպքում առաջին պլանում հանդես Հ/յ գալիս Տուպուխոեն։

Բոլորը լուռ եւ շատ լու֊րջ տեսքով նստած էին սպասողական դրությամբ, մինչդեռ վիթխարի, գեր Տուպուխոեն հանդիսավորությամբ եւ դանդաղորեն մոտենում էր, ձեռքին բռնած պինդ եւ հանգույցներ ունեցող մի մահակ։ նա ամբողջովին համակված էր այդ մոմենտի հանդիսավորությամբ, եւ բոլորն աչքերը չէին հեռացնում նրանից, երբ նա, խորասուզված մտորումների մեջ, մոտեցավ եւ մեր առջեւում բռնեց իր տեղը։ Նա բնածին առաջնորդ, փայլուն հռետոր ու դերասան էր։

Նա դարձավ դեպի գլխավոր երգիչները, թմբկահաըներր եւ պարերի ղեկավարները, եւ իր հանգուցավոր մահակի ծայրով, հերթով ցույց տվեց նրանցից յուրաքանչյուրին եւ կամաց ու հատու ձայնով նրանց կարճ հրամաններ տվեց։ Այնուհետեւ նա վերստին շուռ եկավ դեպի մեղ եւ հանկարծ լայն բացեց իր խոշոր աչքերը։ Նրա արտահայտիչ պղնձադարչնագույն դեմքի վրա աչքերի հըս֊ կայական սպիտակուցները նույնքան փայլուն էին, որքան ատամները։ Նա բարձրացրեց իր հանգուցավոր մահակը, եւ նրա շուրթերից բառերն սկսեցին թափվել կարկուտի պես․ նա արտասանում էր ծիսակատարության հնադարյան ֆորմուլաները հինավուրց, մոռացված բարբառով, որը հասկանում էին միայն ծերունիները։

Այնուհետեւ, օգտվելով Թեկայի թարգմանչական ծառայությունից, նա մեզ հաղորդեց, որ իրենց կղզում հաստատված առաջին թագավորի անունը Տիկարոա է եղել եւ որ նա թագավորել է այդ նույն ատոլի վրա՝ հյուսիսից մինչեւ հարավ, արեւելքից մինչեւ արեւմուտք եւ վերեւ՝ մինչեւ երկինք, որ կախված է մարդկանց գլխավերեւում։ Եվ մինչ երգեցիկ խումբը կատարում էր Տիկարոա թագավորի մասին հինավուրց բալադը, Տուպուխոեն իր խոշոր ձեռքը դրեց իմ կրծքի վրա, եւ երեսս շուռ տալով դեպի հանդի սա֊

283

կանները, հայտարարեց, որ ինձ տալիս է Վարոա Տիկարոա, այսինքն՝ Տիկարոա յի ոգի անունը։

Երբ երգեցողությունը լռեց, հասավ Հերմանի եւ Բենգաի հերթր։

Դարչնագույն խոշոր ձեռքը հերթականորեն դիպավ նրանց կրծքին, եւ նրանք ստացան Տուպուխոե֊Իտետախուա եւ Տոպակինո անուններր։ Այդպես էին անվանում երկու հնադարյան հերոսների, որոնք կռվի էին ելել ծովի հրեշի դեմ եւ նրան սպանել էին Ռարո֊ իա ռիֆի անցումի մոտ։

Թմբկահարը մի քանի անդամ եռանդագին զարկեց թմբուկը, եւ երկու մարմնեղ տղամարդիկ ազդրերը փաթաթած եւ ձեռքնե֊ րին նիզակներ, առաջ ցատկեցին։ Ծնկները մինչեւ կուրծքներր վեր բարձրացնելով, նիզակները սուր ծայրով դեպի վեր բռնած, գլուխները թեքելով մի կողմից մյուսը՝ նրանք սկսեցին արագ քայլեի ոտքերով խփելով տակտ։ Երբ նորից հնչեց թմբուկի զարկը, նրանք բարձր ցատկեցին եւ, խիստ պահպանելով ռիթմը, սկսեցին ներկայացնել առասպելական ճակատամարտը՝ բալետային արվեստի բոլոր կանոններով։ Կարճատեւ ու հապճեպ կատարված այդ ինտերմեդիան ներկայացնում էր հերոսների ճակատամարտը ծովի հրեշի հետ։ Այնուհետեւ երգով ու ծիսակատարությամբ անուն տրվեց Տորստեյնին, նրան անվանեցին Մարոակե տյդ գյուղի հնադարյան թագավորի անունով, իսկ էրիկն ու Կնուտն ստացան Թւսնե֊Մատարամէլ եւ Թեֆաունոլի անուններն, ի պատիվ հնադարյան երկու ծովագնացների եւ ծովային հերոսՀւերի։ Երկար ու միապաղաղ ճառր, որ ուղեկցում Էր նրանց անուններ շնորհելուն, արտասանվում Էր շշմեցուցիչ արագությամբ, բառերի անընդհատ հոսանքը միաժամանակ հետապնդում Էր այն նպատակը, որպեսզի ազդեցություն գործի եւ շուտ մոռացվի։

Արարողությունը վերջացավ։ Ռաո ոիայի պոլինեզիացիների մեջ վերստին հանդես եկան սպիտակ մորուքներով առաջնորդները։ Բազմության միջից դուրս եկան ծղոտե շրջազգեստով եւ քրծենուց պատրաստած երերուն թագերով պարողների եւ պարուհիների երկու շղթա։ Նրանք պարելով մոտեցան մեզ եւ թագերն իրենց գլխից հանեցին ու դրին մեր գլխին, մենք հարկադրված եղանք նույնպես ծղոտե խշխշացող շրջազգեսսւներ հագներ Տոնակատարոլ֊ թյունր շարունակվում Էր։

Մի գիշեր ռադիստները, ծաղիկներով պսակազարդված,

284

կապվեցին Ռատոնգայի ռադիոսիրողի հետ, որը մեզ հայտնեց Բ՚աիտիից հաղորդում, դա մի սրտագին տղջույն Էր՝ ֆրանսիական խաղաղ օվկիանոսյան գաղութների նահանգապետից։

Փարիզից ստացված կարգադրության համաձայն, նահանգա֊ պետն ուղարկել Էր կառավարական «Թամարա» շխունան, որը մեղ սլետք Է տաներ Ր՝աիտի, այնպես որ մենք ստիպված չէինք լինելու սպասել կոպրայի շխունային, որի գալու ժամանակի մասին ոչ ոք ոչինչ չգիտեր։ Թաիտին ֆրանսիական գաղութների կենտրոնն էր եւ միակ կղզին, որը մշտական կապ ուներ արտաքին աշխարհի հետ։ Մենք պետք է հասնեինք Թաիտի եւ այնտեղ նըս– ււ,եինք կանոնավոր ռեյսեր կատարող շոգենավը, որը մեզ կհաս֊ ղընի տուն, հայրենիք։

Ռարոիայում տոնակատարությունները շարունակվում էին։ Մի անդամ երեկոյան օվկիանոսից լսվում էին ինչ-որ տարօրինակ ոռնոցներ, դիտակալներն իջան արմավենիների գագաթներից եւ հաղորղեցին, որ լագունայի մուտքի մոտ ինչ-որ նավ է երեւում։ Ս ենք արմավենու անտառով աճապարեցինք դեպի կղզու հողմահարության կողմի օվկիանոսի ափը։ Այդտեղ մենք սկսեցինք նայել օվկիանոսին հակառակ այն կողմին, որտեղից մենք էինք եկել (Կոն ֊Թիկիւ՚֊ով։ Ատոլով եւ ռիֆով ամբողջապես պաշտպանված այդ վայրերում բուրուններն զգալիորեն ավելի ցածր էին։

Հենց լագունայի մուտքի մոտ, օվկիանոսի կողմից մենք տեսանք նավի լույսերը։ Երկինքր պարզ ու աստղալից էր, եւ մենք կո բոզանում էինք տարբերել երկկայմանի լայն շխունայի դծ։՝, -գրությունը։ Եթե գա է նահանգապետի ուղարկած նավր, ինչո՞ւ չի մոտենում։

Կղզիաբնակները գնալով ավելի աճող անհանգստության նշաններ էին արտահայտում։ Այժմ մենք էլ տեսանք, որ նավր մեծ եողաթեքոսէ ունի, եւ շրջվելու վտանգի տակ է։ Նա ն՚յլոած ․էր ւ՚տււրջրյա անտեսանելի ռիֆի ծանծաղա տկ վրա,

Տորստեյնր վերցրեց լապտերր եւ ազդանշան տվեց

— (^1161 ե&է6ծԱ*^

— «Մաոաե»— ստացվեց պատասխանը։

«Մաոաեն» կոպրայի առեւտրով զբաղվող շխունան էր, որը երթեւեկում էր կղզիների միջեւ։

Ի՛նչ նավ I; (ֆրան․,),

285

Նա գալիս էր Ռարոիա՝ կոպրա զնելու։ Շխունայի նավապետն ու անձնակազմը պոլինեզիացիներ էին, եւ նրանք գիտեին լա֊ դունայի մատույցների շրջանում եղած ռիֆերի մասին։ Բայց մթության մեջ նրանց խաբել էր հոսանքը։ Բարեբախտաբար թխանան գտնվում էր կղզու հողմահարման կողմը եւ եղանակը խաղաղ էր, բայց լագունայի սահմանից այն կողմը հոսանքը բավականին նենգավոր էր։ «Մաոաեի» նավաթեքումը շարունակ մեծանում էր, եւ անձնակազմը ցած էր իջեցրել մակույկը։ Նավաստիները պինդ պարաններն ամրացրել էին կայմերի գագաթին, պարանների ազատ ծայրերը մակույկով ղուրս էին բերել ափը, որտեղ կղզիաբնակները դրանք կապել էին կոկոսի արմավենիներից, որպեսզի շխունան չշրջվի՛ նավաստիները, պարանները վեր֊ ցըրած, մակույկի մեջ կանգ էին առել ռիֆի անցքի հետեւում՝ հույս տածելով, որ իրենց կհաջողվի «Մաոաեն» հանել ծանծաղուտից երբ սկսվի մակրնթացությունը, եւ ջուրը լադունայից դուրս թափվի; Գյուղի բնակիչները ջուրն էին իջեցրել իրենց բոլոր պիրոդաներր եւ սկսել էին փրկել կոպրայի բեռը։ Շխունայի վրա այդ թանկարժեք ապրանքից կար իննսուն տոննա։ Կոպրայով պարկերը, երերվող շխունայից իրար հետեւից վախադրվում էին ծովավւ։

Ջուրը բարձրացավ, բայց «Մաոաեն» տակավին նստած էր ծանծաղուտի վրա եւ ճոճվում էր ու դիպչում կորալի ռիֆին, մինչԱ ոո ճեղքվածքներ ստացավ։ Երբ լույսը բացվեց, շխունան էլ ավելի վատ դրության մեջ էր, քան առաջ։ Անձնակազմը ոչինչ չկարողացավ անել։ Չարժեր նույնիսկ փորձ անել 150 տոննա ջրածավա/ ունեցող ծանր նաւԼը մակույկի եւ կղզիաբնակների պիրողաների օգնությամբ դուրս քաշելու փորձ անել։ Եթե շխունան հետագայում եւս պետք է մնա այնտեղ, զարկվելով ռիֆին, նա կտոր-կտոր կլինի, իսկ եթե եղանակը փոխվի, կքշվի դեպի աաոլան եւ մակընթացության ժամանակ ջարդուփշուր կլինի։

«Մաոաեի» վրա ռադիո չկար, բայց մենք ունեինք։ Եթե մենք Թաիտիից փրկանավ կանչեինք, միեւնույն էր, մինչեւ նրա հասնելը, «Մաոաեն» վաղուց ջարդված կլիներ։ Այնուամենայնիվ, Ռարոիա ռիֆը մի ամսվա ընթացքում երկրորդ անդամ բաց թողեց իր որսը։ Եվ ահա թե ինչպես․

Այդ նույն օրը, կեսօրին մոտ, «Թամարա» շխունան երեւաց արեւմուտքի հորիզոնում։ նա գալիս էր մեր հետեւից, որպեսզի մեզ տանի Ռարոիա յից։ նավի տախտակամածին գտնվողները խիստ

286

զարմացան, երբ լաստի փոխարեն մեծ ռիֆի վրա տեսան անօգնական նստած, թեքված եւ ծռված շխունայի երկու կայմերը։

«Թամարայի» նավեզրին գտնվում էր Թուամոտու եւ Թուբուաի կղզիները կառավարող ֆրանսիացի աստիճանավոր Ֆրեդերիկ Ան– նը, որին նահանգապետը Բ՚աիտիից ուղարկել էր մեզ դիմավորն֊ լու համար։ «Թամարայի» վրա էին նաեւ մի ֆրանսիացի կինոօպերատոր եւ մի ֆրանսիացի ռադիստ, բայց նավապետն ու անձնսւ֊ կազմը պոլինեզիացիներ էին։ Աննը ծագումով ֆրանսիացի էր, ծնվել էր Թաիտիում եւ հիանալի ծովագնաց էր, նա թաիտցի նավապետի համաձայնությամբ իր վրա էր վերցրել նավի հրամանատարությունը, քանի որ թաիտցին ուրախ էր, որ ազատվում էր պատասխանատվությունից այդ վտանգավոր ջրերում։ Սինչ լ(Թսւ֊ մարան» ճկուն կերպով խուսանավում էր ստորջրյա անհամար ռիֆերի ու հորձանուտների միջեւ, երկու շխունաները միացվեցին ամուր պարաններով, եւ Աննը դիմեց հմուտ եւ վտանգավոր ման֊ յուէըն երի, մինչդեռ մակընթացությունն սպառնում էր երկու նավն էլ դուրս նետել կորալի միեւնույն ռիֆի վրա։

Երբ մակընթացությունն հասավ ամենամեծ բարձրության, «II առա են» ռիֆից իջավ, եւ «Թամարան» նրան քաշեց խոր տեղ։ հայց այժմ ջուրր ճեղքերի միջով սկսեց լցվել «Մաոաեի» մեջ, եւ հարկ եղավ, հնարավոր եղածին չափ շտապ կերպով, այն տանել լագունայի ծանծաղ տեղում։ Երեք օր շարունակ «Մաոաեն՛) կանգնած էր գյուղի մոտ, կիսախորասուղված, եւ բոլոր պոմպերին աշխատում էին օր ու գիշեր։ Մեր բարեկամ կղզիաբնակներից նրանք, ովքեր մարգարիտ որսալու գործում հմուտ էին, սուզվում էին շխունայի տակ, հետներն առած՛ արճճե թերթեր ու մեխեր, սրոցով կարկատում էին մեծ ճեղքերը, որից հետո պոմպերն սկսեցին աշխատել եւ «Մաոաեն» կարողացավ, «Թամարայի» ուղեկցությամբ, հասնել մինչեւ Թաիտիի նավաշինարանը։

Երբ «Ս աոաեն» պատրաստ էր լողալու, Աննը ՚ձԹամարան)։ անցկացրեց լագունաների միջի կորալային ծանծաղուտների ա֊ րանքով դեպի «Կոն֊Թիկի» կղզին։ Հաստը վերցվեց բուքսիրի, այնուհետեւ «Թամարան» ետ եկավ, իր հետեւից քաշելով «Կոն ֊Թի֊ կին», իսկ «Սաոաեն» «Թամարային» հետեւում էր այնպիսի մոտիկ տարածությամբ, որ եթե օվկիանոսում նավամբարի մեջ ներհոսումը գերազանցի պոմպերին, ապա կարելի լինի անձնակազմը դուրս հանել։

887

Ռարոիայի Հեւա մեր հրաժեշտն ավելի քան տխրալի էր։ Բո֊ ր։ր նրանք, ովքեր շարժվելու կարողություն ւււնեին, ծովապատնեշի մոտ էին․ նրանք նվագում ու երգում էին մեր սիրած երգր, երր նա՛վամակույկը մեզ տանում էր գեպի ոԹամարան»։

Հուժկու Տուպուխոեն բարձրացած էր կենտրոնում, փոքրիկ Խաումատայի ձեռքից բռնած։ *հաումատան արտասվում էր՛ ար֊ ՚յունքները հոսում էին քւաեւ հզոր ․առաջնորդի այտերի վրայով։ Պատնեշի մոտ կանգնած մարդկանց աչքերում արցունքներ կա֊ չին․ նրանք երկար ժամանակ շարունակում էին երգել ու նվաղել, մինչեւ ռիֆի վրա հարձակվող րուրանների աղմուկր մեզ հա֊ մար խլացրեց բոլոր հնչյունները։

Այդ բարեսիրտ, մաքուր մարդիկ, որոնք սլատնեշի մոտ կանդ֊ նած երգում էին, կորցնում էին վեց բարեկամների, իսկ մենք,

մարայի ) նավեզրին լոլո կանգնածներ։/, քանի դեռ ծովապատնեշը չէր ծածկվել արմավենիների հետեւում, եւ արմավենիները չէին անհետացել օվկիանոսում, կորցնում էինք 127 բարեկամների։ Մեր ականջներում շարունակում էր հնչել տխուր մեղեդին ,

«… Թող մենք միեւնույն հիշողությունն ունենանք, որպեսզի միշտ միասին լինենք՝ նույնիսկ այն ժամանակ, երր դուք կգնաք հեռավոր երկիր։ Բարի օ ր»։

Չորս օր անց, մեր առաջ՝ օվկիանոսում հայտնվեց Թաիտի կղզին։ նա նման չէր մարգարտահեռ այն թելին, որ արմավենիների գագաթէւերն էին կազմում։ Կապույտ, ատամնավոր վայրի //աները բարձրանում էին դեպի երկինք, իսկ նրանց գագաթները պարուրված էին պսակների նմանող ամպերով։

Մեր մոտենալուն զուգրնթաց, կապույտ լեռներում երեւան Լին գալիս կանաչ /անջեր։ Հարավի վւարթամ բուսակաՆությոմւր կանաչ բծերով իջնում էր շիկակարմիր բլուրների ու ժայռերի վյւայով, որոնք դառնում էին դեպի ծովն իջնող խոր ձորեր ու հովիտներ։ Երբ ափը բոլորովին մոտեցավ, մենք տեսանք սլացիկ արմավենիներ, որոնք խիտ կերպով շրջապատում էին բոլոր հով/ւտներն >ս․ ոսկեզօծ լողափի հետեւը։ Թաիտի կղղին հրաբուխներից է ա– ռաջացել անհայտ ժամանակներում։ Այժմ հրաբուխներր հանգած են, եւ կորալի պոլիպները կղզու շուրջն աստիճանաբար պաշտպանողական ռիֆ էին կազմել, որպեսզի օվկիանոսր չկարողանա կործանել այն։

288 ․ է

Վաղ առավոտյան մենք անցանք ռիֆերի միջի նեղուցից եւ դուրս եկանք Պապեյետե ծովախորշր։ Մեր առջեւ վեր Էին բարձրանում եկեղեցիների գմբեթներն ու տների կարմիր տանիքները, որոնք կիսով չափ թաքնված Էին վիթխարի ծառերի սաղարթների եւ արմավենիների գագաթների տակ։ Թաիտիի մայրաքաղաք Պա֊ պեյետեն Օվկիանիայի ֆրանսիական տիրապետությունների միակ քաղաքն Է։ Գա զվարճությունների մի քաղաք Է, կառավարության աթոռանիստը եւ Խաղաղ օվկիանոսի արեւելյան մասի ծովային բոլոր ճանապարհների կենտրոնը։

Երբ մենք մտանք ծովախորշր, Թաիտիի բնակիչները ծովափին կանգնած Էին վառ, կենդանի, թանձր պատի պես եւ սպասում Էին մեզ։ Թաիտիում նորություններր տարածվում են քամու արագությամբ, եւ ամեն մեկր ցանկանում Էր դիտել պաե-պաեն․ որ եկել Էր Ամերիկայից։

«Կոն֊Թիկիին» պատվավոր տեղ հատկացվեց ծովային զբոսայգու մոտ։ Պապեյետեի քաղաքագլուխը ողջունեց մեզ, իսկ պո֊ լինեզիացի մի փոքրիկ աղջիկ, պոլինեզիական ընկերության անունից, մեզ մատուցեց թաիտի ական դաշտային ծաղիկների մի հսկայական փունջ։ Այնուհետեւ մոտեցան երիտասարդ աղջիկներր եւ մեր վիզր գցեցին սպիտակ ծաղիկներից անուշաբույր պսակներ, ողջունելով մեր գալուստը Հարավային ծովի մարգարիտր հանդիսացող Թաիտիում։

Բազմության մեջ ես որոնում Էի մի ծանոթ դեմք՝ Թաիտիի իմ հոգեհոր՝ Տիրիիերոո առաջնորդի դեմքր։ Նա կղզու տեղական 17 առաջնորդների ավագն Էր։ Իհարկե, նա այդտեղ Էր։ Բարձր ու հաղթանդամ, աշխույժ եւ ուրախ, ինչպես հին օրերին, բարձր ձայնով բղավելով իմ անունր՝ «Թերաի Մատեատա» եւ իր ամբողջ լայն դեմքով ժպտալով, նա դուրս պրծավ բազմության միջից։ Ծերացել Էր, բայց տակավին պահպանում Էր առաջնորդի նույն բնածին վեհապանծ տեսքը։

— Ուշ եկար,— ասաց նա ժպտալով,— 1՚այց ռԿռ1 օս Լա4․ նորություններով։ Քո պաե-պաեն իսկապես որ կապույտ երկինք (Թերաի Մատեատա) Է բերել Թաիտի, որովհետեւ մենք այժմ գիտենք, թե որտեղից են եկել մեր հայրերը։

Նահանգապետն ընդունելիություն կազմակերպեց իր պալատում, քաղաքային ռատուշայում կազմակերպվեց կոչունք։ Հյուրընկալ կղզու բոլոր ծայրերից հրավերք Էինք ստանում։

289 ճանապարհորդության «Կոն-Թիկի^-ով—19

Նախկին օրերի նման, Տերիիերոո առաշնորգը մեծ տոնախմբություն կազմակերպեց իր տանը՝ Պապենո հովտում, որն ինձ այնքան լավ ծանոթ էր։ Եվ որովհետեւ Թաիտին Ռարոիա չէր, ապա այստեղ տեղի ունեցավ մի նոր ծիսակատարություն՝ թա֊ իտիական անուն տալու համար նրանց, ովքեր առաջ այդ չեն ունեցել։

Անհոգ օրեր էին։ Արեգակր փայլում էր պայծառ, երկնքով դանդաղորեն լողու-ք էին թեթեւ ամպեր։ Մենք լողանում էինք լա֊ ղունայում, բարձրանում լեռները եւ արմավենիների տակ, կանաչի վրա պարում էինք պոլինեզիական պարեր։ Օրերը շա֊ բաթներ էին դառնում, շաբաթներն էլ ամիսներ էին ղռռնալու, եթե չհասներ այն շոգենավը, որր մեզ դեպի տուն էր տանելու, որտեղ գործեր ունեինք եւ սպասողներ։

Այնուհետեւ ռադիոգրամմա ստացվեց Նորվեգիայից, որի մեղ հաղորդվում էր, թե նավատեր Լարս Քրիստենսենր հրաման է տվել 4 հազար տոննա ջրածավալ ունեցող «Թոր 1 ֊»֊ին Սամո֊ աԺց ուղեւորվել Թաիտի, որպեսզի վերցնի գիտարշավի մասնակիցներին եւ տանի Ամերիկա։

Մի օր առավոտյան, նորվեգիական մի մեծ շոգենավ մտավ Պապեյետե ծովախորշը եւ ֆրանսիական ռազմական կատերը «Կոն֊ Թիկին» բուքսիրով քաշեց նրա վիթխարի հայրենակցի մ՛ոտ, վեր֊ ջինս մեկնեց իր երկար պողպատե բազուկը եւ իր փոքրիկ ազդակ֊ ցին բարձրացրեց տախտակամածի վրա ՚» Շոգեշչակի բարձրա֊ ձայն սուլոցները տարածվեցին արմավենիներով լեցուն կղզիով մեկ։ Դարչնագույն եւ սպիտակ մարդիկ խառնվեցին Պապեյետեի ծովեզրին եւ անսահման երկար շարքերով բարձրանում էին շոգե֊ նավ՝ հրաժեշտի նվերներով ու պսակներով։ Մենք կանգնել էինք նավեզրին եւ ընձուղտների պես ձգում էինք վզներս, որպեսզի ծնատ֊ ներս աղատենք պսակներիս, որ մեկը մյուսի հետեւից հագցնում

էին մեր վիզը՛

— Եթե ուզում եք Թաիտի վերադառնալ,— ձայն տվեց Տերիիերոո առաջնորդը, երբ կղզու վրայով տարածվեց վերջին շչակը,— շոգենավը շարժվելիս, դուք պետք է պսակը նետեք լագունան։

Ծայրերը հավաքվեցին, շարժիչներր մռնչացին, պտուտակր աղմկեց ջրի մեջ, որր կանաչ գույն էր ստացել, եւ մենք դանդաղ կերպով հեռացանք ծովեզրից։

Կարմիր կտուրները շուտով անհետացան արմավենիների հհ֊

590

^աաաա^տա

Թեւփիհոոո՝ Թաիտիի վերջին սաայ՚սորդո։ Տասը տարի ստաչ նա որդեգրեց այս «քրքի նեղինակին, սրան թաիտիական Թերաի 11՚ա|)1ււլյսւլԱ անունը տվեց, որ նշանակում է «Կապույտ երկինք»։

տեւում, արմավենիները լուծվեցին լեռների կապույտի մեջ․ լեռ– ներն աստիճանաբար, ստվերի պես, հորիզոնի մյուս կողմում իջնում էին օվկիանոսը։

Ալիքները տարածվում էին կապույտ օվկիանոսում։ Այժմ դրանք հեռու էին։ Պասսատային սպիտակ ամպերը լողում էին կապույտ երկնքում։ Մենք այլեւս նրանց հետ միասին մի ուղղությամբ չէինք շարժվում։ Այժմ մենք բնությանը չէինք ենթարկվում; Մենք վերադարձել էինք XX դարը, որից այնքա ն հեռացել էինք։

Մենք վեցս էլ ողջ էիսք> կանգնած տախտակամածի վրա, մեր– ինը բալզային վիթխարի գերանների մոտ։ Իսկ Թաիտիի լագու֊ նայում վեց սպիտակ պսակներ ընկած էին ջրի երեսին, ալիքները դրանց մերթ ափ էին հասցնում, մերթ քշում հեռու։

ՎԵՐ^Ս^ԱՆ

«Կոն֊0՝իկի»֊ով կատարված գիտարշավի հաջող արդյունքը չհաստատեց իմ միգրացիոն տեսության ճշտությունը իբրեւ տեսություն։ Մենք ապացուցեցինք միայն, որ հարավ՛ամերիկյան բալզային լաստն այնպիսի հատկություններ ունի, որոնց մասին արդի գիտնականներն առաջներում չգիտեին, եւ որ խաղաղօվկիանոսյան կղզիները Պերուից մեկնող , նախապատմական նավերի համար գտնվում էին հասանելիության սահմաններում։ նախնադարյան ժողովուրդն երն ընդունակ էին բաց օվկիանոսով հեռավոր ճանապարհորդություններ կատարել։ Օվկիանոսային միգրացիաների հարցում տարածությունը վճռական գործոն չի հանդիսանում, եթե միայն քամու եւ հոսանքի ուղղություններն ընդհանուր աոմամր համընկնեն եւ ցերեկն ու գիշերն ամբողջ տարվա ընթացքում մնան անփոփոխ։ Երկրի պտտվելու հետեւանքով պաս– սատները փչում են արեւմտյան ուղղությամբ, եւ հասարակածային հոսանքները նույնպես գնում են գեպի արեւմուտք՝ իսկ մարդկության ամբողջ պատմության րնթացքում երկիրը միեւնույն ուղղությամբ է պտտվում։

ԾԱՆՈԹԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

1․ Ռուսերեն թարգմանությունը կատարված է 1954 թվականի անգլերեն 21 ֊րգ Հրատարակությունից։ Հեղինակի վերջաբանը վերցված է 1951 թվականի անգլերեն 10-֊րգ Հրատարակությունից։

2, Հարավային Ամերիկան, ինչպես ենթադրում են, միանում էր Ավստրա– յիայի ե Հարավ֊Արեւելյան Ասիայի Հետ ցամաքով, որը գոյության է ունեցել Խա~ ղաղ օվկիանոսի Հարավային մասում շատ վաղուց պալեոզոյան ղարաշրշանի վերջերին, այսինքն՝ մոտավորապես 200 միլիոն տարի մեզանից առաջ։ Որոշ երկ֊ րաբաններ կարծում են, որ Խաղաղ օվկիանոսի Հարավ֊ արեւե լյան մասում կարող էր ցամաք գոյություն ունենալ նաեւ ավ^լէ "՚-Հտ այնուամենայնիվ մարդու երեւան գալուց շատ առաջ։

3, Ռոգգեվեեն, Յա\ռՀ–Հոլանդական ծովագնաց (1069—1733), մի քանի ճանապարՀորգություններ է կատարել Խաղաղ օվկիանոսի հարավային մասում, որոնց ընթացքում Հայտնագործել է քԼատկի կղզին* այս անունով է կոչվել կղզին նրա Համար, որովՀետեւ կղզու Հայտնադործման օրը զուգադիպել է եկեղեցական տոնի, զա տկի օրվա Հետ։ Բայց կան ավելի նվազ արժանահավատ տեղեկություններ, որ կղզին եվյբոպացիներին Հայտնի է դարձել շատ ավելի վաղ։ Այսպես, ըստ իսպանական աղբյուրների, Ալվարա Ծենդանյան այդ կղզին Հայտնագործել է 1566 8*։ Ա՛՛Ս՛ էի ոլ2 ԿԴԴՐս "կսեցին անվանել Գեվիսի կղզի, որովՀետեւ էդուարդ 0՝եվիսըՒ մի ծովահեն եւ ավանտյուրիստ, Հաղորդել է, որ այդ կղզին ինքն I; հայտնագործել 1686 թ․։

4* Մուոմանի պահակսփաւմքԼւ —Հայրենական Մեծ պատերազմի ժամանակ այդպես էին անվանում ամերիկացիները նավերի այն քարավանները, որոնք ռազ֊ մական նավերի պաշտպանության տակ Ատլանտ յան օվկիանոսի հյուսիսային մասով ԱԾն֊ից բեռներ էին բերում Մուրմանսկ։ Կռչայի թերակղզու ափերի մոտ այդ քարավանները գերմանացիների Հարձակումից պաշտպանելու գործում մասնակ֊ ցում էր սովետական ավիացիան։

5, Ֆիսսւսրկե& — Նռրվեգիայի Հյուսիսային պրովինցիա, որ սաՀմանակից Լ ՍՍՌՄ Հետ։

6, Հովնանյան օւ՚ը—Հունիսի 23-ը, ամառային արեւադարձի օրն Հ-–

7* Բալզայի ծաո — 0ն1Մ0աՁ էՏջՕթԱՏյ աճում է Հարավային Ամերիկայի

՚Հքուսիս աչին մասում, Կենա բոն ական Ամերիկայում եւ Անտիլյան կղզիներում է խորացրած փայտանյութը կրկնակի անգամ թեթեւ կ խցանից, բայց շատ պինդ կ եւ գործած ղում կ ինքնաթիռների Համար եւ որպես մեկուսացնող նյութ։

8, Գւփնվիչ Վիլլէջ — Մանհաթեն կղզում մի գյուղ, Հետագայում մտավ է/յոլ-Ցորքի Մ անՀ ա թ են յան շրշան ի կազմի մեջ։

9, Օսսինենգ — Փոքրիկ քաղաք Նյու֊Յորքի մոտ։ Նրա մյուս անունը՝ Սինգ– Սինգ՝ ավելի Հայտնի կ, որովՀետեւ այդ նույն անունով կոչվում կ այդ քաղաքում գտնվող բանտը, որտեղ պաՀվել եւ այժմ Էլ պաՀվում են բազմաթիվ Հայտնի քա՝՛ ւչ աք ական գործիչներ։

10* Ֆրեյնեն, Պետեր — Դանիացի, բեւեռային Հայտնի Հետախույզ։ Ծնվել Է 1886 թվականին, ստացել կ բժշկական կրթություն, է905֊ից մինչեւ 1924 թվական՛ ները մասնակցել կ մի շարք դժվարին գիտարշավների՝ դեպի Գ բեն լանդի ա։ Վերջին գիտարշավի ժամանակ՝ 1921—1924 թվականներին ոտքը ցրտաՀարվել Լ, սրի Հետեւանքով Հարկադրված կ եղել կտրել ոտքբ։ Շատ տարիներ կ անցկացրել Ղրենլանդիայում։ Նրա առաջին կինբ գրեն լան դա ց ի կսքիմոսուՀի կր։ Նա գրել կ մի քանի Հետաքրքրական գրքեր Գրենլանդիայի եւ կսքիմսոների մասին (կան ռուսերեն թարգմանություններ )։

119 Կայան — Էսքիմոսական նավակ* նրա թեթեւ կարկասը պատած՛ կ ծովային գազանի կաշվով։

12․ է**յլու — էսքիմոսական խրճիթ, որը պատրաստում են խտացրած, պինդ ձյան քառանկյունի կտորներից։

13, Ծանր ջուՐ — Դեյտերիի, այսինքն՝ ջրածնի ծանր իզոտոպի օքսիդ* քի; քանակությամբ պարունակվում է սովորական ջրում։ Կիրառվում կ ատոմային կաթսայում ատոմային ռումբ արտադրելու ժամանակ, որպես ռեակցիան դան ֊ գաղեցնող գրաֆիտի Հետ ՀամաՀավասար։ Ռյուկանը Հարավային Նոբվեգիայի Տելեմարկ պրովինցիայում մի քաղաք կ, մոտավորապես 8 Հազար բնակչությամբ ■ պատերազմից Հետո այսւոեղ նորից գործարան կ կառուցված ծանր ջուր արտադրելու Համար։

14, Քոււքարա (կամ քումերա)—քաղցր կարտոֆիլի կամ բաթաթի անունն կ՝ Հարավային Ամերիկայում եւ Պոլինեզիայում։

15, Ռազմական ակադեմիա, որ իր անունն ստացել է Ուեստ-Պոյնտ քաղաքից, որտեղ այն գտնվում կ։

16․ Աուկրե — էկվադորական դրամ կ, Հավասար կ մոտավորապես 50 կոպեկի։

17, «Արեգակից դեպի արեւելք, լուսնից դեպի արեւմուտք» արտահայտություն I; նորվեգիական Հեքիաթից։

18․ Կոսգո — Ըստ երեւույթին, Ր0Ո61՝ւճՁ6 ընտանիքին պատկանող մրջյուն Է ■ այդ միջատները, ինչպես եւ ^^ՐՈ11Շւճ36 ընտանիքը, ի տարբերություն մյոէս մրջյունների, խայթոց ունեն փորիկի ծայրին։ ԲօՈՇքՅ ^1^VՁէ^ մրջյունները տարածված են Հարավային Ամերիկայի Հյուսիսային մասում, տեղական Հնդկացիները շատ են վախենում նրանցից, որովՀետեւ․ սրանց խայթվածքը շատ կ ցավեցնում եւ առաջացնում կ ուժեղ թուլություն։

19, իգուան—մողեսների մի ընտանիք, որն ընդգրկում Է մինչեւ 300 տեսակ; Սովորական իգուանը ապրում կ Կենտրոնական Ամերիկայում եւ Բրազիլիայում,

28$

առավելապես ծառերի վրա, Հիանալի լողում Է․ կերակրվում Է միջատներով եւ բույսերով։ Քաջաբար պաշտպանվում կ։ Իգուանը որսում են նրա նուրբ մսի Հա~ մար, ձվերն կլ գործածվում են որպես սնունդ։

20է Մաչետե (իսպ,) - ծանր, մեծ դանակ Է, որ գործածվում կ գլխավորա֊ պես շաքարեղեգ կտրելու Համար։

21․ Ռէւնժին (կամ ռոմժինա) — լայնակի գերաններ են, որ դրվում են լաստի լայնությամբ, լաստն ամրակցելու Համար։ ՍՍՌՄ ՛ում ռոնժիններն ամրացնում են երկայնակի գերանների օղերի (անուրների) օգնությամբ, որ հյուսված են լինում թարմ ճյուղերից (ճիպոտներից)։

22, Պիսսարո, Ֆրասսիսկո (մոտավորապես 1471–֊1541) — Իսպանիայի նվա– ճող, որը նվաճեց ինկաների պետությունը՝ Պերուում։

23, Օ՚ե Սաաւտե, Առւէյուստին (մոտավորապես 1492—1560) — իսպանացի պատմաբան, որը կազմել կ իսպանացիների կողմից Պեբուի նվաճման նկարագրությունը։

24, Բոսիա — սկումբրի ձկների ենթախմբի ձուկ։

25, Դ՚արքւել — մանր խեցգետիններ՝ տասնոտանիներից (ՕշՇՅթօմՅ) * նման են կրեւե տան երին (ծովախեցգետիններին )։

․ 26․ Րրսնեյ Օւոլւո —■ ամերիկյան ժամանակակից կինոռեժիսոր․ Հայտնի են նրա «երեք խոճկոր)), «րեմբի)), «Սպիաակաձյունիկ եւ յոթ թզուկներ» եւ ա ա ֆիլմերը։

27․ Դե Օւ|յեդո ի Վալգես (1478—1557) —իսպանացի պատմաբան, ժամանակագրությունների Հեղինակ։

28, Սյռւ․ոււՏսւլ|պմ — դերռեալիզմ։ Էսթետիկական Հոսանքներից մեկն Է Ֆրանսիայում, տիպիկ կ բռւրժուական կուլտուրայի ճգնաժամային կաոխայի Հա֊ մար։ Vյուռռեալիստները պնդում են, որ գերռեալիստական արվեստի աղբյուրը ոչ րե ռեալ, օբյեկտիվ իրականությունն կ, այլ մարդու ենթագիտակցական աշխարՀը՝ :* ոազներր, զառանցանքը, զանազան պաթոլոգի ական վիճակները։

29․ ՚Օ՚ովի բադիկներ —թելոտնյա խեցգետիններ, որոնք կպչում են քարերին ե լողացող առարկաներին։

30, Սաադետտր —• իտալական շատ բարակ մակարոն, խողովակաձեւ, թայց չիքը։

31* օենւյեր —■մետաղե պտուտակավոր փոքրիկ շրջանակ՝ ճոպաններ կամ չարեր ձգելու Համար։

32․ սատոդւլեն — Հարավային Նոբվեգիայի Տելեմարկ պրովինցիայում մի հ աղա^է մոտավորապես 6500 մարդ բնակչությամբ։

33, Երեք բարձր ալիքներ, որ նկարագրում կ Հեյերգալը,— դրանք, ըսա երեւույթին, «տսունամի», այսինքն՝ վիթխարի ալիքներ են եղել, որոնք առաջանում են ծովաշարժերի՝ ծովի Հատակի տեկտոնական շարժերի ժամանակ, որոնց օջախը գտնվում կ ծովի Հատակի տակ կամ ցամաքի ծովափնյա մասում։ Այգ ալիքները օվկիանոսով ընթանում են վայրկյանում 200 մետր միջին արագությամբ։ Օրինակ՝ 1854 թվականի ճապոնական երկրաշարժի ալիքը Սան ֊Ֆրան ցիսկո կք Հասել 12^1% ժամ անց․ 1868 թվականին Պեբուի երկրաշարժի ալիքը 121/շ ժամ անց Հասել կր Հավայան կղզիները, 19 ժամ անց՝ Նոր Զելանգիա, 24 ժամ անց՝ ճասչոնիա։ Օվկիանոսի ավելի ծանծաղ տեղամասերով անցնելիս, ալիքի շարժման

291

արագությունը դանդաղում է՝ վայրկյանում 140 մետր՛՝ եթե խորությունը 2 Հազար մետր է, 1$—20 մետր՝ եթե խորությունը 25—50 մետր կ։ Ալիքն ափին մոտենալիս, Հասնում Է ամենամեծ բարձրության, երբեմն 20 մետր եւ, մեծ՛ ավերածություններ Է կատարում եւ կարող կ տասնյակ Հազարավոր մարդկանց կործանման պատճառ գառն աչ, երբ ափերն Է ողողում։ Այն ալիքները, որոնք Հասան «Կոն~Թիկիին՝>, էք ատելով նրանց ուղղությունից, ընթանում Լին Հարավային Ամերիկայի ափերից-

34– Ծովում նավի դիրքը նախապես որոշվում կր «Հաշվումով», դրա Համար պետք կ գիտենալ ընթացքի արագությունը, որն ստացվում կ լագի* ցույց տված Հաշվից ե նավի շարժման ուղղությունը, որ որոշվում Է կողմնացույցով։ ճԿոն– Ր՚իկիիշ, վբա լագ չկար, եւ ընթացքի արագությունը որոշվում Էր տաշեղների ետ րնկնելովյ ինչպես այդ նկարագրված Է բնագրում։ Քայց նույնիսկ արագության է ուղղության լիակատար Հաշվման դեպքում ես արդյունքն ստացվում կ ոչ լիովին ճիշտ, որովհետեւ չագի ցուցումներր որոշ Լափով անճիշտ են, եւ անՀնարին Լ նույնպես ճշտությամբ Հաշվի առնել նավի քշվելը քամու եւ Հոսանքների կողմից^ Ուստի անՀրաժեշա կ, որքան Հնարավոր Է, ավելի Հաճախակի որոշել նավի գիրրն րստ արեգակի կամ աստղերի՝ սեքստանտի օգնությամբ։ Գրա Համար պետք Է գիտենալ շատ ճշգրիտ կերպով նաեւ ժամանակը, որն այժմ իմ անում են, մեծ ռադիոկայաններից ընդունելով ժամանակի Հատուկ ազդանշաններ․ առաջ ժամա– նակր որոշում Էին ճշգրիտ ժամացույցներով^ քրոնոմ ետ բներով։

35, Պոլինեզիայի որոշ կղզիներ, որոնց մասին Հիշատակում կ Հեյեր դալը, առաջին անգամ Հայանագործել են ռուս ծովագնացներ (71․ Ֆ* Կրուզենշտերնը, Ցոլ․ Ֆ, Էիսյանսկին, Վ, Մ– ԳոլովԴնը, Օէ Ե* Կոցեբուն եւ ուրիշներ) եւ ստացել են ռու՛ ււական անուններ։ Այսպես՝ Անգաթաու կղզին անվանել են Արակչենի անունով, Տակամե կղզին՝ Վոլկոնսկու, Ռարոիա կղզին՝ ոարկլայ դե Տոլեի, ՖանգաՀինա կղզին ստացել էր «օստրով Պ րեդպրիյա տ ի ա >* անունը՝ ըստ 0, Ե* Կոցեբաի էքսպեդիցիայի նավի անվան։

3&* Ծովային օձաձուկ — օձաձկակերպերի տեսակի ձուկ էէ երկարությունը Հասնում Է 2—3 մետրի, կշիռը՝ 65 կիլոգրամի։ Անկշտում գիշատիչ Է։ Այդ ձուկր լինում Է Հնդկական, Ատլանայան ե․ Խաղաղ օվկիանոսների արեւադարձային եւ բարեխառն չբերում։

37, ոէրրստհասհա — Նորվեգիայի Օսլո մայրաքաղաքի նախկին անունն Լ-․

38․ Փհեգ Կւ՝ոսօր -— Հարբի Լ* Կրոսբի —■ ամերիկյան ժամանակակից կինո֊ դերասան։

ՅՔ< ՎաՏինե - պոլինեզերեն նշանակում կ կին։

40, Յոթ թՀլուկնէր—ըստ Գրիմմ եղբայրների «0պիաակաձյունիկ եւ յոթ թզուկներդ հեքիաթի։

411 «Էոն-Թիկի» լասար տարվեց Օսլո եւ այժմ գտնվում Է այնտեղի զբոսայգիներից մեկում, Ֆ, Նանսենի «Ֆբամ» նավի եւ վիկինգների ռազմանավի Հետ, որը Հայտնաբերված Է Հնագիտական պեղումների ժամանակ։

Լադ - գործիք, որով որոշվում Է նավի ընթացքի արագությունը։ Ծ, Ի՝․։

■ձաաաասաա&Հաաատատ տտ աոա\ստտոաա@ս\ւ\ւ\ււււաատատւոաաւ

առատ․

•․ Այսւոեղ ժե՜նք Հկարեէքի՚նք բալ– ; $«*///6 Ծառեր

ԲՈ ՎԱՆԴԱԿ ՈՒԹՅՈԻՆ

Աոաջաբան

Գլուխ I Թեորիա ․ ……

Գւահւ II Գ1,,ո․,,«…․․II․ >․ք––․<■-֊

ւա

Հհ», ․յկս․,,․;; ՚կ՚1․՚1՚՚՚՚՚1 ՚/՚/"""6՛ նպս^հոԺ յ,1ն,1,։ղ

Ր֊-սյյպԻ –յ-ք՚՚-ք,

։11 ա նղսասմէէէ․ււ ,յ1ա1։ղստո7․(/ •1՛ ւ 283

քւհ՚սէ ,յՂ,,,մ Ղ Ո 111

•Ժւ ""է՛՛՛յ""/3 ղ վ կ ա ւք ու բաք ■Ի ւ III

ք՚"""/՚4 Հւ ա ա ո էք •Ի ս 6<․է

ւՀ–ւսքբ1՜ւս7ր1ւոս ա ղ՜էսքյպ-յսքէռպէւա ■Ի * ՀՏ

կ։1Ն ւ1 աո ձղղաՀղվ ի 8 /Տ

Հղթ Հ »տպէ 7 Հ""Ի՚"Տ հսՏ յ-յ

յ օ

Ղ ՚1 II I» ՚1 ․1 ՚1՚

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈԻԹՅՈԻՆ

Աււաջաբան

Գլուխ I Թեորիա…………․ 9

Գլուխ II Գիտարշավի ծնունդը………․ 23

Գլուխ III հարավային Ամերիկայամ……… 49

Գլուխ IV Խաղաղ օվկիանոսում………․ 88

Գլուխ V Կես ճանապարհին………․․ 11Տ

Գլուխ VI Միշտ Խաղաղ օվկիանոսի վրա ……․ 160

Գլուխ VII Հարավային ծովի կղզիների մոտ 232

Գլուխ VIII Պոլինեդիացիաների շրջանում ……․ 251

Վերջաբան……․ ……․ 293

Ծանոթագրություններ………․ ․ 295

Թարգմանիչ՝ Ս․ Ս՚սւրկոսյան

Թարգմ* խմբագիր՝ Վիվան

նկարիչ՝ Ֆ․ Լեմկալ

Գեղ* խմբագիր՝ 0․ Ս-սատւ՚յան

Տեխ, խմբագիր՝ Ռ․ Քալաշյան

Վերստուգող սրբագրիչ՝ Ա․ Աբրահամյան

Պատվեր 2287, Տիրաժ 5000»

Հանձնված է արտադրության 19/1Ճ—1957 թ,՝․

Ստորագրված է տպագրության 5/11—1958 թ,։

Թուղթ՝ 84X108՝/^, տպ․ 18,75 մամ, = 15,37 պայմ․ մամ․,

Հրատ, 15,4 մամ\~յ~1 ներդ,։

Գինը՝ 6 ռ․ 15 կ,։

Հայկական ՍՍՌ Կուլտուրայի մինիստրության Հրատարակչությունների եւ պոլիգրաֆ արդյունաբերության Գլխավոր վարչության X* 1 տպարան, Երեւան, Ալավեբդյան փողոց ձ$ 65։

8, Գւփնվիչ Վիլլէջ — Մանհաթեն կղզում մի գյուղ, Հետագայում մտավ է/յոլ-Ցորքի Մ անՀ ա թ են յան շրշան ի կազմի մեջ։

119 Կայան — Էսքիմոսական նավակ* նրա թեթեւ կարկասը պատած՛ կ ծովային գազանի կաշվով։

12․ է**յլու — էսքիմոսական խրճիթ, որը պատրաստում են խտացրած, պինդ ձյան քառանկյունի կտորներից։

14, Քոււքարա (կամ քումերա)—քաղցր կարտոֆիլի կամ բաթաթի անունն կ՝ Հարավային Ամերիկայում եւ Պոլինեզիայում։

15, Ռազմական ակադեմիա, որ իր անունն ստացել է Ուեստ-Պոյնտ քաղաքից, որտեղ այն գտնվում կ։

16․ Աուկրե — էկվադորական դրամ կ, Հավասար կ մոտավորապես 50 կոպեկի։

17, «Արեգակից դեպի արեւելք, լուսնից դեպի արեւմուտք» արտահայտություն I; նորվեգիական Հեքիաթից։

28$

20է Մաչետե (իսպ,) - ծանր, մեծ դանակ Է, որ գործածվում կ գլխավորա֊ պես շաքարեղեգ կտրելու Համար։

22, Պիսսարո, Ֆրասսիսկո (մոտավորապես 1471–֊1541) — Իսպանիայի նվա– ճող, որը նվաճեց ինկաների պետությունը՝ Պերուում։

24, Բոսիա — սկումբրի ձկների ենթախմբի ձուկ։

25, Դ՚արքւել — մանր խեցգետիններ՝ տասնոտանիներից (ՕշՇՅթօմՅ) * նման են կրեւե տան երին (ծովախեցգետիններին )։

27․ Դե Օւ|յեդո ի Վալգես (1478—1557) —իսպանացի պատմաբան, ժամանակագրությունների Հեղինակ։

29․ ՚Օ՚ովի բադիկներ —թելոտնյա խեցգետիններ, որոնք կպչում են քարերին ե լողացող առարկաներին։

30, Սաադետտր —• իտալական շատ բարակ մակարոն, խողովակաձեւ, թայց չիքը։

31* օենւյեր —■մետաղե պտուտակավոր փոքրիկ շրջանակ՝ ճոպաններ կամ չարեր ձգելու Համար։

32․ սատոդւլեն — Հարավային Նոբվեգիայի Տելեմարկ պրովինցիայում մի հ աղա^է մոտավորապես 6500 մարդ բնակչությամբ։

291

37, ոէրրստհասհա — Նորվեգիայի Օսլո մայրաքաղաքի նախկին անունն Լ-․

38․ Փհեգ Կւ՝ոսօր -— Հարբի Լ* Կրոսբի —■ ամերիկյան ժամանակակից կինո֊ դերասան։

ՅՔ< ՎաՏինե - պոլինեզերեն նշանակում կ կին։

40, Յոթ թՀլուկնէր—ըստ Գրիմմ եղբայրների «0պիաակաձյունիկ եւ յոթ թզուկներդ հեքիաթի։

Լադ - գործիք, որով որոշվում Է նավի ընթացքի արագությունը։ Ծ, Ի՝․։