— Հետո՞ ինչ,— ասացի ես,— նույն հանելուկն է։ Մարդկային լեզվով ինչ է նշանակում այս ծածկագրությունը՝ «եպիսկոպոսի պանդկոկ», «մեռած գլուխ», «սատանայի աթոռ»։
― Համաձայն եմ, ― ասաց Լըգրանը, ― մութ տեքստ է, մանավանդ թռուցիկ ընթերցելիս։ Առաջինը, որ պետք էր անել՝ գրվածն ըստ մտքի անջատելն էր։
― Այսինքն, կետադրության նշաններ դնե՞լը։
― Այո, նման մի բան։
― Բայց ինչպե՞ս կարողացաք։
― Տեսա, որ հեղինակը իր տեքստը դիտավորյալ անընդմեջ տողով է գրել, գաղտնագրի լուծումը դժվարացնելու համար։ Նման նպատակ ունեցող, մի քիչ էլ պակաս նուրբ խելքի տեր մարդն անպայման չափը պիտի անցկացնի։ Այնտեղ, ուր տեքստի մտքին համապատասխան արանք պիտի լինի, նա բառերն ավելի խիտ կտեղավորի։ Նայեցեք մագաղաթին և իսկույն հինգ նման տեղ կտեսնեք։ Հիմնվելով դրա վրա, ես տեքստը նախադասությունների բաժանեցի այսպես․ «Լավ ապակի եպիսկոպոսի պանդոկում սատանայի աթոռի վրա ― քսանմեկ աստիճան և տասներեք րոպե ― հյուսիս֊հյուսիս արևելք ― գլխավոր յոթերորդ ճյուղը արևելյան կողմը ― կրակիր մեռած գլխի ձախ աչքից ― ծառից ուղիղ կրակոցի վրայով հիսուն ոտնաչափ»։
― Տեքստը նախադասությունների է բաժանված, ― ասացի ես, ― բայց դրանից միտքը պարզ չդարձավ։
― Ինձ էլ էր այդպես թվում, ― ասաց Լըգրանը։ ― Սկզբնական շրջանում առաջին հանդիպածին հարցուփորձ էի անում, թե Սելլիվանյան կղզու շրջակայքում «եպիսկոպոսի պանդոկ» անվամբ հայտնի շինություն կամ տուն չկա՞։ Ոչնչի չհասնելով, արդեն որոշել էի ընդլայնել որոնումներիս շրջանը և ավելի սիստեմավորել, երբ հանկարծ մի առավոտ ենթադրեցի, որ «եպիսկոպոսի պանդոկ» bishop's hostel արտահայտւթյունը թերևս պիտի կապել Բեսսոպների (Bessop) հնամենի տոհմի հետ, որոնք վաղեմի ժամանակներում դաստակերտ ունեին կղզուց չորս մղոն հեռու։ Գնացի պլանտացիա և դիմեցի տեղի հնաբնակ նեգրերին։ Երկար հարցուփորձից հետո մի զառամյալ պառավ ասաց, թե գիտե «եպիսկոպոսի պանդոկ» կոչվող տեղը և կարծում է, որ կգտնի, բայց դա ոչ պանդոկ է, ոչ էլ նույնիսկ խորտկարան, այլ բարձր մի ժայռ։
Ես խոստացա լավ վարձատրել նրան և փոքր֊ինչ տատանվելուց հետո պառավը համաձայնեց հետս գալ։ Առանց որևիցե պատահարի տեղ հասանք։ Ես նրան ետ ուղարկեցի և սկսեցի զննել շուրջս։ «Պանդոկը» ժայռաբեկորների և ապառաժների կույտ էր։ Առանձին ցցված մի ժայռ աչքի էր ընկնում բարձրությամբ ու տարօրինակ գծագրությամբ և հիշեցնում էր արհեստական շինվածք։ Ես բարձրացա գագաթը և տարակուսած կանգ առա, չիմանալով ինչ անել։
Այդպես մտքերի մեջ ընկած, մեկ էլ աչքս ընկավ ժայռի արևելյան կողմի մի նեղլիկ ելուստի վրա, գագաթից, ուր ես կանգնած էի, մեկ յարդ հեռու։ Ելուստը դուրս էր ցցված մի տասնութ դյույմ և մեկ ոտնաչափ լայնություն ուներ։ Դրա ետևը ժայռի մեջ մի խորշ կար, նման դատարկ թիկնակով բազկաթոռի, ինչպիսիք եղել են մեր նախապապերի տներում։ Ես իսկույն հասկացա, որ հենց «սատանայի աթոռն» է և որ ես ծածկագրի գաղտնիքի մեջ արդեն թափանցեցի։
«Լավ ապակի» միմիայն հեռադիտակ կարող էր նշանակել՝ նավաստիները հաճախ են «ապակի» բառն օգտագործում այդ իմաստով։ Պետք էր այստեղից նայել հեռադիտակով, ընդ որում նախապես որոշակի դիրքով, առանց որևէ շեղման։ «Քսանմեկ աստիճան և տասներեք րոպե» և «հյուսիս֊հյուսիս֊արևելք, բառերն, իհարկե, ցույց էին տալիս հեռադիտակի ուղղությունը։ Իմ հայտնագործությունից խիստ հուզված տուն շտապեցի, վերցրեցի հեռադիտակն ու վերադարձա ժայռի գագաթը։
Իջնելով ելուստի վրա, համոզվեցի, որ դրա վրա կարելի է նստել սոսկ մի որոշակի դիրքով։ Այսպիսով, իմ ենթադրությունը հաստատվեց։ Ձեռքս առա հեռադիտակը։ «Հյուսիս֊հյուսիս֊արևելք», բառերը ցույց էին տալիս հորիզոնական ուղղությունը։ Ուրեմն «քսանմեկ աստիճան և տասներեք րոպե» ցուցումը վերաբերում էր տեսանելի հորիզոնի նկատմամբ անկյանը։ Կողմնորոշվելով գրպանի կողմնացույցով, հեռադիտակը մոտավորապես քսանմեկ աստիճանի անկյունով բարձրացրեցի և սկսեցի զգուշորեն ուղղել նախ դեպի վեր, ապա վար, մինչև որ հայացքս ընկավ շուրջս պատող անտառի մեջ վեր ելած վիթխարի ծառի սաղարթի մեջ մի կլոր անցքի կամ լուսաշերտի։ Լուսաշերտի կենտրոնում ես նկատեցի սպիտակ պուտ, բայց սկզբում չկարողացա հասկանալ, թե դա ինչ է։ Հարմարացնելով դիտակը, մեկ անգամ էլ նայեցի և պարզորոշ տեսա մարդկային գանգ։
Դա թև տվեց ինձ, և ես հանելուկը լուծված համարեցի։ Ակներև էր, որ «գլխավոր յոթերորդ ճյուղը արևելյան կողմը» բառերը վերաբերում էին ծառի վրա գանգի դիրքին, իսկ «կրակիր մեռած գլխի ձախ աչքից» հրամանը նույնպես միակ բացատրություն ուներ և ցույց էր տալիս տեղը։ Կրակելով գանգի ձախ ակնախոռոչից, պետք էր ապա «ուղիղ», այլ կերպ ասած ուղիղ գիծ անցկացնել ծառաբնի ամենամոտ կետից «կրակոցի» (գնդակի ծակած տեղի) վրայով, հիսուն ոտնաչափ առաջ։ Հենց այդտեղ էլ, ամենայն հավանականությամբ, թաղված պիտի լիներ գանձը։
― Այդ ամենը համոզիչ է, ― ասացի ես, ― և որոշ երևակայականությամբ հանդերձ նաև պարզ է ու տրամաբանական։ Ի՞նչ արեցիք դուք «եպիսկոպոսի պանդոկը» թողնելուց հետո։
― Հիմնավորապես պարզելով ծառի տեղը, տուն գնացի։ «Սատանայի աթոռից» բարձրանալուն պես կլոր լուսաշերտն անհետացավ․ որքան լարեցի տեսողությունս, այլևս ոչինչ չտեսա։ Հղացման սրամտությունն էլ հենց այն էր, որ ծառի սաղարթի մեջ լուսաշերտը դիտողին էր բացվում մեն֊մենակ կետից (համոզվելու համար փորձը կրկնեցի մի քանի անգամ)՝ ժայռի նեղ ելուստից։
«Եպիսկոպոսի պանդոկ» գնալիս ինձ ուղեկցում էր Յուպիտերը, որն, իհարկե, նկատել էր, թե ինչպես վերջին շրջանում ինձ տարօրինակ եմ պահում և ոչ մի քայլ չէր հեռանում ինձնից։ Բայց մյուս օրը ես արթնացա ադամամութին, ճողոպրեցի նրա հսկողությունից և գնացի սարերը՝ ծառը փնտրելու։ Մեծ դժվարությամբ գտա։ Երբ երեկոյան տուն դարձա, ինչպես գիտեք, Յուպիտերը ցանկանում էր ինձ դնքսել։
Հետագա արկածների մասին հարկ չկա պատմել։ Դրանք հայտնի են ձեզ։
― Պետք է կարծել, ― ասացի ես, ― որ առաջին անգամ սխալ տեղ ընտրեցինք Յուպիտերի անփութությունից, երբ նա բզեզը իջեցրեց գանգի աջ ակնախոռոչից, ձախի փոխարեն։
― Իհարկե, «կրակոցի», այսինքն՝ ծառի տակ խփած ցցի շեղումը, երկուսուկես դյույմից ավել չէր, և եթե գանձը թաղված լիներ ծառի տակ, սխալն այնքան էլ նշանակություն չէր ունենա։ Բայց չէ որ «կրակոցի» վրայով ծառաբնից տարած ուղիղ գիծը մատնացույց էր անում սոսկ այն ուղղությունը, որով հարկ էր գնալ։ Որքան հեռանում էի ծառից, շեղումն այնքան աճում էր, և երբ հիսուն ոտնաչափ հեռացա, գանձը մնաց մի կողմ։ Եթե ես այնքան խորապես համոզված չլինեի, որ այնտեղ, իրոք, գանձ է թաղված, մեր աշխատանքը զուր կանցներ։
― Արդյո՞ք ծովահենների դրոշը չի թելադրել Քիդդին այդ տարօրինակ քմահաճությունը, այդ գանգը, որի դատարկ ակնախոռոչից պիտի ցած կրակել։ Գանձը վերադարձնել ծովահենների չարագործ խորհրդանշանի միջոցով՝ այստեղ բանաստեղծական ինչ֊որ հղացում է զգացվում։
― Գուցե և այդպես է, չնայած կարծում եմ, որ գործնական նկատառումներն այստեղ պակաս նշանակություն չունեն, քան բանաստեղծական երևակայությունը։ «Սատանայի աթոռից» ծառի վրա ոչ այնքան մեծ առարկա կարելի է տեսնել սոսկ այն դեպքում, եթե դա սպիտակ է։ Իսկ այս դեպքում ինչը կարող է համեմատվել գանգի հետ։ Գանգը չի խունանում անձրևներից ու փոթորիկներից, ընհակառակը, գնալով սպիտակում է․․․
― Դե, իսկ ձեր գերհանդիսավոր ճառերն ու բզեզը պտտեցնե՜լր․․․ ինչ տարօրինակ խենթությո՜ւն։ Ես համոզված էի, որ դուք խելագարվել եք։ Եվ ի՞նչ էիք մտածում գանգի ակնախոռոչից կրակելու փոխարեն բզեզն իջեցնելիս։
― Ի՜նչ արած, չեմ թաքցնի՝ ձեր այն ակնարկները, թե ես ցնդել եմ, ինձ բարկացրին, ու ես որոշեցի ձեզ պատասխանել ինձ հատուկ փոքրիկ միստիֆիկացիայով։ Նախ ես պտտեցնում էի բզեզը, ապա որոշեցի իջեցնել ակնախոռոչի միջով։ Ի դեպ, փամփուշտի փոխարեն բզեզն օգտագործելու միտքը ծագեց իմ գլխում, երբ ասացիք, որ ապշած եք բզեզի ծանրությունից։
― Այժմ ամեն ինչ պարզ է։ Միայն մի հարցի պատասխանեք՝ այդ ի՞նչ կմախքներ էին, որ մենք գտանք փոսում։
― Ես ավելին չգիտեմ, քան դուք։ Ըստ երևույթին, այստեղ միայն մի եզրահանգում է հնարավոր, բայց որը դիվական դաժանություն է ենթադրում։ Եթե գանձը Քիդդն է հորել, որն իմ կասկածից վեր է, ապա հասկանալի է, որ առանց օգնականների նա չէր կարող դա անել։ Երբ աշխատանքն ավարտված է եղել ու օգնականներն սկսել են լցնել փոսը, նա մտածել է, որ ավելորդ վկաների կարիքը չի զգում։ Իմ կարծիքով, լինգի երկու֊երեք հարված, և վերջ։ Կամ գուցե լրիվ տասը հարված, ո՞վ գիտե։