Հետ գրոց․ Նամակը փոստարկղ տանելիս, «Արժեքի» համարներում գողացան ինձանից քո եղբոր, հացթուխի, վերարկուն։ Մեծ վշտի մեջ եմ։ Լավ է, որ հիմա ամառ է։ Դու եղբորդ ոչինչ մի ասի։
==Արտաքսում դրախտից==
Մինչդեռ վեպի հերոսներից ոմանք համոզված էին, որ ժամանակը կհամբերե, իսկ ուրիշները ենթադրում էին, թե ժամանակը չի սպասում, ժամանակն ընթանում էր իր կարգով։ Մոսկովյան փոշառատ մայիսին հաջորդեց փոշառատ հունիսը։ Գավառական N քաղաքում Պետ․ N 1 ավտոմոբիլը, դարուփոսի վրա վնասվածք ստանալով, արդեն երկու շաբաթ է կանգնած էր Ստարոպանի հրապարակի և ընկեր Գուբերնսկու անվան փողոցի անկյունում, ժամանակ առ ժամանակ կատաղի ծխի մեջ կորցնելով շրջակայքը։ Ստարգորոդի կալանատնից մեկ֊մեկ դուրս էին գալիս «Արի և խոփի» դավադրության շփոթված մասնակիցները․ նրանցից ստորագրություն էին վերցրել քաղաքից չմեկնելու մասին։ Այրի Գրիցացուևան (կրակոտ կին՝ պոետի երազանքը) վերադարձել էր բախկալի իր գործին և տուգանվել տասնհինգ ռուբլով, որովհետև աչքի ընկնող տեղում գնացուցակ չէր կախել՝ նշելով սապնի, տաքդեղի, լեղակի և նման մանր֊մունր ապրանքների գները, ― մոռացկոտություն, որ ներելի է մեծ սրտի տեղ կնոջը։
― Կա՛, ― կրկնեց Օստապը խանգարված ձայնով։ ― Բռնեցե՛ք։
Իպոլիտ Մատվեևիչը դողդոջուն ձեռքերով վերցրեց տախտակյա տափակ արկղիկը։ Օստապը մթության մեջ շարունակում էր քչփորել աթոռի խորքը։ Փայլատակեց ափի փարոսը։ Ջրի վրա ընկավ ոսկյա մի սյուն, և սկսեց լողալ նավի ետևից։
― Գրո՜ղը տանի, ― ասաց Օստապը։ ― Ուրիշ ոչինչ չկա։
― Չ֊չ֊չ֊ի կարող պատահել, ― թոթովեց Իպոլիտ Մատվեևիչը։
― Դե, ինքներդ էլ նայեցեք։
Վորոբյանինովը, շնչակտուր ծունկի եկավ և ձեռքը մինչև արմունկը կոխեց նստատեղի տակ։ Մատների արանքում շոշափեց զսպանակի հիմքը։ Ուրիշ ոչ մի կարծր բան չկար։ Աթոռից անհանգստացրած փոշու չոր ու գարշելի հոտ էր փչում։
― Չկա՞, ― հարցրեց Օստապը։
― Չէ։
Այն ժամանակ Օստապը բարձրացրեց աթոռը և շպրտեց նավակողից հեռու։ Լսվեց ծանր ճողփյուն։ Կոնցեսիոներները, գիշերվա խոնավությունից սարսռելով, տարակուսած վերադարձան իրենց նավասենյակը։
― Այդպե՜ս, ― ասաց Բենդերը։ ― Համենայն դեպս ինչ֊որ բան գտանք։
Իպոլիտ Մատվեևիչը հանեց գրպանից արկղիկը և ապուշ կտրած նայեց նրա վրա։
― Տվե՛ք, տվե՛ք։ Ի՞նչ եք աչքներդ չռել։
Արկղիկը բացեցին։ Հատակին ընկած էր մետաղյա կանաչ թերթիկ հետևյալ մակագրությամբ․
::::::::::Սույն կիսաբազկաթոռով
:::::::::::::Վարպետ
:::::::::::::Համբսը
::::::::::Սկսում է կահույքի նոր պարտիա
::::::::::1865 թ․ Սանկտ֊Պետերբուրգ։
Օստապն այդ մակագրությունը կարդաց բարձրաձայն։
― Իսկ ադամանդներն ո՞ւր են, ― հարցրեց Իպոլիտ Մատվեևիչը։
― Դուք զարմանալի կերպով շուտ եք գլխի ընկնում, տաբուրետկաների ետևից ընկած որսո՛րդ։ Ադամանդը, ինչպես տեսնում եք, չկա։
Ցավալի էր նայել Վորոբյանինովին։ Թեթևակի աճած բեղերը շարժվում էին, պենսնեի ապակիները՝ մշուշապատվել։ Թվում էր, թե նա հուսահատությունից ականջներով խփում է իր այտերին։
Մեծ կոմբինատորի սառը, խոհական ձայնը իր սովորական մոգական ազդեցությունն ունեցավ։ Վորոբյանինովը ձեռքերը մաշված կողքերին ձգած լռեց։
― Լռի՛ր, թախիծ իմ, լռի՛ր, Կիսա։ Երբևէ մենք կծիծաղենք ութերորդ հիմար աթոռի վրա, որի մեջ գտնվեց տխմար մի տախտակիկ։ Դիմացե՛ք։ Դեռ երեք աթոռ էլ կա՝ հարյուրից իննսունինը շանս։
Գիշերվա ընթացքում ծայր աստիճանի դառնացած Իպոլիտ Մատվեևիչի այտի վրա հրաբխային մի պզուկ էր ժայթքել։ Ադամանդների ետևից ընկնելու բոլոր տանջանքները, բոլոր տառապանքները, բոլոր ձախորդությունները, ― այդ ամենը ասես պարփակվել էր պզուկի մեջ և նա հիմա փողփողում էր սադափի, բալի և լեղակի գույներով։
― Դուք այդ դիտմա՞մբ եք արել, ― հարցրեց Օստապը։
Իպոլիտ Մատվեևիչը ջղաձգորեն հառաչեց և, երկար, կարթաձողի պես փոքր֊ինչ կռացած, գնաց ներկեր բերելու։ Սկսվեց տրանսպարանտի պատրաստումը։ Կոնցեսիոներներն աշխատում էին վերին տախտակամածում։
Եվ սկսվեց նավարկության երրորդ օրը։
Այն սկսվեց փողային նվագախմբի և հնչյունային ձևավորման միջև փորձատեղի համար ծագած կարճատև ընդհարումով։
Ընթրիքից հետո միաժամանակ երկու կողմերից դեպի նավախել ուղղվեցին պղնձե շեփորներով զինված քաջառողջ տղաները և էսմարխյան գավաթների լղպոր ասպետները։ Նավախելի նստարանին առաջինը հաջողացրեց նստել Գալկինը։ Երկրորդը վրա վազեց փողային նվագախմբի կլարնետը։
― Տեղը զբաղված է, ― մռայլ ասաց Գալկինը։
― Ո՞ւմ կողմից, ― չարագուժորեն հարցրեց կլարնետը։
― Ի՛մ, Գալկինի։
― Էլ ո՞ւմ։
― Պալկինի, Մալկինի, Չալկինի և Զալկինդի։
― Իսկ Յոլկին չունե՞ք։ Սա մեր տեղն է։
Երկու կողմերից էլ օժանդակ ուժեր էին մոտենում։ Պղնձե օձով երեքտակ գոտևորված կանգնել էր հելիկոնը՝ նվագախմբի ամենահզոր մեքենան։ Օրորվում էր ականջանման վալտորնը։ Տրոմբոնները կանգնել էին մարտական լիակատար պատրաստակամությամբ։ Արևն հազար անգամ անդրադարնում էր մարտական զենք ու զրահի վրա։ Մութ ու մանր էր երևում հնչյունային ձևավորումը։ Այնտեղ պեծին էր տալիս շշի ապակին, գունատ պսպղում էին հոգնայի գավաթները, և սակսոֆոնը՝ փողային գործիքի այդ զայրացուցիչ պարոդիան, իսկական փողային շեփորից հանված այդ սերմնագեղձը, ― խղճուկ վիճակումն էր և նմանվում էր ծխամորճիկի։
― Հոգնայի գումարտակը, ― ասաց կռվարար կլարնետը, ― տեղի հավակնություն ունի։
― Դուք, ― ասաց Զալկինդը, ջանալով խիստ վիրավորական մի խոսք գտնել, ― դուք երաժշտության բնագավառում պահպանողականներ եք։
― Մի խանգարեք մեզ փորձելու։
― Այդ դուք եք մեզ խանգարում։ Ձեր գիշերային անոթների վրա որքան քիչ փորձեք, այնքան սիրուն կստացվի։
― Իսկ ձեր ինքնաեռների փորձեք֊չփորձեք, բան դուրս չի գա։
Երկու կողմերն էլ, ոչ մի համաձայնության չգալով, մնացին տեղերում և ամեն մեկն սկսեց համառորեն իրենը նվագել։ Գետն ի վար հոսում էին ձայներ, որ կարող էր արձակել միայն փշրված ապակու վրայով դանդաղ անցնող տրամվայը։ Փողայինները նվագում էին Կեքսհոլմի լեյբ֊գվարդիական գնդի մարշը, իսկ հնչյունային ձևավորումը՝ «Անտիլոպը Զամբեզիի ակունքներում» նեգրական պարեղանակը։ Սկանդալը դադարեց խաղարկության հանձնաժողովի նախագահի անձնական միջամտությունից հետո։
Ժամը տասնմեկի մոտերքը մեծ աշխատանքն ավարտվեց։ Օստապն ու Վորոբյանինովը, ետ֊ետ գնալով, քարշ տվեցին տրանսպարանտը նավապետի կամրջակի մոտ։ Նրանց առջևից, ձեռքերը աստղերին մեկնած, վազում էր հաստլիկ տնտեսվարը։ Տրանսպարանտը ընդհանուր ջանքերով կախվեց բազիրքներից։ Նա էկրանի պես հառնել էր ուղևորների տախտակամածի վերևում։ Էլեկտրատեխնիկը կես ժամվա ընթացքում լարեր անցկացրեց տրանսպարանտի մեջքին և ներսում երեք լամպ հարմարեցրեց։ Մնում էր պտտեցնել անջատիչը։
Առջևում, ցռուկից աջ, արդեն առկայծում էին Վասյուկի քաղաքի լույսերը։
Տնտեսվարը տրանսպարանտի լուսավորման հանդեսին հրավիրել էր ամբողջ շոգենավի բնակչությանը։ Իպոլիտ Մատվեևիչը և մեծ կոմբինատորը, դեռ մութ տախտակի երկու կողմերում կանգնած, վերևից նայում էին հավաքվածներին։
Լողացող հիմնարկությունը սրտին մոտ էր ընդունում շոգենավի վրա տեղի ունեցած յուրաքանչյուր դեպքը։ Մեքենագրուհիները, ցրիչները, պատասխանատու աշխատողները, կոլումբականներն ու շոգենավի անձնակազմը, գլուխները վեր ցցած, խռնվել էին ուղևորների տախտակամածին։
― Տո՛ւր, ― հրամայեց հաստլիկը։
Տրանսպարանտը լուսավորվեց։
Օստապը նայեց ներքև, ամբոխին։ Վարդագույն լույսը ընկել էր դեմքերին։
Հանդիսականները ծիծաղեցին։ Ապա տիրեց լռություն։ Եվ մի խիստ ձայն ներքևում ասաց․
― Ո՞ւր է տնտեսվարը։
Ձայնն այնքան պատասխանատու էր, որ տնտեսվարը, աստիճանները չհաշվելով, նետվեց ներքև։
― Նայեցեք, ― ասաց ձայնը, ― հիացեք ձեր աշխատանքով։
― Հիմա կվռնդեն, ― շշնջաց Օստապը Իպոլիտ Մատվեևիչին։
Եվ իրոք, հաստլիկը բազեի պես թռավ վերին տախտակամածը։
― Հը, ո՞նց է տրանսպարանտիկը, ― լկտիաբար հարցրեց Օստապը, ― հասնո՞ւմ է։
― Իրերն հավաքեցե՛ք, ― բղավեց տնտեսվարը։
― Ի՞նչ հարկ կա վռազելու։
― Հա֊վա֊քե֊ցե՛ք իրերը։ Կորե՛ք։ Դատի տակ կգնաք։ Մեր պետը կատակներ չի սիրում։
― Քշե՛ք դրան, ― ներքևից լսվում էր պատասխանատու ձայնը։
― Չէ, լուրջ, ձեզ դուր չի՞ գալիս տրանսպարանտը, իսկապե՞ս վատ տրանսպարանտ է։
Խաղը շարունակել իմաստ չուներ։ «Սկրյաբինը արդեն մոտեցել էր Վասյուկիին, և շոգենավից արդեն կարելի էր տեսնել նավակայանում խռնված վասյուկցիների շշմած դեմքերը։
Կտրականապես մերժեցին փող տալ։ Իրերն հավաքելու համար տրվեց հինգ րոպե։
― Շան թա՛թ, ― ասաց Սիմբիևիչ֊Սինդիևիչը, երբ ենկերակիցներն իջնում էին նավակայան։ ― Ինձ հանձնեին տրանսպարանտի ձևավորումը։ Այնպես շինեի, որ ոչ մի Մեյերխոլդ իմ ետևից չհասներ։
Նավակայանում կոնցեսիոներները կանգ առան և նայեցին վեր։ Մութ երկնքում շողշողում էր տրանսպարանտը։
― Հա֊ա՜, ― ասաց Օստապը, ― բավականին վայրենի տրանսպարանտիկ է։ Ողորմելի կատարում։
Անհնազանդ ջորու պոչով խզմզված նկարը Օստապի տրանսպարանտի հետ համեմատած թանգարանային արժեք կթվար։ Պարտատոմսեր շաղ տվող սերմնացանի փոխարեն, Օստապի վնասակար ձեռքը պատկերել էր կոճղանման մի բան՝ շաքարի գլխով և բարալիկ մատիկներ՝ ձեռքերի փոխարեն։
Կոնցեսիոներների ետևում հուրհրատում և երաժշտությամբ թնդում էր շոգենավը, իսկ առջևում, բարձրադիր ափին, գավառային կեսգիշերվա խավարն էր, շան հաչոց և հեռավոր հարմոն։
― Ամփոփում են դրությունը, ― կենսախնդորեն ասաց Օստապը։ ― Պասսիվը․ ոչ մի գրոշ փող, երեք աթոռ լողում են գետն ի վար, քնելու տեղ չկա և մանկական հանձնաժողովի ոչ մի կրծքանշան։ Ակտիվը․ ուղեցույց (ստիպված էինք փոխարինաբար վերցնել մոսյո Սիմբիևիչի նավասենյակից)։ Շատ դժվար է ամփոփել անդեֆիցիտ բալանսը։ Ստիպված ենք գիշերել նավակայանում։
Կոնցեսիոներները տեղավորվեցին նավակայանի նստարաններին։ Նավթի խղճուկ լապտերի լույսի տակ Օստապը ուղեցույցից կարդաց հետևյալը․
«Աջ բարձրադիր ափին Վասյուկի քաղաքն է։ Այստեղից ուղարկվում են անտառանյութ, խեժ, կեղև, խսիր, իսկ այստեղ բերվում են լայն սպառման ապրանքներ՝ երկաթուղուց հինգ կիլոմետր հեռավորությայն վրա գտնվող երկրամասի համար։ Քաղաքում կա 8000 բնակիչ, ստվարաթղթի պետական ֆաբրիկա՝ 320 բանվորներով, չուգունաձուլական, գարեջրի և կաշվի փոքրիկ գործարաններ։ Ուսումնական հաստատություններից, հանրակրթականից բացի, կա անտառային տեխնիկում»։
Դրությունն ավելի լուրջ է, քան ես ենթադրում էի, ― ասաց Օստապը։ ― Վասյուկցիներից փող կորզելն առայժմ ինձ համար անլուծելի խնդիր է թվում։ Մինչդեռ մեզ երեսուն ռուբլուց ոչ պակաս փող է հարկավոր։ Նախ և առաջ՝ մեզ սնվել է պետք և երկրորդ՝ հասնել խաղարկության տաշտակին և ցամաքում՝ Ցարիցինում հանդիպում ունենալ կոլումբցիների հետ։
Իպոլիտ Մատվեևիչը կուչ եկավ, ինչպես կուչ է գալիս քավթառ լղար կատուն երիտասարդ ախոյանի՝ տանիքների, չարդախների և ձեղնալուսամուտների եռանդուն տեր ու տնօրենի՝ հետ ընդհարվելուց հետո։
Օստապը ման էր գալիս նստարանների երկարությամբ, խորհրդածելով և կոմբինացնելով։ Ժամը մեկի մոտերքը հոյակապ պլանն արդեն պատրաստ էր։ Բենդերը պառկեց կոմպանյոնի կողքին և քնեց։
==Ծանոթագրություններ==
<references/>