Նա գնաց իր առանձնասենյակը։
==Գլուխ 26==
Մոտեցա դռանը ու դուրս նայեցի։ Անձրևը դադարել էր, բայց մշուշ կար։
― Չգնա՞նք ինձ մոտ, ― հարցրի քահանային։
― Բայց ես չեմ կարող երկար մնալ։
― Ոչինչ, գնանք։
Բարձրացանք աստիճաններով և մտանք իմ սենյակը։ Ես պառկեցի Ռինալդիի մահճակալին։ Քահանան նստեց իմ անկողնու վրա, որ հանձնակատարն էր հարդարել։ Սենյակում մութ էր։
― Այնուամենայնիվ, ինչպե՞ս են ձեր առողջությունը։
― Լավ է։ Պարզապես հոգնել եմ այսօր։
― Ես էլ հոգնած, չնայած բան չեմ արել։
― Ի՞նչ նորություն կա։
― Ինձ թվում է, որ պատերազմը շուտով կավարտվի։ Չգիտեմ ինչու, բայց այդպիսի նախազգացում ունեմ։
― Իսկ ինչի՞ց եք ենթադրում։
― Նկատեցի՞ք, թե ինչքան է փոխվել մայորը։ Մի տեսակ խեղճացել է։ Հիմա շատերն են այդպես։
― Ես էլ․․․
― Սարսափելի ամառ էր, ― ասաց քահանան։ ― Հիմա նա ավելի ինքնավստահ էր, քան առաջ։ ― Չեք կարող պատկերացնել, թե դա ինչ բան էր։ Կարող է պատկերացնել միայն նա, ով եղել է այստեղ։ Այս ամռանը շատերը հասկացան, թե ինչ է նշանակում պատերազմ։ Նույնիսկ սպաները, որոնք կարծես թե ընդունակ չեն դրան, նույնիսկ նրա՛նք հասկացան։
― Հետո ի՞նչ է լինելու։ ― Ափով շոյում էի վերմակը։
― Չգիտեմ, բայց ինձ թվում է, որ սա չի կարող երկար շարունակվել։
― Հետո՞, հետո՞։
― Կդադարեն կռվել։
― Ովքե՞ր։
― Երկու կողմերն էլ։
― Հուսանք, ― ասացի ես։
― Չե՞ք հավատում։
― Չեմ հավատում, որ երկու կողմերն էլ միանգամից կդադարեն կռվել։
― Իհարկե ոչ։ Դա երանելի բան կլիներ։ Բայց երբ տեսնում եմ մարդկանց վիճակը, համոզվում եմ, որ սա չի կարող անվերջ շարունակվել։
― Ո՞վ հաղթեց ամռանը։
― Ոչ ոք։
― Ավստրիացիները հաղթեցին, ― ասացի ես։ ― Սան֊Գաբրիելեն չհանձնեցին իտալացիներին։ Նրանք հաղթեցին։ Նրանք չեն դադարի կռվել։
― Եթե նրանք էլ են նույն ձևով մտածում, գուցե դադարեն։
― Հաղթողը երբեք չի դադարի կռվել։
― Դուք ինձ թևաթափ եք անում։
― Ասում եմ այն, ինչ մտածում եմ։
― Ուրեմն, կարծում եք, որ սա պիտի անընդհատ շարունակվի՞։ Ու ոչինչ չի՞ պատահելու։
― Չգիտեմ։ Միայն կարծում եմ, որ ավստրիացիները չեն դադարի կռվել, քանի որ հաղթանակ են տարել։ Պարտությունն է մեզ քրիստոնյա դարձնում։
― Ավստրիացիներն էլ են քրիստոնյա, բացառությամբ բոսնիացիներից։
― Բառացի մի հասկացեք։ Ես խոսում եմ քրիստոնեական ոգու մասին։
Նա չպատասխանեց։
― Հիմա բոլորս էլ խեղճացել ենք, որովհետև պարտություն ենք կրել։ Ով իմանա՝ ի՞նչ կդառնար Քրիստոսը, եթե Պետրոսը Գեֆսիեմանի այգիներից փրկեր նրան։
― Նույնը կմնար։
― Կասկածում եմ, ― ասացի ես։
― Դուք ինձ թևաթափ եք անում, ― ասաց նա։ ― Ես հավատում եմ, որ պետք է ինչ֊որ բան պատահի և աղոթում եմ դրա համար։ Ես զգում եմ, որ մոտենում է այդ բանը։
― Գուցե և պատահի, ― ասացի ես։ ― Բայց միայն մեզ մոտ։ Եթե նրանք էլ են նույն ձևով մտածում, դա արդեն ուրիշ հարց է։ Բայց նրանք հաղթել են մեզ։ Նրանք այլ ձևով են մտածում։
― Զինվորների մեծ մասը վաղուց ի վեր այդ ձևով է մտածում։ Եվ ոչ այն պատճառով, որ հիմա պարտություն են կրել։
― Նրանք հենց սկզբից են պարտություն կրել։ Պարտություն են կրել այն օրից, երբ նրանց կտրեցին հողից և բանակ տարան։ Ահա թե ինչու է գյուղացին իմաստուն։ Որովհետև հենց սկզբից պարտություն է կրել։ Իշխանություն տվեք նրան և կտեսնեք, թե նա ինչքան իմաստուն է։
Նա չպատասխանեց։ Մտածում էր։
― Ծանր է, ինքս էլ եմ միշտ զգում, ― ասացի ես։ ― Դրա համար էլ աշխատում եմ չմտածել այս ամենի մասին։ Չեմ էլ մտածում։ Բայց երբ սկսում եմ խոսել, ինքնաբերաբար են գալիս այս մտքերը։
― Իսկ ես ինչ֊որ բանի հույս ունեի։
― Պարտությա՞ն։
― Ոչ։ Ավելի մեծ բանի։
― Ավելի մեծ բան չկա բացի հաղթանակից։ Բայց դա կարող է ավելի վատ լինել։
― Երկար ժամանակ կարծում էի, թե կհաղթենք։
― Ես էլ։
― Իսկ հիմա չգիտեմ։
― Մի բան կլինի, հաղթանակ կամ պարտություն։
― էլ չեմ հավատում հաղթանակի։
― Ես էլ։ Բայց պարտության էլ չեմ հավատում։ Թեև դա ավելի լավ կլիներ։
― Իսկ ինչի՞ եք հավատում։
― Երազի, ― ասացի ես։
Նա վեր կացավ։
― Ներեցեք, որ այսքան երկար նստեցի։ Բայց շատ եմ սիրում ձեզ հետ զրուցել։
― Ինձ համար էլ շատ հաճելի է ձեզ հետ զրուցելը։ Երազի մասին հենց այնպես ասացի, կատակով։
Ես վեր կացա, ու մթության մեջ մենք միմյանց ձեռք սեղմեցինք։
― Ես հիմա 307-ում եմ քնում, ― ասաց նա։
― Վաղը առավոտից պահակետերն եմ գնալու։
― Վերադարձին կհանդիպենք։
― Կզբոսնենք ու կխոսենք։
Նրան ուղեկցեցի մինչև դուռը։
― Մի իջեք, ― ասաց նա։ ― Շատ հաճելի է, որ վերադարձաք՝ թեև ձեզ համար այնքան էլ հաճելի չէ։
Նա ձեռքը դրեց ուսիս։
― Ինձ համար էլ վատ չէ, ― ասացի ես։ ― Բարի գիշեր։
― Բարի գիշեր։
― Ciao, ― ասացի ես։
Չտեսնված տանում էր քունս։