«Թշնամուն հայտնի է,— ասաց Սարումանը,— որ մենք մինչև հիմա չենք գտել Մատանին, և հուսալով գտնել այն՝ նա ժամանակ է կորցնում: Նրա հույսերն իրականանալու բախտ չունեն՝ Մատանին կուլ է տվել Մեծ Անդուինը: Եվ մինչ Սաուրոնը անդեմ ուրվական էր, հոսանքը նրա գանձը տարավ Ծով, իսկ ծովի ընդերքից ոչինչ չի վերադառնում: Համիշխանության Մատանին հավետ չքվել է:»
Գենդալֆը լռեց ու նայեց պատուհանից դուրսարևմուտք, այնտեղ, որտեղ բարձրանում էին Մշուշապատ Լեռները, որոնց ստորոտում հոսում էր երկար ժամանակ Համիշխանության Մատանուն հանգրվան տված գետը:
— Իմ մեղքը ծանր է,— քիչ լռելուց հետո ասաց Գենդալֆը: — Ինձ հանգստացրին Սարումանի խոսքերը, և վտանգը ես շատ ուշ հայտնաբերեցի:
''Այն շիկացած էր, երբ ձեռքս վերցրի, ասես հենց նոր էր հանվել Ճակատագրի Լեռան ձագարի քուրայից, և այնպես ուժգին այրեց ձեռքս, որ ես այլևս հույս չունեմ, թե երբևէ կդարմանվի: Սակայն հիմա, երբ գրում եմ սույն տողերը, Մատանին որոշակի պաղել է ու շարունակում է պաղել և, ինձ թվում է, աչքիս փոքրացել է, բայց այնուամենայնիվ չի կորցրել իր նախկին գրավչությունը, ինչպես և Թշնամու կողմից տրված ձևը: Վրայի մոգական նշանները դժգունել են ու հազիվ են երևում: Նշաններն այդ Էրեգիոնի էլֆերի ռուներ են, սակայն մակագրության լեզուն ինձ անծանոթ է: Սույն լեզուն հավանորեն Թշնամու լեզուն է, զի հնչում է այն, տառերն ընթերցելիս, անհաճո ու խորհրդավոր: Ինձ անհայտ ինչ չար միտք է թաքցնում Թշնամու մակագրությունը, չեմ իմանում, բայց ես արտանկարում եմ այն, նպատակով, որ պահպանվի սերունդների հիշողության մեջ, եթե պատահի, որ արդեն հազիվ նշմարելի տառերն ամբողջովին անհետանան: Համիշխանության Մատանուն, ինչպես պատկերանում է ինձ, պակասում է Թշնամու ձեռքի ափի տապը, որը թեև սև էր, որպես խավարն է գիշերվա, բայց այրում էր բոսոր բոցի պես, ինչու համար էլ Գիլ-Գալադը սպանվեց: Եթե Մատանին շիկացվի կրակով, ապա կպատահի, որ խորհրդավոր մակագրությունը նորեն երևան գա, սակայն ես սարսափում եմ նրան չարն անելուց, զի զգում եմ, որ այն արդեն թանկ է ինձ համար և չափազանց թանկ են հատուցել նրա համար նումենորցիք: Սաուրոնի գործերուն մեջ սա միակն է, որ կարելի է սքանչելի համարել: Այն իսկական գանձ է: Իմ գանձը»:''
Եվ այսպես, իմ ենթադրություններն արդարացանու ես հասկացա, թր իմ որոնումներն ավարտված են: Թշնամին օգտագործել էր էլֆերի տառերը, բայց մակագրությունն արել էր մորդորերեն Մորդորի լեզվով, և այդ մակագրությունը , պարզվեց, որ ինձ վաղուց հայտնի է, քանի որ երբ Թշնամին դարբնում էր Մատանին, էլֆ Սելեմրիմբերը Սելեմրիմբորը կռահել էր նրա մտահղացումները և հստակ լսել մոգական բառերը, որ որոնք Սաուրոնը մտացի կրկնել բարձրաձայն արտասանել էր մակագրությունը Համիշխանության Մատանու վրա դակելիս:
Ես անմիջապես հրաժեշտ տվեցի Դենեթորին և շտապեցի Հոբիթստան, բայց ճանապարհին Լորիենի էլֆերից լուր ստացա, որ Արագորնը այնուամենայնիվ բռնել է Գոլլումին, և որոշեցի սկզբում լինել Չարքանտառումնրան հանդիպել: Արագորնը մահացու վտանգներ էր հաղթահարել Մորդորի սահմանների մոտ Գոլլումին հետապնդելիս: Բայց այդ մասին թող ինքը պատմի:
— Իսկ ի՞նչ կարելի է պատմել այդ մասին,— խոսեց Արագորնը: — Երբ շարժվում անցնում ես Սև Դղյակի Դարպասի մոտով կամ ճամփորդում քայլում ես Մորգուլյան դաշտավայրերովՄորգուլի հովտի մեռած ծաղիկների միջով, ծաղկուն մարգագետիններումմահացու վտանգներն այնտեղ ամեն տեղ են, ակամա ստիպված ես լինում վտանգներ հաղթահարելամեն քարի հետևում: Ինձ չհաջողվեց Գոլլումին գտնել և, հուսահատված արդեն շրջվել էի դեպի հյուսիս, բայց հանկարծ հայտնաբերեցի այն, ինչ փնտրում էի. ափամերձ ավազի մեջ ծանծաղ լճակի կեղտոտ ջրապոսի մոտ երևում էին բոբիկ ոտքերի դրոշմներ, որոնց հետքը տանում էր ոչ թե դեպի հարավ՝ Մորդոր, այլ դեպի հյուսիսայլ՝ Մորդորից դուրս: Գոլլումը շարժվում էր Մեռյալ Ճահիճների երկարությամբ, և մի երկու օր հետո ես նրան բռնեցի: Նա ինչ-որ բան էր փնտրում գարշահոտ լճակում և ամբողջապես ծածկված էր կանաչավուն տիղմով և . զզվելին ձեռքս կծեց, ես էլ քնքուշ չվերաբերվեցի իրեն: Այնպես որ հետագայում համառորեն լռում էր, իսկ բերանը բաց էր անում միայն ուտելու համար՝ ստիպված էի ճանապարհին նրա համար կեր ճարել, բայց իմ հարցերն անպատասխան էին մնում: Բռնված Գոլլումի հետ հյուսիս վերադառնալն ինձ համար ավելի ծանր էր, քան նրան որոնելը: Ամբողջ ճանապարհին նրան քշում էի իմ առջևից բերանը պարկի լաթի կտոր խցկած, իսկ վզին՝ պարանի օղ գցած: Եվ երբ մենք վերջապես հասանք Չարքանտառ, ու նրան հանձնեցի Թրանդուիլի էլֆերին, հոգնածությունից օրորվում էի անգամ քամուց: Հուսով եմ, մենք այլևս իրար չենք հանդիպի, ախր նա, իր բոլոր բարեմասնություններից բացի, նաև գարշահոտ է՝ սատկած գիշանգղի լեշի նման: Սակայն Գենդալֆը նրանից այնքան էլ չզզվեց, ու նրանք բավական երկար զրուցեցին:
— Երկար և օգտակար,— հաստատեց Գենդալֆը՝ չցանկանալով նկատել Արագորնի ծաղրըԳենդալֆը: — Առաջինը՝ Գոլլումի պատմությունը համընկավ Բիլբոյի այսօրվա պատմածին: Բայց դա էական նշանակություն չունի, ես ինքս էլ կռահել էի, թե ինչն ինչպես է եղել: Առավել կարևոր է մեկ այլ բան. Գոլլումն ինձ ասաց, որ Մատանին գտել է Դարաշրջանի արշալույսին, Հիրիկների հարթավայրի մոտ գտնվող Մեծ ԳետումԳետի հատակից: Նա մահկանացու է, և վաղուց պետք է մահացած լիներ, բայց ապրել է աներևակայելի երկար կյանք: Անկասկած, Մատանին է երկարացրել: Հայտնի է, որ միայն Համիշխանության Մատանին է երկարացնում իր տիրոջ կյանքը: Մյուս Մատանիների ուժերից վեր է այդ բանը: Եթե այդ էլ քեզ չի համոզում,— ավելացրեց հրաշագործը Գելդորին նայելով,— ապա գոյություն ունի ևս մեկ գլխավոր ստուգում: Բոլորդ տեսել եք կոլոտիկների Մատանին՝ ոսկե, կլոր և առանց որևէ փորագրության: Սակայն երբ եթե ինչ-որ մեկը կհամարձակվի այն մի քիչ պահում ես պահել կրակի վրա, թեպետ ամեն ոք չի համարձակվի այդ անել, հստակորեն սկսվում է երևալ ապա կտեսնի Թշնամու Հուռութագիրը: Մի անգամ ես Մատանին գցեցի բուխարիկի կրակի մեջ, և ահա թե ինչ հաջողվեց ինձ կարդալ.
'''«Էշ «Աշ նազգ դուրբաթուլուգ, էշ Աշ նազգ գիմբոթուլգիմբաթուլ, էշ նազգ թհրութուլուկթհրաթուլուկ, ագհ վիբիզիմբուրզուկ-իշի քրիմփութուլ...»քրիմփաթուլ»:'''
Հրաշագործի ձայնը հանկարծ դարձավ չարագույժ, մռայլ ու հզոր թնդաց դահլիճով մեկահեղ, և ցնցվեցին դղյակի հաստ պատերըսպառնալի տարածվեց հովտում, և մշուշով պարուրվեց պայծառ արևը, և մի պահ պատշգամբում մթնեց:
— Դեռ երբեք այդ լեզուն չէր հնչել Իմլադրիսում,— խոսեց Էլրոնդը, երբ լռություն տիրեցստվերը ցրվեց, և Խորհրդի մասնակիցները շունչ քաշեցին:
— Եվ հուսով եմ, այլևս երբեք չի հնչի,— Ազատքի տիրակալին պատասխանեց Գենդալֆը: — Բայց ես քեզանից ներողություն չեմ խնդրում, պատվարժան Էլրոնդ, քանի որ ինձանից՝ Գենդալֆ Մոխրագույնից, իմ իրավացիության ապացույցներ պահանջեցին: Եվ որպեսզի այդ լեզվի հնչյունները հավիտյանս չհեղեղեն հյուսիսային արևմտյան հողերը, հարկավոր է հիշել, որ կոլոտիկների Մատանին, ինչպես հնում բնորոշել են իմաստունները, Թշնամու խորհրդավոր հզորության գանձն է: Սև Տարիների խավարում Օստրանի էլֆերն առաջին անգամ լսեցին մռայլ նզովքըխավարից են մեզ հասնում այս խոսքերը: Այս նույն նզովքն են լսել Էրեգիոնի էլֆերը մի ժամանակ և հասկացել, որ ընկել են դավաճանության ցանցը.
<poem>
Իսկ այս մեկը՝ Ամենազորը, Տիրակալին Մորդորի,
Որ թշնամանք ցանի, կամազրկի մարդկանցբոլորին,Խառնամբոխվեն նրանք Չարչարանաց երկրումերկրում՝Դառնալով ստրուկները հավետ Սև Տիրակալի:
</poem>
Այո, Գոլլումն ինձ շատ բան պատմեց, թեպետ հազիվհազ ու դժկամորեն էր խոսում: Նրան հաջողվել էր հասնել Մորդոր, որտեղ նրան բռնել էին Թշնամու սպասավորները և նրանից դուրս կորզել բացարձակապես ամեն ինչ, և Թշնամին գիտե, որ Մատանին գտնվել է ու Երկար ժամանակ պահվել է Հոբիթստանում: Եվ հասկացանշուտով նրան հայտնի կդառնա, իսկ գուցեև հիմա արդեն հայտնի է, որ ընկել հոբիթները Մատանին ուղարկել են էլֆերի մոտ, քանզի Ինը Ուրվական սպասավորները հետևել են դավաճանության ցանցըՖրոդոյին ընդհուպ մինչև Ռիվենդել:
Այո, Գոլլումն ինձ շատ բան պատմեց, թեպետ հազիվհազ ու դժկամորեն էր խոսում: Նրան հաջողվել էր հասնել Մորդոր, որտեղ նրան բռնել էին Թշնամու սպասավորները և նրանից դուրս կորզել բացարձակապես ամեն ինչ, և Թշնամին գիտե, որ Մատանին գտնվել է: Երկար Որոշ ժամանակ պահվել է Հոբիթստանում, իսկ հետո նորից անհետացել է ինչ-որ տեղ: Սակայն շուտով հայտնի կդառնա, իսկ գուցեև հիմա արդեն հայտնի է, որ հոբիթները Մատանին ուղարկել են էլֆերի մոտ, քանզի Ինը Ուրվական սպասավորները հետևել էին Ֆրոդոյին ընդհուպ մինչև Ռիվենդելլռություն տիրեց:
— Ուրեմն նա՞, այդ Գոլլումը, այդ պիղծ արարա՞ծը,— տիրող լռությունը խզեց Բորոմիրը: — Փոքրիկ արարած, բայց մեծ չարագո՞րծ: Եվ ի՞նչ ճակատագրի է նա դատապարտվե՞լ...
— Հյուսիսային Չարքանտառում կալանքի տակ է, ընդամենը միայն այդքանայդքանը,— պատասխանեց Արագորնը: — Նա շատ է տառապել: Թշնամու մոտ, ըստ երևույթին, սոսկալի տանջել են, և մինչև այժմ սարսափից ուշքի չի գալիս: Սակայն ես ուրախ եմ, որ նրան հսկում են, և այն էլ ոչ այլ ոք, քան Չարքանտառի զգոն էլֆերը: Վհատությունն ու ատելությունը, ցավն ու ահը նրան սարսափելի վտանգավոր են դարձրել: Նրան՝ արտաքինից թույլ թվացող այդ արարածին, ատելությունն ահավոր ուժ է տալիս... Նրա չարությունը մեծ է: Այնպես որ եթե ազատության մեջ լիներ, ապա ես այդ չարաբախտ էակից ամեն վատ բան կսպասեի: Եվ հազիվ թե նրան Մորդորից բաց թողնեին առանց Թշնամական սև մտահղացման: Իսկ նրան, արտաքինից զարմանալի թույլ արարածին, ատելությունն ահավոր ուժ է տալիս...
— Ինձ Ավաղ, ես ցավալի լուր են ուղարկելեմ բերել,— հանկարծ բացականչեց էլֆ Լեգոլասը,— բայց դրա խորապես ահավոր իմաստը ես միայն այսօրվա Խորհրդում հասկացա: Բանն այն է, որ Գոլլում կոչված Սմեագորլը Սմեագոլը կարողացել է ոչնչացնել պահակներին ու անհետանալ:
— Անհետացե՜լ է,— իրեն կորցրած բղավեց Արագորնը: — Դա իսկապես չարագույժ նորություն է: Վախենում եմ, որ մենք դեռ երկար կսգանք նրա փախուստը: Ինչպե՞ս է պատահել, որ էլֆերն անփույթ են գտնվել:
— Մեր բարությունը անհոգություն դարձավ, և նա փախավ,— ասաց Լեգոլասը: — ԲայցԲացի այդ, ամենայն հավանականությամբմենք կարծում ենք, որ բանտարկյալին օգնել ենդրսից, իսկ դա նշանակում է, որ մեր գործերի մասին հայտնի է Չարքանտառի սահմաններից դուրս ինչ-որ մեկին: Մենք բարեխղճորեն հսկում էինք Գոլլումին, թեպետ պահակապետը մեզ դուր դա անքան էլ հեշտ գործ չէր գալիս: Բայց հեռանալիս Գենդալֆը խնդրեց Թրանդուիլին շատ չնեղել բանտարկյալին, և քանի որ կարծում էր, թե հույս կա, որ նա կապաքինվի: Եվ մենք նրան թույլ էինք տալիս դուրս գալ ման գալու, որ ամբողջ ժամանակ զնդանում չպահենք...
— Իմ նկատմամբ դուք ավելի դաժան էիք,— աչքերը փայլեցնելով ընդհատեց նրան Գլոինը: Նա հիշեց իր բանտարկությունը, էլֆերը , ախր , նրան ամբողջ ժամանակ զնդանում էին պահում:
— Հանգստացիր, բարեկամս,— ընդմիջեց Գենդալֆը,— անցած դա ցավալի թյուրիմացություն էր, և այն վաղուց հարթված է: Անցած գնացած վեճերը հիշել հարկավոր չէ: Եթե մենք թույլ տանք, որ էլֆերն ու թզուկները սկսեն մաքրել իրենց հին հաշիվները, ապա Խորհուրդը երբեք չի ավարտվի:
Գլոինը վեր կացավ և լուռ խոնարհվեց, իսկ էլֆը շարունակեց ընդհատված պատմությունը.
— Լավ եղանակներին մենք բանտարկյալին բերում էինք դաշտ, որի մեջտեղում որտեղ առանձին աճած մի մեծ ծառ կար, և նա մագլցելով բարձրանում էր ծառի կատարն ու սաղարթով ծածկված երկար նստում այնտեղ, իսկ պահակներն սպասում էին ներքևում: Բայց մի անգամ նա հրաժարվեց իջնել, իսկ պահակները չուզեցին նրան ուժով քաշել ներքև. նա կարողանում էր ամուր կառչել ճյուղերից՝ բռնվելով և՛ ոտքերով, և՛ ձեռքերով, դրա համար էլ նրանք պարզապես նստել էին ծառի տակ՝ միևնույնն է, նա փախչելու տեղ չուներ: Եվ հենց այդ ամառային, անլուսին գիշերը հանկարծ մեզ վրա հարձակվեցին օրքերը: Մարտ սկսվեց, և միայն լուսադեմին մեզ հաջողվեց հետ մղել հարձակումը՝ օրքերի հորդաները կատաղորեն էին մարտնչում, բայց նրանք Անդրլեռնաստանի տափաստանների բնակիչներն զգացվում էր, որ լեռներից են եկել ու անտառում կռվելու սովոր չէին... Ստացվում է, որ այդ անսպասելի հարձակումը կատարվել էր նրան ազատելու նպատակով, և այդ մասին նախապես նրան տեղեկացրել էին, բայց թե ինչ կերպ՝ մեզ անհայտ է: Գոլլումը շատ խորամանկ արարած է, իսկ Թշնամու լրտեսները գնալով ավելանում են: Երբ Բարդ Նետաձիգը ոչնչացրեց վիշապին, մենք Չարքանտառից վռնդեցինք Մութ ուժերին, սակայն այժմ նրանք նորից են ի հայտ եկել, և մեր բնակավայրից դուրս անտառը կրկին վտանգավոր վայր է դարձել: Փախստականի հետքերը հետագայում մենք գտանք, չնայած օրքերը համարյա տրորել էին դրանք, և այդ հետքերը տանում էին հարավ, դեպի Դուլ Գուլդուր՝ Չարքանտառի ամենավտանգավոր տեղը, որտեղ մտնել չենք համարձակվում...
Ստացվում է— Կարճ ասած, որ այդ անսպասելի հարձակումը կատարվել էր նրան ազատելու նպատակովնա թաքնվեց, — եզրակացրեց Գենդալֆը,— և այդ մասին նախապես հիմա նրան տեղեկացրել էինհետապնդելու ժամանակը չէ: Ուրեմն դա էլ նրա բախտն է: Նա դեռ կարող է իր դերը խաղալ այս պատմության մեջ և ո՛չ նա, ո՛չ էլ Մորդորի Տիրակալը չգիտեն, բայց թե ինչ կերպ՝ մեզ անհայտ այն ինչպիսին կարող էլինել: Գոլլումը շատ խորամանկ արարած էԻսկ այժմ պատասխանում եմ Գելդորի հարցին, իսկ Թշնամու լրտեսները գնալով ավելանում են— քիչ լռելուց հետո շարունակեց Գենդալֆը: Երբ Բարդ Նետաձիգը ոչնչացրեց վիշապին— Եվ այսպես, մենք Չարքանտառից վռնդեցինք Մութ ուժերին, սակայն այժմ նրանք նորից են ի հայտ եկելինչու՞ մեզ հետ չէ Սարումանը, և մեր բնակավայրը դարձել նա ի՞նչ խորհուրդ կարող էր տալ մեզ: Դա բավական երկար պատմություն է բոլոր կողմերից շրջապատված մի կղզիև այդ մասին առայժմ միայն Էլրոնդը գիտե: Փախստականի հետքերը հետագայում մենք գտանքԻ դեպ, չնայած օրքերը համարյա տրորել էին դրանքնրան էլ համառոտ եմ պատմել, և այդ հետքերը տանում էին դեպի հարավիսկ դա մանրամասն շարադրանք է պահանջում, դեպի Դուլ Գուլդուր՝ Չարքանտառի ամենավտանգավոր տեղըքանի որ Միջերկրի նախորդ աղետներին ավելացել է ևս մեկը՝ մեծագույն աղետ, որտեղ մտնել չենք համարձակվում...որն այսօր վերջակետ է դնում Մատանու պատմությանը:
— Կարճ ասածԱյս ամառ, նա թաքնվեցերբ գտնվում էի Հոբիթստանում,— եզրակացրեց Գենդալֆըսիրտս մշտապես կրծում էր տագնապը,— և հիմա նրան հետապնդելու ժամանակը չէ: Ուրեմն դա էլ նրա բախտն ես ուղևորվեցի այդ փոքրիկ, խաղաղ երկրի հարավային սահմանները, որովհետև զգում էի, որ վտանգն արագ մոտենում է, թեպետ որոշել չէի կարող, թե ինչ վտանգ է: Հարավում ինձ պատմեցին Գոնդորում ընթացող կռվի մասին և այն մասին, որ գոնդորցիները նահանջել են Գետից այն կողմ: Իսկ երբ լսեցի Սև Ստվերի մասին, մոտեցող վտանգի զգացումն ավելի ուժեղացավ: Սակայն ես ոչ մեկի չհանդիպեցի, բաց հարավցի մի քանի հոգնած փախստականներից: Եվ գուցե ո՛չ այնուամենայնիվ իմ տագնապն աճում էր, քանի որ հարավցի փախստակաները խիստ ահաբեկված էին, իսկ վախի պատճառը, չգիտես ինչու, գաղտնի էին պահում: Այն ժամանակ ես թեքվեցի հյուսիս-արևելք և գնացի Մամռոտ Ուղու երկայնքով: Լեռնամոտից ոչ հեռու ինձ հանդիպեց Ռադագասթ Թուխը, նա. ո՛չ էլ Մորդորի Տիրակալը չգիտենինձ պես Իմաստունի տիտղոս ունի: Մի ժամանակ Ռադագասթն ապրում էր Ռոսգոբելում՝ Չարքանտառի կողքը, թե ապագայում նրան ինչ բայց հիմա տեղափոխվել է վիճակվածուրիշ տեղ: Ուրեմն, նա նստել էր ճամփեզրին, իսկ մոտակաքում արածում էր նրա ձին:
— Իսկ այժմ պատասխանում եմ Գելդորի հարցինԳենդա՜լֆ,— քիչ լռելուց հետո շարունակեց Գենդալֆըուրախացած գոռաց Ռադագասթը: — Եվ այսպես, ինչու՞ մեզ հետ չէ Սարումանը, և նա ի՞նչ խորհուրդ կարող էր տալ մեզԵս էլ հենց քեզ էի փնտրում: Դա բավական երկար պատմություն է և այդ մասին առայժմ միայն Էլրոնդը գիտե: Ի դեպԻնձ ասել էին, նրան էլ համառոտ եմ պատմելոր բնակվում ես արևմուտքում, իսկ դա մանրամասն շարադրանք է պահանջում, քանի որ Միջերկրի նախորդ աղետներին ավելացել է ևս մեկը՝ մեծագույն աղետՀոբիթստան անհեթեթ անունով մի երկրում, որն այսօր վերջակետ է դնում Մատանու պատմությանըես ախր այս տեղերին բնավ ծանոթ չեմ:
Այս ամառ, երբ գտնվում էի Հոբիթստանում, սիրտս մշտապես կրծում էր տագնապը, և ես ուղևորվեցի այդ փոքրիկ, խաղաղ երկրի հարավային սահմանները, որովհետև զգում էի, որ վտանգն արագ մոտենում է, թեպետ որոշել չէի կարող, թե ինչ վտանգ է: Հարավում ինձ պատմեցին Գոնդորում ընթացող կռվի մասին և այն մասին, որ գոնդորցիները նահանջել են Գետից այն կողմ: Իսկ երբ լսեցի Սև Հեծյալների մասին, մոտեցող վտանգի զգացումն ավելի ուժեղացավ: Սակայն ասես նրանց ոչ ոք չէր տեսել՝ նույնիսկ մի քանի հոգնած փախստականները հարավից, որ ինձ հանդիպեցին ճանապարհին: Եվ այնուամենայնիվ իմ տագնապն աճում էր, քանի որ հարավի փախստակաները խիստ ահաբեկված էին, իսկ վախի պատճառը, չգիտես ինչու, գաղտնի էին պահում: Այն ժամանակ ես թեքվեցի Կանաչ Ուղի և Լեռնամոտում ինձ հանդիպեց Ռադագասթ Թուխը, նա էլ ինձ պես Իմաստունի տիտղոս ունի: Մի ժամանակ Ռադագասթն ապրում էր Ռոսգոբելում՝ Չարքանտառի կողքը, բայց հիմա տեղափոխվել է ուրիշ տեղ: Ուրեմն, նա նստել էր ճանապարհի եզրին, իսկ մարգագետնում արածում էր նրա ձին: — Գենդա՜լֆ,— ուրախացած գոռաց Ռադագասթը: — Ես էլ հենց քեզ էի փնտրում: Ինձ ասել էին, որ բնակվում ես արևմուտքում, անհեթեթ Հոբիթստան անունով մի երկրում, ես ախր այս տեղերին բնավ ծանոթ չեմ: — Ճիշտ են ասել,— պատասխանեցի ես,— այստեղից Հոբիթստան երկու քայլ է: Այնպես որ անհեթեթ անվան մասին զգույշ՝ հոբիթները շատ նեղացկոտ ժողովուրդ են: Իսկ դու, հավանաբար, կարևոր նորություննե՞ր ունես... : Ախր դու երբեք ճանապարհորդել չես սիրել և հազիվ թե քո սովորությունները փախված փոխված լինեն:
— Շատ կարևոր,— ասաց Ռադագասթը: Ապա, տագնապահար շուրջը նայելով, ավելացրեց. — շատ կարևոր ու շատ սոսկալի: Նազգուլները: Նրանք նորից հայտնվել են: Այս անգամ որպես Սև Հեծյալներ: Նրանց հաջողվել է Գետն անցնել և այժմ շարժվում են դեպի հյուսիս-արևմուտք:
Ահա Ես անմիջապես հասկացա. ահա թե ինչու էր տագնապն ինձ կրծում,— Ֆրոդոյին նայելով ասաց Գենդալֆը:
— Թշնամին այստեղ մի գաղտնի մտադրություն ունիինչ-որ բան է մտածել կամ նրան ինչ-որ բան է պետք,— ասաց Ռադագասթը:
— Ի՞նչը Ի՞նչ նկատի ունես,— հարցրի ես:
— Իսկ Ուրվական Հեծյալների ինչի՞ն է պետք Հոբիթստանը:
Այստեղ, խոստովանում եմ, ես ինձ կորցրի, որովհետև Նազգուլների ջոկատի հետ ճակատամարտելը Իմաստուններից ամենաքաջին անգամ կսարսափեցնի. նրանք բոլորը վաղեմի հմուտ ռազմիկներ են, իսկ նրանց առաջնորդը՝ կախարդ ու արքաԿախարդ արքան, սարսափ էր սփռում թշնամիների վրա նույնիսկ այն ժամանակ, երբ դեռ ուրվական չէր:
— Ո՞վ է ուղարկել քեզ ինձ մոտ,— հարցրի ես:
— Սարուման Ճերմակը,— պատասխանեց Ռադագասթը: — Եվ խնդրեց հաղորդել քեզ, որ եթե օգնության կարիք ունես, մեկնիր Օրթհանք, նրա մոտ, սակայն չդանդաղես:
Այս խոսքերն ինձ ոգևորեցին, քանզի Սարումանը Իմաստուններից Իմաստուն է... Կամ այդպես էր թվում ինձ այն ժամանակ: Ռադագասթը նույնպես հզոր հրաշագործ է, բույսերի ու կենդանիների պապենական հրամանատուն (, և հատկապես եռանդագին են նրան ծառայում են թռչունները), բայց Սարումանը հնուց ի վեր հետևում է Թշնամուն, լավ ուսումնասիրել է նրա սովորություններն ու հաճախ է մեզ օգնել նրանց ջախջախելու գործում: Դուլ Գուլդուրից մենք Թշնամուն հեշտությամբ դուրս քշեցինք Սարումանի իմաստուն խորհուրդների շնորհիվ, միայն ափսոս, որ այն ժամանակ մեզ չզարմացրեց Թշնամու պատասխան հաղթանակը հարավում... Ես մտածեցի, որ երևի Սարումանը գիտի, թե ինչպես կարելի է Նազգուլներին քշել Անդուինից այն կողմ:
Դուլ Գուլդուրից մենք Թշնամուն հեշտությամբ դուրս քշեցինք — Ես կգնամ Սարումանի իմաստուն խորհուրդների շնորհիվմոտ, միայն ափսոս, որ այն ժամանակ մեզ չզարմացրեց Թշնամու պատասխան հաղթանակը հարավում...— ասացի Ռադագասթին:
— Ես կգնամ Սարումանի մոտՈր այսպես է՝ շտապիր,— ասացի ու մտածեցիխորհուրդ տվեց Ռադագասթը,— քանի որ ես քեզ շատ երկար եմ փնտրել, իսկ Սարումանն ասում էր, որ Սարումանը գիտիվաղ աշնան կողմերը Նազգուլները կկարողանան հասնել Հոբիթստան, թե ինչպես կարելի է Նազգուլներին քշել Անդուինից և այն կողմժամանակ քեզ օգնել չի կարող: Իսկ ես հիմա պիտի ճանապարհ ընկնեմ:
— Բայց մեկնիր հենց հիմաՌադագասթն անձայն կանչեց ձիուն,— խորհուրդ տվեց Ռադագասթը,— քանի որ ես քեզ շատ երկար եմ փնտրել, իսկ Սարումանն ասում թռավ թամբին և ուզում էր, որ վաղ աշնան կողմերը Նազգուլները կկարողանան հասնել Հոբիթստան, և այն ժամանակ քեզ օգնել չի կարող: Իսկ ես հիմա պիտի ճանապարհ ընկնեմմեկնել:
Ռադագասթը անձայն կանչեց ձիուն, թռավ թամբին և ուզում էր մեկնել: — Սպասիր, Ռադագասթ... — նրա հետևից գոռացի ես,— լուր տուր քո հպատակներին, գազաններին, թռչուններին, որ հավանաբար մեզ հարկավոր կլինի նրանց օգնությունը:
— Համարիր, որ նրանք տեղեկացված են,— ասաց նա և, ձին խթանելով, արագորեն անհետացավ:
Ես Ռադագաստի հետևից գնալ ես չէի կարող հենց այդ ժամանակ էլ հետևել Թուխին: Իմ . իմ ձին էլ էր հոգնած. էր, մենք այդ օրը հսկայական տարածություն էինք կտրել, իսկ գլխավորը՝ ուզում էի մտքերս ժողովել: Եվ ահա, վճիռս առավոտյան թողնելով, գիշերեցի Լեռնամոտի պանդոկում, իսկ քունս առնելուց հետո որոշեցի գնալ Սարումանի մոտ՝ երբեք , որ Հոբիթստան թեքվել այլևս չեմ հասցնի: Երբեք այդ սխալն ինձ ներել չեմ կարող...
Ֆրոդոյին մանրամասն նամակ գրեցի, որտեղ բացատրեցի, որ կհանդիպենք էլֆերի մոտ և հանձնարարեցի Լավր Նարկիսին նամակն ուղարկել (վերջինս պանդոկի տերն է, իմ վաղեմի ծանոթը), իսկ առավոտյան ինքս լուսամութին ճանապարհ ընկա: Սարումանն ապրում է հեռու հարավում, Իզենգարդ ամրոցում, Ռոհանից դեպի հյուսիսՌոհանյան լեռնանցքից ոչ հեռու: հարավից Ռոհանի ընդարձակ հարթավայրը եզերում են Գոնդորի Սպիտակ Լեռները կամ նումենորերեն՝ Էրեդ ՆիմրիսըԲորոմիրը գիտե, իսկ հյուսիսից այնտեղ թե ինչ է իրենից ներկայացնում Ռոհանյան լեռնանցքը. դա մի լայնարձակ հովիտ է, որը բաժանում է խրվում Մշուշապատ ԼեռնաշղթանԳոնդորի Սպիտակ Լեռներից՝ Էրեդ Նիմրիսից: Այնտեղ, անառիկ վիթխարի ժայռերով շրջապատված ներքին հովտում է գտնվում է Սարումանի Օրթհանք ամրոցըաշտարակը: Այդ բարձր ամրոցըաաշտարակը, որն ունի գաղտնի սրահներշատ գաղտնիքներ, հնագույն ժամանակներում կառուցել են նումենորցիները, և այնտեղ ընկնել կարելի է միայն հովտի ժայռեղեն պատնեշը հատող կիրճում գտնվող պատնեշում փորված դարպասով:
Ես մոտեցա դարպասին երեկոյան կողմ: Այն պահպանում էր բազմանդամ պահակախումբը, բայց Սարումանը, երևի, վաղուց էր ինձ սպասում. դարպասը բացվեց և իմ անցնելուց հետո անձայն փակվեց, ու ինձ հանկարծ անբացատրելի վախ պարուրեց: Սակայն ես այնուամենայնիվ մոտեցա ամրոցինաշտարակին, և Սարումանը, աստիճաններով անշտապ իջնելով, ինձ տարավ վերևի սենյակներից հարկերից մեկը: Նրա ձեռքին ես մատանի նկատեցի:
— Ուրեմն, դու եկար,— դանդաղ ասաց նա, բայց ինձ թվաց, որ թե նրա աչքերում սառը քմծիծաղ բռնկվեցառկայծեց, ասես մտքում ծիծաղում էր ինձ վրա:
— Եկել եմ, ինչպես տեսնում ես,— պատասխանեցի: — Ինձ քո օգնությունն է պետք, Սարուման Ճերմակ...
Իր տիտղոսը լսելով, Սարումանը զայրացավ:
— Դու՞ ես օգնություն խնդրում, Գենդալֆ Մոխրագո՞ւյնդ... — ձայնի մեջ ծաղր հարցրեց նա: — Ուրեմն խորամանկամիտ ու ամենագո հրաշագործը, որը ահա երրորդ Երրորդ Դարաշրջանն է խառնված է Միջերկրի բոլոր գործերին, ընդ որում սովորաբար անկոչ ու անխնդիրք, նու՞յնպես կարող է օգնության կարիք ունենալ:
Ինձ զարմացրեց նրա չար տոնը:
— Դու չե՞ս արդյոք,— զարմացած հարցրի ես,— պատվիրել սուրհանդակ Ռադագասթ Թուխին հաղորդել ինձ, որ մեզ հարկավոր է միավորել մեր ուժերը:
— Ենթադրենք, որ թե ես այդ ասել եմ նրան,— պատասխանեց Սարումանը: — Իսկ հիմա բացատրիր ինձ, ինչու՞ ես այսքան ուշ հայտնվել: Դու երկար ժամանակ թաքցրել ես Իմաստունների Խորհրդից և ինձանից՝ Խորհրդի գերագույն Իմաստունից, իսկապես մեծագույն կարևորություն ունեցող մի իրադարձություն... Իսկ այժմ լքելով թաքստոցդ Հոբիթստանում, փութով եկել ես ինձ մոտ... Ինչու՞...
— Այն պատճառով, որ Ինը սև Մատանեկիրները նորից սկսել աշխարհ են իրենց ուվականային կյանքըեկել: Այն պատճառով, որ նրանք Գետն անցել են: Ռադագասթն ասաց...
— Ռադագասթ Թու՞խը,— բարձր քրքջալով ընդհատեց ինձ Սարումանը, և նրա արհամարհանքը դուրս ժայթքեց: — Ռադագասթը՝ մժեղների Ահեղ Տիրակալը, Ռադագասթ Միամիտը, Ռադագասթ Հիմարը... Լավ է, որ նրա խելքը հերիքել է առանց դատողությունների խաղալ իր հիմար դերը... Նա վատ չի խաղացել և ահա դու այստեղ ես: Այստեղ էլ կմնաս: , Գենդալֆ Մոխրագույն, դու հո պիտի հանգստանաս ճանապարհորդելուց: Քանզի այդ ես եմ ցանկանում, Սարումանս՝ Տերունական Տիրակալս Սարուման Իմաստունս, Գույնզգույնս, Մատանիների և ծաղկեփթթությանԱրարիչս ...
Նա կտրուկ վեր կացավ, և նրա սպիտակ թվացող հագուստը հանկարծ երփներանգ ծիածանագույն դարձավ: Երբ նա շարժվում էր, այնպես որ գործվածն առկայծում էր ու փոխում գույնը, և իմ աչքերի առջև կայծեր երևացինէին երևում:
— Սպիտակ գույնին արժանանալը հեշտ չէՍպիտակն ինձ ավելի էր դուր գալիս,— ասացի ես,— բայց առավել դժվար է նորեն սպիտակեցնել ինքն իրեն:
— Սպիտակեցնե՞լՍպիտա՞կը... ինչու՞... — Սարումանը ծիծաղեց: — Սպիտակ գույնը իմաստուններին հարկավոր է միայն սկզբում: Սպիտակեցված կամ պարզապես սպիտակ Սպիտակը կտորը դյուրությամբ է ընդունում ամեն երանգ, սպիտակ թուղթը՝ ամեն իմաստնությունիմաստություն:
— Կորցրիր Բայց կորցնում է իր սպիտակությունը,— համառում էի ասացի ես,— իսկ իմաստունը մնում է իսկապես իմաստուն, քանի դեռ նա հավատարիմ է իր գույնին:
— Բավակա՛ն է,— կոպիտ ասաց Սարումանը: — Ես ժամանակ չունեմ քո քարոզները լսելու, քանզի կանչել եմ քեզ իմ դղյակըինձ մոտ, որպեսզի դու վերջնական ընտրություն կատարես:
Սարումանը կեցվածք ընդունեց վեր կացավ ու մի ճառ ասաց, որն իմ կարծիքով, նախապես էր պատրաստել.
— Հնագույն Ավագ Դարաշրջանն անցել է, Գենդալֆ: Միջինն էլ մոտենում է ավարտին: Սկսվում է բոլորովին նոր ԴարաշրջանԿրտսեր Դարաշրջանը: Էլֆերի տարիները երկրի վրա հաշվված ենժամանակն անցավ, սկսվում է Մեծ Ժողովրդի մարդկանց ժամանակը, և մենք կոչված ենք այն նրանց կառավարելու: Բայց մեզ անհրաժեշտ է համիշխանության ամբողջականություն, քանի ու միայն մեզ՝ Իմաստուններից Իմաստուններին է տրված գիտենալ, թե ինչպես կառուցել կյանքը, որ մարդիկ ապրեն խաղաղ ու երջանիկ: Լսիր Գենդալֆ, իմ բարեկամ և օգնական,— շարունակեց Սարումանը շողոմաձայն ու սրտահույզ,— ես ասում եմ ''մենք''՝ հույս ունենալով, որ դու կմիանաս ինձ: Աշխարհում նոր Ուժ է հայտնվել: Նրա առջև անզոր են նախկին դաշնությունները: Նումենորցիների և էլֆերի ժամանակն անցել է: Իսկ դա նշանակում է, որ մեր, ավելի ճիշտ՝ քո, ընտրությունը մեկն է: Մենք պարտավոր ենք սատար լինել այդ նոր Ուժին: Սա իմաստուն որոշում է, հավատա ինձ, Գենդալֆ: Սրա մեջ է մեր հույսը: Նոր Ուժի հաղթանակը մոտ է, և նրան սատաողներին մեծ պարգև է սպասում: Քանզի նոր Ուժի բարձրանալու հետ կբարձրանան նաև նրա դաշնակիցները, իսկ Իմաստունները, ինձ ու քեզ նմանները, աստիճանաբար կսովորեն այդ Ուժը կառավարել: Մեր ծրագրերի մասին ոչ ոք չի իմանա, մեզ հարկավոր է սպասել մեր ժամին, և սկզբում մենք նույնիսկ կդատապարտենք նոր Ուժի դաժան մեթոդները՝ գաղտնի հավանություն տալով նրա վերջնական նպատակին՝ իմաստնություն, համընդհանուր բարօրություն և կարգուկանոն, այն, ինչին մենք երազում էինք հասնել, իսկ մեր թույլ կամ անբան բարեկամներն ավելի շատ խանգարում էին մեզ, քան օգնում: Մենք չենք փոխի մեր նպատակները, կփոխենք միայն միջոցները, որոնցով ձգտում էինք հասնել դրանց:
Լսիր Գենդալֆ— Իսկ այժմ ինձ լսիր, իմ բարեկամ և օգնականՍարուման,— շարունակեց Սարումանը շողոմաձայն ու սրտահույզասացի ես,երբ նա լռեց: — ես իմ ու քո մասին ասում եմ '''մենք'''՝ հույս ունենալովՄեկ անգամ չէ, որ դու կմիանաս ինձ: Աշխարհում հայտնվել է Նոր Ուժ: Նրա առջև անզոր են նախկին դաշնությունները: Նումենորցիների և էլֆերի ժամանակն անցավ: Ես ասացի՝ ընտրությունայսպիսի ճառեր ենք լսել, բայց մենք այդ հնարավորությունը չունենքդրանք արտասանել են Թշնամու ազդարարները՝ հիմարացնելով դյուրահավատներին ու պարզամիտներին: Մենք պարտավոր ենք սատար լինել այդ Նոր Ուժին: Սա իմաստուն որոշում է, հավատա Մի՞թե ինձ, Գենդալֆ: Սրա մեջ է մեր հույսը: Նոր Ուժի հաղթանակը մոտ է, և նրան սատար անողներին մեծ պարգև է սպասում: Քանզի Նոր Ուժի բարձրանալու հետ կբարձրանան նաև նրա դաշնակիցները, իսկ Իմաստունները, ինձ ու քեզ նմանները, աստիճանաբար կսովորեն կառավարել: Մեր ծրագրերի մասին ոչ ոք չի իմանա, մեզ հարկավոր է սպասել մեր ժամին, և սկզբում մենք նույնիսկ կդատապարտենք Նոր Ուժի դաժան մեթոդները՝ գաղտնի հավանություն տալով նրա վերջնական նպատակին՝ իմաստնություն, համընդհանուր բարօրություն և կարգուկանոն, այն, ինչին մենք երազում էինք հասնել, իսկ մեր թույլ կամ անբան բարեկամներն ավելի շատ խանգարում էին մեզ, քան օգնում: Մեզ հարկավոր չէ, և մենք չենք փոխի մեր նպատակները, մենք կփոխենք միայն միջոցները, որոնցով ձգտում էինք հասնել դրանցկանչել ես նրանց շաղակրատանքը կրկնելու նպատակով:
— Իսկ այժմ ինձ լսիր, Սարուման,— ասացի ես, երբ նա լռեց: — Մեկ անգամ չէ, որ այսպիսի ճառեր ենք լսել, բայց դրանք արտասանել են Թշնամու մունետիկները՝ հիմարացնելով դյուրահավատներին ու պարզամիտներին: Մի՞թե ինձ կանչել ես նրանց շաղակրատանքը կրկնելու նպատակով: — Ուրեմն քեզ չի՞ հրապուրում ամենաիմաստունների իրական իմաստության ճանապարհը: Դեռևս չի հրապուրում: Դու ուղղակի հասկանալ չես ուզում, որ հին միջոցներն այլևս պիտանի չեն:
Սարումանը ձեռքը դրեց ուսիս և ցածրաձայն ասաց, համարյա շշուկով.
— Մենք պետք է տիրենք Համիշխանության Մատանուն, Գենդալֆ: Եթե այն մերը լինի, նոր Ուժն անվերապահորեն կհնազանդվի մեզ: Ահա թե ինչու եմ քեզ կանչել: Ինձ շատ աչքեր ու ականջներ են ծառայում, և ես համոզված եմ՝ դու գիտես, թե որտեղ է պահվում Մատանին: Այլապես քո ինչի՞ն է պետք Հոբիթստանը և ինչու՞ հենց այնտեղ են շարժվում Նազգուլները: — Սարումանը Նա սևեռուն նայեց ինձ ու նրա աչքերում ծփաց ագահությունը, որը որն անզոր էր ծածկել:
— Սարուման,— ընկրկելով ասացի նրան,— երկուսիս էլ հայտնի է, որ Համիշխանության Մատանին միայն մեկ տեր կարող է ունենալ, դրա համար էլ պետք երկու մատի միաժամանակ հագնել հնարավոր չէ ասել , և հետևաբար մոռացիր '''«մենք»'մենք''բառի մասին: Բայց հիմաՀիմա, երբ իմացա քո մտադրությունները, ես քեզ ոչ մի խոսք չեմ ասի Մատանու մասին: Դու Խորհրդի Գերագույն Իմաստունն էիր, սակայն իմաստուն լինելը քո ուժերից վեր էայժմ դիմակդ պատռվեց: Դու, որքան ես հասկացա, ինձ ընտրություն առաջարկեցիր՝ ենթարկվել Սաուրոնին կամ Սարումանին: Ես չեմ երթարկվում ո՛չ մեկին, ո՛չ մյուսին: Ուրիշ որևէ բան ևս կարո՞ղ ես առաջարկել:
Նա նայեց ինձ սառն ու սպառնալից.
— Ես հույս չունեի էլ,— ասաց նա,— որ դու Իմաստունի բարեմտություն հանդես կբերես, նույնիսկ քո օգտի համար, սակայն քեզ ընտրելու հնարավորություն տվեցի, և դու ընտրեցիր հիրավի համառագույն հիմարությունը: Ի՜նչ արած, առայժմ մնա այստեղ:
— Առայժմ՝ ի՞նչԻ՞նչ է նշանակում՝ առայժմ,— հարցրի ես:
— Առայժմ, քանի դեռ ինձ չես հայտնել քո գաղտնիքը, թե որտեղ է պահվում Մատանին,— պատասխանեց նա,— կամ քանի դեռ ի հեճուկս քո անխելք համառությանը, չի գտնվի այն: Այդ ժամանակ, հավանաբար, Տերունական Տիրակալը կկարողանա զբաղվել հասարակ գործերով: Օրինակ՝ նա կորոշի, թե ինչ պարգևի է արժանի Գենդալֆ Մոխրագույնը:
— Որոշելն ի՞նչ է, թերևս, դա նրա համար հեշտ կլինի,— ասացի ես,— իսկ ի կատար ածելը դյուրի՞ն կլինի... : — Բայց Սարումանը միայն ծաղրական քրքջաց, քանի որ ինձանից ոչ պակաս գիտեր, որ ես դատարկ խոսքեր եմ արտասանում:
Ինձ տարան դիտահարթակ, որտեղից Սարումանը աստղերն է դիտում, . այնտեղից վայրեջքը մի քանի հազար քարե աստիճաններով գալարապտույտ սանդուղք է, որը ներքևում հսկվում է պահակների ջոկատի կողմից, և այդ սանդուղքն էլ տանում է ներքին բակ: Վերևից ամբողջ հովիտն երևում էր: Մենակ մնալով՝ ես սկսեցի նայել դիտել. երբեմնի ծաղկած մարգագետիններով ծածկված հովտին, մարգագետիններից ներկայումս մարգագետին համարյա ոչինչ չէր մնացել, ես տեսա փոխարենը հանքախորշերի սև փոսերըփոսեր էին, զինագործական արհեստանոցների տափակ տանիքներն տանիքներ ու դարբնոցի քուրաների գորշ ծուխը: Ծխի քուլաները ուղիղ վեր էին բարձրանում, որովհետև հովիտը քամիներից պաշտպանված է ժայռերի գոտով: Ծխախառն մայրամուտի մեջ, որը պարուրում էր Օրթհանքի աշտարակը, ինձ երևում էին մայրամուտով պարուրված հովտում ես տեսնում էի գայլդարձյակների ոհմակներն ոհմակներ ու լավ զինված օրքերի ջոկատները՝ Սարումանը սեփական ջոկատներ: Մրցակցելով Սև Ամրոցի հետ, Սարումանն իսկապես հսկայական զորք էր հավաքել. երևում է հավաքում, նշանակում է՝ չէր շտապում Թշնամուն դեռևս չի ենթարկվել: Ես փախչել չէի կարող, և իմ գերությունը դառն էր: Դիտահարթակը փոքրիկ էր՝ ես էր. նույնիսկ քայլելով տաքանալ չէի կարողչէր լինում, իսկ հավերժական սառցադաշտերը ցուրտ էին հղում ներքև, և հովիտ էր սողում թաց մառախուղը: Բայց իզենգարդյան դարբնոցների ծխից դառը, ցրտից տանջալի և մենակությունից առավել ինձ կեղեքում էին ամբողջ թափով դեպի Հոբիթստան վարգող Հեծյալների մասին մտքերը: Ես հավատացած էի, որ դրանք Նազգուլներն են, չնայած հիմա Սարումանին չէի հավատում, սակայն : Սակայն Նազգուլների մասին նա չէր ստում, որովհետև ճանապարհին լսել էի նրա խոսքերը հաստատող լուրեր: Ես սոսկում էի Հոբիթստանի իմ բարեկամների համար, և այնուամենայնիվ հույսս չէի կտրում, հույս ունեի, որ Ֆրոդոն նամակս ստանալուն պես անհապաղ մեկնել է ՌիվենդելԱզատք, և Սև Հեծյալները նրան չեն գտել: Սակայն կյանքում ամեն ինչ այլ կերպ եղավԲայց ո՛չ իմ հույսը, ո՛չ էլ վախը չարդարացան: Ես վստահ էի Հույսը հիմնված էր ճարպակալած պանդոկպանի պարտաճանաչության վրա և վախենում էի , իսկ վախը՝ ենթադրության, որ Մորդորի Տիրակալի հզորությունիցՏիրակալն ավելի խորամանկ է, քան կա իրականում: Բայց Լավրը մոռացել էր նամակն ուղարկել, իսկ Սև Տիրակալի Ինը սպասավորներն ավելի թույլ դուրս եկան, քան ես կարծում էի: Վախի աչքերը, ինչպես հայտնի է, մեծ են, և ես, Սարումանի ծուղակն ընկած, միայնակ, բարեկամներիս համար ահաբեկված, գերագնահատել էի Թշնամու հզորությունն ու իմաստնությունըիմաստությունը:
— Ես քեզ տեսել եմ,— հանկարծ բացականչեց Ֆրոդոն: — Դու քայլում էիր, հետ ու առաջ՝ ասես բանտարկյալ լինեիր բանտում՝ երկու քայլ առաջ և երկու քայլ հետ, ու քեզ լուսավորում էր լուսինը...
Գենդալֆը զարմացած նայեց Ֆրոդոյին:
— Դա երազ էր,— բացատրեց նրան հոբիթը,— և ես հիմա շատ պարզ հիշեցի այն, թեպետ վաղուց եմ տեսել, երբ ես նոր էի տնից դուրս եկելհեռացել:
— Այո, իմ բանտը լուսավոր էր,— ասաց Գենդալֆը,— բայց կյանքումս ոչ մի անգամ այդքան մռայլ մտքեր ինձ չէին պատել: Պատկերացրեք, ես՝ Գենդալֆս, ընկա դավաճան սարդոստայնդավաճանության սարդոստայնը: Սակայն ամենակատարելագործված սարդոստայնում էլ կարելի է բարակ թել գտնել:
Սկզբում կուլ գնացի մռայլ տրամադրությանը և դավաճանության մեջ կասկածեցի Ռադագասթ Թուխին՝ հենց դա էր ցանկանում Սարումանը: Սակայն վերհիշելով Ռադագասթի հետ խոսակցությունս, հասկացա, որ Սարումանը նրան էլ է խաբել՝ ես անխուսափելիորեն կեղծիքը կզգայի, քանի որ Ռադագասթը ձևացնել չի կարողանում: Այո, Ռադագասթն իմ առաջ մաքուր էր, հենց այդ պատճառով էլ որոգայթն ընկա, նրա խոսքերն ինձ համոզեցին:
Բայց և այդ պատճառով էլ հոդս ցնդեց Սարումանի մտահղացումը: Ռադագասթը կատարեց իր խոստումը: Ինձանից բաժանվելով, նա գնաց արևելք և լեռնային արծիվներին հանձնարարեց օգնել ինձ: Նրանց աչքից ոչինչ չէր կարող թաքնվել՝ ո՛չ Նազգուլները, ո՛չ գայլդարձյակների հսկայական ոհմակները, ո՛չ չարաբախտ Գոլլումին ազատելու նպատակով Չարքանտառ ներխուժած օրքերի հորդաները: Եվ արծիվներն ինձ մոտ սուրհանդակ ուղարկեցին:
Մի անգամ գիշերը, արդեն աշնան մոտ, լեռնային արծիվներից ամենասրընթացը՝ Գվահիր Քամիխեղդը, թռավ Իզենգարդ և իջնելով Օրթհանք, տեսավ ինձ դիտահարթակում: — Քեզ կարևոր լուրեր եմ բերելԵս խոսեցի նրա հետ,— ասաց և նատարավ ինձ իր հետ ավելի շուտ, քան Սարումանը հասկացավ, թե ինչ է կատարվում: Երբ Քամիխեղդն ինձ հաղորդեց արծիվների ժողոված նորություններըօրքերն ու գայլդարձյակները դուրս թափեցին դարպասից ևընկան մեր հետևից, հարցրի նրան.մենք արդեն Իզենգարդից հեռու էինք:
— Իսկ ինձ կարո՞ղ Որքա՞ն հեռու կարող ես այստեղից ինձ տանել,— հարցրեցի արծվին:
— Կարող եմՀարյուրավոր լիգեր,— ասաց նա,— եթե մեր ճանապարհները համընկնում ենբայց ոչ մինչև աշխարհի ծայրը: Ես այստեղ եմ ուղարկվել եկել որպես արծիվ-սուրհանդակ, և ոչ թե որպես արծիվ-ձի: Իմիջայլոց, եթե քեզ ձի է պետք, քեզ կհասցնեմ Էդորաս, կարող եմ տանել Էդորաս՝ ռոհանցիների մոտ՝ այդպիսի տարածությունն ինձ համար շեղում մոտ: Դա այնքան էլ հեռու չէ:
Դեհ ինչ, ավելի լավի մասին երազել անգամ չէր կարելի, որովհետև ՌոհանումՌայդերմարկում կամ, որտեղ այլ կերպ՝ Ռոհանում բնակվում էին Ռոհիրիմները՝ վայրի ձիերի վաղեմի տերերը, և ես կարող էի ստանալ այն, ինչ ինձ հարկավոր էր, իսկ ինձ հարկավոր էր արագոտն ձի, որ շուտ հասնեի Հոբիթստան:
— Դու կարծում ես, նրանք Թշնամուն չե՞ն հպատակվել... ,— համենայն դեպս հարցրի արծվին, որովհետև Սարուման Ճերմակի դավաճանությունը սասանել էր իմ հավատը Լուսավոր Ուժերի լուսավոր ուժերի նկատմամբ:
— Մուստանգրիմցիները Ասում են, ռոհանցիները Մորդորին հարկ են վճարում՝ վճարում, ամեն տարի այնտեղ ձիեր են ուղարկում, ես այդպես եմ լսել,— պատասխանեց արծիվը: — Դա հենց հարկ էԵվ այնուամենայնիվ ես կարծում եմ, ոչ թե նվեր դաշնակիցներինոր նրանք դեռևս չեն ենթարվել Սաուրոնին: Բայց եթե Սարումանը, ինչպես դու ես ասում, նույնպես Մութ Ուժ անցել է դարձելչարի կողմը, ապա Իմաստունները նրանք նույնպես չեն կարողանա իրենց անկախությունը պահպանել:
Քամիխեղդը թռավ ռոհանի Ռոհանի հարթավայրի վրայով և վայրեջք կատարեց Սպիտակ Լեռների հյուսիս-արևմտյան ճյուղավորման մոտ, Էդորաս ամրոցից քաղաքից քիչ հեռու: Այստեղ արդեն զգացվում էր Սարումանի այլափոխվելը. նա տեղացիներին պարուրել էր ստի ցանցով, և թագավորը չհավատաց իմ խոսքերին, երբ ասացի, որ Սարումանը դավաճան է: Սակայն թույլ տվեց ինձ ձի ընտրել, պայմանով, որ իսկույն մեկնեմ Ռոհանից: Իմ ընտրությունը նրա մեջ մեծ ափսոսանք առաջացրեց. ես զարմանալի առույգ ձի էի ընտրել. նա: Այդ ձին, ինչպես ցավով ինձ հայտնեց թագավորը, Ռոհանի Մարկի երամակներում լավագույնն էր համարվում:
— Ուրեմն դա իսկապես հոյակապ նժույգ է,— ասաց Արագորնը և, հառաչելով, ավելացրեց.— ինձ համար շատ ցավալի է, որ Մորդորի Տիրակալն ստանում է Միջերկրի լավագույն ձիերը, չնայած գիտակցում եմ, որ վերջին իրադարձություններում դա դեռևս ամենատխուրը չէ: Սակայն ընդամենը մի քանի տարի առաջ մուստանգրիմցիները , երբ ես Ռոհանում էի, նրանք ոչ մեկին հարկ չէին վճարում:
— Դե հիմա Հիմա էլ չեն վճարում,— միջամտեց Բորոմիրը,— այդ բոլորը չար Թշնամու հնարածներն են: Ինչ է, ես չգիտե՞մ Ռոհանի դյուցազուններին, մեր հավատարիմ ու անվախ դաշնակիցներին:
— Խավարի Վարագույրը,— խոսեց Արագորնը,— հարավային շատ հողեր է մթնեցրել: Նրա ստվերում այլափոխվել է Սարումանը: Հնարավոր Իսկ դա նշանակում է, Ռոհանն էլ որ Ռոհանը պաշարված է խավարել: Չէ Չէ՞ որ քեզ հայտնի չէ, թե ինչ կիմանասկտեսնես Մարկի տափաստաններում, երբ վերադառնաս քո ազգականների մոտվերադառնալիս լինես տուն:
— Միայն ոչ դա,— առարկեց Բորոմիրը,— ռոհանցիներն իրենց ձիերը ստրկության տալով անկախություն չեն գնի անկախություն: Նրանք տերեր են, ոչ թե ստրկավաճառներ:
— Բայց իմ ընտրած նժույգը,— շարունակեց Գենդալֆը,— ուրիշների հետ համեմատել չի կարելի: Նա անխոնջ է ու քամու պես արագավազ: Նրան զիջում են նույնիսկ Նազգուլների ձիերը: Մուստանգրիմցիները նրան Լուսաչ են կոչում, ցերեկը նա նման է արծաթավուն ստվերի, իսկ գիշերը նրան հնարավոր չէ տեսնել՝ հատկապես երբ սուրում է ճանապարհին: Նրա քայլքը թեթև է, վազքը՝ սրընթաց, ինձանից առաջ հեծյալ չի ունեցել, բայց ես սանձահարեցի նրան ու սլացա հյուսիս, և երբ Ֆրոդոն հասել էր Գերեզմանոցներին, ես արդեն Հոբիթստանի սահմանն անցա, չէ՞ որ մենք միաժամանակ էինք ճանապարհ դուրս եկել. նա՝ Հոբիթստանից, ես՝ Էդորասից: