Կալեվալան, Վեյնեմեյնենի հայրենիքը, ամբողջ ժողովուդը ցնծագին երգեր երգեց իր հաղթության համար, իր դյուցազունների փառքը փառաբանեց ծագեիծագ։
==Ռունա Ծ==
Մարյատտան ծնում է արու զավակ։ Ծերուկ Վեյնեմեյնենը մկրտում է մանկանը իբրև Կարելիայի ապագա թագավոր։ Վեյնեմեյնենը զայրացած հեռանում֊հասնում է այնտեղ, ուր երկինքն ու երկիրը միանում են իրար և կանխագուշակում է, թե ինքը հետագայում էլ պետք կգա իր ժողովրդին, որ նոր Սամպո կառուցի, նոր Կաանտելե սարքի և լույս տա իր հայրենիքին
Անդադրում թավալվում էր ժամանակի մշտահոլով անիվը։
Կալեվալայում աշխարհ եկավ այն չքնաղ աղջիկը՝ Մարյոտտան։ Ապրեց ու մեծացավ նա իր հարուստ հոր տանը, սիրող մոր գորովալից շնչի տակ։ Նա գեղեցիկ մատանիներ ուներ մատներին, սիրունիկ ապարանջաններ իր փափլիկ բազուկներին։ Հագնում էր զգեստներ ամենանուրբ հյուսվածքներից և գեղեցիկ զարդերը փայլփլում էին նրա կուսական կրծքին․ հագնում էր գեղեցիկ կոշիկներ և անուշիկ դստրիկը հորական տան շեմքից չէր հեռանում։
Գեղեցկուհի Մարյոտտան շատ համեստ ու ամոթխած էր․ ուտում էր համեղ ձկներ և արմատապտուղներ․ երբեք ձու չէր ուտում, որովհետև հավին ընկերություն էր անում աքլորը․ ոչխարի միս չէր ուտում, որովհետև ոչխարին ընկերություն էր անում ղոչը։
Մայրը ցանկանում էր նրան ուղարկել կաթ կթելու, աղջիկը չէր ուզում, ասում էր․
«Ես այնպիսի աղջիկ չեմ, որ կովի պտուկները բռնեմ, չէ՞ որ դրանց հետ խաղ է արել ցուլը»։
Հայրը ուզում է, որ տեղ գնալիս աղջիկը հովատակին նստի, աղջիկը չի ցանկանում։ Եղբայրը բերում է զամբիկ, աղջիկը դարձյալ չի ցանկանում, ասում է․
«Զամբիկն ընկերություն է արել հովատակի հետ․ բերեք մեկ ամսական անմեղ հովատակ»։
Չքնաղ Մարյատտան ապրում էր իբրև մաքուր կույս֊աղջիկ։ Հայրը նրան գործի դրեց․ իրենց գառնուկներն էր նա տանում արոտները, խնամում։ Դաշտում լսում էր կկուների երգը, ոսկեղենիկ թռչունների ճռվողյունը։
Մի օր էլ դաշտ գնալիս մտավ մի պուրակ, ուր առատ պտուղներ կային։ Կկուները կրկին սկսեցին ճռվողել։ Աղջիկն հարցմունք արավ․
«Իմ անուշիկ կկու, երգի՛ր, շատ հաճելի է լսել քո ձայնը, բայց ասա, ես դեռ շա՞տ ժամանակ պիտի ասյպես ազապ մնամ և դաշտերում ու անտառներում գառներ արածացնեմ։ Ինչքա՞ն պիտի սպասեմ, որ ամուսնանամ։ Մե՞կ, թե երկո՞ւ տարի, հի՞նգ, թե՞ վեց տարի․ գուցե տաս տարի՞ սպասեմ, կամ էլ թե չէ, թերևս, երկար սպասելու կարիք չլինի»։
Բայց կկուն շարունակում էր երգել և աղջիկը պատասխան չստացավ։
Յոթ օր էր արդեն ինչ գեղեցկուհին գառնարած էր դարձել։ Հեշտ չէր նրա համար գառնարածությունը։ Լորտուներ են սողում դաշտերում, մողեսներ են վխտում չորս կողմ։
Մի օր նա հասավ մի բլուրի․ այնտեղ ոչ օձեր կային, ոչ էլ մողեսներ․ բլուրի վրա աճել, հասունացել էր հապալասի սիրունիկ պտուղը։ Պտուղն ասաց աղջկան․
«Ով դու չքնաղ, ոսկյա քամարով կույս աղջիկ, պոկիր ինձ, թե չէ ինձ որդը կուտի։ Այստեղից հազարից ավելի կին ու աղջիկ են անցել, բայց ոչ ոք ինձ ձեռք չի տվել»։
Աղջիկը մոտեցավ բլուրին․ շիվով ցած գցեց պտուղը․ պտուղն ընկավ նրա կոշիկին․ այնտեղից թռավ նրա մաքուր ծնկանը, մաքուր ծնկից թռավ զգեստի փեշին, այնտեղից էլ հասավ քամարին, հետո կրծքին, կրծքից էլ թռավ դնչին, այնտեղից էլ ուղղակի շրթունքներին, հետո լեզվի վրա և կուլ գնաց։
Եվ այն չքնաղ կույս Մարյատտան այդ պտուղից հղիացավ։
Անցան օրեր․ խեղճ աղջիկն այլևս առանց քամարի էր ման գալիս, թաքուն բաղնիք էր գնում, հարազատների աչքին չէր ուզում երևալ։
Մայրն ինքն իրեն այսպես էր խոսում․
«Ի՞նչ է պատահել իմ սիրունիկ Մարյատտային, ինչո՞ւ է առանց քամարի ման գալիս․ ինչո՞ւ է գաղտնի բաղնիք գնում, թաքնվում տնեցիներից»։
Մայրը դեռ չգիտեր պատճառը։
Անցան ամիսներ․ լրացավ իննը, մտավ տասներորդը և աղջիկը կողերում ցավեր զգաց, սկսեց շատ խիստ տանջվել․ դիմեց մորը․
«Իմ թանկագին մայր, բաղնիքը տաքացրու, թող որ գամ այնտեղ տաքանամ, որ ազատվեմ ինձ տանջող ցավերից»։
Մայրը բարկացավ և ասաց․
«Կորի՛ր աչքիցս, անամոթ աղջիկ, պատասխան տո՛ւր ինձ, ո՞ւմ հետ ես սիրաբանել․ ամուրի էր նա, թե ամուսնացած մի կտրիճ»։
Աղջիկը, այն չքնաղ գեղեցկուհին պատասխանեց․
«Ես ոչ ամուրիի հետ եմ սիրաբանել, ոչ էլ ամուսնացած մարդու հետ եմ հանդիպել․ ես գնացի դաշտը, ուզեցի հապալասի պտուղ պոկել․ պտուղը դրի բերանս, կարծես թե սովորական պտուղ էր, բայց երբ կուլ տվի, տեսա, որ հղիացել եմ»։
Մայրը չհավատաց։ Աղջիկը գնաց հոր մոտ, ասաց․
«Իմ սիրելի հայրիկ, ինձ մի տաք տեղ տուր որ մի քիչ հանգստանամ, որ ազատվեմ ինձ տանջող ցավերից»։
Հայրն այսպես խոսեց․
«Հեռացի՛ր աչքիցս, ով դու անառակ աղջիկ, գնա մտիր արջի որջը, գնա այնտեղ ծնիր, այնտեղ էլ մահդ գտիր»։
Այն չքնաղ աղջիկն իմաստուն խոսքերով պատասխանեց հորը․
«Ես բնավ էլ անառակ չեմ, և երբե՛ք էլ չեմ դառնա արհամարհելի։ Ես մեծ և ազնվաբարո հերոս կծնեմ, այնպիսի հերոս, որ իր ուժով կգերազանցի ծերուկ֊երգասաց Վեյենեմեյնենին»։
Խեղճ աղջիկն էլի թափառեց, որ մի տաք անկյուն գտնի․ վերջը հանդիպեց այն փոքրիկ բարեծնունդ աղջկան, որի անունն էր Պիլտտի։
«Ով դու փոքրիկ Պիլտտի, դու ամենից ազնիվը աղախինների մեջ, գնա գյուղը և Սառա գետի մոտ ապրողներից մեկին խնդրիր, որ ինձ տաք տեղ տա, որ ես ազատվեմ ինձ տանջող ցավերից»։
Պիլտտին հարցրեց․
«Բայց ո՞ւմ պիտի խնդրեմ, ո՞վ կարող է քեզ օգնության հասնել»։
Մարյատտան այն բարի աղջկանն ասաց․
«Այնտեղ ուր Սառա գետը թեքվում է, այնտեղ է ապրում Ռուօտուսը․ հենց նրա տունն էլ գնա և խնդրիր, որ ինձ իր տունն ընդունի»։
Բարի աղջկան շատ խնդրելու կարիք չկար․ անմիջապես շորերի փեշերն հավաքեց և ինչպես գոլորշի թռավ֊հասավ Սառա գետի ափին գտնվող խրճիթը, Ռոուօտոսի տունը։
Տանտերը, վուշից գործած շապիկը հագին, նստած էր սեղանի մոտ և ախորժակով ուտում֊խմում էր․ նա հպարտ և անբարտավան տոնով հարցրեց․
«Հե՜յ, անպիտան աղջիկ, այս որտեղի՞ց լույս ընկար․ ի՞նչ ունես ասելու»։
Փոքրիկ Պիլտտին պատասխանեց․
«Ես եկել եմ խնդրելու, որ բաղնիքը տաքացնեք և մի խեղճ աղջկա օգնեք, որ նա ազատվի ցավերից»։
Այստեղ լնգլնգալեն վրա հասավ տանտիրոջ կինը և սկսեց հարց ու փորձ անել․
«Այ աղջիկ, ո՞ւմ համար ես ուզում բաղնիքը տաքացնենք, ո՞ւմ պիտի օգնենք»։
Պիլտտին պատասխանեց․
«Ես շատ եմ խնդրում, օգնեք Մարյատտային, որ նա ազատվի տանջող ցավերից»։
Ռուօտուսի կինը պատասխանեց․
«Ես անառակ աղջկա համար բաղնիք չունեմ․ թող կորչի գնա նոճիների անտառը․ այնտեղ մի գոմ կա, գոմում էլ ձի է կապած․ անառակի տեղն այնտեղ է․ ձին իր բերնի գոլորշիով տաքացնում է գոմը․ թող այդ աղջիկը գնա և լողանա այդ գոլորշու մեջ»։
Պիլտտին, ինքան ուժ կար ոտքերում, վազեց հասավ Մարյատտային ու ասաց․
«Ռուօտուսի կինը չի ուզում քեզ համար բաղնիք տաքացնել․ չար պառավն ասաց, թող այդ անառակ աղջիկը անտառ գնա, այնտեղ այրուտում մի գոմ կա, գոմում էլ մի ձի է կապած․․․ ձին իր գոլորշիով տաքացնում է գոմը, թող Մարյատտան գնա մտնի գոմը և լողանա ձիու բերանից բաց թողած գոլորշու մեջ»։
Մայրատտան այս որ լսեց, դառն լացեց և ասաց․
«Ա՜յ, հիմա ես գլուխս պիտի առնեմ և ինչպես մի վարձու աշխատող, ինչպես մի ստրկուհի մարդկանցից հեռու փախչեմ, գնամ անտառը, գուցե թե ցավերիցս ազատվեմ»։
Աղջիկը զգեստի փեշերը հավաքեց և, սաստկացող երկունքի ցավերից տանջվելով, գնաց անտառը, հասավ մի բլուրի և այսպես աղոթեց․
«Ով դու բարեգութ երկնավոր, օգնի՛ր ինձ, թշվառիս, որ ազատվեմ այս տանջանքներից, օգնի՛ր, որ այս ցավերից չմեռնեմ»։
Եվ մտավ գոմը․ տեսավ մի ձի է կապված այնտեղ․ աղջիկը խոսեց․
«Ով դու իմ սիրելի ձի, խորը շնչիր և արտաշնչիր, որպեսզի տաք գոլորշի բարձրանա, ինչպես լինում է բաղնիքում, տաքացրու ինձ, որ ես ազատվեմ իմ ցավերից, որ վերջապես հանգստանամ»։
Եվ այն բարի ձին տաք գոլորշի փչեց աղջկա վրա․ ու գոմն այնպես տաքացավ, ինչպես բաղնիքն է տաքանում, երբ ջուրը եռում է։
Մարյատտան, այդ ամոթխած աղջիկը բարեհաջող ծնունդ ունեցավ և նորածին արու զավակին դրեց ձիու մսուրի մեջ՝ խոտերի վրա։
Հետո տղային լվաց, մաքրեց, բարուրեց ու սկսեց խնամել․ ծիծ տվեց անուշիկ թռչնակին, ապա թևերին առած օրորեց։ Քիչ անց երեխան դրեց ծնկերին, իր զգեստով ծածկեց ու սկսեց գլուխը շոյել։
Եվ հանկարծ հրաշք կատարվեց․ տղան չքացավ մոր գրկից։
Մայրատտան շատ տխրեց ու սկսեց փնտրել տղային։
Փնտրեց իր անուշիկ թռչնակին ամեն տեղ՝ ծառերի թավուտներում, թփերի մեջ, լեռներում, ժայռերի ծերպերում, բայց ոչ մի տեղ չգտավ։
Ուզեց ավելի հեռու գնալ, ուրիշ երկրներում փնտրել տղային։
Խոր գիշերն մի աստղ փայլեց երկնքում․ աղջիկը նախ խոնարհ գլուխ տվեց, ապա հարցմունք արավ․
«Ով աստղիկ, աստծու ձեռքով ստեղծված, գիտե՞ս արդյոք, որտե՞ղ է հիմա իմ մանկիկը»։
Աստղը պատասխանեց․
«Եթե իմանայի էլ, չէի ասի․ այդ քո տղան է արել, որ ես հավերժական ցրտում ու խավարի մեջ առկայծում եմ»։
Աղջիկն առաջ գնաց, հանդիպեց լուսնին․ գլուխը խոնարհեց և հարցմունք արավ․
«Ով լուսին․ աստծու ձեռքով ստեղծված, որտե՞ղ է իմ մանկիկը, ի՞նչ է պատահել նրան»։
Լուսինը պատասխանեց․
«Եթե իմանայի էլ չէի ասի․ այդ քո տղան է արել, որ ես ցուրտ գիշերներին հսկողություն անեմ, իսկ ցերեկները քնեմ»։
Աղջիկն առաջ գնաց, հանդիպեց արևին․ կրկին գլուխը խոնարհեց ու հարցրեց․
«Ով պայծառ արև, աստծու կամքով ստեղծված, գիտե՞ս արդյոք, որտեղ է հիմա իմ անուշիկ մանկիկը, ի՞նչ է պատահել նրան»։
Բարի, իմաստուն արևը պատասխանեց․
«Գիտեմ որտեղ է քո տղան, ով չքնաղ աղջիկ․ այդ քո տղան է տնօրինել, որ ե՛ս, պայծառ ցերեկին, ոսկու նման շողշողալով, արծաթի նման փայլփլելով երկրի վրա պտույտ գամ։ Այո՛, գիտեմ որտեղ է քո անուշիկ մանկիկը, նա մինչև գոտկատեղը խրվել է ճահճուտների մեջ»։
Մարյատտան գնաց փնտրեց, գտավ տղային, հանեց ճահճուտից, բերեց տուն և սկսեց խնամել։ Տղան օրեցօր մեծանում էր։ Սիրունիկ աշխույժ տղային ի՞նչ անուն դնել․ Մարյատտան դեռ չէր որոշել․ ինքը կանչում էր Ծաղիկ, ուրիշները՝ Անբան։
Ուզեցին տղային կնքել․ կանչեցին Վիրոկաննասին․ նա ասաց․
«Խեղճ տղան կախարդված է․ ես նրան չեմ կնքի, մինչև տղային չքննեն, չստուգեն, թե նա ինչպե՞ս է լույս աշխարհ եկել»։
Իսկ ո՞վ կարող է քննել տղային․ ո՞վ կարող է իմանալ, թե ամեն մեկն ինչպե՞ս է լույս աշխարհ գալիս․ միայն ինքը՝ իմաստուն Վեյնեմեյնենը։
Եկավ ծերունի երգիչը, նայեց֊զննեց տղային և երբ ամեն ինչ իմացավ, ասաց․
«Քանի որ տղան գտնվել է ճահճում և հապալասի պտուղից է աշխարհ եկել, ապա նրան պետք է թողնել դաշտում, ուր շատ պտուղներ կան, կամ էլ թե չէ տանել ճահիճը և մահակով գլուխը ջարդել»։
Հրաշքով լեզու առավ և այսպես խոսեց երկու շաբաթը դեռ չլրացած այն երեխան․
«Ով դու խենթավուն ծերուկ, հիմար է քո դատավճիռը․ օրենքներին սխալ մեկնություն տվիր։ Կար ժամանակ, երբ դու քո մոր որդիներին զոհեցիր, որ քո կյանքը փրկես, բայց քեզ ճահիճ չտարան և գլուխդ չջարդեցին։ Իսկ ջահել օրերիդ, թե ինչ եղավ, մոռացե՞լ ես։ Քո պատճառով այն դեռահաս աղջիկը, չքնաղ Այնոն սուզվեց ու խեղդվեց ծովի մռայլ ալիքներում և դարձյալ քեզ ոչ ոք չպատժեց»։
Լսեց այս ամենը ծերունի Վիրոկաննասը, երեխային մկրտեց և որհնեց․
«Դու Կարելիայի թագավոր կդառնաս, կիշխես ամբողջ երկրին»։
Բարկացավ Վեյնեմեյնենը, գնաց ծովափ և վերջին անգամ այնտեղ բարձրաձայն ու սրտալի երգեց։ Ապա նստեց նավակն ու հրաժեշտի այսպիսի խոսքեր ասաց․
«Կանցնի այս ժամանակը, կանցնեն օրեր, կբացվեն նոր ծագեր, բայց էլի իմ կարիքը կզգաք։ Կսպասեք, կփնտրեք ինձ, որ ես ձեզ համար նոր հրաշք֊ինքնաղաց Սամպո կառուցեմ, նոր բազմալար Կանտելե սարքեմ, որ նորից լուսինը երկինք հանեմ, արևին ազատություն տամ։ Չէ՞ որ առանց լուսնի և արևի այս աշխարհում երջանկությունը կչքանա»։
Եվ շնչշնկում է առագաստը ու նավը հավերժական երգչին տանում է հեռու և հեռու։
Ահա՛, վերջապես նա հասնում է այնտեղ, ուր միանուն են երկիրն ու երկինքը։
Վեյնեմեյնենը հայրենիքին կտակեց Կանտելեն և իր երգրերը։
Ավանդեց, որ Կալեվալայի դյուցազունների սխրագործությունները սերնդե֊սերունդ պատմեն։
Պատգամեց, որ հայրենի հերոսների հիշատակը միշտ անթառամ երգերով հավերժացնեն։
:::::::::::❊ ❊ ❊
<poem>
Լրացավ և իմ՝ երգչիս ժամանակը։ Այստեղ ընդհատում եմ երգս։
Նույնիսկ ձին պետք է հանգստանա, եթե շատ ճամփա է անցել։
Երկաթն անգամ կթուլանա, եթե ամռանը շատ խոտ է հնձել։
Ջրեն անգամ կսպառվեն, եթե անընդհատ հոսում են։
Խարույկը նույնիսկ կհանգչի, եթե ամբողջ գիշերը բոցավառվել է։
</poem>
Այապես էլ երգիչը կարող է հոգնել, եթե երգել է առավոտից մինչև երեկո, երեկոյից մինչև առավոտ։
Ես հաճախ լսել եմ այսպիսի խոսքեր․
«Ջրվեժն անգամ իր ահեղ թափի մեջ չի կարող բոլոր ջրերը թափել ― սպառել․ ճիշտ այդպես էլ երգիչը չի կարող իր իմացած բոլոր երգերը միանգամից երգել․ ավելի լավ է ընդհատել և հանգստանալ»։
Ես ահա՛, ավարտում եմ երգս, բայց բոլոր այդ երգերն ինչպես կծիկ փաթաթում եմ և պահ եմ տալիս մեր հայրենի երգերի գանձարանին։
Ինչ կլիներ, եթե ես անընդհատ երգեի, երգեի անտառներում և դաշտերում ամեն, ամեն տեղ երգեի։ Չէ՞ որ մայրս արդեն վախճանվել է և նա չի լսում իր զավակի երգը․ ի՞նչ է, միայն սոսիների և նոճիների համա՞ր երգեմ։
Դեռ փոքր հասակում ես մոլորվեցի անտառում և ինչպես արտույտ երգում էի ամեն թփի տակ, ամեն պուրակում։ Հետո խորթ մոր ձեռ ընկա․ նա ինձ բանացրեց, վերջն ինձ քշեց Հյուսիսի այն ցուրտ աշխարհը, որ ես սառնամանիքներում ոչնչանամ։
Ես անքուն թռչունի պես շատ տեղեր թափառեցի, հանդիպեցի թե ահեղ փոթորիկների, թե սառնամանիքների, հաճախ էի իմ սև օրն անցկացնում լացով ու ողբով։
Հիմա պատահում է, այնպիսի մարդկանց եմ հանդիպում, որոնք ինձ կշտամբում են, իրենց անմիտ գոռոցներով խլացնում են իմ ձայնը․ չարախոսում են, թե ես լավ չեմ երգում, իմ երգերը ոչ մեկին պետք չեն։
Բայց բարի մարդիկ, դուք շատ խիստ մի լինեք, տարօրինակ մի համարեք, որ ես անվարժ եմ երգում, ինչպես մանկիկը։ Չէ՞ որ ես ոչ մի տեղ չեմ սովորել, խելոք մարդկանց մոտ չեմ ուսուցանել։ Ուրիշի խոսքերով չէ, որ երգում եմ, ոչ էլ օտարներից եմ փոխ առել իմ երգերը։
Ուրիշները գնացել, սովորել են, իսկ ես չէի կարող թողնել իմ հարազատ մորը, իմ հայրական օջախը։ Ինչ որ սովորել եմ, միայն մեր տանն եմ սովորել։ Երբ մայրս ճախարակն էր մանում՝ ճախարակի երգն էի լսում, երբ եղբայրս ռանդան կամ կացինն էր բանեցնում՝ կանցնի զրնգոցն էի լսում։
Լավ եմ երգել թե, վատ, ներողամիտ եղեք․ միայն գիտեմ, որ իմ երգերով ես գալիքի երգիչներին նվիրական ավանդ եմ թողել։ Ես էի, որ անտառի թավուտներում արահետ բացեցի և դեպի ապագան ճանապարհ ցույց տվի։ Նրանք, ովքեր սիրում են երգը, ավելի լավ երգեր կերգեն։ Գալիք սերունդը, ծաղկող֊փթթող երիտասարդները բացված արահետով առաջ կընթանան և հայրենի աշխարհի վեհությունը կհավերժացնեն նոր երգերով։