Բայց, այնուամենայնիվ, ո՞ւր էր կորել նա։
==Գլուխ տասնյոթերորդ==
«Ա՜խ, ինչքան եմ սոված»
Երբ գնացքը շրմփում է ծովը, Ախ֊ախն առաջին հերթին կորցնում է գիտակցությունը։ Բայց ոչ երկար ժամանակով։ Ուշքի գալով, նա սողում է դեպի վագոնի մուտքը։ Դուռը բացելը նրանից մեծ աշխատանք է պահանջում, բայց վերջ ի վերջո կարողանում է դուրս գալ։
Ախ֊ախը շատ դանդաղ է դուրս գալիս ջրի մակերեսը։ Նա լող է տալիս, լող է տալիս և երբ, թվում է թե ուր որ է երկինքը կերևա, մի հսկայական ալիք է բարձրանում և այնպես է խփում նրան ծոծրակին, որ նորից է սուզվում ջրի տակ։ Նա նորից է փորձում դուրս գալ ջրի մակերես, բայց նորից մի նոր ալիք է խփում։ Եվ ալիքները նրան ավելի են հեռացնում ափից։
Ախ֊ախը փորձում է ձեռքով նշան անել, որ կարող էր միայն մի բան նշանակել․ «Ծառանե՛ր, եկեք ինձ մոտ», ― բայց իսկույն կորցնում է հավասարակշռությունը և նորից է սուզվում։
Այնուամենայնիվ ոչ մի վախ չի զգում։
«Ինչո՞ւ վախենամ, ― մտածում է նա։ ― Չէ՞, որ ես փող ունեմ»։
Այդ վստահությունը նրան ներշնչել էր դեռևս հանգուցյալ Բաբախը։
«Կարևորը փող ունենալն է, ― հաճախ ասում էր նա։ ― Փողով դու կարող ես անել ամեն ինչ»։
Այդ համոզմունքը պատվաստել էին նրա մեջ նաև թագավորական ընտանիքի տարրական դպրոցի ուսուցիչները։ Պատմության դասատուն բոլոր դասերին այնպիսի օրինակներ էր բերում, որոնցից միշտ մի բան էր պարզ՝ հարուստ լինելը լավ է, վատ է աղքատ լինելը։ Ախ֊ախը նույնիսկ հիշում է հին պետության պատմությունից մի դեպք․․․ Ո՛չ, պետության անունը Ախ֊ախը չի հիշում, բայց դա չէ էականը։ Մի խոսքով, ինչ֊որ մի հարուստ նույնիսկ կարողանում է գնել իմաստուն կախարդի խիզախությունը։ Ահա թե ինչ ուժ ունի փողը։ Մի մտածեք, է՜ նույնիսկ խիզախությունը կարելի է գնել փողով։
Դա շատ ուսանելի պատմություն է։ Գուցե՞ խնդրենք Ախ֊ախին մեզ պատմի այդ պատմությունը։ Անօգուտ է։ Ախ֊ախն, իհարկե, այդ պատմությունը մի քանի անգամ էր լսել, բայց ինչպես պետք է, մտքում չէր պահել։ Դե նա իսկի չէր էլ աշխատում մտքում պահել․ չէ՞ որ նրա փոխարեն հիշում էին ծառաները։ Իսկ եթե մեկը խնդրում էր Ախ֊ախին պատմել որևէ հետաքրքիր բան, բավական էր, որ նա նշան տար, որը կարող էր մի բան նշանակել․ «Ես ուզում եմ պատմություն պատմել» և ծառաներն սկսում էին պատմել։ Նրանք պատմում էին հետաքրքիր, հրապուրիչ, հաճելի էր լինում նրանց լսելը։ Եվ հետևյալ օրը բոլոր լրագրերը իրենց ընթերցողներին հաղորդում էին, որ Ախ֊ախը աշխարհի ամենալավ պատմողն է, իսկ նշանավորագույն ընթերցողները խմբերով գալիս էին նրա մոտ, խնդրում, որ նա հանդես գա հրապարակային դասախոսությամբ՝ «Ինչպես պատմել հետաքրքրաշարժ պատմություններ»։
Սակայն հիմա Ախ֊ախը փոթորկող ծովում մենակ էր, բոլորովին մենակ։ Այդպիսի բանի նա սովոր չէր։
Ալիքներն Ախ֊ախին ափից գլորում էին հեռու֊հեռու։ Նրա գլուխը մերթ երևում էր ջրի մակերեսին, մերթ դարձյալ անհետանում։ Մարմինը, որին ոչ մի ներքին ուժ չէր ազդում, ակամա ճոճվում էր ալիքների վրա։
«Ալիքը ինձ ինչ֊որ տե՞ղ է քշում», ― առաջին անգամ մտածմունքի մեջ է ընկնում Ախ֊ախը։ Սակայն այդ միտքն էլ չի անհանգստացնում նրան։ Բարեբախտաբար նրա հագինը դիմացկուն կոստյում էր, իսկ կոստյումի վրա բազմաթիվ գրպաններ կային, որոնք բերնեբերան լցված էին ոսկե փողերով, ալմաստներով ու մարգարիտներով։ Ճակատագիրն ու ալիքները ուր էլ տանեին նրան, նա ամեն տեղ կարող էր իր փողերով գնել ինչ որ սիրտը ուզի և պետք չէր լինի մտածել ո՛չ ուտելիքի, ո՛չ էլ հագուստի մասին։
«Թող քշի, իմ ինչ գործն է», ― այդպես է որոշում Ախ֊ախը։
Իր մտքերով տարված, Ախ֊ախը հանկարծ ինչ֊որ անհասկանալի ճողփյուն է լսում, կարծես ինչ֊որ մեկը օդի մեջ աղմուկով ջրի ուժեղ շիթ է բաց թողնում։
«Ըստ երևույթին ինչ֊որ կախարդ է լողում, ― մտածում է Ախ֊ախը, նորից սուզվելով ջրի մեջ։ ― Ինչպե՞ս օգտվեմ սրանից։ Ի՞նչ շահավետ գործարք կնքեմ»։
Բայց այդ ժամանակ Ախ֊ախը դուրս է գալիս ջրի մակերեսը և տեսնում է իրենից ոչ այնքան հեռու գտնվող հսկային, որը իր գեր մարմնով ծածկելով ամբողջ հորիզոնը՝ լողում է ուղիղ նրա վրա։
Իհարկե, դա կետ էր, որը, ինչպես գիտենք, Ախ֊ախը կարող էր չիմանալ։
«Ո՞վ է սա։ Ի՞նչ գործ ունի այստեղ», ― տագնապով հարցնում է ինքն իրեն Ախ֊ախը։
Եվ հանկարծ նա հիշում է, որ դեռ դպրոցում լսել էր ինչ֊որ մեծ կենդանու մասին, որը ապրում է օվկիանոսում։ Ուսուցիչը նույնիսկ քննության ժամանակ հարցրել էր դրա մասին, և Ախ֊ախը ստացել էր ամենաբարձր գնահատականը՝ հարյուր թվանշան։ Բայց թե սա ի՞նչ կենդանի է և ի՞նչ պետք է անել նրա կոկորդը չընկնելու համար, Ախ֊ախն արդեն չէր հիշում։ Չէ՞ որ այն ժամանակ նրա փոխարեն պատասխանել էին ծառաները։
Իսկ կետը առավոտից սոված է լինում, մի բան, որ Ախ֊ախը կարող էր չիմանալ։ Պատկերացնո՞ւմ եք, թե ինչքա՜ն է ուրախանում կետը, երբ հանկարծ տեսնում է Ախ֊ախին։
― Սա իմ բա՜խտն է, ― բացականչում է նա։ ― Ինչ լավ կարկանդակ է։ Այ հիմա մենք կուտենք․․․
Կետը արագ լողում է դեպի Ախ֊ախը, լայն բացում է երախը և դեպի իրեն է քաշում վիթխարի քանակությամբ ծովի ջուր, դրա հետ միասին նաև Ախ֊ախին։ Հետո նա աղմուկով բաց է թողնում մի ամբողջ շատրվան ջուր, իսկ Ախ֊ախին կուլ է տալիս ամբողջությամբ։
Դուք արդեն գլխի ընկաք, որ այդ կետը ուտելիքի հարցում խտրություն չի դնում։ Նա կուլ է տալիս այն, ինչ֊որ ճանապարհին պատահում է։ Ձկներ, խեցգետիններ, ծովային աստղեր, մեդուզաներ էին ընկնում նրա երախը և կերակրափողով անցնում ստամոքսը։ Ամենազարմանալին այն է, որ կետը նույնիսկ կուլ տալուց առաջ չի ծամում ուտելիքը, իսկ դուք գիտեք, թե որքան վնասակար է դա։ Եվ ահա կետը իր հիմար սովորության պատճառով տուժում է։ Կետը իր կյանքում ամեն տեսակ բան շատ էր փորձել, բայց երբեք ոչ մի անգամ այնպիսի բան չէր կերել, որ Ախ֊ախի նման լիներ։ Քանի դեռ Ախ֊ախը նրա լեզվի վրա է լինում, նա հանկարծ ինչ֊որ տարօրինակ համ է զգում։ Բայց ափսոսում է Ախ֊ախին դուրս թքել, և արտասովոր կարկանդակը ընկնում է նրա ստամոքսը։
Կետը շարունակում է ակոսել ծովը, բայց այն միտքը, որ ինքը տարօրինակ գազան էր կերել նախաճաշին, այլևս չէր հեռանում նրանից։
«Ի՞նչ էր։ Ո՞վ էր։ Շատ ծովերում ու ովկիանոսներում եմ եղել, բայց ոչ մի անգամ նման բանի համ չեմ տեսել, ― մտածում է նա։ ― Բը՜ռռ․․․ ինչ տհաճ համ է։
Կետը սկսում է ավելի արագ լողալ, բայց դա էլ չի օգնում։ Քանի գնում է, ստամոքսի ցավը այնքան ավելի է ուժեղանում։
Իսկ ինչ էր այնում այդ ժամանակ Ախ֊ախը։
«Ո՞ւր եմ ընկել», ― այդ միտքը դանդաղորեն շարժվում է նրա ուղեղում։
Ախ֊ախը հիշում է, որ իրեն մի ալիք տարել ու գցել էր այդ անթափանց խավարը։ Լավ կլիներ, որ լույս աշխարհ դուրս գար, բայց ինչպե՞ս։ Բացի այդ, չորս կողմից այնպես էր ձկան հոտը փչում, որ Ախ֊ախը, որը առավոտից ոչինչ չէր կերել, գլխապտույտ է զգում։ Ոչ, ոտքի կանգնելը, ելքը գտնելը՝ նրա ուժից վեր էր։ Անհամեմատ ավելի հեշտ է նոր վիճակին ընտելանալը։ Նա գլխի է ընկնում, որ այստեղ ինքը մենակ չի, որ իր կողքին վխտում են էլի ինչ֊որ կենդանի էակներ։ Եվ հանկարծ նա լսում է խեցգետինների միանգամայն պարզ խուճապի շշուկը։
― Շուտ արեք փախչենք, փախչենք։ Նա մեզ կուտի։
«Ի՞նչ է պատահել դրանց», ― ուզում է մտածել Ախ֊ախը, բայց հենց այդ ժամանակ ինչ֊որ մի անասելի ուժ նրան բարձրացնում է, քաշ է տալիս և այնպես է պտտեցնում, որ նա ոչ միայն նստած, այլև պառկած չի կարողանում տեղում մնալ։
Նա հիշում է ծառաներին, որոնք նրա առաջին իսկ ազդանշանով անում էին այն ամենը, ինչ որ պետք էր, բայց, դժբախտաբար, նրանք անհետացել էին։ Իսկ շառաչող ալիքը արդեն հասցնում է նրան դուրս բերել անթափանցելի խավարից և ուժով շպրտել առափնյա ծանծաղուտի վրա։
․․․Կետը անբացատրելի երջանկություն է զգում այն բանից հետո, որ դուրս է թքում այդ անմարսելի կարկանդակը։ Նա հիմա պարզ հասկանում էր, որ այդ բոլորի համար ինքն էր մեղավոր։ Ինչո՞ւ նա ընկավ այդ տարօրինակ գազանի ետևից։ Կարծում էր, թե դա կաթնահո՞ւնց է։ Համով բան էր ուզո՞ւմ։ Այ քեզ վիտամին։ Այ քեզ սննդամթերք․․․ Ինչ լավ էր, որ խելքը կտրեց այդ գազանին ցամաք շպրտել, որպեսզի ծովը չկեղտովի ամեն տեսակի անպետք բաներով․․․ Եվ կետը թեթևացած հոգով և թեթև ստամոքսով լողում է ալիքների վրայով՝ կարծես թե ոչինչ չէր պատահել։
Ահա թե ինչ ձևով է Ախ֊ախը հանկարծ հայտնվում ծովափնյա ծանծաղուտի ավազի վրա։
«Որտե՞ղ եմ ես։ Սա ի՞նչ տեղ է», ― մտածմունքի մեջ է ընկնում Ախ֊ախը, այդ ցնցումից խելքը գլուխը հավաքելուց հետո։
Նա արևի ուժեղ լույսից կուրացել էր և մի քանի րոպե չի կարողանում աչքերը բացել։
Ջինջ ծովի քամին և դաշտերի ծաղիկների բուրմունքը ուշքի են բերում Ախ֊ախին։ Նորից բացվում է նրա ախորժակը։
«Ո՞ւր կորան իմ ծառաները»։ «Ի՞նչ է կատարվել»։
Ախ֊ախը փակում է աչքերը։ Մի ակնթարթ նրան թվում է, որ ինքը կանգնած է սեղանի մոտ, որտեղ կան տապակած հավեր, ապխտած ձկներ, կարմրաթուշ բլիթներ, կարկանդակներ, տորթեր, շաքարով պատրաստված մրգեր։
Եվ հանկարծ Ախ֊ախը սարսափով հիշում է, այդ զգացումը, որն ինքն զգում է, կոչվում է «քաղց»։
― Ես, կարծես թե ինչ֊որ ժամանակ ունեցել եմ այդ զգացումը։ Բայց ե՞րբ։ Ե՞րբ, ― մրթմրթում է նա, բոլորովին ուժից ընկած։
Այդ ժամանակ երկնքում ինչ֊որ միալար տզզոց է լսվում։ Սկզբում Ախ֊ախին թվում է, որ այդ աղմուկը իր ականջներում է, սովածությունից է, բայց աչքերը բացելով, նա տեսնում է մի քանի սև կետեր, որոնք պտտվում են օդի մեջ։ «Աչքե՞րս են շաղվում, թե դրանք ինչ֊որ կենդանի էակներ են», ― մտածում է Ախ֊ախը։
― Էյ, ինչպե՞ս են ձեզ կոչում, ― բղավում է Ախ֊ախը։
Մեղուները նույնիսկ չեն էլ նայում նրա կողմը։ Նրանցից մեկը անջատվում է պարսից և սկսում թռչկոտել ինչ֊որ մի ծաղկի վրա։
― Ի՞նչ ես անում, ― զարմանում է Ախ֊ախը, երբ մեղուն մտնում է ծաղկի ներսը։ ― Ի՞նչ գործ ունես այնտեղ։
Մի րոպե անց մեղուն մագլցելով դուրս է գալիս և Ախ֊ախի դեմքին գցելով ծաղկի մի քանի փոշեհատիկ թռչում է հեռու։ Ծաղկափոշու հոտը այնքան հաճելի է լինում, որ Ախ֊ախը հաճույքից նույնիսկ աչքերը կկոցում է։
«Օ՜, գիտեմ, ― հանկարծ հիշում է նա։ ― Այդ միջատները ինչ֊որ համով ու անուշահոտ բան են պատրաստում։ Բայց դե ինչպե՞ս է դա կոչվում։ Ծառաներ, որտե՞ղ եք։ Ա՜խ, ինչքան սոված եմ։ Շատ եմ սոված»։
Նրա գլուխը անզոր ընկնում է խոտերի վրա, և այդ ժամանակ նա տեսնում է բազմաթիվ փոքրիկ էակների, որոնք արագ֊արագ այս ու այն կողմ էին գնում։ Նա ինչ֊որ մի տեղ նրանց տեսել էր՝ արագաշարժ, բարակ մեջքով, վեց շարժուն թաթիկներով։ Բայց որտե՞ղ։ Ե՞րբ։ Ինչպե՞ս են դրանք կոչվում։
Մրջյունները շատ զբաղված են լինում․ նրանք ինչ֊որ բեռ են քարշ տալիս, ավելի շուտ ուտելու պաշար։
― Է՜յ, դուք ո՞վ եք, ― հարցնում է Ախ֊ախը, թուքը կուլ տալով։
― Մենք Մեծ Յասենյա<ref>Մեծ Յասենյա երկիրը, մրջյունների հեքիաթային թագավորությունն է, որտեղ ինքնամոռացության մեջ է ընկնում միջնադարի գրող Լի Գուն֊ցզոյի «Առակներ փոխարքա Նանկեի մասին» ֆանտաստիկ նովելի անհաջողակ հերոսը, ոմն Չունյուն Ֆենը։ Ավելի քան հազար տարի առաջ գրած այս նովելը մեծ ժողովրդականություն է վայելում Չինաստանում»։
(Ծ․ Ռ․ Թ․)</ref> երկրից ենք, ― պատասխանում են մրջյունները, առանց աշխատանքն ընդհատելու։
― Մեծ Յասենյա երկրի՞ց, ― տարակուսանքով հարցնում է Ախ֊ախը։
Նա, կարծես թե, ինչ֊որ պատմություն էր լսել Մեծ Յասենյա երկրի մասին, բայց դա ե՞րբ էր եղել։
― Է՜յ, ինչու ես այդպես շտապում։ Կանգնի՛ր, ― Ախ֊ախը շտապով փակում է նրանց ճանապարհը։
― Ի՞նչ է պատահել, ― հարցնում է մի մրջյուն։
― Բարի եղեք, ինձ որևէ ուտելու բան վաճառեք։
― Ինչպե՞ս, ― չի հասկանում մրջյունը։
― Ախ֊ախը ստիպված բացատրում է, թե ինքը ինչ նկատի ունի․
― Ես սոված եմ։ Անհրաժեշտ է որևէ բան ուտել։
― Փնտրիր և, կգտնես, ― անվրդով պատասխանում է մրջյունը և շարունակում իր ճանապարհը։
― Ինչպե՞ս, ե՞ս պետք է փնտրեմ։ Դա ի՞նչ է նշանակում։
― Դա նշանակում է, որ պետք է գնալ աշխատանքի։
― Ախ֊ախը զայրանում է․
― Գիտե՞ս, թե ում հետ ես խոսում։
Մրջյունը մի աչքով նայում է նրան ու շուռ է գալիս․
― Ով ուզում է լինես։ Ի՞նչ տարբերություն։
Ախ֊ախը վճռականորեն կանգնեցնում է նրան․
― Անհրաժեշտ չէ, որ ես աշխատեմ։
Մոտենում է նաև մի ուրիշ մրջյուն։ Նա իր բեռը ցած է դնում և կասկածանքով նայում Ախ֊ախին։
― Իսկ ինչպե՞ս ես ապրում։
― Ո՞նց թե ինչպես․․․ Ինձ ուրիշներն են կերակրում։
Փոքրիկ մրջյունը ուշադիր լսելով մեծերի խոսակցությունը, ինքն էլ է մոտենում Ախ֊ախին։
― Ուրեմն, դու ոչինչ չե՞ս անում և սպասում ես թե երբ ուրիշները քո փոխարեն կանեն ամեն ինչ, ― զարմացած հարցնում է նա։
― Դե իհարկե։
― Եվ երկա՞ր կարելի է ապրել առանց աշխատելու։
― Ես փող ունեմ։
Փոքրիկ մրջյունը չի հասկանում Ախ֊ախին․
― Փ՞ող։ Իսկ դա ի՞նչ բան է։
Զրույցին միանում են նաև ուրիշ մրջյուններ․
― Իսկ որտեղի՞ց ես ձեռք բերում այդ փողերը։
Բայց Ախ֊ախը չի ուզում բացատրություն տալ նրանց։
― Լավ, հերիք է դատարկախոսությամբ զբաղվեք։ Շուտ արեք ինձ ուտելու մի բան բերեք։ Ես ձեզ փող կտամ։
Բայց այդ ժամանակ նա հանկարծ իր գլխավերևում լսում է ծանոթ միալար բզզոցը։
― Մեղվիկ, մեղվիկ, ― ճչում է փոքրիկ մրջյունը։ ― Դուք նորություն լսե՞լ եք։
Մեղուն մոտիկ է գալիս։
― Ես բոլորը լսեցի, ― պատասխանում է նա։ ― Ուշադրություն մի դարձրեք նրա ասածներին։ Իսկ ամենակարևորը, ոչ մի դեպքում թույլ չտաք, որ նա մրջնանոցին մոտենա՝ նա ձեզ կթալանի։ Ձեզ համար նա մրջնակերից ավելի սարսափելի է։
Փոքրիկ մրջյունը ժպտում է մեղվին և վազում է յուրաիններին հասնելու։ Ճանապարհին նա շուռ է գալիս դեպի Ախ֊ախը․
― Գոնե որևէ օգուտ լիներ քեզնից։ Աշխատել է պետք, մրջնակեր։
― Ես չեմ կարողանում, ― տխուր հառաչում է Ախ֊ախը, չհասկանալով, թե ինչու ոչ ոք չի կարեկցում իրեն։
Իսկ մրջյուններն ու մեղուները այլևս նրա վրա ուշադրություն չեն դարձնում, զբաղվում են իրենց գործով։
Ախ֊ախը ենթադրություններից գլուխը կորցնում է։ Բայց աստիճանաբար տարակուսանքը փոխվում է զայրույթի։
― Է՛յ դուք, փոքրիկ միջատներ, ― հրամայական բղավում է նա։ ― Ես պահանջում եմ՝ շտապ ինձ որևէ ուտելու բան բերեք։ Ո՞ւմ ինչ գործն է ես աշխատել կարո՞ղ եմ, թե ոչ։ Ես ամեն ինչ կարող եմ գնել փողով։ Իսկ դուք, արհամարհված միջատներ, մինչև անգամ փող չունեք։
Բայց մեղուները ինչ֊որ տեղ են մտնում, իսկ մրջյունները պտտվում են նրանց շուրջը։ Եվ ամենից վիրավորականն այն է լինում, որ փոքրիկ մրջյունը, նրա մոտով անցնելիս, ամեն անգամ ծաղրում է նրան ու նենգաբար ծիծաղում․
Ախ֊ախը կատաղում է։
― Է՛յ, դուք, պատասխանեք։ Ես պահանջում եմ։ Ինձ մոտ կանչեք ձեր հարուստներին։ Շտապ ինձ տարեք ձեր ամենագլխավոր հարուստի մոտ։ Ա՛յ, կտեսնեք, որ նա ինձ կդիմավորի ինչպես հարկն է․ կհյուրասիրի ապխտած հավերով, կումիսով․․․ Բավական է, որ ես մի բառ ասեմ՝ և նա ինձ կտա ամեն ինչ։
― Ժժժժժժժժժժժժժժ, ― բզզում է թռչող մեղուն։ Ժժժժ։ Հլա տես, թե ինչ է ուզում։ Այստեղ Հարուստների կղզին չէ։
― Ինչպե՞ս, ― արագ֊արագ հարցնում է Ախ֊ախը։ ― Ի՞նչ ասացիր։ Մի՞թե այդպիսի կղզի կա։
― Կա, ― դժկամորեն պատասխանում է մեծ մրջյունը, որը իր բեռով անցնում էր նրա կողքից։ ― Այդ կղզում ապրում են միայն հարուստները, պա՞րզ է։
― Իսկ որտե՞ղ է, որտե՞ղ է այդ կղզին։
― Հեռու է։
― Իսկ ինչպե՞ս կարելի է հասնել։ Դու հասկանո՞ւմ ես, որ միայն այնտեղ լավ կլինի ինձ համար։
― Լավ է այնտեղ, թե վատ, ոչ ոք չգիտի․ մենք ոչ մի անգամ չենք եղել այնտեղ։
― Մենք այնտեղ ուղարկում ենք միայն նրանց, ովքեր չեն սիրում աշխատել, ― ավելացնում է փոքրիկ մրջյունը։
― Ճիշտ է։ ― Հանկարծ մեղուն դիմում է մրջյունին։ ― Որքան հիշում եմ, դուք այնտեղ ուղարկեցիք մի անբանի։ Ճիշտ է, դա վաղուց էր։ Նա ձեզ գրե՞ց, թե ինչպես է այնտեղ դուրս գալիս իրեն։
― Ոչ, ― պատասխանում է փոքրիկ մրջյունը։ ― Մենք խնդրել էինք նրան անպայման գրել ամեն ինչի մասին, ինչ֊որ նա այնտեղ կտեսներ, բայց մինչև այսօր ոչ մի նամակ չենք ստացել։
― Գուցե իսկապես շատ լավ է և նա մեզ մոռացել է, ― նկատում է մեծ մրջյունը։
― Բարեկամներս, բարեկամներս, ― աղաչում է Ախ֊ախը։ ― Շուտ արեք ինձ ուղարկեք այնտեղ։
Մրջյուններն ու մեղուները հավաքում են իրար գլխի ու ինչ֊որ բան են փսփսում։ Հետո մի մեղու թռչում է Ախ֊ախի մոտ։
― Դու իսկապես ուզո՞ւմ ես գնալ Հարուստների կղզին։
― Դա ի՞նչ հարց է։
Մենք կարող ենք քեզ այնտեղ ուղարկել։ Բայց մի պայմանով․ եթե դու համաձայն ես․․․
― Կհամաձայնեմ, կհամաձայնեմ։ Շուտ արա ասա, ի՞նչ պայմանով։
― Հենց որ հասնես Հարուստների Կզին, դու պետք է իմանաս, թե ինչպիսի կլիմա է այնտեղ, ինչպիսի բուսականություն․ ծաղիկներ կա՞ն, թե ոչ։ Ոչ մի բան աչքաթող չանես, բոլորը կհիշես։
― Համաձայն եմ, համաձայն։
― Երբ բոլորն իմանաս, մեզ նամակ գրիր։ Նամակում մանրամասն կպատմես քո տպավորությունների մասին։
― Լավ, լավ։
― Չմոռանաս խոստումդ, ― ճչում է փոքրիկ մրջյունը։ ― Մենք արդեն մեկին ուղարկել ենք, նա էլ խոստացավ։
― Ես անպայման կգրեմ, անպայման, ― առանց տատանվելու համաձայնում է Ախ֊ախը։
Այն ժամանակ մեղուն ու մրջյունը ասում են, որ իրենք պետք է բոլորով մի անգամ էլ խորհրդակցեն։
― Եթե բոլորը համաձայն լինեն, ― ասում է մեղուն, ― մենք քեզ կհյուրասիրենք մեղրով, իսկ հետո կուղարկենք այդ կղզին։
Մեծ մրջյունն էլ է քաջալերում Ախ֊ախին․
― Մենք էլ քեզ կհյուրասիրենք որևէ համեղ բանով։
Ուղիղ տասը րոպե հետո մեղուն ու մրջյունը վերադառնում են իրենց բոլոր ընկերների հետ միասին։ Նրանք Ախ֊ախի համար շատ համեղ բաներ են բերում․
― Ինչ լավ ախորժակ ունես, ― զարմանում են նրանք, տեսնելով, որ ամեն ինչ արագ անհետանում է Ախ֊ախի բերանում։ ― Բայց դու մի ամաչիր, կեր, խնդրում ենք։
Ախ֊ախը ամաչելու մասին չէր էլ մտածում։ Մի րոպեում նա ուտում է մեղրի պաշարի երկու երրորդը, որ մեղուները հավաքել էին ամբողջ ամառվա ընթացքում և դատարկում է մրջյունների պահեստի կեսը։
Եվ վերջապես նա կշտանում է ու իսկույն ննջում։ Նա փակում է աչքերը և որոշում է, որ նախ մի լավ քնի ու հետո ճանապարհ ընկնի դեպի Հարուստների կղզին։
Մինչ նա քնած է լինում, առափնյա ավազի վրա հավաքվում են անթիվ անհամար մեղուներ։ Նրանք բոլորը շարժվում են օդի մեջ քնած Ախ֊ախի վրա և ավագ մեղվի հրամանով միասին թափահարում են թևերը, այդ ձևով ստեղծելով օդի ուժեղ հոսանք։ Գետնի վրա նրանց օգնում են մրջյունները, որոնք շարք են կանգնում և սկսում են ամբողջ ուժով փչել Ախ֊ախի վրա։
<poem>
Թռիր հարավային ուժեղ քամի,
Արագ թռիր, եկեք հյուսիսային քամիներ, ―
</poem>
երգում են մեղուները։
Իսկ մրջյունները միասին ձայնակցում են․
<poem>Հավաքվեք աշխարհի քամիներ,
Այս չաղ մարդուն տարեք Հարուստների Կղզին։
</poem>
Մեղուները ուժեղ թափահարում են թևերը, իսկ մրջյունները ավելի ուժեղ են փչում․․․
Եվ ահա բարձրանում է քամին։ Գնալով ավելի է ուժեղանում, սաստկանում, վերջապես Ախ֊ախին պոկում է գետնից և տանում ուղիղ ամպերի մոտ։
Դժվար է ասել, թե քանի ժամ է քամին նրան մի ամպից մյուսը քշում․ օդային տարածությունն անսահման է։ Վերջապես քամին ձանձրանում է այդ չաղ մարդու հետ խաղալուց և նրան շպրտում է օվկիանոսի կենտրոնում եղած ինչ֊որ մի կղզի և իսկույն հանդարտվում է։
Դա հենց Հարուստների Կղցին էր։
==Գլուխ տասնութերորդ==
Հարուստների Կղզին
Ախ֊ախը սրընթաց մրրիկով բռնված, թռչում է ծովի վրայով և հասցնում է մի կուշտ քնել։ Նույնիսկ ցուրտը չի արթնացնում նրան։ Բայց վերջապես Ախ֊ախն արթնանում է ու հանկարծ տեսնում ներքևում մի փոքրիկ կղզի է ընկած, որը ամբողջապես ծածկված է գույնզգույն, փայլուն քարերով։
― Որքա՜ն գեղեցիկ է, ― հիացած բացականչում է Ախ֊ախը։
Եվ հենց որ նա արտասանում է այդ բառերը, իսկույն ընկնում է կղզու վրա։ Դժվար չէ կռահել, թե ուր է ընկնում նա։
― Ա՛յ ինչ եմ ասել։ Հարուստների Կղզին է։
Չորս կողմը, ինչքան որ մարդու աչքը կարող էր տեսնել, շեղջերով թափված են լինում ոսկի ու արծաթ փողեր, կույտերով ալմաստ։ Ոտքերի տակ խշխշում են վառ սուտակները, իսկ այն, ինչ վերևից Ախ֊ախին խոտ էր թվում, պարզվում է, որ զմրուխտի նուրբ կանաչ շերտ է։ Ամեն քայլափոխին նա սայթաքում է ոսկե դեղնավուն գույնի թափանցիկ քարերի վրա, որոնք, ինչպես պարզվում է, խոշոր սաթեր են լինում։
Մի քիչ հեռվում, ճիշտ այդպիսի քարերի վրա նստած են լինում լավ հագնված երեք պարոններ։ Իհարկե, այդպես կարող էին հագնված լինել միայն հարուստները։ Նրանցից մեկը մելամաղձոտ դեմքով ծովի մեջ էր շպրտում ոսկի փողերը։ Մյուսը նետում էր երկնքի պես կապույտ շափյուղները ու ականջ դնում ջրի ճողփյունին։ Երրորդը զվարճանում էր ավելի խոշոր բաներով։ Նա ծովափ էր բերել մոտ երկու ցենտներ քաշ ունեցող մալաքիտի մի կտոր և, ծիծաղելով գլորում էր ջրի մեջ։
Պարոնները ոչ մի ուշադրություն չեն դարձնում մեկը մյուսի վրա։ Կարծես նրանք չեն էլ նկատում կղզում անծանոթի երևալը, թեև Ախ֊ախի պես հաստ մարդուն չտեսնելը պարզապես անկարելի էր։
Ախ֊ախը գնում է առաջ։ Ափին նա տեսնում է մի խումբ հարուստների, որոնք պառկած գլորվում են մարգարիտի կույտի վրա։ Տեսնելով Ախ֊ախին, նրանցից ոչ մեկը նույնիսկ տեղից չի էլ շարժվում։ Մի մասը բարձի փոխարեն գլխի տակ էր դրել ոսկու մի հսկայական կտոր, մյուսները ոտքերով կառչել էին կորալի ճյուղերին։
Ախ֊ախը ցնծության մեջ էր։
«Ի՜նչ լավ է այստեղ, ― անվերջ կրկնում էր նա։ ― Ա՛յ սա կղզի է։ Ոչ մի համեմատություն մրջյունների աղքատ թագավորության հետ»։
Հիշելով ծովափնյա ծանծաղուտի բնակիչներին, որոնցից այնքան լավ էր բաժանվել, Ախ֊ախի տրամադրությունը բարձրանում է։
«Ոչնչություննե՜ր։ Նրանք դեռ համարձակվում էին ծիծաղել ինձ վրա։ Մեծ Յասենյայի երկիր․․․ Չկարողացան մի կարգին հյուրասիրել, իսկ հիմա նրանց համար հետազոտիր կղզին ու հայտնիր, թե ինչ կա այստեղ։ Ինչպես՜ չէ։ Վեր կկենան կգան այստեղ ու կզբաղվեն թանկագին իրերի մշակմամբ։ Ես ճանաչում եմ այդ տկլորներին։ Նրանց տեղը չի Հարուստների Կղզին»։
Քայլելուց հոգնելով, Ախ֊ախը նստում է ոսկու մի հսկայական կտորի վրա։ Նրա ոտքերի տակ թափված էին զուտ ոսկու կտորներ։ Ախ֊ախի աչքերը սկսում են շաղվել։
«Ո՞ւմ են պատկանում այս ոսկին ու արծաթը, այս բոլոր թանկարժեք իրերը», ― նախանձով մտածում է Ախ֊ախը և հանկարծ աչքովն է ընկնում իրենից ոչ այնքան հեռու գտնվող սև նեֆրիտի ժայռը, որի վրա ադամանդով գրված էր չորս փայլուն հիերոգլիֆ․
<b>Այս բոլորը պատկանում է քեզ</b>
― Այո՛, իհարկե։ Այս բոլորը պատկանում է ինձ։ Սա ի՛մն է, ― ուրախ բացականչում է Ախ֊ախը, զգալով, որ քիչ է մնում երջանկությունից շունչը կտրվի։ ― Ես ոչ մեկին չեմ թողնի այստեղ։ Ոնց չէ՝ մշակմամբ զբաղվել։ Լսո՞ւմ եք։ Ո՛չ մեկին չեմ թողնի։ Սա ի՛մն է։
Նա ոտքի է կանգնում և հպարտ հայացքով դիտում է իր կալվածքը։ Մոտենալով հարուստներից մեկին, որը պառկած էր՝ կրծքին թանկարժեք քարեր ու ոսկի լցրած, ձայն է տալիս նրան․
― Է՛յ, դու։ Ո՞վ ես։ Ո՞վ է քեզ թույլ տվել, որ գլխիդ տակ դնես իմ ոսկու կտորները։
Հարուստը լռում է։ Նա նույնիսկ չի էլ շարժվում։
Ուրեմն այս հարուստն այլևս կենդանի չէ՞։
Ախ֊ախը փախչում է առանց ետ նայելու։
Բայց մինչ նա վազում է, նրա մտքերը ցրվում են և ավելի ճիշտ նոր ընթացք են ստանում։
«Նույնիսկ լավ է, որ նրանք մեռել են։ Նրանք չեն կարող ինձնից խլել իմ հարստությունը»։
Բայց դեռ կենդանի են այն երեք հարուստները, որոնք նստած էին ծովափին։
«Նրանք ջուրն են նետում իմ գանձերը»։
Ախ֊ախը գլխապատառ վազում է դեպի ծովափ։
― Է՜յ, դուք, ― բղավում է նա, պատրաստ նրանցից յուրաքանչյուրի կոկորդից բռնելու։ ― Ո՞վ է ձեզ թույլ տվել շպրտել այն թանկարժեք քարերը, որոնք ձեզ չեն պատկանում։
Նրանք նույնիսկ շուռ չեն գալիս, իսկ մարգարիտները նետողը, անտարբեր ձայնով ասում է․
― Ի՜նչ արած։ Տաղտկալի է։
― Իսկ դուք գիտե՞ք, թե ում են պատկանում այդ հարստությունները։
― Ասա, եթե գիտես, ― նույն անտարբերությամբ պատասխանում է հարուստը։
― Դրանք իմն են։
― Թող այդպես լինի։ ― Դեպի ջուրն է թռչում էլի մի բուռ մարգարիտ։ ― Թող քոնը լինեն։
― Դուք չե՞ք նախանձում ինձ, ― ապշում է Ախ֊ախը։ ― Մի՞թե դուք չեք ուզում այս հարստություններից գոնե մի բան ունենալ։
Մելամաղձոտ հարուստը նայում է Ախ֊ախին և սկսում է խոսել, ծուլորեն դանդաղ արտասանելով բառերը․
― Դու միայն այսօր ես ընկել այս կղզին, դրա համար էլ ես չեմ զարմանում այդ հարցերից։ Ես էլ, որ նոր էի ընկել այստեղ, բղավում էի, թե այս ամբողջ հարստությունները ինձ են պատկանում։ Ես վախենում էի, որ մի ուրիշն էլ ձեռք կմեկնի դրանց։ Իսկ հիմա ինձ համար միևնույնն է։ Ասում ես քո՞նն են։ Թող քոնը լինեն, հավաքիր բոլորը։ Չեմ ափսոսում։
― Օ՜, ինչ առատաձեռն եք, հարգելի պարոն։
― Ե՞ս։ Առատաձե՞ռն, ― զարմանում է մելամաղձոտ հարուստը։ ― Երբ ես այստեղ ընկա, ատամներով էի կռվում յուրաքանչյուր մարգարիտի համար։ Այս պարոններից ամեն մեկը բղավում էր․ «Կղզու ամբողջ հարստությունն իմն է»։ Մենք միայն մտածում էինք, ինչպես անենք, որ այստեղ շուտ հիմնենք մեր առևտրական ձեռնարկությունները։ Եվ մենք կհիմնեինք, եթե ամբողջ կղզում որևէ համապատասխան շենք գտնեինք։ Բայց հետո մենք հաշտվեցինք։ Քեզ հետ էլ չենք կռվի։ Ինչ ուզում ես, այն էլ վերցրու, ում ինչ գործն է։
― Բայց ինչո՞ւ, ― զարմանում է Ախ֊ախը։
Զրուցակիցը դարձյալ անտարբեր հայացքով դիտում է Ախ֊ախին։
― Դու այսօր ճաշե՞լ ես։
― Ճաշելը չեմ ճաշել, բայց մի կերպ փորս լցրել եմ։ Ճիշտ է՝ առանց հաճույքի շատ անհամ բաներ էին։
Հարուստը ուժասպառ թափահարում է գլուխը․
― Մի՞թե մինչև հիմա ոչինչ չհասկացար։ Լավ, ես քեզ կասեմ ճշմարտությունը։ Այս կղզին հեքիաթային գանձ է։ Այստեղ և՛ փող կա, և՛ անհամար հարստություն, և՛ կարգին հասարակություն՝ միայն հարուստներ։ Բայց ինչ֊որ բան պակասում է այս կղզում։ Դու նկատեցի՞ր։
― Ո՛չ։ Իսկ հատկապես ի՞նչ է պակասում։
― Ախր չէ՞ որ այս կղզում չկան նրանք, ովքեր պիտի աշխատեն մեզ համար։
― Ինչպե՞ս, ― բացականչում է Ախ֊ախը։ ― Չէ՞ որ մենք փող ունենք։ Մի՞թե դուք չգիտեք, որ փողով կարելի է ցանկացած մարդուն վարձել։
― Այս կղզում, հարգելիս, հարուստներից բացի, ուրիշ մարդ չկա։
Մի րոպե երկուսն էլ լռում են։ Տանջալից լռությունը խախտում է մելամաղձոտ հարուստը․
― Քեզ մոտ գոնե մի քիչ ուտելիք կա՞։
― Ոչ։
― Ախ, հիմա ինձ ոչինչ պետք չի։ Միայն թե հագեցնեի քաղցս։ Ես նույնիսկ համաձայն եմ մի աման ամենավատ վռիկի։
Հարուստը մեկնվում է մարգագետինների վրա ու սկսում է աչքերը կիսաբաց ննջել։ Ախ֊ախն այլևս նրանից ոչ մի բան չի լսում։
Ախ֊ախի գլխում ամեն ինչ իրար է խառնվում։ Սիրտը խոր կասկած է ընկնում։ Կղզին նրան անհյուրնկալ ընդունեց։ Մի՞թե այդպես են դիմավորում հարուստներին։
․․․Երբ կատաղի մրրիկը Ախ֊ախին իջեցրեց Հարուստների Կղզին, նա կուշտ էր։ Սկզբում նա քաղց չէր զգում, նրան միայն ծարավն էր տանջում։ Նա անընդհատ խմել էր ուզում։ Ախ֊ախը հիշում է, ինչ֊որ մարդիկ կան, որոնք կարողանում են ջրհոր փորել և հողից ջուր ստանալ։ Բայց այս կղզում այդպիսի մարդիկ չկային։
Ախ֊ախը մի ուրիշ բան էլ է հիշում․ կան մարդիկ, որոնք ոչ միայն ջրհորներ են փորում, այլև ոռոգման ջրանցքներ են անցկացնում և, որոնք նույնիսկ ջրմուղներ կարող են կառուցել։ Կարծես թե այդ մարդիկ կոչվում են բանվորներ։
Իսկ ինչո՞ւ այդ բանվորներից չկան կղզում։ Ո՞վ պիտի ջուր տա իրեն, կերցնի, հագցնի։
Նա դարձյալ նայում է ծովափին, որտեղ նստած էին թանկարժեք քարերը ջուրը նետող հարուստները։ Նրանց արդեն ձանձրացրել էր այդ զվարճալի զբաղմունքը։ Նրանք պառկել էին անշարժ՝ մեկը ոսկու վրա, մյուսը մարգարիտի և լուռ նայում էին երկնքին։
― Ախ, ― հառաչում է Ախ֊ախը։ ― Գոնե մի փոքրիկ բաժակ ջուր լիներ։ Մի փոքրիկ բաժակ։ Կվճարեմ, ինչքան ուզեն։
Սակայն շուտով Ախ֊ախը մոռանում է ջրի մասին։ Մոռանում է միայն այն պատճառով, որ քաղցի զգացումը հաղթում է նույնիսկ ծարավին։
Եվ, բացի այդ, ամբողջ կղզում ոչ մի կացարան, նույնիսկ քարանձավ չկար, որտեղ հնարավոր լիներ թաքնվել շոգից։ Ամայի, անբնակ, անմշակ կղզին ցցվել էր ծովի մեջտեղում, չորս կողմը բաց երկինքն էր, կիզիչ արևը, քամին ու տեղատարափ անձրևը։ Գոնե որևէ մեկը այստեղ մի բազմոց գներ։ Ախ, գոնե մի հարմար բան լիներ, որ մարդ վրան նստեր ու մի ժամ ննջեր։ Հապա մի փորձիր քնել կոշտ ու սառը ոսկու վրա․․․
Այսպես անցնում է Ախ֊ախի առաջին օրը Հարուստների Կղզում։
․․․ Երրորդ օրը քաղցից մահանում են այն պարոնները, որոնք զվարճանում էին փողերը ծովի հատակը նետելով։ Ախ֊ախը մնում է մենակ։
― Ա՜խ։ Ինչքա՜ն գանձ կա այստեղ, և այդ բոլորը իմն են, դրանք ինձ են պատկանում․․․ ― Ուժասպառ կրկնում է Ախ֊ախը, թափառող հայացքով զննելով շուրջը։
Նա փորձում է սողալ դեպի ոսկու կտորները, որոնց մոտ բարձրանում է նեֆրիտի ժայռը՝ ադամանդե հիերոգլիֆներով․ «Այս բոլորը պատկանում է քեզ», բայց ուժերը դավաճանում են նրան․․․
Առաջվա պես արևի տակ շլացուցիչ փայլփլում են անհամար հարստությունները։ Ալիքները մերթ կամաց հեռանում էին զմրուխտե ափերից՝ հեռուները տանելով սպիտակ փրփուրները, մերթ աղմուկով զարկվում սաթի ժայռերին ու ցրում մարգարտանման բյուր շիթեր։