Changes

Աստղագիտություն

Ավելացվել է 78 658 բայտ, 14:36, 26 Դեկտեմբերի 2018

# Մանրամասնորեն շարադրեցեք դիալեկտիկական-մատերիալիստական ուսմանքը տիեզերքի հավիտենականության մասին։

</small>

==ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ==

<TR>

<TD colspan=2 align=center>I. ԱՍՏՂԱԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ ՀԱՆԴԻՊՈՂ ԱՌԱՎԵԼ ԿԱՐԵՎՈՐ ՄԵԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՄՈՏԱՎՈՐ ԹՎԱԿԱՆ ԱՐԺԵՔՆԵՐԸ</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Արեգակի և Լուսնի տեսանելի անկյունային տրամագիծը</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Խավարածրի թեքությունը հասարակածի նկատմամբ</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Երկրի միջին շառավիղը</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Երկրի հասարակածային և բևեռային շառավիղների տարբերությունը</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Արևադարձային տարվա տևողությունը</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Սինոդիկ ամսվա տևողությունը (Լուսնի երկու միատեսակ փուլերի միջև ընկած ժամանակամիջոցը)</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Աստղային ամսվա տևողությունը (Երկրի շուրջը Լուսնի պտտվելու պարբերությունը)</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Երկրի մասսան</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Արեգակի մասսան Երկրի մասսայի համեմատությամբ</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Մոլորակի (Մերկուրիի) պտտման ամենակարճ պարբերությունը</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Մոլորակի (Պլուտոնի) պտտման ամենաերկար պարբերությունը</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Ամենամեծ մոլորակի (Յուպիտերի) տրամագիծը</TD>

<TD align=center>Երկրի 11 տրամագիծ</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Լուսնի միջին հեռավորությունը Երկրից</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Երկրի միջին հեռավորությունն Արեգակից կամ աստղագիտական 1 միավորը</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Մեկ պարսեկը</TD>

<TD align=center>206000 աստղ. միավ.<br>կամ 3¼ լուսատարի</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Ամենամոտ մոլորակի (Մերկուրիի) հեռավորությունն Արեգակից՝ համեմատած Արեգակից Երկրի հեռավորության հետ</TD>

<TD align=center>0,4 աստղ. միավոր</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Ամենահեռավոր մոլորակի (Պլուտոնի) միջին հեռավորությունն Արեգակից</TD>

<TD align=center>40 աստղ. միավոր</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Արեգակնային համակարգության հեռավորությունն ամենամոտ աստղից (Կենտավրոսի α-ից)</TD>

<TD align=center>4 լուսատարի կամ 1⅓ պարսեկ,<br>կամ 270000 աստղ. միավոր</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Մեր աստղային սիստեմի՝ Գալակտիկայի տրամագիծը</TD>

<TD align=center>100000 լուսատարի</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Ամենամոտ աստղային սիստեմի՝ Գալակտիկայի (Անդրոմեդայի համաստեղությունում) հեռավորությունը մեզանից</TD>

<TD align=center>1000000 լուսատարի</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Չզինված աչքով տեսանելի աստղերի թիվը</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Լուսնի տրամագիծը Երկրի տրամագծի համեմատությամբ</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Արեգակի տրամագիծը Երկրի տրամագծի համեմատությամբ</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Արեգակի մակերևույթի ջերմաստիճանը</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Արևաբծերի թվի փոփոխության միջին պարբերությունը</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Աստղերի ջերմաստիճանը</TD>

<TD align=center>3000°-ից (կարմիր աստղեր)<br>մինչև 30000° (սպիտակ աստղեր)</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Երկրի կեղևի տարիքը</TD>

<TD align=center>մոտ 2 միլիարդ տարի</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Ժամանակի հավասարման առավելագույն մեծությունը</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Միջին ռեֆրակցիան (հորիզոնի վրա)</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Գարնանային գիշերահավասարը</TD>

<TD align=center>մոտավորապես մարտի 21–ին</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Ամառային արևադարձը</TD>

<TD align=center>մոտավորապես հունիսի 22-ին</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Աշնանային գիշերահավասարը</TD>

<TD align=center>մոտավորապես սեպտեմբերի 23-ին</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Զմեռային արևադարձը</TD>

<TD align=center>մոտավորապես դեկտեմբերի 22-ին</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Երկիրը պերիհելիումում</TD>

<TD align=center>մոտավորապես հունվարի 1-ին</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Երկիրը աֆելիումում</TD>

<TD align=center>մոտավորապես հուլիսի 1-ին</TD>

</TR>

</TABLE>

<TR>

<TD colspan=5 align=center>II. ՀՈՒՆԱԿԱՆ ԱՅԲՈՒԲԵՆԸ</TD>

</TR>

<TR>

</TR>

<TR>

<TD>Κ κ — կապպա</TD>

<TD>Σ σ — սիգմա</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Γ γ — գամմա</TD>

<TD>Λ λ — լամդա</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Δ δ — դելտա</TD>

<TD>Υ υ — իպսիլոն</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Ε ε — էպսիլոն</TD>

</TR>

<TR>

</TR>

<TR>

<TD>Ο ο — օմիկրոն</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Ω ω — օմեգա</TD>

</TR>

</TABLE>

<TR>

<TD colspan=4 align=center>III. ՊԱՅԾԱՌ ԱՍՏՂԵՐԻ ԱՄԵՆԱԳՈՐԾԱԾԱԿԱՆ ԱՆՈՒՆՆԵՐԸ</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Ալգոլ — β Պերսեոսի</TD>

<TD>Միցար — ζ Մ. Արջի</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Ալդեբարան — α Ցուլի</TD>

<TD>Պոլլուքս — β Երկվորյակների</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Ալտաիր — α Արծվի</TD>

<TD>Բևեռային — α Փ. Արջի</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Անտարես — α Կարիճի</TD>

<TD>Պրոցիոն — α Փ. Շան</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Արկտուր — α Եզնարածի</TD>

<TD>Կաստոր — α Երկվորյակների</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Բելյատրիկս — γ Օրիոնի</TD>

<TD>Ռեգուլ — α Առյուծի</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Բետելհեյզե — α Օրիոնի</TD>

<TD>Ռիգել — β Օրիոնի</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Վեգա — α Քնարի</TD>

<TD>Սիրիուս — α Մ. Շան</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Դենեբ — α Կարապի</TD>

<TD>Սպիկա — α Կույսի</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Կապելլա — α Կառավարի</TD>

<TD>Ֆոմալդաուտ — α Հարավ. Ձկան</TD>

</TR>

<TR>

<TD colspan=4>Այս աստղերի վերաբերյալ հիմնական տվյալները տե՛ս IV աղյուսակում։</TD>

</TR>

</TABLE>

<TR>

<TD colspan=8 align=center>IV. ՊԱՅԾԱՌ ԱՍՏՂԵՐԻ ԿԱՏԱԼՈԳԸ (ՄԻՆՉԵՎ 2,0 ԱՍՏՂԱՅԻՆ<br>ՄԵԾՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՄԻՆՉԵՎ ՀԱՐԱՎԱՅԻՆ ՀԱԿՄԱՆ 30°–Ը)</TD>

</TR>

<TR>

<TD colspan=8 align=center style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;'>Կատալոգում բերված սպեկտրի նշումը միևնույն ժամանակ ցույց է տալիս<br>աստղի գույնը, սպիտակ աստերը՝ O, B, A, դեղին աստղերը՝ F, G, K<br>և կարմիրները՝ M.</TD>

</TR>

<TR>

<TD align=center style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Աստղեր</TD>

<TD align=center style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Աստղային<br>մեծություն</TD>

<TD colspan=3 align=center style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Ուղղակի ծագում<br>α</TD>

<TD colspan=2 align=center style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Հակում<br>δ</TD>

<TD align=center style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;'>Սպեկտրալ<br>դասը</TD>

</TR>

<TR>

</TR>

<TR>

<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>α Պերսեոսի</TD>

</TR>

<TR>

<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>α Ցուլի</TD>

</TR>

<TR>

<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>β Օրիոնի</TD>

</TR>

<TR>

<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>α Կառավարի</TD>

</TR>

<TR>

<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>γ Օրիոնի</TD>

</TR>

<TR>

<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>β Ցուլի</TD>

</TR>

<TR>

<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>ε Օրիոնի</TD>

</TR>

<TR>

<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>α Օրիոնի</TD>

</TR>

<TR>

</TR>

<TR>

<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>γ Երկվորյակների</TD>

</TR>

<TR>

</TR>

<TR>

</TR>

<TR>

</TR>

<TR>

<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>α Երկվորյակների</TD>

</TR>

<TR>

</TR>

<TR>

<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>β Երկվորյակների</TD>

</TR>

<TR>

<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>α Առյուծի</TD>

</TR>

<TR>

</TR>

<TR>

</TR>

<TR>

<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>α Կույսի</TD>

</TR>

<TR>

</TR>

<TR>

<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>α Եզնարածի</TD>

</TR>

<TR>

<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>α Kարիճի</TD>

</TR>

<TR>

<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>α Քնարի</TD>

</TR>

<TR>

<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>α Արծվի</TD>

</TR>

<TR>

<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>α Կարապի</TD>

</TR>

<TR>

<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>α Հարավ. Ձկան</TD>

</TR>

</TABLE>

<TR>

<TD colspan=13 align=center>V. ՍՍՌՄ-Ի ՔԱՂԱՔՆԵՐԻ ԼԱՅՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ ԵՐԿԱՅՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ (ՀԱՇՎԱԾ ԳՐԻՆՎԻՉԻՑ)</TD>

</TR>

<TR>

<TD colspan=2 align=center>Լայնութ.</TD>

<TD colspan=2 align=center>երկայնութ.</TD>

<TD colspan=2 align=center>Լայնութ.</TD>

<TD colspan=2 align=center>երկայնութ.</TD>

</TR>

<TR>

</TR>

<TR>

<TD>Չերնիգով</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Արխանգելսկ</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Աստրախան</TD>

<TD>Չկալով</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Աշխաբադ</TD>

<TD>Պենզա</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Բաքու</TD>

<TD>Պետրոզավոդսկ</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Բլագովեշչենսկ</TD>

<TD>Պետրոպավլովսկ Կամչատկայի վրա</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Գորկի</TD>

<TD>Պոլտավա</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Դնեպրոպետրովսկ</TD>

<TD>Պսկով</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Ենիսեյսկ</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Երևան</TD>

<TD>Ռոստով Դոնի վրա</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Թբիլիսի</TD>

<TD>Ռյազան</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Ժիտոմիր</TD>

<TD>Սամարղանդ</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Իվանովո</TD>

<TD>Սարատով</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Իրկուտսկ</TD>

<TD>Սվերդլովսկ</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Լենինգրադ</TD>

<TD>Սևաստոպոլ</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Սեմիպալատինսկ</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Խաբարովսկ</TD>

<TD>Սիմֆերոպոլ</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Խարկով</TD>

<TD>Սմոլենսկ</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Խերսոն</TD>

<TD>Ստալինաբադ</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Կազան</TD>

<TD>Ստալինգրադ</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Կալինին</TD>

<TD>Վիլնյուս</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Կալինինգրադ</TD>

<TD>Վիտեբսկ</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Կալուգա</TD>

<TD>Վլադիվոստոկ</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Կամենեց-Պոդոլսկ</TD>

<TD>Վլադիմիր</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Վոլոգդա</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Կիրով</TD>

<TD>Վորոնեժ</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Կրասնոդար</TD>

<TD>Տալլին</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Կրասնոյարսկ</TD>

<TD>Տամբով</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Կույբիշև</TD>

<TD>Տաշքենդ</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Կուրսկ</TD>

<TD>Տոբոլսկ</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Մինսկ</TD>

<TD>Տոմսկ</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Մոգիլյով</TD>

<TD>Տուլա</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Մոլոտով</TD>

<TD>Ուլյանովսկ</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Մոսկվա</TD>

<TD>Ուրալսկ</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Մուրմանսկ</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Յակուտսկ</TD>

<TD>Քիշինյով</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Յարոսլավլ</TD>

<TD>Քութայիսի</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Նովոչերկասկ</TD>

<TD>Օդեսա</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Նիկոլաևսկ Ամուրի վրա</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Նովգորոդ</TD>

<TD>Օրյոլ</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Նովոսիբիրսկ</TD>

<TD>Օրջոնիկիձե</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Ֆրունզե</TD>

</TR>

</TABLE>

<TR>

<TD colspan=19 align=center style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;'>VI. ԱՂՅՈՒՍԱԿ ԱՐԵԳԱԿՆԱՅԻՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳՈՒԹՅԱՆ</TD>

</TR>

<TR>

<TD align=center colspan=2 rowspan=2 style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Պտույտի<br>սիդերիկ<br>պարբերաշրջանը<br>տարիներով</TD>

<TD align=center rowspan=2 style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Պտույտի<br>սինոդիկ<br>պարբերաշրջանը<br>օրերով</TD>

<TD colspan=3 align=center style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Միջին<br>հեռավորությունն<br>Արեգակից</TD>

<TD align=center rowspan=2 style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Ուղեծրի<br>էքսցենտրիսիտետը</TD>

<TD align=center rowspan=2 style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Ուղեծրի<br>թեքվածությունը<br>խավարածրի<br>նկատմամբ</TD>

<TD colspan=2 rowspan=2 align=center style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Զանգվածը<br>(Երկիրը — 1)</TD>

<TD align=center rowspan=2 style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Խտությունը<br>գ/սմ³</TD>

<TD align=center colspan=2 style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Հասարակածային<br>տրամագիծը</TD>

<TD align=center rowspan=2 style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Սեղմվածությունը</TD>

<TD align=center rowspan=2 style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Առանցքի շուրջը<br>պտտվելու<br>պարբերաշրջանը</TD>

<TD align=center colspan=2 rowspan=2 style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Հասարակածի<br>թեքությունը<br>ուղեծրի<br>հարթության<br>նկատմամբ</TD>

<TD align=center rowspan=2 style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;'>Արբանյակների<br>թիվը</TD>

</TR>

<TR>

<TD colspan=2 align=center style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>աստղագիտ.<br>միավոր</TD>

<TD align=center style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>միլիոն կմ</TD>

<TD align=center style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Երկիրը — 1</TD>

<TD align=center style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Կիլոմոտրերով</TD>

</TR>

<TR>

<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Մերկուրի</TD>

</TR>

<TR>

<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Վեներա</TD>

</TR>

<TR>

<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Երկիր</TD>

</TR>

<TR>

</TR>

<TR>

<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Յուպիտեր</TD>

</TR>

<TR>

<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Սատուրն</TD>

</TR>

<TR>

<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Ուրան</TD>

</TR>

<TR>

<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Նեպտուն</TD>

</TR>

<TR>

<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Պլուտոն</TD>

</TR>

<TR>

<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Արեգակ</TD>

</TR>

<TR>

<TD align=center style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>(հասարակածում)</TD>

<TD align=center colspan=2 style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>(խավարածրին)</TD>

</TR>

</TABLE>

VII. ԱՍՏՂԱՅԻՆ ԵՐԿՆՔԻ ՇԱՐԺԱԿԱՆ ՔԱՐՏԵԶԻ ՀԵՏ ՎԱՐՎԵԼԸ

Շնորհիվ Երկրի օրական պտույտի և Արեգակի շուրջը նրա կատարած շարժման, աստղերի դիրքը հորիզոնի նկատմամբ անընդհատ փոփոխվում է։ Նա միևնույն օրվա տարբեր ժամերին և տարբեր ամիսների միևնույն ժամերին տարբեր է լինում։ Աստղային երկնքի շարժական քարտեզը հնարավորություն է տալիս արագ և ուղղակի մեխանիկորեն որոշելու հորիզոնի նկատմամբ աստղերի ունեցած դիրքը՝ ժամանակի ցանկացած մոմենտի համար։

Քարտեզով աշխատելու համար հարկավոր է այն բռնել կամ դնել համապատասխան ձևով և կարողանալ նրանից օգտվել։

Նկատի ունենալով, որ դասագիրքը կարող է պետք գալ նաև հաջորդ տարում՝ ուրիշ աշակերտների օգտագործման համար, հարկավոր է աշխատել քարտեզի երկու մասերից էլ պատճեններ հանել, թողնելով բնագրերը գրքում։ Ցանկալի է, հնարավորության դեպքում, քարտեզի երկու մասերն արտագրելու ժամանակ նրանց գծային չափերը մեծացնել մեկ ու կես - երկու անգամ (մինչև 40—45 սմ տրամագծով)։ Որքան քարտեզը մեծ լինի, այնքան նա ավելի ակնառու կդառնա։

Քարտեզը և վերադիր շրջանը հարկավոր է սոսնձել բավական հաստ ստվարաթղթի վրա, գործածելով դրա համար ալյուրից պատրաստած սոսինձ և ոչ թե գումի-արաբիկ կամ սինգետիկոն, որոնցից թուղթը դեղնում է։ Չորացած (գոգավորվելուց խուսափելու համար որոշ ճնշման տակ) թերթերի եզրերը կլոր ձևով խնամքով կտրվում են, իսկ վերադիր շրջանում տրվում է ներքին կտրվածք՝ որոշ լայնության համապատասխանող պարփակ շրջագծերից որևէ մեկի ուղղությամբ։ Կտրվածքի գիծը ընտրվում է համապատասխան այն վայրի լայնության, որտեղ ենթադրվում է օգտվել քարտեզից, Մոսկվայի համար, օրինակ (լայնությունը 56°), այն գիծը, որտեղ կան 55° նշանները, Երևանի համար (լայնությունը 40°)՝ 40° նշաններ ունեցող գիծը և այլն։

Քարտեզից օգտվում են հետևյալ կերպ. վերադիր շրջանը դրվում է քարտեզի վրա այնպես, որ մեզ հարկավոր ժամը (ժամերը ցույց են տրված վերադիր շրջանի եզրերին) համընկնի մեր խնդրին համապատասխանող թվականին (ամիսն ու ամսաթիվը նշված են աստղային քարտեզի եզրերին)։ Այն ժամանակ վերադիր շրջանի բացվածքում կգտնվեն այն համաստեղություններն ու աստղերը, որոնք տվյալ մոմենտում պետք է լինեն հորիզոնից վեր և այն էլ հենց այն ուղղությամբ ու դիրքով, ինչպես այդ ստացվում է քարտեզի վրա։

Վերադիր շրջանի կտրվածքի եզրերը նշում են հորիզոնը, իսկ նրա կենտրոնը՝ զենիթըւ Հորիզոնի կետերը 9ույց են տրված վերադիր շրջանի վրա։

Քարտեզի տվյալները լրիվ կերպով կհամապատասխանեն աստղային երկնքի տեսանելի պատկերին, եթե քարտեզը բռնելու լինենք այն դիրքով, որ նրա «Հյուսիս» մակագրությունը կրող եզրը ուղղված լինի դեպի Հյուսիսային բևեռ։ Սեղանի վրա դրված քարտեզը դիտելիս պետք է հիշել, որ այս դեպքում նա աստղերի դասավորությունը ցույց է տալիս այնպես, ինչպես այդ կարտացոլվեր հայելու մեջ։

Մյուս կողմից, պետք է հիշել, որ քարտեզի վրա համաստեղությունները պատկերված են մի փոքր աղճատված, ձգձգված տեսքով, որովհետև երկնային սֆերան, ինչպես և երկրագունդը, չի կարելի առանց աղճատումների պատկերել հարթության վրա։

Քարտեզի վրա շառավղային գծերը ցույց են տալիս հակման շրջանները։ Նրանը ուղղակի ծագումը արտահայտող թվերը ցույց են տրված քարտեզի եզրերին (նշանակված են հակումների միայն զույգ շրջանները)։ Լուսատուների հակումները հաշվելու համար ծառայում են համակենտրոն շրջանագծերը, որոնք գծված են մեկը մյուսից 30° հեռավորության վրա (կենտրոնից երրորդ շրջանագիծր երկնային հասարակածն է, որի հակումը հավասար է 0°)։ Հեշտությամբ կարելի է նկատել, որ քարտեզը ցույց է տալիս մինչև -45° հակում ունեցող աստղերր (պատկերված են մինչև 4-րդ աստղային մեծության աստղերր ներառյալ)։

Քարտեզի վրա գծված էքսցենտրիկ շրջանագիծը խավարածիրն է, որի հատման կետերը երկնային հասարակածի հետ տալիս են ուղղակի ծագումը՝ 0 ժամ (գարնանային գիշերահավասարի կետ) և 18 ժամ (աշնանային գիշերահավասարի կետ)։

Նախապես իմանալով դիտման մոմենտի աստղային ժամանակը, վերադիր շրջանը կարելի է տեղավորել այնպես, որ աշխարհի բևեռից դեպի հարավ՝ երկնային միջօրեականի գծի («հյուսիս-հարավ» գծի) վրա ընկնեն ալն աստղերր, որոնց ուղղակի ծագումը հավասար է տվյալ աստղային ժամանակին։

Ստացվող պատկերը կհամապատասխանի աստղային երկնքի տվյալ մոմենտում ունեցած տեսքին։ Իսկ որովհետև աստղային ժամանակը միշտ հավասար է լինում վերին կուլմինացիայում գտնվող աստղերի ուղղակի ծագմանը, ուստի, վերադիր շրջանը տեղավորելով տվյալ օրվա, ժամվա ու րոպեների համապատասխան, կարելի է որոշել (մոտավորապես) դիտման մոմենտի աստղային ժամանակը՝ ըստ այն աստղերի ուղղակի ծագման, որոնք հատում են միջօրեականն աշխարհի բևեռի հարավային կողմում։

Օգտակար է խավարածրի վրա նշել Արեգակի ունեցած դիրքերը, օրինակ, տարվա բոլոր ամիսների քսանին (հաշվի առնելով նրա ուղղակի ծագումը). այն ժամանակ աստղային քարտեզը կդառնա ավելի ևս ակնառու և հարմար՝ դիտումներ կատարելու համար։

Մեր վերջին խորհուրդը, մեծացրած չափի քարտեզից հաճախակի և երկար ժամանակ օգտվելու համար ամենից լավ է նրան հավաքված իրար հետ միացված ձև տալ։ Դրա համար հարկավոր է քարտեզը տեղավորել քառակուսի ձևով կտրած ֆաներայի կամ շատ հաստ ստվարաթղթխ վրա, այնպես որ քարտեզը չորս կողմից մի փոքր դարս մնա այդ ֆաներայի եզրերից։ Այս դեպքում վերադիր շրջանը պետք է դնել քարտեզի վրա և ամրացնել այն ֆաներայի չորս անկյուններում, որի համար վերադիր շրջանը ստվարաթղթի վրա սոսնձելուց հետո, նրա շուրջը եղած ավելորդ մասերը կտրելիս, հարկավոր է նրա տրամագծորեն հակադիր կողմերում թողնել մի-մի զույգ ելուններ-կանթեր, որոնք հենց կծառայեն վերադիր շրջանը ֆաներային ամրացնելու համար։ Վերադիր շրջանը պետք է ամրացնել այնպես, որ քարտեզը նրա տակ կարողանա ազատ կերպով պտտվել (քարտեզը կարելի է պտտեցնել, օգտվելով նրա՝ ֆաներայից դուրս մնացած եզրերից)։

Քարտեզի կենտրոնում (Բևեռային աստղի մոտ) կարելի է փոքրիկ անցք անել և անցկացնել ֆաներայի վրա խփած փոքրիկ մեխի վրա, որպեսզի քարտեզը հեշտությամբ պտտվի։ Սակայն ավելի լավ է խուսափել այդ բանից, որպեսզի լփչացնել քարտեզը, քարտեզի շուրջը ֆաներայի անկյուններում կարելի է անշարժ կերպով ամրացնել հաստ ստվարաթղթի կամ ֆաներայի կտորներ՝ ներսից աղեղնաձև կտրվածքով։ Այդ կտորները պետք է մի փոքր հաստ լինեն, քան ստվարաթղթի վրա սոսնձած քարտեզը։ Հենց այդ կտորների վրա էլ ամրացվում է շարժական շրջանը՝ իր կանթերով։ Այդ ձևի բավականին լավ պատրաստած բնում քարտեզը կշարժվի առանց դժվարության։

Պտտեցնելով քարտեզը (ժամացույցի սլաքի շարժմանը հակառակ)՝ կարելի է պարզ պատկերել Երկրի օրական շարժման ժամանակ երկնային մարմինների՝ հորիզոնի նկատմամբ ունեցած դիրքի փոփոխության պատկերը։

VIII. ՀԱՆՁՆԱՐԱՐԵԼԻ ՀԱՅԵՐԵՆ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

# '''Ի. Ֆ. Պոլակ''' — Ի՛նչպես է կառուցված տիեզերքը. 1947 թ., Պետհրատ.

# '''Բ. Ա. Վորոնցով–Վելյամինով''' — Արդյոք կյանք կա՞ մոլորակների վրա 1948 թ., Պետհրատ.

# '''Ռ. Վ. Կունիցկի''' — Արեգակնային համակարգության կաոուցվածքի վերաբերյալ հայացքների զարգացումը. 1948 թ., Պետհրատ.

# '''Ռ. Վ. Կունիցկի''' — Ցերեկ և գիշեր։ Տարվա եղանակները. 1948 թ., Պետհրատ.

# '''Գ. Ա. Գուրև''' — Լուսնային աշխարհ. 1948 թ., Պետհրատ.

# '''Գ. Ա. Գուրև''' — Երկիր և երկինք. 1948 թ., Պետհրատ.

# '''Ա. Խ. Լեբեդինսկի''' — Աստղերի աշխարհում. 1949 թ., Պետհրատ.

# '''Ա. Ա. Միխայլով''' — Արեգակի և Լուսնի խավարումներ. 1950 թ., Պետհրատ.

# '''Ն. Գ. Նովիկովա''' — Երկնային «Արտասովոր երևույթներ». 1951 թ., Պետհրատ.

# '''Պ. Ի. Պոպով''' — Հանրամատչելի գործնական աստղագիտություն. 1952 թ., Պետհրատ։

<TR>

<TD colspan=2 align=center>IX. ԱՍՏՂԱԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԱԲԱՆԱԿԱՆ ՀԱՄԱՌՈՏ ԱՂՅՈՒՍԱԿ</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Աստղագիտական դիտումների աոաջին գրանցումները եգիպտացիների, բաբելացիների և չինացիների մոտ</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Արեգակի խավարման աոաջին նախագուշակումը (Հունաստանում)</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Արիստոտելի կողմից տիեզերքի նկատմամբ հայացքների շարադրումն իր «Երկնքի մասին» գրքում</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Երկրագնդի չափերի որոշելը չափումների միջոցով</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Առաջին իդեաները հելիոցենտրիկ սիստեմի վերաբերմամբ։ Արեգակի հեռավորությունը որոշելու փորձեր (Արիստարքոս )</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Արեգակի և Լուսնի շարժումների ուսումնասիրությունը։ Պրեցեսիայի երևույթի հայտնադործումը։ Առաջին աստղային կատալոգ (Հիպպարքոս)</TD>

</TR>

<TR>

<TD>«Ալմագեստ» - այն գիրքը, որտեղ շարադրվել է աշխարհի գեոցենտրիկ սիստեմը։ Մեզ հասած աստղային հնագույն կատալոգներից ամենաառաջինը (Կլավդիոս Պտղոմեոս)</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Աշխարհի հելիոցենտրիկ սիստեմի գիտական հիմնավորումը (Նիկոլայ Կոպեռնիկոս)</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Ջորդանո Բրունոյի այրումը խարույկի վրա</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Աստղային առաջին ատլասը, որտեղ պայծաո աստղերը նշված են հունական այբուբենի տառերով</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Հեռադիտակի կիրառումն աստղադիտական դիտումների ասպարեզում, արևաբծերի, Լուսնի լեռների, Վեներայի փուլերի, Յուպիտերի արբանյակների և այլոց հայտնագործումը (Գալիլեյ)</TD>

<TD>1610 թ. և հաջ. տարիներ</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Մոլորակների շարժման օրենքների հայտնադործումը Կեպլերի կողմից</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Գալիլեյի դատը</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Ճոճանակային ժամացույցի գյուտը</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Տրիանգուլյացիայի գյուտը և դիտախողովակների կիրառումը աստիճանային չափումների համար</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Լույսի տարածման արագության որոշելը</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Ձգողության օրենքի սահմանումը</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Առաջին անգամ Արեգակի՝ Երկրից ունեցած հեռավորության որոշելը</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Պարբերական գիսավորների և աստղերի սեփական շարժման հայտնաբերումը</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Գիտությունների Ակադեմիայի աստղադիտարանի հիմնադրումը Ս.-Պետերբուրգում (այժմ Լենինգրադ)</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Վեներայի մթնոլորտի հայտնաբերումը Մ. Վ. Լոմոնոսովի կողմից</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Ուրանի հայտնաբերումը</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Առաջին փոքրիկ մոլորակի՝ Ցերերայի հայտնաբերումը</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Աստղի տարեկան պարալաքսի աոաջին չափումը (Վ. Յա. Ստրուվեն Ռուսաստանում)</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Պուլկովի աստղադիտարանի հիմնադրումը (Վ. Յա. Ստրուվե)</TD>

</TR>

<TR>

<TD>«Անտեսանելի աստղագիտության» սկիզբը — Սիրիուսի և Պրոցիոնի արբանյակների հայտնաբերումը</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Նեպտունի հայտնաբերումը</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Միջաստղային միջավայրում Լույսի կլանման և տարածության մեջ աստղերի ունեցած անհավասարաչափ խտության հայտնաբերումը (Վ. Յա. Ստրուվե)</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Ռուսական աստիճանային չափումը Սառուցյալ օվկիանոսից մինչև Դունայը՝ Երկրի ձևն ու չափերը որոշելու համար</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Սպեկտրային անալիզի կիրառման սկիզբը</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Աստղերի սպեկտրոսկոպիայի սկիզբը</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Արեգակի հրվիժակները խավարումներից դուրս դիտելու եղանակի մշակումը</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Գիսավորների կառուցվածքի տեսության մշակումը (Բրեդիխին)</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Լույսի ճնշման հայտնաբերումը և այնուհետև նրա չափումը Պ. Ն. Լեբեդևի կողմից</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Ցեֆեիդների պարբերաշրջանի և նրանց լուսատվության միջև գոյություն ունեցող կապի հայտնաբերումը</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Մարսի վրա երևացող բծերի բնույթի պարզաբանումը (Գ. Ա. Տիխով)</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Թզուկ և հսկա աստղերի գոյության հայտնաբերումը</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Գալակտիկայի պտտման հայտնաբերումը</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Աստղերի պտույտի հայտնաբերումը</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Պլուտոն մոլորակի հայտնաբերումը</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Լուսավոր և խավար փոշե միգամածությունների միասնության հայտնաբերումը (Վ. Ա. Համբարձումյան և Շ. Գ. Գորդելաձե)</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Մենիսկային հեռադիտակի գյուտը (Դ.Դ. Մակսուտով)</TD>

</TR>

</TABLE>

← Նախորդ խմբագրում

Մանվել

Վստահելի

1396

edits

Changes

Աստղագիտություն

Գրապահարան