Changes

:1994-95 թվականների ձմռան ամիսներին «հայտնի ուժերից» մեկը Վանո Սիրադեղյանին առաջարկել է Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին 3-4 ամսով ուղարկել արտասահման՝ «արձակուրդ», այսինքն՝ «ժամանակավորապես» մեկուսացնել իշխանությունից, համատեղ ստանձնելով իշխանական լիազորությունները::Հիշեցնենք, որ «3-4 «3֊4 ամսվա» միտքը հնչել է նաեւ 1998 թվականի հունվարի չարաբաստիկ անվտանգության խորհրդի նիստին: նիստին։ Այն իմաստով, որ Տեր-Պետրոսյանը այդքան ժամանակով իրենց զիջի նախագահական լիազորությունները: լիազորությունները։ Բացատրությունն այն էր, որ իրենք, իբր, հնարավորություն ունենան այդ միջոցին վարել «կոշտ» արտաքին քաղաքականություն: Կստացվի-կստացվիքաղաքականություն։ Կստացվի֊կստացվի, չի ստացվի... ստացվի… Որ չստացվեր՝ ի՞նչ, պիտի վերադարձնեի՞ն լիազորությունները: լիազորությունները։ Ի դեպ, այդ անգամ (98 թվականին) «3-4 «3֊4 ամսվա» միտքը հնչել է Սերժ Սարգսյանի բերանից:բերանից։

:Դա՝ 98 թվականին, երբ, իբր, կար կոշտ ու փափուկ պրոբլեմ: պրոբլեմ։ Բայց արտառոց ի՞նչ էր պատահել 1995 թվականի գարնանը, որ անհրաժեշտություն կար պաշտոնազրկել նախագահին: նախագահին։ Տարածքները գրավված էին, զինադադարը կնքված էր, հովհարային անջատումները հիշողություն էին դառնում, երկրի ճանապարհներին մարդատար մեքենաներ էին երեւացել, տարագիր ընտանիքների վերադարձ էր նշմարվում, եւ «պարտվողական քաղաքականության» հեռավոր շունչն անգամ չկար: չկար։ Պիտի ենթադրել, որ պատճառը 95 թվականին սպասվող պառլամենտական ընտրություններն էին եւ Սահմանադրության ընդունման «սպառնալիքը»: «սպառնալիքը»։ Սահմանադրությունը գուցե առաջին հերթին, որովհետեւ Սահմանադրությունով է, որ երկիրը ձեռք է բերում քաղաքական համակարգ, իսկ նման Հայաստան այդ պահին պետք չէր ոչ միայն քաղաքական ընդդիմությանը, ոչ միայն բազմաթիվ արտաքին ուժերի, այլեւ պոտենցիալ դավադիրներին: դավադիրներին։ Վերջին հաշվով, թիվ ու սահման չկար քաղաքական հացկատակներին ու կուսակցական բախտախնդիրներին, ովքեր ուզում էին Հայաստանի Գլխավոր օրենքը տեսնել ոչ թե այնպիսին, ինչպիսին կա, այսինքն՝ միջազգային իրավական նորմերին բռնող փաստաթուղթ, այլ՝ իբրեւ ծավալուն, տափակ մի հոդված՝ հայ ժողովրդի դժնդակ ճակատագրի մասին, եւ դրանից բխող պահանջատիրական կարգախոսների թվարկում գլուխումեջ:գլուխումեջ։

:Հայաստանի ու Ղարաբաղի բանակային վերնախավը զինադադարից հետո իրեն առավելագույնս ուժեղ էր զգում: զգում։ Արդեն հաջողեցրել էին Հայաստանի սահմանի վրա, Ադրբեջանից Հայաստան մտնող Կազիմիրովի պատվիրակության մեքենաները գնդակոծելով՝ միառժամանակ սառեցնել Ելցինի եւ Հայաստանի քաղաքական ղեկավարության հարաբերությունները: հարաբերությունները։ Իշխանությունը դեռ դուրս չէր եկել Համբարձում Գալստյանի սպանությունից հետո ընդդիմության կողմից գրեթե անթերի հրահրած ճգնաժամից: :Ընտրություններից մեկ տարի առաջ նոր թափ էր առել ներքին գործերի մարմինների հանդեպ սանձազերծված կամպանիան բոլոր կողմերից՝ ընդդիմության, Մոսկվայի հայկական հանցագործ շրջանակների, նույնիսկ ՀՀՇ-ի, որը բոլոր լիբերալ շարժումներին հատուկ տկարամտությամբ ռեալության զգացումը կորցրած լինելով, երկու հաղթած բանակների հազարավոր սպաների ամբիցիաների վտանգը թողած, երկրի դեմոկրատիային սպառնացող վտանգը տեսնում էր մի քանի հարյուր ԳԱԻ-ի աշխատողների եւ քրեականի օպեր-լիազորների մեջ:ճգնաժամից։

:Ազգային ժողովի ընտրություններին սպասվում Ընտրություններից մեկ տարի առաջ նոր թափ էրառել ներքին գործերի մարմինների հանդեպ սանձազերծված կամպանիան բոլոր կողմերից՝ ընդդիմության, որ ՀՀՇ-ն առաջին անգամ կունենա մեծամասնություն: (Պիտի հիշելՄոսկվայի հայկական հանցագործ շրջանակների, որ մինչ այդ ՀՀՇ-ն պարզ մեծամասնություն անգամ չի ունեցելնույնիսկ ՀՀՇ֊ի, եւ Պառլամենտը պատմական որոշումները ընդունել է անկախության շարժման հեղափոխականության բարենպաստ ֆոնի վրա): ՀՀՇ-ն կունենար մեծամասնությունորը բոլոր լիբերալ շարժումներին հատուկ տկարամտությամբ ռեալության զգացումը կորցրած լինելով, բայց սպասվում էրերկու հաղթած բանակների հազարավոր սպաների ամբիցիաների վտանգը թողած, որ կգոյանա նաեւ ուժեղ պառլամենտական օպոզիցիա: Ասել է թե` պառլամենտը հնարավորություն ուներ դառնալու ավելի ազդեցիկ քաղաքական մարմին, քան մինչ այդ երկրի դեմոկրատիային սպառնացող վտանգը տեսնում էր: Եւ քաղաքական համակարգը կդառնար անհամեմատ ամուր: Ասել է թե՝ ուժայինների քմահաճույքներից երկրի կայունությունը ապահովող: Իսկ այդ բանը, հասկանալի է, ընդունելի չէր ապագա ապստամբների համար: Այլ բան է, որ նրանք գերագնահատել էին ՀՀՇ-ի վոժդերի ողջամտությունը, ովքեր պառլամենտը երիտասարդ գաղափարակիցներով, նաեւ՝ պատերազմից վերադարձած ու ինքնահաստատվելու կարիք ունեցող մտավորական սպաներով համալրելու փոխարեն, նաեւ՝ Սահմանադրական որոշումներ ընդունելու համար բավարար 2/3-րդով բավարարվելու տեղ՝ անհեռատեսորեն գործի դրեցին ադմինիստրատիվ ռեսուրսների ողջ ծավալը, մի քանի հարյուր ԳԱԻ֊ի աշխատողների եւ մինչ ՆԳՆ-ն զբաղված էր հանցագործ շրջանակներին ապագա պառլամենտից հեռու պահելով, ընտրությունների պատասխանատուները իրենց շուրջը հավաքեցին մարդկային այն աղբը, որը երեք տարի անց հեշտությամբ անցավ «Երկրապահի» շարքերը, իսկ մեկ տարի անց (արդեն բուն հանցագործներով համալրված) լքեց նաեւ նրանց շարքերը:քրեականի օպեր֊լիազորների մեջ։

:1995 թվականի գարնանը նախագահին շանտաժի ենթարկելու նույն միջոցները կայինԱզգային ժողովի ընտրություններին սպասվում էր, ինչ 98-ին, բացի մեկից որ ՀՀՇ֊ն առաջին անգամ կունենա մեծամասնություն։ (գուցե գլխավորից)՝ սպառնալիքիցՊիտի հիշել, թե՝ երբ փետրվարի 20-ին ցուցարարները գան նախագահի շենքի վրաոր մինչ այդ ՀՀՇ֊ն պարզ մեծամասնություն անգամ չի ունեցել, իրենք («հայտնիները»եւ Պառլամենտը պատմական որոշումները ընդունել է անկախության շարժման հեղափոխականության բարենպաստ ֆոնի վրա) չեն պաշտպանելու նախագահին: Դա այն ։ ՀՀՇ֊ն կունենար մեծամասնություն, բայց սպասվում էր նշանակում, որ իրենք նույնպես կարող են կազմակերպել ցուցարարների գալը շենքի վրա: կգոյանա նաեւ ուժեղ պառլամենտական օպոզիցիա։ Ասել է թե՝ պառլամենտը հնարավորություն ուներ դառնալու ավելի ազդեցիկ քաղաքական մարմին, քան մինչ այդ էր։ Եւ քաղաքական համակարգը կդառնար անհամեմատ ամուր։ Ասել է թե՝ ուժայինների քմահաճույքներից երկրի կայունությունը ապահովող։ Իսկ 95 թվականին այդ շանտաժը բանը, հասկանալի է, ընդունելի չէր աշխատիապագա ապստամբների համար։ Այլ բան է, որովհետեւ առանձին կար ներքին գործերի նախարարությունըոր նրանք գերագնահատել էին ՀՀՇ֊ի վոժդերի ողջամտությունը, ովքեր պառլամենտը երիտասարդ գաղափարակիցներով, նաեւ՝ պատերազմից վերադարձած ու ինքնահաստատվելու կարիք ունեցող մտավորական սպաներով համալրելու փոխարեն, նաեւ՝ Սահմանադրական որոշումներ ընդունելու համար բավարար 2/3֊րդով բավարարվելու տեղ՝ անհեռատեսորեն գործի դրեցին ադմինիստրատիվ ռեսուրսների ողջ ծավալը, եւ մինչ ՆԳՆ֊ն զբաղված էր հանցագործ շրջանակներին ապագա պառլամենտից հեռու պահելով, ընտրությունների պատասխանատուները իրենց շուրջը հավաքեցին մարդկային այն աղբը, որը կկատարեր հասարակական կարգը պահպանելու իր պարտականությունը:երեք տարի անց հեշտությամբ անցավ «Երկրապահի» շարքերը, իսկ մեկ տարի անց (արդեն բուն հանցագործներով համալրված) լքեց նաեւ նրանց շարքերը։

:Բայց ինչի՞ վրա էին նրանք հույսները դրել, երբ 1995 թվականին թվականի գարնանը նախագահին պաշտոնազրկելու առաջարկով դիմեցին Վանո Սիրադեղյանին: Առաջին հայացքից թվում էրշանտաժի ենթարկելու նույն միջոցները կային, թե կոպիտ հաշվարկ էր՝ նկատի առնելով այն հանգամանքըինչ 98֊ին, որ չնչին բացի մեկից (գուցե գլխավորից)՝ սպառնալիքից, թե՝ երբ փետրվարի 20֊ին ցուցարարները գան նախագահի շենքի վրա, իրենք («հայտնիները») չեն պաշտպանելու նախագահին։ Դա այն էր հավանականությունընշանակում, որ Սիրադեղյանը կդավաճանի երկրի նախագահին:իրենք նույնպես կարող են կազմակերպել ցուցարարների գալը շենքի վրա։ Իսկ 95 թվականին այդ շանտաժը չէր աշխատի, որովհետեւ առանձին կար ներքին գործերի նախարարությունը, որը կկատարեր հասարակական կարգը պահպանելու իր պարտականությունը։

:Եւ այդուհանդերձԲայց ինչի՞ վրա էին նրանք հույսները դրել, խռովարարների հաշվարկը գրեթե անթերի երբ 1995 թվականին նախագահին պաշտոնազրկելու առաջարկով դիմեցին Վանո Սիրադեղյանին։ Առաջին հայացքից թվում էր: Բանն , թե կոպիտ հաշվարկ էր՝ նկատի առնելով այն էհանգամանքը, որ, եթե Սիրադեղյանը մասնակցում չնչին էր հեղաշրջմանը՝ լավ, եթե չէր մասնակցում, ուրեմն` դավադրության մասին զեկուցում էր նախագահին: Ի՞նչ է անում տվյալ դեպքում որեւէ նախագահ: Ակնհայտ էհավանականությունը, որ առնվազն սկսում է դավադիրներին մեկուսացնելու գործը: Եւ հենց այդ պահից ժամ առաջ սկսվում է հաղթած բանակի վրդովված սպաների խռովությունը՝ դաշնակների ու ԱԺՄ-ի միտինգներով խճճված: Ռուսական բանակը արդեն մտել էր Չեչնիա, երկրում քաղաքականություն էր թելադրում զինվորականությունը, եւ ռուսական կողմը կպաշտպաներ հեղաշրջումը: Բնականաբար, կպաշտպաներ նաեւ ընդդիմությունը, ինչ ոգեւորությամբ պաշտպանեց 98-ին: Իսկ Ամերիկան Քլինթոնի՝ կովկասյան վայրիվերո քաղաքականության շնորհիվ, այն ժամանակ էլ ոչ մի ազդեցություն չուներ Հայաստանում:Սիրադեղյանը կդավաճանի երկրի նախագահին։

:Ամբողջ հարցն Եւ այդուհանդերձ, խռովարարների հաշվարկը գրեթե անթերի էր։ Բանն այն է, սակայն, որ , եթե Սիրադեղյանը մասնակցում էր հեղաշրջմանը՝ լավ, եթե չէր մասնակցում, ուրեմն՝ դավադրության մասին չի զեկուցում նախագահին: Գուցե պարզ ընկերասիրությունից, գուցե ՆԳ ուժերի վրա վստահ լինելուց: Գուցե հասկանալով՝ ինչ էր նախագահին։ Ի՞նչ է անում, գուցե՝ չհասկանալով, բայց փաստը մնում տվյալ դեպքում որեւէ նախագահ։ Ակնհայտ է փաստ, որ հետագայում առնվազն սկսում է դավադիրներին մեկուսացնելու գործը։ Եւ հենց այդ պահից ժամ առաջ սկսվում է հաղթած բանակի վրդովված սպաների խռովությունը՝ դաշնակների ու ԱԺՄ֊ի միտինգներով խճճված։ Ռուսական բանակը արդեն մտել էր Չեչնիա, երկրում քաղաքականություն էր թելադրում զինվորականությունը, եւ ռուսական կողմը կպաշտպաներ հեղաշրջումը։ Բնականաբար, կպաշտպաներ նաեւ ընդդիմությունը, ինչ ոգեւորությամբ պաշտպանեց 98֊ին։ Իսկ Ամերիկան Քլինթոնի՝ կովկասյան վայրիվերո քաղաքականության շնորհիվ, այն ժամանակ էլ ոչ մեկը այդ մասին չի իմանում:մի ազդեցություն չուներ Հայաստանում։

:Իսկ ամենատխուրը այս պատմության մեջ Ամբողջ հարցն այն է, սակայն, որ 98 թվականի հունվարինՍիրադեղյանը դավադրության մասին չի զեկուցում նախագահին։ Գուցե պարզ ընկերասիրությունից, արդեն քաղաքապետ ու անվտանգության խորհրդի սովորական անդամ լինելով՝ Սիրադեղյանը Անվտանգության խորհրդին տեղյակ գուցե ՆԳ ուժերի վրա վստահ լինելուց։ Գուցե հասկանալով՝ ինչ է պահումանում, որ վերջին ամիսներին Իրանի վրայով Լիբանանից մի քանի տասնյակ ահաբեկիչներ են մտել Հայաստան (Ազգային անվտանգության հակահետախուզությունում գտնվեցին սպաներգուցե՝ չհասկանալով, որ այդ օրերին կատարեցին իրենց պարտքը)բայց փաստը մնում է փաստ, եւ որ աշնան ամիսներին Հայաստանը լցվել է ԱՊՀ երկրներում բուն դրած հայ հանցագործներով, հատկապես՝ ադրբեջանական կլանի ներկայացուցիչներով (ովքեր, ի դեպ, հետագայում մեծ դեր ունեցան ընտրողներին ահաբեկելու գործում), ու երեւի թե ինչ-ինչ բաներ են նյութվում: Բայց երեւի արդեն ուշ էր:էլ ոչ մեկը այդ մասին չի իմանում։

:Սակայն 95-ի գարնանամուտին ինչ-որ բան արդեն շարժման Իսկ ամենատխուրը այս պատմության մեջ էր դրված, եւ 95-ի ամռանը ծրագրվում այն է Վազգեն Սարգսյանի դեմ մահափորձի միջոցով երկրապահներին ու բանակը ՆԳՆ-ի դեմ հանելու, ապա եւ, խառնակության միջոցներին, նախագահի նստավայր մտնելու ծրագիրը: Եւ քանի որ մտավոր կարողությունների տեսակետից հայտնի չէ՝ որտեղ 98 թվականի հունվարին, արդեն քաղաքապետ ու անվտանգության խորհրդի սովորական անդամ լինելով՝ Սիրադեղյանը Անվտանգության խորհրդին տեղյակ է սկսվում դաշնակը եւ որտեղ վերջանում երկրապահըպահում, խռովարարների շարքերն որ վերջին ամիսներին Իրանի վրայով Լիբանանից մի քանի տասնյակ ահաբեկիչներ են ներգրավվում նաեւ երկրապահներ: Պիտի ենթադրելմտել Հայաստան (Ազգային անվտանգության հակահետախուզությունում գտնվեցին սպաներ, որ Վազգենի շրջապատին այդ պլանը ներկայացվում օրերին կատարեցին իրենց պարտքը), եւ որ աշնան ամիսներին Հայաստանը լցվել է ԱՊՀ երկրներում բուն դրած հայ հանցագործներով, հատկապես՝ ադրբեջանական կլանի ներկայացուցիչներով (ովքեր, ի նպաստ Վազգենի եւ կատարումն էլ՝ ապահով իմիտացիա:դեպ, հետագայում մեծ դեր ունեցան ընտրողներին ահաբեկելու գործում), ու երեւի թե ինչ֊ինչ բաներ են նյութվում։ Բայց երեւի արդեն ուշ էր։

:ԲարեբախտաբարՍակայն 95֊ի գարնանամուտին ինչ֊որ բան արդեն շարժման մեջ էր դրված, եւ 95֊ի ամռանը ծրագրվում է Վազգեն Սարգսյանի մերձավորների մեջ գտնվում են ողջամիտ մարդիկդեմ մահափորձի միջոցով երկրապահներին ու բանակը ՆԳՆ֊ի դեմ հանելու, որոնք կասկածում ենապա եւ, խառնակության միջոցներին, նախագահի նստավայր մտնելու ծրագիրը։ Եւ քանի որ մահափորձ կոչվածը կարող մտավոր կարողությունների տեսակետից հայտնի չէ՝ որտեղ է մահով վերջանալ (չէ՞ որ մահվան ելքը առավել կգրգռեր բանակին ՆԳՆ-ի դեմ)սկսվում դաշնակը եւ որտեղ վերջանում երկրապահը, եւ խռովության նախապատրաստության մասին զեկուցում խռովարարների շարքերն են ՆԳ նախարարին: Եւ այսպեսներգրավվում նաեւ երկրապահներ։ Պիտի ենթադրել, Անվտանգության խորհուրդը նեղ կազմով քննարկում որ Վազգենի շրջապատին այդ պլանը ներկայացվում է վիճակը: Լինում է հնարավոր գործողության երկու տարբերակ. թողնել, որ սկսեն խռովությունը, նոր` միջոցներ ձեռնարկել, ի նպաստ Վազգենի եւ երկրորդ՝ բնում խեղդել խռովությունը: Ընտրվում է անարյուն՝ կանխելու տարբերակը, թեեւ դա քաղաքականապես թույլ տարբերակ էր: Փոխարենը՝ երաշխավորված էր Վ.Սարգսյանի անվտանգությունը:կատարումն էլ՝ ապահով իմիտացիա։

:Խռովարարներին հերթական հավաքի վայրում ձերբակալելը հանձնարարվում է ՆԶ հրամանատար Արծրուն Մարգարյանին: ԲայցԲարեբախտաբար, հավանաբարՎազգեն Սարգսյանի մերձավորների մեջ գտնվում են ողջամիտ մարդիկ, Մարգարյանի շտաբից (հո չի կարելի ենթադրելորոնք կասկածում են, թե Անվտանգության խորհրդից) մատնություն որ մահափորձ կոչվածը կարող է լինումմահով վերջանալ (չէ՞ որ մահվան ելքը առավել կգրգռեր բանակին ՆԳՆ֊ի դեմ), եւ տեղում ձերբակալվում խռովության նախապատրաստության մասին զեկուցում են ՆԳ նախարարին։ Եւ այսպես, Անվտանգության խորհուրդը նեղ կազմով քննարկում է միայն գնդացրի կրակով դիմադրող տանտերը՝ դաշնակցական Մանվելը: (Հիշենք Հունանյանի հանցակից Բեջանյանի զանգը ընկերոջըվիճակը։ Լինում է հնարավոր գործողության երկու տարբերակ. «Այնթողնել, ինչ չէր արել Մանվելը 95-ինոր սկսեն խռովությունը, ես եմ արել»): Բայց քաղաքում արդեն զինված խմբեր էին շրջումնոր՝ միջոցներ ձեռնարկել, եւ խմբերից մեկին զինաթափելու փորձի ժամանակ Հալաբյան փողոցի վրա սպանվեց երկու ոստիկան:երկրորդ՝ բնում խեղդել խռովությունը։ Ընտրվում է անարյուն՝ կանխելու տարբերակը, թեեւ դա քաղաքականապես թույլ տարբերակ էր։ Փոխարենը՝ երաշխավորված էր Վ․ Սարգսյանի անվտանգությունը։

:Փաստորեն տապալվեց ներքին զորքերի օպերացիանԽռովարարներին հերթական հավաքի վայրում ձերբակալելը հանձնարարվում է ՆԶ հրամանատար Արծրուն Մարգարյանին։ Բայց, բայց վիժեցվեց նաեւհավանաբար, փաստորենՄարգարյանի շտաբից (հո չի կարելի ենթադրել, 95 թվականի գարնանային իշխանափոխության նկրտումներով հրահրված ամառային խռովությունը: Եւ երկիրը գնաց ընտրությունների ու Սահմանադրության հանրաքվեի:թե Անվտանգության խորհրդից) մատնություն է լինում, եւ տեղում ձերբակալվում է միայն գնդացրի կրակով դիմադրող տանտերը՝ դաշնակցական Մանվելը։ (Հիշենք Հունանյանի հանցակից Բեջանյանի զանգը ընկերոջը․ «Այն, ինչ չէր արել Մանվելը 95֊ին, ես եմ արել»)։ Բայց քաղաքում արդեն զինված խմբեր էին շրջում, եւ խմբերից մեկին զինաթափելու փորձի ժամանակ Հալաբյան փողոցի վրա սպանվեց երկու ոստիկան։

Փաստորեն տապալվեց ներքին զորքերի օպերացիան, բայց վիժեցվեց նաեւ, փաստորեն, 95 թվականի գարնանային իշխանափոխության նկրտումներով հրահրված ամառային խռովությունը։ Եւ երկիրը գնաց ընտրությունների ու Սահմանադրության հանրաքվեի։ :տպագրվել է «ՀԺ»-ի 2002 թվականի մարտի 12-ի 12֊ի համարում