— Ես գնում եմ հինգ րոպե հանգստանալու։ Այդ ժամանակվա ընթացքում փորձեք փաստերը ուրիշ անկյունից նայել։ Փորձեք ինձ հավատալ։ Այս հասարակ հարցը տվեք ձեզ. եթե իմանային որ նրան մահվան կդատապարտեն, մի՞թե կհայտնեի ոստիկանությանը։ Եթե իմանային որ ինձ չեն հավատա։
==ԳԼՈՒԽ ՉՈՐՐՈՐԴ==
— ՆԻՏ-ՐՈ-ԳԼԻ-ՑԵ-ՐԻՆ։
==ԳԼՈՒԽ ՀԻՆԳԵՐՈՐԴ==
— Գնացեք, նորից մտածեք,— ասաց Գեստարմուսը։ Դուք ընդամենը չորս հոգով եք մերժում անհրաժեշտ պաշտպանությունը։
==ԳԼՈՒԽ ՎԵՑԵՐՈՐԴ==
— Եթե տասնհինգ րոպեից հետո չթողնի մեզ դուրս գալ, ոստիկանությանը կհայտնենք։
***
— Իմ դուստրն է,— ասաց Կարտոպը։— Նա մինչև բարի գիշեր չասի ինձ, չի կարողանա քնել։
Ետնամուտքի ապակեպատ դռան ետև, երկու ստվեր գծագրվեցին։ Գեստարմուսը քաշեց աթոռը և դուռը բացվեց։
— Ներս եկ, Կատերին։
Աղջիկն ամաչկոտ, կանգնել էր շեմին։ Կարտոպը առաջ գնաց, բայց նրա ոտքերը դիպան գավազանին։ Նա քարացավ։
— Նրան ուղեկցո՞ւմ են,— հարցրեց Գեստարմուսը։
— Սպասուհին հետն է։
— Թող մնա հարթակում։
Կատերինը մտավ։ Գեստարմուսը փակեց դուռը։
— Արի այստեղ...
Կարտոպը աղջկան տարավ հյուրասրահ և ներկայացրեց հյուրերին։
— Ահա,— ասաց նա։
Այժմ, երբ աղջիկն այնտեղ էր, Կարտոպն իրեն նեղված էր զգում։ Նա հանեց վերարկուն, շարֆը և մազերն ուղղեց։
— Այսօր լա՞վ ես պարապել դպրոցում,— հարցրեց նա։
— Այնքան էլ չավ չէր,— պատասխանեց աղջիկը։— Թելադրությունը դժվար էր։
Նա ամաչում էր անծանոթ մարդկանցից։
— Իսկ քաղցրավենիք կերե՞լ ես։
Նա շրթունքները շարժեց, բայց ոչ մի ձայն դուրս չեկավ։
— Վաղը քեզ համար գաթա կառնեմ,— ասաց Կարտոպը։
Նա մտածեց. «Ես գարշելի եմ», բայց արդեն սկսել էր, պետք էր շարունակել։
— Գիտե՞ս, խոհանոցում նստած պարոնը կույր է։ Նա քեզ չի տեսնում։ Նա շատ դժբախտ է։ Գնա, նրան բարևիր... Նա քեզ գիտի։ Ես...
Միստոնը հազաց։ Կարտոպը նայեց նրան։
— Թող զգույշ լինի գավազանի հետ...
— Հա, ճիշտ է, փոքրիկս, զգույշ եղիր... Բարի եղիր նրա հետ։ Նա վիրավորվել է... Նա շատ դժբախտ է։
— Ինչո՞ւ է դժբախտ։
— Եղբոր պատճառով,— ասաց Կարաոպը։— Եղբայրը հիմարություններ արեց և պատժվեց, հիմա նա դժբախտ է։
Կարտոպը քրտնել էր։
— Ես մենակ չեմ ուզում գնալ այնտեղ,— ասաց Կատերինը։
— Ինչո՞ւ, նա շատ բարի է։
— Ես վախենում եմ։
Կարտոպը նայեց ներկաներին։
— Լավ, քեզ կուղեկցեմ։
Կարտոպն աղջկան տարավ խոհանոց։ Գեստարմուսը գլուխը րարձրացրեց, նայեց նրանց կողմը։
— Իմ դուստրն է,— ասաց Կարտոպը։— Նա ուզում է ձեզ բարի գիշեր ասել։
Գեստարմուսի դեմքին ոչ մի մկան չշարժվեց։
— Դուք երեխաներ չե՞ք սիրում,— հարցրեց Կարտոպը։
Նա մի խարազանող պատասխան ստացավ.
— Հանգիստ թողեք ինձ։
Հետո նրա ձայնը քաղցրացավ.
— Կատերին, գնա քնիր, ուշ է։
Նա դուռը բացեց։ Աղջիկ վարանեց։
— Գնա քնիր,— ասաց Կարտոպը։
Նա մի քանի անգամ աղմուկով համբուրեց աղջկան։
— Մայրիկին ասա, որ շուտով կգամ...
Աղջիկը դուրս եկավ։ Գեստարմուսը դուռը փակեց։
— Ժամանակ մի կորցրեք,— ասաց նա։— Դատավճռի մասին մտածեք։ Լրջորեն մտածեք։
==ԳԼՈՒԽ ՅՈԹԵՐՈՐԴ==
Արդեն ժամը տասն էր։ Նիկոլը պիտի ճաշեր ամուսնուց բաժանված իր մոր մոտ։ Թեյլորը վաղը երեկոյան ժամադրվել է նրա հետ։ Որոշել է Նիկոլին տանել չինական ռեստորան, հետո համոզել, որ գիշերը միասին անցկացնեն։ Սկզբում նա միշտ չեմուչում է անում, բայց այս անգամ Թեյլորը հիանալի պատրվակ կունենա. կույրի մոտ անցկացրած երեկոն կպատմի։ Հյուրանոցի սենյակում։ Անկողնում։ «Թե իմանաս երեկ երեկոյան ի՜նչ պատահեց մեզ հետ, պատկերացրու որ...»։ Իրականում, դեռևս ոչինչ չէր պատահել։ Կույրը բավականին անորոշ սպասում էր։ Հա՛, Կարտոպն ասաց, որ իր փոքրիկ աղջկան բերեն։ Հետո կոշիկները հանեցին։ Թեյլորը նայեց իր ծակ գուլպաներին։ «Վաղը կփոխեմ։ Այսուհետև, նայլոնե գուլպաներ կառնեմ»։ Ճիշտն ասած, այստեղ իրեն լավ էր զգում։ Դուրսը ցուրտ էր։ Այնքանը, էլ չէր հավատում նիտրոգլիցերինի պատմությանը, բայց ուզում էր ներկաները հավատան, որ սրվակի պարունակությունը պայթուցիկ է։ Զվարճալի երեկո էր։ Անելու բան չուներ։ Փող չկա, Նիկոլը հետը չէր։ Տանը մնար, պիտի պառկեր քներ։ Վաղը կանխավճար կստանա։
— Շամպայն չի մնացե՞լ։
Ոչ ոք չպատասխանեց։ Նա չհամառեց։ Նայեց Միստոնին և խղճաց նրան։ Բիձա՛։ Մի քանի տարի է մնում ապրելու։ «Անպայման հեռուստացույց կունենա»։ Վերջին ժամանակներս, երբ հանդիպում էր այնպիսի մեկին, որը սիրահարված չէր, խղճում էր նրան և պատկերացնում հեռուստացույցի առջև նստած։ Դա նրան մխիթարում էր։ Նա բոլորին երջանկություն էր ցանկանում։ Հետո մտածեց Ֆրեդ Գեստարմուսի մասին, որին շուտով մահապատժի պիտի ենթարկեին։ Սա արդեն ուրիշ բան էր։ Ոչ ոք իրավունք չունի սպանելու։ Մարդասպանի մեկն է։ Ոչ մի խղճահարություն, ոչ մի հեռուստացույց։ Մինչև նրան մեղավոր ճանաչելը, լրջորեն մտածել էր։ Մինչև բոլոր հարցերին «ոչ» ասելը։ Իսկ եթե այդ Գեստարմուսը խենթի պես սիրել է Պասիի կնոջը։ Եվ եթե միայն դրա համար է սպանվել։ Անկարելի է։ Այդ մասին արդեն մտածել է։ Իմիջիայլոց, Գեստարմուսն ասել է, որ ինքը չէր սիրում Ստելլա Պասիին։ Նրա հետ միայն հաճույքի համար էր պառկում, ահա ամբողջը։ Լակո՛տ։ Չարժե մտածել դրա մասին։ Նիկոլն ուրիշ է։ Թեյլորը լուրջ նպատակներ ունի։ Հենց որ փող աշխատի, կամուսնանա նրա հետ։ Աղջիկը դեռ ջահել է։ Ուզում է պարել, զվարճանալ։ Նրա տարիքին դեռ պետք է։ Բայց առանց զգալու, Թեյլորին ցավ է պատճառում։ Երես առա՛ծ։ Մի քանի տարի հետո նրա բնավորությունը կկազմավորվի։ Իսկական կին կդառնա։ Թեյլորը մտածեց, որ անարդար է եղել նրա հետ։ Խանդի տեսարաններ, ճղճիմություններ։ Ընդհակառակը, նրան պետք է թողնել, որ ուրիշ տղամարդու հետ հանդիպի։ Պետք է ուշադիր լիներ, առանց հաճոյանալու։ Թեյլորը կասի նրան. «Նիկո՛լ, հանդիպիր այս տղայի հետ, դու ջահել ես, դու ուզում ես մարդկանց ճանաչել... բայց ես այստեղ եմ, իմ սերը ժայռի պես հաստատուն է»։ Թեյլորը նրան կասի նաև. «Կաբող ես վստահ լինել ինձ վրա, ես քոնն եմ, ես քեզ հետ հենց այնպես չեմ հանդիպում, դա հասկանո՞ւմ ես, դու հասկանո՞ւմ ես...»։
Նա ձգվեց, իրեն երջանիկ զգաց։ Հետո մի սատանա մտավ գլուխը։ Փորձեց քշել, բայց սատանան սկսեց ստահակորեն հակառակվել։ Այդ սատանան Թեյլորին ասում էր. «Ես եմ, Նիկոլը, քո պստիկ Նիկոլը, գիտես, որ ես էլ քեզ շատ եմ սիրում, դու իմն ես, միայն իմը, ես ուզում եմ, որ Ֆրեդ Գեստարմուսն անմեղ ճանաչվի։ Արա այդ հանուն ինձ»։
Թեյլորը գլուխը ցնցեց, որ այդ միտքը հեռու քշի, բայց սատանան համառում էր. «Լսիր իմ պստիկ Նիկոլ, սա տղամարդու գործ է։ Սա լուրջ է։ Այդ տղան սպանել է։ Սպանել է ամուսնացած մարդու։ Մտածիր նրա կնոջ մասին։ Եվ հետո, սա միայն ինձանից չի կախված։ Մենք տասներկու հոգի ենք»։
Իսկ եթե տասներկու սատանա տասներկու ուղեղում վխտա՞ն։
— Այդպես մի աղմկեք։
Թեյլորն աթոռը գցեց։ Առանց պատճառի վեր էր կացել։ Հուզված էր։ Արդարացման խոսքեր էր փնտրում։
— Լսեք ինձ,— ասաց նա։— Ես մի բան մտածեցի։ Գնամ խոսեմ Գեստարմուսի հետ։
Նա քայլեց խոհանոց, դուռը բացեց։
— Պարոն Գեստարմուս,— ասաց նա՝ ձայնը բարձրացնելով,— դուք մտածե՞լ եք Պասիի կնոջ մասին։ Նա հիմա այրի է։ Նա էլ ձեզ պես վշտի մեջ է, ամուսնուն է կորցրել։ Ի՞նչ եք կարծում, նա մեզ չի մեղադրի՞, եթե նրա ամուսնուն սպանողին անմեղ ճանաչենք։ Պետք է արդար լինել։
Լռեց։ Զգաց, որ զայրույթը բռնում է իրեն։ Սատանայի պատճառով։ Նիկոլի ձայնից. «Սիրելիս, արա հանուն ինձ։ Եթե դու Գեստարմուսին անմեղ ճանաչես, ես շաբաթն ու կիրակին քեզ հետ կանցկացնեմ»։ Ո՛չ, ո՛չ։ «Միասին մի շաբաթ կանցկացնենք, տասը օր, կփակվենք սենյակում և դուրս կգանք միայն....»։
Թեյլորը հոգու խորքում զգում էր, որ եթե Նիկոլը համառեր, ինքը կընդուներ անհրաժեշտ պաշտպանությունը։ Մանավանդ որ մյուս հինգ երդվյալներն ընդունել էին։
— Դա շատ հեշտ է, դա շատ հեշտ է, — ասաց նա հենց այնպես։
Հեռախոսագիրւքը վերցրեց և որոնեց Պասիի հասցեն։ Գտավ։ Մոտեցավ հեռախոսին, համարը հավաքեց։ Կանացի մի ձայն լսվեց։
— Տիկին Պասի՞ն է։ Ստելլա Պասի՛ն։
Կարտոպը նետվեց դեպի լսափողը։
Թեյլորը շարունակեց.
— Կներեք, որ անհագստացնում եմ, տիկին, բայց ձեզանից մի ծառայություն պիտի խնդրեմ։
— Ի՞նչ կա։
Ձայնը գռեհիկ էր։
— Ձեր... ձեր ամուսնու առիթով։
— Հարությո՞ւն է առել։
— Ես ուզում եմ Գեստարմուսի մասին խոսել։
— Արդեն պրծա՞վ։ Սատկացրի՞ն։
— Ես չգիտեմ... բայց... Անհրաժեշտ է, որ դուք գաք...
— Բայց բարեկամս, ժամը տասն անց է։ Ցուրտ է և պարկեշտ կանայք գիշերը մենակ դուրս չեն գալիս։
Նրա ձայնը տհաճ էր։ Նա երաժշտություն էր լսում՝ տանգո։ Թեյլորը փորձեց նորից համոզել.
— Բայց մեր կյանքը մազից է կախված։
— Բավական է դուրս տաս։ Բարի գիշեր։
Եվ լսափողը դրեց։
— Ինչպես երևում է,— ասաց Կարտոպը,— թախիծը նրան չի խեղդում։
Եվ մտածել միայն, որ սրա համար...
Նա, մտախոհ, գլուխը ճոճեց։
***
Այն պահից, երբ Միրիամը կոշիկները հանեց, Միստոնը գտնում էր, որ մթնոլորտը դարձել է հեշտալից։ Աթոռի վրա կուչ եկած, գլուխը դրել էր ձեռքերի մեջ, աչքերը գցում էր աջ ու ձախ։ Միայն Միrիամն էր նրան հետաքրքրում։ Հայացքը մեխել էր ջահել կնոջ ոտքերին, բայց որպեսզի ուշադրություն չգրավի, հառաչելով, աչքերը գցում էր առաստաղին, ասես թե մտածում էր։ Խառնիխուռն մտքեր էին պտտվում նրա գլխում։ Որևէ պատահական միտք որսում էր, մի քանի վայրկյան խարսխում գլխում, հետո թողնում։ Ամենահրապուրիչ միտքը, որը բերկրալից հաճույք էր պատճառում նրան, Միրիամն էր՝ ներկայացված հարյուր տարբեր երեսով։ Միստոնը նրան տեսնում էր վախից կանաչած՝ իր գրկում պատսպարվելիս, պայթյունից շնչահեղձ, գետնատարած, զգեստները խառնիխուռն, բայց անեղծ, հիստերիկայի մեջ զգեստները պատռելիս։ Միստոնը գտնում էր, որ նա շատ ցանկահարույց է։ Տարիներ շարունակ ոչ մի հարաբերություն չուներ իր հաշմանդամ կնոջ հետ։ Եվ տարիներ շարունակ ապրում էր այն հույսով, որ մի ջահել միս կգցի ատամի տակ։ Բայց դա պրոֆեսիոնալ չպետք է չինի։ Երբեք։ Միրիամի պես մի կին, թխահեր, բարձրահասակ, մաքուր։ Եվ, հատկապես, գաղտնապահ լինի։ Այլևս չէր կարող իր կնոջ ներկայությունը հանդուրժել։ Միստոնն արդեն սովորել էր հնազանդվել։ Օրինակ՝ այս դատավարության ժամանակ իսկական երդվյալը նրա կինն էր։ Երեք իր միասին քննում էին այդ գործը։ Վերջիվերջո, տիկին Միստոնը չընդունեց անհրաժեշտ պաշտպանությունը։ Իմիջիայլոց, նա համաձայն էր կնոջ հետ. բռնություն և արյուն չէր սիրում։ Հատկապես արյուն։ Էրոտիզմով պարուրված բռնությունն էր սիրում։ Բռնություն, որից արյուն չի լինում, բայց որն աղջնակների փեշերն է բարձրացնում և սպիտակ, նայլոն հագած ոտքերը բացում։ Ֆրեդ Գեստարմուսն արժանի է իր բախտին։ Մեղավո՛ր է։
***
— Ի՞նչ եք որոշում,— հարցրեց Վեստը՝ վեր կենալով։
Ոչ ոք չպատասխանեց։
— Լավ։ Գնամ հետը խոսեմ։
Վեստը խոհանոցի դուռը բացեց։ Նրա համբերությունը հատել էր։
— Գեսաարմուս,— ասաց նա։— Եթե մեզ չթողնեք դուրս գալ, ոստիկանությանը կհայտնենք։ Վերջիվերջո, ձեր վարքը շատ ծիծաղելի է. ի՞նչ եք ուզում մեզնից։ Ի՞նչ հույս ունեք։
Գեստարմուսը սև ակնոցը ուղղեց և հանգիստ պատասխանեց.
— Ես ոչ մի հույս չունեմ։ Ես ուզում եմ, որ դուք մտածեք։
— Բայց ինչի՞ մասին մտածենք։
— Մտածեք և խորհրդակցեք։ Հարցաքննեք ձեր խիղճը։
— Բայց դա չի փրկի ձեր եղբորը։
— Գնացեք մտածեք,— պատասխանեց Գեստարմուսը։
— Բայց ինչքա՞ն ժամանակ։
— Չգիտեմ։ Ես ձեզ կհայտնեմ։
Վեստը կատաղած վերադարձավ հյուրասենյակ։
— Խելառ է, — ասաց նա։— Անկեղծ ասած, ես զղջում եմ, որ հինգ ծակ արեցի։
Միստոնը թեթև ժպտաց։
— Ինչո՞ւ եք ծիծաղում,— հարցրեց Վեստը։
Միստոնը զարմացած տեսք ընդունեց.
— Ե՞ս էի ծիծաղում։ Հա՜... ձեր խոսքերի վրա։
— Էհ, այո, հինգ ծակ, դրա մեջ ծիծաղելու բան չկա։ Հավատացեք ինձ, ես կարծիքս չեմ փոխել։ Հիմա էլ պնդում եմ, որ Ֆրեդ Գեստարմուսը մեղավոր է։
— Այդ դեպքում պետք չէր հինգ ծակ անել,— ասաք Միստոնը։
— Լավ, ես սխալվել եմ։
Նա ծոցատետրը հանեց գրպանից և սկսեց թերթել.
— Տեսուչ Վահրամին զանգ տամ, մեր ընտանիքի բարեկամն է։
Կարտոպը, որ վախենում էր ծիծաղելի երևալ, ցնցվեց.
— Չորս տղամարդ ենք մի կույրի դիմաց։ Կծիծաղեն մեզ վրա։
— Մի կույրի և իր գավազանի դեմ,— ուղղեց Վեստը։
Կարտոպը հոռետեսորեն էր տրամադրված.
— Դուք իսկապես հավատո՞ւմ եք...
— Ես չեմ հավատում, նշում եմ։
— Ի՞նչը։
— Ես նշում եմ այն, որ մեզնից ոչ ոք չի համարձակվում դուրս գալ։ Ոչ ոք չի համարձակվում Գեստարմուսի կողքով անցնել։
Լռություն տիրեց։
— Գուցե խաբում է և մեզ պահում։
Վեստը արագորեն մի համար հավաքեց.
— Ալո։ Ես ուզում եմ տեսուչ Վահրամի հետ խոսել, ասացեք Վեստն է հարցնում։
Մատներով նյարդայնորեն սեղանի եզրն էր թակում։
— Ալո։ Վահրա՞մ։ Ողջույն, Վեստն է։ Կներես, որ անհանգստացնում եմ...
Նա բառեր փնտրեց.
— Ես Գեստարմուսի մոտ եմ, բարեկամներիս հետ, դուք գիտեք, մյուսի եղբայրը։ Դուք գիտեք, որ ես երդվյալներից մեկն էի։ Իմիջիայլոց, իմ բարեկամները նույնպես... Նա մեզ հրավիրեց իբր ինչ-որ սենսացիոն հայտարարություն անելու, բայց պայթուցիկ նյութերով լցված գավազանն է ճոճում մեզ վրա... Ալո՞... Ինչո՞ւ։ Չգիտեմ։ Մեզանից պահանջում է, որ մտածենք, խորհրդակցենք։ Ահա ամբողջը։ Ի՞նչ անենք։ Ի՞նչ, խորհուրդ եք տալիս։ Ասում եք լո՞ւրջ է։ Մի ժամ է այստեղ դողում ենք... Այո, իբրև թե նիտրոգլիցերին է։ Մի սրվակ։
Նա լսափողը հեռացրեց բերանից և ասաց.
— Գնաց հարցնի։
Կարտոպն ավելի մոտեցավ։ Թեյլորը, Միստոնը, Միրիամը ուշադիր լսում էին։
— Ալո... Լսում եմ... Ուրեմն, այդպե՞ս եք կարծում։
Վեստը գունատվեց։ Նա արագ բացատրեց ներկաներին.
— Անցած շաբաթ պայթուցիկ նյութերի մեծ գողություն է եղել։
— Նիտրոգլիցերի՞ն։
Վեստը գլխով հաստատեց։
— Այո, այո, ես սրվակը տեսա... պարունակությունը նիտրոգլիցերինի նման էր... Մի լիքը սրվակ... կարող է շենքի կեսը պայթեցնել... Ոչ, ոչ, չենք շարժվում... սպասում ենք... Դուք ի՞նչ եք անելու։
Նյարդային տիկը սկսեց նրա երեսը ձգել.
— Լավ, լավ, կփորձենք նրան համոզել... Բայց նա ոչինչ չի պահանջում, ահա թե ինչն է բարդությունը... պահանջում է, որ մտածենք... առայժմ դա է պահանջում... Լավ, լավ։
Լսափողը դրեց։
— Տեսուչ Վահրամը վստահ էր, որ իսկապես նիտրոգլիցերին է։
Նա մատով նյարդայնորեն քթի ծայրը քորեց, հետո ավելացրեց.
— Բնակիչներին շենքից հանում են։ Որպես... Որպես... Որպես նախազգուշական միջոց։
==ԳԼՈՒԽ ՈԻԹԵՐՈՐԴ==
Ոչ ոք չէր շարժվում։ Ոչ ոք չէր համարձակվում քայլել։ Քարացած նայում էին իրար, կարծես առաջին անգամ էին իրար տեսնում։ Մի թանձր մշուշ պատեց Վեստի աչքերը։ Ամեն ինչ նրան թվաց աղավաղված և անկայուն. ներկաները, իրերը, կահույքը։ Մի մեծ դատարկություն։ Մի մղձավանջ։ Բայց նա զգում էր, որ արթուն է։ Սիրտը ծանր էր խփում։ Վեստր չէր սիրում երկիմաստ կամ վտանգավոր իրավիճակներում գտնվել։ Նա շատ ներվային էր։ Նրա լաբորատորիաներից մեկում ջրածնի մի սրվակ պայթեց։ Այդ օրվանից հետո ամենափոքր աղմուկից ցնցվում է։ Ո՛չ դատավարության մասին էր մտածում, ո՛չ էլ Գեստարմուս եղբայրների։ Միայն գավազանում դրված սրվակն էր տեսնում։ Համոզված էր, որ ներկաները վտանգը չեն պատկերացնում։ Եթե Վահրամն ուզում է բնակիչներին տեղահանել, նշանակում է դրությունը շատ լուրջ է։ Նա հավասարակշռված, հանգիստ և խելացի մարդ է։ Թեթևամիտ չի լինի։ Վեստը մտածեց իր բարեկամների մասին, որոնք ժամը տասներկուսին պիտի սպասեին մի ռեստորանում։ Նա խոստացել էր կեսգիշերին տուն գնալուց առաջ նրանց հետ մի բաժակ խմել։ Վեստը կարծես երազի մեջ էր տեսնում նրանց։ Նրանք հիմա անվտանգ տեղում են։ Մտածեց նաև մոր մասին. «Տեղն է նրան»։ Ինչո՞ւ։ Չգիտեր։ Նրա մեղքով էր։ Մայրն ամբողջ քաղաքն իրար խառնեց, որպեսզի որդուն երդվյալ դարձնի։ Հետո Գեստարմուսի շարժումները հիշեց՝ սրվակը գավազանի մեջ տեղավորելիս։ Գրողը տանի՛, նիտրոգլիցերինի սրվա՛կը։ Պետք է ապահով տեղ գտնել, պաշտպանվել։ Շուտ, շուտ, նայիր շուրջդ։ Սենյակի մեջտեղում էր։ Աթոռից վեր կացավ, ձևացրեց, թե մտածում է, ետ ու առաջ քայլեց, վերջը քաշվեց սենյակի մյուս ծայրը և հսկայական դռան մոտ անշարժացավ։
Ներկաները նկատեցի՞ն իր խորամանկությունը։
***
Կարտոպն առաջինը նկատեց, որ Վեստը քաշվել է սենյակի խորքը։ Ինչո՞ւ։ Որպեսզի մի քանի մետր հեռու մնա՞ նիտրոգլիցերինից։ Իր գարաժում բենզինով լցված բիդոնների բոցավառվելն էր տեսել։ Դուրս ցատկող սպիտակ բոցն էր նկատել։ Լուռ բոցը, հետո, մի քանի վայրկյան անց՝ պայթյունի աղմուկը։ Մի ծանր և խոր աղմուկ։ Նիտրոգլիցերինը հարյուր անգամ, հազար անգամ ավելի հզոր պիտի լինի։ Նա վեր կացավ և սկսեց ետ ու առաջ քայլել։ Տարօրինակ վիճակում էր։ Չգիտեր, վախենում է թե ոչ։ Անհանգիստ էր։ Նորից մտածեց գավազանի մասին, բայց ուղեղում ոչ մի կայծ չկար։ Ոչ, սա դեռ վախը չէր։ Առայժմ մի վերք։ Նորոգ, թարմ, անսպասելի։ Իսկ քիչ հետո վախն ու ցավը կցնդեն։
— Սիգարե՞թ։
Տուփը մեկնեց Վեստին և մնաց, որ հետն առանձին խոսի։ Վեստը մի սիգարեթ վերցրեց։
— Շնորհակալություն։
— Ի՜նչ պատմություն է,— ասաց Կարտոպը, որպեսզի զրույց բացի։
Ինչպես երևում էր, Վեստը ոչ մի ցանկություն չուներ շրթունքները բացելու։
Կարտոպը շարունակեց.
— Ի՞նչ եք կարծում, խե՞նթ է։
Վեստը, որ շատ էր մտածել այդ մասին, գլուխը ճոճեց։
— Չեմ կարծում,— ասաց նա։— Նրա խելքը տեղն է։
— Դուք... Կարծում եք, որ նա մեզ խաբո՞ւմ է։
— Չեմ կարծում։
— Ուրեմն...
Նրանք լռեցին։ Կարտոպը հառաչեց։ «Ուրե՞մն»,— մտածեց նա։ Հետո, իրենից անկախ, մտածեց Գեստարմուսի եղբոր մասին։ Կարտոպն ուշադիր հետևել էր դատավարությանը։ Լսել էր վկաներին։ Նույնիսկ գրառումներ արել։ Արդյոք անպատասխանատո՞ւ էր եղել։ Այս մասին չէր մտածել։ Այլապես ինչո՞ւ պիտի մահվան դատապարտեր մի մարդու, որին չէր ճանաչում։ Մեղադրյալի հանդեպ ո՛չ ատելություն էր տածում, ո՛չ համակրանք։ Ոչ մի զգացում։ Սառը ինչպես մարմարը։ Պարզապես իր կարծիքն էր հայտնել։ Ի՞նչ է, այսօր դրա համար, պիտի մեղադրե՞ն իրեն։ «Լավ, կատաղությունը նման պարագայում օգուտ չի տալիս, մտածենք...»։
Ամբողջ գործը դանդաղեցված նկարահանումով ֆիլմի պես երևաց նրա գլխում։ Որևէ մանրամասն փախե՞լ էր նրա տեսադաշտից։ Որևէ աղավաղված կերպա՞ր։ Ֆիլմը նորմալ էր պտտվում, մաքուր, դեպք առ դեպք։ Իսկապես, ինքնիրեն մեղադրելու բան չկար։ Բայց և այնպես...
— Կրակ ունե՞ք։
Լուցկու տուփը մեկնեց Վեստին։ Բայց և այնպես, նա ապուշ է։ Ծիծաղելի է։ Բայց քանի որ այստեղ ենք... Ահա թե ինչ. Ֆրեդ Գեստարմուսին չէր ճանաչում։ Երբեք չէր տեսել։ Բայց գիտեր այն խանութի տիրոջը, ում մոտ աշխատել էր Գեստարմուսը՝ Տոսբա կոչեցյալը, պահեստամասերի առևտրականը։ Այդ Տոսբան հայտնի Դոն Ժուան էր. բարձրահասակ, նիհար, փառասեր և հազվագյուտ պահեստամասերի միակ մատակարարողն էր։ Մեքենաները վերանորոգելիս, Կարտոպը շատ անգամ ստիպված էր լինում դիմել նրան։ Տոսբան օրվա մեջ հազիվ մեկ ժամ էր լինում իր հսկայական խանութներում։ Անկեղծ ասած, Կարտոպը նրան նախանձում էր։ Ինչպե՞ս էր կարողացել պահեստամասերի վաճառքի մենաշնորհ ձեռք բերել։ Գաղտնիք էր։
— Շնորհակալություն։
Կարտոպը ետ վերցրեց լուցկու տուփը։ Ձեռներեց էր այդ Տոսբան։ Եվ միշտ կիրթ։ Եվ միշտ գոռոզ։ Բայց ի՞նչ կապ ունի Գեսաարմուսի հետ։ Ինքը՝ Կարտոպը, ապահովված է, ամուսնացած, ազնիվ և խանութների տիրոջը վնասելու համար չի դատապարտել աշխատողին։ Մի խանութպան, որի մոտ մարդասպաններ են աշխատում։ Կարտոպը հեռու վանեց այդ միտքը։ Բայց միտքը՝ խորամանկ գազանիկը, ավելի ու ավելի առաջ էր սողում։
— Ի՞նչ եք անում այդտեղ,— հարցրեց Միրիամը։
Վեստը ձեռքերը խաչեց։ Միրիամն իր սիրած կանացի տիպերից չէր։ Բայց Վեստը գիտեր, որ ինքը նրան դուր է գալիս։ Դատավարության օրերին մի ամբողջ պատմություն սկսվեց։ Քանի անգամ Միրիամն ուզում էր խոսակցություն բացել։ Վեստը քաղաքավարի էր, բայց սառը։ Գուցե, իրենից անկախ՝ մի քիչ էլ արհամարհանքով։ Պատկերացնում էր, թե երիտասարդ կինը ինչպես պիտի իրեն հետապնդի սիրային նամակներով։ «Ո՛չ, ո՛չ, պետք չէ, որ երեխայի նման...»։ Վեստը կպատժի նրան։ Կհրավիրի բարեկամների մոտ և այնտեղ... Հա՛, հա՛, հա՛, փոքրիկս, սիրահարվա՞ծ ես, փողի հոտ ես առե՞լ։ Հա՛, հա՛։ Բայց Վեստը ամեն մի պատահածի հետ չի ամուսնանա... Եթե շատ համառեք, մորս հետ գործ կունենաք։
— Մնացեք մեզ հետ,— ասաց Միրիամը։— Աթոռները չեն պակասում...
Ծիծաղելի աթոռները։ Եվ տասներկու հատ։ Եվ այս մերկ սեղանը։
Վեստը կատաղությունից ատամները սեղմեց։ Միրիամն իր հերթին վեր կացավ և մոտեցավ սրահի մյուս ծայրում կանգնած տղամարդկանց։
— Կարելի՞ է սիգարեթ խնդրել։
Միրիամն էլ արդեն նեղված էր զգում։ Ականջ էր դնում աստիճաններից եկող աղմուկին։ Ոստիկանությունն արդյոք հայտնե՞լ է շենքի բնակիչներին։
Տխմար աղջիկ, ի՞նչ գաղափար էր մտել գլուխը՝ ծանոթանալ ատլետիկ կազմվածք ունեցող կույրի հետ։ Եթե ուզենար, տասնյակներով տղամարդիկ կճարեր։ Տղամարդու հետ գիշերն անցկացնելը հեշտ է։ Արձակուրդների ժամանակ, ծովափին, նա չորս օր շարունակ փորձել էր։ Օրը մի տղամարդ։ Թունդ խմիչքի պես կծող և գրգռող։ Բայց քաղաքում չէր համարձակվում։ Նախ, հարգված դիրք ուներ։ Եվ հետո այնպիսի տղամարդ էր ուզում, որ միայն իրենը չիներ։ Գրավիչ և ուշադիր էակ։ Արդեն երեք ամիս ոչ ոք նրան չէր դիպել։ Փորձում էր այդ մասին այլևս չմտածել։ Մեծ արկած կամ ոչինչ։ Համաձայն էր սիրային պատմության, բայց այս անգամ ուզում էր իր կյանքի ընկերոջ հետ սկսել։ Միրիամը հավատում էր սիրուն։ Գեստարմուսն արտաքինով դուր էր գալիս նրան։ Եթե նիտրոգլիցերինի այս հիմար պատմությունը չլիներ, նրա հետ երկար կզրուցեր, որպեսզի ավելի լավ ճանաչեր։ Իհարկե, կույր էր։ Միրիամը երբեմն մոռանում էր այս հանգամանքը։ Բայց ո՞վ գիտե։ Միրիամն արդեն շատ առաջ էր գնացել։ Չորս տղամարդ, որոնք նրան գրեթե չեն նայում և մի կույր, որ սպառնում է։ «Կարո՞ղ է հանկարծ վախենամ»,— մտածեց նա։ Իսկ ի՞նչ էր վախը նրա համար։ Պայթյունից այլանդակվե՞լը։ Գուցե։ Ինքնասիրությունը թույլ չէր տա նրան բերանքսիվայր պառկել հատակին և ձեռքերով գլուխը պաշտպանել։ «Այդ էր պակաս»,— մտածեց նա։
Բայց այդ մասին մտածելուց ոտքերը ծալվեցին։
— Զգույշ,— ասաց Վեստը։
— Կներեք, ես սահեցի։
Քիչ առաջ, տղամարդկանց մոտենալիս, այդ ծաղրելի վախը չէր զգում։ Այժմ հազիվ էր կանգնում ծանրացած ոտքերի վրա։
***
Միստոնը վեր կացավ և մոտեցավ դռան մոտի խմբին։ Ուզում էր Միրիամի կողքին լինել։ Վախենո՞ւմ էր արդյոք այդ կինը։ Իսկ մյուսները։ Ոչ ոք ցույց չէր տալիս։ Բոլորը արժանավայել կանգնել էին։ Միստոնը մատները ճթթացրեց։
— Գիտե՞ք,— ասաց նա,— որ մի քանի ամիս հետո թոշակի եմ գնում։
Բոլորը զարմացած նայեցին նրան։
— Այո,— շարունակեց Միստոնը,— երեսուն տարի ուսուցչություն անելուց հետո թոշակի եմ գնում։ Շատ կանուխ չէ, հը՞։ Եվ սա դեռ բոլորը չէ։ Ես որոշել եմ բաժանվել։
Առաջին անգամն էր, որ մտածեց ամուսնալուծության մասին։ Առաջին անգամն էր, որ արտասանեց այդ բառը։ Ինքն էլ առաջինը զարմացավ։
— Քառասուն տարվա ամուսնացած եմ,— ասաց նա,— բայց որոշել եմ բաժանվել։ Այնքան էլ ծիծաղելի չէ, հը՞։
Կարտոպը պատասխանեց.
— Ոչ, բայց վերջապես, ինձ թվում է, որ ձեր տարիքում...
— Հա՛, հա՛,— հաղթական ծիծաղեց Միստոնը։— Քանի՞ տարեկան կլինեմ։
— Հեշտ է գուշակել,— ասաց Կարտոպը։— Եթե քառասուն տարի ամուսնացել եք, ուրեմն պետք է վաթսունին մոտ լինեք։
— Յոթանասուն,— խաբեց Միստոնը։
Ինչո՞ւ էր նրանց հետ խոսում այդ մասին։ Չգիտեր։ Նա խոսելու, որևէ բան ասելու ցանկություն ուներ։
— Ես շատ լավ եմ զգում ինձ։ Ես կբաժանվեմ, և կեցցե՛ ամուրիական կյանքը։ Ես մի սուրբ վրեժ ունեմ կյանքից առնելու։
Նա աչքերը կկոցեց։ Միրիամին դիպչելու խելագար ցանկություն ուներ։ Նրա ջերմությունը, նրա նուրբ մաշկը զգալու։
— Ես առավելագույն չափով պիտի օգտվեմ կյանքից։ Գիտե՞ք, որ ես երբեք ոտք չեմ դրել կաբարե։ Ես չգիտեմ, թե դա ինչ է։ Հը՛մ։ Ասացեք ինձ. ի՞նչ տարբերություն եք գտնում իմ և քսան տարեկան երիտասարդի միջև։ Ոչ մի, ոչ մի տարբերություն։ Ես գիտեմ, թե ջահելները ինձ տեսնելիս ինչ են մտածում։ Մտքում ասում են. «Չէի ուզի սրա տեղը լինել, շուտով սատկելու է»։ Բայց ավտոմոբիլային պատահարներն այնքա՜ն շատ են։ Եվ ահա, քսանամյա ստահակը ինձնից առաջ է գերեզման մտնում...
Նա հանկարծ լռեց, հետո փոխեց տոնը.
— Ես այս բոլորը դրա պատճառով եմ պատմում...
Նա խոհանոցը ցույց տվեց.
— Չարամիտ է այս կույրը։ Նա մեզ պահում է։ Բայց... ես չեմ թողնի, որ ինձ վնաս տա։ Բայց ինձ մի ստիպեք նրա հետ մնալ այստեղ։
— Ոչ ոք ձեզ չի ստիպում,— ասաց Կարտոպը՝ համբերությունը հատած։
— Ոչ, ոչ, դուք մտածեք դրա մասին։
— Ինչի՞ մասին։
— Վերջիվերջո, եկեք լուրջ խոսենք, պարոնայք,— հանդիսավոր ձայնով շարունակեց Միստոնը։— Դուք չգիաեք, որ Գեստարմուսը մեր միջի ամենամեղավորին է փնտրում, որ նեղը դնի։
Լռություն տիրեց։ Կարտոպը գլուխը տարուբերեց.
— Ո՞ր մեղավորը։ Եվ ինչի՞ համար մեղավորը։
— Ամենամեղավորը,— համառեց Միստոնը։— Մեր մեջ անպայման կա մեկը, որն ավելի մեղավոր է, քան մյուսները։
— Մեղավոր է, որ եղբորն է դատապարտե՞լ։
— Ոչ, ոչ, իհարկե, ոչ։ Բայց կա ամենամեղավորը կամ, եթե կուզեք, ամենաքիչ պատվավորը։
— Դուք զառանցում եք,— ասաց Կարտոպը։
Միստոնը, ձեռքերը միացնելով, գլուխը ճոճեց։
— Կուզեի, որ այդպես լիներ։ Այդ դեպքում, կուզեի՞ք ինձ ասել, թե ինչ ենք անում այստեղ։ Ի՞նչ է ուզում Գեստարմուսը մեզնից, որ թողնի գնանք։
— Ես ոչինչ չգիտեմ։
Թեյլորը, որ ուշադիր լսում էր խոսակցությունը, վեր կացավ։
— Գնամ հետը խոսեմ,— ասաց նա։
Նա խոհանոցի դուռը բացեց։ Գեստարմուսը, գավազանը ձեռքերի մեջ, խորհում էր։
Թեյլորը կանգ առավ։
— Գեստարմուս,— ասաց նա հանգիստ ձայնով։— Ի՞նչ եք ուզում մեզնից, ի՞նչ հույս ունեք։
Գեստարմուսը հանգիստ պատասխանեց.
— Ոչինչ։
— Բայց դուք պահում եք մեզ, դուք մեզ սպառնում եք ինչ֊որ որոշակի պատճառով։
— Ոչ,— ասաց Գեստարմուսը։
— Ուրեմն, թողեք գնանք։
— Դեռ ոչ։
Թեյլորը չհամառեց։ Բռնակը պտտեց, որ գնա միանա ընկերներին, բայը դուռը դիմադրեց։ Նա չհասկացավ...
— Մնացեք հետը,— գոռաց Միստոնը։— Մի թողեք, որ հիմարություն անի։
Թեյլորն ամբողջ ուժով դուռը քաշեց և բացեց։
Միստոնը մռթմռթաց.
— Պետք էր հետը մնալ։ Դուք ջահել եք և ուժեղ։
Թեյլորը չպատասխանեց։ Եկավ, տեղը նստեց։ Միստոնը միացավ խմբին և սկսեց խոսել։ Ուզում էր խոսել, խոսել, խոսել...
==ԳԼՈՒԽ ԻՆՆԵՐՈՐԴ==
— Ոստիկանությունն այստեղ է,— ասաց Վեստը։
Նա կախվեց պատուհանի գոգից և տեսուչ Վահրամի սպիտակ մեքենան տեսավ։ Կողքը շտապ օգնության մի մեքենա էր կանգնած՝ լույսերը վառ։ Արդեն հետաքրքրասերներ էին հավաքվել։
— Ի՞նչ է լինելու մեզ հետ,— հարցրեց Միրիամը։
Ոչ ոք չպատասխանեց։ Քիչ հետո աստիճաններից աղմուկ լսվեց։ Վեստը ճանաչեց տեսուչ Վահրամի ձայնը։ Նա կանչեց.
— Վահրամ, դուք այստե՞ղ եք։
— Մենք այստեղ ենք,— ասաց տեսուչը դռան ետևից։— Կանչեք Գեստարմուսին, ուզում եմ հետը խոսել։
Նրանք առիթ չունեցան նեղություն քաշելու։ Գեստարմուսն իր գավազանով կանգնել էր խոհանոցի դռան մեջ։
— Ես ձեզ խորհուրդ չեմ տալիս դուռը կոտրել,— հանգիստ ասաց նա։— Ես ձեզ խորհուրդ չեմ տալիս որևէ բան ձեռնարկել՝ այս բնակարանից դուրս գալու համար։ Տեսուչին ասեք, որ ես իր հետ խոսելու բան չունեմ։
Նա հանգիստ վերադարձավ խոհանոց։
— Դուք նրան լսեցի՞ք,— հարցրեց Վեստը Վահրամին։
— Լսեցի։
Լռություն, հետո.
— Ես տեղահանեմ բնակիչներին։
Նա հրամաններ տվեց։ Քիչ հետո ոտնաձայներ և զարմացական հարցումներ լսվեցին աստիճաններից։
— Իսկ մե՞նք,— հարցրեց Վեստը։— Մեզ համար ի՞նչ եք անելու։ Մենք խելագարի ձեռքում ենք։
— Ի՞նչ է պահանջում։
— Ոչինչ,— պատասխանեց Վեստը։— Ոչինչ, ոչինչ։
— Որքա՞ն ժամանակ միտք ունի ձեզ պահելու։
— Չգիտեմ։ Նրա մտադրությունը հայտնի չէ։ Գիտենք միայն, որ ձեռքին պայթուցիկ նյութ կա և եթե ուզի, մեզ կոչնչացնի։
Վահրամը մտածեց.
— Ուրեմն, դա վրեժ է։
— Անկասկած, բայց մենք ինչ գործ ունենք։ Մենք արդարադատության ներկայացուցիչ չենք։
— Հասկանում եմ, հասկանում եմ,— ասաց Վահրամը։
— Հայտնեք դատավորներին, փաստաբաններին, տեսուչներին։
Վահրամը չպատասխանեց։
— Հո չեք թողնելու, որ առնետների պես սատկենք։ Դուք պատասխանատու եք։
— Հանգստացեք,— ասաց Վահրամը։
— Հեշտ է ասել։
Կարտոպը մոտեցավ դռանը։ Նրա գլխում միտք ծագեց։ Նա հազաց.
— Ես մի գաղափար ունեմ, տեսուչ։ Լավ լսեք ինձ. ազատեք նրա եղբորը։
Մի երկար լռություն։ Կարտոպը շարունակեց.
— Նրան հանգստացնելու միակ միջոցն է։ Միակը։ Եվ վստահ եմ, որ նա մեզ կթողնի դուրս գալ։
— Ճիշտ է, այդ մասին չէի մտածել,— ասաց Վեստը։— Գնացեք, Վահրամ, մեծամեծներին հայտնեք։
Տեսուչը չպատասխանեց։ Նա ոչինչ չասաց։ Վեստը շարունակեց.
— Այստեղ հինգ հոգի ենք։ Մեզ համար արժե ջանք թափել, չէ՞։ Ազատեք նրան, անձնագիր տվեք, թող գրողի ծոցը գնա... Լսո՞ւմ եք ինձ։
— Այո, ձեզ լսում եմ,— ասաց տեսուչը։
— Շուտ, շուտ,— գռռաց Վեստը։— Շուտ արեք։ Ես գնամ նրան հայտնեմ, որ եղբորն ազատելու եք։ Շուտ...
Տեսուչը հազաց.
— Դա դժվար կլինի։ Այս ժամին այնքան էլ հարմար չէ...
— Ինչպե՞ս, հարմա՞ր,— մռնչաց Վեստը՝ հանկարծակի կատաղած։— Մենք մեր կյանքն ենք վտանգում, իսկ դուք հարմարության մասին եք խոսում։ Գնացե՛ք զարթնեցրեք բոլորին...
Տեսուչը վստահ չէր.
— Ինչ որ կարող եմ, կանեմ,— ասաց նա։— Աշխատեք հանգիստ մնալ։ Ես վստահ չեմ, թե ինչ կստացվի, եղբոր մասին իրեն դեռ չասեք... Ցտեսություն...
Քիչ հետո ոտնաձայնը լռեց աստիճանների վրա։
— Ահա։ Մենք մենակ ենք այս շենքի մեջ։
Վեստը կռացավ պատուհանի վրա։
— Հապա դուրս նայեք,— ասաց նա։
Շտապ օգնության մեքենայի շուրջը հարյուրի չափ մարդ կար։ Բոլորը հայացքները հառել էին շենքի ութերորդ հարկին։
— Քիչ հետո ամբողջ քաղաքը կիմանա...
***
Միստոնն անհամբերությունից ոտքով դոփում էր գետինը։ Այլևս չէր կարողանում տեղը մնալ։ Ետուառաջ էր անում, պտտվում էր, քորում գլուխն ու մեջքը, անպատկառ ու լրբենի հայացքներ էր նետում Միրիամի ոտքերին։ «Ես նրան հենց հիմա կբռնաբարեմ, ես նրան կբռնաբարեմ... Ախ, տիկին Միստոն, ուզում եք դատավոր խաղալ։ Ուզում եք ներգործել ձեր պստիկ ամուսնու վրա։ Դատական ոչ մի նիստ չեք ուզում փախցնել։ Աստված գիտե, ձեզ ում տեղն եք դրել։ Անխելք կնի՛կ, հիմա՛ր, ապո՛ւշ։ Ահա թե որտեղ եմ ես՝ թոշակի գնալու նախօրյակին։ Խելագարի հետ մի սենյակում՝ դինամիտը հետույքիս։ Մինչդեռ, դուք հիմա ձեր անիվավոր բազկաթոռն եք գլորում։ Ձեր բազկաթոռը հրում են, ձեզ գգվում են, ձեզ շնորհավորում են։ Ամուսնուն երդվյալ են ընտրել։ Ի՜նչ բախտավորություն է, հը՞։ Ձեր բոլոր ապուշ բարեկամները ձեզ նախանձում են։ Այո, գիշերը զարթնեցրու ինձ, որպեսզի դահլիճում նստածների մասին խոսես։ Դատավճիռն հանելուց հետո դու ուզում էիր նախագահին ճաշի հրավիրել։ Թշվա՛ռ։ Կարծում ես պիտի համաձայներ գար տեսներ, թե մի ամբողջ երեկո քեզ ինչպես են դես ու դեն հրելու։ Հենց դա է որ կա. ինձնից մանրամասներ հարցրու մահապատժի մասին։ Գիլիոտինո՞վ, թե՞ կախաղան, թե՞ էլեկտրական աթոռ։ Սոսկալի՜ էր լսել, թե դու ինչպես էիր խոսում այդ բոլորը։ Պարանը վզին, հրաշալի է. մարդը խեղդվում է, լեզուն դուրս գցում, իսկ դու համոզված ես, թշվառ շատախոս, որ նա զվարճանում է։ էլեկտրական աթոռն ավելի լավ է։ Կարծես խորոված անեն, և դու համոզված ես, որ հրաշալի բուրմունք է տարածվում։ Իսկ գիլիոտինը։ Գլուխը կտրում են և դու համոզված ես, որ մեռած գլուխը զամբյուղն ընկնելուն պես, աչքով է անում դահճին։ Մենք էլ պակաս չենք, երդվյալներս։ Այս հաստափոր գարաժատերը, որից մեքենայի յուղ է հոտում, այս մոր փեշի տակ մեծացածը, որ պառավ մորաքույրի պես կռկռում է, այս բանվորը՝ ծակ գուլպաներով, այս պոռնիկը, որ ողջախոհություն է խաղում։ Թշվառություն է, չէ՞։ Իսկ դու, ջադու, դո՛ւ պիտի լինեիր այստեղ՝ իմ փոխարեն, որովհետև, փաստորեն, իմ բերանով դո՛ւ քվեարկեցիր...»։
Նա ծանր շնչելով կանգ առավ։ Հետո մտածեց իր կնոջ դեկոլտեի մասին։ Նրա ողորմելի շրջազգեստի՝ ջահելության վերջին հետքի մասին։ Այդ խղճուկ դեկոլտեն, որ դուրս ցցված ոսկորներն էր լույս աշխարհ հանում։ «Ես մի թշվառ շատախոս եմ»,— մտածեց նա։
***
Կարտոպը նայեց աթոռի վրա փռված Վեստին։ Նրա խղճալի տեսքը դուր չէր գալիս Կարտոպին։ Մի չար խոսք կախվեց լեզվի ծայրից, բայց ասաց.
— Ես համոզված եմ, որ Գեստարմուսը մեր հետ չունի։
— Գիտենք,— ասաց Թեյլորը։
— Ուզում եմ ասել, որ զայրանալու պատճառը...
Կարտոպը նայեց Վեստին.
— Ձեր հինգ ծակի պատճառով։
Վեստը գլուխը բարձրացրեց։
— Գիտեմ, թե ինչ եք մտածում,— ասաց նա։— Բավական է հինգ ծակի մասին խոսեք։ Դուք ինձ զայրացնում եք։ Համաձայն եմ, իմ սխալն է, հետո՞։ Ձեր մտքինն ի՞նչ է։
— Բայց,— առարկեց Կարտոպը,— ես իմ կարծիքն եմ հայտնում։ Ես իրավունք ունեմ խոսելու թե ոչ։ Ես սովորություն չունեմ իմ զգացմունքները թաքցնելու։ Ես չասացի ձեր հինգ ծակը, ասացի մեր հինգ ծակը։
— Խնդրում եմ վերջացրեք այդ ծակերի պատմությունը։
Միստոնը ձեռքերը շփեց.
— Ահա, ահա... Հիմա ես ամեն ինչ հասկացա։
Բոլորը հարցական նայեցին նրան։
— Դա շատ պարզ է։ Գեստարմուսը ձեր պատճառով է մեզ պահում։
— Իմ պատճառո՞վ,— հարցրեց Վեստը։
— Անկասկած։ Բոլորը ձեր...
Նա ձեռքով ծակելու շարժումներ արեց։ Վեստը կարմրատակած վեր կացավ.
— Լսեք,— ասաց նա։— Եթե դուք միտք ունեք նրան հայտնելու, որ ես եմ... ես... ես կցատկեմ գավազանի վրա... Դե՜, ոչ ոք չի գնո՞ւմ։
Կարտոպն ուսերը թոթվեց.
— Պարոնայք, այդ աստիճանի չենք հասել։ Ծիծաղելի չլինենք։
— Չմոռանանք,— ասաց Միստոնը,— որ մենք ջենտլմեններ ենք։
— Լավ, հայտնի է... Հիմարություններ ասելու փոխարեն, մտածենք։
***
Ժամանակ շահել։ Մի կողմ վանել բոլոր մտքերը։ Կենտրոնանալ միայն մեկ մտքի վրա։ Կարտոպը դիտմամբ իր վարի շրթունքները կծեց. վախը ցավից փարատվեց։ Հետո, տեղնուտեղը, մտածեց կնոջ մասին, կարծես ուզում էր վախից ժամանակ պոկել։ Կարտոպը սիրում էր նրան՝ Կարոլինին, սիրում էր նրա ազնվությունը։ Ազնվացեղ, սառը և շիտակ։ Կարտոպը հպարտ էր նրա հետ դուրս դալիս։ Կարոլինը շատ պարկեշտ էր։ Երբեք իր ներկայությամբ չէր հանվում։ Երբեք կոշտ բառեր չէր ասում։ «Գրողի ծոցը»՝ ահա ամենասուր բառը, որն արտասանում էր զայրացած ժամանակ։ Նա տանը նստած, խելոք սպասում էր Կարտոպին, ձայնապնակներ էր լսում, գիրք էր կարդում, ծաղիկներով էր զբաղվում։ Իսկապես, մի հրաշալի կին։ Երջանի՜կ Կարտոպ։ Լավ դիրք սիրող կին։ Հետո մի օր տուն է գալիս և նրան չի գտնում։ Կես ժամ հետո Կարոլինը գալիս է ներողություն խնդրում։ Այս աննշան մանրամասնը մոռանում է։ Երեք օր հետո նորից է ուշանում։ Ներողություն է խնդրում։ Տիկին Յարդի հետ է ուշացել. «Գիտես, բժշկի կինը» ։ Հա՜, այո... Տիկին Յարդը... Ինչ կարևոր է սիրելիս։ Հետո սովորականի պես նա տանն է։ Մի օր էլ, մոտ ժամը չորսին, գնում է մի մեքենա հանձնելու և տեսնում է կնոջը։ Նա մի տղամարդու հետ մտնում է հյուրանոց։ Ո՛չ, Կարոլինը երբեք հյուրանոց չի գնա։ Նա մենակ մտնում է մի առանձնատուն։ Կարտոպը սպասում է։ Սպասում է երկու ժամ։ Վերջապես, Կարոլինը մի տղամարդու հետ դուրս է գալիս։ Մի տղամարդ, որը զարմանալիորեն նման է Ֆրեդ Գեստարմուսին։ Կեղտո՛տ։ Նա շատ լավ գիտե, որ տիկին Կարաոպն ամուսնացած է։ Հա՜, ողորմելի մարդուկ, ամուսնացած կանանց ետևից ես քարշ գալիս։ Երեխաների մայրեր։ Այն ժամանակ, երբ ամուսինը քրաինք է թափում։ Կեղտո՛տ արարած։ Երգդ երգված է։ Ես դասդ կտա՜մ, վստահ եղիր, դասդ կտա՜մ։ Կարտոպը խոր շունչ քաշեց։ Կատաղությունից կարմրել Էր։ Հետո կամաց֊կամաց հանգստացավ, մի սիգարեթ վառեց, նայեց Միրիամին, ծխի երկար քուլա թողեց, որը ցրեց ձեռքի նյարդային շարժումով։ Հետո նորից նայեց Միրիամին և սկսեց ետուառաջ քայլել։ Տե՛ս, տե՛ս, ի՜նչ գեղեցիկ կին է։ Բարձրահասակ, գեղեցիկ, բարեձև։ Անունն ի՞նչ է։ Արի իմանանք։ Տիկին Կարտոպն է, գարաժատիրոջ կինը։ Անպիտանը ինչ գեղեցիկ է, ի՜նչ լավ բուրմունք է գալիս նրանից, ի՜նչ վայեչուչ է։ Ինչպե՞ս է ամուսնացել այդ հաստափոր գարաժատիրոջ հետ։ Փողերի համար, իհարկե։ Բախտս փորձեմ, ինչ կա որ։ Ես ջահել եմ, նա էլ երիտասարդ է։ Փորձենք... Հը, հը, կարծես թե ստացվում է։ Այնքան հեշտ է ստացվում, որ նա արդեն այստեղ է, մերկ, մահճակալին պառկած, անհամբեր սպասում է ինձ։ Ա՜յ քեզ բան։ Վաղը տեսնվե՞նք։ Ոչ, վաղը չեմ կարող, ամուսնուս հետ դուրս եմ գալիս։ Ուրեմն, վաղը չէ մյուս օրը։ Գուցե... Պարկեշտ կնոջ բերանում «գուցեն» այո է, հազար անգամ այո։ Ափսոս որ ամուսնացած է... Այդ տիկին Կարտոպը իսկապես ինձ դուր է գալիս։ Բայց գարաժատերը կա... Եթե կարողանայինք ցանել... կամ ավտոմեքենայի վթարի ենթարկվեր։ Ես մինչև մազերիս ծայրը սիրահարված եմ, այդ Կարոլինը կատարյալ կին է ինձ համար... Ես՝ Ֆրեդ Գեստարմուսս, լավ եմ վաստակում։ Ես խենթի պես սիրում եմ նրան։ Ամեն գնով այդ ամուսնացած կինը իմը պիտի լինի։
Կարտոպը հանգցրեց սիգարեթը։ Որպես ամուսին իրավացի էր։ Հազար անգամ իրավացի։ Դա իմ կինն է։ Ինձ է պատկանում։ Մասնավոր սեփականություն։ Իսկ եթե մեկ ուրիշի հետ ամուսնացած լինե՞ր։ Եվ եթե ուզեր ինձ հետ պառկե՞լ։ Ես սիրեկանն եմ և հազար անգամ իրավացի եմ։ Իսկ ամուսինը թող այնպես դասավորի, որ նրան հսկի։ Եվ հետո, ամուսինները...
Վերջիվերջո, Կարտոպը նկատեց , որ առանց ինքնիրեն մեղադրելու, կարող է երկու դերերն էլ խաղալ։ Վերջիվերջո, նկատեց, որ Պասին, զոհը, ամուսինը իրավունք ուներ սիրեկանին կռվի կանչելու։ Նկատեց նաև, որ սիրեկանը՝ Գեստարմուսը, կարող էր խենթի պես սիրել տիկին Պասիին և որ գուցե պետք էր անհրաժեշտ պաշտպանությունը ընդունել։
***
— Վեստ, ինձ լսո՞ւմ եք։
Տեսուչ Վահրամն էր։
Վեստը դուրս նայեց պատուհանից։ Լուսարձակները շարունակ մեծացող ամբոխն էին լուսավորում։ Զով և պարզկա գիշեր էր։ Վեստը տեսավ Վահրամին՝ բարձրախոսը ձեռքին։
— Ես ձեզ լսում եմ,— գոռաց նա։— Ի՞նչ նորություն կա։
Տեսուչը չպատասխանեց։ Վեստը մի ուրիշ ձայն լսեց և չճանաչեց։ Մայրն էր։ Բարձրախոսը աղավաղել էր նրա ձայնը։ Ի՞նչ էր անում այդտեղ։
— Սիրելիս, սիրելիս, դա վիրավորվա՞ծ չես։ Ինչպե՞ս ես։
Ծիծաղելի էր։ Մյուսներն էլ մոտեցել էին պատուհաններին։ Վեստի մայրը շարունակեց.
— Իմ խեղճ տղա, նրան ասա, որ իմ միակ տղան ես։ Նրան ասա, որ ես կմեռնեմ, եթե քեզ մի բան պատահի...
Վեստն ուզում էր պատուհանը ծածկել, որպեսզի մոր ձայնը չլսեր։ Ծիծաղելի վիճակի մեջ էր դնում նրան հարյուրավոր մարդկանց առջև։ Հարյուրավոր անծանոթների առջև իր գորովն էր ցուցադրում։ Մայրը բարկացնում էր Վեստին։ Նա գոռաց.
— Ամեն ինչ լավ է։ Մի անհանգստացիր։ Վերադարձիր տուն։
— Երբե՛ք, ես քեզ չեմ լքի, սիրելիս...
Վեստը տեսնում էր նրան՝ ծիծաղաշարժ բարձրախոսը ձեռքին։ Վարորդը կանգնել էր մոտը և նրան ձեռքով պահում էր։ Վեստը գոռաց.
— Վահրամ, դուք ի՞նչ որոշեցիք։
Տեսուչն ուսերը թոթվեց։ Ի՞նչ է անելու։
— Դուք մտածեցի՞ք մեր առաջարկի մասին։ Դատավորներին հայտնե՞լ եք։
Տեսուչը բարձրախոսը վերցրեց տիկին Վեստի ձեռքից.
— Ամեն ինչ լավ է։ Աշխատեք խելքի բերել նրան։ Դա լավագույն լուծումն է։ Ասեք, որ ձեր և իր կյանքը իզուր տեղը վտանգի է ենթարկում։ Նրան... փող առաջարկեք։
Վեստը, կատաղած, պատուհանը փակեց։
***
Փողի գաղափարը թափանցեց Թեյլորի գլուխը և ամուր խարսխվեց ուղեղում։ Նրան՝ Թեյլորին, երջանիկ լինելու համար հենց փողն էր պակասում։ Հիսուն հազար դոլլար և նա կամուսնանա Նիկոլի հետ։ Մի տուն կգնի և առևտրռվ կզբաղվի։ Նիկոլը երջանիկ կլինի։ Շրջազգեստներ, մեքենա, հրավերներ։
— Պոռնիկ փող, պոռնիկ փող,— ասաց նա բարձրաձայն։
— Ի՞նչ կտրիր կա այդքան գռեհիկ լինելու,— հարցրեց Վեստը։
Թեյլորը աչքերը չռեց.
— Ես գռեհի՞կ էի։
— Հապս, ի՞նչ ես։
— Դե, դե, կամաց, ախպեր։
— Ես ձեր ախպերը չեմ։ Մենք միասին մեքենա չենք հավաքել։
— Ի՞նչ մեքենա։
— Դուք գործարանում չե՞ք աշխատում։
— Է՛, հետո՞։
— Հետո, որ գռեհիկ մի եղեք։
Վեստը սրտնեղած էր։ Զայրացած էր բոլորի դեմ։ Թեյլորի ապուշ տեսքից նա հանգստացավ.
— Գրողը տանի, վերջիվերջո, կարող եք այդքան գռեհիկ չլինել։
Թեյլորը բոլորին վկա բերեց.
— Ես գոեհի՞կ էի։
Ոչ ոք չպատասխանեց։ Թեյլորը չկարողացավ իրեն զսպել.
— Դե լա՜վ, անուշիկնե՜րս։ Ես գռեհիկ եմ, հետո ի՞նչ։ Ես գործարանում եմ աշխատում, հետո ի՞նչ։ Ես ոչ մի կոպեկ չունեմ, հետո ի՞նչ։ Իսկ գիտե՞ք, դուք ովքեր եք։
Նա վիրավորական խոսքեր փնտրեց.
— Դուք աչքածակներ եք։ Փողով լցված աչքածակներ։
Վեստը, լրիվ հանգստացած, պատասխանեց.
— Համաձայն եմ։ Մոռանանք այս միջադեպը։ Ես սխալվել եմ։ Բայց, վերջապես, Թեյլոր, տղամարդ եղեք և խոսեք բոլորի պես։
Թեյլորը, որ սկսել էր ինչ֊որ բան մտմտալ, հանգստացավ և խելոք երեխայի պես ասաց.
— Եթե երբեմն գռեհիկ եմ լինում, իմ մեղքով չէ... դա ինձ ջերմացնում է։
Միստոնը զարմացավ.
— Գռեհիկ լինելը ձեզ ջերմացնո՞ւմ է։
— Ես ձեզ հավատացնում եմ։ Չգիտեմ ինչպես բացաարեմ։ Երբ գրպանս դատարկ է, ինչպես հիմա, գռեհկությունը ինձ դուր է գալիս։ Զայրույթս մեղմում է, ջերմացնում է ինձ և այնպիսի տպավորություն է ստեղծվում, որ այնքան էլ աղքատ չեմ։ Ես շատ գռեհիկ չեմ։ Երբ փող է լինում մոտս, Շեքսպիր եմ կարդում։
— Զարմանալի է, զարմանալի է,— ասաց Միստոնը։— Իսկ երբ փող չեք ունենում, ի՞նչ եք կարդում։
Թեյլորն անվարան պատասխանեց.
— Ոստիկանական վեպեր։ Դա ինձ ջերմացնում է։
Միստոնը կրծքին խաչած ձեռքերն իրարից հեռացրեց.
— Քո տարիքում, տղաս, իրավունք չունես աղքատ լինելու։ Շա՞տ ես դեսուդեն գնում։ Պարուհիներ ես պահո՞ւմ։
Թեյլորը նայեց Միստոնի աչքերի մեջ, որպեսզի տեսնի՝ ձեռ է առնում իրեն թե ոչ։ Բայց Միստոնը լուրջ էր խոսում։
— Ես երբեք պարուհիներ չեմ պահել,— ասաց Թեյլորը։— Ես քիչ եմ վաստակում և շատ եմ ծախսում։ Ահա իմ դրաման։
— Պետք է արհեստդ փոխես։
Թեյլորը գլուխը ճոճեց.
— Հը՛մ,— ասաց նա։— Դա այնքան էլ հեշտ չէ։ Դուք չեք կարող հասկանալ...— Նա լռեց։ Հետո հանկարծ ասաց.
— Հիսուն հազար դոլար տվեք ինձ, և ձեզ կփրկեմ այստեղից։
Այս խոսքերը փախան նրա լեզվի տակից։ Մի պահ բոլորը ապշեցին։ Ամենից շատ ինքը՝ Թեյլորն էր ապշել։
Կարտոպը խոժոռվեց.
— Ինչպե՞ս,— հարցրեց նա։
Թեյլորն արդեն խոսքը գցել էր։ Ետ քաշվելու համար ուշ էր։ Ենթագիտակցությամբ համոզված էր, որ հիսուն հազար դոլարով կարող էր աշխարհն առնել։ Հիսուն հազար դոլարը գործարանի քսան տարվա աշխատանքն էր։ Վեց հազար ատելի գործողություն, ամեն երեկո զարթուցիչը պիտի լարես։
— Տվեք ինձ,— ասաց նա,— և ես խոստումս կկատարեմ։
Բոլորը նայեցին Վեստին։ Վերջինս հազաց.
— Բացատրեք,— ասաց նա։— Նախ ասեմ, որ այդքան գումար չունեմ։
— Բոլորը գիտեն, որ դուք միլիոնատեր եք,— ասաց Թեյլորը։— Եթե ուզեք...
— Նախ բացատրեք,— կրկնեց Վեստը։
Թեյլորը կուրծքը քորեց.
— Գեստարմուսին կաոաջարկեմ։ Շատ պարզ։
— Կարծում եք, որ կհամաձայնվի՞։
— Ես դրանում համոզված եմ։
— Բայց դա խաբեբայություն է։
— Փորձենք...
Վեստը հանկարծ մտածեց, որ Թեյլորը Գեստարմուսի համախոհն է։ Նրանք միասին ծուղակ են սարքել, որպեսզի թալանեն։
— Ես ինքս կառաջարկեմ,— ասաց Վեստը։— Քանի որ հույսներդ ինձ վրա է...
— Հոգեբանական սխալ,— պատասխանեց Թեյլորը։— Ավելի լավ է, որ այդ առաջարկը մի աշխատավորի կողմից արվի։ Ինձ նման աղքատը ձեզանից չավ կհամոզի։ Ես անհրաժեշտ բառեր կգտնեմ։
Միստոնը սկսեց ծիծաղել.
— Ձեր գաղափարը խելքիս չի պառկում։ Դուք Գեստարմուսին տալիս եք հիսուն հազարի չեկ, քանի որ, ինչպես ենթադրում եմ, այդքան թղթադրամ ձեզ մոտ չունեք։ Լավ։ Գեստարմուսը մեզ ազատում է և վաղն առավոտյան գնում է փողն ստանալու։ Այդպե՞ս է թե ոչ։ Բայց կույրը դուք եք, թշվառներ։ Վաղը կամ կթողնեք, որ փողն ստանա, կամ էլ կհայտնեք ոստիկանությանը։ Ես ենթադրում եմ, որ դուք ոստիկանություն կհայտնեք։
— Իհարկե,— ասաց Վեստը։— Ճիշտ եք ասում, խելքիս չի պառկում։
Թեյլորը բավարարված չէր։
— Հիսուն հազար դոլարի չեկ տվեք ինձ,— ասաց նա։
— Չարժե։
— Ավելի վատ ձեզ համար։ Ես այլևս ոչինչ չեմ առաջարկի։
Նա քիթը կախեց։ Ուզում էր հիսուն հազար դոլարի չեկ տեսնել։ Զրոները հաշվել...
***
Միրիամը հանկարծ սկսեց շնչահեղձ լինել։ Նրա ջղերը լարվել էին այս սպասումից։ Սրտի զարկերը ամենաթեթև աղմուկից արագանում էին, կարծես վազելիս լիներ։ Միրիամը հավոզված էր, որ սիրտը հիվանդ է։ Նա շնչահեղձ էր լինում։
— Այլևս չեմ կարող, այլևս չեմ կարող։
Նա վեր կացավ, հետո փլվեց աթոռին։ Աչքերից խոշոր կաթիլներով արցունք էր հոսում։
— Հիմա բոլորս կփոշիանանք, կտեսնեք... Լսո՞ւմ եք։
Նրանք լսում էին։ Իսկապես, ճաշասրահի անկյունից ժամացույցի թիկ-թակի պես անսովոր մի աղմուկ էր գալիս։
— Նա իր գործիքը դրել է այստեղ, և հիմա բոլորս կփոշիանանք,— ասաց Միրիամը։
Վեստը նետվեց խոհանոց։ Գեստարմուսը, գավազանը ոտքերի միջև պահած, Բրայլի սիստեմով տպված մի գիրք էր կարդում։
— Լսեք, Գեստարմուս, այլևս չափն անցաք։ Դուք չարաշահում եք մեր համբերությունը։ Ի՞նչ եք ուզում, փո՞ղ։ Ուզում եք ձեր եղբորն ազատե՞լ։ Թողեք դուրս գանք, և ես խոստանում եմ ազատել ձեր եղբորը։ Մենք հայտնեցինք դատավորներին։
Գեստարմուսը չպատասխանեց։ Նրա մատները ծակոտված թուղթն էին շոշափում։
— Խոհեմ եղեք։ Ինչո՞ւմ եք մեղադրում մեզ, գրողը տանի։
Ինչպե՜ս կցատկեր նրա վրա։ Ինչպիսի՜ հրճվանքով կխլեր նրա ակնոցը։ Խարազանող, վիրավորական խոսքեր կախվեցին նրա շրթունքներից։ Բայց չհամարձակվեց։ Լռեց։ Այդ ատելի գավազանը նրան հմայում էր։ Վեստը գիտեր, որ ամենափոքր ցնցումից բնակարանը ձվի կճեպի պես փշուր֊փշուր կլինի։ Վեստը փորձեց հանգստանալ և մեղմ ձայնով հարցրեց.
— Ի՞նչ եք ուզում։
Գեստարմուսը պատասխանեց.
— Ոչինչ։
— Ուրեմն թողեք գնանք։ Մենք գործեր ունենք, ընտանիք։
Գեստարմուսը չպատասխանեց։ Վեստը վերադարձավ հյուրասրահ։ Միրիամին տեսավ, որն ամբողջ մարմնով դողում էր։ Նստել էր աթոռին և դոդում էր։
— Ի՞նչ է ասում,— հարցրեց Կարտոպը։
— Բան չկա։ Հսկում է մեզ։ Պահում։
Հետո մեջքին սառը քրտինք զգաց։ Քրտինքի մի երկար շիթ, որից ողնասյունը քոր էր գալիս։ Վեստը նկատեց, որ վախենում է։
***
Վախը կամաց֊կամաց թափանցում էր Թեյլորի երակները։ Անսպասելի։ Միրիամի՞, թե սրահի ծայրից եկող անսովոր աղմուկի պատճառով։ Նա վեր կացավ, ձեռքերը ջղային շփեց, խնչեց, աչքերը չռեց, քորեց կուրծքը, մի քանի մազ պոկեց, քիթը տրորեց և սկսեց եղունգները կրծել։
***
Անկարելի է, անկարելի է, մտածեց Կարտոպը։ Անկարելի է, անկարելի է։ Վախը նրա պատկերացումով մի ժայռաբեկոր էր։ Մի ժայռաբեկոր, որ ամեն վայրկյան կարող էր դիպչել իրեն։ Անկարելի է, անկարելի է։ Եվ այս Միրիամը, որն առանց ամաչելու շնչահեղձ է լինում։ Եվ վախից կանաչած Վեստը։ Եվ անդադար քերվող այո Թեյլորը։ Անկարելի է...
***
Միստոնն ամենափոքր աղմուկին ականջ էր դնում։ Նա որոշեց, ամենափոքր աղմուկի դեպքում, պատսպարվել Կարտոպի լայնածավալ մեջքի ետև։ «Ամենափոքր վտանգի դեպքում կցատկեմ նրա մեջքին, որպեսզի պաշտպանվեմ։ Նա ջարդուփշուր կլինի, իսկ ես հնարավորություն կունենամ փրկվելու»։
Նա սկսեց Կարտոպի ետևից քայլել։
***
— Ուշադրություն,— գոռաց Վեստը։
Նրանք արձանների պես քարացան։ Թիկ֊թակը հանկարծ ուժեղացավ։
— Մուկ է։
Մի փոքր մուկ սկսեց սենյակի մեջ վազել։
— Պետք է բռնել դրան,— ասաց Վեստը։
— Ինչո՞ւ։
— Ամեն գնով պետք է բռնել։ Նա կվախեցնի Գեստարմուսին։
Իսկապես։ Հանկարծ կույրի ոտքերի տակ մի մուկ է հայտնվում... Կույրը վեր է ցատկում և գցում գավազանը։
— Դուռը փակենք։
Խոհանոցի դուռը կիսաբաց էր։ Թեյլորը փակեց։
— Մուկը բազկաթոռի տակ է։
Թեյլորը, չորեքթաթ, ուզում էր որսալ։ Մուկը վախեցած փախավ։ Թեյլորը վեր կացավ։
— Թողնենք դրան,— ասաց նա։— Առայժմ դուռը փակ է։
— Ավելի լավ է բռնենք։ Գուցե խոհանոցի պատը ծակի։
Վեստը գոռաց.
— Գեստարմուս, ձեզ մոտ մկներ կան։ Չվախենաք...
Մկան որսը սկսեցին։ Անհնար էր բռնել։ Ամեն տեղից սողոսկում էր։ Տասը րոպե հետո Թեյլորը մկան պոչից բռնեց։
— Ի՞նչ անենք։
Մուկը գալարվում էր.
— Պատուհանից դուրս գցենք։
Վեստը բացեց պատուհանը։ Թեյլորը դուրս շպրտեց։
***
Միրիամն սկսեց մաաներով սեղանը թակել։
— Նա մեզանից մեկնումեկի վրա կատաղած է,— ընդհատ ձայնով ասաց նա։— Ես վստահ եմ։
Վեստը գլուխը բարձրացրեց.
— Ի՞նձ վրա։
— Չգիտեմ։ Բայց մեզանից մեկնումեկի։
Արյունը Վեստի գլուխը խփեց.
— Ես ձեզ ասացի, եթե ինձ ծախեք, ես նրա վրա կցատկեմ, այսինքն՝ գավազանի վրա։ Դե, որոշե՛ք։
Միրիամը նյարդային վիճակում, շնչակտուր, շարունակում էր սեղանը թակել։
— Պետք է մեկնումեկին ջոկել մեր միջից, նա կմնա Գեստարմուսի հետ, իսկ մենք դուրս կգանք։
— Բայց ո՞ւմ։
— Չգիտեմ,— ասաց նա։— Գնամ հարցնեմ։
Նա վեր կացավ, երերաց, հետո վարանոտ քայլերով գնաց խոհանոց։ Դուռը բացեց։
— Գեստարմուս— ասաց նա։
Ուզում էր մեղադրել։ Ուզում էր ասել. «Դուք վայրենի չեք, մյուսների պես մարդ եք։ Դուք մեծահոգի չեք...»։
— Գեստարմուս, թողեք գնանք։ Մենք մի... պատանդ կթողնենք ձեզ մոտ։ Դուք համաձա՞յն եք։
Կույրի մատներն անշարժացան լրագրի վրա.
— Պատա՞նդ։ Ինչի՞ համար։
— Մենք գնանք խոսենք դատավորների հետ։ Մենք կազատենք ձեր եղբորը...
Մատները շարունակեցին թուղթը շոշափել։
— Ուրեմն, դուք համաձա՞յն եք։
— Չգիտեմ,— ասաց Գեստարմուսը։
Միրիամը վերադարձավ հյուրասենյակ։ Նա ինքնավստահ էր դարձել։
— Գրեթե համաձայն է,— ասսյց նա։— Որևէ մեկին ջոկենք... Նա կմնա այստեղ, իսկ մենք կգնանք դատավորների հետ խոսելու։
— Բայց ո՞վ,— հարցրեց Վեստը։— Ո՞վ կհամարձակվի մնալ այստեղ։
Մեռյալ լռություն։
— Տեսնո՞ւմ եք, ոչ ոք չի ուզում մնալ։
Նա բացեց պատուհանը և Վահրամին կանչեց.
— Տեսուչ, մի բան արեք։ Տասնհինգ րոպեից հետո մենք հօդս կցնդենք։
Վեստն ուզում էր մի սպառնալիք տալ, որպեսզի ձևականություններն արագացնեն։
— Ազատե՛ք եղբորը, գրողը տանի։ Անձնագիր տվեք նրան, թող գնա արտասահման։ Ինձ լսո՞ւմ եք։
Փողոցում բազմաթիվ մեքենաներ էին կանգնել։ Հազարից ավելի մարդ կար։ Վահրամի ձայնը բարձրախոսով զատվեք ամբոխի աղմուկից.
— Ինչ որ պետք է, անում ենք,— ասաց նա։— Փորձեք խաթրով վերջացնել։ Փորձեք...
Վեստը կատաղած գոռաց.
— Դուք պատասխանատու եք։ Եթե մեզ մի բան պատահի, ձեր մեղքով կլինի։ Ձեր ձեռքերում հինգ հոգու կյանք է, լսո՞ւմ եք ինձ, տեսուչ։
— Տասնհինգ րոպեից հետո մենք բոլորս հօդս կցնդենք,— ասաց Վեստը։— Արագ գործեք։
Պատուհանը փակեց։ Հետո դարձավ Միստոնին.
— Միստոն դուք յոթանասուն տարեկան եք։ Խնդրում ենք մնացեք այստեղ։
Բոլորը հայացքները հառեցին Միստոնի վրա։ Կարծում էին, որ կբողոքի։ Բայց չբողոքեց։ Լուռ էր։ Մտածում էր։ Վեստի ցինիզմը նրան շշմեցրել էր։ Եվ ոչ ոք չէր բողոքում։ Նա ամենածերն էր, լավ գործ են բռնել... «Ես ամենածերն եմ, ես առաջինը պիտի սատկեմ, հա՛, հա՛...»։ Վախը նրան փոխեց։ Տարիների ընթացքում ետ քաշված բնազդները վախից արթնացան։ Այլևս չէր վախենում։ Նա տռփանքով քաջալերված էր։
— Ես կմնամ,— ասաց նա։— Մեկ պայմանով...
Ուզում էր բոլորի ներկայությամբ ասել, որ հենց հիմա ցանկություն ունի Միրիամի հետ պառկելու։ Իհարկե, վերջին վայրկյանին չհամարձակվեց ասել։ Նրա ատենակալի ողջախոհությունը հաղթեց։
— Համաձայն եմ, մնում եմ։ Ես վտանգի եմ ենթարկվում։ Բայց ես... ես կուզեի երկու խոսք ասել օրիորդին։
— Ի՞նձ,— ասաց Միրիամը զարմացած։
— Այո,— ասաց նա։— Երկու խոսք՝ կարևոր և գաղտնի։
Նա հայացքով մի քաշված անկյուն փնտրեց։
— Գնանք ննջասենյակ... Ձեզ երկար չեմ պահի։
— Խնդրեմ,— ասաց Միրիամը։
Մի անսպասելի երջանկություն ողողեց Միստոնին։ Երես առ երես պիտի գտնվեր իր ցանկացած կնոջ հետ։ Այլապես... Այլապես, նա կհրաժարվեր, մենակ մնալ կույրի հետ։ Նիտրոգլիցերինի գաղափարը հարևանցիորեն դիպավ նրան, բայց եթե կույրի հետ մնա, հոր պես կխոսի հետը։ Նրան կասի. «Որդիս, ես կարող էի ձեր հայրը լինել։ Որդիս, ես այնպիսի մի տարիքի եմ հասել...»։ Գլուխը մի կերպ կազատի։
Գեստարմուսը ննջարանի դուռը բացեց, թողեց, որ Միրիամն առաջինը մտնի և փակեց։ Տեսուչի լուսարձակների շնորհիվ սենյակը թաղվել էր կիսախավարի մեջ։
— Մեկ ժամ հետո,— ասաց Միստոնը,— գուցե ես փոշիացած լինեմ։
Միրիամը ուզում էր առարկել, բայց Միստոնը ձեռքի շարժումով նրան կասեցրեց։
— Ես վաթսուներեք տարեկան եմ,— ասաց նա։— Ես համաձայն եմ զոհվել, բայց մինչ այդ...
Միստոնը նայեց Միրիամի աչքերի մեջ։ Արդյոք որևէ բան կասկածո՞ւմ էր։
Միստոնը զգաց, որ ինքը ցանկությունից դողում է։ Այլևս չէր կարողանում շրթունքների դողը զսպել։
— Բայց մինչ այդ ես կուզեի... Դուք հասկանո՞ւմ եք, դուք ինձանից մեծ զոհաբերություն եք պահանջում։ Ընդունեք, որ այդպես է...
— Ընդունում եմ,— ասաց Միրիամը։
Նա դիք կանգնել էր փակ սենյակի մեջ՝ Միստոնի առջև։
— Փորձեք ինձ հասկանալ,— կրկնեց նա։— Երեսուն տարի է, ես ամուսնացած եմ, մի հաշմանդամ կնոջ հետ։ Ես կուզեի, որ դուք ինձ հասկանայիք...
Միրիամն անմիջապես հասկացավ։ Մտածում էր։ Եթե զիջեր, տասնհինգ րոպե հետո կգտնվեր ազատության մեջ։ Միստոնը ֆիզիկապես զզվելի էր։ Բայց վախն ավելի զորեղ էր։
— Ես հասկացա,— ասաց նա։
Լռություն տիրեց։ Միստոնը նայեց Միրիամի աչքերի մեջ և հասկացավ, որ համաձայն է։ Կարող էր ցատկել, տապալել անկողնու վրա, զգեստը բարձրացնել։ Իրենն էր։ Մի ջահել, գեղեցիկ, ցանկալի և պարկեշտ կին պատկանում էր իրեն։ Կարող էր դիպչել նրան, մերկացնել, կրծքերը շոյել, փորը, ազդրերը։ Կարող էր հանվել և պառկել նրա կողքին՝ մեկ մարմին դարձած։ Ծեր ու թորշոմած մատնեքով փակչել նրա մկանոտ մարմնին։ Իր լղարիկ ոտքերը Միրիամի գեր ազդրերի կողքին դնել։
— Հասկանո՞ւմ եք, ես պատվով մարդ եմ։ Չկարծեք թե...
— Ես ոչինչ չեմ կարծում,— ասաց Միրիամը։
Նա չէր շարժվում։ Կանգնած էր։
— Տասը տարի է ես կնոջս չեմ խաբել։ Եթե իմ տեղը լինեիք... բայց դուք չեք կարող հասկանալ։ Ես կանանց հետևից չեմ վազում... Ես չէի ուզի, որ դուք կարծեիք, թե...
Նա անկապ բաներ մռթմռթաց։
— Ես վստահ եմ, որ դուք պատվով մարդ եք,— ասաց Միրիամը։
Ուզում էր վերջացնել այս բոլորը։ Միստոնը սկսեց եղունգները կրծել։
— Բնական է,— ասաց նա։— Դուք երիտասարդ եք և ցանկահարույց։ Ես էլ, մյուս տղամարդկանց պես ձեզ ուզում եմ։ Դուք ինձ հասկանո՞ւմ եք... Եվ հետո, այս միջավայրը, այս հանգամանքները, դուք հասկանո՞ւմ եք... Ես երբեք չէի համարձակվի ձեզ խնդրել, որպեսզի... և սակայն, ես էլ մյուսների պես տղամարդ եմ։ Ես էլ կարող եմ ցանկանալ երիտասարդ կանանց։ Եթե իմանայիք...
Նա խղճալի էր։ Հեռավոր ակնարկներ էր անում։ Նա սենյակ մտավ որոշակի և հստակ մտադրությամբ, այժմ չէր համարձակվում։ Միրիամի առջև վեհերոտվել էր։ Ա՜հ, եթե դիմադրեր։ Եթե մերժեր։ Բայց պատրաստ էր տրվելու, բայց անշարժ կանգնել էր։ Եթե հանվե՜ր։
— Ես շատ գաղտնապահ մարդ եմ,— ասաց Միստոնը։— Ոչ ոք ոչինչ չի իմանա... Ոչ ոք, պատվովս եմ երդվում։
Միրիամը չէր պատասխանում։ Հավանաբար, չէր ուզում օգնել։
Ինքը պետք է գործեր։ Ինչպե՞ս։ Խնդրե՞լ, որ պառկի մահճակալին։ Հանվի։
— Դուք շատ գեղեցիկ ոտքեր ունեք։
Միրիամը չպատասխանեց։
— Հենց նոր տեսա... Ես... ես գովաբանում եմ։ Այդպիսի ոտքեր կանայք հազվադեպ են ունենում։
Նա չպատասխանեց։ Միստոնը, ավելի շվարած, շարունակեց.
— Դուք... դուք պետք է կինոյում նկարվեիք։ Անկեղծորեն, դուք հաջողություն կունենայիք։
Նա լռեց, որոշում առավ։ Բացեց դուռը։
— Ձեզանից հետո,— ասաց նա։
Ամոթահար միացավ մյուսներին։— Ես վախկոտ եմ,— մտածեց նա։— Բայց համբերություն, ես մի գեղեցիկ օր կհարձակվեմ այդ մկան վրա։ Եվ նրան կբռնաբարեմ։ Իր բնակարանում, իր անկողնու վրա։ Ես կցատկեմ նրա վրա, համբերություն։ Եթե դիմադրի, ես նրան կծաղրեմ և կբռնաբարեմ։
— Հը՞,— հարցրեց Վեստը։
— Զահրումա՛ր,— պատասխանեց Միստոնը։
— Մնո՞ւմ եք։
— Ինչո՞ւ ես,— հարցրեց Միստոնը։— Ի՞նչ է, կարծում եք ես բիձա՞ եմ։
— Բայց դուք առաջարկեցիք...
— Շատ իզուր,— ասաց Միստոնը։— Ես կարծիքս փոխեցի։
Վեստը չպնդեց. Միստոնը սկսեց ետ ու առաջ քայլել, Կարտոպին հետևել։
==ԳԼՈՒԽ ՏԱՍՆԵՐՈՐԴ==
— Դա իմ կինն է,— ասաց Կարտոպը։
Նա պատուհանը բացեց և տեսավ կնոջը՝ բարձրախոսը ձեռքին։ Գորովանքի մի ալիք ողողեց նրան։ Իրենից անկախ աչքերը թրջվեցին։ «Սիրելիս, սիրելիս...»,— շշնջաց նա։ Ի՜նչ անշնորհք տեսք ուներ՝ այդ բարձրախոսը բերանի մոտ պահած։ Կինը գոռաց.
— Հենց նոր ինձ ասացին։
Կարտոպը, հուզված, գլխով արեց։ Ինչպե՜ս է սիրում։ Նա սառն է և հպարտ, բայց ինձ սիրում է։ Կարտոպը գռռաց.
— Սիրելիս, մենք շուտով բնակարանը կփոխենք։
Ապուշություն էր այդպիսի բաներ գոռալ ամբոխի առջև։ Բայց նրա հոգը չէր։ Նա ուզում էր իր սերը ցույց տալ։
— Ի՞նչ ես ուզում, որ անեմ,— հարցրեց կինը։
— Չգիտեմ։ Եթե ինձ մի բան պատահի, գնա փաստաբան Շահանի մոտ, նա իմ գործերին ծանոթ է...
Ամոթ զգաց, որ իր խորթ աղջկան անհագստություն էր պատճառել։ Շատ ամաչեց։ «Եթե դուրս գամ, երկուսին էլ պետք է երես տամ։ Ա՜խ, իմ գանձեր»։
— Այդպես մի մնա, տուն վերադարձիր...
— Ես մնում եմ,— գոռաց կինը։
Կարտոպը չպատասխանեց։ Ձեռքերը կախեց, նայեց կնոջը, որն այդ բարձրությունից շատ փոքր էր թվում, հետո մի սիգարեթ վառեց։ «Եթե իմանայի»,— մտածեց նա։ Ֆրեդ Գեստարմուսին հիշեց. «Վերջիվերջո, նա գուցե անմեղ է։ Նա միայն պաշտպանվել է։ Ես պետք է ընդունած լինեի անհրաժեշտ պաշտպանությունը...»։
***
Թեյլորը, որ հետևում էր Միրիամին, մոտեցավ նրան։
— Ինչի՞ մասին եք մտածում,— հարցրեց Թեյլորը։
— Ոչ մի բանի։
Ուզում էր Ֆրեդ Գեստարմուսի մասին խոսել, բայց Միրիամի չոր պատասխանից լռեց։ Հետո նշան արեց Միստոնին՝ իբր ուզում է հետը խոսել։
— Ի՞նչ եք կարծում, իսկապե՞ս Ֆրեդ Գեստարմուսը սառնասրտորեն է սպանել Պասիին,— շշնջաց Թեյլորը։
Միստոնը ճղճղաց.
— Բարեկամս, ես թքել եմ նրա վրա։ Ես ուրիշ հոգսեր ունեմ։ Ձեր հարցը պետք է կնոջս տալ։ Իսկ ես միայն ենթարկվում եմ նրան։ Որովհետև հոգնել եմ։ Որպեսզի հրեշին չբարկացնեմ։
Միստոնը ուզում էր Կարտոպի ետևից քայլել, որպեսզի պայթյունի դեպքում պաշտպանվի, բայց Թեյլորը բռնեց նրա ձեռքը։
— Բայց, պարոն Միստոն, դուք չեք ասի, թե առանց մտածելու եք քվեարկել։
— Բարեկամս, ես ոչինչ չեմ ասում։ Իմիջիայլոց, ես սկսում եմ համոզվել, որ այդ Ֆրեդ Գեստարմուսը իր կաշին է փրկել։ Պոզավոր ամուսինները լավ կանեն, որ իրենց կանանց հսկեն։
— Ուրեմն, ինչո՞ւ չեք ընդունել անհրաժեշտ պաշտպանությունը։
— Գրողի ծոցը գնա անհրաժեշտ պաշտպանությունը։ Ես հրեշի ազդեցության տակ էի։
— Իսկ... եթե նորից սկսվեր։
— Ես անմիջապես կողմ կքվեարկեի անհրաժեշտ պաշտպանության։
Թեյլորը թողեց Միոտոնի ձեռքը։
Միրիամը, գլուխը ձեռքերի մեջ առած, մտածում էր։ Նա հիմա հոգնաբեկ էր։ Վախն անցել էր։ Նա վերանայում էր դատը։ Ահա, Ֆրեդ Գեստարմուսը պառկում է տիկին Պասիի հետ։ Իր կնոջը սիրող Պասին կռվի է կանչում սիրեկանին։ Սիրեկանը պաշտպանվում է, այսինքն՝ սպանում։ Անհրաժեշտ պաշտպանությո՞ւն։ Միրիամը գործը նորից կվերանայի։ Երկու անգամ, հինգ անգամ, տասն անգամ։ Այսքանից հետո ինչո՞ւ վերանայել։ Նա կարող էր հարել մյուս երդվյալներին։
***
— Իսկ դո՞ւք, պարոն Վեստ։
Վեստը զարմացած նայեց Թեյլորին.
— Ի՞նչ կա։
— Եթե ամեն ինչ նորից սկսվեր։ Դուք ինձ լավ հասկանում եք։
— Ո՛չ, ո՛չ և ո՛չ։ Ես որոշումը չեմ վերանայում։ Անհրաժեշտ պաշտպանություն չկա։
— Ուզում էի իմանալ,— ասաց Թեյլորը։— Ես չեմ պնդում։
Ո՜չ, շատ հե՜շտ կլինի սպառնալիքի տակ կարծիքը փոխել։ Նա երբեք չի ընդունի անհրաժեշտ պաշտպանությանը։ Երբե՛ք։ Նա հողմացույց չէ։ Ժամանակին կշռել է թերն ու դեմը։ Լակոտ չէ։
***
Թեյլորը կռացավ պատուհանի վրա և Նիկոլին տեսավ։ Մի նոր վերարկու էր հագել, որը Թեյլորը երբեք չէր տեսել։
Նա գռռաց.
— Նիկո՛լ, Նիկո՛լ...
Ինչպե՜ ս էր սիրում նրան։ Նիկոլը ձեռքով նշան արեց։ Հետո նրա կողքին Ժոելին տեսավ՝ ամերիկյան մեքենա ունեցող տղային։ Ի՞նչ է անում այստեղ։ Ո՞վ է նրան հայտնել։ Նիկո՞լը։ Գուցե միասին էին։ Թեյլորը նայեց նրանց։ Ժոելը կանգնել էր Նիկոլի ետևը՝ շատ մոտիկ և շոյում էր նրան։ Կեղտո՛տ։ Թեյլորին նույնիսկ թվաց, թե Ժոելը ձեռքը բարձրացրեց, որպեսզի տեսնեն իրեն։ Այդ էր պակաս։ Անպայման ուզում էր, որ այս պատմությունը վատ վախճան ունենա, որպեսզի Նիկոլին իրեն պահի։ Թեյլորը գոռաց.
— Նիկոլ, ցուրտ է, գնա տուն։
Չէր ուզում նրան տեսնել Ժոելի կողքին։ Նիկոլը չպատասխանեց։ Նա բոլորովին անհանգստացած չէր երևում։ Ծիծաղում էր։ Ժոելը երևի կատակներ է անում։ Լրագրերում կարդացած սրամտություններն ասում։
— Տուն գնա, Նիկոլ։
Ոչ մի պատասխան։ Ամբոխը լուռ էր։ Լուսանկարիչները իրենց ապարատները տնկել էին օդի մեջ։ Ոստիկանները շարք էին կազմել։ Շտապ օգնության մեքենաներ։ Հրշեջ մեքենաներ։
— Պատուհանը փակե՛ք,— գոոաց Կարտոպը։
Թեյլորը շրջվեց.
— Ինչո՞ւ։
Թեյլորը փակեց պատուհանը։ Փռշտոց լսվեց։ Գեստարմուսն էր փռշտում։
— Գրողի ծոցը գնան այս միջանցուկ քամիները։
Հանկարծ նրանք տագնապալից ականջ դրեցին։
— Միայն թե շատ ուժեղ չփռշտա...
— Բայց, վերջիվերջո,— ասաց Թեյյորը,— փռշտալուց սրվակը չի պայթի։
— Այն էլ ինչպես կպայթի,— ասաց Վեստը։— Բավական է մի փոքրիկ ցնցում։
Նրանք լարված ականջ էին դնում։ Գեստարմուսն այլևս չփռշտաց։
***
Միստոնը նրանց նշան արեց, որ մոտենան, հետո շշնջաց.
— Հրշեջների մեքենան ներքևում է։ Ասեք, թող սանդուղքը բարձրացնեն և գան մեր ետևից։
— Փայլուն գաղափար է,— ասաց Կարտոպը։— Ոչ մի րոպե չկորցնենք։
— Ինչպե՞ս հայտնենք նրանց։
— Թուղթ տվեք ինձ։
Նա գրեց. «Մեծ սանդուղքը անաղմուկ բարձրացրեք մինչև պատուհան»։ Հետո մի ծանր բան ուզեց, որպեսզի կարողանա թուղթը գցել։ Թեյլորն իր հրահանը տվեց։ Կարտոպը թղթով փաթաթեց հրահանը, հետո զգույշ քայլերով պատուհանին մոտեցավ և կամաց բացեց։ Փոքրիկ փաթեթը ձեռքի մի լայն շարժումով ետ տարավ և շպրտեց։ Նա տեսավ, թե տեսուչ Վահրամը ինչպես վերցրեց թուղթը։ Երկու րոպե հետո հրշեջ մեքենաները կիպ մոտեցան շենքին։
— Լավ է, լավ է,— շշնջաց երջանիկ Միստոնը։
Սանղուղքը գալարվող օձի պես սկսեց լուռ ու զգույշ սողալով մոտենալ նրանց։ Քիչ հետո կազատվեն։ Պատուհանի մոտ հավաքված, տագնապով նայում էին մետաղյա օձին, որն իր երախը մոտեցնում էր նրանց։
— Լուռ չմնանք, խոսենք,— ասաց Միստոնը։
— Այո, այո, խոսենք...
— Մի բան ասեք։
— Ինչ։
Նրանք բնավ ցանկություն չունեին խոսելու։ Կարծես կաթվածահար լինեին։ Թեյլորը գոչեց.
— Ես մի բանաստեղծություն կարդամ։
— Ոչ մի բանաստեղծություն,— շշնջաց Միստոնը։
Հետո, բարձրաձայն, որպեսզի Գեստարմուսը լսի, ասաց.
— Անցած շաբաթ, դպրոցից վերադառնալիս, իմ աշակերտուհիներից մեկին հանդիպեցի, հասկանում եք, ես նրան շատ փոքրուց գիտեի, և պատկերացրեք, որ այդ սիրունիկը արդեն տասնհինգ տարեկան... ոչ, ոչ տասնչորս տարեկան... այո... նա հազիվ տասնչորս տարեկան լինի...
Սանդուղքն արդեն հասել էր նրանց պատուհանին։ Միստոնը շարունակեց.
— Աղջնակ է, բայց արդեն լավ կազմավորված։ Ուսուցիչներից մեկի հետ սիրաբանում էր։ Մի երեսուն տարեկան տղամարդ։ Պատկերացնում եք...
Սանղուղքը կանգ առավ։ Մի հրշեջ սկսեց մագլցել... Քիչ հետո հասավ նրանց պատուհանին։ Միստոնը պատուհանը բացեց և ուզում էր աոաջինը դուրս գալ։ Թեյլորը նրան պահեց.
— Սկզբում կանայք։
Հրշեջը շատ մոտիկ էր նրանց։ Միրիամը բարձրացավ պատուհանի գոգին։ Նա շտապում էր դուրս գալ այդ տնից։ Շտապում էր լքել իր բախտակիցներին։
— Աստված իմ, աստված իմ,— մտածեց նա։
Միրիամը իրենից ներքև կանգնած մարդկանց տեսավ և սանդուղքի աստիճանները։ Կարո՞ղ է այդ թեք սանդուղքի մանր աստիճաններով իջնել։ Հանկարծ ամեն ինչ պտտվեց նրա աչքերի առջև։ Հրշեջն արդեն ձեռք էր մեկնում նրան։ Մի անսպասելի գլխապտույտ Միրիամին տեղում մեխեց։ Լուսարձակները, շտապ օգնության մեքենաները պտտվեցին նրա աչքերի առջև։ Նա բարձր ճչաց և սրտի ուժգին բախումով, քրտնաթոր և շնչասպառ, անշարժացավ պատուհանի եզրին։
— Ես ձեզ խորհուրդ չեմ տալիս պատուհանից դուրս գալ։
Նրանք ետ նայեցին։ Գեստարմուսը՝ հսկա, եռանդուն, կանգնել էր խոհանոցի դռան մոտ։
— Հաշվում եմ մինչև տասը,— ասաց նա։
Նա գավազանը ճոճեց և սկսեց հաշվել...
— Սպասեք, սպասեք...— գոռաց Վեստը։
Հետո գոռաց հրշեջին, որն արդեն հասել էր նրանց պատուհանին.
— Գնացեք, թողեք մեզ։
Հրշեջը հնազանդվեց։ Նա էլ վստահ չէր։
— Պատուհանը փակեք,— հրամայեց Գեստարմուսը։
Վեստը պատուհանը փակեց։ Գեստարմուսը վերադարձավ խոհանոց։ Միստոնը, սրտի կսկիծով, նայում էր, թե ինչպես են իջեցնում սանդուղքը։ Կարտոպը արհամարհական հայացքով նայեց Միրիամին. «Քա՛ծ»։
***
— Ես ձեզ մի հարց ունեմ տալու,— ասաց Թեյլորը։
Նրանք ջարդված նստել էին սեղանի շուրջը։ Թեյլորն արդեն սկսել էր գլուխը, կուրծքը, ձեռքերը քորել։
— Իմ հարցը շատ պարզ է։ Այս պահիս մենք անհրաժեշտ պաշտպանության վիճակո՞ւմ ենք։
Վեստը ձեռքերը բարձրացրեց վեր.
— Այդ հարցը կարելի է նույնիսկ չտալ։
— Եթե մենք Գեստարմ ուսին սպանենք, անմեղ կճանաչվե՞նք։
— Այն էլ ինչպես,— ասացին բոլորը միաբերան։
— Ահա իմ ամբողջ ասելիքը,— ճշտեց Թեյլորը։
***
Թեյլորի հարցը տարակուսանքի մեջ ձգեց Վեստին։ Ի՞նչ էր ուզում ասել։ Իհարկե, Գեստարմուսին սպանելը ելք էր, բայց վտանգավոր։ Նիտրոգլիցերինով լցված անիծյալ գավազանը կարող էր գետին ընկնել է պայթել։ Գեստարմուսի հասակն ունեցող մարդուն հեշտությամբ չես սպանի։ Բայց գաղափարը հրապուրիչ էր։ Վերջապես, իրենց կյանքն են պաշտպանում։ Անհրաժեշտ պաշտպանության։ Ամբողջ քաղաքն արդեն տեղյակ էր։ Դատավորները, ոստիկանները, պատահական երդվյալները... Նույնիսկ դատավարություն չի լինի։ Անհրաժեշտ պաշտպանության առկայությունը աչք ծակող է։ Ինչը չէր երևում Ֆրեդ Գեստարմուսի պարագայում։ Բնավ չէր երևում։ Պասին նրան տարել է քաղաքից հեռու։ Վկաները միաձայն պնդում էին այդ փաստը։ Լավ։ Եվ այնտեղ Ֆրեդ Գեստարմուսը նրան սպանել է։ Պասին գուցե մի քիչ բուռն է եղել, բայց դրա համար մարդու աղիքները չեն թափի։ Եղջյուրներ է տնկել և սպանել։ Դա արդեն չափից դուրս է։ Մարդասպանը իրեն կորցրած վերադարձել է տուն, որտեղ այս պահիս գտնվում է ինքը։ Եվ կույրը հայտնել է ոստիկաններին։ Ուրեմն, եղբայրը հավատում էր անհրաժեշտ պաշտպանությանը։ Եղբայրը միշտ կհավատա... Իսկ եթե Ֆրեդ Գեստարմուսը իսկապես անհրաժեշտ պաշտպանության մեջ է եղել։ Եթե նա իսկապես իր կյանքն է փրկել։ Վեստը այս բոլոր հարցերի մասին մտածել էր դատավարության ժամանակ։ Լրջորեն մտածել էր։ Փորձեց վերհիշել։ Այո, այո, լրջորեն մտածել էր։ Դատավճռի նախօրյակին ընկերների հետ զրուցել էր այդ հարցի շուրջ։ Նրանք համաձայն էին իր կարծիքին։ Բոլորը չընդունեցին անհրաժեշտ պաշտպանությունը։ Այս պահիս, Վեստը կարող էր սպանել Գեստարմուսին և ապացուցել անհրաժեշտ պաշտպանությունը։ Վկաներ կան։ Իսկ Պասիի և Ֆրեդ Գեստարմուսի միջև... Ոչ մի վկա։ Պետք է պարզապես հավատալ նրա խոսքերին։
Վեստը գլուխը բարձրացրեց և հանդիպեց Թեյլորի հայացքին։ Իրենից անկախ շփոթվեց։
***
Պետք է արագ գործել։ Վեստը վեր կացավ և ցատկեց դեպի պատուհանը։
— Պետք է վերանայել գործը,— գոռաց նա։
Նրա ձայնը տարօրինակ հնչեց ձմեռային գիշերվա մեջ։
— Ինձ լսո՞ւմ եք։ Պետք է ամբողջը վերանայել։ Գեստարմուսը հենց նոր կարևոր բաներ հայտնեց։ Պետք է ամբողջը վերանայել։
Լռություն։
— Ինձ լսո՞ւմ եք, տեսուչ։
Տեսուչը բարձրախոսը վերցրեց։
— Լսում եմ ձեզ,— ասաց նա։
— Հայտնեք դատարանին, որ անհրաժեշտ է վերանայել գործը։
Նա այժմ համոզված էր, որ Ֆրեդ Գեստարմուսը անհրաժեշտ պաշտպանության վիճակում է եղել։ Ճշմարտությունը հանկարծ նրա աչքերի առջև ելավ։
— Ինչ որ անհրաժեշտ է, կանեմ,— ասաց Վահրամը։— Բայց փորձեք ինքներդ դուրս պրծնել...
— Հայտնեք դատարանին,— գոռաց Վեստը։
Նա մորը տեսավ, որն առաջ էր գալիս հետը խոսելու։ Պաատուհանը փակեց։
— Հետո՞,— հարցրեց նա։
Կարտոպը գլուխը շարժեց։ Նա ընկճված էր երևում։
— Ես կարծում եմ...— ասաց նա։— Ես կարծում եմ, որ կարող էինք մյուս ատենակալների կարծիքին միանալ։ Ես այդպես եմ կարծում։
— Իսկ դո՞ւք, Թեյլոր,— հարցրեց Վեստը։
Թեյչորի աչքերը փայլում էին։
— Ես նույնպես այդ կարծիքին եմ,— ասաց նա։
Վեստը հարցական նայեց Միրիամին։ Նա գլխով հաստատական նշան արեց։
— Ես էլ, ես էլ,— ասաց Միստոնը։
Վեստը լուռ էր։ Նա սկսեց ետուառաջ քայլել, հետո կանգ առավ.
— Արդյոք նիտրոգլիցերինի պատճառով չէ՞ր, որ մեր կարծիքը փոխեցինք։
Ոչ ոք չպատասխանեց։ Թեյլորը, որ գրգռված էր երևում, ասաց.
— Գնամ ասեմ իրեն այդ մասին։ Ասեմ, որ իրեն հասկանում ենք։ Գնամ ասեմ, որ դատը կվերանայվի։
Նա խոհանոցի դուռը բացեց և անշարժացավ։ Հետո կամաց ետ դարձավ և մատը դրեց բերանին։
— Քնած է,— ասաց նա։
Հետո ավելի ցածր, ինչպես թեթև շնչառություն.
— Գավազանը դրել է ոտքերի միջև։
Բոլորը մի պահ ապշած էին։ Առաջինը Վեստը անդրադարձավ։ Նա շշնջաց.
— Պետք է աշխատել գավազանը նվաճել։
— Իհարկե, իհարկե,— պատասխանեց Միստոնը։
— Գնամ տեսնեմ,— ասաց Կարտոպը։
— Դուք մի գնացեք։ Դուք շատ եք աղմկում։ Ես գնամ,— ասաց Վեստը։
Նրանք չէին քայլում։ Նրանք սահում էին պարկետի վրայով։ Սանտիմետր առ սանտիմետր։ Նա հասավ խոհանոց և գավազանը տեսավ՝ ետնամուտքի դռանը հենված։ Գեստարմուսը՝ գլուխը կախ, թեթև խռմփացնում էր։ Վեստը վարանեց։ Վերջին պահին հրաժարվեց այդ մտքից։ Նկատեց, որ իր ոտքերը դողում են։ Վերադարձավ սենյակ։
— Քնած է,— ասաց նա։— Պետք է նվաճել գավազանը։ Ճարպիկ մարդ է պետք։ Մեր միջի ամենաճարպիկը...
Նրանք իրար նայեցին։
— Արագ որոշենք,— ասաց Միրիամը։— Նա ամեն վայրկյան կարող է զարթնել...
Իսկապես, պետք էր որոշել։ Գեստարմուսի կողքից անցնելով, պայթուցիկ նյութերով լցված գավազանը նվաճել...
— Վիճակ գցենք,— ասաց Միստոնը։
— Ոչ, ոչ։ Դուք, Թեյլոր, դուք ճարպիկ եք...— սկսեց Վեստը։
Թեյլորը մտածեց։
— Ես ճարպիկ եմ,— ասաց նա,— բայց հիմա ես նյարդայնանում եմ... Շատ եմ նյարդայնանում։
— Իսկ դո՞ւք, Կարտոպ։
— Ոչ, ես շատ գեր եմ։
— Ուրեմն, ո՞վ։
Միստոնը հարցրեց.
— Ձեզանից ոչ մեկը պատանի ժամանակ գողություն չի՞ արել։
— Ինչպե՞ս թե,— հարցրեց Միրիամը։
Միստոնն անհամբեր գլխով արեց։
— Մանր-մունր բաներ,— ասաց նա։— Մուրաբայի բանկան՝ տնից, կամ գրքեր՝ խանութից։ Չգիտեմ... Ես հարցնում եմ։
— Ես երբեք ոչինչ չեմ գողացել,— պատասխանեց Վեստը։
— Ես գողացել եմ, —ասաց Կարտոպը։— Եղբորս գրիչը գողացա, երբ նա քնած էր... բայց բռնվեցի... Ես շատ անշնորհք եմ։
— Իսկ դո՞ւք, Թեյլոր։
— Ոչ մի բան,— ասաց նա։— Ես, իհարկե, փորձել եմ, բայց ոչ մի գողություն չեմ արել։
Նրա ձայնը կեղծ հնչեց, կարծես խաբելիս լիներ։
— Հասկացա,— ասեց Վեստը։— Ես գնում եմ։
==ԳԼՈՒԽ ՏԱՍՆՄԵԿԵՐՈՐԴ==
Մարդ չէ։ Չորքոտանի է։ Վեստը չորեքթաթ սահում է պարկետի վրայով։ Նա չի շարժվում։ Վարժություն է անում։ Աջ ոտքն է բարձրացնում, հետո՝ ձախը, հետո՝ ձախ ձեռքը, հետո՝ աջ ձեռքը։ Ամեն ինչ լավ է։ Կարող է առաջ շարժվել։ Կանգ է առնում, շունչ քաշում։ Պետք չէ մտածել։ Սառը պետք է դատել։ Գավազանը պայթուցիկ չէ, այլ պարզապես Հիմալայի գագաթն է։ Այժմ նա խոհանոցում է։ Ընկերները իրենից ետ են։ Շատ հեռու։ Նա մենակ է։ Գավազանից տասը մետրի վրա է։ Ստորջրյա լողորդի պես շունչը պահում է։ Գոսացած մատները տեղափոխում է, հաստատուն դնում պարկետի վրա՝ տասը սանտիմետր ավելի հեռու։ Մատները կպչում են պարկետին։ Կանգ է առնում, օդի մի պատառ շնչում, շարժվում առաջ։ Քրտինքի կաթիլներ են ընկնում հատակին։ Այդ կույրերը խորամանկ են։ Վեցերորդ զգայարան ունեն, որի մասին այդքան խոսվում է։ Վախեցող և քրտնող մարմինը բնորոշ հոտ ունենո՞ւմ է թե ոչ։ Այդ գաղափարը Վեստը վռնդել է գլխից։ Չմտածել։ Առաջ շարժվել, սողալ։ Շնչահեղձ չլինել։ Եվս մի հինգ մետր։ Ամենադժվարը, որովհետև պետք է քսվի կույրի ոտքերին։ Ուշադրությո՛ւն, թերթը։ Նա անշարժանում է, որպեսզի կույրի խռմփոցը լսի։ Միայն թե հանկարծակի չզարթնի և չնետվի գավազանի վրա։ Միայն թե... Ոչ, նա խռմփացնում է։ Նրա շնչառությունը կանոնավոր իջնում և բարձրանում է։ Վեստը երկու ձեռքը դնում է իր ճանապարհը փակող թերթի վրա։ Բարձրացնում է ձախ ձեռքը, բայց թերթը կպել է ձեռքի ափին։ Կծկվում է, հենվում ծնկներին, որպեսզի թուղթը պոկի ձեռքից։
Ամեն ինչ կարգին է։ Եվս մի երեք մետր։ Գեստարմուսի ոտքերի տակ է։ Ողնասյունը իր ողջ ծանրությամբ ձեռքերի վրա է։ Պարկետը ճռճռում է։ Վեստը ծռմռում է երեսը, որպեսզի նյարդերին տիրապետի։ Այլևս չի շնչում։ Աչքերը մշուշվել են քրտինքից։ Գեստարմուսի աղմկոտ խռմփոցն է լսում։ Վեստը տեղափոխում է ձախ ձեռքը, գալարվում է և հասնում գավազանին։ Ահա՛, այստեղ է։ Ձեռքի տակ։ Մի քիչ բարձրանում է։ Ծնկների վրա է։ Հազար ու մի զգուշությամբ վերցնում է գավազանը, դնում պարկետի վրա, սպասում։ Ավելի լավ չի անի՞, որ դուռը բացի և փախչի։ Իսկ եթե դուռը փա՞կ է։ Եթե Գեստարմուսը զարթնի՞։ Վեստը կիսով չափ դառնում է, շարունակում չորեքթաթ։ Առաջ է գնում, հետո գավազանը քաշում։ Առաջ է գնում և գավազանը ձգում։ Բարեբախտաբար Բրայլի սիստեմով տպված թերթը հաստ է։ Համարյա ստվարաթուղթ է։ Ամենակարևորը համբերությունը չկորցնելն է։ Անցնում է Գեստարմուսի ոտքերի մոտով, շրջվում է և գավազանը բերում իր կողմը։ Հինգ մետր է մնում, որպեսզի հասնի հյուրասենյակի դռանը։ Չորս մետր է մնում, որպեսզի դուրս գա կույրի մոտից։ Թրջվել է։ Ձեռքը սահում է պարկետի վրայով։ Հենվում է արմունկին, ետ նայում։ Գեստարմուսը չի շարժվել։ Խռմփացնում է։ Վեստը քաշում է գավազանը և իր առջևից հրում։ Այդպես ավելի լավ է։ Կամաց է հրում։ Եվս մի երեք մետր։ Նա չափում է իր և Գեստարմուսի միջև ընկած տարածությունը։ Վտանգը դեռ անցած չէ։ Չհավատալ։ Կարո՞ղ է նա քնած ձևացնել։ Կարո՞ղ է պատահել, որ Գեստարմուսը ցատկի իր վրա։ Եվս մի քանի սանտիմետր։ Հասնում է դռան մոտ։ Կամաց բարձրանում է։ Նրան թվում է, թե կիլոմետրեր է սողացել։ Բարձրացնում է գավազանը, խցկում է ձեռքերի մեջ և զգույշ քայլերով մոտենում ընկերներին։
— Ձեռքիս է, ձեռքիս է,— շշնջում է նա։
Գավազանը ձեռքերի մեջ պահած՝ նստում է։ Նա սիրում է այդ գավազանը։ Նա կգրկի այդ գավազանը։
— Եղած է, եղած է...
Կարտոպը, Թեյլորը, Միրիամը և Միստոնը մի շրջան են կազմել նրա շուրջը։
— Ձեռքիս է,— կրկնում է Վեստը։
Հետո.
— Աղմուկ չանեք։ Մնացեք մոտս։ Եթե ներս մտնի, բոլորդ հարձակվեք վրան։ Ավելի շուտ, հեռացեք ինձանից։ Դուռը հսկեք։ Դուռը փակեք։
Թեյլորը գնում է խոհանոցի դուռը փակելու և նկատում, որ բանալին դռան վրա է։ Քաշում է դուռը և բանալին պտտում ։ Գեստարմուսը խոհանոցում փակված է։
— Կեղտո՛տ։
Միստոնը նետվում է դեպի պատուհանը.
— Հայտնենք նրանց։
— Մի րոպե,— ասում է Վեստը։
Նա դեռ դողում է։ Դեռ քրտնում է։ Ուզում է, որ իրեն հնազանդվեն։ Ընկերները կյանքով են պարտական իրեն։
— Մի թուղթ և մի մատիտ։
— Ինչի՞ համար։
— Կտեսնեք...
Միստոնը նրան մի թուղթ է տալիս և մի մատիտ։ Վեստն, առանց գավազանը թողնելու, անճոռնի ձեռագրով խզբզում է. «Տեսուչ Վահրամ, մենք անհրաժեշտ պաշտպանության մեջ ենք։ Կարո՞ղ ենք սպանել Գեստարմուսին»։
Թեյլորը կարդաց երկտողը.
— Բայց...
— Ուղարկեք տեսուչին։ Հրահանը վերցրեք գրպանիցս, փաթաթեք թղթի մեջ։
Թեյլորը ենթարկվում է։ Հրահանը վերցնում է, փաթաթում, պատուհանը բացում է, մի նշան անում և շպրտում։ Երկու րոպեից հետո տեսուչի ձայնն է լսվում բարձրախոսից.
— Իհարկե, իհարկե... Ի՞նչ վիճակում եք։
— Պատուհանը փակիր,— ասում է Վեստը։
Թեյլորը ենթարկվում է։ Վեստը ելնում է։ Գավազանը թաքցնում բազկաթոռի տակ։
— Նստենք մեր տեղերը,— ասում է նա։
Նրանք նստում են մեծ սեղանի շուրջ։
— Գնացեք բերեք Գեստարմուսին։
***
Թեյլորը բացում է խոհանոցի դուռը և Գեստարմուսին տեսնում։ Նա կանգնած է՝ փողը ձեռքերի մեջ։
— Եկեք, երկու խոսք ունենք ձեզ ասելու։
Գեստարմուսը փողը դնում է աթոռին և դալիս։ Ոչինչ չի ասում։ Նրա դեմքն անխռով է։ Թեյլորը նրա համար մի աթոռ է հրում։ Գեստարմուսը նստում է։ Սպասում։ Վեստը սկսում է խոսել.
— Դուք մեզ ծուղակի մեջ քաշեցիք,— սկսում է նա։— Դուք ասացիք, որ կարևոր բաներ ունեք մեզ հայտնելու։ Մենք անսացինք և եկանք։ Ինչո՞ւ, չգիտեմ։ Գալուն պես մեզ սպառնացիք։ Ճի՞շտ է թե ոչ։
— Ճիշտ է,— պատասխանում է Գեստարմուսը։
Վեստը մի քիչ շփոթվեց, հետո շարունակեց.
— Մենք երեք ժամ տագնապի մեջ անցկացրինք։ Մենք ընտանիք ունենք և մենք ոչ մեկին չենք սպանել։ Ձեր վարմունքը շատ նողկալի էր։ Ճի՞շտ է։
— Ճիշտ է,— պատասխանեց Գեստարմուսը։
— Լավ։ Ձեր եղբոր գործի հետ մենք ոչ մի կապ չունենք։ Մենք դատել ենք հոգու և խղճի թելադրանքով։ Ճի՞շտ է։
Գեստարմուսը չի պատասխանում։ Վեստը համառեց.
— Վճիռ կայացնելուց առաջ մենք կշռել ենք թերն ու դեմը։ Դուք մեզ հավատո՞ւմ եք։
Գեստարմուսը չի պատասխանում։
— Դա կարևոր չէ,— շարունակում է Վեստը։— Այժմ դուք պատկանում եք մեզ։ Մենք անհրաժեշտ պաշտպանության մեջ ենք, և ամբողջ քաղաքը գիտե այդ մասին։ Դուք ինձ լսո՞ւմ եք։ Ամբողջ քաղաքը։ Բոլորն այստեղ են, պատուհանի տակ։ Նույնիսկ կասեմ, որ իշխանությունը մեզ իրավունք է տալիս շանսատակ անել ձեզ։ Ուզո՞ւմ եք տեսուչ Վահրամին լսել։
— Պետք չէ,— պատասխանում է Գեստարմուսը։
— Մենք կարող ենք ձեզ դատել և սպանել,— կրկնում է Վեստը։
— Ինչպես կուզեք,— պատասխանում է Գեստարմուսը։
Նրա պատասխանը շփոթեցնում է Վեստին։ Ոչնչից չի վախենում այդ Գեստարմուսը։ Նրա համար միևնույն է։
— Մենք ձեզ կսպանենք։
— Ուզում եմ ձեզ մի հարց տալ,— ասում է Գեստարմուսը։— Եղբորս գործով ի՞նչ բանի եք հասել։
— Բավական է, բավական է,— գոռում է Կարտոպը։— Բավական է։
— Թույլ տվեք ինձ պնդել։ Ես կուզեի ձեր կարծիքն իմանալ։ Այժմ դուք ոչնչից չեք վախենում։ Դուք այլևս սպառնալիքի տակ չեք։ Ասացեք ինձ, հավատո՞ւմ եք անհրաժեշտ պաշտպանությանը։ Ասացեք ինձ, դուք մտածե՞լ եք։
Նրա ձայնը հանգիստ է և խոնարհ։
— Մենք մտածեցինք,— ասում է Վեստը,— և որոշեցինք...
Գեստարմուսն ընդհատում է նրան.
— Ես կուզեի ձեզանից յուրաքանչյուրի կարծիքն իմանալ։ Օրինակ՝ դուք, միսս Հորք։ Դուք մտածե՞լ եք։
Միրիամը կուլ է տալիս թուքը, կոկորդը խուտուտ է գալիս։
— Ես մտածեցի...— ասում է նա։
Այլևս սպառնալիք չկա։ Նա ազատ է իր կարծիքը հայտնելու։ Ասելու, որ անհրաժեշտ պաշտպանությունը չի ընդունում։
— Ես հրաժարվում եմ պատասխանել,— ասում է նա։
— Ես չեմ պնդում։ Իսկ դո՞ւք, պարոն Կարտոպ։
Կարտոպը մեքենայորեն պատասխանեց.
— Ես հրաժարվում եմ պատասխանել։
Կարտոպն այլևս չի հասկանում, թե ինչ է կատարվում։ Նա դերերը փոխել է։ Իրեն դնում է ամուսնու և սիրեկանի տեղը։ Եվ երկուսին էլ իրավունք է տալիս։ Հոգու խորքում նա հավատում է անհրաժեշտ պաշտպանությանը։
— Իսկ դո՞ւք, պարոն Թեյլոր։
— Ինչ օգուտ,— պատասխանում է վերջինս։— Եղածը՝ եղած է։
Նիկոլի ձայնը բզզում է նրա գլխում. «Սիրո գիշերներ, հավատարմություն և ամուսնություն, եթե դու ընդունես անհրաժեշտ պաշտպանությունը։ Ես միայն քեզ կհանդիպեմ, միայն քեզ, միայն քեզ...»։
— Իսկ դո՞ւք, պարոն Միստոն։
Վերջինս, քանի որ այլևս չի շտապում այստեղից դուրս գալ, այժմ, երբ վտանգն անցած է, պատասխանում է.
— Ինչո՞ւ ոչ։ Գուցե ձեր եղբայրն իր կյանքն էր փրկում...
Կմեղադրի՞ իրեն Գեստարմուսը թե ոչ։ Ուշադրությո՛ւն... Ոչ, նա ոչինչ չի ասում։ Իսկապես, այդ խեղճ Ֆրեդը միայն պաշտպանվել է։ Մի չարաբաստիկ շարժում է արել։ Բայց ինչո՞ւ դատավարության ընթացքում այդ մասին չէր մտածել։ Չգիտեր։ Անկասկած, մտածել է։ Բայց փոխել էր կարծիքը, ահա ամբողջը։ Ի՞նչ է, մենք ազատ չե՞նք կարծիք փոխելու։
— Իսկ դո՞ւք, Վեստ։
— Ես կարծիքս չեմ փոխել։ Անհրաժեշտ պաշտպանությունը չեմ ընդունում։ Ձեր եղբայրը սրիկայի մեկն է... Սքանչելի ընտանիք եք... Դուք...
Նա խոսում էր, բայց հոգու խորքում վաղուց ընդունել էր անհրաժեշտ պաշտպանությունը։ Ինքն է պատրաստվում դիմելու այդ ելքին։ Նա պատրաստ է սպանել, կաշին փրկել, եթե իրեն սպառնան։ Բայց Գեստարմուսը և իր ընկերները չպետք է իմանան այդ մասին։
Գեստարմուսը վեր է կենում.
— Ես ձեզ թողնում եմ, որ նորից մտածեք,— ասում է նա։
— Ինչպե՞ս թե։
— Նորից մտածեք։
— Դուք մեզ ապուշի տեղ եք դրե՞լ։
Գեստարմուսը տարուբերում է գլուխը։ Հետո, առանց չարության, հոգնած շարժումով շապիկի կոճակներն է բացում։ Նրա վզին մի թել կա գցած։ Թելի ծայրին քիչ առաջվա փոքրիկ սրվակն է։ Յուղանման հեղուկը։
— Գավազանս տվեք։
Շանթահարված, անշարժ նստել են։ Գեստարմուսը սպասում էր։ Վեստը ելնում է, գավազանը բերում և հանձնում նրան։ Գեստարմուսը բացում է, սրվակը դնում մեջը, հետո վերադառնում խոհանոց և դուռը հանգիստ փակում։
***
Վեստը նետվում է դեպի պատուհանը և ոռնում.
— Ազատեք եղբորը, մենք բոլորս հօդս կցնդենք։ Նա անմեղ է...
Այս անգամ վախը մտել է նրա երակների մեջ։ Այս անգամ արդեն խուճապահար է։ Կարծում էր, թե Գեստարմուսն իր ձեռքերում է։ Հիմա կույրն անպայման վրեժ կլուծի։ Կարտոպը մոտենում է Վեստին և գոռում.
— Պետք է վերանայել գործը։ Մենք բոլորս համաձայն ենք։
Միստոնը, Թեյլորը, Միրիամը հետևում են նրանց։ Նրանց նյարդերը ծայրաստիճան լարված են։ Համոզված են, որ Գեստարմուսը վրեժ կլուծի։
— Լսո՞ւմ եք մեզ։
Ներքևում ինչի՞ են սպասում։ Ինչո՞ւ են լռում։
— Մենք ընդունում ենք անհրաժեշտ պաշտպանությունը,— ոռնում է Վեստը, և քանի որ ոչ ոք չի պատասխանում, նետվում է դեպի խոհանոց։— Գեստարմուս, հիմարություն չանեք։ Մենք անկեղծորեն ընդունում ենք անհրաժեշտ պաշտպանությանը։ Քիչ առաջ ձեզ ասացինք այդ մասին։ Մենք անկեղծորեն ընդունում ենք։ Մենք ձեզ ոչ մի վատ բան չարեցինք։ Խոստովանեք։ Իսկ հիմա մենք ընդունում ենք։
Հետո գնում է դեպի պատուհանը, հրմշտում ընկերներին.
— Ինձ լսո՞ւմ եք, Վահրամ։ Պատասխանե՛ք, գրողը տանի։
Տեսուչի սիլուետը պոկվում է ամբոխից։ Նրա շուրջը ֆանտաստիկ ստվերներ են պարում։ Նա բարձրացնում է ձեռքը և բարձրախոսով պատասխանում.
— Ֆրեդ Գեստարմուսը այս առավոտ մահապատժի է ենթարկվել։
***
— Ինչո՞ւ մեզ ավելի շուտ չասաց։
— Ի՞նչ օգուտ պիտի լիներ։
— Եվ ինքը գիտե, և ինքը գիտե,— շարունակում է Վեստը։— Երեկ երեկոյան նրան հայտնել են։ Ինքը գիտե։
Խոժոռ հայացքով նայում է ընկերներին։ Բոլորն այդտեղ են, անշարժ, վախը փորներում։
— Աստված իմ, աստված իմ,— հառաչո ւմ է Միրիամը։
Կարտոպը ինչ֊որ անհասկանալի բաներ է քրթմնջում։ Թեյլորն արյունոտվելու աստիճան քերում է մարմինը։ Միստոնը մտածում է. սխալ վարվե՞ց թե ճիշտ, որ քիչ առաջ Գեստարմուսին ասաց, որ հավատում է անհրաժեշտ պաշտպանությանը։ Բոլորն այդ մասին են մտածում։ Մի տարօրինակ աղմուկ ստիպում է նրանց ցնցվել։ Նրանք ոտքի են կանգնում։ Ի՞նչ է սա։ Կաթսանե՞ր ընկան հատակին։ Ափսե կոտրվեց։ Սրվա՛կը...
— Գեստարմո՛ւս...
Նրանք նետվում են խոհանոց։ Գեստարմուսն իր փողն է փչում։ Նա կանգնած է։ Ետնամուտքի դուռը բաց է։ Սրվակը դրված է սեղանին։ Գավազանը աթոռի վրա է։
— Կարող եք գնալ տուն,— ասում է նա։
Նրանք չեն հավատում։ Բայց մի քանի քայլ է պետք, որպեսզի վերջնականորեն դուրս գան այդ դռնից։ Միրիամն առաջ է անցնում։ Քայլում է Գեստարմուսի կողքով։ Դուրս է գալիս և սանդուղքի հարթակում կանգնում։ Ազատ է։ Չի հասցնում մտքերը կարգավորել։ Մեղավո՞ր է թե անմեղ։ Նա չգիտե, Միստոնն է անցնում Գեստարմուսի կողքով և անտեղի շշնջում.
— Շնորհակալություն, շնորհակալություն...
Ինչո՞ւ շնորհակալություն։ Ինքն էլ չգիտե։ Գիտե, որ ողջ և առողջ է։ Գիտե, որ Ֆրեդ Գեստարմուսը մահապատժի է ենթարկվել։ Գիտե, որ կարող էր անհրաժեշտ պաշտպանությունը ընդունել։ Բայց գիտե, որ շատ ուշ է։ Նա չի սպասում իր ընկերներին, աստիճաններով սլանում է ցած։
Կարտոպն է անցնում Գեստարմուսի կողքով։ Անխոս։ Մեղավոր է, անմեղ։ Անկասկած, մեղավոր է։ Մարդ է սպանել։ Բայց Ֆրեդն իր կյանքն էր փրկում։ Դա հաստատ է։ Ուրեմն, անմե՞ղ է։ Հետո կմտածի, հետո։
Թեյլորն է անցնում։ Նա ուզում է գորովանքով Գեստարմուսի ձեռքին դիպչել, բայց չի համարձակվում։ Նույնիսկ չի մտածում Ֆրեդի մասին, որին գուցե մի քիչ էլ իր մեղքով են մահվան դատապարտել։ Երդվյալների պատմությունը, դատարանը նրան չեն հետաքրքրում։ Նա վախենում է։ Ինքն իրենից է վախենում։ Կարծում էր, թե ինքնիրեն ճանաչում է, բայց ահա կանգնած է անստուգության անդունդի առջև։ Կարծում էր, թե իր երեսուներեք տարիներով արդեն հասունացած տղամարդ է։ Ի՞նչ ամոթալի հուսախաբություն։ Մի քանի ժամվա մեջ շապիկի պես կարծիքը փոխել։ Իսկ չափահաս տարի՞քը։ Քանի՞ տարի պետք է սպասի։ Ամուր հողի վրա պետք է կառուցի՞ իր գաղափարները։ Երբե՛ք, երբե՛ք, կրկնում է... համարյա թե լացը գալիս է։
Վեստը վարանում է և ուղիղ անցնում։ Տարօրինակ մտքեր են թավալվում նրա գլխի մեջ։ Իր ընկերների մոտ չի գնա։ Բավակա՛ն է ինչքան թեթևամիտ եղավ։ Բավական է ինչքան կատակ արեք։ Ուզում է մի որոշ ժամանակ փախչել իր սուտ աշխարհից։ Քաշվել մի կողմ, մտածել։ Ա՜հ, մի քիչ միայնություն։ Հետո կտեսնենք։
***
Տեսուչ Վահրամը երկու ոստիկանի և պիրոտեխնիկի հետ բարձրանում էր աստիճաններով։ Խոհանոցի դուռը մնացել է բաց։ Գեստարմուսը ոտքի է, անտարբեր։ Վահրամը չի համարձակվում։ Նա նկատում է գավազանը և սրվակը։
— Դուք կարծում եք, որ սա...
Պիրոտեխնիկը զգուշությամբ բարձրացնում է սրվակը, նայում.
— Ավելի լավ է տանեմ լաբորատորիա։
Թելը գցում է վզին։
— Ի՞նչ անենք նրա հետ։
— Չգիտեմ,— ասում է Վահրամը։— Զանգահարեմ իմ վերադասներին։
Դուրսը ցուրտ է։ Շատ ցուրտ է նախկին ատենակալների համար, որոնք վերադառնում են տուն։ Գուցե վաղը նրանք փոխեն իրենց կարծիքը։ Գուցե։
ՎԵՐՋ