Changes

Գիշերվա մոտ էր։ Տիրացու Սավելի Գիկինը պառկել էր իր համար եկեղեցու պահականոցում ահագին անկողնում և չէր քնում, թեպետ միշտ սովորություն ուներ քնելու հավերի հետ։ Ճարպոտած, բազմագույն չթի կտորտանքով կարած վերմակի մի ծայրից նայում էին նրա շիկակարմիր, կարծր մազերը, մյուս ծայրի տակից ցցվել էին խոշոր, վաղուց չլվացած ոտքերը։ Նա ականջ էր դնում... Նրա պահականոցը խրվել էր պարսպի մեջ, և միակ պատուհանը դուրս էր գալիս դեպի դաշտը։ Իսկ դաշտում մի իսկական պատերազմ էր։ Դժվար էր հասկանալ, թե ով ում էր ջնջում աշխարհից և ում կործանման համար էր բնության մեջ շիլափլավ եփվում, բայց դատելով անլռելի, չարագույժ թնդյունից, ինչ֊որ մեկի բանը շատ վատ էր։ Ինչ֊որ մի անհաղթելի ուժ մեկի հետևից էր ընկել դաշտում, մոլեգնում էր անտառում և եկեղեցու կտրանը, չարությամբ բռունցքներով ծեծում էր պատուհանը, գցում, քրքրում էր, իսկ ինչ֊որ մի հաղթված բան ոռնում էր և լաց լին ումլինում... Աղիողորմ լացը լսվում էր մերթ պատուհանի հետևը, մերթ կտուրի վրա, մերթ էլ վառարանում։ Դրա մեջ լսվում էր ոչ թե օգնության կոչ, այլ թախիծ, մի գի֊տակցությունգիտակցություն, որ արդեն ուշ է, փրկություն չկա։ Ձյան թմբերը թեթև ծածկվել էին սառցե բարակ կեղտով, դրանց և ծառերի վրա արցունքներ էին դողում, ճանապարհների և շավիղների վրա շաղվում էր ցեխի և հալած ձյան խյուսը։ Մի խոսքով, գետնի վրա հալհլոց էր, բայց երկինքը մութ գիշերի միջով չէր տեսնում այդ և ինչքան ուժը պատում էր, թափում էր հալած գետնի վրա նոր ձյան փաթիլները։ Իսկ քամին զբոսնում էր հարբածի պես... Նա չէր թողնում, որ ձյունը նստի գետնին և պտտեցնում էր մթության մեջ ինչպես ուզում էր։

— Ես գի֊իտե՜մ,— մռթմռթում էր նա մատով սպառեալով սպառնալով ինչ֊որ մեկին վերմակի տակ։— Ես բոլորը գիտեմ։

— Փոստը պտտեցնում է,— խռպոտ ձայնով ասաց նա, չարությամբ ծուռ֊ծուռ նայելով կնոջը։— Լսո՞ւմ ես, փոստը պտտեցնում է... Ես... ես գիտեմ։ Ւ՞նչԻ՞նչ, ես չե՞մ... չե՞մ հասկանում,— մռթմռթաց նա։— Ես ամեն բան հասկանում եմ, փչանա՛ս դու։

— Թո՛ւ,— զարմացավ Ռաիսան, ուսերը սեղմելով և խաչա կնքելով։— խաչակնքելով։— Խա՛չ հանիր երեսդ, տխմա՛ր։

— Ա՛յ հիմար,— քմծիծաղեց տիրացուի կինը։— Ւ՞նչԻ՞նչ, քո կարծիքով, հիմար խելքովդ, ե՞ս եմ վատ եղանակ անում։

— Անմտությո՜ւն, Հուդայի նզո՜վք։ նզովք։ Եթե դու իսկապես մարդ ես, ոչ թե վհուկ, խելքդ կհավաքեիր, կմտածեիր։ Ի՞նչ կանես, եթե եկողները վարպետ, որսորդ, գրագիր չլինեին, այլ սատանան նրանց կերպարանքով։ Հը՞։ Մի մտածի՛ր։

— Շան կյանք է,— մռթմռթաց փոստատարը, աչքերը պտտեցնելով պատերի վրայով և կարծես չհավատալով, որ տաք տեղ է ընկել։—Քիչ ընկել։— Քիչ մնաց կորչեինք։ Եթե ձեր կրակը չլիներ, էլ չեմ իմանում, թե ինչ կլիներ... Եվ սատանան գիտե, թե այս բոլորը երբ կվերջանա։ Վերջ չկա այս շան կյանքին ։ կյանքին։ Ո՞ւր ենք ընկել,— հարցրեց նա, ցածրացնելով ձայնը և աչքերը գցելով տիրացուի կնոջ վրա։

— Ահա , ասել է, թե դու մի թրխկանով երկու ճանճ սպանեցիր,— ասաց փոստատարը, նայելով Սավելիի մեջքին։— Թե՛ տեղ ստացար և թե՛ կին ունեցար։

— Դու Էլ էլ կրակը բոլորովին հանգցրու։

— Թեև ես պոչավոր եմ, անմաքուր հոգի,— խոսեց մի փոքր լռելուց հետո Սավելին,— բա յց բայց նրանց քնելը այստեղ պետք չի... Այո... Նրանց գործը պետական է, մենք պատասխան պիտի տանք, թե ինչո՞ւ նրանց այստեղ պահեցինք։ Թե փոստ ես տանում, դե տար, իսկ քնել պետք չի։ Էյ, դո՛ւ,— բղավեց Սավելին հաշտի կողմը։— Դո՛ւ, կառապա՛ն... Ինչպե՞ս է անունդ։ Ուղեկցեմ ձեզ գուցե։ Վե՛ր կաց, փոստի հետ քնել պետք չի։

Երբ նրանք կամաց֊կամաց լռեցին, տիրացուի կինը տեղից պոկվեց և ներվայնորեն անցավ անկյանից անկյուն։ Սկզբում նա գունատ էր, հետո ամբողջովին կարմրատակեց։ Նրա դեմքը այլակերպվեց ատելությունից, շնչառությունը դողաց, աչքերը փայլատակեցին վայրի, կատաղի չարությամբ, և ինչպես վանդակի մեջ քայլելով, նա նմանվեց էգ վագրի, որին վախեցնում են շիկացած երկաթով։ Մի րոպե կանգ առավ և նայեց իր կացարանին։ Համարյա սենյակի կեսը բռնել էր անկողինը, որ ընկած էր ամբողջ պատի տակ և բաղկացած էր կեղտոտ փետրաներքնակից, գորշ ու կոշտ բարձերից, վերմակից և զանազան անանուն փալասներից։ Այդ անկողինը ներկայացնում էր մի տձև, տգեղ գունդ, համարյա այնպիսին, որպիսին տնկված էր միշտ Սավելիի գլխի վրա, երբ նրա քեֆը ուզում էր յուղել գլխի մազերը։ Անկողնուց մինչև դուռը, որ դուրս էր գալիս ցուրտ հաշտը, ձգվա ծ ձգված էր սևացած վառարանը՝ կճուճներով և վրայից կախած սրբիչներով։ Ամեն բան, չբացառած նաև հենց նոր դուրս գնացած Սավելին, կորած էր կեղտի, ճարպի մեջ, մրոտած էր, այնպես որ տարօրինակ էր այդպիսի դրության մեջ տեսնել կնոջ սպիտակ ուսը և նուրբ, քնքուշ մաշկը։ Տիրացուի կինը վազեց դեպի անկողինը, ասես կամենալով ցրիվ տալ, ոտքի տակ տրորել և քրքրել այդ բոլորը, բայց հետո կարծես վախենալով կեղտին դիպչելուց, ետ ցատկեց և կրկին սկսեց քայլել։

— Քեզ այսքան տեղն էլ հերիք է,— ասաց նա,— իսկ թե կին ես ուզում՝ գնա փնտրի անտառում։ Ի՞նչ կին եմ ես քեզ համար։ Ճաքե՛ս դու, հա՜։ Դեռ գլխիս էլ կապվել ես, դմբլո՛ , անհո՛գի անհոգի՛ մարդ, մեղա քեզ աստված։