Հիմնական խմբից առանձնացված են տարարմատ հարանունները, այն է՝ հնչումով ու գրությամբ բոտ, բայց իմաստով տարբեր բառերը (խիստ հակիրճ բացատրականով)։
===<strong>§ 1. Ազատել — ազատագրել</strong>===
<strong>Ազատել</strong>֊ի իմաստը բավականաչափ ընդարձակ է․ մեկին ազատել վտանգից, բանտից, գերությունից…, ազատել (թողնել) դասարանը, շենքը, տարածքը…, նաեւ՝ թշնամիներից ազատել երկիրը, հայրենիքը… Հենց այս վերջին դեպքում ավելի ճշգրիտ է <strong>ազատագրել</strong>֊ը, որ նույն <i>ազատել</i>֊ն է, բայց՝ պայքարով, կռվով, պատերազմով։
===<strong>§2․ Ազգային — ազգայնական — ազգայնամոլ — ազգասեր</strong>===
<strong>Ազգային</strong> նշանակում է ազգին, այդ ժողովրդին վերաբերող, առնչվող կամ նրան հատուկ, պատկանող։ Արեւմտահայերենում գործածվում է նաեւ «ազգի գործերով զբաղվող անձ» նշանակությամբ։
===<strong>§3․ Այգաբաց — այգեբաց</strong>===
<strong>Այգաբաց</strong>․ կազմված է <i>այգ</i> «վաղ առավոտ» եւ <i>բաց</i> բառարմատներից՝ միացած <i>ա</i> հոդակապով։ Նույնն է՝ <i>լուսաբաց, առավոտ</i>։
===<strong>§4․ Այլասերություն — այլասիրություն</strong>===
Սրանց հնչական տարբերությունը չնչին է, այնինչ բովանդակային տարբերությունը հսկայական է, նույնիսկ հակադիր են իրար։
===<strong>§5․ Անակնկալ գալ — անակնկալի գալ</strong>===<br>
<strong>Հանկարծակի գալ — հանկարծակիի գալ</strong>
Այսպիսի մի նախադասություն կազմենք․ «Այդ օրը մայրը տղային չէր սպասում, եւ երբ որդին <i>անակնկալ</i> //հանկարթակի եկավ (վերադարձավ), մայրը <i>անակնկալի</i>//<i>հանկարծակիի եկավ</i>»։
===<strong>§6․ Անօրինակ — անօրինական</strong>===
Իմաստային առումով իրար հետ կապ չունեն։ <strong>Անօրինակ = օրինակը՝ նմանը չունեցող</strong>, որ կարող է նաեւ <i>անսովոր, տարօրինակ կամ բացառիկ լինել</i>։ «Անօրինակ վարքի (բնավորության) տեր է» = «Ոչ սովորական, անհասկանալի վարք ունի»։
Ուղղենք սխալը․ <span style="color:#0000FF">«Ձեր ընկերը անօրինական</span> (փոխ․՝ <strong>անօրինակ</strong>) <span style="color:#0000FF">անձնազոհություն է ցուցաբերել»</span>։ Իսկ՝ «Ձեր ընկերոջ <i>անօրինակ // անօրինական</i> պահանջները մերժվեցին» նախադասության մեջ, նայած իմաստի, երկու բառերի գործածությունն էլ ճիշտ է․ «Անօրինակ (=անսովոր, անհասկանալի) պահանջները մերժվեցին» եւ «Անօրինական (= ապօրինի, ոչ արդարացի, ոչ իրավական) պահանջները մերժվեցին»։
===<strong>§7․ Ավանդություն— ավանդույթ</strong>===
<strong>Ավանդություն</strong>֊ը այլ իմաստների հետ նախկինում նաեւ <i>ավանդույթ՝ սովորույթ</i> էր նշանակում։ Հիմա իմաստը ավելի սահմանափակվել է, եւ ամենից առաջ <i>ավանդազրույց, պատմություն</i>, հնից եկած, սերնդեսերունդ փոխանցված <i>զրուցապատում</i> ենք հասկանում։
«Մեր ժողովրդի կյանքում տնօրհնեքի <i>ավանդությունը</i> </span>(փոխ․՝ <strong>ավանդույթը</strong>) <span style="color:#0000FF">վաղ ժամանակներից է գործում», «Այդ սրբի մասին շատ <i>ավանդույթներ</i> </span>(փոխ․՝ <strong>ավանդություններ</strong>) <span style="color:#0000FF">կան</span>»։
===<strong>§8․ Բարդություն — բարդույթ</strong>===
<strong>Բարդություն</strong>֊ը լավ գիտենք՝ դժվարություն, անհասկանալիություն, բարդ լինել է նշանակում։
Այսքանից հետո կարեւորն այն է, որ բարդույթ֊ը չկիրառենք բարդություն֊ի փոխարեն, ինչպես հետեւյալում․ <span style="color:#0000FF">«Հարցի լուծումը իր յուրովի բարդույթը</span> (փոխ՛ <strong>բարդությունը</strong>) <span style="color:#0000FF">ուներ»</span>։
===<strong>§9․ Բռնագանձել — բռնագրավել</strong>===
Իմաստով ինքչան էլ մոտ բառեր են, բայց եւ որոշակի է տարբերությունը։ Ընդհանուրն այն է, որ բռնի՝ հարկադիր ուժով է գործողությունը կատարվում, բայց <strong>բռնագանձել</strong>֊ը, ինչպես բառի երկրորդ բաղադրիչն է հուշում, դրամի՝ փողի հետ է կապվում, իսկ <strong>բռնագրավել</strong> կարող են գույքը, ունեցվածքը։ Երկու հասկացություններն էլ առավելապես գործածվում են իրավաբանության ոլորտում․ դատարանի որոշմամբ <i>բռնագանձում են պարտքը</i> եւ <i>բռնագրավում են</i>, ասենք, <i>կահույքը</i>։
Ուրեմն՝ ուղղենք սխալը․ <span style="color:#0000FF">«Տուժածի օգտին <i>բռնագանձեցին</i></span> (փոխ․՝ <strong>բռնագրավեցին</strong>)<span style="color:#0000FF"> դաշնամուրը», «Իշխանության կարգադրությամբ այդ գործարարից բռնագրավեցին</span> (փոխ․՝ <strong>բռնագանձեցին</strong>) <span style=”color:#0000FF”>հարյուր հազար դրամ»</span>։
===<strong>§10․ Գործառություն — գործառնություն</strong>===
<strong>Գործառություն</strong>֊ը, որի նույնանիշը <strong>գործառույթ</strong>֊ն է, որեւէ մեկի կամ մի բանի կատարած դերն է, օտար բառով՝ <strong>ֆունկցիան</strong>, ինչը կարող է փոխվել հանգամանքների փոփոխության համաձայն։ Օրինակ՝ «Նրա <i>գործառույթը</i> առայժմ միայն հեռախոսազանգերին պատասխանելն է»։ Կամ այս նախադասության մեջ՝ «Հայերենում <strong>ա</strong> հոդակապը, որ ինքնին իմաստազուրկ է, որոշ բառազույգերում (հրձիգ — հրաձիգ, փոխնորդ — փոխանորդ, քարհատ — քարահատ) իմաստազատիչ <i>գործառույթ // գործառություն</i> (=ֆունկցիա) ունի»։
<strong>Գործառնություն</strong>֊ը տնտեսական֊ֆինանսական֊առեւտրային գործողություն (=օպերացիա) է նշանակում։ Մեծ մասամբ այն կարող ենք փոխարինել <strong>գործարք</strong>֊ով։ Այսպես՝ «Հայարդինբանկը նոր <i>գործառնույթներ (=գործարքներ)</i> է նախատեսում Ռուսաստանի մի քանի բանկերի հետ»։ <i>Գործառնություն</i>֊ը, ուրեմն, <i>ֆինանսական գործարք֊գործողությունն է</i>։
===<strong>§11․ Դիտել — դիտարկել</strong>===
<strong>Քննել — քննարկել</strong>
<i>Քննել</i>֊ի մյուս կիրառությունները սովորական են, քննում են ուսանողին ու նրա գիտելիքները, քննում֊հարցաքննում են ամբաստանյալին… Վերջապես, <i>քննել</i> կարող է թե մեկ անձը, թե՝ մի քանիսը, իսկ <i>քննարկել</i>֊ը անպայման ենթադրում է առնվազն երկու հոգու մասնակցություն։ Ուստի, հետեւյալ նախադասության մեջ եթե <i>քննել</i>֊ի գործածությունը սխալ չէ, ապա նախընտրելին <i>քննարկել</i>֊ն է․ <i>«Քննարկում են</i> ամբաստանյալին պատժելու կամ ազատելու հարցը»։ Իսկ «Հավաքվել ու քննարկում են գրողի գիրքը թե պիեսը, ռեժիսորի բեմադրությունը, նկարչի նոր կտավը, կոմպոզիտորի օպերան…», արդեն <i>քննել</i>֊ը գործ չունի, միայն՝ <i>քննարկել</i>։
===<strong>§12․ Երախտիք — երախտագիտություն</strong>===
<strong>Երախտիք</strong>֊ը լավ, բարի գործն է, որ մնում է ու դառնում վաստակ, բարձր գնահատության արժանի աշխատանք։ Ասենք՝ «Մ․ Սարյանը մեծ <i>երախտիք</i> ունի հայ կերպարվեստը աշխարհի հանրությանը ներկայացնելու գործում»։, «Տիգրան Պետրոսյանի <i>երախտիքը</i> շախմատային Հայաստանում անուրանալի է»։
Ավելացնենք, որ մեկի երախտիքը՝ վաստակը տեսնողն ու գնահատողը <strong>երախտագետ</strong> մարդ է, իսկ երախտիքը, լավությունը չտեսնողը կամ մոռացողը՝ <strong>երախտամոռ</strong>։
===<strong>§13․ Զեկուցում — զեկույց</strong>===
<strong>Զեկուցում</strong>֊ը ավելի հայտնի գործածություն ունի, զեկուցումներ ենք կարդում կամ լսում տարբեր թեմաներով՝ գիտական, մանկավարժական, մշակութային… Զեկուցում֊ին նույնանիշ է <strong>բանախոսություն</strong>֊ը՝ <i>բանավոր խոսք</i>, որ կարող է հնչել իբրեւ գրվածքի ընթերցում, կարող է եւ հնչել առանց այդպիսի գրվածքի։
Ուղղենք սխալը՝ <span style="color:#0000FF">«Ուսանողական գիտական ընկերությունում կարդացված զեկույցները</span> (փոխ․՝ <strong>զեկուցումները</strong><span style="color:#0000FF"> բավականաչափ ինքնուրույն էին», «Հնագիտական եռամյա հետազոտությունների արդյունքների վերաբերյալ ներկայացված մեկ էջանոց <i>զեկուցումը</i> </span>(փոխ․՝ <strong>զեկույցը</strong>)<span style="color:#0000FF"> ինքնին խոսում էր»</span>։
===<strong>§14․ Զերծ — զուրկ</strong>===
Սրանք հոմանիշ բառեր են եւ «մի բանից հեռու լինելու, մի բան չունենալու» ընդհանուր նշանակությունը ունեն։ Սակայն հստակորեն տարբերակվում են կիրառության նրբերանգներով։
===<strong>§15․ Ըստ որի — ըստ որում</strong>===
Գրաբարից փոխանցված կապակցություններ են։ <strong>Ըստ որի</strong> նույնն է, եթե ասենք <i>որի համաձայն, ինչի համաձայն</i>։ Ինչպես որ գործածում ենք՝ ըստ կարգի = կարգի համաձայն, ըստ նրա = նրա կարծիքի համաձայն՝ նրա կարծիքով։ Իմ կարծիքով կամ իմ կարծիքի համաձայն ասելու փոխարեն այսօրվա հայերենին է անցել գրաբարյան սեղմ ձեւը՝ <strong>ըստ իս</strong>։
<strong>Ընդ որում</strong>֊ը նշանակում է նաեւ <i>ներառյալ, այդ թվում, դրանց թվում</i>։
===<strong>§16․ Թեթեւամիտ — թեթեւաբարո</strong>===
<strong>Թեթեւամիտ</strong>֊ը անլուրջ, ոչ լրջախոհն է, ժողովուրդը կասեր՝ թեթեւսոլիկ։ Նա, ով առանց բավականաչափ կշռադատելու է գործում։
<strong>Թեթեւաբարո</strong>, թեթեւ վարքուբարք ունեցող, ավելի խիստ ասած՝ անպատշաճ, ոչ բարոյական կենցաղ վարող։ Մեկը կարող է լինել եւ թեթեւամիտ, եւ թեթեւաբարո… Մյուսը, թեթեւամիտ լինելով, կարող է շատ առաքինի լինել, այսինքն՝ ամենեւին թեթեւաբարո վարք չունենալ։ Իսկ թեթեւաբարո կյանք վարողը, որպես կանոն, միաժամանակ թեթեւամիտ է լինում։ Բերենք ծանոթ մի նախադասություն․ «Չնայած պարկեշտ, բայց <i>թեթեւամիտ</i> (ոչ թե՝ <i>թեթեւաբարո</i>) կին էր տիկին Բախտամյանը»։
===<strong>§17․ Ժառանգել — ժառանգություն ստանալ</strong>===
Ոմանք կարծում են, թե <strong>ժառանգել</strong> միայն <i>ժառանգություն ստանալ</i> է նշանակում։ Մինչդեռ այն հակառակ իմաստն էլ ունի՝ <i>ժառանգություն թողնել, կտակել, ավանդել</i>։ Օրինակ՝ «Նա մեծ հարստություն ժառանգեց (= կտակեց, ժառանգություն թողեց) իր որդիներին», «Հագուցյալը դուստրերին միայն գումար էր ժառանգել»։
Դժվարություն կարող է առաջանալ նշված հոմանիշների ընտրության հարցում։ Եթե խոսքը ունեցվածքի կամ փողի մասին է, երկուսն էլ՝ եւ՝ <i>ժառանգել</i>֊ը, եւ՝ <i>ժառանգություն ստանալ</i>֊ը կամ <i>թողնել</i>֊ը, ճիշտ են։ Այնինչ եթե խոսքը վերաբերում է հոգեկան֊բարոյական կողմերին կամ արտաքին հատկանիշներին, ապա ճիշտը միայն ժառանգել֊ի գործածությունն է․ «Նա հորից է ժառանգել (ոչ թե «ժառանգություն ստացել») իր կրակոտ խառնվածքը», «Աչքերի կապույտը աղջիկը մորից էր ժառանգել»։ Ուղղենք՝ <span style="color:#0000FF">«Իր ազնվությունն ու համարձակությունը նա <i>ժառանգություն է ստացել</i></span> (փոխ․ <strong>ժառանգել է</strong>) <span style="color:#0000FF">ծնողներից»</span>։
===<strong>§18․ Լուծել — լուծարել</strong>===
<strong>Լուծում ենք</strong> խնդիրը, հարցը։ Նույնն է՝ <i>վճռում — իրագործում ենք</i> որեւէ կենսական հիմնախնդիր։ <i>Լուծել</i>֊ը գործածվում է նաեւ <i>տարրալուծել, անհետանալ</i> իմաստներով․ «Վարպետը գունաներկը լուծեց ջրի մեջ», «Առավոտյան մշուշը լուծվեց արեւի պայծառ ճառագայթներից»։
Սխալ է՝ <span style="color:#0000FF">«Քննական պարտքերի լուծումը</span> (փոխ․ <strong>լուծարումը</strong>) <span style="color:#0000FF">հետաձգվեց»</span>։
===<strong>§19․ Ծրագրել — ծրագրավորել</strong>===
<strong>Ծրագրել</strong>֊ը ծրագիր կազմելն է, մտադրվելը, ինչ֊որ բան նախատեսելը, օտար բառով՝ <i>պլանավորելը։</i> Մենք նախապես կամ նախօրոք ծրագրում ենք որեւէ հարց լուծել, գործ սկսել ու կազմակերպել։
Ուղղենք սխալը՝ <span style="color:#0000FF">«Կառավարությունը <i>ծրագրավորել</i></span>(փոխ․ <strong>ծրագրել</strong>)<span style="color:#0000FF">է կենսամակարդակի բարելավմանը հատկացված գումարները ավելացնել եւս տասը տոկոսով»։</span>
===<strong>§20․ Կերպար — կերպարանք</strong>===
<strong>Կերպար</strong>֊ը գրողի, դերասանի, առհասարակ արվեստագետի ստեղծած հերոսն է՝ իր ուրույն եւ միաժամանակ ընդհանրացնող բնութագրով․ «Գրողը շատ հետաքրքիր կերպար է ստեղծել», «Վահրամ Փափազյանի մարմնավորած կերպարները անմոռանալի են»։
<strong>Կերպարանք</strong>֊ը պարզապես մարդու դեմքն է, երեսը, ընդհանրապես՝ արտաքին տեսքը։ Օրինակ, «Տարիների հեռվից հոր կերպարանքը (= դեմքը) աղոտացել էր», «Ընկերների կերպարանքներում (= երեսներին) դժկամության թեթեւ երանգ նկատվեց»։
===<strong>§21․ Հակոտնյա — հակամետ</strong>===
<strong>Հակոտնյա</strong>֊ն, որ <i>հակառակ, հակադիր</i> է նշանակում, այլ հոմանիշներ էլ ունի՝ <i>ներհակ, իրարամերժ․</i> Սրանք նրբերանգներով գրեթե չեն տարբերվում իրարից, եւ կարելի է նույնանիշներ համարել։
Ուրեմն նախադասության բովանդակությունից պիտի որոշենք՝ խոսքը հակառակ հակոտնյա, ներհակ լինելո՞ւ, թե՞ կողմ, համաձայն, համամիտ, որեւէ բանի տրամադիր՝ հակամետ լինելու։ Ինչպես՝ <span style="color:#0000FF">«Այդ բարի մարդու արարքները հակամետ</span>(փոխ․ <strong>ներհակ</strong>, հակառակ)<span style="color:#0000FF"> էրին չարության մասին մտքին անգամ»։</span>
===<strong>§22․ Հաղթել — հաղթահարել</strong>===
<strong>Հաղթել</strong>֊ի իմաստը պարզ է, եւ մնում է ուշադրություն դարձնել, որ նրա լրացումը ամենից առաջ անձնանիշ բառ լինի՝ հաղթել (ո՞ւմ) թշնամուն, հակառակորդին, չեմպիոնին, անծանոթին… «Ի՞նչը կհաղթի կյանքում հերոսին, թե չլինեն կինն ու գինին»։ Կարող է եւ <i>ինչի՞ն</i> հարցին պատասխանել՝ հաղթել վագրին, արջին։ Նաեւ՝ «Ու մի կերպ ցավին հաղթելով…»։ Ահա այս վերջին դեպքում է, որ <i>հաղթել</i>֊ը <i>հաղթահարել</i>֊ի իմաստն ունի, ուստի ճիշտ կլինի այդպես էլ ասենք՝ <strong>հաղթահարել</strong> (ինչը) ցավը, վիշտը, դժվարությունը, բարձունքը, պատնեշը… Այսինքն <i>հաղթահարել</i>֊ը գործածվում է մի արգելք, խոչընդոտ վերացնելու, հանելու իմաստով։
===<strong>§23․ Համար — հանուն</strong>===
Երկուսն էլ կարող են հոմանիշ բառեր դիտվել, եթե ձեւավորում են նպատակի պարագան (պատասխանում են <i>ինչի՞ համար, ի՞նչ նպատակով</i > հարցերին)․ «Կռվեցին հայրենիքի <i>համար</i> = կռվեցին <i>հանուն</i> հայրենիքի»։ Սխալ է, երբ երկուսը միաժամանակ են գործածում նախադասության մեջ․ <span style="color:#0000FF">«Այս քաղաքական գործիչ կոչեցյանը ամեն ինչ անում է <i>հանուն</i> իր անձնական բարեկեցության ու փառքի համար</span>(պիտի հանել կա՛մ հանուն֊ը, կա՛մ համար֊ը)։
Ավելացնենք, որ հանուն֊ը կապվող բառից առաջ է դրվում, իսկ համար֊ը հետադաս է (<i>հանուն</i> երկրի = <i>երկրի</i> համար)։
===<strong>§24․ Հանձին — հանձինս</strong>===
Առաջինը եզակի դրվաթ բառի հետ է գործածվում, երկրորդը՝ հոգնակի թիվ ունեցողի հետ, <i>հանձին ուսուցչի — հանձինս ուսուցիչների</i>։ Իմաստով նույնն է, ինչ ի <i>դեմս</i>֊ը, որը, սակայն գործածվում է ե՛ւ եզակիի, ե՛ւ հոգնակիի համար՝ <i>ի դեմս իմ ուսուցչի — ի դեմս մեր ուսուցիչների։</i>
Ուրեմն ուշադիր լինենք եւ նկատենք սխալները․ <span style="color:#0000FF">«Հանձինս</span>(փոխ․ <strong>հանձին</strong>)<span style="color:#0000FF">Անդրանիկի մենք ճանաչում ենք խղճի ու հերոսականության ասպետին», «Հանձին </span>(փոխ․ <strong>հանձինս</strong>)<span style="color:#0000FF"> Արտաշի ու Կարոյի՝ ես հպարտանում եմ իմ ընկերությամբ»։</span>
===<strong>§25․ Հառել — հառնել</strong>===
<strong>Հառել</strong>֊ը կենտրոնացած, սեւեռած նայելն է․ «Աբու Մահարին, աչքերն անքթիթ արեւին հառած, թռչում էր աննինջ», «Երկար ժամանակ աչքերն ինձ էր հառել»։
<strong>Հառնել</strong>֊ը բարձրանալ, վեր ելնել, կանգնել, վերակենդանանալ կնշանակի․ «Քո քաղաքում հառնող մի հոյակապ կոթող ծնվեց»։ Ավելի հաճախ պատկերավոր֊բանաստեղծական խոսքում է գործածվում․ «Հառնել է նրանց հաղթական ոգին», «Հառնեց երկիր Նաիրին ավերներից դարավոր»։
===<strong>§26․ Հասկացողություն — հասկացություն</strong>===
<strong>Հասկացողություն</strong>֊ը հասկանալու֊ըմբռնելու կարողությունն է, ընդունակությունը, նաեւ ըմբռնումը, գաղափարը, պատկերացումը։ Մեկը, ասենք, մաթեմատիկայից ու ֆիզիկայից լավ հասկացողություն ունի, բայց գուցե քաղաքավարության տարրական կանոնների մասին գրեթե հասկացողություն (այս դեպքում՝ գաղափար) չունի։
Ճիշտ կլինի, որ բառերը իբրեւ հասկացություն գործածելիս առնվեն չակերտների մեջ (ինչպես վերեւի օրինակներում) կամ առանձնանան֊ընդգծվեն տառատեսակով, ինչպես՝ «<i>Խիղճը, գութը ,կարեկցանքը</i> բարոյաբանական հասկացություններ են»։
===<strong>§27․ Հավակնոտ — հավակնորդ</strong>===
Երկուսն էլ <strong>հավակնել</strong>֊ի իմաստին են սերտորեն առնչվում։ Հավակնել֊ը մի բանի հասնելու կամ մի բան ձեռք բերելու հետամուտ լինելն է։ Ինքնին դա վատ ձգտում չէ։ Բայց երբ մեկը դա անում է՝ անարժան կերպով իրեն մեծամեծ արժանիքներ վերագրելով, անպայման իր «գերազանցությունը» ուրիշներին ճանաչել տալու սեւեռուն մտքով, ապա նա <strong>հավակնոտ</strong> (օտար բառով՝ պրետենցիոզ) մարդու համբավ է ձեռք բերում։ <i>Հավակնոտ</i>֊ը իր մասին մեծ համարում, մեծ կարծիք ունեցողն է։
Այս երկու բառերն իրարից տարբերակելու միջոցներից մեկն էլ սա է․ <strong>հավակնոտ</strong>֊ը նախ որպես ածական է գործածվում՝ հավակնոտ գործիչ, ղեկավար, գրող, երգիչ…, իսկ <strong>հավակնորդ</strong>֊ը գոյական է՝ չեմպիոնության հավակնորդ, պաշտոնի հավակնորդ…։ Այսպիսի նախադասություն կազմենք․ «Նա շատ <i>հավակնոտ</i> քաղաքական գործիչ է եւ առաջիկայում հազիվ թե կուսակցության առաջնորդ ընտրվելու <i>հավակնորդներից</i> դառնա»։
===<strong>§28․ Հովար — հովհար</strong>===
Երկուսն էլ <i>հով</i> բառարմատից են կազմված։
<strong>Հովհար</strong>֊ը հով անելու համար ձեռքի փոքրիկ հարմարանք է։ «Հովարով գլխարկ էր դրել, բայց դա շոգից չէր փրկում, եւ նա ձեռքին էր պահում հովհարը»։
===<strong>§29․ Հրաձիգ — հրձիգ</strong>===
Հայերենում շատ քիչ են այն բառազույգերը, որտեղ <strong>ա</strong> հոդակապը իմաստազատիչ դեր կատարի՝ բանվոր — բանավոր, քարհատ — քարահատ…։ Մեկն էլ սա է, երբ <i>հուր + ձիգ</i> բաղադրությամբ՝ <i>ա</i> հոդակապով եւ առանց դրա, տարբերակված բառեր ունենք։
<strong>Հրձիգ</strong>֊ը, որ ուղղակի իմաստով կրակ գցող, հրկիզող, հրդեհող է նշանակում, ավելի շատ փոխաբերական իմաստով է գործածվում, այն է՝ բարբոքող, հրահրիչ, որեւէ վտանգի դրդող։ Ասում են՝ պատերազմի հրձիգներ, ազգը քայքայող հրձիգներ։ Ուրեմն սխալ կլինի՝ <span style="color:#0000FF">«Հնգամարտում Հայաստանի <i>հրձիգները</i> </span>(փոխ․ <strong>հրաձիգները</strong>) <span style="color:#0000FF">անհաջողության մատնվեցին»։</span>
===<strong>§30․ Հրավեր — հրավերք</strong>===
Սրանց միջեւ մինչեւ վերջերս շատ որոշակի տարբերակում չկար։ Հիմա էլ ոչ քիչ դեպքերում <i>հրավերք</i>֊ը <i>հրավեր</i>֊ի փոխարեն են գործածում։ Սակայն դժվար չէ դրանց ստույգ զատորոշումը։
Ուղղենք՝ <span style="color:#0000FF">«Մեր մարզիկները դրսից շատ հրավերքներ</span> (փոխ․ <strong>հրավերներ</strong>) <span style="color:#0000FF">են ստանում, «Երգչուհին Գերմանիայից <i>հրավերք</i></span>(փոխ․ <strong>հրավեր</strong>) <span style="color:#0000FF">ունի»։</span>
===<strong>§31․ Հրատարակել — հրապարակել</strong>===
<strong>Հրատարակել</strong>֊ը տպագրելն է, լույս ընծայելը։ Գիրք, հանդես, թերթ են հրատարակում։ Միեւնույն դասագիրքը կարող է տպագրվել՝ հրատարակվել ամեն տարի անընդմեջ՝ ունենալ մի քանի <i>հրատարակություն</i>։
Սխալ է՝ <span style="color:#0000FF">«Շաբաթաթերթը վերլուծական հոդված է <i>հրատարակել</i></span> (փոխ․ <strong>հրապարակել</strong>) <span style="color:#0000FF">կուսակցության գործունեության վերաբերյալ։</span>
===<strong>§32․ Հրատարակություն — հրատարակչություն</strong>===
<strong>Հրատարակությունը</strong> նույն <i>հրատարակելը</i> կամ <i>տպագրելն</i> է, նաեւ՝ տպագրված գործը։ Օրինակ՝ «Հոդվածը ներկայացված է հրատարակության՝ տպագրության», «Պ․ Սեւակի ժողովածուները մի քանի հրատարակություն են ունեցել եւ հիմա էլ շարունակում են տպագրվել»։
Այսպիսի նախադասություն կազմենք․ «Այս հրատարակչության հրատարակությունները լավ ընդունելություն են գտնում»։ Սխալ է՝ <span style="color:#0000FF">«Նա մասնակցել է թերթի <i>հրատարակչությանը</i></span> (փոխ․ <strong>հրատարակությանը</strong>) <span style="color:#0000FF">»։</span>
===<strong>§33․ Հուսով — հույսով</strong>===
<strong>Հույս</strong> բառի գործիական հոլովի այս երկու տարբերակներն էլ ճիշտ են, եթե ճիշտ տեղում ենք գործածում։ <strong>Հուսով</strong>֊ը օժանդակ <strong>եմ</strong> բայի հետ է հանդես գալիս․ «Ես հուսով եմ, որ ինձ ճիշտ կհասկանաս», «Մենք հուսով ենք՝ ամեն ինչ լավ կլինի»։ Հուսով եմ֊ը հավասարարժեք է <strong>հույս ունեմ</strong>֊ին․ «<i>Հուսով եմ / հույս ունեմ</i>, որ չես մոռանա»։ Այսինքն՝ նախադասության մեջ առանձին ստորոգյալ է դառնում։
===<strong>§34․ Մեկնել — մեկնարկել</strong>===
<strong>Մեկնել</strong>֊ը մի քանի իմաստ ունի։
<i>Մեկնել</i>֊ի առաջին՝ շարժվել, մի տեղից դուրս գալ իմաստներին շատ մերձ է <strong>մեկնարկել</strong>֊ը, որը վերջին տարիների նորակազմություններից է։ Այն ստեղծվեց ավելի վաղ գործածության մեջ մտած <strong>մեկնարկ</strong> (օտար՝ ստարտ) բառից եւ, արդեն պարզ է, նշանակում է մեկնարկ (ստարտ) վերցնել, այսինչ տեղից սկսել, շարժվել։ Ավելի հաճախ գործածվում է իբրեւ մարզական եզր․ «Հեծանվորդները մեկնարկեցին Չեխիայի մայրաքաղաքից»։
===<strong>§35․ Մեղանչել — մեղա գալ</strong>===
<i>Մեղանչել</i>֊ի սխալ գործածությունը անչափ շատ է տարածված։ Կարծում են (այդ թվում՝ բավականաչափ գրագետ մարդիկ), թե <i>մեղանչել</i>֊ը հենց մեղա գալ՝ զղջալ, մեղքը ընդունել, մեղքը քավել է նշանակում։ Ճիշտ հակառակն է, <strong>մեղանչել</strong> նշանակում է մեղք գործել, հանցանք կատարել, սխալվել։ Կարծես մոռանում են հանրահայտ ասույթը․ «Ճշմարտության դեմ գործել՝ Աստծո դեմ մեղանչել»։ Հիշենք նաեւ Իսահակյանի հերոսի նշանավոր խոսքը․ «Իմ հայրը իմ դեմ մեղանչեց, սակայն չմեղանչեցի ես ոչ ոքի դեմ»։ Այլ օրինակ․ «Իր նահատակների, իր անմահների դեմ մեղանչող ժողովուրդը մեծապես մեղանչում է իր ապագայի դեմ»։ Այս բոլորի մեջ՝ <i>մեղանչել = մեղք գործել</i>։ <strong>Մեղանչել</strong>֊ից <i>մեղանչում գոյականն ունենք, որ առավելապես այլ խոսքաշարերում է կիրառելի․ «Հոդվածում լեզվական <i>մեղանչումները</i> (= սխալները, վրիպակները) քիչ են»։
<span style="color:#0000FF">«Թուրքիան հայ ժողովրդի դեմ կատարած մեծագույն հանցանքի համար այսօր պիտի <i>մեղանչի</i></span> (փոխ․ <strong>զղջա, ընդունի իր մեղավորությունը, մեղքը քավի՝ ապաշավի</strong>)<span style="color:#0000FF">», «Ես գիտակցում եմ իմ մեղավորությունը, որի համար էլ <i>մեղանչում եմ</i></span> (փոխ․ <strong>ափսոսում եմ, զղջում եմ</strong>)<span style="color:#0000FF">»</span>։
===<strong>§36․ Շնորհիվ — պատճառով===
<strong>§19․ </strong>Ժամանակակից հայերենում երկու կապերն էլ ըստ էության նույն<strong></strong><strong></strong>գործառույթը ունեն, բայց ոճական ֊ իմաստային տարբեր նրբերանգներով։
<span style="color:#0000FF"></span>(փոխ․ <strong>Շնորհիվ</strong>)<span style="color:#0000FF"></span>֊ը գերազանցապես գործածվում է դրական իմաստ արտահայտելուհամար՝ աշխատասիրության շնորհիվ, լավ դաստիարակության շնորհիվ,օգնության շնորհիվ…
<strong>§19․ Պատճառով</strong>֊ը կա՛մ ընդհանրական՝ չեզոք երանգ ունի, կամ բացասական։<strong></strong>Օրինակ՝ «Հրավերքին նա չմասնակցեց տանը հյուրեր ընդունելու պատճառով»<strong></strong>եւ «Նրանց բաժանությունը փողի պատճառով էր»։
Նույն տիպի նախադասության մեջ, նայած բովանդակության <span style="color:#0000FF"i>բնույթին</spani>(փոխ․ ,<strongi>շնորհիվ</strongi>)֊ն ու <span style="color:#0000FF"i>պատճառով</spani>֊ը կփոխարինեն իրար․ «Անձրեւիպատճառով բերքը փչացավ» եւ «Անձրեւի շնորհիվ լավ բերք ստացվեց»։
Ավելացնենք, որ եթե <strongi>§19․ պատճառով</strongi>֊ը միշտ կապվող բառից հետո է<strong><դրվում (հանդիպման պատճառով, փողի պատճառով), ապա շնորհիվը֊ը կարող էեւ հետադաս, եւ նախադաս լինել (հանդիպման շնորհիվ /strong>/ շնորհիվ<strong></strong>հանդիպման)։
<span style="color:#0000FF"></span>(փոխ․ ==<strong></strong>)<span style§37․ Պահպանել — պաշտպանել==="color:#0000FF"></span>
Պահպանել</strong>§19․ ֊ը նույն <i>պահելն </strongi>է, բայց ոճականյուրահատուկ նրբերանգով։ Օրինակ՝ «Քո նվերը պահում եմ»֊ի մեջ <strongi>պահել</strongi>֊ըընդհանրական — չեզոք երանգ ունի, իսկ «Քո նվերը պահպանում եմ»՝ <strongi>պահպանել</strongi>֊ըարտահայտում է «լավ, խնամքով պահել»֊ի իմաստը։ Այլ դեպքերում դրանք,եթե նման նրբիմաստ չեն դրսեւորում, իրար չեն փոխարինում։ Ասենք՝ <i>պահումենք</i> իրերը, գրքերը, փաստաթղթերը, նաեւ՝ հիշատակը,ավանդությունները եւ այլն, եւ այլն։
<span style="color:#0000FF"i>Պահպանել</spani>(փոխ․ ֊ը, ուրեմն, գործածում ենք հատկապես այն դեպքերում, երբառկա է նաեւ ուշադիր լինելու, գիտակից մոտենալու, խնամքով վերաբերվելուհանգամանքը․ <strongi>պահպանել </strongi>)լռությունը, ավանդույթը, հիշատակները,բարոյական նորմերը, սիրո զգացմունքը… Եվ պատահական չէ, որ հաճախզուգադիր կապակցությամբ ենք ասում՝ <span style="color:#0000FF"i>պահել֊պահպանել</spani>հավատարմությունը, օդն ու ջուրը, բնությունը, բարոյական մաքրությունը…
<strong>§19․ Պաշտպանել</strong>֊ը այլ երանգ ունի։ Սա գործածվելիս երկու լրացում էպահանջում՝ <strongi>ի՞նչը </strongi>պաշտպանել <i>ինչից։</i> <i>Ինչի՞ց</i>հարցի պատասխանը կարող է եւ բացակայել՝ պաշտպանել սահմանները(հարձակումներից, պաշտպանել պատիվը (կողմնակի վտանգներից), պաշտպանելդեմքը (մոծակներից)… <strongi>Պաշտպանել</strongi>֊ը, ուրեմն, ինչ֊որ վտանգիառկայություն կամ հնարավորություն է ենթադրում։ Եթե ասում ենք՝«Պահպանենք մեր լեզուն», կարեւորում ենք այն ուշադրությունը, խնամքը,որ միայն մեզնից է կախված։ «Իսկ պաշտպանենք մեր լեզուն…» ասելով՝ շեշտըդնում ենք դրսից եկող վտանգների, այլեւ՝ որոշ անհոգի֊անտարբերհայախոսների լեզվական խեղումների ու գռեհկաբանությունների վրա։ Դրահամար էլ վերջին նախադասությունը կարող ենք շարունակել՝ «Պաշտպանենքմեր լեզուն անհարկի փոխառություններից եւ չարագուշակծամածռություններից»։
<span style="color:#0000FF"></span>(փոխ․ ==<strong></strong>)<span style§38․ Պաշտոնական — պաշտոնեական==="color:#0000FF"></span>
</strong>§19․ Նախ՝ սրանց կազմության մասին, ինչը կօգնի իմաստներիտարբերակմանը։ </strongi>Պաշտոն + ական = պաշտոնական, պաշտոնյա + ական =պաշտոնեական<strong/i>(քանի որ <i>յա</strongi>֊ն հնչյունափոխված է <strongi>ե</strongi>֊ի)։
<span style="color:#0000FF"></span>(փոխ․ <strong>Պաշտոնական</strong>(օտար բառով՝ օֆիցիալ)լինում են բանակցությունները,հանդիպիումները, որոշումները, հայտարարություններն ուհաղորդագրությունները, կարգադրությունները եւ այլն։ Ասվում է նաեւ <span style="color:#0000FF"i>պաշտոնական</spani>խոսք, տեսակետ, մոտեցում, գնահատական, կեցվածք, կարծիք եւ այլն, եւայլն։
<strong>§19․ Պաշտոնեական</strong>֊ը ավելի սահմանափակ կիրառություն ունի, նշանակում էպաշտոնյային վերաբերող, նրա հետ կապված՝ <strongi>պաշտոնեական</strongi>դիրք,իրավունք, պարտականություն․ «Նախարարը չարաշահել էր իր պաշտոնեականիրավունքները»։ Նման խոսքաշարում <strongi>պաշտոնեական</strongi>֊ին շատ մոտ է <i>ծառայողական</i>֊ը,որը ուրիշ դեպքերում չի փոխարինվում առաջինով, ինչպես՝ ծառայողականմեքենա (չի լինի՝ պաշտոնեական մեքենա)։
Ուղղենք՝ <span stylefont color="color:#0000FF0000ff">«Երկու երկրների պաշտոնեական</spanfontcolor="#000000">(փոխ․ <strong>պաշտոնական</strong>)<span stylefontcolor="color:#0000FF0000ff"></span>հանդիպումները անարդյունավետ անցան»։
<strong/font>§19․ </strongfont><strong/font></strong>§39․ Պատրաստակամություն —<strong></strong>պատրաստականություն
<span style="color:#0000FF">Պատրաստակամություն</span>(փոխ․ <strong></strong>)<span style="color:#0000FF"></span>֊ը ցանկություն, կամեցողություն ունենալնէ, որեւէ բան անելու պատրաստակամ՝ հոժարակամ լինելն է։
<strong>§19․ Պատրաստականություն</strong>֊ը մի բանի պատրաստ֊պատրաստված լինելն է,<strong></strong>որեւէ բանի համար անհրաժեշտ պատրաստություն՝ գիտելիքներ կամ<strong></strong>հմտություններ ունենալն է։
Մեկը <span style="color:#0000FF"i>պատրաստակամություն</spani>(փոխ․ ունի մյուսին օգնելու, բայց <strongi>պատրաստականությունը</strongi>պակասում է։ Եվ հակառակը՝ մեկը պատրաստականություն (անհրաժեշտգիտելիքներ կամ կարողություն) ունի մյուսին փրկելու, բայց (նախանձի կամթշնամության պատճառով)ամենեւին պատրաստակամություն չունի դա անելու։Այսպես էլ՝ «Մեր մուտբոլիստները հաղթելու <span style="color:#0000FF"i>պատրաստակամությամբ</spani>մտան խաղադաշտ, բայց անբավարար պատրաստականության պատճառով հաջողությանչհասան»։
===<strong>§19․ </strong><strong></strong><strong></strong>§40․ Վաղորդայն — վաղորդյան===
<span style="color:#0000FF">Վաղորդայն</span>(փոխ․ <strong></strong>)<span style="color:#0000FF"></span>՝ վաղ առավոտ, այգաբաց։
<strong>§19․ </strong><strong></strong><strong>Վաղորդյան</strong>՝ առավոտյան։
Ուրեմն, <span style="color:#0000FF"i>վաղորդայն</spani>(փոխ․ ֊ը գոյական է եւ կարող է հոլովվել՝ <strongi>վաղորդայնի,վաղորդայնից… Վաղորդյան</strongi>֊ը ածական է եւ <i>առավոտյան</i>֊ի պեսչի կարող հոլովվել, երկուսն էլ (լավ հիշենք)<span style="color:#0000FF"i>յան</spani>֊ով ենվերջանում եւ արտաքուստ հենց դրանով կարող ենք տարբերակելվաղորդայն֊ից։ Այսպես՝ «Վաղորդայն Ճառագայթները» պիտի ուղղենք կա՛մ«վաղորդայնի (= առավոտվա, այգաբացի) ճառագայթները», կամ «վաղորդյան (=առավոտյան) ճառագայթները»։
===<strong>§19․ §41․ Վ</strong><strong>երահաս — վերահասու===</strong><strong>Վերահաս</strong>նշանակում է տագնապալիորեն վրա եկող ու սպառնացող, շատմոտալուտ․ «<i>Վերահաս</i> դժբախտությունները՝ սովը, ժանտախտը, մոռանալտվին թագուհու ոխակալությունը»։
<span style="color:#0000FF"strong>Վարահասու</spanstrong>(փոխ․ նշանակում է գիտակ, լավատեղյակ, մի բանի մասինանհրաժեշտ տեղեկություններ իմացող, նաեւ՝ մի բանի ուշադրությամբհետեւող․ «Նա <strongi>վերահասու</strongi>)էր բոլոր անցուդարձերին»։ Ավելիհաճախադեպ հանդես է գալիս <span style="color:#0000FF"i>վերահասու լինել</spani>(= տեղյակ, իրազեկլինել) հակադրությամբ․ «Նա այդպես էլ վերահասու չեղավ իր թիկունքումկատարվող մութ գործարքներին»։
Ուղղենք՝ <strongfont color="#0000ff">§19․ «Նա վաղուց էր զգում <i>վերահասու</strongi><fontcolor="#000000"> (փոխ․ <strong>վերահաս</strong>) <font color="#0000ff">հիվանդությունը,բայց գործերն ասես միշտ անհետաձգելի էին», «Վերահաս<fontcolor="#000000"> (փոխ՝ <strong>վերահասու</strong>) <fontcolor="#0000ff">լինելով տղայի նոր նախաձեռնությանմանրամասներին՝ հայրը հարկ համարեց մի քանի խորհուրդ տալնրան»։
<span style="color:#0000FF"/font></spanfont>(փոխ․ <strong/font></strongfont>)<span style="color:#0000FF"/font><strong>§42․ Վ</spanstrong><strong>երաբերյալ— վերոբերյալ
<strong>§19․ Վերաբերյալ</strong>֊ը, անկասկած, լավ գիտենք, որեւէ բանի կամ մեկի<strong></strong><strong></strong>մասին, վերաբերող։
<span style="color:#0000FF"strong>Վերոբերյալ</spanstrong>(փոխ․ նշանակում է <strongi>վերը՝ վերեւում</strongi>), այսինքն՝ <span style="color:#0000FF"i>նախորդտողերում բերված</spani>կամ <i>քիչ առաջ ասված, հիշված</i>։ Նույնիմաստով էլ՝ <strong>վերոհիշյալ</strong> = վերը հիշած, քիչ առաջ ասած։
Ունենք նաեւ մյուս համանիշը՝ <strong>§19․ վերոգրյալ</strong>․ վերը գրված, նախորդ<strong></strong><strong></strong>տողերում, էջերում ասված, հիշատակված։
Ուրեմն չշփոթենք՝ <span stylefont color="color:#0000FF0000ff">«Բացի <i>վերաբերյալ</spani><fontcolor="#000000">(փոխ․ <strong>վերոբերյալ</strong>)<span stylefontcolor="#0000ff">հրաշքներից, Նաիրյան արքաներ կան թաղվածԱռաքելոց եկեղեցում», «Նրա վերոբերյալ<font color:="#0000FF000000">(փոխ․<strong>վերաբերյալ</spanstrong>) ուրիշ տեղեկություններ չունեմ»։
<strong/font>§19․ </strongfont></font></font><strong>§43․ Վ</strong><strong>երաբերել— վեր</strong><strong>աբերվել
<span style="color:#0000FF"></spanstrong>(փոխ․ Սա թերեւս միակ բայն է, ուր <strong>վ</strong>ածանցը ոչ թե բայասեռնէ փոխում (ինչպես՝ գրել֊գրվել, ջարդել֊ջարդվել)<span style="color:#0000FF"></span>, այլ իմաստային որոշակիտարբերակում է առաջ բերում։
<strong>§19․ Վերաբերել</strong>նշանակում է որեւէ մեկի կամ մի բանի մասին ասել,<strong></strong>խոսել, նաեւ առնչվել֊առնչություն ունենալ։ Օրինակ՝ «Դիտողությունս<strong></strong>վերաբերում է այդ տղայի շատ ազատ պահվածքին, ոչ թե վայրիվերոդատողություններին», «Ասածս նախ քե՛զ է վերաբերում, հետո՝ ընկերոջդ»։
<span stylestrong>Վերաբերվել</strong> նշանակում է վերաբերմունք ունենալ, վարվել․ «Դու լավ(վատ) ես <i>վերաբերվում</i> (= վարվում) ընկերոջդ հետ, լավ (վատ) եսվերաբերվում գրքին, նստարանին, տան իրերին…»։ Այո՛, առակրաների դեպքումչի կարելի <i>հետ</i> ասել՝ <i>վերաբերվել գրքի հետ, կահույքի հետ</i>…,քանի որ չկա փոխադարձ հարաբերություն։ Անձի դեպքում երկու տարբերակներնէլ ճիշտ են․ «<i>Երեխայի հետ // երեխային</i> քնքշորեն վերաբերվիր»։ Վերոբերյալ օրինակներից երեւում է նաեւ, որ եթե ենթական անձնանիշ բառէ, ապա ստորագյալը <i>վերաբերվել</i>֊ով (վ֊ով) պիտի լինի․ «<i>Ինքը</i>(<i>նա, հայրը, ծերունին</i>) կասկածանքով էր վերաբերվում բոլորին ուամեն ինչին», «Ժողովուրդը (<i>ուսանողությունը, հոգեւորականությունը</i>)միանշանակ չէր վերաբերվում իշխանության քայլերին»։ Ոչ անձնանիշենթակայի ստորոգյալը արդեն վերաբերել֊ն է լինում․ «Մեծ ուսուցչի <i>ասածները</i>բոլորիս են վերաբերում», «Նոր որոշումը վերաբերում է ոչ միայն պատմականհուշարձաններին, այլեւ այսօրվա կոթողներին»։ ===<strong>§44․ </strong><strong>Վրդովել֊վրդովվել, խռովել֊խռովվել=== </strong>Երկու բառազույգերը հոմանիշ են <i>հուզել֊հուզվել</i>֊ին։ Եվվերջինիս օգնությամբ էլ կարող ենք անսխալ կողմնորոշվել։ Եթե «Մեկըմյուսին վրդովում // խռովում է», ապա ճիշտ են այս՝ առանց կրավորական <strong>վ</strong>ածանցի տարբերակները, ինչպես որ՝ «Մեկը մյուսին <i>հուզում</i> է»։Կամ՝ «Տղայի խոսքը<i> վրդովեց // խռովեց // հուզեց</i> մորը»։ Սաներգործական կառույցի նախադասություն է (ի՞նչ արեց)։ Հիմա նույննախադասության բովանդակությունը արտահայտենք կրավորական կառույցով․«Մայրը <i>վրդովվեց // խռովվեց // հուզվեց</i> տղայի խոսքից»։ Իհարկե, պետք է նկատի ունենալ, որ որոշ դեպքերում <i>խռովել</i>֊ը,նաեւ <i>վրդովել</i>֊ը միշտ չեն համարժեք <i>հուզվել</i>֊ին։ Դրանքկարող են ունենալ նաեւ <i>խախտել</i>֊ի, <i>խանգարել</i>֊ի իմաստներինչպես՝ «Նրա հանգիստը խռովվեց (= խախտվեց, խանգարվեց) երեխայիհեկեկոցից»։ Զանց առնենք (= մի կողմ թողնենք) նաեւ <i>խռովել</i>֊իմյուս իմաստը՝ <i>նեղանալ, կապերը խզել</i>․ Լավ ընկերներ էին, բայցմի դատարկ բանից խռովեցին իրարից։ Ուղղենք սխալները․ <font color="#0000ff">«Այգու անմխիթար վիճակից <i>վրդովեց</i></font>(փոխ․՝ <strong>վրդովվեց = հուզվեց</strong>) <font color:="#0000FF0000ff">ծերունուսիրտը», «<i>Խռոված</spani></font>(փոխ․ <strong>խռովված = հուզված</strong>)<span stylefontcolor="#0000ff">հոգով նա հեռացավ հայրենի ակութից», «Բնությանհոգեպարար անդորրը հանկարծ <i>խռովվեցին</i></font> (փոխ․ <strong>խռովեցին= խախտեցին</strong>)<font color:="#0000FF0000ff">մարդկանց աղեկտուր ճիչերը»<fontcolor="#000000">։ </spanfont></font><strong>§45․ </strong><strong>Տանտեր — տանուտեր Տանտեր</strong>֊ը, լավ գիտենք՝ տան տերն է՝ տան գլխավորը, ամեն տունունի իր <i>տանտերը</i> կամ <i>տանտիրուհին</i>։ <strong>Տանուտեր</strong>֊ը արդեն քիչ գործածական բառերից է, դարձել էհնաբանություն։ <i>Տանուտեր</i>֊ը անցյալում գյուղի տերն էր՝կառավարիչը, որի գործառույթը հիմա, որոշ պայմանականությամբ֊ <strong>գյուղապետն</strong>է կատարում։ Հիշենք Թումանյանի «Հառաչանքի» տողերը․ «Թե տանուտերինգանգատ ես գնում, բան չես վաստակում բացի դուշմանից»։ Պատահում են սխալ գործածություններ․ «Պաշտոնանկ նախագահը բացառիկհաճելի զրուցակից է եւ հյուրասեր տանուտեր (փոխ․ տանտեր)»։ ===<strong>§46․ Տեղական — տեղային=== &nstrongsp;&nstrongsp;&nstrongsp;&nstrongsp;&nstrongsp;&nstrongsp; Ցեղական — ցեղային Տեղական</strong>֊ը եւ <strong>տեղային</strong>֊ը վերջին հաշվով նույն իմաստնունեն եւ ավելի շուտ գործածվել են <i>տեղական</i>֊ի տարբերակով, որիընդհանուր նշանակությունը սա է՝ այդ տեղին հատուկ՝ վերաբերող, այդ տեղիհետ կապված, <i>տեղական</i> իշխանություններ, սովորույթներ,կառավարության տեղական մարմիններ, տեղական միջնակարգ դպրոց, տեղականնշանակություն ունեցող դեպքեր, նաեւ՝ տեղական ժամանակ եւ այլն։ Արդի արեւելահայերենում <i>տնօրինություն</i>֊ը շատ անգամ գործածումեն <i>դիրեկցիա</i> բառի դիմաց, ինչը, սակայն, պիտի համարելաննպատակահարմար, քանի որ կա <strong>տնօրենություն</strong>֊ը, որը հենցտեսչություն, ղեկավարություն է նշանակում եւ որը արեւմտահայերենումվաղուց ի վեր է արմատավորվել։ Ուստի այսպիսի մի նախադասությունկազմենք․ «Վարձատրման նոր կարգ մշակելու <i>տնօրինությունը</i>թողնվել է գործարանի <i>տնօրենությանը</i>»։ ===<strong>§47․ </strong><strong>Ցուցում — ցուցմունք=== </strong>Եթե ընդունենք, որ <strong>ցուցմունք</strong>֊ը այսօր առավելապեսիրավաբանական եզր (= տերմին) կամ հասկացություն է (ոչ թե«հասկացողություն») եւ նշանակում է մեղադրյալի (ամբաստանյալի)վկայությունը, ապա (չհաշված մեկ֊երկու դեպքեր ունենք նաեւ՝ «հաշվիչի,ջրաչափի ցուցմունք») մնացած պարագաներում ճիշտ է <strong>ցուցում</strong>֊ը,այն է՝ հրահանգ, պարզաբանում, առաջադրանք այսպես կամ այնպես վարվելումասին։ Ուղղենք՝ <font color="#0000ff">«Ֆուտբոլիստներին մարզչի տված <i>ցուցմունքները</i><font color="#000000">(<strong>ցուցումները</strong>) <font color="#0000ff">շատհստակ էին», «Վկայի <i>ցուցումները</i> <font color="#000000">(<strong>ցուցմունքները</strong>)<font color="#0000ff">խիստ կասկածելի էին»</font>։ </font></font></font></font>===<strong>§50․ </strong><strong>Փոխանակ — փոխարեն=== </strong>Իբրեւ կապեր՝ սրանք նույնանիշներ են, բայց կիրառությունըսերտորեն կապված է շարադասության հետ․ <strong>փոխանակ</strong>֊ը առաջադաս է, <strong>փոխարեն</strong>֊ը՝հետադաս․ «<i>Փոխանակ զայրանալու</i>՝ լռեց = <i>Զայրանալու փոխարեն </i>լռեց»,«Հանգստանալու փոխարեն // փոխանակ հանգստանալու՝ շարունակեց գործը»։ Նման փոխատեղումը հնարավոր է բայական կապակցության ժամանակ, իսկ երբկապվող բառը ուրիշ խոսքի մաս է, գործածվում է միայն <i>փոխարեն</i>֊ը(դարձյալ՝ հետադաս)․ «<i>Քո փոխարեն </i>ծնողներդ են ամաչում», «<i>Տղայիփոխարեն</i> քույրն էր եկել» (սխալ է՝ <i>քո փոխանակ</i>, տղայիփոխանակ)։ Այսպիսի կառույցներում փոխարեն֊ը առանձին էլ է գործածվում․«Տղան չկար․ փոխարենը քույրն էր եկել»։ Դարձյալ ուշադրության առնենք՝ <i>փոխանակ</i>֊ը միշտ նախադաս է եւդերբայի հետ մեկ կապակցություն է կազմում անգամ այն դեպքերում, երբնրանք իրարից հեռացած են լինում․ «<i>Փոխանակ</i> այդքան երկար ուանիմաստ <i>հակաճառելու</i>…»։ Ուղղենք՝ <font color="#0000ff">«Ավերված տան փոխանակ<fontcolor="#000000"> (<strong>փոխարեն</strong>) <font color="#0000ff">նորբնակարան հատկացրին», «Փոխարեն քո լավության <fontcolor="#000000">(<strong>քո լավության փոխարեն</strong>)</font> կփորեմայգիդ»</font></font></font>։ ===<strong>§51․ </strong><strong>Քառատող — քառյակ=== Քառատող</strong>․ ցանկացած չորս տողը կարող ենք կոչել քառատող։Ավելի նեղ իմաստով այն չափածո երկի չորստողանոց մասն է՝ բանաստեղծականտունը։ <strong>Քառյակ</strong>֊ը նույնպես կարող է ընկալվել իբրեւ չորս տողից բաղկացածմաս։ Բայց այն առավելապես գործածվում է ճիշտ 4 տողից բաղկացած առանձինբանաստեղծության ժանրատեսակը անվանելու համար։ Ի դեպ, Արեւելքիպոեզիայում այն հայտնի է <strong>ռուբայի</strong> անունով, իսկ հայ միջնադարյանքնարերգության մեջ՝ <strong>խաղիկ</strong> կամ <strong>հայրեն</strong>։ ===<strong>§52․ </strong><strong>֊յուն</strong> եւ <strong>֊ուն</strong> <i>վերջածանցներովկազմված նույնարմատ ձեւեր</i>=== <table width="100%" border="1" cellpadding="2" cellspacing="2"><tbody><tr><td valign="top"><i>գոյականներ</i></td><td valign="top"><i>ածականներ</i></td><td valign="top"><i>ածականներ (բարդ ածանցավոր կամ բարդ)</i></td></tr><tr><td valign="top">հնչյուն</td><td valign="top">հնչուն</td><td valign="top">համահնչյուն֊համահունչ</td></tr><tr><td valign="top">կարկաչյուն</td><td valign="top">կարկաչուն</td><td valign="top">բարեհնչյուն֊բարեհունչ</td></tr><tr><td valign="top">շաչյուն</td><td valign="top">շաչուն</td><td valign="top">դյուրահնչյուն֊դյուրահունչ</td></tr><tr><td valign="top">շառաչյուն</td><td valign="top">շառաչուն</td><td valign="top">քաղցրահնչյուն֊քաղցրահունչ</td></tr><tr><td valign="top">խոխոջյուն</td><td valign="top">խոխոջուն</td><td valign="top">մեղմահնչյուն֊մեղմահունչ</td></tr><tr><td valign="top">դողդոջյուն</td><td valign="top">դողդոջուն</td><td valign="top">նույնահնչյուն֊նույնահունչ</td></tr><tr><td valign="top">—————</td><td valign="top">պաղպաջուն</td><td valign="top"></td></tr><tr><td valign="top">դոփյուն</td><td valign="top">—————</td><td valign="top"></td></tr><tr><td valign="top">կռնչյուն</td><td valign="top">կռնչուն</td><td valign="top"></td></tr><tr><td valign="top">քրթմնջյուն</td><td valign="top">—————</td><td valign="top"></td></tr><tr><td valign="top">պայթյուն</td><td valign="top">—————</td><td valign="top"></td></tr></tbody></table> Այս բառաշարքերը դեռ կարող ենք շարունակել։ Ձախ կողմի երկուսյունակներից պարզ երեւում է, որ միեւնույն արմատից ֊<strong>յուն</strong>վերջածանցով կազմվել է գոյական, իսկ ֊<strong>ուն</strong>֊ով՝ ածական։Համապատասխանաբար հարցերն էլ կհնչեն՝ ի՞նչ (գոյ․) եւ <i>ինչպիսի՞</i>(ած․)․ «Լսվում էր առվակի մեղմ <i>խոխոջյունը</i> (ի՞նչը)» եւ «<i>Խոխոջուն</i>(ինչպիսի՞) առվակը անդորր էր բերում նրա խռովված հոգուն»։ Սրանցզանազանությունը ակնհայտ է դառնում նաեւ նրանից, որ գոյական ձեւերըկարող են հոլովվել կամ հոգնակիի մասնիկ ստանալ, հոդ առնել (<i>հնչյունից,հնչյուններով, դոփյունը</i>, իսկ ածական ձեւերը՝ ոչ։ <strong>Հնչյուն</strong> գոյականով բաղադրվում են <i>համահնչյուն,մեղմահնչյուն, արծաթահնչյուն</i> եւ այլն, որոնք բոլորն էլ ածականբառեր են։ Սրանց գրեթե նույնանիշ են <strong>հունչ</strong> բաղադրիչով կազմվածզուգահեռները՝ <i>համահունչ, բարեհունչ, նույնահունչ</i>… ===<strong>§53․ </strong><strong>Իմաստային ընդհանրություններ չունեցող===հարանուններ </strong>Բազմաթիվ հարանուններից (հնչումով մոտ բառեր) իրենց հակիրճբացատրականներով բերվում են միայն այնպիսիները, որոնք կարող ենիմաստային տարբերակման շփոթի տեղիք տալ։ <strong>Աղանդ</strong> — տվյալ եկեղեցու դավանանքից շեղվող կրոնական ուսմունք (<i>սեկտա</i>)։ <strong>Աղանդեր</strong> — ճաշից հետո մատուցվող քաղցրեղեն ու մրգեղեն (<i>դեսերտ</i>)։ <strong> Ականակիտ</strong> — վճիտ, մաքուր (ջրի մասին), փայլփլուն, շողշողուն։ <strong>Ականակիր</strong> — 1. Չափազանց մութ։ 2. Ականներով զինված ռազմանավ,ականանավ։ <strong> Ակութ</strong> — կերակուր եփելու օջախ, փոքր թոնիր։ <strong>Անութ</strong> — թեւատակի փոսը, թեւատակ։ <strong> Անըստգյուտ</strong> — կատարյալ, անթերի։ <strong>Անստույգ</strong> — չստուգված, ոչ հավաստի, անճիշտ։ <strong>Աշտանակ</strong> — ճրագակալ, մոմակալ։ <strong>Աշտարակ</strong> — բարձր ու նեղ կառուցվածք։ <strong>Ապիկար</strong> — անկարող, ապաշնորհ, անընդունակ։ <strong>Ապիրատ</strong> — անիրավ, անարդար, անօրեն։ <strong>Առասան</strong> — թոկ, պարան։ <strong>Երասան</strong> — սանձ, պախուրց։ <strong>Դրասանգ</strong> — ծաղիկներից կամ այլ բաներից պատրաստված հյուսակ,ծաղկաշղթա։ <strong>Աստանդական</strong> — թափառական, պանդուխտ։ <strong>Ասպնջական</strong> — հյուրընկալ, հյուրասեր։ <strong>Բամբիռ</strong> — ժողովրդական հնագույն նվագարան։ <strong>Բամբիշ</strong> — թագուհի, իշխանուհի։ <strong>Բրդել</strong> — կտոր֊կտոր անել, մանր կտրատել։ <strong>Բրթել</strong> — հրել։ <strong>Գիրթ</strong> — շեշտակի, կտրուկ։ <strong>Գիրգ</strong> — փափուկ, քնքուշ։ <strong>Դեղձան</strong> — բաց դեղնագույն, խարտյաշ։ <strong>Դերձան</strong> — կարի թել։ <strong>Թափոր</strong> — որեւէ տեղ ընթացող մարդկանց կամ մեքենաներիբազմություն։ <strong>Թափուր</strong> — դատարկ, ազատ, չզբաղեցրած։ <strong>Թոծովել</strong> — անվարժ, կցկտուր խոսել, կմկմալ։ <strong>Թոծվել</strong> — թեթեւակիորեն ցնցել, շարժել, թափ տալ։ <strong>Թյուր</strong> — սխալ, ծուռ, խոտոր։ <strong>Թույր</strong> — գույն, երանգ։ <strong>Խաշամ</strong> — աշնանը ծառերից թափված տերեւներ, խազալ։ <strong>Խարամ</strong> — արտադրության ընթացքում առաջացած ավելորդ նյութեր,թափոն։ <strong>Խարան</strong> — դաջելու, խարանելու մետաղյա հարմարանք, փխբ նվաստացմանհետեւանքով առաջացած ծա նր զգացում։ <strong>Կթղա</strong> — փոքրիկ բաժակ։ <strong>Կխտար</strong> — այծյամ, եղնիկ։ <strong>Կտրիճ</strong> — քաջ, արի, խիզախ։ <strong>Կտրիչ</strong> — հատիչ, կտրող բերան ունեցող գործիք։ <strong>Հերկել</strong> — վարել, ցանելու համար հողը շուռ տալ։ <strong>Հերքել</strong> — որեւէ բան ժխտել կամ որեւէ բանի հակառակը ապացուցել։ <strong>Հովատակ</strong> — արու ձի։ <strong>Հրովարտակ</strong> — թագավորի գրավոր դիմումը ժողովրդին։ <strong>Մախաղ</strong> — փոքրիկ տոպրակ։ <strong>Մախաթ</strong> — մեծ ասեղ։ <strong>Մահիկ</strong> — կիսալուսին։ <strong>Մահիճ</strong> — անկողին։ <strong>Մեղկ</strong> — թուլամորթ, կամազուրկ։ <strong>Մեղք</strong> — հանցանք, մեղավորություն։ <strong>Մույթ</strong> — կամարակալ, սյուների հենարան՝ նեցուկ։ <strong>Մույկ</strong> — ոտնաման, կոշիկ։ <strong>Նկանակ</strong> — փափուկ հաց (<i>բուլկի</i>) <strong>Ջնարակ</strong> — ապակեներկ, որով զօծում՝ պատում են խեցեգործականառարկաները։ <strong>Շաղախ </strong>— մածուցիկ խառնուրդ։ <strong>Շաղափ</strong> — անցքեր բացելու կտրող գործիք։ <strong>Շառափ</strong> — 1. Փայլ, ցոլք։ 2. Հորդ, տեղատարափ անձրեւ։ <strong>Շեղբ</strong> — դանակի կտրող մասը։ <strong>Շեղջ</strong> — կույտ, կուտակ։ <strong>Ոստան</strong> — մայրաքաղաք, մեծ քաղաք։ <strong>Ոստայն</strong> — 1. Ջուլհակի գործած թելերի ցանցը 2. Սարդոստայն։ <strong>Պճնվել</strong> — զարդարվել, զուգվել։ <strong>Պչրվել</strong> — սեթեւեթել, կոտրատվել։ <strong>Սամում</strong> — տաք ավազախառն քամի, փոթորիկ։ <strong>Սամույր</strong> — թանկարժեք մորթով կենդանիկզաքիսների ցեղից։ <strong>Սկահակ</strong> — գավաթ, բաժակ։ <strong>Ստահակ</strong> — ստոր, տականք, սինլքոր։ <strong>Վարկ</strong> — 1. Հեղինակություն, պատիվ։ 2. Դրամական միջոց,փոխանվություն։ <strong>Վարք</strong> — իրեն պահելու եղանակը, կենցաղավարությունը։ <strong>Վարգ</strong> — ձիերի (եւ այլ ծանրաքաշ կենդանիների) վազքը, ձիութեթեւ ու համաչափ ընթացք։ ===<strong>§53ա․ </strong><strong>Ի՞նչ ձայն===են հանում կենդանիները Բառաչում</strong> են կովերը։ <strong>Մայում</strong> են ոչխարներն ու գառները <strong>Մկվում</strong> են այծերն ու ուլերը։ <strong>Խրխնջում</strong> ու <strong>վրնջում</strong> են ձիերը։ <strong>Մռնչում</strong> են գազանները (առյուծ, վագր, արջ…)։ (<strong>Մռնչալ</strong> առհասարակ նշանակում է ուժգին ձայնով գոչել, մռնչյունհանել)։ <strong>Մռլտում</strong> (մռմռում, մռմռացնում ու մլավում) է կատուն։ <strong>Գռմռում</strong> (<i>գռմռացնում</i> կլանչում, կաղկանձում) է շունը։ <strong>Ոռնում</strong> է գայլը։ ==Բ․ Բառաձեւի սխալներ==