Ցած իջա ոտքով և ոչ թե վերելակով։ Իջնում էի ետնամուտքի աստիճաններով։ Քիչ էր մնում գլուխս խփեմ աղբի դույլին, բայց վերջապես դուրս եկա։ Վերելակավարը նույնիսկ չնկատեց ինձ։ Հավանաբար, մինչև հիմա էլ դեռ կարծում է, թե նստած եմ այդ Դիկսթայնների տանը։
==24==
Միստր ու միսիս Անտոլինիներն ապրում էին շատ շքեղ բնակարանում, Սեթոն֊Փլեյսի վրա, նրանք հյուրասենյակում նույնիսկ սեփական բար ունեին։ Հարկավոր էր միայն երկու աստիճան ցած իջնել։ Ես մի քանի անգամ եղել էի նրանց տանը, որովհետև, երբ հեռացել էի Էլքտոն֊հիլլից, միստր Անտոլինին գալիս էր մեր տուն իմանալու, թե ինչպես եմ ապրում ես, ու հաճախ էր մեր տանը ճաշում։ Այն ժամանակ նա ամուսնացած չէր։ Իսկ երբ ամուսնացավ, ես էի հաճախ թենիս խաղում նրա և միսիս Անտոլինիի հետ՝ Լոնգ֊Այլենդում, Ֆորեստ֊հիլլի թենիսի ակումբում։ Միսիս Անտոլինին այդ ակումբի անդամ էր, և չափից շատ փող ուներ։ Նա մի հարյուր տարով մեծ է միստր Անտոլինիից, բայց նրաք կարծեմ շատ են սիրում իրար։ Նախ երկուսն էլ շատ բարեկիրթ ու զարգացած են, հատկապես միստր Անտոլինին, թեև երբ նա զրուցում է որևէ մեկի հետ, ավելի շատ կատակում է, քան խելացի բաներ ասում մեր Դ․ Բ֊ի նման։ Միսիս Անտոլինին ավելի լուրջ է։ Նա ասթմայի նոպաներ է ունենում։ Երկուսն էլ կարդում եմ Դ․ Բ֊ի բոլոր պատմվածքները, ու երբ Դ․ Բ֊ն պատրաստվում էր գնալ Հոլիվուդ, միստր Անտոլինին զանգահարեց նրան ու համոզում էր չգնալ։ Բայց Դ․ Բ֊ն միևնույն է գնաց։ Միստր Անտոլինին ասում էր՝ եթե մարդը ընդունակ է գրելու Դ․ Բ֊ի նման, ապա նա անելիք չունի Հոլիվուդում։ Ես էլ ճիշտ և ճիշտ նույն բանն էի ասում։
Ես ոտքով կգնայի մինչև նրանց տուն, որովհետև չէի ուզում ծախսել Ֆիբիի նվերի փողերը, բայց երբ տնից դուրս եկա, շատ վատ զգացի։ Գլխապտույտ ունեցա։ Ստիպված եղա տաքսի նստել։ Չէի ուզում, բայց հարկադրված էի։ Հազիվ էլ մեքենա գտա։
Միստր Անտոլինին ինքը բացեց դուռը, երբ զանգ տվի․ վերելակավարը, այդ սրիկան, ոչ մի կերպ չէր թողնում, որ վերև գնամ։ Նա խալաթով ու կոշիկներով էր, ձեռքին՝ գավաթ։ Նա նրբաճաշակ մարդ էր, բայց ձիու պես խմում էր։
― Հոլդե՜ն, տղաս, ― ասում է, ― տեր աստվա՜ծ, օ՜հ, գրեթե կես մետր բոյ ես քաշել։ Ուրախ եմ քեզ տեսնելու համար։
― Դուք ինչպե՞ս եք, միստր Անտոլինի, միսիս Անտոլինի՞ն ինչպես է։
― Օ՜, մեզ մոտ ամեն ինչ հրաշալի է։ Այստեղ տուր բաճկոնդ։ ― Նա վերցրեց բաճկոնս ու կախեց։ ― Իսկ ես կարծում էի՝ կներկայանաս նորածնին գրկած։ Ինչ կարող ենք անել։ Թարթիչներիդ ձյուն է հալվել։
Նա ընդհանրապես սիրում էր սրմատել։ Հետո շուռ եկավ ու գոռաց խոհանոցի կողմը։
― Լիլիան, ի՞նչ եղավ սուրճը։ ― Կնոջ անունը Լիլիան է։
― Պատրաստ է, ― գոռում է նա։ ― Հոլդե՞նն է։ Բա՛րև, Հոլրդեն։
― Բարև, միսիս Անտոլինի։
Նրանց տանը միշտ հարկ է լինում գոռալ, որովհետև միշտ տարբեր սենյակներում են լինում։ Տարօրինակ է, իհարկե։
― Նստիր, Հոլդեն, ― ասաց միստր Անտոլինին։ Երևում է քեֆը տեղն էր։ Սենյակն այնպիսի տեսք ուներ, ասես հյուրերը նոր էին գնացել։ Ամենուրեք բաժակներ էին դրված, ընկույզով լի ափսեներ։ ― Ներիր անկարգության համար, ― ասում է միստր Անտոլինին։ Մենք միսիս Անտոլինիի բարբիզոնցի ընկերներին էինք ընդունել․․․ բարբիզոնցի բիզոններին։
Ես ծիծաղեցի, իսկ միսիս Անտոլինին ինչ֊որ բան գոռաց խոհանոցից, բայց ես լավ չլսեցի։
― Ի՞նչ ասաց, ― հարցնում եմ։
― Ասում է, չնայես ինձ, երբ ներս մտնեմ։ Նա անկողնուց է վեր կացել։ Սիգարետ ուզո՞ւմ ես։ Դու ծխո՞ւմ ես։
― Շնորհակալություն, ― ես մի սիգարետ վերցրի արկղիկից։ ― Երբեմն ծխում եմ, բայց շատ չափավոր։
― Հավատում եմ, հավատում եմ։ ― Նա վիթխարի վառիչը մոտեցրեց ինձ։ ― Այսպես ուրեմն, դու և Փենսին բաժանվեցիք, ինչպես նավերը ծովում։
Նա սիրում էր այդպես փքուն արտահայտվել։ Երբեմն ինձ համար ծիծաղելի է, երբեմն էլ՝ բոլորովին ոչ։ Հաճախ է չափն անցկացնում։ Ես չեմ կարող ասել, թե նա սրամիտ չէ, չէ՛, շատ է սրամիտ, բայց երբեմն ուղղակի ազդում են նյարդերիս վրա, երբ անվերջ այդպիսի արտահայտություններ են թույլ տալիս․ «Բաժանվեցինք, ինչպես նավերը ծովոում»։ Դ․ Բ֊ն էլ է երբեմն չափն անցնում։
― Իսկ ի՞նչ է պատահել, ― հարցնում է միստր Անտոլինին։ ― Ինչպե՞ս է վիճակդ անգլերնից։ Եթե անգլերենից կտրված լինեիր, ես անմիջապես դուրս կհանեի քեզ տնից։ Դու մեր դպրոցում շարադրությունից ամենաառաջինն էիր։
― Չէ, անգլերենը լավ եմ հանձնել։ Ճիշտ է, մենք ավելի շատ գրականություն էինք անցնում։ Ամբողջ քառորդի ընթացքում ես ընդամենը երկու շարադրություն եմ գրել, բայց կտրվեցի բանավոր խոսքից, մենք այդպիսի առարկա ենք անցնում՝ բանավոր խոսք։ Ես դրանից կտրվեցի։
― Ինչո՞ւ։
― Ինքս էլ չգիտեմ, ― ասում եմ։ Տրամադիր չէի պատմելու։ Վատ էի զգում, գլուխս էլ սկսեց ուժգին ցավել։ Սոսկալի։ Բայց նա, երևում է, չափից դուրս շատ էր ուզում ամեն ինչ իմանալ, ու ես սկսեցի պատմել։ ― Հասկանո՞ւմ եք, այդ դասերին ամեն մեկը պետք է վեր կենար և ելույթ ունենար։ Դե, դուք գիտեք, թեմատիկ իմպրովիզացիայի ձևով, և այլն։ Իսկ եթե հանկարծ որևէ մեկը շեղվում էր թեմայից, բոլորը գոռում էին․ «Շեղվեցի՜ր»։ Դա ինձ ուղղակի կատաղեցնում էր։ Դրա համար էլ մեկ ստացա։
― Ախր ինչո՞ւ։
― Դե, ինքս էլ չգիտեմ։ Ազդում է նյարդերիս վրա, երբ գոռում են՝ «Շեղվեցի՜ր»։ Իսկ ես հենց սիրում եմ, որ շեղվում են թեմայից։ Շատ ավելի հետաքրքրիր է լինում։
― Մի՞թե դու չես ուզում, որ մարդ ասի միայն այն, ինչի մասին քեզ պատմում է։
― Չէ, ուզում եմ, իհարկե։ Իհարկե, ուզում եմ, որ ինձ ամեն ինչ կարգով պատմեն։ Բայց չեմ սիրում, որ միշտ միևնույն բանն են պատմում։ Ինքս էլ չգիտեմ։ Հավանաբար, ինձ համար ձանձրալի է, երբ շարունակ միևնույն բանի մասին են պատմում։ Իհարկե, այն երեխաները, որոնք միշտ միևնույն թեմայի մասին էին պատմում, ամենաբարձր գնահատականներն էին ստանում․ դա արդարացի չէր կարողանում խոսել նույն թեմայով, և նրան միշտ ընդհատում էին՝ «Շեղվո՜ւմ ես»։ Դա սոսկալի էր, որովհետև նախ նա շատ նյարդային էր, հասկանո՞ւմ եք, սոսկալի նյարդային տղա էր, նրա շրթունքները դողում էին նույնիսկ, երբ կանչում էին դաս պատասխանելու, և նա այնպես էր խոսում, որ ոչինչ չէր լսվում, հատկապես, եթե վերջում էիր նստած։ Իսկ երբ շրթունքները մի փոքր դադարում էին դողալուց, նա բոլորից հետաքրքիր էր պատմում։ Բայց դե փաստորեն նա էլ կտրվեց։ Եվ միայն այն պատճառով, որ երեխաները ամբողջ ժամանակ գոռում էին՝ «Շեղվեցի՜ր»։ Օրինակ՝ նա պատմում էր այն ֆերմայի մասին, որն իր հայրը գնել էր Վերմոնտում։ Նա պատմում է․ իսկ չորս կողմից կանչում են՝ «Շեղվո՜ւմ ես», իսկ մեր ուսուցիչ միստր Վինսոնը նրան մեկ դրեց այն բանի համար, որ իբր նա չի պատմում իրենց ֆերմայի կենդանական ու բուսական աշխարհի մասին։ Եվ նա՝ այդ Ռիչարդ Կինսելան, այսպես էր պատմում․ սկսում էր ֆերմայի մասին, ինչ կար այնտեղ, ինչ չկար․ մեկ էլ սկսում էր պատմել մի նամակի մասին, որ մայրն ստացել էր քեռուց, թե այդ քեռին ինչպես էր քառասունչորս տարեկանում հիվանդացել հոդացավով և ոչ ոքի չէր թողնում գնա իր մոտ հոսպիտալ, որովհետև չէր ուզում, որ իրեն տեսնեն հաշմանդամ դարձած։ Իհարկե, դա ֆերմայի հետ ոչ մի կապ չուներ, համաձայն եմ, բայց չէ՞որ հետաքրքիր է։ Հետաքրքիր է, երբ մարդ պատմում է իր քեռու մասին։ Հատկապես, երբ նա սկսում է ինչ֊որ բան դուրս տալ հոր ֆերմայի մասին ու հանկարծ ուզում է ինչ֊որ բան պատմել իր քեռու մասին։ Եվ խոզություն է գոռալ՝ «Շեղվո՜ւմ ես թեմայից», երբ նա նո՜ր֊նոր է սկսել բացվել, ոգևորվել․․․ չգիտեմ, դժվարանում եմ բացատրել։
Ես չէի էլ ուզում բացատրել։ Գլուխս շատ էր ցավում։ Ես միայն երազում էի, որ միսիս Անտոլինին շուտ բերեր սուրճը։ Ինձ սոսկալի զայրացնում է, որ կանչում են, թե սուրճը պատրաստ է, ու դեռ չեն բերում։
― Լսիր, Հոլդեն․․․ Կարո՞ղ եմ ես քեզ համառոտ, մի քիչ հնաոճ մանկավարժական հարց տալ․ չե՞ս կարծում, որ ամեն ինչ իր տեղն ու ժամանակն ունի։ Չե՞ս գտնում, որ եթե մարդն սկսել է պատմել հոր ֆերմայի մասին, պետք է մինչև վերջ հետևի այդ թեմային, իսկ մեկ ուրիշ անգամ արդեն պատմի քեռու հիվանդության մասին։ Իսկ եթե քեռու հիվանդությունը այդքան հրապուրիչ թեմա է, ապա ինչո՞ւ հռետորը հենց այդ թեման չընտրի, և ոչ թե ֆերման։
Տրամադիր չէի ոչ մտածելու և ոչ էլ պատասխանելու։ Սոսկալի ցավում էր գլուխս, և շատ վատ էի զգում ինձ։ Ճիշտն ասած, փորս էլ էր ցավում։
― Այո․ երևի այդպես է։ Հավանաբար, պետք է քեռու թեման վերցներ և ոչ թե ֆերմայի, քանի որ նրան քեռու թեման ավելի էր հետաքրքրում։ Բայց հասկանո՞ւմ եք, հաճախ ինքդ էլ չգիտես, քեզ ինչ է հետաքրքրում, մինչև որ չես սկսում պատմել անհետաքրքրիրը։ Պատահում է, որ դա քեզանից կախված չի լինում։ Բայց, իմ կարծիքով, մարդուն հնարավորություն պետք է տան արտահայտվելու, եթե նա արդեն սկսել է հետաքրքիր պատմել ու տարվել է դրանով։ Շատ եմ սիրում, երբ մարդ հափշտակությամբ է պատմում։ Դա լավ բան է։ Դուք չեք ճանաչում այդ ուսուցչին, այդ Վինսոնին։ Նա ձեզ էլ համբերությունից կհանի, կկատաղեցնի, նա ու այդ դասարանցիները։ Հասկանո՞ւմ եք, նա անընդհատ կրկնում էր՝ հարկավոր է ընդհանրացնել, հարկավոր է պարզեցնել։ Բայց մի՞թե կարելի է ամեն ինչ պարզեցնել, ամեն ինչ ընդհանրացնել։ Չէ՛, դուք այդ Վինսոնին չեք ճանաչում։ Իհարկե, անմիջապես երևում է, որ նա զարգացած մարդ է և այլն, բայց ուղեղը որոշակիորեն լավ չի աշխատում։
― Ահա և վերջապես սուրճը, ջենտլմեններ, ― ասաց միսիս Անտոլինին։ Նա մատուցարանով բերեց սուրճ, թխվածք և ամեն տեսակ ուտելիքներ։ ― Հոլդեն, ինձ մի՛ նայիր, ես սոսկալի տեսք ունեմ։
― Բարև ձեզ, միսիս Անտոլինի, ― ասում եմ։ Ես ուզում եմ վեր կենալ, բայց միստր Անտոլինին թևքիցս քաշում է, նստեցնում։ Միսիս Անտոլինիի գլուխն ամբողջապես ծածկված էր գանգրացնելու այդ երկաթե բաներով, շրթունքները ներկված չէին։ Ընդհանրապես տեսքը լավ չէր, մի տեսակ պառաված էր։
― Ես ամեն ինչ կդնեմ այստեղ, ինքներդ հյուրասիրվեք, ― ասաց նա։ Հետո մատուցարանը դրեց ծխասեղանին, բաժակները ետ հրեց։ ― Ինչպե՞ս է մայրիկդ, Հոլդեն։
― Ոչինչ, շնորհակալություն։ Ես վաղուց չեմ տեսել նրան, բայց վերջին անգամ․․․
― Սիրելիս, ինչ֊որ կարող է պետք լինել Հոլդենին, սպիտակեղենի պահարանում է։ Վերին դարակի վրա։ Ես պառկում եմ քնելու։ Շատ եմ հոգնել, ― ասաց միսիս Անտոլինին։ Դա երևում էր նրա վրայից։ ― Տղաներ, կարո՞ղ եք ինքներդ անկողին բացել։
― Ամեն ինչ կանենք։ Շուտ արա պառկիր, ― ասաց միստր Անտոլինին։ Նա համբուրեց կնոջը, սա հրաժեշտ տվեց ինձ ու գնաց ննջարան։ Նրանք միշտ համբուրվում էին ուրիշների ներկայությամբ։
Ես կես բաժակ սուրճ խմեցի և թխվածք կերա, որ քարի պես ամուր էր։ Իսկ միստր Անտոլինին դարձյալ վիսկի խմեց։ Երևում է, նա վիսկին բոլոովին չէր թուլացնում։ Իսկական հարբեցող կդառնա, եթե իրեն չզսպի։
― Ես քո հայրիկի հետ նախաճաշել եմ երկու շաբաթ առաջ, ― ասում է նա հանկարծ։ ― Դու այդ մասին գիտեի՞ր։
― Ոչ, չգիտեի։
Բայց քեզ, թերևս, հայտնի է, որ նա շատ է մտահոգված քո ճակատագրով։
― Այո, իհարկե։ Իհարկե հայտնի է։
― Հավանաբար, ինձ զանգահարելուց առաջ, նա բավական տագնապալից նամակ է ստացել քո նախկին դիրեկտորից այն մասին, որ դու ոչ մի հետաքրքրություն չես ցուցաբերում պարապմունքների հանդեպ։ Դասախոսությունները բաց ես թողնում, դասերդ չես պատրաստում, ընդհանրապես բոլորովին ոչ մի բանում․․․
― Ոչ, ես ոչ մի բան բաց չեմ թողել։ Մեզ արգելվում էր դասերից բացակայել։ Երբեմն միայն այդ բանավոր խոսքին չէի գնում, բայց ոչ մի բան բաց չեմ թողել։
Բոլորովին չեմ ուզում խոսել իմ գործերի մասին։ Սուրճից մի փոքր դադարեց փորիս ցավը, բայց գլուխս ուղղակի տրաքվում էր։
― Միստր Անտոլինին երկրորդ սիգարետը ծխեց։ Նա շոգեքարշի պես էր ծխում։ Հետո ասաց․
― Անկեղծ ասած, չգիտեմ ինչ ասեմ քեզ, Հոլդեն։
― Հասկանում եմ։ Ինձ հետ դժվար է խոսելը։ Գիտեմ։
― Ինձ թվում է, թե դու գնում ես դեպի սարսափելի անդունդ։ Բայց անկեղծ ասած, ես ինքս էլ չգիտեմ․․․ Դու ինձ լսո՞ւմ ես։
― Այո։
Երևում էր, որ նա տրամադրված էր շատ լրջորեն խոսելու։
― Գուցե դու կհասնես այն բանին, որ երեսուն տարեկանում կդառնաս որևէ բարի մշտական այցելու և կատես բոլոր այն մարդկանց, ովքեր արտաքուստ նման են համալսարանական ֆուտբոլային թիմի չեմպիոնի։ Գուցե ժամանակին կդառնաս բավական կիրթ ու կատես այն մարդկանց, ովքեր սխալներով են խոսում։ Գուցեև կծառայես մի որևէ գրասենյակում ու ամբակներ կնետես քեզ չգոհացնող սղագրուհու վրա։ Հասկանո՞ւմ ես, ինչ եմ ասում։
― Այո, իհարկե, ― ասացի։ Ես նրան շատ լավ էի հասկանում։ ― բայց դուք իրավացի չեք այն բանոմ, թե ես բոլորին կատեմ։ Ամեն տիպի ֆուտբոլային չեմպիոնների և այլն։ Այդտեղ դուք սխալվում եք։ Շատ քիչ մարդիկ կան, որոնց ես ատում եմ։ Պատահել է, որ ես հանկարծ ատել եմ որևէ մեկին, ինչպես այդ Ստրեյդլեյթերին, որի հետ ապրում էի Փենսիում, կամ այն մյուսին՝ Ռոբերտ Էկլիին։ Պատահել է, իհարկե, որ ես նրանց սոսկալի ատել եմ, խոստովանում եմ, բայց միշտ էլ ոչ երկար ժամանակով, հասկանո՞ւմ եք։ Երբեմն մի որոշ ժամանակ չես տեսնում նրան, նա չի գալիս քո սենյակը կամ նրան չես հանդիպում ճաշարանում և կարոտում ես։ Հասկանո՞ւմ եք, նույնիսկ կարոտում ես նրան։
Միստր Անտոլինին երկար լռեց, հետո վեր կացավ, մի կտոր սառույց գցեց վիսկու մեջ ու նորից նստեց։ Երևում է, մտքերի մեջ ընկավ։ Ավելի լավ կաներ խոսակցությունը առավոտյան շարունակեր և ոչ թե հիմա, բայց նա արդեն տրամադրվել էր։ Մարդիկ միշտ վիճելու ցանկություն են ունենում, երբ դու բոլորովին տրամադիր չես այդ բանին։
― Լավ․․․ Այժմ ուշադիր լսիր ինձ։ Գուցե հիմա էլ բավականաչափ հստակ չկարողանամ արտահայտել իմ միտքը, բայց մի երկու օր հետո նամակ կգրեմ քեզ։ Իսկ առայժմ լսիր։
Երևում էր, որ նա ջանում է կենտրոնանալ։ Հետո ասաց․
― Անդունդը, ուր թռչում ես դու, սոսկալի անդունդ է։ Նա, ով ընկնում է այնտեղ, երբեք չի զգում հատակը։ Շարունակում է ավելի ու ավելի խոր գնալ։ Դա պատահում է այնպիսի մարդկանց, որոնք իրենց կյանքի որոշ շրջանում որոնել են մի բան, որը երբեք չի կարող տալ նրանց առօրյա շրջապատը։ Ավելի ճիշտ, կարծել են, թե առօրյա շրջապատում նրանք ոչինչ չեն կարող գտնել իրենց համար։ Եվ դադարել են որոնել։ Դադարել են որոնել, նույնիսկ առանց փորձելու որևէ բան գտնել։ Դու հետևո՞ւմ ես իմ մտքին։
― Այո, սըր։
― Իսկապե՞ս։
― Այո։
Նա վեր կացավ, էլի վիսկի լցրեց իր համար։ Հետո նորից նստեց։ Եվ երկար ժամանակ լուռ մնաց։
― Չեմ ուզում քեզ վախեցնել, ― ասաց նա վերջապես, ― բայց ես շատ հստակ եմ տեսնում, թե դու ինչպես ազնվորեն զոհաբերում ես կյանքդ մի ինչ֊որ դատարկ, անարժեք գործի համար։ ― Նա նայեց ինձ տարօրինակ աչքերով։ ― Լսիր, եթե ես մի բան գրեմ քեզ, խոստանո՞ւմ ես ուշադիր կարդալ։ Եվ պահպանել։
― Այո, իհարկե, ― ասացի։ Ես իսկապես պահպանել եմ թերթիկը, որ այն ժամանակ նա տվեց ինձ։ Հիմա էլ ինձ մոտ է։
Նա մոտեցավ իր գրասեղանին և առանց նստելու, ինչ֊որ բան գրեց։ Հետո եկավ ու նստեց՝ թերթիկը ձեռքին բռնած։
― Որքան էլ տարօրինակ լինի, սրա գրողը բանաստեղծ չէ։ Սա ասել է Վիլհելմ Շտեկել անունով մի հոգեվերլուծող։ Ահա թե նա․․․ Դու ինձ լսո՞ւմ ես։
― Դե, իհարկե։
― Ահա թե ինչ է ասում նա․ «Մարդու չհասունացածության նշանը այն է, որ նա ուզում է ազնվորեն մեռնել հանուն արդար գործի, իսկ հասունացածության նշանը՝ ա՛յն, որ ուզում է հնազանդորեն ապրել հանուն արդար գործի»։
Նա թեքվեց ու թուղթը հանձնեց ինձ։ Ես մի անգամ էլ կարդացի, հետո շնորհակալություն հայտնեցի և թուղթը դրեցի գրպանս։ Այնուամենայնիվ, մեծ սիրալիրություն էր, որ նա այդպես ջանում էր ինձ համար։ Ափսոս, որ ոչ մի կերպ չէի կարողանում կենտրոնանալ։ Սոսկալի հոգնել էի, ճիշտն ասած։
― Իսկ նա բոլորովին չէր հոգնել։ Եվ որ կարևորն է, շատ էր խմել։
― Կգա մի օր, ― հանկարծ ասում է նա, ― որ դու հարկադրված կլինես որոշել՝ ուր գնալ։ Եվ անմիջապես կգնաս այնտեղ, ուր որոշել ես։ Անհապա՛ղ։ Դու իրավունք չունես կորցնել ոչ մի րոպե։ Դա քեզ չի կարելի։
Ես գլխով արեցի, որովհետև նա նայում էր ուղիղ աչքերիս մեջ, բայց այնքան էլ լավ չէի հասկանում ինչի մասին է խոսում։ Մի քիչ գլխի էի ընկնում, բայց և այնպես համոզված չէի, թե ճիշտ եմ հասկանում։ Չափից դուրս շատ էի հոգնած, ազնիվ խոսք։
― Չեմ ուզում կրկնել միևնույն բանը, ― ասում է նա, ― բայց կարծում եմ, որ երբ որոշես քո հետագա ուղին, առաջին հերթին հարկադրված կլինես լրջորեն վերաբերվել դպրոցական պարապմունքներին։ Սյո, հարկադրված կլինես, դու մտածող մարդ ես, անկախ այն բանից, դուր է գալիս քեզ այդ անվանումը, թե չէ։ Դու գիտության ես ձգտում։ Ու ինձ թվում է, երբ կհաղթահարես բոլոր այդ միստր Վինդսիներին և նրանց «բանավոր կոմպոզիցիաները», դու․․․
― Վինսոններին, ― ասացի ես։ Նա, հավանաբար մտածում էր միստր Վինսոնների մասին և ոչ թե Վինդսիների։ Այնուամենայնիվ, իզուր ընդհատեցի նրան։
― Լավ, բոլոր այդ միստր Վինսոններին։ Երբ դու կհաղթահարես բոլոր այդ Վինսոններին, կսկսես ավելի ու ավելի մոտենալ (իհարկե, եթե ցանկանաս, եթե ձգտես, սպասես դրան), ավելի կմոտենաս այն գիտելիքներին, որոնք մոտ են քո սրտին։ Ու այդ ժամանակ կպարզես, որ դու առաջինը չես, որոնց շփոթություն, վախ, նույնիսկ զզվանք են պատճառել մարդիկ ու նրանց արարքները։ Կհասկանաս, որ միայն դու չես զգացել այդ բանը, և դա կուրախացնի, սատար կլինի քեզ։ Շատ շատերն են ապրել այդ շփոթությունը բարոյական ու հոգեկան հարցերում, որն ապրում ես դու հիմա։ Բարեբախտաբար, նրանցից ոմանք գրի են առել իրենց ապրումները։ Դու նրանցից շատ բան կսովորես, եթե, իհարկե, ցանկանաս։ Ինչպես և ուրիշները կսովորեն քեզնից, եթե դու ասելիք ունենաս նրանց։ Փոխադարձ օգնությունը հրաշալի բան է։ Եվ դա ոչ միայն գիտելիքների ասպարեզում, այլև՝ պոեզիայի, այլև՝ պատմության։
Նա կանգ առավ, խմեց մի կում, էլի շարունակեց։ Երևում է շատ էր տարվել։ Լավ է, չէի ընդհատում, չէի կանգնեցնում։
― Չեմ ուզում քեզ ներշնչել, թե միայն կրթված և զարգացած մարդիկ կարող են արժեքավոր ներմուծում կատարել կյանքում, ― շարունակեց նա։ ― Դա այդպես չէ։ Բայց ես հաստատում եմ, որ կրթված ու զարգացած մարդիկ՝ տաղանդավոր ու ստեղծագործ լինելու դեպքում, որ դժբախտաբար հազվադեպ է պատահում, ավելի մեծ ու արժեքավոր ժառանգություն են թողնում իրենցից հետո, քան միմիայն տաղանդավոր ու ստեղծագործ մարդիկ։ Նրանք ջանում են իրենց միտքն արտահայտել հնարավորին չափ պարզ ու հստակ, իրենց գաղափարները մինչև վերջ են հասցնում համառորեն ու հաստատակամորեն։ Եվ, որ ամենակարևորն է, տասից ինը դեպքում գիտության մարդիկ անհամեմատ ավելի համեստ են, քան չկրթված, թեկուզև մտածող մարդիկ։ Հասկանո՞ւմ ես, ինչ եմ ասում։
― Այո, սըր։
Նա բավական երկար լուռ մնաց։ Չգիտեմ, պատահե՞լ է ձեզ, թե ոչ, բայց շատ դժվար է նստել ու սպասել, մինչև որ մտասուզված մարդը կրկին խոսի։ Ես ամեն կերպ ջանում էի ինձ զսպել, որ չհորանջեմ։ Ոչ թե այն պատճառով, որ ձանձրալի էր լսելը, բոլորովին էլ ոչ, պարզապես քունս սոսկալի տանում էր։
― Մի առավելություն կա, որ կտա քեզ ակադեմիական դասընթացը։ Եթե բավականաչափ խորանաս գիտելիքների մեջ, պատկերացում կկազմես քո ունակությունների ուղղության ու հնարավորությունների մասին։ Ինչն է նրա համար ընդունելի, ինչը՝ ոչ։ Եվ որոշ ժամանակ հետո կհասկանաս՝ որ մտածելակերպն է քեզ հարմար, որը՝ ոչ։ Եվ կօգնի երկար ժամանակ չվատնել քեզ հարմարեցնելու համար մի այնպիսի մտածելակերպ, որը բոլորովին պետք չէ, հարմար չէ քեզ։ Դու կճանաչես քո իսկական չափսերը և դրանից ելնելով հագուստ կընտրես քո խելքի համար։ ― Եվ այստեղ հանկարծ ես լայն հորանջեցի։ Անտաշ անասունի մեկն եմ, գիտեմ, բայց ի՞նչ կարող էի անել։ Միստր Անտոլինին միայն ծիծաղեց։
― Լավ, ― ասաց նա, ― արի քեզ համար անկողին բացենք։
― Ես նրա ետևից գնացի դեպի պահարանը․ նա փորձում էր ինձ համար սավան ու վերմակ հանել վերին դարակից, բայց ձեռքի գավաթը խանգարում էր։ Այդ ժամանակ նա խմեց պարունակությունը, գավաթը դրեց հատակին, հետո հանեց, ինչ որ պետք էր։ Ես օգնեցի նրան այդ ամենը հասցնել բազմոցին։ Միասին սկսեցինք անկողին բացել։ Չի կարելի ասել, թե նա մի առանձին ճարպկություն էր հանդես բերում այդ գործում։ Ոչինչ չէր կարողանում անել, ինչպես հարկն է։ Բայց ինձ համար միևնույն էր։ Ես պատրաստ էի թեկուզ կանգնած քնել, այնքան էի հոգնած։
― Իսկ ինչպե՞ս են քո հրապուրանքները։
― Ոչինչ։ ― Ես մի կարգին զրուցակից չէի առհասարակ, ու հիմա էլ ցանկություն չունեի խոսելու։
― Ինչպե՞ս է Սալլին։ ― Նա ճանաչում էր Սալլի Հեյսին։ Ես մի անգամ ծանոթացրել էի նրանց։
― Լավ է, մենք այսօր ցերեկը տեսնվել ենք։ ― Գրողը տանի, ինձ թվում էր, թե դրանից հետո քսան տարի էր անցել։ ― Բայց հիմա քիչ ընդհանուր բան կա մեր մեջ։
― Զարմանալի գեղեցիկ աղջիկ է։ Իսկ ինչպե՞ս է մյուսը։ Հիշո՞ւմ ես, պատմում էիր, որ նրա հետ Մեյնում ես ծանոթացել․․․
― Ա՜, Ջեյն Գալլահերը։ Նա ոչինչ։ Հավանաբար, ես վաղը կզանգահարեմ նրան։
Վերջապես բացեցինք անկողինը։
― Պառկիր, ― ասաց միստր Անտոլինին։ ― Չգիտեմ ինչպես ես տեղավորելու քո երկար ոտքերը։
― Ոչինչ, ընտելացել եմ կարճ մահճակալներին։ Շատ շնորհակալություն, սըր։ Դուք և միսիս Անտոլինին այսօր իսկապես փրկեցիք իմ կյանքը։
― Լոգարանի տեղը գիտես։ Եթե որևէ բանի կարիք ունենաս, ձայն տուր ինձ։ Ես մի քիչ էլ կնստեմ խոհանոցում։ Լույսը քեզ չի՞ խանգարի։
― Չէ, ինչ եք ասում, շատ շնորհակալություն։
― Դե լավ։ Բացի գիշեր, բարեկամս։
― Բարի գիշեր, սըր։ Շատ շնորհակալություն։
Նա դուրս եկավ խոհանոց, իսկ ես գնացի լոգարան, հանվեցի, լվացվեցի։ Ատամներս չլվացի, որովհետև ատամի խոզանակը չէի վերցրել հետս։ Պիժամա էլ չունեի, իսկ միստր Անտոլինին մոռացավ տալ։ Վերադարձա հյուրասենյակ, հանգցրի բազմոցի գլխավերևի լամպը և միմիայն տրուսիկով մտա վերմակի տակ։ Բազմոցը չափից դուրս կարճ էր, բայց ես պատրաստ էի թեկուզև կանգնած քնել ու աչքս չէի թարթի։ Երկու վայրկյան ես պառկած մտածում էի միստր Անտոլինիի ասածների վրա։ Մտածելակերպի և այլնի մասին։ Նա շատ խելացի է, ազնիվ խոսք։ Բայց աչքերս ինքնաբերաբար փակվեցին, ու ես քնեցի։ Հետո մի բան պատահեց։ Ճիշտն ասած, չեմ էլ ուզում պատմել։
Հանկարծ ես արթնացա։ Չգիտեմ ժամը քանիսն էր, բայց արթնացա։ Ինչ֊որ բան զգացի ճակատիս, ինչ֊որ մեկի ձեռքը։ Տեր աստվա՜ծ, ինչպե՜ս վախեցա։ Պարզվում է, դա միստր Անտոլինիի ձեռքն էր։ Նա նստել էր հատակին, բազմոցի մոտ և ոչ այն է ճակատս շոշափում էր, ոչ այն է՝ շոյում։ Ազնիվ խոսք, ես հազար մետր վեր թռա։
― Ի՞նչ եք անում։
― Պարզապես նայում եմ քեզ․․․ հիանում եմ․․․
― Չէ, դուք ի՞նչ եք անում այստեղ, ― նորից եմ ասում ես։
Ուղղակի չգիտեի ինչ ասեի, տխմարի պես ինձ կորցրել էի։
― Սուս արա, ի՞նչ ես ասում։ Պարզապես մոտեցա տեսնեմ․․․
― Միևնույն է, իմ գնալու ժամանակն է, ― ասում եմ։ Տեր աստվա՜ծ, ինչպես վախեցա։ Սկսեցի մթության մեջ հագնել տաբատս, ու ոչ մի կերպ չէի կարողանում ոտքս ճիշտ տեղը մտցնել, այնպես էի նյարդայնացել։ Դպրոցներում ուզածիդ չափ տեսել էի այդ անիծյալ աննորմալներին։
― Ո՞ր պիտի գնաս, ― հարցրեց միստր Անտոլինին։ Նա ջանում էր շատ հանգիստ ու սառը խոսել, բայց երևում էր, որ կորցրել էր իրեն։
― Ես ճամպրուկներս կայարանում եմ թողել։ Թերևս հարկավոր է գնալ վերցնել։ Բոլոր իրերս այնտեղ են։
― Իրերդ մինչև առավոտ ոչ մի տեղ չեն փախչի։ Պառկիր, խնդրեմ, և քնիր։ Չեմ հասկանում, ինչ է կատարվում քեզ հետ։
― Ոչինչ չի կատարվում։ Պարզապես բոլոր իրերս ու փողերս ճամպրուկներում են։ Ես շուտով կվերադառնամ։ Տաքսի կվերցնեմ և կվերադառնամ։ ― Գրողը տանի, քիչ էր մնում գլուխս ջարդեի մթության մեջ։ ― Բանն այն է, որ իմ փողերը չեն։ Մայրիկինն են, և ես պետք է․․․
― Հիմարություններ մի՛ անի, Հոլդեն։ Պառկիր քնիր։ Ես էլ եմ գնում քնեմ։ Մինչև առավոտ քո փողերը ոչ մի տեղ չեն կորչի․․․
― Չէ, չէ, անպայման պետք է գնամ, ազնիվ խոսք։
Ես գրեթե արդեն հագնվել էի, միայն փողկապս չէի գտնում։ Ոչ մի կերպ չէի կարողանում հիշել, թե որտեղ եմ դրել այդ անիծյալ փողկապը։ Հագա բաճկոնս, առանց փողկապի կգնամ։ Իսկ միստր Անտոլինին նստել էր բազկաթոռին ու հեռվից նայում էր ինձ։ Մութ էր, և ես վատ էի տեսնում նրան, բայց զգում էի, թե ինչպես է հետևում ինձ։ Եվ խմում է։ Այդպես էլ ձեռքից ցած չէր դրել սիրած գավաթը։
― Դու զարմանալի տարօրինակ տղա ես։
― Գիտեմ, ― ասացի։ Ես նույնիսկ փողկապս չփնտրեցի։ Այդպես էլ առանց փողկապի գնացի։ ― Ցտեսություն, սըր, ― ասում եմ։ ― Եվ շատ շնորհակալություն, ազնիվ խոսք։
Նա մինչև դռան մոտ եկավ իմ ետևից, իսկ երբ վերելակ կանչեցի, կանգ առավ շեմին։ Եվ նորից կրկնեց, որ ես շատ, շատ տորօրինակ տղա եմ։ Այո, տարօրինակ եմ, ինչպե՜ս չէ։ Նա այնքան սպասեց, մինչև որ եկավ այդ երիցս անիծյալ վերելակը։ Կյանքումս երբեք այդքան չեմ սպասել վերելակին, գրողը տանի դրան։ Մի ամբողջ հավիտենականություն, աստծով եմ երդվում։
Չգիտեի նույնիսկ, թե ինչի մասին խոսեմ, քանի դեռ սպասում էի վերելակին, իսկ նա կանգնել էր շեմքին, ու ես ասացի․
― Կսկսեմ լավ գրքեր կարդալ, իսկապես, կսկսեմ, ― չէ որ մի բան պետք է ասեի։ Ընդհանրապես անհարմար ստացվեց։
― Վերցրու ճամպրուկներդ ու էլի շուտ այստեղ արի։ Ես դուռը բաց կթողնեմ։
― Շատ շնորհակալություն, ― ասում եմ։ ― Ցտեսություն։ ― Վերջապես վերելակն եկավ։ Ես փակեցի դուռը, սկսեցի իջնել։ Տեր աստվա՜ծ, ինչպես էի դողացնում։ Քրտինքս էլ վրա էր տվել։ Երբ ինձ հետ անսպասելի բան է տեղի ունենում, քրտինքս վրա է տալիս։ Իսկ դպրոցում մի քսան անգամ ամեն տեսակ այլանդակություններ էի հանդիպել։ Մանկուց սկսած։ Ատում եմ։