Changes

Հանկարծակի պաշարվածների թիկունքում աղմուկ և բղավոցներ լսվեցին: Օրքերը ճարպկորեն, առնետների պես անաղմուկ անցել էին պարսպի միջով անցնող խողովակով, լուռ նստել ժայռերի ստվերում, մինչև բոլոր ռազմիկները նետվեն պարիսպների վրա ` կասեցնելու հերթական ավելի կատաղի գրոհը, ապա դուրս եկել թաքստոցից և վազել թիկունք: Նրանցից առաջինները արդեն հասել էին ձիերին պահպանող ջոկատին և մարտի մեջ մտել:

Ջիմլին ցած նետվեց պարսպի վրայից, ` ցնցելով ժայռերը կատաղի կանչով. «Քազադ, Քազադ», և վազելով կիրճի խորքը գործի դրեց իր տապարը:

— Օրքերը թափանցել են նե՛րս,— ճչաց նա,— Հե՛լմ, Հե՛լմ, առա՛ջ , Հելմի պաշտպաններ: — Եվ այդպես կանչելով նա աստիճաններով ցած նետվեց, ճանապարհին վեսթֆոլդցիների ջոկատ հավաքելով:

— Մարտական տապարով քար չես տաշի,— նկատեց Ջիմլին,— եղունգներով՝ նույնպես: Լավ, կփորձեմ անել , ինչ կարող եմ:

Ջիմլիի խորհրդով վեսթֆոլդցի ռազմիկները ոչ մեծ գլաքարերով և ժայռաբեկորներով զմռսեցին խողովակը, ` ջրի համար թողնելով միայն մի փոքր ճեղք: Անձրևից հետո վարարած հոսանքը արագ կուտակվեց ելքի մոտ , և ժայռերի միջև աստճանաբար լճակ գոյացավ:

Լեգոլասը , Արագորնի և Էոմերի հետ կանգնած , մաքրում էր իր երկար դաշույնը: Ճակատամարտը կարճ ժամանակով դադարել էր, անհաջող գրոհից հետո թշնամիները հետ էին քաշվել:

Էոմերն ու Արագորնը կանգնած էին , հոգնած հենված սրերին: Ձախ կողմից՝ պարսպի տակից, ճչոցներ, որոտ ու շառաչյուն լսվեց , և ճակատամարտը վերսկսվեց: Սակայն Հորնբուրգը, ինչպես ժայռը փոթորկվող ծովում, առաջվա պես անսասան կանգնած էր: Դարպասից մի կույտ երկաթի ջարդոն էր մնացել, բայց գերաններից և քարերից պատրաստված արգելապատնեշը դեռ ոչ մի օրք չէր հաղթահարել:

–Այս — Այս գիշերը երկար է , ինչպես տարիները: Ինչու՞ է լուսաբացն այսպես հապաղում:

–Լուսաբացն — Լուսաբացն արդեն մոտ է,– — պատասխանեց նրա կողքին կանգնած Գամլինգը,– — բայց , վախենում եմ , այն մեզ պաշարումից չի ազատի:

–Այգաբացը — Այգաբացը միշտ էլ հույս է բերում մարդկանց,– — առարկեց Արագորնը:

–Այս — Այս իզենգարդյան զորքին, ` Սարումանի չար կախարդանքով աճեցված կիսամարդկանց և կիսաօրքերին, արևի լույսը չի վախեցնի,– — գլուխն օրօրեց Գամլինգը: –Իսկ — Իսկ վայրի լեռնեցիներին ` առավել ևս: Լսու՞մ եք, թե ինչ են նրանք բղավում:

–Լսելը — Լսելը` լսում ենք,– — արձագանքեց Էոմերը,- — բայց նրանց բղավոցներն իմ ականջին հասկանալի չեն և ավելի շատ գազանի ոռնոց են հիշեցնում, քան մարդու խոսք:

–Լեռնեցիները — Լեռնեցիները Դունլենդի լեզվով են բղավում, — ասաց Գամլինգը: –Ես — Ես գիտեմ այդ լեզուն, թեև այն շատ հին է: Մի ժամանակ Մարկի արևմտյան հովիտներում ապրող բոլոր մարդիկ այդ լեզվով էին խոսում: Ակա՛նջ դրեք: Նրանք խորը ատելություն են տածում մեր նկատմամբ և ուրախ են. կարծում են, որ մեր պարտությունն արդեն անխուսափելի է: Նրանք գոռում են. «Որտե՞ղ է ձեր թագավորը, թագավորին այստե՛ղ բերեք: Մա՛հ Ֆորգոյլներին, թող կորչե՛ն շիկամազները: Մա՛հ հյուսիսից եկած զավթիչներին»: Տեսնու՞մ եք ինչ անուններով են նրանք մեզ պատվում: Նրանք դեռ չեն մոռացել հին վիրավորանքը, երբ հինգ հարյուր տարի առաջ Գոնդորը ռոհանյան հարթավայրերը տվեց Էորլ Երիտասարդին և դաշինք կնքեց նրա հետ, ոչ թե դունլենդցիների: Իսկ Սարումանը բորբոքել է այդ հին վիրավորանքը, և հիմա կատաղած լեռնեցիներին էլ չես հանգստացնի: Նրանք չեն նահանջի ոչ գիշերը, ոչ էլ ցերեկը, մինչև Թեոդենին գերի չվերցնեն, կամ չզոհվեն:

–Եվ — Եվ այնուամենայնիվ այգաբացը հույս է բերում,– — ասաց Արագորնը: –Իսկ — Իսկ ճի՞շտ են ասում, որ Հորնբուրգը երբեք թշնամիների ձեռքը չի ընկել և չի ընկնի, քանի դեռ նրա պաշտպանները ողջ են:

–Այո— Այո, աշուղներն այդպես են երգում,– — հաստատեց Էոմերը:

–Դե — Դե ուրեմն մե՛նք էլ լինենք արժանի պաշտպաններ և չկորցնենք հույսը,– — գոչեց Արագորնը:

–Անիծյալ — Անիծյալ Սարումանի կախարդա՛նքն է,– — ճչաց Արագորնը,– — մինչ մենք այստեղ զրուցում էինք, նրանք կրկին թափանցեցին խողովակի մեջ և Օրթհանքի կախարդական կրակով պայթեցրին պարիսպը: Էլե՜նդիլ, Էլե՜նդիլ,– — և նա նետվեց ներքև:

Այդ նույն ակնթարթին օրքերը կրկին սանդուղքներ մոտեցրին պարիսպներին և հարյուրներով սկսեցին մագլցել պատին: Վերջին գրոհը սև ալիքի պես սրբեց տարավ բոլոր նրանց, ովքեր դեռ մնացել էին պարիսպների վրա: Պաշտպանների մի մասը , պայքարելով լուրաքանչյուր թիզի համար , նահանջեց դեպի քարանձավները, իսկ մյուս մասն ապաստան գտավ ամրոցում:

Կիրճից լայն սանդուղք էր բարձրանում դեպի Հորնբուրգի ետնամուտքի դարպասը: Առաջին աստիճանների վրա , փայլատակող Անդրիլը ձեռքին , կանգնած էր Արագորնը: Օրքերը , սարսափով համակված , չէին համարձակվում մոտենալ: Ռոհանցիները , մեկիկ-մեկիկ ճանապարհ հարթելով թշնամու միջով , հասնում էին ամրոցին և վազելով բարձրանում աստիճաններով վեր՝ դեպի դարպասը: Ամենավերին աստիճանին, մի ոտքի վրա ծնկի իջած, քարացել էր Լեգոլասը: Նրա մոտ միայն մի նետ էր մնացել, և էլֆը աղեղը լարած ուշադիր հետևում էր օրքերի ամբոխին, ` պատրաստ նետահարելու յուրաքանչյուրին, ով կհամարձակվեր ոտք դնել աստիճաններին:

–Բոլորն — Բոլորն արդեն ապահով անվտանգ տեղում են, Արագո՛րն,– — կանչեց նա: –Բարձրացիր — Բարձրացիր դարպասի մոտմո՛տ:

Արագորնը շրջվեց ու վազեց վերև, բայց հոգնածությունից ոտքերը չենթարկվեցին, ծալվեցին և նա սայթաքեց: Օրքերը , ուրախ ոռնոցով թաթերն առաջ պարզած , նետվեցին նրա հետևից: Ամենաառաջինը մեռած ընկավ աստիճաններին. Լեգոլասի վերջին նետը մխրճվեց նրա կոկորդը: Մյուսները ցատկեցին նրա դիակի վրայով և շարունակեցին վեր բարձրանալ, բայց վերևից ինչ-որ մեկը վիթխարի քար գլորեց, որը սրբեց տարավ բոլոր օրքերինբոլորին: Դարպասը շառաչյունով փակվեց Արագորնի հետևից:

–Վատ — Վատ են գործերը, բարեկամներս,– — ճակատի քրտինքը մաքրելով ասաց նա:

–Իրավացի — Իրավացի ես,– — պատասխանեց Լեգոլասը,– — բայց դու մեզ հետ ես, և ամեն ինչ դեռ կորած չէ: Իսկ ու՞ր է Ջիմլին:

–Չգիտեմ— Չգիտեմ,– — արձագանքեց Արագորնը: –Վերջին — Վերջին անգամ տեսել եմ բակում՝ պարսպի մոտ, բայց հետո ես կորցրեցի նրան իմ տեսողությունից:

–Վա՜յ վայ վայ— Վա՜յ վա՜յ վա՜յ, վատ նորություններ են,– — վշտացավ Լեգոլասը:

–Ջիմլին — Ջիմլին ուժեղ և քաջարի մարտիկ է,– — հանգստացրեց նրան Արագորնը: –Հուսանք — Հուսանք նրան հաջողվել է նահանջել քարանձավներ: Այնտեղ ավելի անվտանգ է, քան այստեղ՝ ամրոցում: Իսկ քարանձավներում թզուկներն իրենց զգում են , ինչպես տանը:

–Հուսանք— Հուսանք,– — հոգոց հանեց Լեգոլասը: –Բայց — Բայց ես կնախընտրեի տեսնել նրան այստեղ, մեզ հետ: Իմիջայլոց , կիմանար նաև, որ իմ հաշիվն արդեն հասել է երեսունիննի:

–Եթե — Եթե նա կարողանա ճեղքել օրքերի հորդան և հասնել քարանձավներին, ապա դու հաստատ պարտություն կկրես,– — ծիծաղեց Արագորնը: –Երբեք — Երբեք մտքովս չէր անցնի, որ տապարով կարելի է այդպես հմտորեն աշխատել:

–Գնամ — Գնամ նետեր փնտրեմ,– — ասաց Լեգոլասը: –Ա՜խ— Ա՜խ, երբ է այս գիշերը վերջանալու: Ինձ ցերեկային լույս է հարկավոր ավելի լավ նշան բռնելու համար:

–Ոչ— Ոչ, նա այստեղ չի եկել,– — նրա հարցին պատասխանեց վեսթֆոլդցի ռազմիկներից մեկը: –Վերջին — Վերջին անգամ նրան տեսել եմ դարպասի մոտ: Նրա հետ մի քանի ռազմիկ ռազմիկներ կային, Գամլինգը և թզուկը: Բայց ինձ չհաջողվեց մոտենալ նրանց:

–Ինչպե՞ս — Ինչպե՞ս են գործերը, ԱրագորնԱրագո՛րն,– — հարցրեց նա:

–Կիրճը — Կիրճը պաշտպանող պարիսպը թշնամիների ձեռքին է, տիրակալ: Պաշտպանությունը ճեղքված է, բայց շատերին հաջողվեց նահանջել այստեղ՝ այստեղ, աշտարակ:

–Իսկ — Իսկ Էոմե՞րը:

–Ոչ— Ոչ, Էոմերն այստեղ չէ: Սակայն շատերը նահանջեցին դեպի քարաձավներըքարաձավներ, և ասում են, որ Էոմերն էլ է նրանց հետ եղել: Այնտեղ, որտեղ կիրճը նեղանում է, նրանք կարող էին հետ շպրտել թշնամուն և թաքնվել քարանձավներում: Բայց երկար նրանք կդիմանան այնտեղ թե ոչ, չեմ կարող ասել:

–Ամեն — Ամեն դեպքում մեզանից երկար կդիմանան: Այնտեղ բավականաչափ պարեն կա, և օդն էլ թարմ է. ժայռերի մեջ օդանցքներ կան փորվածբացված: Եթե մուտքը լավ հսկեն, ոչ ոք չի կարողանա թափանցել ներս, այնպես որ կարող ես հանգիստ լինել, . նրանք երկար կդիմանան:

–Օրքերին — Օրքերին Օրթհանքում ինչ-որ կախարդական զենքով են զինել,– — ասաց Արագորնը,– կործանիչ : — Կործանիչ կրակով, որը ոչնչացնում է իր ճանապարհին ամեն ինչ: Նրանք այդ կրակի օգնությամբ գրավեցին պարիսպը, այլապես մենք պարիսպը նրանց չէինք հանձնի: Եթե նույնիսկ թշնամիները չկարողանան թափանցել քարանձավներ, նրանք կպայթեցնեն մուտքերը և բոլորին կփակեն ներսում... Մի խոսքով , ոչինչ չենք կարող անել, մեզ մնում է միայն մտածել ամրոցի պաշտպանության մասին:

–Շունչս — Շունչս կտրվում է այս բանտում,– — հոգոց հանեց թագավորը: –Եթե — Եթե ես կարողանայի նժույգին հեծած, նիզակը ձեռքիս, դուրս գալ բաց դաշտ՝ հետևիցս տանելով իմ ռազմիկներին, գուցե նորից զգայի ճակատամարտի բերկրանքը և փառավոր վերջաբանի արժանանայի: Իսկ այստեղ ես անզոր եմ:

–Դու — Դու գտնվում ես Ռոհանի ամենաանառիկ ամրոցում,– — հիշեցրեց Արագորնը: –Այստեղ — Այստեղ մենք շատ ավելի լավ ենք պաշտպանված, քան Էդորասում, կամ նույնիսկ լեռներում գտնվող Դունհորրոյի թաքսոցում, որ լեռներում է:

–Այո— Այո, Հորնբուրգը ոչ մի անգամ թշնամու ձեռքը չի ընկել,– — ասաց Թեոդենը,- — բայց այս անգամ ես դրանում համոզված չեմ: Աշխարհը փոխվում է, և դարավոր ամրոցները փոշիանում են աչքի առաջ: Եվ առհասարակ, ոչ մի ամրոց չի կարող դիմակայել այս մոլագար ատելությամբ լցված հսկայական զորքին: Եթե իմանայի, որ Իզենգարդն այսքան հզորացել է, գուցե և չշտապեի ուժերս չափել Սարումանի հետ, ինչքան էլ որ կուրորեն հավատայի Գենդալֆի խոսքին: Հիմա նրա խորհուրդները այնքան էլ իմաստուն չեն թվում, որքան այն ժամանակ՝ ժամանակ Էդորասում, առավոտյան արևի շողերի ներքո:

–Ժամանակից — Ժամանակից շուտ Գենդալֆի խորհուրդների մասին մի դատիր, տիրակա՛լ,– — առարկեց Արագորնը:

— Վերջը մոտ է,– — ասաց Թեոդենը: –Բայց — Բայց ես չեմ ուզում մնալ այստեղ և սպասել մահվան, ինչպես ծուղակն ընկած ծեր փորսուղը: Սպիտակաբաշը, Խասուֆելը Հասուֆելը և իմ թիկնազորի մյուս նժույգները բակում մեզ են սպասում: Լուսադեմին ես կհրամայեմ կփչել Հելմի մեծ եղջերափողը և կարշավեմ թշնամուն ընդառաջ: Դու կարշավե՞ս ինձ հետ, Արաթհորնի որդի: Գուցե դեռ մեզ հաջողվի ճեղքել նրանց պաշտպանությունը և դուրս գալ պաշարումից, իսկ եթե ոչ, կզոհվենք մարտում և կարժանանանք երգի, եթե իհարկե մինչ այդժամ կմնա ինչ-որ մեկը, որ երգի մեր մասին...

–Ես — Ես կարշավեմ քեզ հետ, Թագավոր,– — պատասխանեց Արագորնը:

Բաժանվելով Թեոդենից , նա դուրս եկավ ամրոցից, բարձրացավ արտաքին պատի վրա և , ամրոցի շուրջը պտույտ կատարելով , հանգստացրեց ռազմիկներին՝ օգնելով նրանց հետ մղել ամենակատաղի գրոհները: Լեգոլասը կրնկակոխ հետևում էր նրան: Ներքևում ժամանակ առ ժամանակ խլացուցիչ որոտով կրակ էր բռնկվում, և ժայռերը ցնցվում էին ուժգին պայթյուններից: Օրքերը կրկին ու կրկին պատերին էին նետում կեռմաններով պարանները, մոտեցնում սանդուղքները, կրկին ու կրկին փորձում մագլցել պատի վրա, իսկ ռոհանցիները ցած էին նետում նրանց, և այդպես անվերջ... Հայտնվելով գլխավոր դարպասի գլխին, Արագորնը , ուշադրություն չդարձնելով նետերի ու տեգերի անձրևին, կանգ առավ և նայեց հեռուն: Արևելքում երկինքը փոքր ինչ գունատվել էր, լուսաբացն . սկսվում էրլուսաբացը:

Արագորնը ափն առաջ պարզած բարձրացրեց ձեռքը, ձեռքը՝ ի նշան բանակցությունների:

–Իջիր — Իջիր ցա՛ծ, արի այստե՛ղ, — ծաղրանքով ոռնացին օրքերը,– եթե : — Եթե ուզում ես բանակցել բանակցել՝ իջիր մեզ մո՛տ: Եվ չմոռանաս հետդ բերել թագավորին: Մենք Ուրուկ հայ անպարտելի մարտիկներ ենք, և , միևնույնն է , դուրս կհանենք քո տիրակալիկին իր որջից: Ավելի լավ է իր կամքով գա: Դե շուտ արա, բե՛ր թագավորին, թաքնվելը նրան չի՛ փրկի:

–Թագավորն — Թագավորն ինքն է որոշում որոշում՝ դուրս գա, թե մնա ամրոցում,– — պատասխանեց Արագորնը:

–Եթե — Եթե այդպես է , դու՞ ինչու ես ցատկել այդտեղ: Քեզ ի՞նչ է պետք: Ուզում ես հաշվել, թե որքան ենք մենք մնացե՞լ: Մենք Ուրուկ հա՛յ ենք, մեզ թիվ ու քանակ չկա՛:

–Ես — Ես դուրս եմ եկել լուսաբացը դիմավորելու,– — ասաց ԱրագորըԱրագորնը:

–Իսկ — Իսկ մեզ ի՞նչ քո լուսաբացը: Մենք Ուրուկ հա՛յ ենք, մենք կռվում ենք և և՛ ցերեկը, և և՛ գիշերը, մեզ ոչ ո՛չ արևն է վախեցնում, ոչ ո՛չ էլ ամպրոպը: Մենք եկել ենք սպանելու, և կարևոր չէ , արևն է երկնքում կախված, թե լուսինը: Ինչի՞դ է պետք լուսաբացը:

–Չես — Չես կարող իմանալ, թե ինչ կբերի նոր օրն իր հետ,– — պատասխանեց Արագորնը: –Ավելի — Ավելի լավ է , քանի շուտ է հեռացեք այստեղից, թե չէ մեկ էլ տեսար ճակատագիրը երես թեքեց ձեզանից:

–Իջիր — Իջիր պատի վրայից , թե չէ կնետահարե՛նք,– — գոռացին ի պատասխան: –Բանակցողի՛ս — Բանակցողի՛ս նայեք: Ասելիք չունե՛ս, ուղղակի ժամանակ ես ձգում, կորի՛ր:

–Եվ — Եվ այնուամենայնիվ ես ձեզ ինչ-որ բան կասեմ,– — հանգիստ ասաց Արագորնը: –Մինչև — Մինչև հիմա դեռ ոչ մեկին չի հաջողվել գրոհով վերցնել այս բերդը: Հեռացեք: Եթե ոչ, գթության չսպասեք: Ձեզանից ոչ մեկը այստեղից ողջ չի հեռանալու, նույնիսկ սուրհանդակ չի մնալու, որ պատմի , թե ինչ կատարվեց: Դուք չեք էլ պատկերացնում, թե ինչ է ձեզ սպասվում:

Այնպես վստահ և տիրական էր խոսում Արագորնը, միայնակ կանգնած ջարդված դարպասի գլխին, թշնամու անհամար հրոսակներին դեմ հանդիման, որ լեռնեցիներից շատերը զգուշավոր նայեցին ձորի ուղղությամբ, իսկ մյուսները հայացքները հառեցին երկինք: Բայց օրքերը միայն չարությամբ հռհռացին, և պատի վրա նետերի ու տեգերի տարափ տեղացին: Սակայն Արագորնն արդեն իջել էր պատից:

Օրքերը ուրախացած ոռնացին՝ պատրաստվելով պատի վրա առաջացած բացվածքից ներխուժել ամրոցի բակը, բայց հանկարծ նրանց թիկունքից խուլ աղմուկ լսվեց՝ լսվեց, նման մոտեցող փոթորկի ձայնի: Թշնամու զորքը , ուշադրությամբ ականջ դնելով , քարացավ: Վերջին շարքերից հարյուրավոր ձայներ գոռացին, որ լուսաբացն իր հետ իսկապես ինչ-որ տարօրինակ բան է բերում: Եվ այդ պահին աշտարակի գլխից անսպասելի ու սարսափազդու հնչեց Հելմի մեծ եղջերափողը:

Թշնամիները երերացին: Օրքերից շատերը փլվեցին գետնին և թաթերով փակեցին ականջները: Կիրճը պատասխանեց հզոր արձագանքով. ասես անտեսանելի փողհարները յուրաքանչյուր ժայռի և քարափի գլխից ընդունում էին մարտակոչը: Ամրոցի պաշտպանները ուրախ զարմանքով բարձրացրեցին գլուխները և ականջ դրեցին անվերջանալի արձագանքին: Եղջերափողի կանչը բազմապատկվում ու բազմապատկվում էր էր՝ տարածվելով շրջակա լեռներում, և նրան պատասխանում էին նորանոր եղջերափողերի ձայներ՝ հնչեղ ու ահարկու:

–Հե՛լմ— Հե՛լմ, Հե՛լմ,– — աղաղակեցին ռոհանցիները,– — Հ՛ելմն է արթնացել հավերժական քնից և եկել մեզ օգնության: Կեցցե՛ն Հելմը և թագավոր Թեոդե՜նը:

Եվ այդ պահին զարմացած զորքի առջև հայտնվեց թագավորը: Նրա նժույգը ճերմակ էր , ինչպես ձյունը, մի ձեռքին փայլում էր ոսկեզօծ վահանը, իսկ մյուս ձեռքին արծաթափայլ նիզակը: Թագավորի աջ կողմից ընթանում էր Արագորնը՝ Էլենդիլի ժառանգը, իսկ նրանց հետևից գալիս էին Էորլի տոհմի բարձրաստիճան իշխանները: Գիշերը նահանջեց նահանջեց՝ իր տեղը զիջելով լուսաբացին:

–Առա՜ջ— Առա՜ջ, Էորլի՛ որդիներ:

Այդ մարտակոչը շուրթներին շուրթերին, թագավորի հեծելազորը , աղմուկով և դղրդյունով , հեղեղի պես փլվեց թշնամիների գլխին: Մրրիկի պես ցաք ու ցրիվ տալով իրենց ճանապարհին ամեն ինչ, սլացան նրանք դարպասից մինչև գետը՝ տրորելով և ջախջախելով թշնամուն, ինչպես քամին խոտին: Կիրճի կողմից բարձր աղաղակներ լսվեցին. ողջ մնացած ռազմիկներն էին դուրս եկել քարանձավներից և մխրճվել թշնամու զորքի մեջ: Հորնբուրգի բոլոր պաշտպանները, ովքեր ընդունակ էին զենք բռնել, դուրս էին եկել մարտի: Լեռներում դեռ հնչում էր եղջերափողերի արձագանքը:

Թագավորն իր ասպետների հետ սլանում էր առաջ: Ոչ թշնամու լավագույն զինվորները, ոչ հաղթանդամ լեռնեցիները, ոչ էլ նրանց հրամանատարները չկարողացան դիմակայել թագավորին ու նրա շքախմբին: Նրանք բոլորը ընկնում էին գլխատված կամ խողխողված, կամ էլ փախչում առանց հետ նայելու: Թիկունքով շրջվելով նիզակներին և սրերին , թշնամիները փախչում էին գոռալով ու ոռնալով, քանզի նոր օրվա այգաբացը մեծ սարսափի և տարակուսանքի մեջ էր գցել նրանց:

Այդպես դուրս եկավ Հելմյան ամրոցից Թեոդեն արքան, այդպես ճանապարհ հարթեց նա թշնամիների զորքի միջով մինչև հողապատնեշ: Հողապատնեշի մոտ նրանք կանգ առան արևածագի շողերի ներքո, փայլատակող զրահներով ու զենքերով, և քարացան՝ նայելով ներքև, ներքև՝ հովտին, որն անճանաչելիորեն փոխվել էր:

Այնտեղ, որտեղ երեկ կանաչ ալիքների պես տարածվում էին բլուրները, մթին սևին էր տալիս խիտ անտառը: Հսկա ծառերը, մերկ ու լուռ, սպիտակավուն սաղարթներով, ճյուղերը միմյանց հյուսած և արմատները կանաչ խոտերի մեջ տարածած , շարք առ շարք անշարժ կանգնած էին: Ծառերի տակ թագավորում էր խավարը: Այդ անանուն անտառի եզրից մինչև հողապատնեշ կլիներ ընդամենը մի երեք հարյուր սաժեն, որտեղ էլ կուտակվել էր Սարումանի վիթխարի զորքը: Իզենգարդցիները հայտնվել էին երկու կրակի միջև. մի կողմից ահեղ թագավորն էր, մյուս կողմից ահարկու անտառը: Հելմյան ամրոցից մինչև հողապատնեշ ընկած ամբողջ տարածքը դատարկվել էր, բայց հողապատնեշից ներքև ներքև՝ թվում էր , թե սև ճանճերի հսկայական պարս է բզզում ու գալարվում այս ու այն կողմ: Զուր էին օրքերը ջանք թափում մագլցել կիրճը շրջապատող լանջերին. արևելյան լեռները չափազանց կտրուկ էին, իսկ արևմուտքից մոտենում էր անխուսափելի մահը:

–Է՛րքենբրանդ— Է՛րքենբրանդ,– — միաձայն գոռացին ռոհանցիները,– — Է՛րքենբրանդ:

–Տեսե՛ք— Տեսե՛ք, Սպիտակ Ձիավո՛րը,– — բացականչեց Արագորնը,– — Գենդալֆը մեզ հե՛տ է կրկին:

–Միթրանդի՛ր— Միթրանդի՛ր, Միթրանդի՛ր,– — Արագորնին միացավ Լեգոլասը: –Այ — Այ սա իսկապես կախարդա՜նք է: Արա՛գ, ես ուզում եմ տեսնել այդ անտառը, քանի դեռ կախարդանքը չի ցրվել:

Իզենգարդի հրոսակները ոռնալով ու ղժժալով գալարվում էին երկու կրակի արանքում: Աշտարակից կրկին հնչեց եղջերափողի ձայնը , և թագավորի հեծելազորը հեծելազորն անցնելով հողապատնեշի անցումը , քառատրոփ արշավով սլացավ հարձակման: Բլուրների լանջերից հեղեղի պես ցած էին գահավիժում Վեսթֆոլդի տիրակալ Էրքենբրանդի ռազմիկները, իսկ առջևից՝ առջևից, ինչպես թեթևոտն եղնիկը, սմբակներով հազիվ դիպչելով գետնին , լանջի վրայով թռչում էր Լուսաչը: Սպիտակ Ձիավորի ահեղ տեսքից թշնամիները վերջնականապես խելագարվեցին: Լեռնեցիները գլուխները կորցրած բերանքսիվայր փռվեցին գետնին, օրքերը ղժժալով ցած գցեցին նիզակներն ու դաշույնները և իրար գլուխ ջարդելով փախուստի դիմեցին: Անհամար զորքը աչքի առաջ ցրվում էր, ինչպես քամուց քշվող սև ծխի ամպը: Սարսափից խելագարված օրքերը փրկություն որոնելով թաքնվեցին ծառերի տակ՝ մթին անտառի մռայլ խավարում, բայց այնտեղից դուրս գալ նրանցից ոչ մեկին այլևս չհաջողվեց: