Անկյունում ես քիչ կանգնեցի։ Ի երջանկություն միսս Կերոլայնի, զանգը խփեց, և բոլորը գնացին նախաճաշելու։ Ես վերջինը դուրս եկա և տեսա, թե ինչպես միսս Կերոլայնը ծանրությամբ նստեց աթոռին և գլուխը դրեց ձեռքերին։ Եթե ինձ հետ լավ վարված լիներ, ես նրան կխղճայի։ Նա այնպես լավիկն էր։
== Գլուխ 3 ==
Ես, համենայն դեպս, սիրտս մի քիչ թեթևացրի, բակում թռա Ուոլտեր Կանինգհեմի վրա, քիթը հուպ տվի գետնին, բայց այդ միջոցին Ջիմը մոտեցավ և հրամայեց բաց թողնել։
— Ի՜նչ ես կպել այդ պստիկից։
— Միգուցե քեզանից էլ է մեծ,— ասացի ես։— Նրա պատճառով ես վատ սկսեցի։
— Թո՛ղ, Մեծաչքանի։ Ինչի՞ համար ես նրան...
— Նա նախաճաշ չուներ,— ասացի ես և բացատրեցի, թե ինչպես էի պատժվել, որ ինչ է Ուոլտերը պետք է սնունդ ստանա։
Ուոլտերը ոտքի կանգնեց և սկսեց լուռ լսել։ Նա թեթև սեղմել էր բռունցքները, ասես սպասելով, որ մենք՝ քույր ու եղբայր ուր որ է կհարձակվենք իր վրա։ Ես ուզում էի ոտքերս խփել գետնին, որ նա կորչեր, աչքիս չերևար, բայց Ջիմը ուսս բռնեց։ Նա ուշադիր նայեց Ուոլտերին, հետո ասաց.
— Քո հայրը, հին սարեմցի միստեր Ուոլտեր Կանինգհե՞մն է։
Ուոլտերը գլխով արավ։
Նա այնպես վտիտ էր, նիհար, ասես ծնված օրից կուշտ փորով հաց չէր կերել, աչքերը երկնավուն էին, ինչպես Դիլլ Հարրիսի աչքերը, ջրակալած, կոպերը՝ կարմիր, իսկ դեմքին մի կաթիլ արյուն չկա, միայն քթի ծայրն է կարմիր ու թաց։ Նա անհանգիստ ձիգ տվեց շալվարի փոկերը և քաշեց օղլակները։
Ջիմը հանկարծ զվարթ ժպտաց նրան։
― Գնանք մեր տուն նախաճաշելու, Ուոլտեր,— ասաց նա։— Մենք շատ ուրախ կլինենք։
Ուոլտերը փայլեց, բայց և նորից իսկույն ևեթ մռայլվեց։
Ջիմն ասաց.
― Իմ հայրը և քո հայրը բարեկամներ են։ Իսկ Մեծաչքանին պարզապես խելառ է։ Նա այլևս քեզ ձեռք չի տա։
— Դա դեռ կտեսնե՜նք,— զայրացա ես։ Ինչ պատճառով է Ջիմը առանց ինձ հարցնելու բաներ խոստանում։ Բայց դե, թանկագին ժամանակն անցնում էր։— Լա՛վ։ Ուոլտեր, ես քեզ չեմ դնգստի։ Իսկ դու լոբի սիրո՞ւմ ես։ Մեր Կելը սքանչելի է եփում։
Ուոլտերը ցցվել էր սյունի պես և շրթունքներն էր կրծոտում։ Ես և Ջիմը արդեն ձեռք քաշեցինք ու համարյա հասել էինք Ռեդլիների տան մոտ, երբ նա ետևներիցս վազելով բղավեց․
— Է՛յ, գալիս եմ ձեզ հետ։
Երբ Ուոլտերը հասավ մեզ, Ջիմը նրա հետ աշխարհիկ խոսակցություն սկսեց։
— Այստեղ չար ոգի է ապրում,— ասաց նա ցույց տալով Ռեդլիների տունը,— նրանց մասիս լսած կա՞ս։
— Ո՛նց չէ,— պատասխանեց Ուոլտերը.— դպրոց գնալուս առաջին տարում քիչ մնաց մեռնեի, փորովս մեկ ընկույզ էի կերել։ Ասում են՝ նա ընկույզները դիտմամբ թունավորում է ու ցանկապատի վրայով շպրտում դուրս։
Հիմա, եբբ մենք գնում էինք երեքով, Ջիմը Զարզանդ Ռեդլիից կարծես իսկի չէր էլ վախենում։ Նույնիսկ պարծենում էր։
― Մի անգամ ես մեն֊մենակ կիփ մոտեցել եմ տանը,― ասաց նա Ուոլտերին։
— Կան մարդիկ, որոնք մեկ անգամ կիփ մոտենում են տանը, իսկ հետո կողքովն անցնելիս շնչակտուր վազում են,— ասացի ես այնպես, կարծես դա վերաբերում էր երկնքի ամպերին։
— Այդ ո՞վ է շնչակտուր վազում, միսս Կռվարար։
— Դու ես վազում, երբ մենակ ես լինում։
Մինչև կհասնեինք մեր դռանը Ուոլտերը մոռացել էր անգամ, որ ինքը Կանինգհեմ է։ Ջիմը վազեց խոհանոց և Կելպուրնիային ասաց, որ մի ափսե ավելի դնի, մենք հյուր ունենք։ Ատտիկուսը Ուոլտերին բարևեց և զրույց սկսեց բերքի մասին, իսկ ես և Ջիմը դրանից ոչինչ չէինք հասկանում։
— Գիտե՞ք ես ինչու եմ մնում առաջին դասարանում, միստեր Ֆինչ, ամեն գարնան օգնում եմ հորս բամբակը փխրեցնելու, բայց հիմա մեր տանը մեկն էլ է մեծացել, նա էլ կարող է դաշտում աշխատել։
— Դուք նրա համար մի չափ կարտոֆի՞լ եք տվել,— հարցրի ես։
Ատտիկուսը նայեց ինձ և գլուխն օրորեց։
Ուոլտերը սկսեց ուտելիք վերցնել իրեն համար, և ի զարմանս իմ և Ջիմի, նա և Ատտիկուսը զրուցում էին որպես համահավասարներ։ Ատտիկուսը ինչ-որ բան էր բացատրում ֆերմերային տնտեսությունից, հանկարծ Ուոլտերը ընդհատեց նրան և հարցրեց, թե մենք մրգահյութ չունե՞նք։ Ատտիկուսը կանչեց Կելպուրնիային, և նա սափորով մրգահյութ բերեց։ Նա կանգնել ու սպասում էր, մինչև Ուոլտերը իրեն համար մրգահյութ կլցներ։ Ուոլտերը վերցրեց ու լցրեց բանջարեղենի ռագուի և մսի վրա, նա, երևի, կաթի վրա էլ կլցներ, որ դրված էր բաժակով, բայց ես այդ րոպեին հարցրի, թե այդ ի՞նչ է անում։
Նա սափորը շտապով մի կողմ դրեց այնպես, որ արծաթե տակակալը զրնգաց, և ձեռքերը սեղմեց ծնկների արանքը։ Եվ մռայլվեց։
Ատտիկուսը նայեց ինձ և գլուխը նորից օրորեց։
— Ախր նա ամբողջ նախաճաշը հեղեղեց,— ասացի ես։— նա բոլորը լցրեց...
Այդ Ժամանակ Կելպուրնիան պահանջեց, որ գնամ խոհանոց։
Նա սաստիկ կատաղած էր, իսկ կատաղած ժամանակ միշտ էլ ոչ ճիշտ բաներ էր ասում։ Երբ խաղաղ էր լինում, նա խոսում էր բոլորովին էլ ոչ վատ, քան Մեյկոմբի ամենագրագետ մարդը։ Ատտիկուսը ասում էր, որ Կելպուրնիան համարյա բոլոր սևամորթ մարդկանց մեջ ամենից կրթվածն է։
Կելպուրնիան աչքը շլելով նայեց ինձ, և հոնքերի միջի կնճիռները ավելի նկատելի դարձան։
— Թերևս ոմանք այնպես չեն ուտում, ինչպես մենք ենք ուտում, բայց երբ բոլորով միասին նստած եք լինում սեղանի շուրջը, նրան մի ծաղրիր,— զայրույթով ֆշշաց նա։— Այդ տղան քո հյուրն է, թող հենց սփռոցն էլ ծամի, բայց դու լռիր։ Հասկացա՞ր։
— Ախր նա հյուր չի, Կել, նա պարզապես Կանինգհեմ է․․․
— Լեզուդ մի պտտեցնի։ Քո ի՞նչ գործն է, թե նա ով է։ Տունդ է եկել, նշանակում է հյուրդ է, և հարկ չկա քիթդ ցցել ու, հալա մի սրա՜ն տեսեք, վերի արտի ցորե՜նն է։ Միգուցե քո հարազատները Կանինգհեմներից լավ մարդիկ են, բայց դու նրանց ահա, խայտառակում ես։ Եթե չես կարողանում սեղանի շուրջը քեզ կարգին պահել, կե՛ր խոհանոցում։
Ծանրակշիռ ապտակով Կելպուրնիան ինձ հրեց դեպի սեղանատան դուռը։ Ես իմ ափսեն վերցրի և նախաճաշս ավարտեցի խոհանոցում, դա լավ էր, քանի որ այդպիսի ստորացնումից հետո ստիպված չէի լինելու բոլորի հետ նստել։ Ես Կելպուրնիային ասացի, դե լավ, երեսդ շրջես թե չէ, կգնամ nւ ինձ Լճախորշը կգցեմ, այն ժամանակ կզղջաս։ Եվ հետո, նա այսօր արդեն մի փորձանք բերել էր գլխիս, այն ամենի համար ինքն էր մեղավոր, ինչո՞ւ էր ինձ գրել սովորեցնում։
— Ապա մի ձայնդ կտրիր,— ասաց Կելպուրնիան։
Ջիմը և Ուոլտերը ինձ չսպասելով, գնացին դպրոց․ արժեր մի քիչ սպասել և հետո մի շնչով սլանալ Ռեդլիների տան մոտով, միայն թե կարողանայի Ատտիկուսի աչքերը բացել Կելպուրնիայի չարագործությունների առջև։
— Եվ, ընդհանրապես, նա Ջիմին ավելի շատ է սիրում, քան ինձ,— վերջում ասացի ես և առաջարկեցի հենց հիմա Կելպուրնիային վռնդել։
— Իսկ դու չե՞ս նկատում, որ Ջիմը նրան շատ ավելի քիչ նեղություն է պատճառում, քան դու,— խստորեն ասաց Ատտիկուսը։— Ես Կելպուրնիայից բաժանվելու մտադրություն չունեմ, ոչ հիմա, ոչ հետո։ Մենք առանց Կելի մի օր անգամ չենք կարող ապրել, դու այդ մասին երբևէ խորհե՞լ ես։ Ահա՛, ուրեմն, մտածիր միայն, թե նա ինչպես է քո մասին հոգում և շնորհ արա նրան լսել։ Հասկացա՞ր։
Ես վերադարձա դպրոց և նստել ու զայրույթից ինձ ուտում էի Կելպուրնիային հիշելով, երբ մռայլ մտքերս ընդհատվեցին մի հուսահատ ճիչով։ Ես գլուխս բարձրացրի։ Դասարանի մեջտեղում կանգնած էր միսս Կերոլայնը, նրա դեմքը սարսափից ամբողջովին աղավաղվել էր։ Դասամիջոցին նա երևի կարողացել էր մի փոքր ուշքը գլուխը հավաքել և այժմ շարունակում էր պարապմունքը։
— Ո՛ղջ է, ո՛ղջ է,— վժժաց նա։
Բոլոր տղաները մեկ անգամից վրա թափվեցին նրան օգնելու։ Աստված իմ, մտածում էի ես, մկնից է վախեցել։ Չարլի Լիթլը՝ Թիզուկես մականվանյալ, չտեսնված զիջող և համբերատար մի տղա, հարցրեց․
— Ո՞ւր փախավ, միսս Կերոլայն։ Շո՛ւտ ասացեք։ Ապա մի դուռը փակիր,— կարգադրեց նա մի տղայի, որ նստած էր իր ետևում,— հիմա ուր որ է մենք նրան կբռնենք։ Շուտ արեք, մեմ, ասացեք, ո՞ւր փախավ։
Միսս Կերոլայնը գողացող մատով ցույց տվեց ոչ թե հատակը, ոչ թե իր սեղանը, այլ ինձ անծանոթ մի լողլողի։ Թիզուկեսը դեմքը կնճռեց, բայց մեղմությամբ հարցրեց.
— Դուք նրա՞ մասին եք ասում, մեմ։ Դե, պարզ է, նա ողջ է, մեռած չէ։ Նա երևի ձեզ վախեցրեց։
— Անցնում եմ մոտով, տեսնեմ նրա մազերի վրայով սnղում է․․․— բառերը հազիվ արտասանելով թոթովեց միսս Կերոլայնը։
Թիզուկեսի դեմքը մինչև ականջները ճապաղեց․
— Ի՞նչ կա վախենալու, մեմ։ Մե՜ծ բան է, ոջի՛լ է էլի։ Հանգիստ նստեցեք ձեր սեղանի մոտ և մեզ մի քիչ էլ սովորեցրեք։
Ինչպես Մեյկոմբի բնակիչներից շատերը, Թիզուկեսը ևս չգիտեր, թե հաջորդ անգամ մեկ էլ երբ է ուտելու, բայց նա ի ծնե ջենտլմեն էր։ Նա բռնեց միսս Կերոլայնի արմռւնկից և առաջնորդեց դեպի ուսուցչական սեղանը։
— Դուք մի անհանգստացեք, մեմ,— ասաց նա։— Ոջիլից վախենալու կարիք չկա։ Հիմա ես ձեզ համար ջուր կբերեմ, որ խմեք։
Այս ամբողջ հարայ֊հրոցը ոջիլի տիրոջը մազ անգամ չհուզեց։ Նա գլուխը քորեց, շոշափեց գտավ անկոչ հյուրին և երկու մատով հանեց լույս աշխարհ։
Միսս Կերոլայնը տղայից չէր հեռացնում սարսափից լայնացած աչքերը։ Թիզուկեսը նրան թղթե բաժակով ջուր բերեց, նա շնորհակալությամբ խմեց և վերջապես վերստացավ խոսելու ընդունակությունը։
— Քեզ ինչպե՞ս են անվանում, բարեկամս,— հեզությամբ հարցրեց նա։
Լողլողը աչքերը բացուխուփ արեց։
— Ո՞ւմ, ի՞նձ...
Միսս Կերոլայնը գլխով արավ։
— Բարրիս Յուել։
Միսս Կերոլայնը նայեց ցուցակին։
— Ինձ մոտ գրված է Յուել, բայց անունը չկա։ Ի՞նչպես է քո անունը։
— Չգիտեմ։ Տանը ինձ ասում են Բարրիս, և վե՛րջ։
— Դե լա՛վ, Բարրիս,— ասաց միսս Կերոլայնը։— Ես կարծում եմ, մենք քեզ այսօր պարապմունքներից կազատենք։ Գնա տուն և գլուխդ լվա։
Նա սեղանի դարակից մի հաստ գիրք հանեց, թերթեց և մի րոպե մտքում կարդաց։
— Տնական լավ միջոց... Բարրիս, գնա տուն և գլուխդ կուպրի սապոնով լվա։ Իսկ հետո մաշկդ նավթով տրորիր։
— Էդ ինչի՞ համար։
— Որպեսզի․․․ Որպեսզի ազատվես ոջիլներից։ Հասկանո՞ւմ ես, Բարրիս, քեզանից կարող են մյուս երեխաներն էլ վարակվել, դու, իհարկե, այդ չես ցանկանում, ճի՞շտ է։
Բարրիսը կանգնեց։ Կյանքումս առաջին անգամ էի տեսնում մի այդպիսի կեղտոտ արարած։ Պարանոցը մուգ գորշավուն, ձեռքերը՝ թեփակալաձ, եղունգների տակ սգի ժապավեն։ Լվացել էր միայն դեմքի կենտրոնը, ձեռքի ափի չափ մի քիչ տեղ։ Նախքան այդ միջադեպը նրան ոչ ոք չէր նկատել, երևի այն պատճառով, որ առավոտից դասարանի ուշադրությունը ես և միսս Կերոլայնն էինք զբաղեցրել։
— Եվ խնդրե՛մ, Բարրիս,— ավելացրեց միսս Կերոլայնը,— վաղը դպրոց գալուց առաջ լոգանք ընդունիր։
Լողլողը քրքջաց.
— Կարծում եք, թե դո՞ւք ինձ դուրս արեցիք, տիրուհի՜։ Ես ի՛նքս կգնամ։ Այս տարվա համար այսքանն էլ հերիք է ինչքան սովորեցի։
Միսս Կերոլայնը վարանումով նայեց նրան։
— Ի՞նչ ես ուզում ասել։
Նա չպատասխանեց, միայն արհամարհանքով փռթկացրեց։
— Նա Յուելներից է, մեմ,— բացատրեց ամենամեծ տղաներից մեկը, և ես մտածեցի, որ միսս Կերոլայնը միևնույն է, չի հասկանում, չէ՞ որ նա այն ժամանակ էլ չհասկացավ, երբ ես Կանինգհեմների մասին ասացի։ Բայց միսս Կերոլայնը ուշադրությամբ լսում էր։— Մեր դպրոցը լիքն է Յուելներով, նրանք ամեն տարի դպրոց են գալիս առաջին օրը, իսկ հետո թողնում են։ Առաջին օրը տեսչուհին է նրանց ստիպում գալ, որովհետև սպառնում է, թե շերիֆին կասի, իսկ հետո այլևս ոչինչ չի կարող անել։ Տեսչուհին մտածում է, որ նրանց ցուցակագրել է, դասերի առաջին օրը դպրոց է քշել, ըստ օրենքի ամեն ինչ կարգին է։ Իսկ դուք էլ հետո նշանակեք, որ ամբողջ տարին դասերին ներկա չի եղել և վերջ․․․
— Բայց ի՞նչ են մտածում նրանց ծնողները,— զարմացավ միսս Կերոլայնը։
— Նրանց մայրը մահացել է,— եղավ պատասխանը,― իսկ հոր համար էլ բոլորը մեկ է։
Բարրիս Յուելին այս խոսակցությունը ակնհայտորեն շողոքորթեց։
— Ես երրորդ տարին եմ առաջին դասարանում,— հպարտությամբ ասաց նա։— Թե որ մի քիչ ճարպիկ գտնվեմ, այս տարի երկրորդ դասարան կփոխադրեն։
— Խնդրեմ նստիր, Բարրիս,— ասաց միսս Կերոլայնը։
Բայց այստեղ միսս Կերոլայնը սխալվեց։ Մինչ այժմ Յուելը համբերում էր, իսկ հիմա գազազեց․
— Ո՜նց չէ։
Թիզուկեսը վեր կացավ։
— Արձակեցեք նրան, մեմ,— խորհուրդ տվեց նա,— դա ստորի մեկն է, ուղղակի ստոր։ Նա մի այնպիսի շիլա-փլավ կեփի որ, իսկ այստեղ փոքրիկներ կան։
Թիզուկեսը, որ գետնի երեսին չէր երևում, հիմա երբ Բարրիս Յուելը դարձավ նրան, ձեռքն արագ գրպանը խրեց։
— Դե՛, դե՛, մի քիչ կամաց,— զգուշացրեց Թիզուկեսը,— թե չէ որ տվել եմ, ծպտունդ դուրս չի գա։ Արանքը ճղի՛։
Բարրիսը, թվում է, վախեցավ այդ իրենից կրկնակի փոքր տղայից, և միսս Կերոլայնը օգտվեց նրա վայրկենական շփոթությունից։
— Գնա՛ տուն, Բարրիս,— ասաց նա։— Թե չէ ստիպված կլինես գործ ունենալ դիրեկտորի հետ։ Միևնույն է, ես պետք է նրան այս ամենի մասին զեկուցեմ։
Յուելը ֆնչացրեց և անշտապ, քայլ առ քայլ շարժվեց դեպի ելքը։
— Զեկուցում ես, զեկուցի՛ր, գրողը քեզ տանի։ Վարժուհո՜ւս տեսեք, փսլնքո՛տ, քեզ նմաններին շա՛տ ենք տեսել։ Կարծում է, թե ինքը դուրս արեց։ Ես ինքս եմ գնում, այդպես էլ իմացիր։ Քեֆս ուզում է, գնում եմ։
Նա մի րոպե էլ սպասեց, համոզվեց, որ միսս Կերոլայնը լալիս է, և միայն այդ ժամանակ ծուլորեն ոտները քարշ տալով, դասարանից դուրս գնաց։
Մենք բոլորս հավաքվել էինք ուսուցչական սեղանի շուրջը և ով ինչ կերպ կարողանում էր, միսս Կերոլայնին մխիթարում էր՝ ստորի մեկն է այդ Յուելը․․․ լավ բան չարեց․․․ դրա նմաններին իսկի պետք էլ չէ սովորեցնել․․․ Դա մեյկոմբցու վարմունք չէր, միսս Կերոլայն, մերոնք այդպես չեն վարվում․․․ մի՛ վշտացեք, մեմ․․․ միսս Կերոլայն, միգուցե դուք մեզ էլի մի քիչ կարդաք։ Ա՛յ, կատուների հեքիաթը շատ էլ հետաքրքիր էր․․․
Միսս Կերոլայնը ժպտաց, աղմուկով քիթը սրբեց, ասաց՝ «շնորհակալություն, սիրելիներս», գիրքը բացեց, և ամբողջ առաջին դասարանը տարակուսանքի մեջ գցեց՝ սկսելով մի երկար պատմություն դոդոշի մասին, որը, չգիտես ինչու, ապրում էր տան մեջ։
Երբ ես այդ օրը չորրորդ անգամ ստիպված եղա անցնելու Ռեդլիների տան մոտով (և արդեն երկրորդ անգամ վազքով) տրամադրությունս այդ տան նման չափազանց մռայլ էր։ Եթե ամբողջ դպրոցական տարին պետք է հագեցված լինի այդպիսի բուռն ապրումներով, ինչպես այս առաջին օրը, դա, թերևս, շատ հետաքրքիր է, բայց եթե այդուհանդերձ ինն ամիսների ընթացքում հնարավոր չի լինչելու ոչ գրել, ոչ կարդալ, ավելի լավ կլինի, որ փախչեմ։
Իրիկնամուտին իմ ծրագիրը արդեն պատրաստ էր, երբ մենք վազեցինք Ատտիկուսին դիմավորելու, ես նույնիսկ չջանացի առաջ անցնել Ջիմից։ Մենք միշտ աշխատանքից հետո փոստի անկյունում դիմավորում էինք Ատտիկուսին։ Երևի Ատտիկուսը մոռացել էր, որ առավոտյան ես արժանացել էի նրա անբաբեհաճությանը, և սկսեց հարցեր տեղալ դպրոցի մասին։ Ես պատասխանում էի դժկամորեն, և նա այլևս չստիպեց։
Կելպուրնիան, երևում է, հասկացել էր, որ այսօր ինձ համար ծանր օր էր և ինձ թույլ տվեց նայելու, թե ինքն ինչպես է ընթրիքի համար պատրաստություն տեսնում։
— Աչքերդ փակիր, բերանդ բաց,— ասաց նա։
Հաճախ չէր պատահում, որ նա մեզ երես տար խրթխրթան պաքսիմատներով, միշտ ասում էր, չորացնելու ժամանակ չունի, բայց այսօր ես էլ, Ջիմն էլ դպրոց էինք գնացել և նրա համար օրը թեթև էր եղել։ Նա գիտեր, թե ես խրթխրթան պաքսիմատ որքան եմ սիրում։
— Տխրել եմ,— ասաց նա,— տունն այնպես դատարկ էր, ստիպված եղա ժամը երկուսին ռադիոն միացնել։
— Իսկ ինչո՞ւ։ Ես ու Ջիմը, միևնույն է, տանը չենք լինում, դա միայն այն ժամանակ, երբ անձրև է գալիս․․․
— Հա՛, դե ճիշտ է,— ասաց Կելպուրնիան,— բայց եթե ձայն եմ տալիս, մեկն ու մեկդ վազելով գալիս եք։ Օրվա կեսը անց է կենում ձեզ կանչելով։ Էհ, ինչ կա,— ավելացրեց նա՝ ելնելով աթոռակից,— խնդրե՛մ, ես հիմա կհասցնեմ պաքսիմատ էլ չորացնել։ Իսկ հիմա թռի՛ր, ինձ մի խանգարիր, սեղանը պիտի գցեմ։
Նա կռացավ և ինձ համբուրեց։ Սա ո՞ր խաչիցն էր,— մտածեցի ես վազելիս։ Երևում է ինքն էլ գիտե, որ մեղավոր է և ուզում է հաշտվել։ Անվերջ ինչ֊որ բան էր գտնում ու ինձնից կպչում, իսկ հիմա վերջապես հասկացել է, որ անիրավացի է, խղճացել է, բայց խոստովանել չի ցանկանում, որովհետև համառ է։ Ես հոգնել էի այդ օրվա անտեղի վիրավորանքներից։
Ընթրիքից հետո Ատտիկուսը նստեց բազկաթոռին, օրաթերթը վերցրեց ու ինձ կանչեց.
— Կարդալո՞ւ ենք, Մեծաչքանի։
Դա արդեն ես չկարողացա տանել և դուրս գնացի պատշգամբ։ Ատտիկուսը ետևիցս դուրս եկավ։
— Ի՞նչ է պատահել, Մեծաչքանի։
Ես ասացի, որ հիվանդ եմ և, եթե նա դեմ չէ, ես այլևս դպրոց չեմ գնա։
Ատտիկուսը նստեց ճլորթուն, ոտքը գցեց ոտքին և ձեռքը խրեց փոքրիկ գրպանը, ուր ժամացույցն էր դնում. նա միշտ հավատացնում էր, որ այդպես շատ հարմար է մտածել։ Նա լուռ, կարեկցանքով սպասում էր, իսկ ես որոշեցի դիրքերս ամրացնել։
— Չէ՞ որ դու էլ դպրոցում չես սովորել, և ոչինչ, դրանից վատ բան չի պատահել, դե ուրեմն, ես էլ չեմ սովորի։ Դու ինձ ինքդ սովորեցրու, ինչպես պապիկն է սովորեցրել քեզ ու հորեղբայր Ջեկին։
— Չեմ կարող,— ասաց Ատտիկուսը։— Ինձ հարկավոր է ապրուստի համար փող աշխատել։ Եվ հետո, եթե դու դպրոց չգնաս, ինձ բանտ կդնեն։ Այնպես որ, այսօր մագնեզիում ընդունիր, իսկ վաղը կգնաս դասի։
— Դե չէ, ես առողջ եմ։
— Այդպես էլ գիտեի։ Իսկ ի՞նչ է պատահել։
Խոսք խոսքի ետևից ես պատմեցի նրան այդ օրվա բոլոր փորձանքներիս մասին։
—... և նա ասում է, թե դու ինձ ճիշտ չես սովորեցրել, և մենք՝ ես և դու, այլևս երբե՛ք, երբե՛ք միասին չենք կարդալու։ Խնդրում եմ, դու ինձ այլևս դպրոց մի ուղարկիր, խնդրում եմ, շատ եմ խնդրում։
Ատտիկուսը վեր կացավ և գնաց պատշգամբի ծայրը։ Նա այնտեղ երկար ու ջանասիրաբար ուսումնասիրում էր գլիցինիայի ճյուղը, հետո վերադարձավ ինձ մոտ։
— Ամենից առաջ, Մեծաչքանի, փորձիր սովորել ոչ դժվարին մի ֆոկուս,— ասաց նա։— Այն ժամանակ քեզ համար շատ ավելի հեշտ կլինի ամենատարբեր մարդկանց հետ յոլա գնալը։ Չի կարելի ինչպես հարկն է մարդուն հասկանալ, մինչև որ չլինես նրա տեսակետին։
— Այդ ինչպե՞ս։
— Հարկավոր է մտնել նրա կաշվի մեջ և նրանով ման գալ։
Եվ Ատտիկուսը նաև ասաց, որ դու այսօր շատ բան սովորեցիր, և միսս Կերոլայնը նույնպես որոշ բաներ սովորեց։ Օրինակ՝ Կանինգհեմներին ողորմություն չառաջարկել, բայց եթե ես և Կանինգհեմը մտնեինք միսս Կերոլայնհ կաշվի մեջ, մենք կհասկանայինք, որ այդ նա ասել է ոչ թե վիրավորելու համար, այլ սխալմամբ։ Նա հո չէ՞ր կարող մի օրում վարժվել մեյկոմբյան բոլոր սովորույթներին, և պետք չէ մեղադրել, եթե նա ինչ֊որ բան չգիտե։
— Գետնի տակն անցնեմ,— ասացի ես։— Ա՛յ, ես չգիտեի, որ նրան դուր չի գալիս, երբ կարդում են, իսկ նա ինձ մեղադրե՛ց․․․ Լսի՛ր, Ատտիկուս, դպրոց գնալն իմ ինչի՞ն է պետք,— հանկարծ գլխի ընկա ես։— Ես չէ՞ որ քեզ պատմեցի Բարրիս Յուելի մասին։ Նա միայն առաջին օրերն է դպրոց գալիս։ Տեսչուհին ցուցակագրում է անունը, և ըստ օրենքի ամեն ինչ կարգին է․․․
— Այդպիսի բաներ պետք չեն, Մեծաչքանի,— ասաց Ատտիկուսը։— Երբեմն որոշ հանգամանքներում օրենքը կարելի է շրջանցել։ Քո նկատմամբ օրենքն անողոք կլինի։ Այնպես որ դու ստիպված պիտի լինես դպրոց գնալ։
— Իսկ ինչո՞ւ Յուելին կարելի է, ինձ՝ ոչ։
— Դե, լսիր։
Եվ Ատտիկուսն ասաց, Յուելները միշտ էլ խայտառակություն են եղել Մեյկոմբի համար, արդեն երեք սերունդ։ Որքան ինքը հիշում է, Յուելներից և ոչ մեկը ազնիվ աշխատանքով չի ապրել։ Ա՛յ ծննդին, երբ տոներից հետո կարգի կընկնենք, նա ինձ կտանի և ցույց կտա, թե որտեղ և ինչպես են ապրում նրանք։ Նրանք մարդավարի չեն ապրում, այլ ինչպես անասունը։
— Եթե նրանք թեկուզ մի գրոշի չափ էլ սովորելու ցանկություն ունենային, միշտ էլ կկարողանային դպրոց գնալ,— ասաց Ատտիկուսը։— Կարելի է, իհարկե, զոռով ստիպել, բայց հիմարություն կլիներ Յուելների նման մարդկանց քարշ տալ այնտեղ, որտեղ չեն ցանկանում գնալ...
— Ուրեմն եթե վաղը ես դպրոց գնալ չուզենամ, դու ինձ նո՞ւյնպես քարշ կտաս։
— Բավական է այդ մասին,— չոր ասաց Ատտիկուսը։— Դու էլ նույնպիսի մարդ ես, ինչպես և բոլորը, միսս Մեծաչքանի Ֆինչ։ Եվ քեզ պահիր այնպես, ինչպես ընդունված է օրենքով։
Նա ասաց՝ Յուելները այնպիսի մարդիկ չեն, ինչպես բոլորը, նրանք իրենց բարքերն ունեն։ Որոշ հանգամանքներում սովորական մարդիկ նրանց խելամտորեն տրամադրում են որոշ արտոնություններ, պարզ ասած, նրանց որոշ արարքներին նայում են մատների արանքով։ Օրինակ՝ Յուելներին թույլատրում են դպրոց չգնալ։ Կամ թե Բոր Յուելին, Բարրիսի հորը, թույլատրում են որս անել և թակարդ դնել ոչ որսորդական սեզոնում։
— Բայց դա շատ վատ է, Ատտիկուս,— ասացի ես։
Մեյկոմբ շրջանում արգելված ժամանակ որս անելը հետապնդվում է օրենքով, և բոլոր բնակիչներն էլ նույնպես այդ բանը չեն ներում հանցավորներին։
— Այո՛, իհարկե, դա ապօրինի է,— ասաց իմ հայրը,— և որ դա վատ է, նույնպես ճիշտ է։ Բայց երբ մի մարդ բոլոր միջոցները խմիչքի է տալիս, նրա զավակներր քաղցից դառը արցունք են թափում։ Ես մեր շրջանում չգիտեմ որևէ հողատիրոջ, որը մի նապաստակը խնայեր նրա երեխեքից, թեկուզև նրանց հայրը այդ նապաստակը որսում է ապօրինի։
— Բայց և այնպես միստեր Յուելը վատ է անում․․․
— Իհարկե, բայց նա երբեք չի ուղղվի։ Մի՞թե դրանից ելնելով դու կսկսես մեղադրել նաև նրա երեխաներին։
— Ո՛չ, սըր,— քրթմնջացի ես։ Հետո ես վերցրի փորձ կատարեցի։
— Եթե ես դպրոց գնամ, ուրեմն, մենք այլևս երբեք չպիտի՞ կարդանք...
— Դա քեզ շա՞տ է վշտացնում։
— Այո, սըր։
Ատտիկուսը մի ուրիշ տեսակ նայեց ինձ, և ես ականջներս սրեցի։
— Դու գիտե՞ս, թե ինչ է նշանակում կոմպրոմիս հարցրեg նա։
— Այդ երբ շրջանցում են օրենքը։
— Ո՛չ, երբ զիջում են մեկմեկու և այդպիսով համաձայնոկթյան գալիս։ Օրինակ՝ եթե դու համաձայնես դպրոցում սովորել, ես և դու ամեն երեկո առաջվա նման կարող ենք կարդալ։ Պայմանավորվեցի՞նք։
— Այո, սըր։
— Կարելի է յոլա գնալ և առանց սովորական ձևականությունների,— ասաց Ատտիկուսը, տեսնելով, որ ես պատրաստվում եմ թքել նրա ափի մեջ։
Երբ ես դուռը բացեցի, նա ետևիցս ասաց․
― Ի միջի այլոց, Մեծաչքանի, լավ կլինի, որ դպրոցում մեր պայմանի մասին լռես։
— Իսկ ինչու։
— Վախենում եմ, թե մեր գործունեությունը բարձր հեղինակությունների կողմից հավանության չարժանանա։
— Այդ ինչպես։
— Ես դպրոց երբեք չեմ գնացել,— ասաց Ատտիկուսը,— բայց ես մի բանից վախենում եմ, եթե միսս Կերոլայնը լսի, որ մենք ամեն երեկո միասին կարդում ենք, նա կհարձակվի արդեն ինձ վրա, իսկ այդ բոլորովին ցանկալի չէ։
Այդ ամբողջ երեկո ես և Ջիմը թուլանալու աստիճանի քրքջում էինք, որովհետև Ատտիկուսը անվրդով տեսք առած՝ մեզ համար մի երկար պատմություն էր կարդում այն մարդու մասին, որը անհայտ է, թե ինչու բարձրացել էր դրոշակաձողի վրա և չեր ցանկանում իջնել, դրանից հետո Ջիմը որոշեց ամբողջ շաբաթն անցկացնել չինարու վրա գտնվող մեր տնակում։ Նա այնտեղ էր բարձրացել առավոտյան նախաճաշից հետո և դեռ այնտեղ էր մայրամուտից առաջ, գիշերն էլ չէր իջնի, բայց Ատտիկուսը արգելեց հաղորդակցությունը և ընդհատեց մատակարարումը։ Ամբողջ օրը ես մագլցում էի չինարու վրա և Ջիմի հանձնարարություններով ետ էի վազում դեպի տուն, քարշ էի տալիս գրքեր, ուտելիք, խմելիք, իսկ երբ գիշերելու համար տարա վերմակը, Ատտիկուսն ասաց, եթե Ջիմի վրա ուշադրություն չդարձնենք, կիջնի։ Եվ Ատտիկուսը իրավացի էր։