== Սինյորան իջնում է Պոմպեյում ==
Նեապոլ֊Պոմպեյ մասնավոր ավտոստրադով երթևեկող Նեապոլ—Սալերնո ավտոբուսը հերթական մեկնումին, 12.30 րոպեին, լեփ-լեցուն չէր։
Հիանալի օր էր սպասվում, թեպետ առավոտից եղանակը փոքր-ինչ մռայլված էր։ Ժամը 9-ի մոտ քամի բարձրացավ, ամպերը ցրվեցին, և արևը ազատորեն շողաց կապտաթյուր ու անհատակ երկնքի խորքից։ Սքանչելի օր՝ հատկապես ավտոմեքենայով և կամ ավտոբուսով ճամփորդելու համար։ Նստիր պատուհանի մոտ և հանգիստ վայելիր պայծառ գույներով բնանկարը, կանաչների միջից անսպասելի երևացող ծովի փայլատակող լուսաբացատները։ Դաշտերում աշխատող գյուղացիները երևում ու անցնում են ինչպես անվերջ ձգվող կինոժապավենի դրվագներ, որ բացվում են սլացող ավտոմեքենայի հանդեպ։ Մի կադրը լրացնում է մյուսին, այնտեղ գյուղացին բարձրացնում է բրիչը, այստեղ իջեցնում. մի մարդ ձեռքով է անում, մյուսը՝ պատտսխանում է։ Բնանկարների ու մարդկանց գունագեղ գեղադիտակը այս ավտոստրադի վրա, որը ծառուղու նման կտրում անցնում է Իտալիայի ամենագեղեցիկ, այգեշատ մարզերից մեկը, այնպես է գրավում ճամփորդին, որ նա չի կարողանում ո՛չ կարդալ, ո՛չ զբաղվել որևէ այլ բանով։
Ավտոբուսը կանգ առավ ապակեպատ պահակակետի մոտ, որտեղից սկսում էր ավտոստրադը։ Ինչ-որ մեկը երկու ձեռքով դռնակը սկսեց իրեն ձգել, և ավտոբուս մտավ մի պառավ։ Իր հետ նա բերեց պամիդորի հյութով ցողված երկար ու սև շրջազգեստի տհաճ հոտը։ Աստիճաններին ելնելով, նա թևատակին սեղմեց իր հին, սև շալի ծոպերը։ Պառավի ետևից ներս մտավ մի փոքրիկ աղջիկ։
Պառավը խոր շունչ քաշեց, հետո հաղթողի տեսքով նայեց շուրջը և բարձրաձայն հարցրեց.
— Այս բանը Սալերնո գնո՞ւմ է։
Որոշակի պատասխան ստանալով տոմսավաճառից, որը գնաց ուղևորների տոմսերն ստուգելու, պառավը առաջ հրեց աղջկան։
— Ասացի, չէ՞, որ սա Սալերնո է գնում։
Նա շուռ եկավ աջից առջևում նստած ուղևորի կողմը։ Դա հիսունամյա մի մարդ էր, նիհար, ոսկրոտ։ Նրա մեծ ականջները դիպչում էին սնկաձև լայնեզր շլյապային, իսկ մսեղ քիթը դեմքին տալիս էր ինչ֊որ արհամարհող արտահայտություն։
— Ես գուշակեցի,— ցնծալից հայտարարեց անծանոթին պառավը.— էլ ո՛ւր պետք է սա գնա, եթե ոչ մեզ մոտ, Սալերնո։
Ուրախացած, որ իր և աղջկա համար գտնվեցին ազատ տեղեր, պառավը երեխային նստեցրեց ձախ պատուհանի մոտ։
— Նայիր, ինչ զարդարված գնացք է, վագոնները կարմիր են և սպիտակ, ոչ այնպես, ինչպես այն սևը, որով մենք այսօր առավոտյան գնում էինք։
Աղջկա գլուխը առնելով ափի մեջ նա երեխայի հայացքն ուղղեց ավտոստրադից մի քանի մետր հեռու երևացող ամառանոցային գնացքին, որը գնում էր Վեզուֆի կողմը։ Հետո պառավը ավելի հարմար տեղավորվեց փափուկ նստելատեղում, շալը խաչաձև կապեց կրծքին և գոհ տեսքով ասաց.
— Այստեղ ավելի լավ է, քան գնացքում։ Այսօր առավոտյան մենք Նեապոլ գնացինք գնացքով, այ թե տանջվեցի՜նք։ Այնտեղ հսկիչ կար։ Մենք մի զինվորի հետ նրանից առաջ անցանք։ Նա,— պառավը գլխով ցույց տվեց աղջկա կողմը,— նույնպես զինվորական է։ Ահա այստեղ գրված է,— պառավը ձեռքը ծոցը տարավ և ինչ֊որ թուղթ հանեց։— Հետո Անգրիում մենք իջանք,— շարունակեց պառավը,― և մտանք վերջին վագոնը, որտեղով հսկիչը արդեն անցել էր։ Դե, ասում եմ, վերադարձին ես գնացքով էլ չեմ գնա, չէ։ Այ թե գլխացավանք է։ Ես պառավ եմ, իսկ աղջիկը՝ թշվառական, խեղանդամ, նա չի կարող իջնել ու բարձրանալ։ Կգնամ, ասում եմ, ձիասայլո, ճի՞շտ է։ Մի որևէ սայլապանկհանդիպի Սալերնոյից կամ, ավելի լավ կլինի, Ֆրանտտեից․ ես մեզ մոտ, Ֆրանտտեում, ճանաչում եմ բոլոր սայլապաններին դեռ մանուկ հասակից, շոֆերներին նույնպես, նրանք Նեապոլից ֆաբրիկայի համար թելի խծուծ են բերում։ Գիտե՞ք մեր մանվածքի ֆաբրիկան։ Մի խոսքով ինչ֊որ բանով ես տեղ կհասնեմ, միայն ոչ այդ անիծյալ գնացքով։ Եվ ահա մտա այստեղ, թեև չգիտեի էլ, թե սա ուր է գնում։
Պառավը այս բոլորը պատմում էր բարձրաձայն, գլուխը թեքած աջ, դեպի սնկաձև շլյապայով ուղևորը։ Նա նույնիսկ մի աթոռ ավելի մոտ նստեց ուղևորին ու շարունակեց.
― Գնացքում ամեն տեսակ եկվոր ժողովուրդ կա։ Խոսում են, չես հասկանում, ինչ են ասում, կարծես ոչ մեր լեզվով։ Իսկ այստեղ բոլորը Սալերնո են գնում, նշանակում է բոլորն էլ հայրենակիցներ են...
Ուղևորները լսում էին, ոմանք աննկատելի ծիծաղում։ Նոր ուղևորը այն պառավներից էր, որը չնայած անատամ բերանին, կարող է լավ ուտել, ծիծաղել և կարևորը՝ ընդունակ է զարմանալի արագ շատախոսելու և աղոթելու։ Առջևում նստած ինչ֊որ պատկառելի արտաքինով սինյոր, որի դուրս ցցված փորի վրա օձագալար էր լլինում բրելոկով ոսկյա շղթան, շուռ եկավ և կրեոսկրե ակնոցի տակից խիստ հայացք ձգեց պառավ գեղջկուհու վրա։ Շուռ եկան ևս մի քանիսը։
Այժմ պառավը դիմում էր աղջկան։
— Հարմա՞ր է, դո՞ւր է գալիս։ Մի տես ձվից նոր ես դուրս եկել և ահա քեզ վիճակվեց նույն օրում զբոսնել և՛ գնացքով, և՛ ավտոմեքենայով։ Սա ամենամեծ ավտոմեքենան է, որ կա։
Աղջիկը, ըստ երևույթին, չափազանց գոհ էր։ Պառավը նույնպես։ Նա մեկ որոշեց նայել պատուհանից, բայց ավելի շատ նրան հենտաքրքրեց ավտոբուսը։ Պառավը նորից շուռ եկավ շլյապայով ուղևորի կողմը և թեթևակի հրելով նրան, հարցրեց.
— Իսկ դուք Սալերնոյի՞ց եք։
Սա պատասխանեց մի այնպիսի եղանակով, որը պարզորոշ վկայում էր խոսակցությունը չշարունակելու նրա ցանկությունը.
— Ես Ֆայանոյից եմ։
― Դա միևնույն է թե Սալերնոյից, հայտարարեց պառավը, իսկ ես Ֆրատտեից եմ։ Ֆրատտեն էլ, Ֆայանոն էլ մի բան են՝ Սալերնո։
Բայց այժմ նա դիմում էր ուղևորի շլյապային, որը նորից շուռ էր եկել։
― Այ թե հրաշալի օր է։― Պառավը պատուհանից չէր նայում։ Առանց այդ էլ նա տոնական տրամադրության մեջ էր։― Իսկ ասյտեղ, ներսում, ամեն ինչ այնպես գեղեցիկ է, հարմար, կարծես նստել ես փաստաբանի կնոջ թիկնաթոռին։ Այսօր առավոտյան անձրև պիտի գար, ասացի, պետք չէ, այսօր ես Նեապոլ պիտի հասնեմ, իսկ վաղը, ասացի, թող ինչ ուզում է լինի։ Տես, անձրև չեկավ։ Ախ, ի՜նչ օր է,— նա աղմուկով հոգոց քաշեց։ Ինչ լավ է չոր ճանապարհով գնալը, անձրևից անիվները սահում են, ես այդ մեզ մոտ, Ֆրատտեում եմ տեսել...
Աղջիկը ձեռքը պառավի աջ գրպանը խրեց։ Նկատելով այդ, պառավը նորից հրեց շլյապայով սինյորի ուսը և ուրախ ասաց.
― Մի նայե՛ք սրան։ Ուտել է ուզում, ամաչում է, ասի, թխվածք է ուզում։
Նա գրպանից թխվածք հանեց և տվեց աղջկան։
― Դուք նախաճաշե՞լ եք։ Մենք չենք նախաճաշել։ Հիմա ժամը քանի՞սն է։ Երևի մեկը,― պատուհանից դուրս նայելով պատասխանեց նա ինքն իրեն։― Մենք դեռ չենք կերել,― շարունակեց նա հանգիստ, առանց դժգոհելու, կարծես խոսքը իրեն չէր վերաբերում։― Փառք աստծո, էս բանը արագ է վազում․․․ Ես տնից դուրս գալիս հինգ հարյուր լիր վերցրի, հիմա ի՞նչ մնաց։ Այ թե որքան թանկ նստեցիր ինձ վրա,― ասաց պառավը աղձկան, որ անկյունում տեղավորված թխվածք էր ծամում։
Այս անգամ խոսեց շլյապայով ուղևորը.
— Հինգհարյուր լի՞ր։ Դուք առավոտյան վճարել եք գնացքի համար և դեռ ուզում եք վճարել ավտոբուսի վա՞րձը։ Մի՞թե դուք փող ունեք, հարցրեց նա և նրա մսոտ կոպերի տակ թաքնված աչքերը կենդանացան ծիծաղաշարժ միջադեպի կանխազգացումից։
— Ոնց թե չունենք,— անհանգստացավ պառավը,—իհարկե ունենք,— նա սկսեց շտապով որոնել ծոցում պահված փողերը և դուրս հանեց երկու թղթադրամ՝ հարյուր և հիսուն լիր արժողությամբ,— բավական է, չէ՞։ Սա հո գնացք չի, էստեղ միայն մի վագոն է,— ասաց նա վստահ,— ավելին չեն վերցնի։
― Իսկ դուք գնացքին որքա՞ն վճարեցիք։— Անհողդողդ տեսքով տեղեկացավ շլյապայով ուղևորը։
— Որքա՞ն։ Ես ձեզ ասացի արդեն, ոչ մի կոպեկ։ Նա ահա զին-վո-րա-կան է,—վանկ առ վանկ արտաբերեց պառավը, կարծես կրկնելով այն, ինչ, արդեն հարյուր անգամ ասված ու բացատրված էր։― Նա ոնց որ ես, մայր չունի, հայր չունի, ոչ ոք չունի։ Քանի դեռ ապրում էին նրա հայրն ու մայրը՝ իմ զավակները, ես կուշտ ու հանգիստ էի նրտանց հետ։ Հիմա նրանք չկան։ Ռումբերը, հասկանո՞ւմ եք։ Աղջկա ոտքի մատները կտրվել են։ Մայրը հոր հետ զոհվեց, ես, պառավս, փրկվեցի, իսկ Մարիցելլիի ոտքի տասը մատները համբարձվեցին։ Դեռ լավ է որ նրան հողի տակից անմիջապես հանեցին, թէ չէ ոտքը կկտրեին։ Հասկացա՞ք։ Միայն հիմա, վեց տարի հետո վերջապես թղթերը եկան։ Ահա այս թուղթը,— պառավը թափահարեց գրությունը, զինվորական հոսպիտալից են ուղարկել Նեապոլ։ Այստեղ գրված է, որ աղջիկը չպետք է վճարի բուժման համար։ Հետո՞, իսկ ո՞վ պետք է նրան տանի-բերի։ Նա ընդամենը տասը տարեկան է։ Նա տնից մինչև Սալերնո չի կարող գնալ։ Նա չգիտի էլ, թե Նեապոլը որտեղ է գտնվում։ Ասենք ես էլ մի կարգին չգիտեմ։ Ուրեմն ես էլ պարտավոր չեմ վճարել։
Ուղևորը դարձյալ շուռ էր եկել։ Թերևս միայն ուղևորի սնկաձև շլյապայի գագաթն էր լսում պառավին։
— Իսկ ես ու-ղեկ-ցող եմ, հասկանալի է, ինձ համար չէի գնա։ Տանը ինչքան ասես գործ կա։ Ես Ֆրատտեի մեր փաստաբանի կնոջ լվացքը պետք է անեի։ Դուք, իհարկե, նրան գիտեք, ողորմած պարոն։ Պառավը մեկ անգամ նորից ցնցեց շլյապայով ուղևորին։ Նա կոպտաբար ազատվեց իրեն ձանձրացնող պառավից, իսկ պառավը նորից շարունակեց խոսել այն մասին, թե ինչն է այնքան կարևոր իր կյանքում։ Նա խոսում էր թոռան գլուխը շոյելով, որը նորից ձեռքը տարել էր տատի գրպանը։
— Հերիք է, սովորիր դիմանալ, երբ ուտել ես ուզում։— Կշտամբեց պառավը,― հիսուն լիրի թխվածք առա, իսկ դու բոլորը կերար։ Բավական է։
Աղջիկը Փքվեց, բայց պառավը դրա վրա ուշադրություն չդարձրեց։ Նրան զգաստացրեց տոմսավաճառի մոտենալը, որն իր պողպատյա ունելիով ծակում էր տոմսերը։ «Ձեր տո՞մսը»,— ավտոբուսում շարունակ լսվում էր նրա ձայնը։
Պառավը նորից շոյեց աղջկա գլուխը և կարծես ցանկանալով խեղդել խռովահույզ տագնապի զգացումը, որն անսպասելի տիրել էր նրան, բարձրաձայն ասաց.
— Դու մի վախենա, այս տոմսավաճառը մեր մարդն է, Սալերնոյից է, քանի որ սա այնտեղի մեքենան է, այդպես էլ պետք է լինի,— ավելացրեց նա կիսաձայն, միայն աղջկան ուղղելով խոսքը։
Բայց նրան չհաջողվեց հանգստացնել իրեն և խուլ անհանգստությունը աճեց։ Անսպասելիորեն նրան սկսեց գրգռել աչքի առջև ցցված ֆայանացու շլյապան։
― Այ թե մռութ է, հա՜, ոնց որ մեր ժամկոչինը, խեթելով ֆայանացու կողմը, կիսաձայն ասաց պառավը արդեն բոլորովին մոտեցած տոմսավաճառին։
Նա ցանկանում էր մտերմանալ տոմսավաճառի հետ, բայց սա խուսափում էր պառավի հայացքից, թեև անշուշտ լսում էր բոլորը բառ առ բառ։
— Ձեր տո՛մսը,— դարձավ նա ինչ֊որ մեկին։
Այդ ժամանակ պառավը շրջեց հայացքը և աչքի տակով սկսեց զննել տոմսավաճառին։ Նա ոչ մի անգամ չէր տեսել սրան։ Այնուամենայնիվ, սա հավանաբար Սալերնոյից է։ Շագանակագույն աչքերով տոմսավաճառը մեկ-մեկ նայում էր պառավին և պառավին թվում էր, որ հիմա կասի. «Այժմ ես քեզ կմոտենամ և եթե դու տոմս չունես...»։
Նա քաշվեց ձախ, ավելի մոտ նստեց աղջկան և, մեջքով տոմսավաճառին, ուղևորներին ու ողջ ավտոբուսին դարձած՝ սկսեց նայել պատուհանից։
— Նստիր սուսուփուս։ Ուզում ես նվվա՞լ։
Նա նայում էր շողացող, լույսով ցողված բնանկարին, որն այնպես նման չէր իր հայրենի Ֆրատտեին։ Այստեղ դաշտերը ձգվում էին անընդհատ, լայն ժապավենների նման, իսկ իրենց գյուղում դաշտերը փռված էին սարալանջերին՝ փոքրիկ հատվածներով։ Անծանոթ վայրերը չէին ուրախացնում նրան։ Պառավը դանդաղ շրջվեց և վտանգի սպասող խխունջի նման կուչ եկավ։ Նա հարդարեց իր սպիտակ մազերը։ Վիզը և ուսերը ավելի ամուր փաթաթեց սև շալով։
Տոմսավաճառը տոմս պահանջեց ինչ-որ սինյորից, որն ինչպես այդ հաճախ է լինում, նախօրոք գործակալությունից չէր գնել։ Պառավը տեսավ թե ինչպես հարյուր լիրանոց մի քանի թղթադրամ անցան տոմսավաճառի ձեռքը։ «Հավանաբար սա Սալերնո չի գնում,― որոշեց նա,― ապա ո՞ւր է գնում»։ Այն միտքը, որ ինքը սխալ ուղղությամբ է գնում, ստիպեց նրան գունատվել և շփոթվել։ Չկարողանալով գոհացուցիչ բացատրություն գտնել, պառավը վախեցած հարցրեց շլյապայով ուղևորին։
— Դուք համոզվա՞ծ եք, որ մենք Սալերնո ենք գնում։
— Այո,— պատասխանեց ուղևորը ինչ֊որ անորսալի քմծիծաղ աչքերում։
Այստեղ պառավը դուրս նայեց պատուհանից և նկատեց, որ իրենք գնում են անսովոր ճանապարհով, ուր չեն հանդիպում ոչ ձիասայլեր, ոչ իր նման պառավներ և ոչ էլ ճիպոտով կով քշող գյուղացիներ՝ ծանոթ ու սովորական ո՛չ մի բան։— Միայն գունավոր հայտարարություններ և ժամանակ առ ժամանակ ինչ֊որ ավտոմեքենա, որը սուրալով հասնում ու անցնում է առաջ։
Այդ պահին տոմսավաճառը դիպավ նրա ուսին ու ասաց․
— Ո՞ւր ես գնում։
Պառավը մեկնեցի իր հարյուր հիսուն լիրը։
― Չորս հարյուր քսան է հարկավոր։ Այդպես էլ գիտեի, այսօր ինչ֊որ անակնկալ էր սպասվում։ Ինչո՞ւ էիր այստեղ խցկվում։ Գնայիր գնացքով կամ թե ոտքով։ Չէ՞ որ սա մասնավոր ճանապարհով երթևեկող արագընթաց պուլման է։ Դու, ինչ է, լուսնի՞ց ես ընկել։
— Ախր աղջիկը, զինվորական է,— փորձեց բացատրել պառավը, բժշկական վկայականը առաջ մեկնելով։
— Իմ ի՞նչ գործն է։ Ես պետք է ստանամ չորս հարյուր քսան լիր։ Սա մասնավոր ընկերության պուլման է։
— Ինձ ոչինչ չեն ասել։ Ինչո՞ւ նա ինձ չբացատրեց,— ասաց պառավը մատնացույց անելով ֆայանցի ուղևորին։
Սա գլուխը պատուհանից շրջելով քրթմնջաց.
— Ամեն մարդ ինքն է իր գործը տնօրինում...
Պառավը սկսեց քրքրել գրպանները, չհամարձակվելով հայացքը տոմսավաճառին ուղղել։ Իսկ նա նայում էր պառավի ձեռքերին։ Յոթանասուն տարեկան կնոջ ձեռքեր՝ խորշոմած, բազմաչարչար, կարմիր բծերով, տենդագին գրպանները պրպտող և այնտեղից բացի փողից ամեն ինչ դուրս հանող ձեռքեր։
— Սիրելիս,— ասաց տոմսավաճառը,— պետք է ևս երկու հարյուր յոթանասուն լիր, իսկ ես այդ քեզ չեմ կարող տալ։
― Սպասեցեք,— շնչակտուր բացականչեց պառավը։
Նա ձեռքը այնքան խոր թաղեց ծոցի մեջ, որ հասավ փորին։
Հետո մեկը մյուսի հետևից շուռումուռ տվեց իր բոլոր վերին ու ներքին շրջազգեստները և մրմնջաց.
— Աստվածամայր, հրաշք գործի։
Վերջապես նա սկսեց հանել կոշիկները, ասելով.
— Ես այստեղ միշտ փող եմ պահում... Ա՜յ թե ուղեկցեցի քեզ...— դարձավ նա վախեցած աղջկան։
Շատ ուղևորների զվարճացնում էր այս տեսարանը, իսկ ֆայանցու դեմքին գծագրվեց անասնական բավականություն։ Տոմսավաճառը սպասԵց, հետո սևեռուն նայեց ուղևորներին և քթի տակ ասաց.
— Սրանք հրաշք չեն գործում։
Այդ պահին ինչ-որ պատանի՝ օծված մազերով, բեղիկներով և տաքդեղի նման կարմիր դեմքով, ըստ երևույթին, ուսանող, անկասկած ինքն իր հետ մեծ պայքար մղելուց հետո, ամոթալի արարքը խոստովանողի եղանակով, ասաց.
— Ահա հիսուն լիր։— Եվ նա շտապով շուռ եկավ հենց այն պահին, երբ իր գցած թղթադրամը ցած ընկավ անցուղու վրա։
Պառավը զարմացած և երջանիկ, վեր թռավ տեղից ու բղավեց.
— Շնորհակալությո՛ւն, շնորհակալությո՛ւն։
Նա չգիտեր, թե ինչպես շնորհակալ լիներ ուսանողից։ Պահանջվող փողը քարի նման դեռ ծանրացած էր նրա ուսերին, իսկ սա քիչ էր և պառավը դարձավ տոմսավաճառին․
— Այսքանը հերիք չէ՞։
Տոմսավաճառը լռեց, հետո նայեց առաստաղին և կարծես խոսքը ոչ մեկին չուղղելով, ասաց.
— Եվս երկու հարյուր քսան։ Ես իմ կողմից տալիս եմ հիսուն...
Նա այդ ասաց ոչ այնքան բարձր, որպեսզի ուղևոր սինյորները չվիրավորվեն, հանդուգն արարքից։ Նա սպասում էր, սպասում էր նաև պառավը, որը տեղից բարձրացել ու հենվել էր առաջին շարքի աթոռակի բռնակին։ Պառավի և տոմսավաճառի առջև ձգվում էր շուռ եկած մեջքերի վիրավորական գիծը։ Ֆայանցու մի կողմ թեքված շլյապան անշարժ հանգչում էր տիրոջ գլխին։ Պառավը ուզեց բռունցքով խվել այդ գլխարկին, բայց փոխարենը նայեց տոմսավաճառի աչքերին, որը հայացքը փախցրեց ու ասաց.
— Դու իրավացի ես, բայց ի՞նչ անեմ։ Հիսուն լիրից ավելի ոչ մի կերպ չեմ կարող տալ. չէ՞ որ ես պարտավոր եմ տոմս կտրել։ Լսիր, ահա թե ինչ կարող ենք անել։ Աղջկա տոմսի համար այսքանը կբավականացնի, դեռ քառասուն լիր էլ քեզ կմնա։ Գնա ոտքով։ Այստեղից երեսուն կիլոմետր է։ Աղջկան ես կթողնեմ վերջին կայարանում։ Այնտեղից մինչև Ֆրատտեի ճանապարհի ոլորանը շատ մոտ է։ Էյ, մեքենավա՛ր,— բղավեց նա։— Կանգնեցրու Պոմպեյում, սինյորան իջնում է, իսկ աղջիկը շարունակում է ճանապարհը,— նա ասաց այնպիսի եղանակով, որը կարող էր գայլերի մեջ անգամ խղճի խայթ առաջացնել։
Պոմպեյը արդեն մոտ էր, և պառավը հնազանդվելով, պատրաստվեց իջնելու։
— Ես գնում եմ թխվածք գնելու, իսկ դու ինձ այնտեղ սպասիր։ Ես շուտով կգամ։ Հասկացա՞ր,— ասաց նա թոռանը։
Գունատ, տխուր դեմքով աղջիկը, գլխով արեց։ Մեքենան կանգ առավ։ Պառավը մոտեցավ դռանը, որը բացեց տոմսավաճառը՝ կանգառը հայտարարելով։
Նա դուրս ելավ։ Աղջիկն սկսեց դողահար հեծկլտալ։ Տոմսավաճառը դուռը փակեց և ապակու միջից նայեց այնտեղ, ճանապարհի վրա կանգնած պառավին։ Նրա խամրած ու համրացած խորշոմներով ծեր դեմքը շրջափակող ճերմակ մազերի լուսապսակը ծածանվում էր քամուց...
== Արքան և կոշիկ մաքրողը ==