Պենելոպեն

Փողը դրամարկղից դեռ չէին բերել։ Ժամը երեքից շուտ չեն բերի։ Լոբիշևն^[1] ուրախացավ, որ իրեն հաջողվեց ճարպկորեն տեղեկանալ այդ մասին ու ղեկավարության աչքին էլ չերևալ։ Որ ստիպված չեղավ անգիտանալ։ Ամեն ինչ կարգին է։ Եթե բան չպատահի, ապա իրենց կհաջողվի այս ամսում կատարել պլանը… կամ հակառակը, եթե ղեկավարությունը շարունակի սեղմել՝ պատճառաբանել վատ մատակարարումն ու կազմակերպումը։

Հաշվապահությունից վերադառնալով՝ նա կրկին կողքի խցկվելով անցավ միջանցքում դրված սեւ, հսկա բազմոցի մոտով։ Բազմոցին մարդ չկար։ Դա էլ էր զարմանալի, այնուամենայնիվ աշխատավարձի օր է։ Հավանորեն բոլորը գիտեն, որ փողն ուշանալու է, և միայն ինքը չգիտե։ Միշտ էլ նա ինչ-որ բան չի իմանում, ու այնժամ այս սև, բազմաթիվ դռներից դուրս կելնի ղեկավարներից մեկնումեկը։ Կսեղմի իր ձեռքը, իսկ դուք ինչո՞ւ եք այստեղ, չգիտեի՞ք… Լոբիշևն անցավ մեծ բազմոցի կողքով, հետո գալիս էին երկու հանդիպակաց դռները, ցանկացածից կարող էր մի-մի ղեկավար դուրս թռչել, բայց չթռան։ Անցավ զարմանալիորեն դատարկ միջանցքով, էլի դռների ու դռների՝ արդեն պակաս վտանգավորների կողքով, կարծես ոչ ոք չկար։ Իջնում էր հազիվ զսպելով իրեն, որ չթռչկոտի աստիճաններով և չէր թռչկոտում նաև նրա համար, որ մեկ էլ հարթակում մի ղեկավար դուրս կգա դեմը։ «Բարև Ձեզ, ընկեր Լոբիշև,– կսեղմի ձեռքը,– այդ ո՞ւր…»։ «Ծխելու, պարզապես ծխելու։ Ահա տեսնում եք, բոլորովին էլ չէի վազում, այլ գնում էի առանց շտապելու։ Սիրում եմ, գիտեք, ծխել մաքուր օդում, եթե ժամանակս ներում է»։

Բայց արդեն փողոցում էր, մնում էր միայն նեղլիկ նրբանցքն անցնի… այնտեղ արդեն հազիվ թե մեկին հանդիպես… Եվ չհանդիպեց։

Նա քայլում էր Նևսկու պողոտայով և լավ էր զգում։ Արև էր։ Օդը հազվագյուտ թափանցիկ էր։ Դա հենց նույն աշնանային Նևսկին էր, թեպետ այն մասում, որով նա գնում էր, նույնիսկ ծառեր չկային։ Բայց Նևսկին աշնանային էր։ Գնում էր նա այդպես և որոշ ժամանակ դեռ մտածում՝ ինչո՞ւ և ինչպե՞ս եղավ, որ ինքը շարունակում է ահա ապրել և ունենում է այնպիսի տարբեր զգացումներ, ինչպես միջանցքում, սանդուղքի վրա և նրբանցքում… Բայց եղանակն այնպիսին չէր, որ երկար մտածես այդ մասին։ Նրա մտքով անցավ, թե տարօրինակ է, որ զգացումների այդպիսի մեքենայացում է առաջանում։

Մտածում էր, բայց մի տեսակ կողմնակիորեն, անխռով։ Մտածեց նաև, որ հետո չի էլ հիշելու, ինչպես երազում է լինում, կարծես դա ինչ-որ ժամանակ, վաղուց-վաղուց էր։ Համենայնդեպս, երբ նա անցնում էր Սադովայա փողոցը, ոչ մի նման բան չէր մտածում այլևս, չէր մտածում ընդհանրապես ոչ մի բանի մասին։

Այստեղով, իհարկե, կանայք ու աղջիկներ էին անցնում, կարող էր նայել նրանց։ Այդ դիտումը նույնպես տարօրինակ լինելու չափ մեքենայական էր։ Այսինքն՝ ոչ ինչպես տասնյոթ տարեկանում, երբ յուրաքանչյուրը գաղտնիք է և քոնը կարող է լինել։ Արդեն գիտես, գրողը տանի, որ գուցեև յուրաքանչյուրը… բայց ախր անհնար է, թեկուզև այն պատճառով, որ դու մենակ ես և տասնյոթ տարեկան չես։ Եվ այդ դեպքում՝ եթե ոչ միլիոն, ապա մի՞թե միևնույն չէ՝ մեկն է, թե՞ տասը։ Ուրեմն՝ թող որ մեկը։ Այդ մասին նա նույնպես մտածեց անցողակի, կարծես չմտածեց էլ։ Իր համար գնում էր և նայում կանանց ու աղջիկներին, ինչպես սովոր էր նայել՝ հենց այնպես։ Նրանք այնքան էլ շատ չէին։ Ինչքան չլինի՝ աշխատանքային օր է և ժամն էլ աշխատանքային է։

Մի խոսքով նա շատ լավ էր զգում իրեն, երբ քայլում էր այսպես՝ Նևսկիով, սիրելի աշնանային Նևսկիով ու նայում շուրջը՝ ի՜նչ օդ է։ Ազատ ու թեթև էր՝ երբ գնում էր այսպես։ Անհասկանալի է, ինչո՞ւ է ինքնազգացողությունն այսպես սքանչելի։ Մեկ է՝ երեք ժամ հետո պիտի գրասենյակ վերադառնա, դրանից հետո էլ կրկին մեկնի իր պուճախը, ջոկատը, բանվորներին փող բաժանի ու հուզվի, ասենք, որևէ բանալու համար, որի պատճառով, թո՜ւհ, ինչպիսի նողկանք, չես կարող ինչ-ինչ բոցամուղներ պտտել, սրանք չպտտվելու դեպքում էլ, իրենց հերթին… Բայց այդ մասին մտածելն անբնական էր, քանի որ հիմա այսպես լավ էր զգում։ Բնազդորեն գլխի ընկավ, որ այդկերպ կարելի է ամեն ինչ էլ սատանայի ծոցն ուղարկել ու կորցնել, և այդ պատճառով՝ լավ է չմտածել ոչ մի նման բանի մասին։ Այդ ամենը դարձյալ փութանցիկ էր՝ և հիշողությունները, և միտքը, և միտքը մտքի մասին, և այն, որ լավ կլինի այդ ամենը մի կողմ թողնել։ Իսկ մտածում էր այժմ այն մասին, որ ահա թեպետ ոչ մի ցանկություն կամ ձգտում չունի հիմա որևէ մեկի հետ ծանոթանալու, բայց արժեր ավելի լավ հագնված լինել։

Որովհետև, ինչպես որ եկել էր գյուղից՝ բաճկոնով ու երկարաճիտ կոշիկներով, այդպես էլ կար, տուն չէր մտել, հիմա վրան չեն էլ նայում, միայն ինքն է նայում։ Դա բավական հանդարտ ու պարզորոշ միտք էր, որպեսզի կանգ առներ դրա վրա։ Տուն գնալ, այնուամենայնիվ, չէր ուզում, ինչքան չլինի՝ հասուն մարդ է, հիմարություն է տուն գնալ զգեստափոխվել, որպեսզի հետո գյուղ վերադառնաս։ Եւ այդ ամենը միայն նրա համար, որ ինչ-որ մեկը պարզապես նայի քեզ։ Համենայն դեպս, գավառացու ինքը նման չէ, իսկ որ աննշան է, ապա, Աստված իմ, ի՜նչ անհեթեթություն… Դրա և այդ ամենի մասին նույնպես կարելի էր մտածել, բայց ֆոնտանկան անցնելիս այդ մտքերն էլ խիստ քննադատական թվացին։

Ամեն դեպքում, և այստեղ ես ճշգրիտ կլինեմ, անցնելով Լիտեյնի փողոցով, Լոբիշևն արդեն ոչ մի բանի մասին չէր մտածում թեկուզև անցողակի, թեկուզև ամաչելով, առանց որևէ «կարծես թե»֊ի։ Նա չէր մտածում, չէր հիշում և ոչինչ չէր տանջում ու չէր ձգում նրան։

Հիմա արդեն մնում էր միայն սիրելի աշնանային Նևսկին եւ կողքով անցնում էին անցորդները, որոնց կարելի էր նայել, շենքերը ծանոթ էին, եւ զվարթությունն էլ չէր անհետանամ։ Բայց այդպես երկար չես քայլի։ Շատ֊շատ՝ կես ժամ։ Որևէ կերպ պիտի մսխել ժամանակը։ Ընդ որում, գնալու տեղ էլ չկա։ Եվ տանն էլ ոչ մարդ կա, ոչ էլ իմաստ ունի գնալ։ Ի՞նչ կարող ես անել տանը։ Ու քանի որ այդպիսի եղանակին մտածելչի լինում, ապա աչքովդ ընկնում Է հետևյալ ցուցանակը՝ Կոլիզեյ. լայնէկրան կինոնկար… Ցուցադրում են «Ոդիսևսը»։ Այդ Ոդիսևսի ճանապարհորդությունը, ուրեմն։ Հոմերոս «Իլիական»։ Երբեք չի կարդացել։ Սոֆոկլես, Եվրիպիդես, Հերակլի – տես, Հերոդոտոս, Դեմոսթենես, Տակառ, Ջովանյոլիի «Սպարտակը»։ Հռոմուլուս և Հռոմ։ Հանճարեղ մարդիկ։ Անուններ։ Կարդալը՝ չենք կարդացել, իսկ անունն ամեն մեկն էլ գիտե։ Լինում է նաև, որ կարդացել ենք, բայց անունը չենք իմանում։ Հանճարեղ մարդիկ չեն։ Իսկ հանճարներին մենք չենք կարդում։ Այդ ամենի մասին նույնպես կարելի է մտածել՝ անցողակի։

Իսկ այդ ընթացքում Լոբիշևն այդեն հասցրել էր տոմս վերցնել։ Մենակ։ Դա, ախր, սատանայական հաճույք է՝ տոմս առնել հիմար կինոնկարի համար՝ աշխատանքային օրն ու աշխատանքի ժամանակ։

Տուն զանգեց, մայրի՞կ… ահա ստիպված եմ գրասենյակում սպասել… հազիվ թե այսօր հաջողվի, այո, ստիպված եմ միանգամից մեկնել… դե իհարկե, դե ոչ, ցուրտ չէ, առողջ եմ…

Երբ Լոբիշևը մութ տոմսարկղերից նորից Նևսկի դուրս եկավ, նույնիսկ կկոցեց աչքերը ի՜նչ լույս էր ու ի՜նչ օդ։ Հիմարություն է, մտածեց, կինո՝ այսպիսի եղանակին, ավելի լավ է որևէ այգի գնա, հենց թեկուզ նույն Ամառայինը կամ Միխայլովյանը։

Բայց ահա դարձյալ, ուղեղի ինչ-որ թաքստոցում, ամբողջովին լույս աշխարհ չգալով առկայծում է, թե այգում նստել ու մտածել գուցեև լավ բաներ, իսկ հետո ստիպված վեր կենալ ու գնալ և մոռանալ լավ բաները՝ աննպատակ է մի տեսակ։ Եվ, այնուհանդերձ, բեռ է՝ նստել ու խորհրդածել թեկուզև ինքնին սքանչելի բաների շուրջ, ի վերջո խորհրդածել առանց գոհունակության։ Հենց այդ սարսափելի փորձն էլ սահեց Լոբիշևի ուղեղով, ինչպես օձ՝ անհետք, անաղմուկ։ Եվ Լոբիշևը լքում է արևոտ ու աշնանային Նևսկին և, չխախտելով ներքին հավասարակշռությունը, մտնում լայնէկրան կինոթատրոնի մութ ետնաբակը։

Հա, մեկ էլ նա մտածում էր այն մասին, որ այս կինոնկարն անպայման հիմար բան է լինելու։ Սկզբում կարծում էր պարզապես, թե վերնադիրն է Ոդիսևսի մասին, իսկ իրականում եղած-չեղածը իտալացի գյուղացի է, ամերիկյան կոմմիվոյաժեր, կամ ֆրանսիացի աղքատ տղա և հենց նա՝ գյուղացին, կոմմին, տղան է, որ ճանապարհորդում է ու նման է Ոդիսևսին, իսկ իրականում մեր ժամանակն է՝ մեքենաներ են, երկար լիմուզիններ, միայնակ կերպարանք, անձրև, բարձրացված օձիք, գլանակ, ընդարձակ սև-սպիտակ կադրեր, ամայի վայր, տերևներ ասֆալտի վրա և դատարկ զբոսայգիների սև ծառեր։ Բայց հենց նայեց ապակե արկղում կախված կադրերին՝ ամեն ինչ պարզ դարձավ, դա հենց իսկապես էլ Ոդիսևսն է՝ իր ողջ, այսպես ասած, հին կիսահագուստով։ Ֆիլմը, ընդ որում, գունավոր է, և նույնիսկ բերանում թթվաշ զգացում առաջացավ այն բանից, թե ի՜նչ վայելք է ապրելու։

Վերջիվերջո, մեկ է, կինո էր մտնելու։ Եվ միևնույն է, բավականություն է ստանալու, ինչպես էլ որ դժգոհի հետո։ Որովհետև այդ սրիկաները կարողանում են ինչ-որ կերպ այնպիսի մի բան շարժել հոգուդ խորքում, որ դու ձևի համար միայն կդժգոհես՝ ճաշակդ չփչացնելու պատրվակով, իսկ իրականում բավականություն կստանաս։ Որովհետև, այնուամենայնիվ, չէ՞ որ կա այդ ստոր բանը, որին նրանք, սրիկաները, նշան են բռնում։ Կա յուրաքանչյուրիս մեջ։ Ամենից որոշակի նա մտածում էր հենց դրա մասին։

Եվ ահա նա մտնում է կինոթատրոնի մութ ետնաբակը։ Ու դա պատմվածքի գրեթե առաջին արտահայտությունն է, որ ես պատրաստվում եմ գրել։ Եվ այժմ, վերջապես ես սկսում եմ դրանից՝ հանուն էլի մի ուրիշի, միակի, որը գիտեմ, և որը պիտի լինի գուցեև ամենից վերջում։ Ահա ես սկսում եմ պատմվածքը և եթե արդեն այդքան հանդգնություն ունեմ, ապա ուրեմն ինձ դող է բռնում, որովհետև սկսում եմ։ Նա անցնում է ու ոչ մի բանի մասին չի մտածում, որովհետև այգու մասին կարծես թե չէր մտածում, իսկ նկարի մասին արդեն ամեն ինչ մտածել֊պրծել էր։

Լոբիշևն ամբոխի հետ մտավ կինոթատրոնի ետնաբակը։ Հինգ թե տասը րոպե էր մնում, ու բոլորն արդեն հավաքվում էին։ Արևը շեղբի պես ներս էր ընկնում ետնաբակ, և նա այդ պահին հենց կտրում-անցնում էր սահմանագիծը, և մարմինն արդեն ստվերում էր, երբ լսեց, և ես պատասխանատու եմ դրա համար, որ նա լսեց հատկապես դա, ինչպես իր թիկունքի, իր ձախ, այսինքն՝ աջ ուսի մոտ ինչ-որ մեկն ասաց.

― Անասուննե՜ր, ա՜խ անասուննե՛ր։ Լոբիշևը չշրջվեց և նույնիսկ կարգին չլսեց էլ, միայն հասկացավ, որ աջ կողմում, թիկունքից՝ կանացի ձայն է, ջահել ձայն։ ― Ախ անասուններ, անասուններ։ Լոբիշևը շրջվեց և առանձնապես չտնտղելով՝ տեսավ փոքրիկ ամրակազմ մարմինը, կարճ, շեկ ներկած սանրվածքն ու ջահել, կարծես թե դուրեկան դեմքը։ Աղջիկը գրեթե իր կողքին էր, և Լոբիշևը, թեթևակի շրջվելով, ասաց միանգամայն մեքենայորեն, առանց մտածելու ― Դուք ինձ հե՞տ եք։

Ասաց, չգիտես ինչու ոչ թե մտքում, այլ բարձրաձայն և այնպես բարձր, որ աղջիկը լսեց, այնպես ակամա ու անկաշկանդ, որ նույնիսկ իրեն էլ դուր եկավ։ Այդ կարգի բաները հազվադեպ էին հաջողվում իրեն։ Աղջիկը նրան նայեց։ Այդ հայացքում ոչ զայրույթ կար, ոչ էլ կողքով անցնելու ցանկություն, որ նույնպես չէր կարող չզարմացնել Լոբիշևին։ Աղջիկն ասաց. –Ոչ, ինչ եք ասում։

Լոբիշևը մի քայլ ետ ընկավ ու հայտնվեց նրա կողքին։ Առանձնակի զննել նրան Լոբիշևը չէր կարող։ Ի դեպ, ոչ մի տհաճ բան նրանում առայժմ չհայտնաբերեց։ Չէր կարող զննել այն պատճառով, որ անհրաժեշտ էր որևէ կերպ չհանգցնել այս թեթև խոսակցության կայծը, մի բան, որ նրա՝ լոբիշևյան նրբագեղությամբ դժվար չէր անել։ Եվ նա ասաց. ― Թե չէ ես էլ կարծեցի՝ ինձ հետ եք։

Ու ծիծաղեց անկաշկանդ։ Ծիծաղն այն բառը չէ. կեսբերան խնդաց։

― Չէ, ի՜նչ եք ասում…– քնքշորեն ասաց աղջիկը։ Լոբիշևը ստիպված պիտի լիներ կրկնել. «Ես էլ կարծեցի՝ ինձ հետ եք…»,– որովհետև բացարձակապես ուրիշ ոչինչ չկար գլխում։ Այդպես էլ կասեր, եթե աղջիկը չավելացներ. ― Ի՜նչ եք ասում… ձեզ նման համակրելի մեկի՞ն։ Այստեղ արդեն ամեն ինչ նոր ընթացք էր առնում։ Լոբիշևը չէր սպասում դրան։ Եվ թևավորվելով՝ ասաց. ― Լինում է և համակրելի, բայց՝ անասուն։

Եվ ահա նա՝ բարձրահասակ ու լայնաթիկունք, թեթևակի շրջվելով ու գլուխը հակելով դեպի այդ անուշիկը, ժպտալով լայն, բայց նրբակիրթ, ավելացրեց ձայնի թեթև հեգնանքով, որ պիտի նշանակեր, թե ինքը գիտի այդ և պիտի նշանակեր երկու կողմերի որոշակի տեղյակությունը՝ իբր երկուսն էլ գիտեն։ Ահա այս ամենը ձայնի մեջ՝ ավելացրեց.

― Թե՞ այդպես չի լինում.

Բայց պիտի ասել, որ ճիշտ այդ ժամանակ, երբ նա արդեն ասել էր. «Պատահում է, որ համակրելի է, բայց անասուն է» և նրա նախադասությունն արդեն պատրաստ էր, միայն թե նա դեռ չէր հասցրել շարունակել, նրանք արդեն ետնաբակից դուրս էին եկել դեպի լույսը։ Այստեղ Լոբիշևին իր ուղեկցուհու մեջ ինչ-որ բան անսովոր կամ անվայել թվաց, բայց դեռ չէր կարող ասել ստույգ՝ ինչը։ Սակայն արդեն չէր կարող չասել. «Թե՞ այդպես չի լինում»։ Բայց այն, ինչ տեսավ լույսով և առայժմ չընկալեց, արդեն զգաստացրեց նրան։

Կարծես նախազգալով այդ, աղջիկն ասաց. ― Մի՞թե կարող է,– այստեղ նա դադար առավ,― այսպիսի աչքերով մեկը…– ու նայեց Լոբիշևին և նվիրված, և հիացմունքով, կարելի է ասել սիրատենչ… Սատանան գիտե, թե ինչպես նայեց նրան։ Այստեղ արդեն Լոբաշևը երկու կես եղավ, մի կեսը կարծես արդեն պառկել էր այս աղջկա հետ, ընդ որում, նրանց երկուսին էլ, ինչպես որ կարգն է, ոչ ոք չէր տեսնում, իսկ մյուս կեսն արդեն ընդդիմանում ու ետ էր ընկրկում։ Այդ մյուսին, աչքները չորս արած, նայում են մարդիկ, շատ մարդիկ։ Նրանք կինոթատրոն են գալիս, նայում են ու մեղադրում։ Այդ մյուս կեսն ամոթ ու անճարակություն էր զգում, ուզում էր հեռանալ, անէանալ։

Այնինչ արդեն հսկիչի մոտով էին անցնում։ Լոբիշևը, ինչպես ընդունված է, աղջկան առաջ թողեց՝ կնոջը, այսպես ասած, պատիվ ու ճանապարհ։ Աղջիկն իր տոմսը տվեց հսկիչ կնոջը, իսկ Լոբիշևը՝ ոտքը կախ գցելով, պատրաստ էր արդեն ծլկել տոմսի հետ՝ ֆիլմի հերն էլ անիծած, ու գնալ ասենք Ամառային կամ էլ Միխայլովյան այգի և նույնիսկ անվճռականությամբ կանգ առավ հսկիչ դռան մոտ, բայց նրան թիկունքից հրեցին, որովհետև բոլորն ուզում են կինոթատրոն մտնել, իսկ աղջիկը, երբ մեկնում էր տոմսը, մի գլուխ նրան էր նայում, այնպես, որ ճեմասրահ մտավ մեջքով ետ-ետ գնալով։ Այստեղ արդեն անհնար էր ծլկել։ Դուրս եկավ, որ Լոբիշևը միայն չգիտես ինչու հապաղեց, դե, ասենք իր տոմսը փնտրելու համար։ Տոմսը կտրեցին, և ահա նա կանգնած է ճեմասրահում՝ աղջկա կողքին, վառ լույսի մեջ, բոլորի աչքի առաջ։

Այստեղ ճիշտ այնպիսի մի բան կար այն երազից, երբ հանկարծ հայտնվում ես առանց շալվարի։ Վեր ես կենում, զորօրինակ, որ իջնես ավտոբուսից, և պարզվում է, որ առանց շալվարի ես։ Փոխանով ես, ասենք, բայց առանց շալվարի։ Անկասկած մի բան կար այդ երազից, մանավանդ, որ կար նաև քաղցր մի բան այդ երազում։ Կար երևի, ու նա չծլկեց աղջկա մոտից, և ահա կանգնած է նրա կողքին, նայել է տեղը տեղին ու չի գնում։ Այլ գնում է իր համար… առանց շալվարի՝ ավտոբուսով։ Իսկ տեղը տեղին նայելուց հետո պարզեց, որ նրա կարճ սանրվածքը սանրվածք էլ չի, այլ վերջերս միայն աճած մազափունջ, ընդ որում՝ ներկած, որ քրքրված, իրանը կիպ գրկող պիջակի տակ՝ վաղուց չլվացված աշխատանքային արտահագուստն է, նույնպես կարծես տղամարդու, ոտքերին ինչ-որ անհեթեթ ոտնամաններ են՝ ծռմռված, տձև, ինքն էլ՝ առանց գուլպաների։ Սա ախր… ո՞վ կասի, թե… Եվ ինքը կանգնած է նրա կողքին, ու ոչ ոք չի մտածի, թե պատահաբար է այստեղ հայտնվել ու պարզապես կանգնած է իր համար՝ այնպես է աղջիկն իրեն նայում։ Բայց ախր կարծես թե գնալ էլ չի ուզում։ Իսկ մեկ որ չի ուզում, ուրեմն ասում է.

― Իսկ ո՞ւմ էիք դուք, այնուամենայնիվ, ասում, թե անասուններ են։

― Ուրիշ էլ ի՞նչ անուն տաս, անասուն են որ կան։ Խեղճուկրակ, ծեր, իսկ նրանից հերթի միջում փող են գողանում՝ 20 ռուբլի։ Գոնե իմանային ումից են գողանում։ Թե չէ՝ պառավ, խեղճ, հերթում…

― Դե իհարկե,– ասաց Լոբիշևը,– հասկանում եմ։ Իրոք էլ, հերթում…

― Այս ի՞նչ եմ անում, Աստված իմ,– տանջվելով մտածեց նա։ Ինչ որ բան գալարվում էր ներսում անհարմարությունից։

Մինչդեռ աղջիկն անհարմարության մի ուրիշ զգացում էր ապրում։ Կարծես ամեն ինչ իրար էր խառնվել նրանում՝ փեշի ու պիջակի տակ և հիմա նա ջանում էր, որ վրայի բոլոր լաթերն իրենց տեղն ընկնեն։ Նա ձգմգում էր փեշն ու պիջակը և ձգելով՝ ինքն էլ մի տեսակ ծռմռվում էր ողջ մարմնով՝ կոնքերով, կրծքով։ Եվ մի կարճ պահ կարծես ամեն ինչ իր տեղն էր ընկնում՝ մինչև հաջորդ անգամը։ Այն բանից, որ այդ ամենը անում էր բոլորի աչքի առաջ, նա վատ չէր զգում։ Դուրս էր գալիս, որ նրա տեղակ մի բան էլ ավելի վատ էր զգում Լոբիշևը։ Ի վերջո, պետք էր եթե վերջնականապես չբաժանվել, ապա գոնե աչքից հեռու որևէ տեղ ծածկվել։ Իսկ այնտեղ՝ դահլիճում, երբ լույսը հանգցնեն, ամեն ինչ կհարթվի։

Նրանք, առաջացան և Լոբիշևը զգաց, որ նա իրեն թևանցուկ է քայլում։ Հաստատուն ու ակնհայտորեն հանգիստ։ Բուֆետում արդեն նստել, իրենց լիմոնադն ու գարեջուրն էին խմում տարբեր մարդիկ՝ հանդիսատեսներ։ Եվ դա այն տեղը չէր, ուր Լոբիշևը կուզենար հայտնվել։ Այնինչ աղջիկն արդեն ասել էր հետևյալը.

― Սարսափելի ուտել եմ ուզում։ Այսօր դեռ չեմ նախաճաշել։

Բայց այստեղ, փառք Աստծո, որոշ հանգամանքներ կային, այնպես որ… Լոբիշևի մոտ, իրոք, ընդամենը մի ռուբլի կար։ Դա արդեն կարող էր ասել, իսկ թե փող ունենար, ուրեմն չէր ասի։ Ու թեթևացած ասաց.

― Մոտս հակառակի պես փող չկա։

― Ես ունեմ,– ասաց աղջիկը,– մի բուտերբրոդի կհերիքի։ Ու նրանք բուֆետ ընկան։ Ամեն ինչ հիմա կարող էր անել Լոբիշևը, մի բան միայն չէր կարող՝ զգացնել տալ աղջկան, որ ինքը նեղվում է։ Ու նա աղջկա հետ քայլեց պստլիկ բուֆետի անվերջանալիորեն երկար թվացող սեղանների արանքով։

Եվ այդ կարճ արանքում, մինչ նա գնում էր, ծանր մտքեր էին թևածում նրա ուղեղում՝ մեծ ու շփշփան, ինչպես բվերը։ Այդ մտքերն առաջներում էլ անցողակի էին լինում, բայց հիմա դրանք ավելի հատու են. արդեն հարկ չկար կասկածելու դրանց գոյությանը՝ կային, թե՞ չկային։ Կայի ն։ Դրանք այն մասին էին, թե ինչու է ինքն ամաչում այս աղջկանից, մեկ որ արդեն գնում է նրա կողքով։ Եվ ի՜նչ ամոթալի է ամաչել ինչ-որ մեկից՝ ինչ որ մեկի առաջ։ Ամաչել շատ ավելի սաստիկ, քան կամաչեիր ինքդ քեզնից։ Լոբիշևը որևէ բացատրություն չէր կարողանում գտնել։ Իսկ այն, ինչ ասաց, մինչ ուղեղում պտտվում էին այդ բվերը, ավելի ուժեղ ցնցեց իրեն.

― Իսկապես էլ, ի՜նչ անհաջողություն։ Հենց այսօր աշխատավարձիս օրն է։ Բայց մի երկու ժամից նոր կստանամ, ահագին փող… Իսկ հիմա՝ չկա։

― Ինչի՞ համար ասացի,– առկայծեց նրա գլխում։ Աղջիկը հարցրեց։

― Իսկ դուք ի՞նչ եք անում։

Լոբիշևի լեզուն կապ ընկավ։ Նա ուզում էր իր համար որևէ համեստ մասնագիտություն հորինել, բայց հարմար բան չգտավ։

– Ես ջոկատի հրամանատար եմ արշավախմբում,– զգաց, որ պարծենում է ու ավելացրեց,– փողը հերիքում է։

Ուզում էր էլի ինչ-որ բան ավելացնել, բայց անմիջապես էլ կարողացավ կանգ առնել ու միայն կրկնեց.

― Իսկ այսօր ահա՝ չկա։ Ներող եղեք։

― Մենք էլ կես-կես կուտենք,– ասաց աղջիկը։

― Դե ոչ,– ասաց նա,– մի ռուբլի կճարվի։

― Բա էլ ի՞նչ,– ասաց աղջիկը։

Իսկ եթե այդպես է, մեկեն նվաստանալով մտածեց Լոբիշևը, ապա առավել ևս սրիկա եմ… Ախր նրա համար մի ռուբլին գուցե ամբողջ օրվա ապրուստն է։ Իր այս մտքից նա բոլորովին զայրացավ, միաժամանակ բավական նրբորեն զգալով այդ մտքի անպատկառությունը, ընդ որում՝ ոչ ժամանակակից անպատկառությունը։

Նրանք նստել էին սեղանի շուրջ։ Աղջկան նույնիսկ երկու բուտերբրոդ բաժին հասավ, ամեն մեկին էլ՝ մի շիշ գարեջուր։ Մինչ աղջիկն ուտում էր ու լռում, Լոբիշևը չէր գտնում իրեն։ Լավ կլիներ խոսեին, թե չէ այսպես անհասկանալի էր՝ ինչո՞ւ է ինքը նստել այստեղ նրա հետ և ինչ որ բանով արդեն կապված է, գնալ չի կարող՝ երազի հալածանք… Հիմա, մտածեց, քանի որ ինքը նստած է նրա հետ, ապա գուցե և հենց դրանով էլ մարդ է։ Բայց մարդկային որևէ բան հիմա նա իր մեջ չէր տեսնում։ Եվ այնժամ նրան կատաղություն պատեց։ Ումի՞ց և ինչի՞ց է ինքը կախված, որ այսպես կաշկանդված է, մի՞թե սրանցից՝ սեղանների շուրջ նստածներից… Ու սկսեց հասկանալ, թե որքան ինքնիշխան չէ յուրաքանչյուր քայլի, շարժման ու խոսքի մեջ, թեպետ օր֊օրի ապրում է այն վստահությամբ, որ այնուամենայնիվ, առաջ է շարժվում, խոսում ու գործում է ինքը… Բայց չէ, պարզվում է՝ ինքը չէ։ Եվ այժմ, այն բանից, որ այսօր ինքնավստահ չէ, հասկանալի է դառնում, որ հավանորեն իր ամբողջ կյանքն է այդպիսին, ու ինչ որ տեղ շատ հեռվում է այն տուտը, որ պիտի կարողանար բռնել ու վերապրել կրկին, որ ազատ լիներ։ Այդ միտքն էր նրա գլխում, երբ աղջիկը կերավ, ծիծաղեց ու կում֊կում խմելով գարեջուրն ասաց.

― Ուրեմն դուք էլ ինձ աշխատանքի կտեղավորեք։ Կարողեք, չէ՞։

Լոբիշևը հաճույքով մի կողմ ձգեց զբաղեցնող միտքը և անգամ ինչ֊որ լրջությամբ ու համոզվածությամբ, որոնց բացատրությունը չէր կարող տալ, եթե նույնիսկ գիտակցեր էլ, ասաց.

― Ինչո՞ւ չէ, կարող եմ։ Բայց միայն որպես խոհարար։ Խոհարարի կարիք ունենք։

― Ինձ համար մեկ է մենակ թե գործ լինի։

«Ի՞նչ եմ անում, ախր չի կարելի…», ― սթափվեց Լոբիշևը։

― Եղածը երեսուն ռուբլի է,֊ ցանկանալով խոսքից ետ կանգնել՝ ասաց նա։

― Միևնույն է, մենակ թե աշխատանք ունենամ։

Նա ձեռքը դրեց Լոբիշևի ծնկին ու թեքվեց դեպի նա.

― Կդասավորե՞ս։

― Ի՞նչ կա որ,– ծամծմեց Լոբիշևը։ ― Իսկ ընդհանրապես ի՞նչ մասնագիտություն ունես։

Անգամ նրա հետ «դու»֊ի անցնելը Լ֊ի համար ամերիկյան լեռներում հայտնվելու պես մի բան էր, շունչը կտրվեց։

― 0՜,– ասաց աղջիկը,– փեշա՞կ՝ ինչքան ասես… խառատի, ներկարարի, խոհարարի… և կնոջ… ― նա ծիծաղեց։

Լոբիշևն էլ ծիծաղեց։ Հիմա արդեն հաստատ կանգնել է ավտոբուսում, հայտնվել է առանց շալվարի ու առաջանում է։ Այդպես էլ քարացավ։ Եվ չգիտես ինչու թեթևացավ։ Աղջիկը նայում էր նրան ու ձեռքը չէր հեռացնում Լոբիշևի ծնկից։ Եվ ինչ֊որ սատանա թթվել֊նստել էր Լոբիշևի մեջ։ Կարծես ոչինչ չէր տեսնում։ Միայն խոսում էր։

― Դա սկզբում փորձել է պետք,– և ծիծաղում էր լկտիորեն, այնպես լկտիորեն, որ արդեն չէր էլ կարող նկատել դա, որովհետև նկատելը խիստ ծանր կլիներ նրա համար։

― Սկզբում դա փորձել է պետք,– ասաց Լոբիշևը։

― Ուրեմն կվերցնե՞ս,– ասաց աղջիկը։

― Կարելի է,– ասաց և ուզում էր ինչ որ հարցնել, ավելացնել կամ մտածել, բայց զանգը հնչեց։ Աղջիկն ելավ, բռնեց նրա ձեռքը, ծիծաղելով բարձրացրեց, ու նրանք դահլիճ մտան։

Տեղերը տարբեր էին։ Նրանք կանգնել էին միջանցքում, սպասելով, որ բոլորը նստեն։ Աղջիկը բռնել էր Լոբիշևի ձեռքն ու բաց չէր թողնում։ Ու Լոբիշևը նորից անտանելի վատ էր զգում։ Խուսափելով դահլիճի հայացքներից անընդհատ փորձում էր իր տեղը նստել՝ իբր մեկ է, ազատ տեղեր չեն լինի։ Իսկ պատկերացնել, որ ստիպված կլինի որևէ մեկին խնդրել տեղափոխվել և այդ պահին բոլորը կսկսեն իրենց նայել՝ ահավոր էր։ Բայց աղջիկը բաց չէր թողնում նրան։ Մարդիկ նստում էին իրենց տեղերը, իսկ նրանք կանգնած էին։ Երբ լույսը հանգավ, նրանց հաջողվեց իրար կողք նստել։ Աղջիկը միանգամից բռնեց Լոբիշևի ձեռքը։ Ինչ֊որ փաստագրական ֆիլմ էր չինական սկահակների մասին։ Լոբիշևը վերջապես հանգստացավ։ Իրենք այլևս կանգնած չէին անցուղում։ Մութ էր, և ոչ ոք չէր կարող տեսնել իրեն։ Նրան, կարելի է ասել, հաճելի էր աղջկա վերաբերվելն իր հետ մթան մեջ։ Սկահակներն էլ էին դուր գալիս։

― Գեղեցիկ է, չէ՞,– ասաց աղջիկը։

–Հա։

― Կուզենայի՞ր դրանից ունենալ տանը ― ասաց աղջիկը։

― Այսպիսի մի պնակի համար գուցե ամբողջ կյանքդ էլ աշխատես ու չհերիքի…– իր համար անսպասելի ասաց նա, և, մինչ խոսում էր, խորշանք էր զգում, բայց շարունակեց մինչև վերջ։ Չէր սիրում իր մեջ այդ բանը, երբ արտաբերում էր ուրիշի խոսքերը՝ համապատասխան երանգով։ Բայց այստեղ աղջիկն էլ ինչ֊որ բան ասաց՝ հանուն հավասարակշռության.

― Իսկ դու ի՞նչ կարծիքի ես աբստրակտ գեղանկարչության մասին։

Լոբիշևը որոշակիորեն շշմեց։ Շեղակի նայեց աղջկան.

― Ոչինչ, լավ,― ասաց։ «Աստվա՜ծ,– մտածեց Լոբիշևը– մինչև ո՜ւր ենք հասել… Ահա թե ինչ ահավոր փորձ է նա ձեռք բերել, որ ինձ հետ աբստրակտ գեղանկարչության մասին է խոսում»։

― Ես մի ծանոթ ունեի…– ասաց աղջիկը և սեղմեց Լոբիշևի ձեռքը։

Նրան հիմա ամենից շատ տանջում էր այն, որ իրենց կքշեն ու նորից կսկսվի առաջվանը և իրենք կցցվեն միջանցքում։ Միայն ընդմիջում չլինի։ Այն ժամանակ չեն քշի։ Միայն լույսը չվառեն։

Ֆիլմն ավարտվեց։ Լույսը վառվեց, ու նրանց քշեցին։

― Ստիպված ենք մեր տեղերը նստել,― ասաց Լոբիշևը։

― Գնանք,– ասաց աղջիկը։ Եվ նրա ձեռքից ձգելով տարավ դեպի իր տեղը։

Կողքի բոլոր տեղերը զբաղված էին։

― Գե ահա, տեսնո՞ւմ ես, մի տեղ է,– ասաց Լոբիշևը։

― Մեկի վրա կնստենք – ասաց աղջիկը։ Եվ իսկապես էլ նստեց ու մի կողմ քաշվեց՝ ազատելով նստատեղի մի մասը։ Նա ձգում էր Լոբիշևի ձեռքը, իսկ նրա կողքին՝ աջ ու ձախ, հանդիսականներ էին։ Նրանք նայում էին իրենց։ Ավելի վատ բան հնարավոր չէր պատկերացնել։

― Ոչ,– ասաց նա,– ես այսպես չեմ նստի։

― Լավ էլ կտեղավորվես,– ասաց աղջիկը։

― Ոչ,– ասաց նա,– էսպես չի կարելի։ Լույսը հանգցրին։

― Դե նստիր… - բարձր շշնջաց աղջիկը։ Կողքի երիտասարդը վեր կացավ։

― Կռիվ է սկսվում,– արդեն անտարբեր մտածեց Լոբիշևը։

― Այստեղ նստեք,– ասաց երիտասարդը։― Իսկ ես ձեր տեղը կնստեմ։

Նրանք փոխանակեցին տոմսերը, ու լավ երիտասարդը գնաց։ Լոբիշևը նորից շունչը տեղը բերեց։

էկրանին սկսվել էր հունական զգեստավորմամբ այն ծաղրահանդեսը, որ պետք էր սպասել։ Սրաքիթ Պենելոպեն չէր ուզում ամուսնանալ, նա Ոդիսևսին էր սպասում։ Աղջիկը Լոբիշևի ձեռքը դրեց ծնկին։ Պենելոպեի փեսացուներն իրենց անպարկեշտ էին պահում, ի դեպ, ամբողջովին պարզ չէր, թե ինչո՞ւ։ Նրանք նեղացնում էին Ոդիսևսի և Պենելոպեի որդուն՝ համեստ մի տղայի։ Հայտնվում էր բադակտուց Անտինոյը և իրեն դրսևորում որպես իսկական տղամարդ։ Հակառակ դիտավորյալ կերպով ընդգծված անտաղանդ փեսացուների, նա պարզապես սքանչելի էր։ Մարդ էր՝ իսկական, զորեղ ոգի։ Ամբողջ տեսքով գայթակղություն էր խորհրդանշում։ Աղջիկը շոյում էր իրեն Լոբիշևի ձեռքով։ Ի վերջո, հայտնվեց նաև Ոդիսևսը՝ խարտյաշ հաջողակը։ Նա, ի դեպ, հաջողակ կոչվելու համար փոքր֊ինչ լղոզած տեսք ուներ։

Ֆիլմն սկսեց հետաքրքրել Լոբիշևին։ Նա նայում էր Պենելոպեին ու նրան այլևս չէր հետաքրքրում աղջկա ծունկը։ Թեպետ Պենելոպեն այդքան ապշեցուցիչ լավն էլ չէր։ Բայց դա էլ արված էր այն հաշվով, որ կյանքում և կինոյում մենք գեղեցկությունը տարբեր կերպ ենք չափում։ Աովորական կյանքի համար Պենելոպեն նույնիսկ շատ լավն էր։ Իսկ երբ նա փոխեց մազերի գույնն ու թագուհի դարձավ, ապա, կարելի է ասել, անսովոր լավացավ։ Աղջկան, հավանաբար, նույնպես սկսեց հետաքրքրել Ոդիսևսը։ Եվ նրանք համերաշխ հանգիստ թողեցին իրարու։

Եվ Լոբիշևը նայում ու մտածում էր զանազան բաների շուրջ։ Որքան էլ որ անտաղանդ, դպրոցականի ջանասիրությամբ էր նկարահանված այս հերոսապատումը, այնուամենայնիվ, Հոմերոսը, անկասկած, իզուր չէր փառաբանվել։ Թեկուզ՝ սյուժեն, որից շատ բան էր բխում։ Թեպետ մարդկային տեսանկյունից վերցրած՝ ոչ մի կերպ պրծում չունես այս ամբողջ այլանդակությունից։ Եվ ինչ-որ բաներ տարօրինակ լինելու չափ նման են։ Իզուր չէ, ախր, որ մենք էպիկական ժամանակում ենք ապրում։ Գերագույն ինքնազոհաբերում, ինքդ քեզ կապես կայմից, որ կարողանաս լսել սիրեններին։

Այդ ինքնազոհաբերումը սուր ապրումների ծարավից դենը չի անցնում։ Խնդրեց ախր, որ կապկպեն իրեն… Այնպես, որ վերջին հաշվով շահեց։ Դե, իսկ սիրենները, իհարկե, անտաղանդ էին արված։

Եվ ահա Ոդիսևսն արդեն բոլորովին տմարդի է դառնում, երբ ասում է ոմն արքայի ջահել դստեր. ես հիշեցի ամեն ինչ, գնում եմ և ինձ հետ տանում ձեր արցունքները։ Գինին միաչքանի Պոլիֆեմի համար նույնպես վատ չեն պատրաստում։ Միայն մեղքդ է գալիս խեղճը, որ աչքն այրել են, և որ նա չկարողացավ ճզմել հերոսներին։ Իսկ մեռյալների թագավորության ներկայացուցիչներին լրիվ անշնորհք էին պատկերել։ Մինչդեռ հանճարեղ բան է, երբ ահա այդպիսի մի մեռյալ դուրս է գալիս ու ասում, որ այնտեղ՝ այդ թագավորությունում, վատից էլ վատ է։ Ուրիշ ոչինչ չի ասում։ Ահա հենց արտահայտչամիջոցների թվացյալ խեղճությունն է՝ ոչ մի սարսռազդու նկարագրություն, որ իրոք սարսափելի է։ Եվ հենց դա, անշուշտ, Հոմերոսն է հորինել։ Իսկ այստեղ՝ ֆիլմում, ինչ֊որ սառը գոլորշի էին բաց թողել, դեմքերն էին կանաչացրել… Բայց, այնուամենայնիվ, ի՜նչ ժամանակ է եղել այդ Հելլադան։ Ուժեղ մարդուկներ։ Մարդիկ գոյություն չունեն։ Մեր էպոսից գոնե ինչ֊որ մարդկայնություն է բխում։ Օրինակ Չապլինը։ Իսկ այստեղ, թվում է, թե ֆիզիկական ուժը մարդկանց մեջ եղած լավագույն բանն է, որ կա։ Եվ դա կարծես ինքնին հասկանալի մի բան է։ Թույլերը, ըստ էության, հազվագյուտ են։

Հետո ավելի զզվելի էր։ Այդ նետի տեսարանը։ Իբր Ոդիսևսն ինչ-որ բան պիտի հասկանա, երբ աղքատ է, ու երբ փեսացուները վրան գինի են շփում։ Պարզվում է՝ ոչ։ Պարզապես հարմար պահի է սպասում, որ նրանց հախից ավելի լավ գա, որպեսզի նրանց խոզության դիմաց իր դաժանությունն արդարացում ունենա, ոչ ավելին։ Անպատկառի մեկն էր, անպատկառ էլ մնաց։ Միայն Ոդիսևսն է անպատկառ։ Նա վերևում է, արդարացված, նրան համակրում է հանճարեղ կույր Հոմերոսը։ Ահա այսպես։

Ու քեզ Ոդիսևս ես զգում։ Նույնքան ուժեղ, քաջ ու գեղեցիկ։ Նա ոչ խորտակվում է, ոչ կործանվում։ Կանայք սիրում են նրան։ Նրանք սիրում են քեզ՝ Ոդիսևսի կերպարով։ Եվ ամեն ինչ հրաշալի է ավարտվում։ Եվ դու գրկում ես հավատարիմ Պենելոպեին, որը եղջյուրներ չտնկեց գլխիդ։ Եվ լույսը վառվում է։ Եվ պետք է դուրս գալ կինոթատրոնից։ Դեպի քո առօրյա էպիկական իրականությունը։

Լոբիշևը շատ զարմացավ, երբ աղջկան հայտնաբերեց իր կողքին։ Ուղեղում տարօրինակ ստվերներով առկայծեց հիշողությունը նրա մասին։ Թվում էր՝ վաղուցվա մի հուշ։ Իսկ երբ դուրս էր ելնում ու ներս քաշում գլանակի ծուխը, և դուրս էին գալիս մնացյալ մարդիկ, նա էլ էր քայլում իր կողքով բայց սա վատ երազ է։ Նա վախենում էր նայել աղջկան, որ վերջինս իրական չդառնա։ Պենելոպեն չէր։ Կինոթատրոնից դուրս գալիս դու, ախր, այնուամենայնիվ, մի քիչ Ոդիսևս ես։

Այս տանջալից լույսի տակ նա չգիտեր, թե հիմա ինչ անի։ Բայց քայլել աղջկա կողքից և հենց հիմա դուրս գալ արևոտ Նևսկի՝ նա չէր կարող։ Աստված իմ, ո՞վ էր ախր ստիպում, որ լեզվին տա։ Աղջիկը նայեց Լոբիշևին։ Նա այդ արեց ինչ-որ շատ պարզ, առանց մարտահրավերի… ու թևն էլ չմտավ։ Նրանք անցան ետնաբակի այն կամարի տակով, ուր առաջին անգամ տեսան իրար։ Աղջիկը քայլում էր կողքից ու նրան էր նայում։ Ասես հասկանում էր, որ Լոբիշևը հեռանում է ընդմիշտ, բայց դեռ հույս ուներ.Լոբիշևը քայլում էր քարացածի պես։

― Դե, հավանեցի՞ր նկարը,– ասաց աղջիկը։

― Ոչինչ,– քթի տակ փնթփնթաց Լոբիշևը։

― Իսկ կի՞նը։

― Ի՞նչ կին։

― Պենելոպեն։

― …Ոչինչ…

― Իսկ դու կուզենայի՞ր Պենելոպեի պես կին ունենալ։

Լոբիշևը վատ զգաց ու խղճահարվեց, նույնիսկ անվստահ դիպավ աղջկա ձեռքին։ Բայց շարժումն այդպես էլ մնաց անհասկանալի, ճապաղ, անավարտ։

Ինչ-որ բանի սպասելով աղջիկը շարունակում էր նայել կողքից։

Բայց արևի լույսն աչքին զարնեց։

Նրանք Նևսկի դուրս եկան։ Հագած֊կապած մարդիկ էին քայլում։ Նրանց մեջ՝ կանայք։ Աղջիկներ։ Լոբիշևը կանգ առավ, նա էլ՝ նրա հետ՝ փոքրիկ ու գզգզված։ Ինչ֊որ մեկը նայեց նրան, ինչ֊որ մեկը, հավանաբար, ինչ֊որ բան ասաց։ Նա ինքը չլսեց, բայց մեկը, անշուշտ, ինչ֊որ բան ասաց։

― Ի՞նչ,– մեքենայորեն ասաց Լոբիշևը,– դեռևս չհասկանալով անելիքը և մի տեսակ շեշտակի նայեց աղջկան։

Աղջիկը չորսբոլորն էր նայում, կարծես չհասկանալով՝ ուր է ընկել։ Մանկական մի բան կար հիմա նրա դեմքին՝ շփոթված ու խոցող։ Թվում էր, թե նա ամաչում է ինքն իրենից ու մեղավոր է զգում, այդպիսին էր դեմքը։ Բոլոր այս մարդիկ, անցորդները և նա՝ Լոբիշևը, ճիշտ էին, իսկ ինքը՝ ոչ։ Աշխարհը դուրս էր շպրտում նրան իր գրկից։ Եվ եթե չլիներ Լոբիշևը, այդպիսին չէր լինի հիմա նրա դեմքը։ Ամենն այդ, մեն մի ներշնչումով նկատեց Լոբիշևը։ Բայց դա արդեն չափազանց վիթխարի մի բան էր լոբիշևյան գիտակցության համար։ Ներս էր խուժում ու տապալում նրան։ Եվ գլխավորը, այնուամենայնիվ, մնում էր այն, որ ինքն անհարմար էր զգում կանգնել հիմա նրա հետ մեկտեղ Նևսկու պողոտայում։ Ու երբ այն մեկն ու սա խառնվեցին, Լոբիշևին սարսափ պատեց։

Այդ ժամանակ էլ նա աղջկա ձեռքին տեսավ այն, ինչը սկզբում չէր տեսել։ Կանաչ լաթի կտորը։ Որտեղից ճարած կլինի… մտածեց նա։

Լաթը գործած գլխարկ էր։ Գլխարկի մեջ վարսափաթթուկներ էին։ Աղջիկը գլխարկի միջից հանում էր դրանք ու խցկում գրպանները։ Պիջակը նեղ էր ու գրպանները անճոռնիորեն փքվել էին։ Երբ գլխարկը դատարկվեց, աղջիկը գլխին քաշեց և իր կարճ մազերը խնամքով թաքցրեց դրա տակ։ Դժվար էր երևակայել, թե որտեղի՞ց էր նա հայթայթել այդ գանձը։ Սարսափելի էր նայել։ Լոբիշևը չգիտեր ո՞ր գետնի տակն անցնի։ Կողքին շքամուտքում, նա ավտոմատ հեռախոս տեսավ ու ինչ֊որ անորոշ քրթմնջոցով ներս ծլկեց։

Այստեղից աղջիկը չէր երևում։ Շնչասպառ լինելով գցեց կոպեկը։ Կոպեկը ետ եկավ։ Նորից գցեց։ Գցում էր ու նայում դռնից։ Աղջիկը չէր երևում։ Կոպեկը նորից ներքև ընկավ։ Ետևում երկու բոլորովին դեռատի աղջիկ կանգ առան։ Մեկը լավիկն էր։ Կանգնել սպասում էին, թե երբ ինքը կզանգի։ Աղջիկը չէր երևում։ Լոբիշևը հեռացավ ավտոմատից։ Աղջիկները ճռվողելով գրավեցին նրա տեղը։ Նևսկի դուրս գալու ուժ չկար։

Անցավ շքամուտքի խորքը։ Շրջվեց։ Դռների արանքում Նևսկու արևով ողողված ուղղանկյունն էր։ Մարդիկ էին քայլում։ Ու հանկարծ ուղղանկյան մեջտեղում, ինչպես շրջանակում, ինչպես կադրում, հայտնվեց աղջիկը։ Լույսի շրջանակում նա հատկապես շատ լավ էր երևում։ Լոբիշևը ստվերում էր։

― Նա ինձ չի տեսնում,– մտածեց Լոբիշևը։ Բայց պարզ էր, որ աղջիկը նույնպես տեսել էր նրան։ Այլապես այդպես չէր նայի։ Ինչ֊որ շատ հանգիստ, շատ հասկացող ու առանց մարտահրավերի էր նայում նա։ Լոբիշևն ուժ չուներ փողոց դուրս գալու։ Նա շքամուտք կանչեց աղջկան։ Մատով։ Ջղաձգորեն, ծածուկ, կարծես չկանչեց էլ. պարզապես չգիտես ինչու անհասկանալի շարժեց ձեռքը։ Աղջիկները դեռ զանգում էին։ Իսկ նա՝ աղջիկը, կանգնել էր իր շրջանակի մեջ ու չէր շարժվում։ Լոբիշևը թեք նայեց աղջիկներին ու ավելի ետ ընկրկեց։ Աղջիկն անշարժ էր, նայում էր։ Ի՞նչ է եղել… ― մտածեց Լոբիշևը։ Ու մի անգամ էլ կանչեց՝ ավելի ընդգծված։ Աղջիկները դուրս ճախրեցին Նևսկի։ Աղջիկն ասես հապաղեց, ապա առաջացավ։

― Հը, ի՞նչ…― ասաց աղջիկը։ Նրա ողջ կերպարանքը մի տեսակ կաշկանդվել ու սմքել էր։

Լոբիշևն ասես լուռ կենտրոնանում էր։

― Ինչպե՞ս վարվենք քեզ հետ,– ասաց նա։

― Դե, դուք ավելի լավ կիմանաք,– ասաց աղջիկն անտարբեր։

― Այնուամենայնիվ, ինչպե՞ս վարվենք քեզ հետ,– ասում էր նա՝ իբր մտածմունքի մեջ շփելով ճակատը։ Աստված իմ, մի՞թե սա երբեք չի վերջանա։ Ախր նա ոչինչ չէր ակնարկում այլևս։ Ինչո՞ւ հապա ես նորից սկսեցի։ Ի՞նչ անեմ հիմա… Չէ՞ որ ես ոչինչ, ոչի՛նչ չեմ անի նրա համար, անգամ եթե կարողանամ էլ։

Մի ձևով պետք է վերջացնել։ Պարզապես ասել՝ ներիր, խոզություն է իհարկե, բայց ամեն ինչ փչոց էր։ Ոչնչով չեմ կարող օգնել։

― Ես կփորձեմ։ Առանց անձնագրի իհարկե դժվար է, բայց ես կփորձեմ։

Տես, թե ի՜նչ խոզ եմ դարձել ― վհատ մտածեց նա։

― Իսկ ձեզ ո՞նց գտնեմ,– նույն բութ ու օտարոտի տխրությամբ հարցրեց աղջիկը։

― Աստված իմ, սատանա՛, օգնիր,– մտածեց Լոբիշևն ու ասաց.

― Այսօր մեկնում եմ աշխատանքի։ Այստեղ չեմ լինի։ Ահա թե ինչ։ Դու ուղիղ մեզ մոտ արի։ Դա 53֊րդ կիլոմետրի վրա է։ Կայարանն այդպես էլ կոչվում է։ Այնտեղ կհարցնես մեր բազայի տեղը։ Ով ասես՝ ցույց կտա։

― Ե՞րբ ուրեմն։ Ե՞րբ գաս…― նա շփեց կզակը։ ― Պետք է գալ աշխատանքային օրվա ընթացքում։ Մինչև հինգը։ Արի հինգշաբթի։ Ես բազայում կլինեմ։

Աղջիկն ասես ինչ֊որ բան հասկացավ։ Նրա ճակատը հարթվեց։

– Իսկ ես կգամ։

― Արի,– արդեն դժվարությամբ ու կամաց, բառերի ծայրերը կուլ տալով ասաց Լոբիշևը։ ― Չեմ խոստանում, բայց կփորձեմ։ Դե դու գնա, գնա։ Ես դեռ պիտի գանգեմ։ Եվ սկսեց զննել հատակը։ Առաջվա պես շփում էր կզակը։ Աղջիկը զարմացած նրան նայեց։

― Ցտեսություն,– ինչ որ տարօրինակ, կիսահարցական ու ասես հեռվից հնչեց նրա ձայնը։

Լոբիշևը բարձրացրեց աչքերը։ Նա հեռանում էր։ Հազար տարի, հազար տարով հեռանում էր։ Կարճլիկ, պիջակով ու գլխարկով սևին էր տալիս՝ մոտենալով դռներին։ Նա ամբողջ ժամանակ այդ արևային շրջանակի մեջ էր՝ մինչ գնում էր։ Այնտեղ Նևսկին էր, մարդիկ էին անցնում, դիմացը մի տուն կար, մեքենաներ էին սլանում։ Աղջիկը հեռանում էր ու չէր շրջվում։ Թվում էր՝ պիտի շրջվի։ Չէր շրջվում։ Պետք էր ձայն տալ, կանգնեցնել, բայց նման բան Լոբիշևն ի վիճակի չէր պատկերացնել։ Ո՞նց, ոնց ապրեմ սրանից հետո ― տառապալից մտածում էր նա և միևնույն ժամանակ անհամբեր էր՝ շուտ, շուտ թող հեռանա շքամուտքից։ Եվ ամեն ինչ կվերջանա։ Իսկ նա դեռ գնում էր այդ ուղղանկյան միջով, սևին էր տալիս՝ մոտենալով դռներին ու հանկարծ չքացավ, գնաց։

Լոբիշևն էլի որոշ ժամանակ կանգնեց շքամուտքում։ Սպասեց։ Նևսկի դուրս եկավ։ Արև էր։ Աղջիկը չկար։ Նա մեկեն դատարկվեց ու թեթևացավ, ասես հիմա օդ էր թոչելու, ինչպես արձակված օդապարիկ։ Նա գրեթե շնչահեղձ եղավ՝ այնպես ուժով, սվսվոցով կուլ տվեց սքանչելի աշնանային օդը։ Սարսափն անցավ։ Նա հանկարծ հասկացավ, որ այն անհետացել է, միաժամանակ հիշելով, որ հենց նոր այդ սարսափը կար։ Ամեն ինչ ալիքներով սկսեց ետ վերադառնալ դեպի նա։ Նրա շունչը կտրվեց, սրտխառնուք զգաց։ Արդեն ոչ մեկի և ոչնչով չէր կարելի օգնել։ Որտե՞ղ է այդ 53֊րդ կիլոմետրի վրա գտնվող կայարանը, ուր ինքը երբեք չի էլ եղել։ Հասկացա՞վ նա, թե՞ չհասկացավ։ Լոբիշևը հիշեց նրա դեմքը վերջին պահին ու մտածեց, որ հասկացել է։ Դա չհանգստացրեց նրան։ Նա գնում էր ու նրան թվում էր, թե բոլորը տեսնում են իրեն՝ այս վառ արևալույսով, որ այդ ամենը գրված է իր ճակատին։

… Ախր ամեն օր արածս… սա է։ Սի քիչ ավել֊պակաս, բայց՝ ամեն օր,– մտածում էր Լոբիշևը։

Եվ ինչպես վաղուց մոռացված անցյալում այն զգացողությունն ուներ, թե մտածում էր ոչ անցողակի, ոչ ի միջի այլոց, ոչ հենց այնպես, ոչ քնաթաթախ, ոչ արթմնի։

1962

1. ↑ Հետագա հրատարակություններում Լոբիշևը Բոբիշև է դարձել (Ա.Խ.)։