====I. ԿԱՊԻՏԱԼԻ ԼՐԱՑՈՒՑԻՉ ՆԵՐԴՐՈՒՄՆԵՐԻ ԱՆՓՈՓՈԽ ԱՐՏԱԴՐՈՂԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԴԵՊՔՈՒՄ.====
Այստեղ ենթադրվում է ուրեմն, որ տարբեր հողատեսակներում սրանց համապատասխան որակի համեմատ, արդյունքի քանակությունն աճում է միևնույն չափով, որով աճում է նրանցում ներդրված կապիտալը։ Հողատեսակների անփոփոխ տարբերությունների դեպքում այստեղ ենթադրվում է գերշահույթի աճում, որը համամասնական է ծախսած կապիտալի աճման նկատմամբ։ Հետևաբար, այս դեպքը բացառում է A հողում արվող կապիտալի ամեն մի գերներդրման ազդեցություն դիֆերենցիալ ռենտայի վրա։ Այս A հողի վրա գերշահույթի նորման = 0-ի, հետևաբար նա մնում է =0-ի, որովհետև ենթադրվում է, թե լրացուցիչ կապիտալի արտադրողական ուժը և ուրեմն գերշահույթի նորման հաստատուն են մնում։
Բայց արտադրության կարգավորիչ գինն այս ենթադրությունների դեպքում միմիայն ընկնել կարող է, որովհետև A-ի արտադրության գնի փոխարեն կարգավորիչ է դառնում մոտակա B ավելի լավ հողինը կամ թե A-ից ընդհանրապես ավելի լավ որևէ հողինը. ուրեմն, կապիտալը կհանվի A-ից, կամ թե A-ից ու B-ից էլ, եթե C հողի արտադրության գինը կարգավորիչ դառնա, հետևաբար ավելի ստորին բոլոր հողերը դուրս կընկնեն ցորենաբեր հողատեսակների մրցումից։ Սրա պայմանը տվյալ ենթադրությունների դեպքում այն է, որ կապիտալի ավելադիր ներդրումներից ստացվող լրացուցիչ արդյունքը բավարարի կարիքը, հետևաբար ավելի ստորին A և այլ հողերի արտադրանքն ավելորդ դառնա առաջարկն ապահովելու համար։
Այսպես ուրեմն, վերցնենք, օրինակ, II աղյուսակը, սակայն այնպես որ 20 քվարտերի փոխարեն 18-ով բավարարվի կարիքը։ Տվյալ դեպքում A-ն դուրս կընկներ. B-ն ու սրա հետ էլ ամեն մի ակրի 30 շիլլինգանոց արտադրության գինը կդառնար կարգավորիչ։ Այն ժամանակ դիֆերենցիալ ռենտան այս ձևեն ձևն է ընդունում.
<TABLE border = 0>
<TD align=center rowspan=2 style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Արտադրության<br>գին £</TD>
<TD align=center rowspan=2 style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Արդյունք<br>քվարտեր</TD>
<TD align=center rowspan=2 style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>ՎաճառքիՔվարտերի<br>վաճառքի<br>գին £</TD>
<TD align=center rowspan=2 style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Ստացույթ<br>£</TD>
<TD align=center colspan=2 style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Ռենտա</TD>
<TD align=right style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>4</TD>
<TD align=right style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>1½</TD>
<TD align=right style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>06</TD>
<TD align=right style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>0</TD>
<TD align=right style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>0</TD>
Այսպիսով, ամբողջ ռենտան, II աղյուսակի հետ համեմատած՝ 30 £-ից կընկներ 9-ի, իսկ հացահատիկով՝ 12 քվարտերից կիջներ 6-ի, այն ինչ ամբողջ արտադրությունը կկրճատվեր միմիայն 2 քվարտերով՝ 20-ից իջնելով 18-ի։ Գերշահույթի նորման, կապիտալի վրա հաշված, կընկներ երեք անգամ, 180-ից իջնելով 60%-ի*** [''Տես 9 ծան. հետո'']։ Հետևաբար, արտադրության գնի անկմանն այստեղ համապատասխանում է ռենտայի նվազումը, հաշված թե հացահատիկով ու թե փողով։
I աղյուսակի հետ համեմատած՝ միմիայն փողով ռենտայի նվազումն է տեղի ունենում. հացահատիկով ռենտան երկու դեպքում էլ 6 քվարտեր է. միայն թե սա մի դեպքում = 18 £-ի, մյուսում = 9 £-ի։ C հողի համար հացահատիկով ռենտան I աղյուսակի համեմատությամբ միևնույնն է մնացել։ Այն հանգամանքի շնորհիվ, որ միակերպ ներգործող ավելադիր կապիտալի միջոցով առաջ բերված ավելադիր արտադրությունը շուկայից դուրս է նետել A-ի արդյունքը և սրանով A հողը որպես արտադրության մրցող գործակալ մեջտեղից հանվել է,— դրա շնորհիվ մի նոր I դիֆերենցիալ ռենտա է գոյացել, որի մեջ ավելի լավ B հողը խաղում է միևնույն դերը, որ առաջ ավելի վատ A հողն էր խաղում։ Արանով Սրանով մի կողմից վերանում է B-ի ռենտան. մյուս կողմից՝ ենթադրության համաձայն B-ի, C-ի ու D-ի միջև եղած տարբերություններն ավելադիր կապիտալի ներդրման հետևանքով ամենևին չեն փոխվել։ Ուստի արդյունքի այն մասը, որ ռենտայի է փոխարկվում, նվազում է։
Եթե վերևում նշված հետևանքը — պահանջարկի բավարարումն A-ի բացառման պարագայում — նրանով ստացվեր, որ C-ում կամ թե D-ում կամ երկուսի մեջ էլ ավելի քան կրկնակի կապիտալ ներդրված լիներ, ապա գործն ուրիշ կերպարանք կընդուներ։ Օրինակ, եթե կապիտալի երրորդ ներդրում արվում է C-ում.—
</TABLE>
Այստեղ C-ից ստացված արդյունքը, IV աղյուսակի համեմատությամբ, 6 քվարտերից բարձրացել է 9-ի , գերարդյունքը՝ 2 քվարտերից 3-ի, փողով ռենտան՝ 3 £-ից 4½ £-ի։ II աղյուսակի համեմատությամբ, որտեղ փողով ռենտան 12 £ էր, և I աղյուսակի հանդեպ, որտեղ նա 6 £ էր, փողով ռենտան, ընդհակառակն, ընկել է։ Ռենտայի ամբողջ գումարը հացահատիկով, որ = էր 7 քվարտերի, ընկել է II աղյուսակի համեմատությամբ (12 քվարտեր), բարձրացել է I աղյուսակի հանդեպ (6 քվարտեր փողով արտահայտված (10½ £)՝ ընկել է երկուսի համեմատությամբ էլ (18 £ ու 36 £)։
Եթե կապիտալի 2½ £-անոց երրորդ ներդրումը B հողում արված լիներ, ապա սա թեև արտադրանքի մասսան կփոխեր, բայց ռենտան անփոփոխ կթողներ, որովհետև ենթադրվում է, թե կապիտալի հաջորդական ներդրումները հողի միևնույն տեսակում ոչ մի տարբերություն առաջ չեն բերում, իսկ B հողը ռենտա չի տալիս։
</TABLE>
Այստեղ ամբողջ արդյունքը, 22 քվարտեր, I աղյուսակի մեջ եղածի կրկնապատիկից ավելի է, չնայած որ կանխավճարված կապիտալը միմիայն 17½ £ է 10£10 £-ի հանդեպ, ուրեմն կրկնակի մեծ չէ։ Այնուհետև, ամբողջ արդյունքը 2 քվարտերով ավելի շատ է, քան II աղյուսակինը, թեև վերջինիս մեջ կանխավճարված կապիտալն ավելի մեծ է, այն է՝ 20 £։
I աղյուսակի համեմատությամբ D հողից ստացվող հացահատիկով ռենտան 3 քվարտերից բարձրացել է 6-ի, այնինչ փողով ռենտան՝ 9 £ լինելով՝ նույնն է մնացել։ II աղյուսակի հանդեպ D-ի հացահատիկով ռենտան միևնույն 6 քվարտերն է մնացել, բայց փողով ռենտան 18 £-ից ընկել է 9 £-ի։
Եթե համեմատենք ռենտայի ընդհանուր գումարները, կգտնենք, որ IVb-ի հացահատիկով ռենտան, = 8 քվարտերի, ավելի մեծ է, քան I աղյուսակի ռենտան, որ = 6 քվարտերի, ու IVc աղյուսակի ռենտան, որ = 7 քվարտերի, բայց, ընդհակառակը, ավելի փոքր է, քան II աղյուսակի ռենտան, որ = 12 քվարտերի։ IVb աղյուսակի փողով ռենտան, որ = 12 £-ի, ավելի մեծ է IVa-յինից, որ = 10½ £-ի, ու ավելի փոքր է I աղյուսակինից, որ = 18 £-ի, ինչպես և II-ինից, որ = 36 £-ի։
Որպեսզի B-ից ստացվող ռենտայի վերանալու դեպքում IVb աղյուսակի պայմաններում ռենտայի ամբողջ գումարը հավասար լինի I աղյուսակի ռենտայի գումարին, մենք դեռ պետք է 6 £-ի գերարդյունք ստանանք, ուրեմն 4 քվարտեր l½-ական £-ով, որը արտադրության նոր գինն է։ Այն ժամանակ մենք դարձյալ ստանում ենք ռենտայի 18 £-անոց ընդհանուր գումար, ինչպես I աղյուսակում։ Սրա համար պահանջվող լրացուցիչ կապիտալի մեծությունը տարբեր կլինի, նայած թե այն մենք C-ո՞ւմ ենք ներդրում, թե D-ում, թե՞ բաշխում ենք երկուսի միջև։
Ամենակարևորը վերևի աղյուսակները I աղյուսակի հետ համեմատելն է։
Մենք տեսնում ենք, որ արտադրության գնի կիսով չափ ընկնելու, այսինքն քվարտերին 60 շիլլինգից 30 շիլլինգի իջնելու դեպքում ռենտայի փողով արտահայտած ամբողջ գումարը միևնույնն է մնացել, = 18 £-ի, և սրա համապատասխան էլ հացահատիկով ռենտան կրկնապատկվել է, այն է՝ 6 քվարտերից բարձրացել է 12-ի։ B-ից ստացվող ռենտան վերացել է. C-ից ստացվող փողային ռենտան կիսով չափ բարձրացել է IVc-ում, բայց IVd-ում կիսով չափ ընկել է, D-ից ստացվող ռենտան միևնույնն է մնացել, = 9 £-ի IVc-ում, իսկ IVd-ում 9 £-ից բարձրացել է 15 £-ի։ Արտադրանքը 10 քվարտերից բարձրացել է IVc-ում 34-ի ու IVd-ում 30 քվարտերի. շահույթը 2 £-ից բարձրացել է IVc-ում 5½-ի ու IVd-ում՝ 4½-ի։ Կապիտալի ամբողջ ներդրումը բարձրացել է մի դեպքում 10 £-ից 27½ £-ի, մյուս դեպքում՝ 10-ից 22½ £-ի, ուրեմն երկու դեպքումն էլ կրկնապատիկից ավելի։ Ռենտայի նորման՝ կանխավճարված կապիտալի նկատմամբ հաշված ռենտան, IV-ից մինչև IVd աղյուսակներում հողի բոլոր տեսակների համար ամենուրեք միևնույնն է. իրերի այս դրությունը բխում է արդեն այն ենթադրությունից, որ ամեն մի հողատեսակի մեջ արվող կապիտալի երկու հաջորդական ներդրման արտադրողականության նորման անփոփոխ է համարվում։ Սակայն I աղյուսակի համեմատությամբ բոլոր հողատեսակների միջինի համար, ինչպես և նրանցից ամեն մի առանձինի համար ռենտայի նորման ընկել է։ Նա I-ում միջին հաշվով = 180%-ի, IVc-ում = <math>\frac{18}{27½} \ × \ 100 \ = \ 65^5/_11</math>% ու IVd-ում = <math>\frac{18}{22½}</math> × 100 = 80%։ Ամեն մի ակրի միջին փողային ռենտան բարձրացել է։ Առաջ I աղյուսակում նա բոլոր 4 ակրերի համար միջին հաշվով ակրին, 4½ £ էր, իսկ հիմա IVc-ում ու IVd-ում 3 ակրի համար ակրին 6 £ է։ Ռենտա բերող հողերում նա առաջ միջին հաշվով 6 £ էր ակրին, իսկ հիմա 9 £ է։ Այսպիսով ռենտայի փողային արժեքն ըստ ակրի բարձրացել է և հիմա առաջվա համեմատությամբ կրկնակի ավելի արդյունք է ներկայացնում հացահատիկով. բայց 12 քվարտեր հացահատիկով ռենտան այժմ 33 կամ 30 քվարտեր ամբողջ արդյունքի կեսից էլ պակաս է, այնինչ I աղյուսակում 6 քվարտերն անում է 10 քվարտերանոց ամբողջ արդյունքի <math>^3/_5</math>-ը։ Հետևաբար, թեև ռենտան, իբրև ամբողջ արդյունքի մի համապատասխան մաս քննած, ընկել է, ինչպես և ընկել է, եթե ծախսված կապիտալի նկատմամբ հաշվենք, բայց և այնպես նրա փողային արժեքը, ըստ ակրի հաշված, բարձրացել է, իսկ արդյունքով հաշված նրա արժեքը բարձրացել է դեռ ավելի մեծ չափով։ Եթե մենք վերցնենք D հողը IVd աղյուսակում, ապա արտադրության ամբողջ գինը, ծախսած կապիտալին համեմատ [die ausgeiegten ProdllktionskostenProduktionskosten], այստեղ = է 15 £-ի, որից ծախսված կապիտալը = 12½ £-ի**** [''Տես 9 ծան. հետո'']։ Փողային ռենտան = 15 £-ի։ I աղյուսակում միևնույն D հողում արտադրության գինը = էր 3 £-ի, ծախսված կապիտալը = 2½ £-ի, փողային ռենտան = 9£-ի, այնպես որ այս վերջինս արտադրության գնի եռապատիկն է ու ծախսված կապիտալի համարյա քառապատիկը։ IVd աղյուսակում D-ի 15 £-անոց փողային ռենտան ճիշտ հավասար է արտադրության գնին և միմիայն <math>^1/_5</math>-ով է գերազանցում ծախսված կապիտալից։ Այնուամենայնիվ ամեն մի ակրի փողային ռենտան <math>^2/_3</math>-ով ավելի մեծ է, 9 £-ի փոխարեն հավասար է 15 £-ի։ I աղյուսակում 3 քվարտերանոց հացահատիկային ռենտան = 4 քվարտերանոց ամբողջ արդյունքի ¾-ին. IVd-ում D հողի մի ակրի հացահատիկային ռենտան՝ 10 քվարտեր լինելով՝ նրա ամբողջ արդյունքի (20 քվարտերի) կեսն է։ Այս ցույց է տալիս, թե ինչպես ամեն մի ակրից ստացվող ռենտայի փողային արժեքն ու հացահատիկային արժեքը կարող է բարձրանալ, չնայած որ նա ամբողջ բերքի համեմատաբար ավելի փոքր մասն է կազմում և կանխավճարված կապիտալի համեմատությամբ ընկել է։
I-ում ամբողջ արդյունքի արժեքը = 30 £-ի, ռենտան = 18 £-ի, ուրեմն նրա կեսից ավելի։ IVd-ում ամբողջ արդյունքի արժեքը = 45 £-ի, որից ռենտան 18 £, այսինքն կեսից պակաս։
Արդ, թև թե ինչու չնայած որ գինն ընկնելով հասել է ամեն մի քվարտերին 1½ £-ի, ուրեմն իջել է 50%-ով, ու չնայած որ մրցող հողը քչանալով 4 ակրից հասել է 3-ի, փողային ռենտայի ամբողջ գումարը միևնույնն է մնում, իսկ հացահատիկային ռենտան կրկնապատկվում է, մինչդեռ. ըստ ակրի հաշված հացահատիկային ռենտան և փողային ռենտան բարձրանում են,— սրա պատճառն այն է, որ ավելի շատ քվարտեր գերարդյունք է արտադրվում։ Հացահատիկի գինը 50%-ով ընկնում է, գերարդյունքը 100%-ով աճում։ Բայց այս հետևանքն առաջ բերելու համար ամբողջ արտադրությունը պետք է մեր պայմանների համաձայն եռապատիկ աճի, իսկ կապիտալի ավելի լավ հողամասերում արված ծախսումը պետք է ավելի քան կրկնապատկվի։ Թե վերջինս ինչ հարաբերությամբ պետք է աճի, այս ամենից առաջ կախված է նրանից, թե կապիտալի լրացուցիչ ծախսումներն ինչպես են բաշխվում ավելի լավ ու ամենալավ հողատեսակների միջև, ըստ որում միշտ ենթադրվում է, որ կապիտալի արտադրողականությունն ամեն մի հողատեսակում աճում է նրա մեծությանը համամասնորեն։
Եթե արտադրության գնի անկումն ավելի պակաս լիներ, ապա լրացուցիչ կապիտալ ավելի քիչ կպահանջվեր՝ միևնույն փողային ռենտան արտադրելու համար։ Եթե հացի այն առաջարկը, որն անհրաժեշտ է A-ն մշակումից դուրս վանելու համար,— իսկ այս կախված է ոչ միայն A-ի ամեն մի ակրից ստացվող արդյունքի քանակից, այլև այն համամասնական բաժնից, որ A-ն ունենում է մշակված ամբողջ տարածության մեջ,— ուրեմն եթե ավելի մեծ լիներ սրա համար անհրաժեշտ առաջարկն ու հետևաբար A-ից ավելի լավ հողի վրա ծախսվող լրացուցիչ կապիտալի ավելի մեծ մասսա պահանջվեր, ապա այլ հավասար պայմաններում փողային ռենտան ու հացահատիկային ռենտան է՛լ ավելի կաճեին, չնայած որ սրանք երկուսն էլ B հողից չքացած կլինեին։
Եթե այն կապիտալը, որ դադարում է գործադրվել A հողում, = լիներ 5 £-ի, ապա այս դեպքում համեմատելի երկու աղյուսակը կլինեին II-ն ու IVd-ն։ Ամբողջ արդյունքը կաճեր 3020-ից մինչև 30 քվարտերի։ Փողային ռենտան երկու անգամ կնվազեր, 36 £-ի փոխարեն կկազմեր 18 £. հացահատիկային ռենտան միևնույնը կմնար = 12 քվարտերի։
Եթե մի կապիտալով, որ = 27½ £-ի, հնարավոր լիներ D-ում արտադրել 44 քվարտեր ընղհանուր ընդհանուր արդյունք = 66 £-ի,— D-ի համար ենթադրված հին դրույքի համապատասխան, որ էր՝ 2½ £ կապիտալին 4 քվարտեր,— ապա ռենտայի ամբողջ գումարը դարձյալ կհասներ II աղյուսակում նշած բարձրությանը, և աղյուսակը հետևյալ տեսքը կընդուներ.
<TABLE border = 0>
Իրոք մենք տեսնում ենք, որ օրենքն ուրիշ բան չի արտահայտում, քան այն, որ արդեն առաջին դեպքի նկատմամբ շարադրված է. այսինքն՝ այն, որ եթե արտադրության գինը տրված է, ինչ էլ որ լինի նրա մեծությունը, կապիտալի լրացուցիչ ծախսման հետևանքով ռենտան կարող է բարձրանալ։ Որովհետև A-ի դուրս վանվելու հետևանքով հիմա B-ի հետ, իբրև այժմ ամենավատ հողի հետ, ու ամեն մի քվարտերին 1½ £ գնի հետ, որպես արտադրության նոր գնի հետ, ծագում է մի նոր I դիֆերենցիալ ռենտա։ Այս վերաբերում է IV աղյուսակներին ճիշտ այնպես, ինչպես և II աղյուսակին։ Այս միևնույն օրենքն է, միայն թե A-ի փոխարեն B հողն ու արտադրության 3 £-անոց գնի փոխարեն 1½ £-անոց արտադրության գինն է ելակետ վերցվում։
Այստեղ կարևորություն է ներկայացնում հետևյալը, . որչափով որ այսքան ու այսքան լրացուցիչ կապիտալ էր անհրաժեշտ՝ կապիտալը A հողից դուրս մղելու և առաջարկն առանց նրա մասնակցության ապահովելու համար, ապա դուրս է գալիս, որ սրան կարող է ուղեկից լինել ամեն մի ակրի անփոփոխ, բարձրացող կամ ընկնող ռենտան եթե ոչ բոլոր հողերում, գոնե մի քանիսում և մշակված բոլոր հողերի միջինի համար։ Մենք տեսանք, որ հացահատիկային ռենտան ու փողային ռենտան համաչափ մեծություններ չեն։ Մինչդեռ ավանդաբար հացահատիկային ռենտան տնտեսագիտության մեջ ընդհանրապես դեռ դեր է խաղում։ Կարելի կլիներ ճիշտ նույնպիսի հաջողությամբ ապացուցել, որ, օրինակ, գործարանատերը 5 £-անոց իր շահույթով կարող է շատ ավելի գնել իր իսկ սեփական մանվածքից, քան առաջ 10 £-անոց շահույթով։ Բայց այս համենայն դեպս ցույց է տալիս, որ պարոնայք հողասեփականատերերը, եթե սրանք մանուֆակտուրաների, շաքարագործարանների ու օղեգործարանների տերեր կամ թե փայատերեր են միաժամանակ, փողային ռենտայի անկման դեպքում կարող են դեռ շատ նշանավոր չափով շահել իբրև այդ գործարանների համար իրենց սեփական հումքերն արտադրողներ<ref>Վերևի IVa-ից մինչև IVd աղյուսակները նրանց մեջ թափանցած մի հաշվեսխալի հետևանքով պետք էր ուղղել։ Այս հաշվեսխալը թեև չի փոփոխում աղյուսակներից բխող թեորիական դրույթները, բայց մեկ-մեկ հասցնում է ամեն մի ակրի արտադրության միանգամայն հրեշավոր թվական հարաբերությունների։ Հենց սրանք էլ ըստ էության նշանակություն չունեն։ Բոլոր քարտեզներում տեղի ռելյեֆը և պրոֆիլը ցույց տվող ու ուղղաձիգ գծերի համար շատ ավելի մեծ մասշտաբ են վերցնում, քան հորիզոնականների համար։ Սակայն ում հողային խիղճը խոցվում է սրանից, նա միշտ էլ ազատ իրավունք ունի ակրերի թիվը բազմապատկելու իրեն հաճո ամեն մի թվով։ Կարելի է նաև I աղյուսակում ամեն մի ակրի 1, 2, 3, 4 քվարտերի փոխարեն 10, 12, 14, 16 բուշել գնել (8 բուշելը = 1 քվարտեր), միայն թե այս դեպքում մյուս աղյուսակների՝ հիշյալից բխեցրած թվերը պիտի հավանականության սահմաններում մնան. դուրս կգա, որ հետևանքը, ռենտայի բարձրացման հարաբերությունը կապիտալի բարձրացման նկատմամբ, բոլորովին միևնույնին է հանգում։ Այս արված է անմիջաբար հաջորդող գլխում խմբագրի կողմից կցված աղյուսակների մեջ։— Ֆ. Է.</ref>։
====II. ԼՐԱՑՈՒՑԻՉ ԿԱՊԻՏԱԼՆԵՐԻ ԱՐՏԱԴՐՈՂԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԸՆԿՆՈՂ ՆՈՐՄԱՅԻ ԴԵՊՔՈՒՄ====
<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'><math>^4/_7</math></TD>
<TD align=right>51</TD>
<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'><math>^43/_7</math>%</TD>
</TR>
<TR>
====III. ԼՐԱՑՈՒՑԻՉ ԿԱՊԻՏԱԼՆԵՐԻ ԱՐՏԱԴՐՈՂԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱՐՁՐԱՑՈՂ ՆՈՐՄԱՅԻ ԴԵՊՔՈՒՄ.====
Սա ներկա գլխի սկզբին հիշածս I փոփոխակից, որտեղ արտադրության գինն ընկնում է արտադրողականության անփոփոխ նորմայի պայմաններում, ուրիշ nչնչով ոչնչով չի տարբերվում, քան նրանով, որ եթե մի որոշ ավելադիր արդյունք է անհրաժեշտ՝ A հողը դուրս նետելու համար, ապա տվյալ դեպքում այս փոփոխումն ավելի արագ է կատարվում։
Կապիտալի ավելադիր ներդրումները ինչպես ընկնող, այնպես էլ բարձրացող արտադրողականության ժամանակ կարող են անհավասար կերպով ներգործել, նայած թե նրանք ինչպես են բաշխվել հողի տարբեր տեսակների վրա։ Այն չափով, որով այս տարբեր ներգործությունը ջնջում կամ թե սաստկացնում է տարբերությունները, ավելի լավ հողատեսակների բերած դիֆերենցիալ ռենտան ու սրա հետ էլ ռենտայի ամբողջ գումարը կընկնի կամ թե կբարձրանա, ինչպես որ այս արդեն տեղի ուներ I դիֆերենցիալ ռենտայի դեպքում։ Մնացածում ամեն ինչ կախված է հողի այն տարածության ու այն կապիտալի մեծությունից, որոնք դուրս են նետված A-ի հետ, և կապիտալի այն հարաբերական կանխավճարումից, որը բարձրացող արտադրողականության ժամանակ անհրաժեշտ է՝ մատակարարելու համար այն լրացուցիչ արդյունքը, որը պետք է ծածկի պահանջարկը։
<TD style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'><math>^1/_5</math></TD>
<TD align=right style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>36</TD>
<TD colspan=2 align=center style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>240 %<br>միջինը</TD>
</TR>
</TABLE>
Այս աղյուսակը, բացի I հիմնական աղյուսակի հետ բաղդատելուց, պետք է համեմատել նաև II աղյուսակի հետ, որտեղ կապիտալի կրկնապատիկ ներդրումը շաղկապված է անփոփոխ արտադրողականու.թյան արտադրողականության հետ, որը համամասնական է կապիտալի ներդրման նկատմամբ։
Ենթադրության համաձայն՝ արտադրության կարգավորիչ գինն ընկնում է։ Եթե նա մնար հաստատուն, այսինքն՝ = 3 £-ի, ապա ամենավատ A հողը, որ առաջ միմիայն 2½ £ կապիտալ ներդրելու դեպքում ոչ մի ռենտա չէր բերում, հիմա ռենտա կտար, թեև ոչ մի ավելի վատ հող չէր ներքաշվի մշակման մեջ. և A հողը ռենտա կտար հենց այն պատճառով, որ նրա արտադրողականությունը կբարձրանար, բայց կբարձրանար կապիտալի մեկ մասի համար միայն, և ոչ թե սկզբնականի համար։ Առաջին 3 £ արտադրության գինը բերում է 1 քվարտեր. երկրորդ 3 £՝ 1<math>^1/_5</math> քվարտեր, բայց քվարտերանոց ամբողջ արդյունքը հիմա ծախվում է իր միջին գնով։ Որովհետև արտադրողականության նորման աճում է կապիտալի լրացուցիչ ներդրման հետ, ուստի այս դեպքը մի բարելավումն է պարփակում իր մեջ։ Այս բարելավումը կարող է այն նշանակել, որ ընդհանրապես ավելի շատ կապիտալ է գործածվում ակրի մեջ (ավելի շատ պարարտանյութ, ավելի մեծաքանակ մեքենական աշխատանք և այլն), կամ էլ այն, որ ընդհանուր առմամբ լոկ այս լրացուցիչ կապիտալով է հնարավոր դառնում կապիտալի որակապես տարբեր, ավելի արտադրողական մի ներդրում գլուխ բերել։ Երկու դեպքում էլ ամեն մի ակրին 5 £ կապիտալ ծախսելով ստացվել է 2<math>^1/_5</math> քվարտեր արդյունք, մինչդեռ կեսի չափ, 2½ £ կապիտալի ներդրումով ստացվում էր միմիայն 1 քվարտեր արդյունք։ Մի կողմ թողած վաղանցուկ շուկայական հարաբերությունները, գտնում ենք, որ A հողի արդյունքը կարող էր նոր միջին գնի փոխարեն արտադրության ավելի բարձր գնով ծախվել լոկ այն ժամանակ, երբ A հողատեսակի մի նշանավոր տարածություն շարունակեր մշակվել ամեն մի ակրում միմիայն 2½ £ կապիտալ ներդրելով։ Բայց հենց որ ամեն մի ակրին 5 £ կապիտալ ծախսելու նոր հարաբերությունն ու սրա հետ էլ բարելավված տնտեսությունն ընդհանրական դառնան, պետք է արտադրության կարգավորիչ գինն իջնելով հասներ 2<math>^8_{11}</math> £-ի։ Կապիտալի երկու մասերի միջև եղած տարբերությունը կվերանար, և այս դեպքում A-ի մի ակրը, որ կմշակվեր 2½ £-ով միայն, իրականում մշակված կլիներ աննորմալ կերպով, արտադրության նոր պայմաններին անհամապատասխան եղանակով։ Սա չէր լինի այլևս տարբերություն միևնույն ակրում ներդրված կապիտալի տարբեր մասերի բերքերի միջև, այլ կապիտալի ամեն մի ակրում արվող բավարար ու անբավարար ընդհանուր ներդրումների միջև։ Այստեղից տեսնում ենք՝ '''առաջին''', որ մեծ թվով ֆերմերների ձեռին (սրանք պետք է մեծ թիվ կազմեն, որովհետև փոքր թվով ֆերմերներն ստիպված կլինեն իրենց արտադրության գնից ցած վաճառելու) եղած անբավարար կապիտալը ճիշտ այնպես է ներգործում, ինչպես հողի տարբեր տեսակների դասավորումը վայրընթաց հաջորդականությամբ։ Վատ հողում կատարվող մշակման վատ եղանակը բարձրացնում է ավելի լավ հողից ստացվող ռենտան. նա նույնիսկ կարող է հավասարապես վատ հատկություն ունեցող ու ավելի լավ մշակվող հողից ռենտա գոյացնել, որ այս հողն այլ պայմաններում չի տալիս։ Այստեղից երևում է, '''երկրորդ''', թև ինչպես դիֆերենցիալ ռենտան, որչափով որ սա միևնույն տարածության մեջ արվող կապիտալի հաջորդական ներդրումներից է ծագում, իրականում վերածվում է մի միջին մեծության, որում այլևս չի կարելի ճանաչել ու իրարից անջատել կապիտալի տարբեր ներդրումների ներգործությունները, և այսպիսով ուրեմն սրանք ամենավատ հողում ռենտա չեն գոյացնում, այլ՝ 1) A-ի, ասենք, մի ակրի ամբողջ բերքի միջին գինը դարձնում են կարգավորիչ նոր գին, և 2) ներկայանում են իբրև ամեն մի ակրի կապիտալի այն ամբողջ քանակի փոփոխություն, որն անհրաժեշտ է հողի մշակման նոր պայմաններում և որի մեջ անզանազանելի կերպով իրար հետ ձուլվել են ինչպես կապիտալի հաջորդական առանձին ներդրումները, այնպես էլ սրանց համապատասխան ներգործությունները։ Նույնը տեղի ունի ավելի լավ հողատեսակների առանձին դիֆերենցիալ ռենտաների վերաբերմամբ։ Նրանք յուրաքանչյուր դեպքում որոշվում են համապատասխան հողատեսակի միջին արդյունքի տարբերությամբ՝ համեմատած ամենավատ հողի արդյունքի հետ, որն ստացվում է կապիտալի աճած ու հիմա նորմալ դարձած ներդրման դեպքում։
Վերջապես, փողային ռենտան կբարձրանար այն դեպքում, եթե ավելի լավ հողամասերում պտղաբերության միևնույն համամասնական բարձրացման ժամանակ ավելի շատ ավելադիր կապիտալ ծախսվեր, քան A-ում, կամ եթե ավելի լավ հողամասերում արված կապիտալի ավելադիր ծախսումները բարձրացնեին արտադրողականության նորման։ Երկու դեպքում էլ տարբերությունները կաճեին։
Փողային ռենտան ընկնում է, եթե կապիտալի լրացուցիչ ծախսման հետևանքով առաջացող բարելավումը, նվազեցնելով տարբերություններն ամբողջովին կամ թե մասամբ, ավելի ներգործում է A-ի վրա, քան B-ի ու C-ի վրա։ Փողային ռենտան այնքան ավելի է ընկնում, որքան ավելի .քիչ է արտադրողականության բարձրացումը ամենալավ հողերում։ Թե արդյոք հացահատիկային ռենտան կբարձրանա՞, կընկնի՞, թե՞ կայուն կմնա, այս կախված է այն բանից, թե որքան մեծ է ներգործող ազդեցության տարբերությունը։ Փողային ռենտան, ինչպես և հացահատիկային ռենտան, բարձրանում է կամ այն դեպքում, երբ տարբեր հողատեսակներում լրացուցիչ պտղաբերության անփոփոխ համամասնական տարբերության ժամանակ ավելի շատ կապիտալ է միակցվում ռենտա բերող հողերին, քան ռենտա չբերող A հողին և ավելի շատ կապիտալ է ծախսվում ավելի բարձր ռենտա տվող հողի վրա, քան ավելի ցած ռենտա տվողի վրա, կամ էլ այն դեպքում, եթե միահավասար լրացուցիչ կապիտալ ծախսելու դեպքում պտղաբերությունն ավելի լավ ու ամենալավ հողերում ավելի է աճում, քան A-ում, այսինքն ռենտան բարձրանում է այն հարաբերությամբ, որով պտղաբերության այս բարձրացումն ավելի ուժեղ է ավելի լավորակ հողատեսակներում, քան ավելի ցածրորակներում։
Բայց բոլոր պարագաներում ռենտան բարձրանում է հարաբերաբար, եթե աճած արտադրողական ուժը կապիտալի լրացուցիչ ծախսման հետևանք է և ոչ թե լոկ կապիտալի անփոփոխ ներդրման ժամանակ ավելացած պտղաբերության հետևանք։ Սա բացարձակ տեսակետ է և ցույց է տալիս, որ այստեղ, ինչպես և բոլոր նախկին դեպքերում, ռենտան ու ըստ ակրի բարձրացած ռենտան (ինչպես ամբողջ մշակված տարածությունից ստացվող I դիֆերենցիալ ռենտայի ժամանակ՝ ռենտայի միջին գումարի բարձրությունը) հողի վրա կապիտալի շատացած ծախսման հետևանք է, ըստ որում միևնույնն է, արդյոք այս լրացուցիչ ծախսումը գործում է արտադրողականության անփոփոխ նորմայի հետ զուգորդվելով՝ հաստատուն կամ թե ընկնող գների ժամանակ, թե արտադրողականության նվազող նորմայի հետ զուգորդվելով՝ հաստատուն կամ թե ընկնող գների ժամանակ, թե՞ արտադրողականության բարձրացող նորմայի հետ զուգորդվելով՝ ընկնող գների ժամանակ։ Որովհետև մեր ենթադրությունը — հաստատուն գին լրացուցիչ կապիտալի արտադրողականության հաստատուն, ընկնող կամ թե բարձրացող նորմայի հետ զուգորդված, ու ընկնող գին արտադրողականության հաստատուն, ընկնող ու բարձրացող նորմայի հետ շաղկապված — վերածվում է հետևյալին. լրացուցիչ կապիտալի արտադրողականության հաստատուն նորմա հաստատուն կամ թե ընկնող գնի ժամանակ, արտադրողականության ընկնող նորմա հաստատուն կամ թե ընկնող գնի ժամանակ, արտադրողականության բարձրացող նորմա հաստատուն ու ընկնող գնի հետ շաղկապված։ Թեև այս բոլոր դեպքերում ռենտան կարող է կայուն մնալ և կարող է ընկնել, բայց և այնպես նա ավելի մեծ չափով ցած կընկներ, եթե այլ անփոփոխ հանգամանքներում կապիտալի լրացուցիչ ծախսումն է բարձրացած պտղաբերության պայման հանդիսանում։ Հետևաբար, կապիտալի լրացուցիչ ծախսումը միշտ ռենտայի հարաբերաբար բարձրանալու պատճառն է, թեև նա բացարձակապես ընկնի էլ։