</TR>
<TR>
<TD align=center colspan=2 style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>հացահատիկայինհացահատիկով<br>քվարտեր</TD>
<TD align=center width="25px" style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>փողով<br>£</TD>
</TR>
</TR>
<TR>
<TD align=center colspan=2 style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>հացահատիկայինհացահատիկով<br>քվարտեր</TD>
<TD align=center width="25px" style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>փողով<br>£</TD>
</TR>
</TR>
<TR>
<TD align=center colspan=2 style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>հացահատիկայինհացահատիկով<br>քվարտեր</TD>
<TD align=center width="25px" style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>փողով<br>£</TD>
</TR>
</TR>
<TR>
<TD align=center style='border-left:solid windowtext 1.0pt;border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Ամբողջը</TD>
<TD align=center style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>—</TD>
<TD align=right style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>—</TD>
<TD align=center style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>4<math>^4/_5</math></TD>
<TD align=right style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;'>28</TD>
<TD style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'><math>^34/_5</math></TD>
<TD align=right style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;'>4</TD>
<TD style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>¾</TD>
VIIa-ում, ինչպես 1 : 1 + 7 : 1 + 2 × 7 : 1 + 3 × 7,
VIIIa-ում, ինչպես l<math>l^1/_5 \ : \ l^1/_5 \ + \ 7^1/_5 \ : \ 1^1/_5 + \ 2 \ × \ 7^1/_5 \ : \ 1^1/_5 + \ 3 \ × \ 7^1/_5</math>,
Xa-ում, ինչպես <math>^2/_3 \ : \ ^2/_3 \ + \ 6^2/_3 \ : \ ^2/_3 + \ 2 \ × \ 6^2/_3 \ : \ ^2/_3 + \ 3 \ × \ 6^2/_3</math>։
Կարճ ասած` եթե A-ի ռենտան = n, իսկ մոտակա ավելի բարձր պտղաբերություն ունեցող հողի ռենտան = n + m, ապա շարքն ընդունում է հետևյալ տեսքը.
n : m + m : n + 2m : n + 3m և այլն։ այլն։— Ֆ. Է.}։
<br>
{Քանի որ վերևի երրորդ դեպքը ձեռագրում մշակված չէր,— միմիայն վերնագիրը կա այնտեղ,— ուստի խմբագրի խնդիրն էր՝ այս կարելույն չափ լրացնել այնպես, ինչպես արված է վերևում։ Բայց նրան դեռ մի բան էլ է մնում անելու՝ II դիֆերենցիալ ռենտայի և սրա երեք գլխավոր դեպքի ու իննը ենթադեպքի մինչայժմյան ամբողջ հետազոտությունից բխող ընդհանրական եզրակացություններ հանել։ Բայց ձեռագրում տրված օրինակները քիչ են հարմար գալիս այս նպատակին։ Առաջին՝ նրանք համեմատելու վերցնում են այնպիսի հողակտորներ, որոնց բերքերը միմյանց հարաբերում են, ինչպես 1 : 2 : 3 : 4, ուրեմն վերցվում են այնպիսի տարբերություններ, որոնք հենց այն գլխից սաստիկ չափազանցեցված են արդեն և որոնք այս հիման վրա զարգացրած ենթադրությունների ու հաշվարկների ժամանակ լիովին բռնազբոսիկ թվական հարաբերությունների են հասցնում։ Իսկ երկրորդ՝ նրանք ստեղծում են մի բոլորովին սխալ պատկերացում։ Երբ պտղաբերության աստիճանների համար, որոնք միմյանց հարաբերում են, ինչպես 1 : 2 : 3 : 4 և այլն, ռենտաներ ստացվում են 0 : 1 : 2 : 3 և այլն շարքով, ապա իսկույն գայթակղություն է առաջ գալիս երկրորդ շարքն առաջինից բխեցնելու և ռենտաների կրկնապատկումը, եռապատկումը և այլն ամբողջ բերքերի կրկնապատկվելով, եռապատկվելով և այլն բացատրելու։ Բայց սա միանգամայն սխալ կլիներ։ Ռենտաները միմյանց հարաբերում են, ինչպես 0 : 1 : 2 : 3 : 4 նույնիսկ այն դեպքում երբ պտղաբերության աստիճաններն իրար հարաբերում են, ինչպես n : n+1 : n+2 : n+3 : n+4. ռենտաները միմյանց հարաբերում են ոչ որպես պտղաբերության '''աստիճաններ''', այլ որպես պտղաբերության '''տարբերություններ''', ընդ որում իբրև զրոյակետ է ընդունվում ռենտա չբերող հողը։
Բնագրի աղյուսակները պետք է տայինք շարադրությունը պարզաբանելու համար։ Բայց որպեսզի հետազոտության ներքևում բերված հետևանքների համար ակնառու պատվանդան ստանանք, ես հետևյալում տալիս եմ աղյուսակների մի նոր շարք, որտեղ բերքը նշանակված է բուշելներով (⅛ քվարտեր կամ 36,35 լիտրի ու շիլլինգներով (=մարկ)։
Առաջին աղյուսակը (XI) համապատասխանում է նախկին I աղյուսարկին։ աղյուսակին։ Նա տալիս է ստացույթն ու ռենտաները A—E հինգ զանազան որակի հողերի համար՝ 50 շիլլինգանոց '''առաջին''' կապիտալաներդրման դեպքում, որը 10 շիլլինգ շահույթի հետ կազմում է ակրին 60 շիլլինգ արտադրության գին։ Հացահատիկի բերքերը տրված են ցածր նորմաներով՝ ամեն մի ակրին 10, 12, 14, 16, 18 բուշել։ Արտադրության ստացվող կարգավորիչ գինը բուշելին 6 շիլլինգ է։
Հալորդ Հաջորդ 13 աղյուսակները համապատասխանում են II դիֆերենցիալ ռենտային այս ու երկու նախընթաց գլուխներում քննված երեք դեպքերին, ընդ որում միևնույն հողի վրա ակրին 50 շիլլինգանոց կապիտալի մի '''ավելադիր''' ներդրումն է արվում՝ արտադրության հաստատուն, ընկնող ու բարձրացող գնի պայմաններում։ Այս դեպքերից ամեն մեկը իր հերթին ներկայացվում է այնպես, ինչպես նա կերպարանավորվում է կապիտալի երկրորդ ներդրման դեպքում՝ առաջինի հետ համեմատած, ենթադրելով՝ 1) անփոփոխ, 2) ընկնող, 3) բարձրացող արտադրողականություն։ Ընդ սմին ստացվում են մի քանի առանձնապես ակնառու փոփոխակներ։
I դեպքում, արտադրության հաստատուն գին ենթադրելով, մենք ունենում ենք.
</TABLE>
2) Երբ B հողը ռենտազուրկ է դառնսւմ դառնում ոչ ամբողջովին։
<TABLE border = 0>
</TABLE>
Երրորդ դեպք. Արտադրության բարձրացող գնի՝ գնի ժամանակ։ A. երբ A հողը ռենտազուրկ ու գինը կարգավորող է մնում։
<TABLE border = 0>
<TD align=center style='border-left:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>C</TD>
<TD align=right style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>60+60=120</TD>
<TD>14+10½17½</TD>
<TD align=right>=31</TD>
<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>½</TD>
Բայց շատ ավելի կարևոր է հետևանքը ռենտայի ամբողջ գումարի վերաբերմամբ միևնույն հողում կատարվող կապիտալի երկրորդ ներդրման ժամանակ։
Հետազոտված տասներեք դեպքից հինգ դեպքում կապիտալի ներդրման հետ '''կրկնապատկվումէ''' է ռենտաների ամբողջ գումարն էլ. 10×12 շիլլինգի փոխարեն նա դառնում է 10×24 շիլլինգ = 240 շիլլինգ։ Այս դեպքերն են.
I դեպք, հաստատուն գին, փոփոխակ I. արտադրության անփոփոխ բարձրացում, որը համապատասխանում է կապիտալի ներդրմանը (XII աղյուսակ)։
ա) արտադրության գնի կայուն վիճակում,
բ) արտադրության գնի անկման պըոցեսումպրոցեսում,
գ) արտադրության գնի բարձրացման ժամանակ։
Եթե B-ն կապիտալի լոկ այնպիսի ներդրումներ է միակցում, որոնք արտադրության գինն են հատուցում, ուրեմն ոչ մի գերշահույթ, հետևաբար նաև ոչ մի նոր ռենտա չեն գոյացնում, ապա այս թեև բարձրացնում է ամեն մի քվարտերի արտադրության անհատական միջին գինը, բայց չի ազդում կապիտալի նախկին ներդրումների գոյացրած գերշահույթի, հետևաբար նաև հնարավոր ռենտայի վրա։ Որովհետև արտադրության միջին գինը միշտ մնում է A-ի արտադրության գնից ցած, և եթե ամեն մի քվարտերի գնի ավելցուկը նվազում էլ է, ապա միևնույն հարաբերությամբ ավելանում է քվարտերների թիվը, այնպես որ գնի ամբողջ ավելցուկն անփոփոխ է մնում։
Վերցրած դեպքում կապիտալի 5 £-անոց առաջին երկու ներդրումները B-ում արտադրում են 3½ քվարտեր, ուրեմն, ենթադրության համաձայն, 2 քվարտեր ռենտա = 4½ £։ Եթե սրան ավելանում է կապիտալի 2½ £-անոց մի երրորդ ներդրում, որը սակայն լոկ մեկ քվարտեր է արտադրում, ապա 4½ քվարտերի ամբողջ արտադրության գինը (ներառյալ 20% շահույթը) = 9 £, հետևաբար ամեն մի քվարտերի միջին գինը = 2 £։ Ուրեմն քվարտերի արտադրության միջին գինը B-ում 1<math>^5/_7</math> £-ից բարձրացել է 2 £-ի, հետևաբար1 հետևաբար՝ ամեն մի քվարտերի գերշահույթը, համեմատած A-ի կարգավորիչ գնի հետ, 1<math>^2/_7</math>-ից ընկնելով հասել է 1 £-ի։ Բայց 1 × 4½ =4½-ի, ճիշտ ինչպես առաջ 1<math>^2/_7</math> × 3½ = 4½ £-ի։
Եթե ընդունենք, թե B-ում կապիտալի 2½-ական £-անսց անոց չորրորդ ու հինգերորդ լրացուցիչ ներդրում էլ կկատարվեր, որը քվարտերը կարտադրեր սրա արտադրության ընդհանուր գնով միայն, ապա ամեն մի ակրի ամբողջ արդյունքը հիմա կկազմեր 6½ քվարտեր, իսկ նրա արտադրության գինը =15 £-ի։ Ամեն մի քվարտերի արտադրության միջին գինը B-ի համար դարձյալ կբարձրանար 2 £-ից 2<math>^4/_{13}</math> £-ի, իսկ ամեն մի քվարտերի գերշահույթը, A-ի կարգավորիչ արտադրության գնի հետ համեմատած, դարձյալ կընկներ 1 £-ից մինչև <math>^9/_{13}</math>։ Բայց այս հիմա <math>^9/_{13}</math>-ը պետք է հաշվել 6½ քվարտերի վրա՝ 4½-ի փոխարեն. Եվ <math>^9/_{13}</math> × 6½ = 1 × 4½ = 4½ £։
Այստեղից նախ հետևում է, որ այս հանգամանքներում արտադրության կարգավորիչ գնի ոչ մի բարձրացում անհրաժեշտ չէ՝ ռենտա բերող հողատեսակներում կապիտալի լրացուցիչ ներդրումները նույնիսկ մինչև այն աստիճանը հնարավոր դարձնելու համար, որ ավելադիր կապիտալը բոլորովին դադարում է գերշահույթ բերելուց և միմիայն միջին շահույթ է տալիս։ Այնուհետև նույնից հետևում է, որ այստեղ ամեն մի ակրի գերշահույթի գումարը միևնույնն է մնում, որքան էլ որ նվազի ամեն մի քվարտերի գերշահույթը. այս նվազումը միշտ հավասարակշռվում է ամեն մի ակրից ստացվող քվարտերների թվի համապատասխան աճով։ Որպեսզի արտադրության միջին գինը բարձրանա մինչև արտադրության ընդհանուր գինը (ուրեմն այստեղ B հողի համար բարձրանա մինչև 3 £), պետք է կապիտալի այնպիսի լրացուցիչ ներդրումներ արվեինք արվեին, որոնց արդյունքն արտադրության ավելի բարձր գին ունենար, քան արտադրության 3 £-անոց կարգավորիչ գինն է։ Բայց մենք կտեսնենք, որ նույնիսկ այս էլ առանց այլևայլության բավական չէ B-ի ամեն մի քվարտերի արտադրության միջին գինը մինչև արտադրության 3 £-անոց ընդհանուր գինը բարձրացնելու համար։
Ենթադրեն, թե B հողում արտադրված է եղել.
1) 3½ քվարտեր առաջվա նման 6 £ արտադրության գնով. ուրեմն 2½-ական £-անոց կապիտալի երկու ներդրում, որոնք երկուսն էլ գերշահույթներ են գոյացնում, բայց նվազող բարձրությամբ։
2) 1 քվարտեր 3 £-ով. կապիտալի մի ներդրում, երբ արտադրության անհատական գինը հավասար կլիներ արտագրության արտադրության կարգավորիչ գնին։
3) 1 քվարտեր 4 £-ով. կապիտալի մի ներդրում, որի ժամանակ արտադրության անհատական գինը 25%-ով բարձր է արտադրության կարգավորիչ գնից։
Այս դեպքում մենք 13 £-ով կունենայինք ամեն մեկ ակրից 5½ քվարտեր 10<math>^5/_6</math> £-անոց կապիտալի ներդրման պարագայում. կապիտալի սկզբնական ներդրումը կքառապատկվեր, իսկ կապիտալի առաջին ներդրման արդյունքը եռապատիկ էլ չէր լինի։
5½ քվարտերը 13 £-ով տալիս է ամեն մի քվարտերին 2<math>^4/_{11}</math> £ միջին արտադրության գին, ուրեմն արտադրության 3 £-անոց կարգավորիչ գնի դեպքում ամեն մի քվարտերին <math>^7/_{11}</math>-անոց մեկ ավելցուկ, որը կարող է ռենտայի փոխարկվել։ 5½ քվարտերը 3 £-անոց կարգավորիչ գնով ծախելիս տալիս է 16½ £։ 13 £ արտադրության գինը հանելուց հետո մնում է 3½ £ գերշահույթ կամ ռենտա, որը B-ի քվարտերի արտադրության այժմյան միջին գնով, ուրեմն ամեն մի քվարտերը 2<math>^4/_{11}</math> £-ով հաշված՝ 1<math>^{25}/_{52}</math> քվարտեր են ներկայացնում։ Փողային ռենտան կընկներ 1 £-ով, հացահատիկային ռենտան՝ մոտ ½ քվարտերով, բայց չնայած որ B-ում արված կապիտալի չորրորդ լրացուցիչ ներդրումը ոչ միայն գերշահույթ չի արտադրում է այլ միջին շահույթից էլ պակաս է արտադրում, այնուամենայնիվ գերշահույթն ու ռենտան շարունակում են ստացվել, ինչպես առաջ։ Եթե ընդունենք, որ բացի կապիտալի երրորդ ներդրումից երկրորդ ներդրումն էլ արտադրության կարգավորիչ գնից ավելի բարձր գնով է արտադրում, ապա ամբողջ արտադրանքը կկազմի՝ 3½ քվարտեր 6 £-ով + + 2 քվարտեր 8 £-ով, ընդամենը 5½ քվարտեր 14 £ արտադրության գնով։ Ամեն մի քվարտերի արտադրության միջին գինը կլիներ 2<math>^6/_{11}</math> £ և կտար <math>^5/_{11}</math>-անոց մի ավելցուկ։ Այս 5½ քվարտերը 3 £-ով ծախվելիս տալիս է 16½ £, որից 14 £ արտադրության գինը հանելուց հետո մնում է 2½ £ ռենտայի համար։ Սա B-ի արտադրության այժմյան միջին գնով կաներ <math>^{55}/_{56}</math> քվարտեր։ Հետևաբար, ռենտան դեռ շարունակում է ստացվել, թեև առաջվանից պակաս չափով։
Այս ցույց է տալիս համենայն դեպս, որ ավելի լավ հողամասերում կապիտալի ավելադիր ներդրումների դեպքում, որոնց արդյունքն ավելի է նստում, քան արտադրության կարգավորիչ գինն է, ռենտան — գոնե պրակտիկայի թույլատրած սահմաններում — չպիտի չքանա, այլ միմիայն պետք է նվազի, ու այն էլ՝ մի կողմից այն քանորդական մասի համեմատ, որ այս ավելի անպտղաբեր կապիտալը կազմում է ծախսած ամբողջ կապիտալի մեջ, մյուս կողմից՝ նրա արտադրողականության նվազելու համեմատ։ Նրա արդյունքի միջին գինը դեռ էլի կշարունակեր արտադրության կարգավորիչ գնից ավելի ցած լինել, և ուրեմն դեռ էլի կմնար մի գերշահույթ, որ կարող էր ռենտայի փոխարկվել։
B-ի արտադրության անհատական միջին գնի հավասարեցումը արտադրության ընդհանուր գնին, որը հատուկ է A-ին և կարգավորում է շուկայի գինը, այդ հավասարեցումը ենթադրում է, թե այն տարբերությունը, որով կապիտալի առաջին ներդրումների արդյունքի անհատական գինը ցած է կանգնած կարգավորիչ գնից, ավելի ու ավելի համակշռվում և վերջիվերջո ջնջվում է այն տարբերությամբ, որով կապիտալի հետագա ներդրումների արդյունքը գերազանցում է կարգավորիչ գնից։ Այն, ինչ որ իբրև գերշահույթ է հանդես գալիս, քանի դեռ կապիտալի առաջին ներդրումների արդյունքն առանձնացած է ծախվում, այսպիսով հետզհետե դառնում է արտադրության միջին գնի մաս և սրանով էլ մասնակցում միջին շահույթի գոյացմանը, մինչև որ ամբողջովին կլանվում է այս վերջինի կողմից։
Եթե B-ում 15 £ կապիտալ ներդրելու փոխարեն այդտեղ միմիայն 5 £ ներդրվեր, և վերջին աղյուսակի լրացուցիչ 2½ քվարտերը նրանով արտադրվիրարտադրվեր, որ A-ի 2½ ակրը նոր մշակվեր՝ ամեն մի ակրում կապիտալի 2½-անոց ներդրում կատարելով, ապա ծախսված լրացուցիչ կապիտալը կաներ լոկ 6¼ £, ուրեմն այս 6 քվարտերի արտադրության համար A-ում ու B-ում արված ամբողջ ծախսը 15 £-ի փոխարեն կկազմեր միմիայն 11¼ £, իսկ նրանց արտադրության ամբողջ գինը, շահույթն էլ մեջը, կաներ 13½ ։ 13½։ Այս 6 քվարտերը առաջվա նման կծախվեին 18 £-ով, բայց կապիտալի ծախսումը 3¾-ով նվազած կլիներ, իսկ B-ից ստացվող ռենտան ամեն մի ակրին կաներ 4½ £, ինչպես առաջ։ Իրերի մի այլ դրություն կստեղծվեր, եթե լրացուցիչ 2½ քվարտերի արտադրության համար պետք լիներ դիմելու A-ից ավելի վատ հողի՝ A—1, A—2 հողերին, այնպես որ ամեն մի քվարտերի արտադրության գինն A—1 հողի 1½ քվարտերի համար լիներ = 4 £, իսկ A—2-ի վերջին քվարտերի համար = 6 £։ Այս դեպքում 6 £-ն ամեն մի ակրի արտադրության կարգավորիչ գինը կդառնար։ B-ի 3½ քվարտերը 10½ £-ի փոխարեն կծախվեր 21 £-ով, բան, որ 4½ £-ի փոխարեն կտար 15 £-անոց ռենտա, իսկ հացահատիկով՝ 1½ քվարտերի փոխարեն 2½ քվարտեր։ Նույնպես էլ A-ում մի քվարտերը հիմա կբերեր 3 £ ռենտա = ½ քվարտեր։
Այս կետն ավելի հանգամանորեն քննելուց առաջ մի դիտողություն էլ անենք։
Մինչև այստեղ շարադրածից նախ և առաջ հետևում է.
'''Առաջին'''։ Քանի դեռ լրացուցիչ կապիտալները միևնույն հողում ներդրվում են հավելյալ արտադրողականությամբ, թեկուզ նվազող հավելյալ արտադրողականությամբ, ամեն մի ակրի ռենտան, ինչպես հացահատիկայինը, այնպես էլ փողայինը, բացարձակորեն աճում է, չնայած որ հարաբերաբար, կանխավճարված կապիտալի համեմատությամբ, քչանում է նա (ուրեմն նաև գերշահույթի կամ թե ռենտայի նորման)։ Այստեղ սահման դնողն այն լրացուցիչ կապիտալն է, որը միմիայն միջին շահույթ է տալիս կամ որի արդյունքի արտադրության անհատական գինը համընկնում է արտադրության ընդհանուր գնի հետ։ Այս հանգամանքներում արտադրության գինը մնում է նույնը, եթե ավելի վատ հողատեսակների վրա կատարվող արտադրությունն ավելորդ չի դառնում աճած առաջարկի հետևանքով։ Այu Այս լրացուցիչ կապիտալները մինչև անգամ ընկնող գների դեպքում կարող են, որոշ սահմաններում, նաև գերշահույթ, թեկուզ ավելի փոքր գերշահույթ, արտադրել։
'''Երկրորդ'''։ Այն լրացուցիչ կապիտալի ներդրումը, որը լոկ միջին շահույթ է արտադրում, որի հավելյալ արտադրողականությունը, հետևաբար, = 0-ի, ամենևին չի փոխում կազմված գերշահույթի, ուրեմն նաև ռենտայի մակարդակը։ Սրա հետևանքով աճում է քվարտերի անհատական միջին գինն ավելի լավ հողերում, ամեն մի քվարտերից ստացվող ավելցուկը քչանում է, բայց այն քվարտերների թիվը, որոնք տալիս են այս քչացած ավելցուկը, աճում է, այնպես որ արտադրյալը միևնույնն է մնում։
'''Երրորդ'''։ Կապիտալի լրացուցիչ ներդրումները, որոնց արդյունքի անհատական արտադրության գինը գերազանցում է կարգավորիչ գնից, որոնց հավելյալ արտադրողականությունը, հետևաբար, ոչ միայն = է 0-ի, այլև զրոյից ցածր է, մինուս է, այսինքն կարգավորիչ A հողում արված կապիտալի նույնահավասար ներդրման արտադրողականությունից պակաս է,— ավելի լավ հողերի ամբողջ արդյունքի անհատական միջին գինն ավելի ու ավելի են մոտեցնում արտադրության ընդհանուր գնին, ուրեմն ավելի ու .ավելի են քչացնում այն տարբերությունը, որ գերշահույթ, կամ համապատասխանորեն՝ ռենտա է կազմում։ Այն, ինչ որ գերշահույթ կամ թե ռենտա էր կազմում, ավելի ու ավելի մեծ չափով է մասնակցում միջին շահույթի գոլացմանը։ գոյացմանը։ Այնուամենայնիվ B-ի ակրում ներդրված ամբողջ կապիտալը շարունակում է գերշահույթ բերել, թեև սա նվազում է անբավարար արտադրողականություն ունեցող կապիտալի աճող մասսայի հետ ու այս անբավարար արտադրողականության աստիճանի բարձրացման հետ։ Աճող կապիտալի ու ընդլայնվող արտադրության պարագայում ռենտան այստեղ ըստ ակրի ընկնում է բացարձակորեն, ոչ թե երկրորդ դեպքի նման միմիայն հարաբերաբար՝ ներդրված կապիտալի աճող մեծության համեմատությամբ։
Ռենտան կարող է չքանալ այն դեպքում միայն, երբ B ավելի լավ հողից ստացված ամբողջ արդյունքի արտադրության անհատական միջին գինը համընկնի կարգավորիչ գնի հետ, հետևաբար, երբ կապիտալի առաջին, ավելի արտադրողական ներդրումների ամբողջ գերշահույթը ծառայած լինի միջին շահույթ գոյացնելուն։
Ամեն մի ակրի ռենտայի անկման նվազագույն սահմանն այն կետն է, որտեղ ռենտան չքանում է։ Բայց այս կետը վրա է հասնում ոչ թե հենց այն մոմենտին, երբ կապիտալի լրացուցիչ ներդրումները սկսում են անբավարար արտադրողականությամբ արտադրել, այլ այն ժամանակ, երբ անբավարար արտադրողականություն ունեցող կապիտալի լրացուցիչ ներդրումն այնքան խոշոր չափեր է ընդունում, որ նրա ազդեցությունը վերացնում է կապիտալի առաջին ներդրումների ավելցուկ արտադրողականությունը, և ներդրված ամբողջ կապիտալի արտադրողականությունը հավասարվում է A-ում ներդրված կապիտալի արտադրողականությանը, ուստի և B-ի քվարտերի անհատական միջին գինը հավասարվում է A-ի քվարտերի միֆին միջին գնի հետ։
Բայց արտադրության կարգավորիչ գինը՝ ամեն մի քվարտերին 3 £, այս դեպքում էլ միևնույնը կմնար, թեև ռենտան կանհետանար։ Միմիայն այս կետից վեր արդեն արտադրության գինը պետք է բարձրանար կա՛մ լրացուցիչ կապիտալի անբավարար արտադրողականության աստիճանի մեծանալու, կա՛մ էլ միևնույն անբավարար արտադրողականությունն ունեցող լրացուցիչ կապիտալի աճման հետևանքով։ Եթե, օրինակ , մեր վերջին աղյուսակում, էջ 270, միևնույն հողի վրա 1½ քվարտերի փոխարեն քվարտեր արտադրվեր քվարտերը 4 £-ով, ապա մենք ընդամենը 7 քվարտեր կունենայինք, որոնց արտադրության ամբողջ գինը հավասար կլիներ 22 £-ի, քվարտերը կարժենար 3<math>^31/_7</math> £, ուրեմն <math>^1/_7</math> £-ով բարձր կլիներ արտադրության ընդհանուր գնից, որը անհրաժեշտորեն կբարձրանար։
Հետևաբար, անբավարար արտադրողականություն ու մինչև անգամ աճող անբավարար արտադրողականություն ունեցող լրացուցիչ կապիտալը կարող էր դեռ երկար ժամանակ կիրառվել, մինչև որ ամենալավ հողերի քվարտերի անհատական միջին գինը հավասարվեր արտադրության ընդհանուր գնին, մինչև որ չվերանար վերջինիս ավելցուկն առաջինի համեմատությամբ և սրա հետ միասին գերշահույթն ու ռենտան էլ ամբողջովին չչքանային։
Եվ նույնիսկ այս դեպքում՝ հողի ավելի լավ տեսակներից ստացվող ռենտայի չքանալով նրանց արդյունքի անհատական միջին զինը միայն կհամընկներ արտադրության ընղհանուր ընդհանուր գնի հետ, ուրեմն վերջինիս ոչ մի բարձրացում դեռ չէր պահանջվի։
Վերևի օրինակում B ավելի լավ հողում, որը սակայն ավելի լավ հողերի կամ ռենտա բերող հողատեսակների շարքում ամենաստորինն է, 3½ քվարտեր արտադրվեց հավելյալ արտադրողականություն ունեցող 5 £-անոց կապիտալով, իսկ 2½ քվարտեր՝ անբավարար արտադրողականություն ունեցող 10 £-անոց կապիտալով, ընդամենը 6 քվարտեր. ուրեմն այդ քանակության <math>^5/_{12}</math>-ն արտադրվել է վերջիններիս միջոցով, կապիտալի այն մասերի միջոցով, որոնք անբավարար արտադրողականությամբ են ներդրված։ Եվ միմիայն այս կետումն է 6 քվարտերի արտադրության անհատական միջին գինը բարձրանալով հասնում քվարտերին 3 £ գնին, հետևաբար՝ համընկնում է արտադրության ընդհանուր գնի հետ։
Սակայն հողի սեփականության օրենքի պայմաններում վերջին 2½ քվարտերը չէր կարող այս եղանակով արտադրվել քվարտերին 3 £-ով, բացի այն դեպքից, երբ այն կարող էր արտադրվել A հողատեսակի նոր 2½ ակրում։ Այն դեպքը, երբ լրացուցիչ կապիտալը դեռ միմիայն արտադրության ընդհանուր գնով է արտադրում, սահմանագիծ կկազմեր, որից այն կողմն արդեն պիտի դադարեր կապիտալների միևնույն հողում արվող լրացուցիչ ներդրումը։
Իսկապես էլ, մի անգամ որ վարձակալը կապիտալի առաջին երկու ներդրման համար վճարել է 4½ £ ռենտա, նա պետք է շարունակի այս վճարել, և կապիտալի ամեն մի ներդրում, որը քվարտերը կարտադրեր 3 £-ից ավելի թանկ, կտաներ դեպի նրա շահույթի նվագումը։ նվազումը։ Այս հանգամանքը, անբավարար արտադրողականության պարագայում, արգելք է լինում արտադրության անհատական միջին գնի համահավասարեցմանը։
Օգտագործենք այս դեպքը նախընթաց օրինակում, որտեղ A հողի՝ քվարտերին 3 £-անոց արտադրության գինը կարգավորում է գինը B-ի համար։
</TR>
<TR>
<TD align=center style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Ամեն մի քվարտերի համար£</TD>
<TD align=center colspan=2 style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>Ընդամենը £</TD>
</TR>
<TR>
<TD align=center right style='border-left:solid windowtext 1.0pt;'>2</TD>
<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>½</TD>
<TD align=center style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>½</TD>
</TR>
<TR>
<TD align=center right style='border-left:solid windowtext 1.0pt;'>2</TD>
<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>½</TD>
<TD align=center style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>½</TD>
<TD align=right>1</TD>
<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>½</TD>
<TD align=right>6</TD> <TD center colspan=2 style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>½—</TD>
</TR>
<TR>
<TD align=center right style='border-left:solid windowtext 1.0pt;'>5</TD>
<TD style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'></TD>
<TD align=center style='border-right:solid windowtext 1.0pt;'>1</TD>
</TR>
<TR>
<TD align=center right style='border-left:solid windowtext 1.0pt;border-bottom:solid windowtext 1.0pt;'>5</TD>
<TD style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'></TD>
<TD align=center style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>1</TD>
</TR>
<TR>
<TD align=center right style='border-left:solid windowtext 1.0pt;border-bottom:solid windowtext 1.0pt;'>15</TD>
<TD style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'></TD>
<TD align=center style='border-bottom:solid windowtext 1.0pt;border-right:solid windowtext 1.0pt;'>3</TD>
Ապա հարկավոր է նկատել հետևյալը.
B հողում արվող կապիտալի լրացուցիչ ներդմամբ արտադրության կարգավորիչ գինը չէր կարող բարձրանալ մինչև. 4 £, ինչպես վերևի օրինակում, եթե A հողը լրացուցիչ արդյունքը 4 £-֊ից ից ցած մատակարարեր երկրորդ կապիտալաներդրման հետևանքով, կամ եթե մրցման մեջ մտներ A-ից ավելի վատ նոր հող, որի արտադրության գինը թեև 3-ց ից բարձր, սակայն 4 £-ից ցածր լիներ։ Այսպիսով, մենք տեսնում ենք, թե ինչպես I դիֆերենցիալ ռենտան ու II դիֆերենցիալ ռենտան, մինչդեռ առաջինը երկրորդի համար որպես պատվանդան է ծառայում, միաժամանակ սահմաններ են հանդիսանում միմյանց համար, և սրանով պայմանավորվում է երբեմն կապիտալի հաջորդական ներդրումը միևնույն հողատարածության մեջ, երբեմն էլ կապիտալի կողք կողքի ներդրումը ավելադիր նոր հողում։ Նմանապես իբրև միմյանց համար սահմաններ նրանք գործում են ուրիշ դեպքերում էլ, երբ, օրինակ, հերթը գալիս է ավելի լավ հողին։
===ՔԱՌԱՍՈՒՆՉՈՐՍԵՐՈՐԴ ԳԼՈՒԽ։ ԴԻՖԵՐԵՆՑԻԱԼ ՌԵՆՏԱ ՆԱԵՎ ՄՇԱԿՎԱԾ ԱՄԵՆԱՎԱՏ ՀՈՂԻՑ===