Այրու ճիչերի վրա եկավ արթնացած պահակը։ Նա դուրս թողեց կալանավորուհուն՝ տուգանք սպառնալով։
==«Գավրիլիադայի» հեղինակը==
Երբ մադամ Գրիցացուևան լքում էր գրասենյակի անհյուրընկալ կայանը, դեպի Ժողտուն էին հոսում ամենահամեստ կարգի ծառայողները, ցրիչները, ելից և մտից օրիորդները, հերթափոխային հեռախոսավարուհիները, հաշվետարների պատանի օգնականներն ու բրոնյայի անչափահասները։
Նրանց մեջ շարժվում էր Նիկիֆոր Լյապիսը, շատ ջահել մի մարդ՝ ոչխարի սանրվածքով և անհամեստ հայացքով։
Տգետները, հաստակողերն ու առաջին անգամ այցելողները Ժողովուրդների տուն էին մտնում գլխավոր մուտքից։ Նիկիֆոր Լյապիսը շենք մտավ ամբուլատորիայի միջով։ Ժողովուրդների տանը նա տանու մարդ էր և գիտեր դեպի այն օազիսները տանող կարճ ճանապարհները, ուր գերատեսչական ժուռնալների լայնասաղարթ հովանու տակ ցայտում են հոնորարի վճիտ աղբյուրները։
Նիկիֆոր Լյապիսը նախ և առաջ մտավ բուֆետ։ Նիկելե դրամարկղը նվագեց մատչիշ և նետեց երեք չեկ։ Նիկիֆորը կերավ մածուն, բացելով թղթով կնքված բաժակը, և ծաղկաթմբի նմանող կրեմի թխվածք։ Այդ բոլորի վրայից թեյ խմեց։ Ապա առանց շտապելու սկսեց շրջագայել իր կալվածքները։
Առաջին այցելությունն արավ որսորդական «Գերասիմ և Մումու» ամսագրի խմբագրությանը։ Ընկեր Նապյորնիկովը դեռ չկար, և Նիկիֆոր Լյապիսը շարժվեց դեպի «Հիդրոսկոպիկ տեղեկագիրը», շաբաթական մի ձայնափող, որի միջոցով դեղագործության աշխատողները շփվում էին արտաքին աշխարհի հետ։
― Բարի լույս, ― ասաց Նիկիֆորը, ― հիանալի բանաստեղծություն եմ գրել։
― Ինչի՞ մասին, ― հարցրեց գրական էջի պետը։ ― Ի՞նչ թեմայով։ Դուք հո լավ գիտեք, Տրուբեցկոյ, որ մեր ժուռնալը․․․
«Հիգրոսկոպիկ տեղեկագրի» էությունը ավելի նրբորեն բնորոշելու համար պետը մատները շարժեց։
― Տրուբեցկոյ֊Լյապիսը նայեց սպիտակ ռագոժից կարած իր շալվարին, իրանը ետ թեքեց և երգաձայն ասաց․
«Բալլադա փտախտի մասին»։
― Դա հետաքրքիր է, ― նկատեց հիգրոսկոպիկ անձավորությունը։ ― Վաղուց ժամանակն է մատչելի ձևով անցկացնել պրոֆիլակտիկայի գաղափարները։
Լյապիսն անմիջապես արտասանեց․
<poem>
Տառապում էր Գավրիլան ցավից,
Գավրիլան հիվանդ էր փթախտով․․․
</poem>
Այնուհետև նույն կտրիճական քառոտնյա յամբով պատմվում էր Գավրիլայի մասին, որն իր տգիտության երեսից ժամանակին չի գնացել դեղատուն և մահացել է նրանից, որ վերքի վրա յոդ չի քսել։
― Դուք առաջադիմում եք, Տրուբեցկոյ, քաջալերեց խմբագիրը, ― բայց կուզենայի ավելի շատ․․․ Դուք հասկանո՞ւմ եք։
Նա մատները շարժեց, բայց սարսափելի բալլադը վերցրեց, խոստանալով երեքշաբթի վճարել։
«Մորզիստի առօրյան» ժուռնալում Լյապիսին դիմավորեցին հյուընկալորեն։
― Լավ է, որ եկաք, Տրուբեցկոյ։ Մեզ հենց բանաստեղծություն է պետք։ Միայն թե՝ կենցաղ, կենցաղ, կենցաղ։ Ոչ մի լիրիկա։ Լսո՞ւմ եք, Տրուբցկոյ։ Որևէ բան փոստհեռաշխատողների կյանքից և դրա հետ միասին, դուք հասկանո՞ւմ եք․․․
Հենց երեկ ես մտորում էի փոստհեռաշխատողների կենցաղի մասին։ Եվ ինձ մոտ զեղվեց այսպիսի մի պոեմ։ Այն կոչվում է «Վերջին նամակ»։ Ահա․․․
<poem>
Փոստատար էր մեր Գավրիլան,
Գավրիլան նամակ էր բաժանում․․․
</poem>
Գավրիլայի պատմությունը պարփակվել էր 72 տողի մեջ։ Բանաստեղծության վերջում նամակատար Գավրիլան, ֆաշիստի գնդակով խոցված լինելով հանդերձ, նամակը հասցնում է հասցեատիրոջը։
― Այդ որտե՞ղ է տեղի ունեցել, ― հարցրին Լյապիսին։
Օրինական հարց էր։ ՍՍՌՄ֊ում ֆաշիստներ չկան, արտասահմանում չկան Գավրիլաներ, կապի աշխատողների միության անդամներ։
― Ինչո՞ւմն է բանը, ― հարցրեց Լյապիսը։ ― Դեպքը տեղի է ունենում իհարկե մեզ մոտ, իսկ ֆաշիստը ծպտված է։
― Գիտեք ինչ, Տրուբեցկոյ, ավելի լավ է մեզ համար գրեք ռադիոկայանի մասին։
― Իսկ ինչո՞ւ փոստատարին չեք ուզում։
― Թող մնա։ Մենք այն վերցնում ենք պայմանականորեն։
Նիկիֆոր Լյապիս֊Տրուբեցկոյը տխուր֊տրտում նորից գնաց «Գերասիմ և Մումու»։ Նապյորնիկովն արդեն նստել էր իր գրասեղանի ետևում։ Պատից կախված էր Տուրգենևի խիստ մեծացրած դիմանկարը՝ պենսնեով, ճահճային սապոգներով և երկփողանի հրացանը առաջ թեքած։ Նապյորնիկովի կողքին կանգնած էր Լյապիսի մրցակիցը ― արվարձանից եկած բանաստեղծը։
Սկսվեց հին երգը Գավրիլայի մասին, բայց արդեն որսորդական թեքումով։ Ստեղծագործությունը գնում էր «Գողորսորդի աղոթքը» վերնագրի տակ։
<poem>
Դարան մտավ մեր Գավլիլան,
Գավրիլան շլդիկ սպանեց։
</poem>
Շա՜տ լավ է, ― ասաց բարի Նապյորնիկովը։ ― Դուք, Տրուբեցկոյ, այս բանաստեղծությունով գերազանցեցիք նույնիսկ Էնտիխին։ Միայն թե որոշ բան պետք է փոխել։ Առաջինը՝ արմատով դեն նետեցեք «աղոթքը»։
― Եվ շլդիկին, ― ասաց մրցակիցը։
― Իսկ շլդիկին ինչո՞ւ, ― զարմացավ Նապյորնիկովը։
― Որովհետև սեզոնը չէ։
― Լսում եք, Տրուբեցկոյ, փոխեք և շլդիկին։
Ձևափոխված պոեմի վերնագիրն էր «Դաս գողորսորդին», իսկ շլդիկը փոխարինվել էր կտցորով։ Հետո պարզվեց, որ ամառը կտցարներին նույնպես չեն սպանում։ Բանաստեղծությունը վերջնական ձևով կարդացվում էր այսպես․
<poem>
Դարան մտավ Գավրիլան մեր,
Գավրիլան հավք սպանեց․․․
</poem>
:::::::::և այլն։
Ճաշարանում նախաճաշելուց հետո Լյապիսը նորից անցավ գործի։ Սպիտակ շալվարը երևում և անհետանում էր միջանցքների մթության մեջ։ Նա մտնում էր խմբագրությունները և վաճառում բազմադեմ Գավրիլային։
«Կոոպերատիվ սրինգին» Գավրիլան հանձնվեց «Էոլյան սրինգ» անվան տակ։
<poem>
Գործակատար էր Գավրիլան,
Գավրիլան սրինգ էր վաճառում․․․
</poem>
«Անտառն ինչպես որ կա» հաստավուն ամսագրի միամիտները Լյապիսից գնեցին փոքրիկ մի պոեմ «Անտառի եզրին» վերնագրով։ Այն սկսվում էր այսպես․
<poem>
Գավրիլան քայլում էր անտառում,
Գավրիլան բամբուկ էր կտրում։
</poem>
Գավրիլան այդ օրը վերջին անգամ զբաղվեց հաց թխելով։ Նրա համար տեղ գտնվեց «Բուլկու աշխատող»֊ի խմբագրությունում։ Պոեմը երկար ու տխուր վերնագիր ուներ «Հացի, արտադրանքի որակի և սիրածի մասին»։ Պոեմը ձոնված էր հանելուկային Խինա Չլեկին։ Սկիզբը առաջվա պես էպիկական էր․
<poem>
Հացթուխ էր արդ մեր Գավրիլան,
Գավրիլան բուլկի էր թխում․․․
</poem>
Քաղաքավարի պայքարից հետո ձոնը դեն նետվեց։
Ամենացավալին այն էր, որ Լյապիսին ոչ մի տեղ փող չտվին։ Ոմանք խոստացան տալ երեքշաբթի օրը, մյուսները՝ հինգշաբթի կամ ուրբաթ՝ երկու շաբաթ անց։ Ստիպված էր փոխարինաբար վերցնելու համար գնալ թշնամու բանակատեղը, այնտեղ, ուր Լյապիսին բնավ չէին տպագրում։
Լյապիսն հինգերորդ հարկից իջավ երկրորդը և գնաց «Հաստոցի» քարտուղարություն։ Իր քոռ բախտից նա անմիջապես բախվեց անխոնջ աշխատող Պերսիցկու հետ։
― Ա՜, ― բացականչեց Պերսիցկին։ ― Լյա՜պուս։
― Լսեցեք, ― ասաց Նիկիֆոր Լյապիսը, ձայնը ցածրացնելով, ― տվեք ինձ երեք ռուբլի։ «Գերասիմն ու Մումուն» ինձ ահագին փող է պարտք։
― Հիսուն կոպեկ կտամ։ Սպասեցեք։ Հիմա կգամ։
Եվ Պերսիցկին վերադարձավ, բերելով իր հետ «Հաստոցի» մի տասնյակ աշխատակիցների։
Ընդհանուր խոսակցություն ծայր առավ։
― Հը, ինչպե՞ս վաճառեցիք, ― հարցրեց Պերսիցկին։
― Հիանալի բանաստեղծություններ եմ գրել։
― Գավրիլայի մասի՞ն։ Որևէ գեղջկական բա՞ն։ «Ծեգը֊ծեգին Գավրիլան մեր, վար էր անում իր գութանով»։
― Ի՜նչ Գավրիլա։ ՉԷ՞ որ դա խալտուրա է, ― պաշտպանվում էր Լյապիսը։ ― Ես գրել եմ Կովկասի մասին։
― Իսլ դուք եղե՞լ եք Կովկասում։
― Երկու շաբաթից մեկնելու եմ։
― Իսկ չե՞ք վախենում, Լյապսուս։ Այնտեղ ախր բորենիներ կան։
― Շա՜տ պետքս է։ Չէ՞ որ նրանք Կովկասում թունավոր չեն։ Այդ պատասխնից հետո բոլորը ուշադրությունները լարեցին։
― Ասացեք, Լյապսուս, ― հարցրեց Պերսիցկին, ― ձեր կարծիքով բորենիներն ի՞նչ տեսակ են։
― Գիտեմ էլի, վազ անցեք։
― Դե որ գիտեք, ասացեք։
― Այսպես էլի․․․ օձանման։
― Այո, այո, դուք իրավացի եք, ինչպես միշտ։ Չէ՞ որ ձեր կարծիքով վայրի այծի թամբը մատուցում են սեղանին ասպանդակի հետ միասին։
― Ես երբեք այդ բանը չեմ ասել, ― բղավեց Տրուբեցկոյը։
― Չեք ասել։ Գրել եք։ Ինձ Նապյորնիկովն է ասել, որ դուք փորձել եք իբր որսորդների կենցաղից վերցրած այդպիսի լղպոր ոտանավորներ խցկել «Գերասիմը և Մումուն»։ Ասացեք խղճով, Լյապսուս, ինչո՞ւ եք գրում այն մասին, ինչ կյանքում ոչ տեսել եք, ոչ էլ որևէ պատկերացում ունեք։ Ինչո՞ւ ձեր «Կանտոն» բանաստեղծության մեջ պենյուարը ― պարահանդեսային զգեստ է։ Ինչո՞ւ։
― Դուք քաղքենի եք, ― պարծենկոտությամբ ասաց Լյապիսը։
― Ինչո՞ւ ձեր «Բուդյոննու մրցանակի ձիարշավը» ոտանավորի մեջ ժոկեյը նախ անրափոկն է քաշում ձիու վրա և դրանից հետո նստում է նստիքին։ Դուք երբևէ անրափոկ տեսե՞լ եք։
― Տեսել եմ։
― Դե ասացեք, ինչպիսի՞ն է նա։
― Հանգիստ թողեք ինձ։ Դուք պսիխ եք։
― Իսկ նստիք տեսած կա՞ք։ Ձիարշավում եղե՞լ եք։
― Պարտադիր չէ ամեն տեղ լինել, ― բղավում էր Լյապիսը։ ― Պուշկինը թուրքական բանաստեղծություններ էր գրում և երբեք չէր եղել Թուրքիայում։
― Հա իհարկե, չէ՞ որ Էրզրումը գտնվում է Տուլայի նահանգում։
Լյապիսը չհասկացավ սարկազմը։ Նա տաքացած շարունակեց․
― Պուշկինը գրում էր նյութերի հիման վրա։ Նա կարդացել էր Պուգաչովյան ապստամբության պատմությունը, իսկ հետո գրել։ Իսկ ինձ ձիարշավի մասին պատմել էր Էնտիխը։
Այս վիրտուոզ պաշտպանությունից հետո Պերսիցկին համառող Լյապիսին քարշ տվեց հարևան սենյակը։ Հանդիսատեսները հետևեցին նրանց։ Այնտեղ պատին փակցված էր թերթի մի մեծ կտրվածք՝ շուրջը սև երիզով շրջագծած։
― Այս ակնարկը դո՞ւք եք գրել «Նավապետի կամրջակ»֊ում։
― Ես եմ գրել։
― Սա, կարծես, ձեր առաջին փո՞րձն է արձակում։ Շնորհավորում եմ։ «Ալիքները թավալվում էին ծովապատնեշի վրայով և սրընթաց դոմկրատի պես թափվում ցած․․․»։ Համա՜ թե ծառայություն եք մատուցել «Նավապետի կամրջակ»֊ին։ Այժմ «Կամրջակը» երկար ժամանակ ձեզ չի մոռանա, Լյապիս։
― Ինչո՞ւմն է բանը։
― Բանն այն է, որ․․․ Դուք գիտե՞ք, թե ինչ բան է դոմկրատը։
― Դե, իհարկե գիտեմ, հանգսիտ թողեք ինձ։
― Ինչպե՞ս եք պատկերացնում դոմկրատը։ Նկարագրեցեք ձեր խոսքերով։
― Այսպես․․․ Ընկնում է, մի խոսքով։
― Դոմկրատն ընկնում է։ Նկատի առեք ամենքդ։ Դոմկրատը սրընթաց ընկնում է։ Սպասեցեք, Լյապսուս, ես ձեզ հիմա կբերեմ հիսուն կոպեկ։ Մի թողնեք նրան։
Բայց այս անգամ էլ հիսուն կոպեկ չտրվեց։ Պերսիցկին տեղեկատու բյուրոյից քարշ տվեց բերեց Բրոկհաուզի քսանմեկերորդ՝ Դոնիցյիից մինչև Եվրեինով՝ հատորը։ Փնտրվող բառը գտնվեց Մեկենբուրգ ― Շվերինսկու մեծ հերցոգությունում եղած Դամիցյի բերդի և Բելգիայում ու Նիդեռլանդիայում հոսող Դոմմեյ գետի արանքում։
― Լսեցեք։ «Դոմկրատ (գերմ․ Daumkra(t) ― զգալի ծանրություններ բարձրացնող մեքենաներից մեկը։ Սովորական հասակով։ Դ․, որ գործածվում է կառքեր բարձրացնելու համար, բաղկացած է շարժական ատամնավոր շերտից, որին կոթի օգնությամբ բռնում է պտտվող ատամնանիվը․․․» և այլն։ Այնուհետև․ «Ջոն Դիկսոնը 1879 թ․ «Կլեոպատրայի ասեղ» անունով հայտնի կոթողը կանգնեցրեց իր տեղում, չորս բանվորի օգնությամբ, որոնք գործում էին չորս հիդրավլիկ Դ․֊ով։ Նշանակում է, Բրոկհաուզն ու Էֆրոնը հիսուն տարի շարունակ խաբե՞լ են մարդկությանը։ Ինչո՞ւ եք խալտուրայով զբաղվում, սովորելու փոխարեն։ Պատասխանեցե՛ք։
― Ինձ փող է պետք։
― Բայց դուք երբեք փող չեք ունենում։ Շարունակ հիսուն կոպեկի ետևից եք ընկած։
― Ես կահույք եմ գնել և բյուջեից ընկել եմ։
― Իսկ շա՞տ կահույք եք գնել։ Ձեզ ձեր խալտուրայի համար տալիս են այնքան, որքան նրանք արժեն՝ գրոշ։
― Լա՜վ գրոշ է։ Մի այնպիսի աթոռ եմ գնել աճուրդում․․․
― Օձարև՞։
― Ոչ։ Պալատից։ Բայց գլխիս դժբախտություն եկավ։ Երեկ գիշեր վերադարձա տուն․․․
― Խինա Չլեկի մոտի՞ց, ― միաձայն բղավեցին ներկա եղողները։
― Խի՛նա․․․ Խինայի հետ վաղուց արդեն չեմ ապրում։ Վերադառնում էի Մայակովսկու դիսպուտից։ Տուն եմ գալիս։ Պատուհանը բաց է։ Իսկույն զգացի, որ մի բան է պատահել։
― Ա՛յ֊ա՛յ֊ա՛յ, ― ասաց Պերսիցկին, երեսը ձեռքերով փակելով։ ― Ես զգում եմ, ընկերներ, որ Լյապսուսից գողացել են նրա լավագույն գլուխ֊գործոցը՝ «Գավրիլան մտել էր ծառայության, դռնապան էր այդ Գավրիլան»։
― Թույլ տվեք խոսքս վերջացնեմ։ Զարմանալի՜ խուլիգանություն։ Սենյակս էին խցկվել ինչ֊որ սրիկաներ և պատառոտել աթոռի ողջ բոլորակարը։ Գուցե որևէ մեկդ հինգ ռուբլի տաք՝ նորոգման համար։
― Նորոգման համար նոր Գավրիլա հորինեցեք։ Ես ձեզ կարող եմ նույնիսկ սկիզբն ասել։ Սպասեցե՛ք, սպասեցե՛ք․․․ Հիմա․․․ Ահա․ «Գավրիլան աթոռ գնեց շուկայում, Գավրիլան վատ աթոռ առավ»։ Շո՛ւտ գրեցեք։ Դա շահույթով կարելի է ծախել «Կոմոդի ձայն»֊ին․․․ Է՛խ, Տրուբեցկոյ, Տրուբեցկոյ․․․ Հա, ի դեպ, Լյապսուս, դուք ինչո՞ւ եք Տրուբեցկոյ։ Ինչո՞ւ մի ավելի լավ կեղծանուն չեք վերցնում։ Օրինակ՝ Դոլգորուկի։ Նիկիֆոր Դոլգորուկի։ Կամ՝ Նիկիֆոր Վալուա։ Կամ դրանից լավը՝ քաղաքացի Նիկիֆոր Սումարոկով ― Էլստոն։ Թե բան է՝ մի լավ խմելու առիթ լինի, մեկից երեք ոտանավոր տպելու լինեն «Գերմումու»֊ում, ապա փայլուն ելք կգտնեք ստեղծված դրությունից։ Զառանցանքներից մեկի տակ կստորագրեք Սումարոկով, մյուս մակուլատուրայի տակ՝ Էլստոն, իսկ երրորդինը՝ Յուսուպով։ ․․․ Է՛խ դու, խալտուրշչիկ․․․
==Ծանոթագրություններ==
<references/>