[[Պատկեր:Balrog.jpg|300px|thumb|right]]
Ճամփորդները լուռ կանգնած էին գերեզմանի մոտ: Ֆրոդոն վշտալի հիշեց Բալինին, նրա երկարամյա բարեկամությունը Բիլբոյի հետ և թզուկի վաղեմի այցը Հոբիթստան: Այստեղ՝ Մորիայի փոշոտ դամբարանի մոտ, այն հեռավոր ժամանակների խաղաղ կյանքը մի մոռացված հեքիաթ էր թվում, թվում՝ ասես հազարավոր տարիներ էին անցել ու աշխարհը փոխվել էր:
Վերջապես, վհատ կարկամածությունը հաղթահարելով, ճամփորդները ցրվեցին փոշոտ սենյակում՝ հույս ունենալով գտնել որևէ հետք, որը կբացատրեր Բալինի ու նրա խիզախ ջոկատի ճակատագիրը: Պատուհանի տակ, միջանցքի դիմաց, նրանք մի դուռ էլ տեսան: Այժմ, ցերեկային լույսին վարժվելով, նկատեցին, որ իրենց ոտքերի տակ շարունակ ճռճռացող այդ փխրուն բեկորները սպանված ռազմիկների ոսկորներ են, իսկ դրանց մեջ՝ ջարդված սաղավարտներ, ճեղքված վահաններ ու արջնած շեղբերով ծուռ յաթաղաններ՝ լեռնային օրքերի սիրած զենքը:
Պատերի մեջ եղած որմնախորշերում փակերը կոտրված կաղնե սնդուկներ կային, որոնք գոտևորված էին ժանգոտված երկաթե բարակ շերտերով: Դրանցից մեկի մոտ, կոտրված կափարիչի տակ Գենդալֆը մի պատռված գիրք տեսավ: Գրքի ստորին ծայրը վառված էր, . այն ծակոտված էր թրերով կամ նետերով և ծածկված էր գորշ բծերով՝ կա՛մ թանաքով, կա՛մ արյունով: Գենդալֆը խնամքով բարձրացրեց գիրքը և զգուշությամբ դրեց Բալինի գերեզմանին: Ֆրոդոն և Ջիմլին մոտեցան հրաշագործին ու նայում էին, թե ինչպես է նա թերթում զանազան գրերով՝ մորիական ռուներով, Դեյլի ռուներով, իսկ երբեմն էլ էլֆական արագագրերով խիտ գրված էջերը: Էջերը կոշտ էին ու փշրվող:
— Որքան ես հասկանում եմ,— ասաց Գենդալֆըհրաշագործը,— սա Բալինի արշավանքի տարեգրությունն է: Այն սկսված է երեսուն տարի առաջ, Բալինի ջոկատի Սևագետք մտնելու օրից: Էջերը համարակալված են: Տեսնու՞մ եք, այստեղ գրված է 1/3: Իմ կարծիքով, դա նշանակում է առաջին տարի, էջ երեք: Նշանակում է, գրքի առաջին երկու էջը չկա: Ահա, լսեք, թե ինչ է այստեղ գրված.
''Մենք ոչնչացրինք օրքերի պահակներին դարպասի մոտ և պահ...'' շարունակությունը կարդալ հնարավոր չէ, էջը արյունոտված է, բայց այստեղ ամեն ինչ պարզ է. ''Պահականոցում... Սակայն պահակները հասցրին տագնապ բարձրացնել, և բազմաթիվ օրքերի մենք...'' երևի ''սպանեցինք... Հայելու լճի ճակատամարտում Ֆլոյնը թշնամիների մի ամբողջ ջոկատ կոտորեց, բայց ինքն էլ մահացու վիրավորվեց թշնամու նետով...'' Երկու տող չկարողացա կարդալ: Շարունակության մեջ ասվում է. ''Օրքերին դուրս վռնդեցինք հյուսիսային թևի քսանմեկերորդ սրահից. մենք պատրաստվում ենք այստեղ ապրել: Այստեղ...'' չի հասկացվում, բայց հիշվում է ''պատուհան'' բառը: Եվ վերջապես... ''Բալինն իր խորհրդականների հետ տեղավորվեց Տարեգրության սրահում...''
— Հենց սա է Տարեգրության սրահը,— նայելով սնդուկներին, նկատեց Ջիմլին:
— Շարունակությունը Շարունակության մեջ մի քանի էջ արյունոտված են, ես հասկացա միայն ''ոսկի, Դուրինի տապարը և սաղավարտ'' բառերը: Հետո... ''Բալինն իրեն հայտարարեց Մորիայի ինքնիշխան տիրակալ:'' Այստեղ վերջանում է առաջին գրառումը և երեք աստղից հետո այլ ձեռագրով գրված է. ''Մենք գտանք իսկական արծաթ...'' Նորից ոչինչ չի հասկացվում, բացի նախավերջին տողից... ''Օյնը ուղևորվեց երրորդ խորքային հարկաշարքի զինապահեստ...'' Նորից արյան կաթիլ... ''արևմուտք...'' և նիզակով խոցած անցքից հետո՝ ''դեպի Փշակաղնիների դարպասը:''
Գենդալֆը լռեց ու սկսեց թերթել տարեգրությունը:
— Մի քանի էջ խիստ վնասված են, այս լույսի տակ դրանք չեն կարդացվի,— երկար լռությունից հետո ասաց նա ճամփորդներին,— բայց երևում է, որ սրանք հապճեպ են գրվել և , ամենայն հավանականությամբ , տարբեր տարեգիրների կողմից: Հետո մի քանի էջ պոկված է են և նշված է 5 թվանշանը, երևի արշավի սկզբից հինգերորդ տարին: 5/1, 525/2, 5/3, 5/4... Ոչ, ոչինչ չեմ կարողանում հասկանալ: Իսկ այստե՞ղ... Ահա, սա արդեն ընթեռնելի ձեռագիր է, բայց գրառումը, չգիտես ինչու, էլֆերեն է:
Ջիմլին կիպ մոտեցավ շիրմաքարին և Գենդալֆի թևի տակից նայեց տարեգրությանը:
— Սա Դա Օրիի ձեռագիրն է,— հայտարարեց նա,— որքան գիտեմ, կարևոր հաղորդումները էլֆերեն գրելու սովորություն ուներ:
— Վախենում եմ, որ այդ կարևոր հաղորդումը շատ ու շատ ողբալի կլինիլինի,— ասաց Գենդալֆը Գենդալֆը՝ տարեգրությունը զննելով: — Առաջին հստակ բառն այստեղ՝ ''ավաղ'': Հետո նորից դժվար է, հետո՝ ... ''րեկ'': Ըստ երևույթին՝ երեկ: Այո, այդպես էլ կա, լսեցեք... ''Երեկ, նոյեմբերի տասին, զոհվեց Մորիայի թագավոր Բալինը: Նա իջել էր Հայելու լճի մոտ և նրան նետահարեց ժայռերի մեջ թաքնված օրքը: Մենք ոչնչացրինք օրքին, սակայն թշնամիների հսկայական ջոկատը...'' Էջի վերջը պատռված է, իսկ հաջորդ էջն սկսվում է. ... ''Արևելքից Արծաթաջուր գետով''... Այստեղ նորից չորացած արյան կաթիլ է և հետո՝ ... ''հասցրին դարպասը փակել''... հետո պատռված է երևի նետից, բացված, և մի քանի բառ՝ ... ''Դարպասը կպաշտպանեինք, եթե''... Իսկ ավելի ներքև էջը ածխացած է, այնպես որ մնացել է միայն մի բառ բառ՝ ''հրեշավոր'': Ափսոս էր Բալինը, նա խիզախ մարտիկ էր և ժամանակի ընթացքում մեծ թագավոր կդառնար: Ընդամենը հինգ տարի տևեց նրա թագավորելը: Տեսնես ի՞նչ է պատահել: Բայց մենք հիմա այդ հանելուկները գուշակելու ժամանակ մենք չունենք: Ես կկարդամ միայն վերջին էջը:
— Այո, սա շատ մռայլ տարեգրություն է,— գիրքը թերթելով, եզրակացրեց հրաշագործը: — Ջոկատի ռազմիկներն անկասկած նույնպես զոհվել են տանջալի մահով... Լսեցեք... ''Մենք նահանջելու տեղ չունենք, տեղ չկա... Նրանք գրավել են կամուրջն ու պահականոցը: Լոնին, Ֆրարն ու Նալին ընկան...'' Չորս տող չի կարդացվում, իսկ այնուհետև խոսքը գնում է Արևմտյան դարպասի մասին: ''Բարապան գետը հեղեղել է հովիտը: Ջուրը բարձրացել է ընդհուպ մինչև դարպասը: Ընդերքի պահակը Օինին քաշեց ջուրը: Նահանջելու տեղ չունենք: Սա վերջն է''... Ու հետո. ''Մենք նահանջելու տեղ չունենք, տեղ չկա... Նրանք ընդերքից մահն են կոչել... Ինչ-որ տեղ խորքերում թմբկահարում են, այնպիսի դղրդյուն է, որ մեկ էլ տեսար գետինն էլ փուլ եկավ:'' Կուզենայի հասկանալ, թե ինչի մասին է խոսում վերջին տարեգիրը: ... ''Նրանք մոտենում են''... Սրանք տարեգրության վերջին բառերն են: — Հրաշագործը լռեց ու մտքերի մեջ ընկավ:
Եվ հանկարծ Պահապանները հասկացան, որ վերջին դեպքերը կատարվել են այստեղ: Բոլորը, նույնիսկ Գենդալֆը, սարսափեցին:
Գենդալֆը բարձրացրեց գլուխը:
— Նրանք վերջում այստեղ են պաշտպանվել,— ասաց նա,— բայց երևի մի քանի հոգի են մնացած եղել ... Ահա թե ինչով է վերջացել Մորիան վերադարձնելու թզուկների հերոսական, բայց խենթ փորձը: Բալինը և նրա ջոկատը նահատակվել են... Ժամանակը դեռ չի եկել: Իսկ հիմա վախենում եմ, որ մենք պետք է հրաժեշտ տանք Բալինին: Այստեղ նրա հնագույն բնօրրանն է՝ նրա և նրա նախնիների: Թող որ նա հանգչի խաղաղությամբ: Ջիմլի, վերցրու տարեգրության գիրքը, այն հարկավոր է հանձնել Դաինին, չնայած դա շատ կվշտացնի նրան: Խաղաղ քուն քեզ, խիզախ Բալին, Մորիան ապաստանել է քեզ հավիտյանս... Գնացինք, մեզ դժվար ճանապարհ է սպասվում:
— Իսկ հիմա ու՞ր,— հարցրեց Բորոմիրը:
— Սկզբում դեպի հետ,— պատասխանեց Գենդալֆը: Մենք իզուր ժամանակ չենք կորցրել, հանգիստ եզեք: Այս դամբարանը նախկինում տարեգրության շքասրահն էր, և այժմ ես գիտեմ, թե մենք որտեղ ենք գտնվում՝ գմբեթավոր դահլիճը հյուսիսային թևի քսանմեկերորդ սրահն է, որի մասին հիշատակվում էր գրքում: Քսանմեկերորդ սրահը յոթերորդ հարկաշարքում է: Իսկ դարպասն դարպասը գտնվում է առաջին հարկաշարքում, հարավային թևում: Հիմա մենք կվերադառնանք գմբեթավոր դահլիճ, արևելյան միջանցքով կիջնենք ներքև և թեքվելով հարավ, դուրս կգանք դարպասի մոտ: Գնացինք... — Գենդալֆն առաջ անցավ:
Եվ հենց այդ պահին Մորիայի խորքերից նրանց հասավ մի ճարճատուն որոտ՝ ռ՜-ռ՜-ռ՜-ռ՜-ո՜-գ, և նրանք ոտքերի տակ զգացին քարե հատակի դողը: Ճամփորդներն առանց պայմանավորվելու նետվեցին դեպի դուռը: Ռ-ռ-ռ-ռ-ո-գ . դղրդացող որոտի ալիքը նորից գլորվեց Մորիայի քարանձավներում և հետո նորից, ու կրկին նորից՝ ռ-ռ-ռ-ո-գ, ռ-ռ-ռ-ռ-ո-գ, ռ-ո-ռ-ո-գ, կարծես լայնարձակ Մորիայի ընդերքը ինչ-որ մեկը դարձրել էր մի հսկայական թմբուկ: Եվ ասես ի պատասխան դղրդոցին՝ գմբեթավոր դահլիճում փչեց եղջերափողը, որին անմիջապես պատասխանեցին: Պահապանները խռպոտ ճչոցներ լսեցին և ծանր դոփյուն:
— Նրանք մոտենու՜մ են,— գոռաց Լեգոլասը:
— Իմ կարծիքով, արևելքինն էլ է փակ,— մռայլ գուշակեց Բորոմիրը:
— Այստեղ առայժմ խաղաղ է,— առարկեց արևելյան դռանը մոտեցած Արագորնը: — Դռան հետևում ներքև իջնող սանդուղք կա, այնպես որ գմբեթավոր դահլիճը մեզ կարծես թե պետք էլ չէ, բայց ինձ թվում է, որ նահանջել, չիմանալով թե ուր, շատ վտանգավոր է: Մենք նույնիսկ դուռը փակել չենք կարող, սողնակն այնտեղ այստեղ կոտրված է և դուռը դեպի ներս է բացվում: Սկզբում հարկավոր է թշնամիներին կանգնեցնել... Նրանք չեն մոռանա տարեգրության շքասրահը,— հետ նայելով, ատամների արանքից նետեց նա,— իսկ նրանցից ոմանք հավիտյան կմնան այստեղ...
Միջանցքում ծանր քայլեր լսվեցին: Բորոմիրը շտապ դռան տակ մտցրեց մի քանի կոտրված սուր ու դրանք սեպերի պես խրեց: Բոլորը նահանջեցին ու սպասումով կանգ առան: Քայլերը լռեցին, ու միջանցքից քարե դռան վրա մի խորտակիչ հարված իջավ: Դուռը դիմացավ, բայց թեթև ցնցվեց. հաջորդ : Հաջորդ հարվածից մի փոքր բացվեց, . շեղբ-սեպերը հետ-հետ գնալով, հատակին խոր ակոսներ գծեցին: Երրորդ հարվածն իջավ դռան վրա , և արանքից կանաչասև թեփուկներով ծածկված մի հսկայական ձեռք ներս մտավ: Հետո դուռը մի անգամ էլ ցնցվեց, և Պահապանները տեսան սևականաչ մի վիթխարի ոտնաթաթ, որն առանց մատների էր: Սեպերը ճռռացնելով՝ դուռը դանդաղ բացվում էր:
Բորոմիրը նետվեց առաջ ու թրով հասցրեց զզվելի ձեռքին, բայց թուրը զրնգալով հետ թռավ ու ընկավ քար կտրած գոնդորցու ձեռքիցՖրոդոյի առջև:
Հանկարծ Ֆրոդոն, իր համար էլ անսպասելի, մոլեգին ճչաց՝ «կեցցե՛ Հոբիթստանը», նետվեց դեպի դուռն ու ամբողջ թափով Խայթը խրեց թեփուկապատ ոտնաթաթի մեջ: Ճամփորդներին խլացրեց սուր ոռնոցը, և հսկայական ոտնաթաթը քաշվեց դռան մյուս կողմը՝ կողմը. Ֆրոդոն Խայթը հազիվ պահեց:
Խայթից սալահատակին մի քանի կաթիլ սև արյուն կաթաց: Բորոմիրը նորից փակեց դուռը և դուրս թռած սեպերը խրեց ճեղքերը:
— Ա՜յ քեզ Հոբիթստան... — բացականչեց Արագորնը: — Հոբիթները, ինչպես տեսնում եմ, անխնա են ջարդում: Սքանչելի դաշույն ունես, բարեկամս...
Իսկ դուռն արդեն նորից էր ցնցվում հարվածներից: Եթե այն փայտից լիներ, ապա վաղուց տաշեղների վերածված կլիներ՝ հարձակվողները հարվածում էին մահակներով կամ մուրճերով: Ինչ-որ բան ճայթեց, և դուռը նորից սկսեց բացվել: Օդը սղոցեցին նետերի սուլոցները, սակայն դուռը լրիվ չէր բացված, և նետերը, հյուսիսային պատին խփվելով, հազիվ լսելի շրշյունով թափվեցին գետնին: Շատ մոտիկ հնչեց եղջերափողը, և սկսեցին սենյակ խցկվել օրքերը: Ճեղքը նեղ էր, էր՝ սեպը պահում էր դուռը, և թշնամիները մեկ-մեկ էին անցնում ներս:
Պահապանները չհասցրին թշնամիներին հաշվել՝ մարտը թեժ էր ու կատաղի, սակայն՝ կարճատև: Օրքերը, որոնց համար այդպիսի դիմադրությունն անսպասելի էր, իրար խանգարելով, խանգարելով՝ դոփում էին տեղում: Լեգոլասը երկու օրք նետահարեց: Բալինի գերեզմանի վրա թռած օրքի ոտքերը կտրեց վրա հասած Ջիմլին, երեք օրք Բորոմիրն սպանեց, երկուսին՝ Արագորնը, մեկին՝ Գենդալֆը: Օրքերը հետ-հետ գնացին դեպի դուռն ու ծվծվան ոռնոցներով փախան միջանցք:
Թշնամիները վիրավորել էին միայն Սեմին, այն էլ, բարեբախտաբար, թեթև: Նա կարողացել էր ժամանակին հետ թռչել, և օրքի սուրը քերծել էր նրա ուսը, բայց դրանից հետո Սեմը, հարձակվելով նրա վրա, խորունկ խոցել էր դամբարանից վերցրած սրով: Սեմի շագանակագույն, նեղացած աչքերում մոլեգնում էր կռվատենչ կրակը: Ա՜յ թե կզարմանար ու կվախենար Թոդ Ավազունսը, եթե հիմա հայտնվեր մոտակայքում ու տեսներ նրան:
— Իսկ այժմ նահանջում ենք,— կարգադրեց Գենդալֆը,— քանի դեռ նրանք թրոլին նորից չեն բերել:
Սակայն Մերին ու Փինը դեռ չէին հասցրել թռչել առաջին աստիճանին, երբ սենյակ խցկվեց Արագորնից քիչ ցածրահասակ մի հսկա օրք՝ թուխ, լայն ու տափակ դեմքով, ածուխի պես վառվող մանր աչքերով, կճատ քթով ու նեղ ճակատով. ըստ երևույթին թշնամիների առաջնորդն էր: Նրա սև զրահաշապիկը հասնում էր մինչև ոտնամանների ճիտքերը, գլխին արջնած սաղավարտ էր: Նա ձախ Ձախ ձեռքում վահան ուներ, իսկ աջ ձեռքում՝ աջում՝ երկար ու ծանր նիզակ: Մյուս օրքերը հավաքվել էին դռան մոտ, բայց չէին շտապում սենյակ մտնել:
Առաջնորդ օրքը նետվեց դեպի Ֆրոդոն և, Արագորնի սրից վահանով պատսպարվելով, ճարպկորեն անցնելով Բորոմիրի սրի տակից, ահռելի ուժով նիզակը նետեց ուղիղ տարաբախտ Ֆրոդոյի վրա: Հոբիթը հասցրեց շրջվել ու նիզակը մտավ ոչ թե նրա կուծքը, այլ, միթրիլե օղազրահի վրայով սահելով, խրվեց կողը և Ֆրոդոյին մեխեց պատին: Սեմը ճչալով նետվեց դեպի տերը, մի հարվածով կտրեց թշնամու նիզակը, և Ֆրոդոն սահեց պատով ցած: Օրքն արդեն հափռել էր սև յաթաղանը և ուզում էր դրանով սպանել անպաշտպան զոհին, բայց այդ վայրկյանին ծանր Անդուրիլը փայլատակելով իջավ թշնամու սաղավարտին, և նա ջախջախված գլխով ընկավ: Սաղավարտը նրան չփրկեց Արևմուտքի Կայծակից: Բորոմիրն ու Արագորնը կատաղած մղվեցին դեպի դուռը, բայց մնացած օրքերը ոռնալով հապտապ հապշտապ նահանջեցին:
— Ռ՜-ռ՜-ռ՜-ռ՜-ռ-ո,— ծանր հևաց Մորիան:
— Արա՛գ,— տիրական հրամայեց Գենդալֆը: — Բոլորը դեպի սանդուղքը, այլապես ուշ կլինի:
Արագորնը գրկեց Ֆրոդոյին, սենյակից դուրս հրեց Մերիին ու Փինին և արագորեն անցավ կիսաբաց դռնով: Նրա հետևից դուրս եկան մնացած փամփորդներըճամփորդները: Վերջինը սանդուղք դուրս եկավ Լեգոլասը՝ իր հետևից քարշ տալով համառող Ջիմլիին. թզուկը, ասես վտանգը մոռացած, ոչ մի կերպ չէր ուզում գերեզմանից հեռանալ: Բորոմիրը որքան ուժ ուներ դուռը քաշեց, և այն դանդաղ, ճռռալով ծածկվեց, սակայն կողպելու համար ոչինչ չկար:
— Վիրավորված չեմ... Ինքս կգնամ... — շնչահեղձ լինելով, լինելով՝ Արագորնին ասաց Ֆրոդոն Արագորնին:
Վերջինս քիչ մնաց հոբիթին գցեր ձեռքից:
— Իջիր,— տիրական հրամայեց Գենդալֆը: — Այստեղ սրով ոչինչ չես անի:
Սանդուղքների մոտ պատուհան-հորեր չկային, և նրանք իջնում էին լիակատար մթության մեջ: Երբ աստիճանները վերջացան, ճամփորդները գլուխները բարձրացրեցին բարձրացրին վերև, բայց միայն գավազանի կրակը տեսան: Հավանաբար թշնամիները դեռ ուշքի չէին եկել, և հրաշագործն առաջվա պես կանգնած էր դռան մոտ: Ֆրոդոն դժվարությամբ շնչեց՝ խորը շնչել չէր կարողանում, ու թուլացած հենվեց Սեմի վրա. վերջինս : Վերջինս գրկեց տիրոջ ուսերը: Հանկարծակի լսվեց Գենդալֆի ձայնը, բայց Ֆրոդոն խոսքերը զանազանել չկարողացավ՝ թնդուն արձագանքը դրանք աղավաղում էր: Խուլ թնդաց ստորերկրյա որոտը, և ճամփորդների ոտքերի տակ հատակը երերաց: Հանկարծ հրաշագործի գավազանը կուրացուցիչ բռնկվեց, մի վայրկյանով ջնջեց մութը և հանգավ: Ռ-ռ-ռ-ռ-ո-գ՝ հաղթականորեն որոտաց մութը, իսկ հետո ահարկու թնդունը թնդյունը ճայթեց ուղիղ նրանց գլխավերևում: Ռ-ռ-ռ-ռ-ո-գ, Ռռ-ռ-ռ-ռ-ո-գ, Ռռ-ռ-ռ-ռ-ո-գ և լռեց: Սանդուղքով թավագլոր ցած նետվեց Գենդալֆը:
— Գնացի՛նք,— ոտքի կանգնելով գոռաց նա: — Սարսափազդու հակառակորդ դեմս ելավ, հազիվ դիմացա: Շտապե՛ք, արա՛գ: Սկզբում ստիպված կլինենք անլույս գնալ, ես ուժ չունեմ, որ գավազանը վառեմ: Ջիմլին ինձ հետ կգա, առջևից: Մեզանից ոչ մի քայլ հետ չմնաք: Առա՛ջ..
— Ըստ իս, մենք իջել ենք առաջին հարկաշարք: Եթե շարունակենք միջանցքով առաջ շարժվել, այն մեզ կտանի հարավային թև: Ժամանակն է դեպի ձախ, արևելք թեքվելու: Հուսով եմ, որ դարպասն արդեն հեռու չէ: Ես շատ եմ հոգնել: Ինձ հարկավոր է հանգստանալ: Այլապես մինչև դարպաս չեմ հասնի:
Ջիմլին ուսը դեմ տվեց նրան , և վերջինս հրաշագործը ծանրորեն նստեց աստիճանին:
— Ի՞նչ կատարվեց դռան մոտ,— հարցրեց Ջիմլինթզուկը: — Հայտնվեց նա, ով թմբկահարու՞մ էր: Որ ընդերքի՞ց էր ելել:
— Չգիտեմ,— մտածկոտ պատասխանեց Գենդալֆը: — Ես առաջին անգամ էի այդպիսի հակառակորդի հանդիպում և ուրիշ ելք չունեի, քան դուռը չքանդվող նզովքով փակելը: Ես շատ չքանդվող նզովքներ գիտեմ, բայց դրանք գործի դնելու համար ժամանակ է հարկավոր, և դուռը դրանից չի ամրանում՝ ճիշտ է, բացել այն չի կարելի, բայց կոտրել՝ կարելի է: Ես պատրաստվում էի օրքերի և թրոլների դիմավորել: Դռան հետևում լսվում էին դրանց ձայները, բայց թե ինչի մասին էին խոսում՝ չէի հասկանում. դրանց լեզուն շատ դժվար է հասկանալ: Բայց և այնպես, մի բառ հասկացա՝ նրանք ամբողջ ժամանակ կրկնում էին՝ գխաշ, որը թարգմանաբար նշանակում է կրակ: Իսկ հետո օգնության եկավ մի դաշնակից, որից իրենք իսկ խուճապահար վախենում են: Թե նա ով է կամ ինչ է իրենից ներկայացնում, ես չկարողացա հասկանալ, բայց նրանից այնպիսի սպառնալիք էր ճառագում, որպիսին որ կյանքումս երբևէ չէի հանդիպել: Նա նկատեց ինձ, ու իմ չքանդվող նզովքը չեզոքացրեց պատասխան նզովքով, որը քիչ էր մնում վերջս տար. չնայած իմ կորովի դիմադրությանը, դուռն սկսեց քիչ-քիչ բացվել: Այդ ժամանակ, վերջին ուժերս հավաքելով, արգելիչ հմայախոսք արտաբերեցիարտասանեցի: Լարվածությունը գերազանցեց բոլոր սահմանները, և դուռն ընդդիմադիր ուժերի ճնշման տակ կտոր-կտոր եղավ: Դռան հետևում ինչ-որ սևություն ցոլաց. ոչինչ զանազանել չկարողացա, քանի որ սրահում քուլա-քուլա ծուխ էր՝ շիկացած ու մութ, ինչպես քուրայի ծուխը: Ես, բարեբախտաբար, շպրտվեցի ցած, իսկ սենյակի պատերը դղրդոցով փուլ եկան: Մորիական թագավոր Բալինի շիրմաքարի վրա դամբանաբլուր բարձրացավ: Հուսով եմ, որ իմ հակառակորդը մնաց փլատակների տակ... Չնայած համոզված չեմ: Այսպես, թե այնպես մենք ժամանակ շահեցինք. փլվածքը մեզ անջրպետեց հետապնդողներից: Այ թե քայքայեց ինձ այդ մենամարտը... Բայց հիմա արդեն լավ եմ զգում... Ուրեմն, ի՞նչ էր պատահել Ֆրոդոյին: Խոստովանում եմ, եմ՝ ականջներիս չէի հավատում, որ լսում էի երբ լսեցի նրա բարալիկ ձայնը: Ինձ էլ թվում էր, թե Արագորնը տանում է խիզախ, բայց արդեն մեռած հոբիթին...
— Ես կենդանի եմ, և, իմ կարծիքով, անվնաս,— ասաց Ֆրոդոն: — Իմ կողքին երևի հսկայական կապտուկ կա... Բայց ոչինչ, շուտով կանցնի:
— Բարեբախտաբար չկարողացավ խոցել,— թույլ ժպտաց Ֆրոդոն: — Թեպետ, ինձ թվաց, թե մուրճի ու զնդանի արանքում եմ գտնվում:
Հոբիթը լռեց: Իսկապես Նա իսկապես դժվար էր շնչում:
— Դու հաճախ ես ինձ Բիլբոյին հիշեցնում,— Ֆրոդոյին նայելով, նայելով՝ նկատեց Գենդալֆը: — Նա ևս մշտապես զարմացնում էր իր ուղեկիցներին: Երբեք չէիր իմանա, թե այս անգամ ինչ է թաքցրել նա իր ծոցում:
Խորհելով Գենդալֆի ասածների շուրջ՝ Ֆրոդոն այդպես էլ չկարողացավ որոշել, նա կռահե՞լ էր օղազրահի մասին, թե՝ ոչ:
Ճամփորդները միջանցքով գնացին դեպի հարավ: Հանկարծ Ջիմլին տագնապով հարցրեց.
— Դուք լույս տեսնու՞մ եք... Այնտեղ, առաջ նայեք... Իմ կարծիքով, դա հրդեհի արտացոլքեր են:
— Գխաշ,— ակամա քրթմնջաց հրաշագործը: — Հետաքրքիր է, նրանք ի՞նչ նկատի ունեին... Բայց մենք ուրիշ գնալու տեղ չունենք, հարկավոր է քայլել...
Ջիմլին իրավացի էր: Երեսուն քայլ հետո միջանցքը կտրուկ թեքություն ընդունեց, և ճամփորդները մի ցածրիկ կամար տեսան, որը ներսից լուսավորված էր կրակի շողերով: Միջանցքը լուսավորվեց ու շոգելու աստիճան տաքացավ: Գենդալֆը կանգ առնելու նշան արեց, մտավ կամարից ներս և մի վայրկյան քարացավ. նրան լուսավորեցին վարդագույն ճաճանչները:
— Մեզ ճոխ ընդունելություն են պատրաստել,— ջոկատի մոտ վերադառնալով, վերադառնալով՝ ասաց նա,— բայց ես այժմ գիտեմ, թե որտեղ ենք գտնվում: Մենք առաջին գետնահարկում ենք՝ դարպասից մեկ հարկաշարք ներքև: Կամարից այն կողմ Բարապանի Երկրորդ սրահն է, որի միջով ձգվում Իսկ դա նշանակում է Արևելյան և Արևմտյան դարպասները միացնող գլխավոր ուղին: Կամարից անցնելով՝ կթեքվենք , որ դարպասն արդեն մոտ է. հարկավոր է թեքվել ձախու հաղթահարել վերջին կես լիգը: Բարապանի սրահը մեզ դուրս կբերի կամրջի մոտԿհասնենք կամրջին, կհատենք Մորիական խանդակը, կբարձրանանք սանդուղքով Առաջին սրահ և դուրս կգանք Սևագետք... Մինչև դարպաս մնացել է մի կես լիգ, ոչ ավելի: Իսկ հիմա նայեցեք, թե ինչու է մեր բախտը բերել:
Ճամփորդները նայեցին Բարապանի սրահի ներսըսրահից ներս: Այն ավելի ընդարձակ էր ու բարձր, քան քսանմեկերորդը: Այդ երկարուկ դահլիճի կենտրոնում երկու շարքով վեր էին ձգվում հզոր ծառերի նմանվող քարե սյուներ: Ծառերի ճյուղերը պահում էին մթնշաղի մեջ կորած առաստաղը: Աջ կողմում, կամարից ոչ հեռու, դահլիճը հատում էր մի լայն ճեղք, որի մեջ մոլեգին վետվետում էր կրակը և ծառասյուների սև բներին դողդողում էին արնակարմիր ցոլքերը: Երբեմն կրակի օձագալար լեզուները կատաղությամբ փաթաթվում էին սյուներին: Ճեղքի վրա ծխի ամպ էր կուտակված:
— Եթե գնաինք գնայինք գլխավոր ուղիով, ապա մեզ կկոտորեին այդ այս ճեղքի մոտ,— գլուխն օրորելով, ասաց Գենդալֆը: — Հույս ունենանք, որ բախտներս բերել է, և այս ճեղքը մեր մեզ հետապնդողներին հետ որոշ ժամանակ կպահի: Սակայն միևնույնն է, ժամանակ կորցնել չի կարելի:
Գենդալֆը Հրաշագործը դեռ խոսքը չէր վերջացրել, երբ ճամփորդները լսեցին թնդյուն, սպառնացող ճիչեր ու փողի ձայն: Որոտից ցնցվեցին քարե սյուներն սյուները, ու անզոր մարեցին կատաղած պարեցին կրակի լեզուները:
— Իմ հետևի՛ց,— տիրական հրամայեց Գենդալֆը: — Եթե այսօր արևոտ օր է, է՝ օրքերը քարանձավներից դուրս գալ չեն համարձակվի: Վերջին մի ճիգ, ճիգ՝ և մենք փրկված ենք:
Գենդալֆը Նա հապշտապ դուրս եկավ կամարի տակից և վազեց Բարապանի սրահով դեպի արևելք: Դահլիճն ավելի երկար էր, քան կարծում էին Պահապաններըճամփորդները, բայց հատակը հարթ էր , և վազելը բոլորովին էլ դժվար չէր, եթե չլիներ նրանց հոգնածությունը: Ճեղքի մյուս կողմից սուր ոռնոցներ լսվեցին, օրքերը նկատել էին փախչող ճամփորդներին: Ֆրոդոյի գլխավերևում սուլեց նետը: Բորոմիրը հետ նայեց ու ծիծաղեց:
— Դրանց տես, կատաղե՜լ են,— գոռաց նա: — Ուրիշների համար թակարդ լարելը լա՞վ է: Դե հիմա փորձեք անցնել կրակի միջով:
— Վաղ ես ուրախանում,— նրա խոսքը կտրեց հրաշագործը,— առջևում վտանգավոր ու նեղ կամուրջն է:
Շուտով նրանց առջև բացվեց սև անդունդն ու նեղ, առանց բազրիքների կամրջի կամարը՝ մոտ հիսուն-վաթսուն քայլ երկարությամբ: Թզուկներն այդքան նեղ էին կառուցել, որ Մորիան պաշտպանեն թշնամիներից, եթե նրանք ջարդեն արտաքին դարպասըդարպասն ու ներխուժեն Առաջին սրահ: Այդտեղով միայն իծաշարուկ կարելի էր գնալ: Վազելով կամրջի մոտ, Հասնելով կամրջին՝ Գենդալֆը կանգ առավ. նրան շրջապատեցին հևացող Պահապանները:
— Ջիմլին՝ առաջինը,— հրամայեց հրաշագործը: — Նրանից հետո՝ հոբիթները, Լեգոլասն ու մարդիկ:
Փախստականների վրա նետերի տարափ տեղաց: Մի նետը նետ դիպավ Ֆրոդոյի մեջքին և զրնգոցով հետ թռչելով՝ ընկավ գետնին: Մյուսը . մյուսը ցցվեց հրաշագործի գլխարկի մեջ մեջ՝ սև փետուրի պես: Ֆրոդոն ահով հետ նայեց: Ճեղքի մյուս կողմում, կրակի արտացոլքով լուսավորված, իրար գլխի էին հավաքվել օրքերի սև ֆիգուրները՝ կերպարանքները՝ այնտեղ մի քանի հարյուր կլինեին: Նրանք թափահարում էին երկար նիզակներն ու սև, բոսոր, ցոլցլացող յաթաղանները: Ավելի ու ավելի բարձր էր ճայթում ընդերքից եկող որոտը՝ ռ-ռ՜-ռ՜-ռ՜-ո-գ, ռ՜-ռ՜-ռ՜-ո-ո՜-գ, ռ-ռ-ռ-ռ-ո՜-գ, ռ-ռ-ռ-ռ-ո՜-գ:
Լեգոլասը կապարճից հանեց նետը, բայց հետ նայելով, վախեցած ճչաց ու ձեռքից գցեց: Ճեղքին էին մոտեցել երկու հսկա թրոլ՝ բերել էին երկար սալաքարեր, որ կամուրջ գցեն: Սակայն ոչ թե թրոլներից էր վախեցել էլֆըթրոլները չէին վախեցրել էլֆին, այլ նա նույնիսկ նրանց կողմը չէր նայում: Օրքերի սև կերպարանքները հանկարծ օրքերն իրենք սարսափով ընկրկեցին, և ճամփորդները տեսան առաջացած անցումում հայտնվեց մի ահռելի ստվեր, որը պարուրված էր գզուզ, քուլա-քուլա գալարվող ամպով: Զգացվում Ամպի մեջ ինչ-որ հսկա կեպարանք էր զանազանվում. զգացվում էր, որ այն կործանիչ զորություն ուներունի:
Ամպը մի պահ քարացավ ճեղքի մոտ, և բոսոր կրակն իսկույն դժգունեց, ասես խեղդվեց ծխի ծածկոցից: Իսկ հետո Ապա օրքերի հրեշավոր դաշնակիցը հեշտությամբ թռավ կրակե ճեղքի վրայով, և կրակի դժգունող լեզուները ողջույնի գվվոցով վեր խոյացան՝ ծիածանագույն ներկելով խռիվ ամպը: Ամպի միջի սև գունդը կերարանքը խտացավ և վիթխարի մարդու կերպարանք մի հսկա արարածի տեսք ստացավ, որի աջ ձեռքում կրակե դաշույն էր, իսկ ձախում՝ կրակե խարազան:
— Փախե՜ք,— հուսահատ գոռաց Լեգոլասը,— դա Բալրոգն է... Նրան չես ոչնչացնի... Փախե՜ք...
Թզուկի աչքերը սարսափից սառել էին:
— Ահա թե որն է Դուրինի Մեծ Չարքը,— շշնջաց նա, և , տապարը ձեռքից գցելով, երկու ձեռքով երեսը ծածկեց:
— Բալրոգն է,— խռպոտ մրմնջաց Գենդալֆը: — Այժմ հասկանալի է: — Նա հենվեց գավազանին: — Առանց այդ էլ ես մահու չափ հոգնած եմ:
Բալրոգը սրընթաց մոտենում էր Պահապաններինճամփորդներին: Թրոլները ճեղքը ծածկեցին սալերով, և օրքերը ոռնալով շարժվեցին Բալրոգի հետևից: Բորոմիրը հուժկու փչեց փողը, և Գոնդորի կանչը, հազարապատիկ ուժգնությամբ արձագանքելով ուժեղացած, կանգնեցրեց հարձակվող օրքերի հորդաները, նույնիսկ Բալրոգը մի պահ հապաղեց: Բայց արձագանքի անդրադարձները շուտով խլացան, և թշնամիները նորից առաջ շարժվեցին:
— Փախե՛ք, արա՛գ,— հրամայեց Գենդալֆը: — Սանդուղքով բարձրացեք և գնացեք Հայելու լիճ: Այս թշնամին ձեր ուժի բանը չէ: Նույնիսկ ես էլ չեմ կարողանա նրան կանգնեցնել, եթե մարտի մեջ մտնեն օրքերն ու թրոլները: Ես պետք է կամրջի վրա դիմավորեմ նրան: Ճամփորդներն իրար հետևից անցան կամրջով ու կանգնեցին սանդուղքի մոտ՝ անկարող լինելով լքել Գենդալֆին: Իսկ Բորոմիրն ու Արագորնը քարացել էին խանդակի մոտ:
Բալրոգի սև կերպարանքը պարուրած կրակի ցոլքերով մութ ամպը դանդաղ մոտենում էր նեղ կամրջինԲոլորն անցան կամուրջը: Կամրջի մեջտեղում գավազանին հենված, հոգնածությունից կորացած՝ կանգնած էր Գենդալֆը: Բալրոգը նույնպես մի պահ քարացավ, նրա գզուզ թիկնոցը թանձրացավ Բորոմիրն ու տարածվեց, ինչպես երկու թև, բազմաթիվ պոչերով կրակե խարազանը շուրջը կարմրագույն կայծեր ցրելով վզզաց. բոցավառ, բայց մուգ կրակի շեղբը կեռ թրի ձև ընդունեցԱրագորնը չհնազանդվեցին և ուս ուսի տված կանգնեցին անդունդի եզրին՝ հրաշագործի թիկունքում: Սակայն Գենդալֆը տեղից չշարժվեցՄյուսները հասան սրահի ելքին ու կանգնեցին սանդուղքի մոտ՝ անկարող լինելով լքել Գենդալֆին:
— Հեռացի՛ր,— ցածր ասաց նաԿրակի ցոլքերով պարուրված մութ ամպը հասավ նեղ կամրջին: Օրքերը լուռ էին: Բարապանի սրահը սուզվել Կամրջի մեջտեղում, գավազանին հենված, հոգնածությունից կորացած, կանգնած էր ամպրոպին նախորդող չարագույժ լռության մեջԳենդալֆը: — Ես հավիտենական արևի սպասավորն եմԲալրոգը մի պահ քարացավ,— առաջվա պես ծանր շարունակեց Գենդալֆը,— և Անոր պայծառ տոհմի տիրակալըհանկարծ նրա թիկունքի ստվերը, տարածվելով ու թանձրանալով, հսկայական թևերի տեսք ընդունեց: Բոսոր մութը քեզ չի օգնի: Ընդերքի հուրը գետնի վրա անզոր էՀրեշավոր արարածը թափահարեց բազմաթիվ պոչերով կրակե խարազանը, և այն, շառաչելով, շուրջը կարմրագույն կայծեր ցրեց: Դու կամուրջը չես անցնիՄուգ կրակի շեղբը կեռ թրի ձև ընդունեց: Հեռացի՛րԲալրոգի ռունգերից կրակ ժայթքեց:
Բալրոգը Գենդալֆին ոչինչ չպատասխանեց: Նրա թևերի կրակի ցոլքերը հանգան, բայց յաթաղանը լցվեց բոսոր սևությամբ և խարազանի պոչերը աղոտ լուսավորվեցին: Նա այլեց առաջ և թևերը, հանկարծակի վիթխարի չափերով աճելով՝ խավարով վարագուրվեցին: Սակայն Բալրոգն իսկապես անզոր էր իր սև թևերով պարուրել Գենդալֆի արծաթամոխրավուն կերպարանքըԳենդալֆը տեղից չշարժվեց:
Այդ ժամանակ — Դու չես անցնի,— ցածր ասաց նա իջեցրեց թուլացած : Օրքերը քարացել էին: Սրահը սուզվել էր ամպրոպին նախորդող չարագույժ լռության մեջ: — Ես Գաղտնի Կրակի սպասավորն եմ,— առաջվա պես ծանր շարունակեց Գենդալֆը,— և իմ զենքն է Անորի հուրը: Ուդունի մթին կրակը քեզ չի օգնի: Դու կամուրջը չես անցնի: Հեռացի՛ր: Վերադարձի՛ր խավար: Բալրոգը ոչինչ չպատասխանեց: Թևերի կրակի ցոլքերը հանգան, բայց նրան շրջապատող մթությունն աճեց ու թանձրացավ: Յաթաղանը լցվեց բոսոր սևությամբ, և խարազանի պոչերն աղոտ լուսավորվեցին: Նա քայլեց առաջ՝ և մի ակնթարթում աճեց ու հրեշավոր չափերի հասավ: Սև թևերը տարածվեցին պատից պատ և կախվեցին հրաշագործի գլխին: Սակայն Բալրոգն իսկապես անզոր էր իր սև թևերով պարուրել Գենդալֆին: Հրաշագործի փոքրիկ, արծաթամոխրավուն կերպարանքն ասես լուսարձակում էր խավարում, և խավարը չէր կարողանում պարուրել այն. նա ծերացած ու կորացած էր երևում, բայց կանգնած էր ամուր՝ ինչպես դարավոր ծառը ուժգին փոթորկի ժամանակ: Ստվերը բարձրացրեց բոսորասև բոցկլտացող բոսորագույն յաթաղանը:
Երկնագույն Գլամդրինգը սառը փայլեց:
Ճամփորդներին կուրացրեց բոցի կապտավուն բռնկումը, . զրնգոց լսվեց , և բոսորագույն յաթաղանը փշուր-փշուր եղավ: Բալրոգը ցնցվեց, ու շփոթված ընկրկեց, հրաշագուրծն . հրաշագործն օրորվեց, բայց չնահանջեց:
— Դու չե՛ս անցնի,— խոսեց կրկնեց նա:
Բալրոգը լուռ մղվեց առաջ: Շառաչեց ու խլացուցիչ շրմփաց խարազանը:
— Նա մենակ չի դիմանա,— գոռաց Արագորնը և նեղ կամրջով վազեց հրաշագործի մոտ: — Էլենդի՜լ,— բարձր գոռաց նատարածվեց սրահում մարտական կանչը: — Ես քեզ հետ եմ, Գենդալֆ, մենք նրան կխորտակե՛նք...
— Գոնդո՜ր,— ահարկու մռնչաց Բորոմիրը և կամրջով սլացավ Արագորնի հետևից:
Իսկ Գենդալֆը բարձրացրեց մոգական գավազանը և, երբ այն փայլատակեց, ինչպես մի փոքրիկ արև, կտրուկ իջեցրեց ցած, ասես գիծ քաշելով ու ջնջելով կամուրջը Բալրոգի առջև: Բռնկվեց արծաթավուն կրակի խուրց: Մոգական գավազանը մեջտեղից կիսվեց, իսկ կամուրջը Բալրոգի հետ միասին փլվեց անդունդը: Խռպոտ ոռնոցով ներքև ընկնելով, ընկնելով՝ Բալրոգը գլխավերևում թափահարեց խարազանը, և խարազանը այն երկու տակ փաթաթվեց հրաշագործինհրաշագործի ոտքերին: Գենդալֆը ձեռքերով կախվեց կամրջից, սակայն չկարողացավ կառչած մնալ և ճչալով «Փախե-ե՜ք»«Փախե՜ք, հիմարներ», անհետացավ մորիական խորխորատի երախում: Բոսոր կրակը հետզհետե մարեց անդունդում: Քանդված կամրջի բեկորը, որը նման էր երախից դուրս ցցված լեզվի, թեթև ցնցվում էր առաջացող մթության մեջ: Սարսափահար ճամփորդներն անխոս կանգնած չէին կարողանում հայացքները կտրել անդունդից: Առաջինն ուշքի եկան Արագորնն ու Բորոմիրը: Հազիվ էին նրանք հետ եկել սանդուղքի մոտ, երբ կամրջի մնացորդները փլվեցին անդունդը:
Լռին մթությունը թավշյա էր դարձել: Սարսափահար ճամփորդներն անխոս կանգնած էին: Առաջինն ուշքի եկան Արագորնն ու Բորոմիրը: Հազիվ էին նրանք հետ եկել սանդուղքի մոտ, երբ կամրջի մնացորդները փլվեցին անդունդը: Մեռյալ լռությունը խախտեց Արագորնըուշքի բերեց քար կտրած ուղեկիցներին:
— Հարկավոր է գնալ,— ասաց նա ուղեկիցներին: — Սա նրա վերջին կամքն էր: Այսուհետև Ջոկատը ես կառաջնորդեմ:
Չլուսավորված գիրթ սանդուղքի վրա սայթաքելով, ճամփորդները սայթաքելով՝ ճամփորդներն Արագորնի հետևից քարշ էին գալիս վազեցին դեպի վեր, իսկ վերև. Բորոմիրը եզրափակում էր փախստականների երթը:
Սանդուղքը նրանց դուրս բերեց մի թնդուն միջանցք. Արագորնը, Արագորնն առանց հապաղելու, շարժվեց առաջ: Ֆրոդոյի կողքից հեծկլտալով քայլում էր Սեմը, դե և Ֆրոդոն հանկարծ զգաց, ինքն էլ է անձայն լալիս էր: Խուլ, աստիճանաբար մարող որոտը հազիվ զգալի ցնցում էր հատակը. ռ-ռ՜-ռ-ռ-ո՜գ, ռ-ռ՜-ռ-ո՜-ո-գ, ռ-ռ՜-ո՜-գ, ռ-ո՜-գ...
Առջևում լույս երևաց լուսավորված դահլիճը: Պահապաններն Ճամփորդներն ակամա արագացրին քայլերը: Դահլիճը և շուտով հայտնվեցին մի ընդարձակ սրահում, որը լուսավորվում էր երկար ու նեղ, հրակնատի նման չորս լուսամուտներով: Միջանցքի դիմացՍրահի վերջում, որտեղից իրենք դուրս եկան, ճամփորդները ջարդված քարե դուռ նկատեցին: Բացելով այնդռան մյուս կողմում, նրան տեսան դարպասը՝ երևում էր դարպասի բարձր, կուրացուցիչ փայլող կամարը:
Ավելի ճիշտ, ճամփորդները Ճամփորդները դարպաս չտեսան՝ այն վաղուց չկար, այլ ելքի : Ելքի մոտ, ստվերում, տեղավորված ժամապահներին՝ նստած էին ժամապահները՝ հինգ խաղաղ ննջող օրք: Այստեղ Պահապանների հայտնվելուն չէին սպասում: Առաջինը պահակների գլխավորը վեր թռավ և անմիջապես էլ Արագորնից խոցված ընկավ: Մնացած օրքերը սարսափահար փախան: Պահապաններն Ճամփորդներն արագորեն մոտեցան ելքին և իջան քարե հինավուրց աստիճաններով:
Սարսափելի ճանապարհորդությունն ավարտվեց:
Արագորնն առանց հանգստի շարժվում էր առաջ. նա որոշեց իսկույնևեթ հեռանալ դարպասիցԿանգ առան միայն այն ժամանակ, որպեսզի օրքերը չկարողանան երբ համոզվեցին, որ դարպասի մոտից արձակված նետերն այլևս անկարող են հասնել Ջոկատինիրենց: Ճամփորդների առջև Ներքևում փռված էր Սևագետքի հովիտը: Մշուշապատ Լեռները ծածկել , որի մարգագետինները կորչում էին արևըՄշուշապատ Լեռների ստվերում, բայց առջևում արևելքում հողը պայծառ ոսկեզօծ հովիտն էր, իսկ վերևում կապույտ երկինքն էր՝ : Կապույտ երկինքում լողում էին սպիտակ ամպերի թեթև խոպոպներովխոպոպները: Օրն արդեն կիսվել էր:
Կանգ առնելովԹիկունքում, նրանք հետ նայեցին: Մշուշապատ Լեռնաշղթայի թափանցիկ ստվերում , մռայլ սևին էր տալիս Մորիայի Արևելյան Դարպասի հսկայական կամարը: Ինչ-որ տեղ, խոր-խոր հողի տակ հազիվ լսելի գալարվում էր մեռնող որոտը. ռ-ռ-ռ-ռ-՜-գ, ռ-ռ-ո՜-գ, ռ-ռ-ո՜-գ, ռ-ո-գ...
Եվ այստեղ, անզոր լինելով հաղթահարել անհուն վիշտը, Պահապաններն ճամփորդներն ազատություն տվեցին արցունքներին: Ոմանք կանգնել ու լուռ լաց էին լինում, մյուսները հեկեկալով թավալվում էին գետնին: Հեծկլտում էր նույնիսկ դժնի Բորոմիրը: Մեկ անգամ էլ հազիվ լսելի հառաչեց ընդերքը՝ ռ-ո-գ, և հովտում լռություն տիրեց:
==== Գլուխ վեցերորդ. Լոթլորիեն ====