— Տեսնես ո՞ր կողմում է Իզենգարդը,— հետաքրքրվեց Փիփինը:
— Եթե իմանայի որտեղ ենք, գուցե և ասեի,— արձագանքեց Մերին: — Այս լեռը, պետք է մտածել, Մեթեդրեսն է: Իսկ Իզենգարդը, եթե ճիշտ եմ հիշում, փռված է լեռան հովանու ներքո տակ գտնվող խորը կիրճում: Մեթեդրեսի լանջերը դեպի ստորոտ են իջնում պատառաքաղի եղանի ատամների պես: հենց այդ ատամներից մեկի արանքում էլ թաքնված է Իզենգարդը: Տեսնու՞մ ես, այնտեղ ինչ-որ մշուշ է երևում: Գուցե դա ոչ թե մշուշ ... Կամ գուցե ծո՞ւխ է, այլ ծո՞ւխ:
— Իսկ ի՞նչ տեսք ունի այդ Իզենգարդը,— հարցրեց Փիփինը: — Էնտերը կարո՞ղ են մոտենալ նրանդրան, թե՞ նույնիսկ փորձելն իմաստ չունի:
— Չգիտեմ,— ասաց Մերին: — Իզենգարդը այսպես ասած օղակ , որքան գիտեմ, շրջանաձև հովիտ է՝ շրջապատված բլուրներով կամ անառիկ ժայռերով, իսկ օղակի հովտի մեջտեղում կանգնած է գրանիտե բարձր աշտարակը, որը կոչվում է Օրթհանք: Այնտեղ էլ ապրում է Սարումանը: Իզենգարդ կարելի է մտնել միայն դարպասներով, չնայած ես կարգին չգիտեմ մի մի՞ դարպաս կա այնտեղ, թե՞ թե՞՝ մի քանի: Դարպասից գետ է հոսում դեպի դուրս. այն սկսվում է ինչ-որ տեղ լեռներում և ու գալարվում դեպի Ռոհանյան Լեռնանցքը: Ինձ թվում է , այդ անառիկ ամրոցը ամրոցն էնտերի ատամների բանը չէ... Բայց, ասեմ քեզ, որ էնտերը էնտերն այդքան էլ հասարակ չեն, ինչքան թվում են: Տեսքից կարծես թե անվնաս են, նույնիսկ մի քիչ ծիծաղելի են, բայց դա էդ միայն տեսքի՛ցտեսքից: Նրանք , իհարկե , տարօրինակ արարածներ են, հանգիստ, համբերատար, շատ դառնություններ են տեսել, դրա համար էլ զարմանալի չէ, որ մի տեսակ տխուր են: Բայց կարծում եմ նրանց հնարավոր է զայրացնել, և եթե դա այդ հանկարծ կատարվի, կատարվի՝ ես չէի ուզենա հայտնվել նրանց ճանապարհին:
— Թերևս ես , հասկանում եմ ինչ նկատի ունես,— գլխով արեց Փիփինը: — Մի բան է ծեր, խելոք ցուլը, որը խոտին հանգիստ նստած որոճում է, և մեկ այլ բան է, երբ նրան համբերությունից հանեն՝ ոտքերդ փոխ առ ու ծլկիր: Ընդ որում, փոփախությունը փոփոխությունը կարող է կատարվել մի ակնթարթում: Հետաքրքիր է, կհաջողվի՞ արդյոք Ծառմորուսին նրանց տեղից շարժել: Նա հաստատ կփորձի, բայց վախենում եմ եմ՝ դա այդքան էդքան էլ հեշտ չէ, այո՛: Այո՛, շա՛տ դժվար է: Վերցրու թեկուզ հենց Ծառմորուսին, . տեսա՞ր ինչպես բորբոքվեց երեկ գիշեր: Բայց նույնքան արագ էլ հանգստացավ...
Հոբիթները մի քիչ էլ կանգնեցին ու հետ դարձան: Էնտերի միալար գվվոցը շարունակվում էր առաջվա պես մեկ իջնել, մեկ բարձրանալ: Երևում էր, որ խորհուրդը դեռ երկար է տևելու: Արևն արդեն բավականաչափ վեր բարձրացել էր բարձրացել: Ճառագայթները թափանցում էին հովիտ, հովիտ՝ ոսկեզօծելով հանդիպակած հանդիպակաց լանջը և երեք կեչիների կատարները: Այդ լանջին Լանջի վրա հոբիթները նկատեցին խոտերի մեջ արծաթին տվող աղբյուրը և, առանց ցած իջնելու հովիտը շրջանցելով, շտապեցին այնտեղ: Ա՜խ , ինչ հաճելի էր անշտապ քայլել փափուկ, սառը խոտի վրայով: Շուտով նրանք հասան գետնի տակից բխող աղբյուրին և, խմելով նրա մաքուր, սառնորակ ջրից, նստեցին մամռոտ քարին, քարին՝ նայելով հովտի հատակին խաղացող արևի շերտերին ու ամպերի ստվերներին: Ձայների գվվոցը դեռ կախված էր Կախարդական հովտի Հմայահովտի գլխին: Հոբիթներին թվում էր, թե իրենք ընկել են ինչ-որ ուրիշ աշխարհ, անսահման օտար այն ամենից, ինչը ինչ նրանք տեսել էին մինչև հիմա և ինչին սովոր էին: Լաց լինելու աստիճան ցանկություն առաջացավ տեսնել ընկերների հարազատ դեմքերը և լսել նրանց ձայները: Հետաքրքիր է, ինչպե՞ս են Ֆրոդոն, Սեմը և Պանդուխտը:
Վերջապես Էնտերի ձայները լռեցին, և քիչ անց հայտնվեց Ծառմորուսը, Ծառմորուսը՝ մեկ այլ էնտի ուղեկցությամբ:
— Հըմ հում, ահա և ես,— ասաց նա: — Երևի հոգնել եք հա՞, անհամբեր եք: Վախենում եմ, որ մի քիչ էլ պետք է համբերեք, ավելի ճիշտ ևս մի այսքան, կամ նույնիսկ ավելի շատ: Կան էնտեր, որոնք Իզենգարդից շատ հեռու են ապրում: Պետք է նրանց հետ ևս քննարկել գործը և, : Եվ առհասարակ, ես առավոտյան ոչ բոլորին եմ հասցրել տեսնել ու զգուշացնել: Երբ բոլորը տեղյակ կլինեն, այդ ժամանակ էլ վերջնական որոշում կկայացնենքկընդունենք: Ի՜նչ կարող ես անել, էնտերը դանդաղաշարժ ժողովուրդ են: Թեպետ, ժամանակը ժամանակն ավելի շատ պետք է խոսելու, բացատրելու համար՝ որոշում մենք արագ ենք կայացնումընդունում: Այնպես որ պատրաստ եղեք, այսօր էնտմութը չի վերջանալու: Ըստ երևույթին մենք դեռ մի երկու օր էլ կզրուցենք: Որպեսզի չձանձրանաք, ես ձեզ համար ընկեր եմ բերելգտել: Նա մոտակայքում է ապրում: Նրա , և նրա էլֆերեն անունը Բրեգալադ է: Նա ասում Ասում է, որ արդեն որոշում է կայացրել և քննարկելու էլ ոչինչ չունի: Հըմ, հմ: Նա . նա երևի ամենաշտապողական էնտն է անտառում: Համոզված եմ, որ կընկերանաք նրա հետ: դե՛հ, ցտեսություն: — Եվ Ծառմորուսը հեռացավ:
Բրեգալադը հանդիսավոր և ու լրջորեն զննում էր հոբիթներին, որոնք նրանք էլ իրենց հերթին նայում էին էնտին, էնտին՝ մտածելով, թե երբ նա կարտահայտի իր «շտապողականությունը»: Հոբիթների նոր ընկերը բարձրահասակ էր և, ըստ երևույթին, ավելի երիտասարդ սերնդի էնտերից էր: Նրա ձեռքերի կեղևը հարթ էր ու փայլուն, շրթունքները շրթունքներն ալ կարմիր էին, մազերը մազերը՝ մոխրականաչ: Նա կարողանում էր առանց դժվարության ճկվել յուրաքանչյուր ուղղությամբ՝ ինչպես բարակ ծառն է քամուց ճկվում: Վերջապես էնտը խոսեց: Նրա ձայնը զրնգուն էր՝ ինչպես Ծառմորուսինը, միայն թե սակայն ավելի բարակ ու ավելի բարձր:
— Հա, հըմ, բարեկամներս, եկե՛ք գնանք զբոսնենք,— առաջարկեց նա: — Ես Բրեգալադն եմ կամ ձեր լեզվով՝ Արագամիտը: Դա , իհարկե , մականուն է, ոչ թե անուն: Ինձ այդպես են անվանում այն օրվանից, երբ պատասխանեցի «այո՛» մեր ծերերից մեկին, մեկին՝ չհասցնելով մինչև վերջ լսել նրա հարցը: Բայց ես նաև մնացածներից արագ եմ խմում: Պատահում է, որ մինչ նրանք կհասցնեն թրջել մորուքները, ես արդեն շրթունքներս եմ մաքրում: Մի խոսքով, եկե՛ք ինձ հետ:
Նա կռացավ և երկարամատ ձեռքերը մեկնեց հոբիթներին: Ամբողջ օրը նրանք զբոսնում էին անտառում, երգեր երգում ու ծիծաղում: Արագամիտը Արագամիտն ուրախ էնտ էր և հաճախ էր ծիծաղում: Արևը դուրս էր նայում ամպերի հետևից՝ նա ուրախ ծիծաղում էր, ճանապարհին աղբյուր էր հանդիպում՝ նա ծիծաղում էր և ջուր ցայում գլխին ու ոտքերին: Նա ծիծաղում էր՝ լսելով թավուտից եկող, հոբիթներին անհասկանալի, շշուկը, ծիծաղում էր, երբ շրշում էին տերևները: Իսկ արոսենի տեսնելով կանգնում էր, ձեռքը մեկնում դեպի ծառը և, ասես քամուց օրօրվելով, սկսում էր երկար ու ձիգ երգել:
Մթնշաղին նա հոբիթներին իր տուն տարավ, եթե , իհարկե , կարելի է տուն անվանել լանջի հովանու ներքո, տակ խիտ կանաչի մեջ ընկած մամռոտ քարը: Նրա տան շուրջը արոսենիներ էին աճում, իսկ քիչ այն կողմ՝ լանջի վրա, կողմ խոխոջում էր աղբյուրը (էլ ի՞նչ էնտի տուն առանց ջրի): Բրեգալադն ու հոբիթները զրուցում էին՝ մինչև որ անտառի վրա իջավ գիշերը: Կախարդված հովտից Հմայահովտից դեռ լսվում էր էնտերի գվվոցը, միայն թե բայց հիմա այն ասես , կարծես թե, ավելի հզոր էր ու վճռական: Երբեմն ինչ-որ մի ձայն առանձնանում էր ընդհանուր գվվոցից և հնչում ավելի բարձր ու անհանգիստ տոնով, իսկ միալար աղմուկը թուլանում էր: Բայց Բրեգալադը Բրեգալադն ուշադրություն չէր դարձնում և ցածրաձայն զրուցում էր հոբիթների հետ համընդհանուր լեզվով: Հոբիթներն իմացան, որ նա Կաշվակեղևի տոհմից է: Այն վայրը, որտեղ նա ապրում էր իր հարազատների հետ, ավերել էին օրքերը: Միայն հիմա նրանք հասկացան, թե ինչու էր Բրեգալադը «շտապում», երբ հարցը վերաբերվում էր օրքերին:
— Իմ հայրենիքում պուրակում այնքան շատ արոսենիներ կային,— տխուր շշնջում էր Բրեգալադը: — Նրանք աճում էին այնտեղ ինձ հետ միասին անհիշելի ժամանակներից: Դա շատ տարիներ առաջ էր, երբ ամենուր խաղաղություն և ու անդորր էր տիրում: Այդ ծառերից ամենաառաջիններին տնկել էին էնտերը, որ հաճոյանան իրենց կանանց, բայց կանայք միայն ժպտացել էին (արոսենու պտուղը Անգլիայում ուտելու չի համարվում) և առարկել, ասելովու ասել, որ ավելի լավ վայրեր գիտեն, որտեղ և և՛ ծառերն են ավելի սպիտակ ծաղկում, և և՛ պտուղներն են ավելի քաղցր: Բայց ինձ համար արոսենին ավելի գեղեղիկ է , քան աշխարհի բոլոր ծառերը: Իմ արոսենիների սաղարթները սաղարթներն ասես կանաչ գմբեթներ լինեին, և երբ գալիս էր աշունը, նրանց ճյուղերը կռանում էին կարմիր պտուղների ծանրության տակ: Միայն կանգնեիր ու դիտեիր... Թռչունները երամներով հավաքվում էին ծառերի շուրջը: Ես սիրում եմ թռչուններին, նույնիսկ ամենածղրտաններին, և ի՜նչ-ինչ, բայց հյուրասիրությունից օգտվում էին բոլորը, ու մի բան էլ ավելանում էր: Բայց եկավ մի օր, և թռչունների հետ ինչ-որ բան կատարվեց. նրանք դարձան չար ու ագահ, սկսեցին ջարդել ճյուղերը, իսկ պտուղները թափել գետնին: Թռչունների հետևից հայտնվեցին օրքերը՝ կացինները ձեռքներին, և կտրեցին իմ ծառերը... Այդ դեպքից հետո ես հաճախ էի գալիս այդտեղգնում այնտեղ, կանչում իմ ընկերներին, երգում նրանց երկար անունները, բայց նրանք նույնիսկ չէին շրշում ի պատասխան: Նրանք այևս չէին լսում, չէին պատասխանում...
<poem>
Օ Օ՜ Օրոֆարնե, Լեսսեմիստա, Կարնեմիրիե,Օ Օ՜ արոսենի, մազերդ ճերմակ ծաղիկներով զարդարված,Օ Օ՜ իմ արոսենի, հիշում եմ կանգնած էիր ամռան պես պայծառ:
Կեղևդ փայլուն էր, տերևդ թեթև, ձայնդ մեղեդային ու փափուկ,
Կանաչ ու կարմիր պսակը գլխիդ, դու շրշում էիր կամացուկ:Օ Օ՜ արոսենի մեռած, չորացել են քո մազերը և մազերդ, դարձել են մոխրագույն,Պսակդ ընկել է, և ու լռել հավիտյան լռել ձայնդ սիրասուն:
Օ Օրոֆարնե, Լեսսեմիստա, Կարնեմիրիե...
</poem>
Եվ հոբիիթները քնեցին Բրեգալադի մեղեդային երգի տակ, որը բոլոր լեզուներով ողբում էր իր արոսենիների մահը:
Հաջորդ օրն առավոտյան նրանք նորից գնացին զբոսնելու և ամբողջ օրն անցկացրին միասին, բայց Բրեգալադի «տանից» հեռու չգնացին: Օրվա մեծ մասը լուռ նստած էին Լանջի լանջի հովանու ներքո: Օրը ցրտել էր, սառը քամի էր փչում, ամպերը ծածկել էին երկինքը, և արևը հազվադեպ էր երևում: Էնտմութը դեռ շարունակվում էր, և առաջվա պես լսվում էր էնտերի միալար գվվոցը, գվվոցը՝ մեկ աստիճանաբար բարձրանալով ու հզորանալով, մեկ էլ իջնելով ու խլանալով:
Եկավ երկրորդ գիշերը, իսկ էնտերը երգում ու դեռ երգում էին : Քամին սրընթաց սլացող քշում էր խիտ ամպերի ներքոամպերը, որոնց միջև տարածված բացվող երկնքի փոքրիկ պատառիկներում առկայծում էին աստղերը:
Եվ ահա սկսվեց Սկսվեց երրորդ առավոտը, առավոտը՝ գունատ ու քամոտ: Էնտերի երգը հանկարծակի փոխվեց հավանության խլացուցիչ աղմուկի գվվոցի և նորից հանգստացավ: Օրը բացվեց, քամին հանգստացավ, և օդում կախվեց ծանր, լարված սպասումը: Փիփինն ու Մերին նկատեցին, որ Բրեգալադը քարացած ականջ է դնում, թեև ձայները խուլ էին և ոչինչ հնարավոր չէր հասկանալ:
Կեսօրին ամպերի միջև ընկած ճեղքերը ոսկեզօծվեցին , և երկիրը հովիտը լուսավորվեց արևի ճառագայթներով: Հանկարծակի հոբիթները նկատեցինԱնսովոր լռություն տիրեց, որ անսովոր լռություն է տիրումնույնիսկ Էնտերի գվվոցն էր կտրվել: Ամբողջ անտառը քարացել էր լարված լռությամբ, ասես ականջ էր դնում: Էնտերի գվվոցը կտրվել էր: Բրեգալադը ձգվել էր ամբողջ հասակով և նայում էր Կախարդված հովտի Հմայահովտի կողմը: Եվ հանկարծակի անտառը թնդաց հանկարծ լռությունը խախտեց բարձր և ու հզոր կանչիցկանչը. «Ռա՛-հու՛մ-ռա՛»: Ծառերն այնպես տատանվեցին, ասես փոթորիկ սկսվեց: Մի վայրկյան լռությունից հետո լսվեց հնչեղ, հանդիսավոր դոփյուն և նրան , որին հաջորդեց հզոր քայլերգը.
<poem>
</poem>
Էնտերի մոտենալուն զուգընթաց երգի ձայնը բարձրանում էր:.
<poem>
</poem>
Բրեգալադը գրկեց հոբիթներին և շտապեց քայլերթին եկողներին ընդառաջ: Վերջապես հոբիթները նրանք տեսան քայլերթի մասնակիցներին. էնտերը շարք կազմած վիթխարի քայլերով իջնում էին դեպի իրենցընդառաջ: Նրանց առաջնորդում էր Ծառմորուսը, իսկ և նրա հետևից գալիս էին հիսունից ավելի քան հիսուն էնտէնտեր: Քայլում էին երկու շարքով և ռիթմի տակ հավասար դոփելով ծափ էին զարկում: Նրանց աչքերը փայլում էին:
— Հում, հում, ահա և մե՛նք, գնու՛մ ենք, գնու՛մ վերջապես,— Բրեգալադին ու հոբիթներին տեսնելով գոչեց Ծառմորուսը: — Դե՛հ, եկեք, միացե՛ք մեզ: Մենք գնում Գնում ենք Իզենգա՛րդ:
— Դեպի Իզենգա՛րդ,— միաձայն գոչեցին քայերթի մասնակիցները: — Դեպի Իզենգա՛րդ:
Հարազատ ճյուղեր են հիմա ճարճատում,
Իզենգարդի վառարաններում,
Եվ Ու մենք գնում ենք քայլերթով, արագ,
Դարձնելու մահվան երկիրն ավերակ:
Դեպի Իզենգա՛րդ, առա՛ջ, առա՛ջ,
</poem>
Այդպես էին երգում էնտերը, էնտերը՝ քայլելով դեպի հարավ:
Բրեգալադը փայլատակող աչքերով միացավ քայլերթին և իր տեղը գրավեց Ծառմորուսի կողքին: Ծեր էնտը վերցրեց հոբիթներին, տեղավորեց իր ուսերին, և նրանք հանդիսավոր շարժվեցին առաջ: Հոբիթների սրտիկները թփրտում էրսրտերը թփրտացին, բայց գլուխները բարձր էին պահում: Նրանք գիտեին, որ վաղ , թե ուշ մի բան լինելու է, բայց այսպիսի հանկարծակի փոփոխության չէին սպասում և մինչև հոգու խորքը ցնցված էին: Այդպես է լինում, երբ քանդվում է գետի վրայի ամբարտակը, և ազատված ջուրը , գահավիժելով ցած՝ ցած, սրբում տանում է իր ճանապարհին հանիպած հանդիպած ամեն ինչ...:
— Բայց էնտերը բավականին բավական արագ որոշում ընդունեցին, չէ՞,— համարձակություն հավաքելով հարցրեց Փիփինը, երբ երգն ավարտվեց, ու միայն ոտքերի դոփյունի ձայնն ձայն էր լսվում:
— Ասում ես արա՞գ,— արձագանքեց Ծառմորուսը: — Հում, թերևս դու ճիշտ ես, այո՛, ավելի արագ , քան ես սպասում էի: Արդեն Այսպես զայրացած չէի տեսել նրանց արդեն շատ դարեր ես չեի տեսել նրանց այսպես զայրացած: Մենք՝ էնտերս չենք սիրում զայրանալ ու շատ հազվադեպ ենք զայրանում , և միայն այն դեպքում, երբ զգում ենք, որ մեր ծառերին ու մեզ մեծ վտանգ է սպառնում: Բայց վաղուց արդեն մեզ ոչինչ ու ոչ ոք ու ոչինչ չի սպառնացել, սպառնացել՝ համենայն դեպս Սաուրոնի և Արևմուտքի մարդկանց պատերազմի ժամանակներից ի վեր: Եվ ահա հայտնվել են օրքերը, աջ ու ձախ ծառեր են տապալում. տապալում՝ ռառու՛մ, և ու վառելիք պատրաստում: Լավ, ասենք թե վառելիք են պատրաստում, չնայած չնայած՝ դա էլ է հանցագործություն, բայց ախր ամեն ինչ չափ ունի... Ահա թե ինչն է մեզ այդպես այսպես զայրացրել: Եվ բացի այդ Բացի դրանից, Սարումանը մեր հարևանն է, հարևանը պիտի օգնի քեզ, բայց ահա խնդրեմ՝ նրանց համախոհն է: Հրաշագործներից մենք այլ բան ենք սպասում, նրանք կոչված են պահապանել, այլ և ոչ թե քանդել: Այդպիսի դավաճանության համար ոչ ո՛չ էլֆերը, ոչ ո՛չ մարդիկ, և ոչ ո՛չ էլ էնտերը համապատասխան անեծք չունեն: Մա՛հ Սարումանին:
— Իսկ դուք իսկապե՞ս կարող եք ջարդուփշուր անել Իզենգարդի դարպասը,— կասկածանքով հարցրեց Մերին:
— Հում... Իսկ ինչու՞ ոչ: Դու երևի չգիտես, թե մենք ինչքան ենք մենք ուժեղ: Լսե՞լ ես թրոլների մասին: Թրոլները շատ ուժեղ են: Նրանց թշնամին է ստեղծել Մեծ Խավարի տարիներին, տարիներին՝ մեր պատկերով ու նմանությամբ, ի ծաղր մեզ, ինչպես օրքերին օրքերին՝ ի ծաղր էլֆերի: Բայց մենք թրոլներից ուժեղ ենք: Մենք պատրաստված ենք Միջերկրի աշխարհի ոսկորներից: Մենք կարող ենք ջարդել քարերը ծառերի արմատների պես, բայց արագ, շատ ավելի արագ, հատկապես , եթե մեզ ինչպես հարկն է զայրացնեն: Եթե մեզ կացիններով չտապալեն, չվառեն, կամ ինչ-որ կախարդանքով հախներիցս չգան, որը շատ դժվար է, բայց անհնարին չէ, մենք ջարդուփշուր կանենք Իզենգարդը՝ վերածելով մանր բեկորների:
— Բայց Սարումանը կփորձի դա կանխելխանգարել ձեզ, այդպես չէ՞:
— Հըմ: Դե՜, դե, հա՛, իհարկե: Ես այդ մասին բավականին բավական երկար մտածել եմ: Բայց գիտեք ինչ. էնտերից շատերը շատերն ինձանից ջահել են շատ ծառային սերունդներ: Նրանք բոլորը հիմա տաքացած են և միայն մի բան են ուզում՝ քարուքանդ անել Իզենգարդը: Հետո իհարկե կհանդարտվեն, կսկսեն ավելի սառը դատել, բայց դա կլինի ոչ շուտ, քան կգա իրիկնային ըմպելիքի ժամանակը: Շատ ըմպելիք կպահանջվի նրանց ծարավը հագեցնելու համար: Բայց հիմա դրա ժամանակը չէ, թող քայլեն առաջ ու երգեն: Ճանապարհը երկար է, խորհելու համար դեռ բավականին բավական ժամանակ կա:
Եվ Ծառմորուսը միացավ երգողներին: Բայց շուտով նրա երգելը երգը վերածվեց մրթմրթոցի, իսկ հետո ընդհանրապես նա առհասարակ լռեց: Փիփինը նկատեց, որ ծեր էնտի ճակատը կնճռոտվել է: Քիչ անց, երբ նա բարձրացրեց աչքերը, հոբիթն այնտեղ տխրություն տեսավ: Սակայն այդ տխրության մեջ վիշտ չկար, . կանաչ կրակը կրակն ավելի էր բոցավառվելուժեղացել, բայց կրակի լույսը լույսն ասես հեռվից գալուց գալիս լիներ, նրա մտքերի մթին խորքերից:
— Իհարկե ամեն ինչ կարող է պատահել , բարեկամներ,— դանդաղ ասաց ծեր էնտը: — Հնարավոր է , մենք գնում ենք ճակատագրին ընդառաջ, և այս արշավը վերջինն է մեր կյանքում: Բայց եթե մենք մնայինք տանը և անգործության մատնվեինք, վաղ թե ուշ ճակատագիրը մեր դուռն էլ կթակեր: Վրեժ լուծելու ցանկությունը վաղուց է հասունացել մեր սրտերում, այդ պատճառով էլ մենք գնում են Իզենգարդ առանց հապաղելու: Ոչ, մենք չենք շտապել, որոշումը կայացված է ճիշտ ժամանակին: Եթե սա էնտերի վերջին արշավն է, թող որ այն արժանի լինի երգի: Այո՛,— հոգոց հանեց նա: — Գուցե և կզոհվենք, բայց գոնե մյուսներին կօգնենքօգնած կլինենք: Ես , իհարկե , կնախընտրեի սպասել գուշակված օրվան, երբ կգտնվեին մեր կանայք: Շատ կուզենայի ևս մեկ անգամ հանդիպել Ֆիմբրեթիլին: Սակայն չմոռանանք, որ երգերի, ինչպես և ծառերի պտուղները հասունանում են սահմանված ժամանակին, բայց պատահում է նաև այնպես, որ չորանում են ու անվերադարձ ոչնչանում...
Էնտերը շարունակում էին հսկայական քայլերով առաջ ընթանալ: Անցնելով ստորոտի երկայնքով ձգվող նեղ, երկար կիրճի միջով, նրանք սկսեցին բարձրանալ Մշուշապատի լեռնագագաթներից մեկի արևմտյան զառիվայր լանջն ի վեր: Անտառը մնաց ետևումհետևում: Այնուամենայնիվ դեռ հանդիպում էին խմբերով աճած ծառեր, կեչիների պուրակներ սկսվեցինբայց դրանք հիմնականում կեչիներ էին: Քիչ անց դրանք էլ մնացին հետևում , և ձգվեցին դատարկ լանջերըլանջեր. միայն տեղ-տեղ առանձին աճած սոճիներ էին հանդիպում: Արևը դանդաղ մտավ մթագնած լեռան հետևը: Երեկո էր սկսվում:
Փիփինը հետ նայեց: Ի՞նչ Այս ի՞նչ է կատարվում: Կամ նոր էնտեր էին ավելացել, կամ... Ձանձրալի, դատարկ լանջը ծածկվել էր ծառերով: Բայց ամենազարմանալին այն էր, որ այդ ծառերը շարժվում էին: Մի՞թե Ֆենգորնն արթնացել է հավերժական քնից և ծառերի զորք է ուղարկում պատերազմ: Փիփինը տրորեց աչքերը, մտածելով, որ դա տեսողական պատրանք է, բայց բարձր ծառերի մոխրագույն ուրվագծերը շարունակում էին շարժվել: Նրանք գալիս էին էնտերի հետևից: Տարօրինակ աղմուկ էր հասնում Փիփինի ականջներին, նման քամուց սոսափող սաղարթների ձայնի:
Լեռան գագաթը մոտենում էրՁանձրալի, բոլոր երգերը լռել էինդատարկ լանջը ծածկվել էր ծառերով: Սկսվել Բայց ամենազարմանալին այն էր գիշերը, որ այդ ծառերը շարժվում էին: Մի՞թե Ֆենգորնն արթնացել է հավերժական քնից և լեռներում լռություն էր տիրում. միայն հողն էր ցնցվում էնտերի ոտքերի տակ և ինչ-ծառերի զորք է ուղարկում պատերազմ: Փիփինը տրորեց աչքերը՝ մտածելով, որ շրշյուն էր լսվում հետևիցերազ է տեսնում, նման բազմաթիվ շշնջացող ձայներիբայց բարձր ծառերի մոխրագույն ուրվագծերը շարունակում էին շարժվել: Լեռան գագաթին անտառային զորքը կանգ առավՆրանք գալիս էին էնտերի հետևից: Ներքևում սև անդունդ Տարօրինակ աղմուկ էր, որի հատակին ինչ-որ տեղ փռված էր Սարումանի հովիտը՝ Նան Կուրունիրըհասնում Փիփինի ականջներին. ասես քամուց սոսափում էին ծառերի սաղարթները:
Լեռան գագաթը մոտենում էր. ոչ ոք այևս չէր երգում: Սկսվել էր գիշերը, և լեռներում լռություն էր իջել. միայն հողն էր ցնցվում էնտերի ոտքերի տակ և բազմաթիվ շշնջացող ձայների նմանվող ինչ-որ շրշյուն էր լսվում հետևից: Գագաթին անտառային զորքը կանգ առավ: Ներքևում սև անդունդ էր, որի հատակին ինչ-որ տեղ փռված էր Սարումանի հովիտը՝ Նան Կուրունիրը: — Գիշե՛ր Գիշեր է տիրում Իզենգարդումիջել Իզենգարդի վրա,— գոչեց ասաց Ծառմորուսը:
==== Գլուխ հինգերորդ. Սպիտակ ձիավորը ====