== Երգ քսաներկուերորդ։ Հեկտորի մահը ==
<poem style='margin:0ex 5ex'>
{{տող|1}}Այսպես երկչոտ եղնիկների նըման նըրանք սարսափահար
Քաղաքն ընկան ու կըռնթընած գեղեցկակերտ պարիսպներին՝
Մարում էին ծարավն իրենց և քըրտինքը ցամաքեցնում.
Իսկ աքայանք վահաններով դեպի պարիսպն էին խուժում:
Բայց կապկապեց կորըստաբեր մահվան օրհասը Հեկտորին,
Որ նա մընա Իլիոնից դուրս, Սկեական դըռան առաջ։
Իսկ Ապոլլոնն Աքիլլեսին դառնալով այս խոսքերն ասաց.
«Ի՞նչ ես այդպես, Պելիսածին, արագավազ քո ոտքերով
Մահկանացուդ ինձ հալածում. մի՞թե դու դեռ չըհասկացար,
{{տող|10}}Որ ես աստված եմ մեծազոր և զուր ես ինձ հետապընդում,
Մոռանալով տըրոյացոց, որոնք փախան մըտան քաղաք
Եվ ամրացան պարըսպից ներս, զո՜ւր ես վազում իմ ետևից,
Ինձ ըսպանել դու չես կարող, զի անմահ եմ ես հավիտյան»։
Եվ Աքիլլեսն անհուն ցասմամբ նըրան այսպես պատասխանեց-
«Այսպես ուրեմն, ո՛վ հեռաձիգ, ամենանենգդ աստվածներից,
Ինձ խաբեցիր դու չարաչար՝ պարիսպներից դաշտ քըշելով,
Ապա թե ոչ շատերը դեռ պարիսպներից ներս չըմըտած
Պիտ ծամեի՜ն, ո՛վ Ապոլլոն, հողը իրենց ատամներով։
Բայց դու ահա քո նենգությամբ խըլեցիր փառքը ինձանից,
{{տող|20}}Եվ փըրկեցի՜ր տըրոյացոց, զի վախ չունես դու իմ ոխից:
Օ՜, կառնեի՜ վըրեժըս ես, եթե հընար ունենայի»:
Այսպես ասաց ու դեպ քաղաք դիմեց հախուռն որոշումով,
Ոստոստելով կառքին լըծվող գուպարահաղթ ձիու նըման,
Որ թեթևոտն արշավում է սըլանալով դաշտի միջով,-
Աքիլլն այդպես շարժում էր իր ոտք ու ձեռքերն արագ-արագ:
Առաջինը Պրիամը ծեր տեսավ քաջոտն Աքիլեսին,
Որ ցոլում էր դաշտի միջով` աշնանային աստղի նըման,
Որ փայլփըլում է շողարձակ բյուր աստղերի մեջ գիշերով,
Որին մարդիկ հորջորջաբար անվանում են Օրիոնի շուն.
{{տող|30}}Փայլուն է նա մյուս աստղերից, բայց նըշան է չարագուշակ,
Որը թըշվառ մահկանացոց բերում է տոթ անտանելի։-
Քաջի կըրծքին պըղինձն այդպես փայլատակում էր վազելիս։
Ծերը ուժգին ճիչ արձակեց ու ձեռները վեր բարձրացրած
Զարկեց գըլխին ու լալագին, սըրտաճըմլիկ աղաղակով
Կանչեց որդուն իր սիրելի, որը կանգնած դըռան առաջ
Ըսպասում էր բորբոք սըրտով Աքիլլեսի դեմ կըռվելու:
Ծերը ձեռքերն առաջ պարզած այսպես խոսեց արտասվալից.
«Հեկտո՛ր, որդյա՛կ իմ սիրելի, մի՛ ըսպասիր այդպես մենակ
Դու այդ մարդուն պարըսպից դուրս, որ չըհասնի օրհասըդ շուտ
{{տող|40}}Հուժկու բազկից Պելիսյանի, զի քեզանից հըզոր է նա։
Արյունարբո՛ւն, ո՜ւր էր եթե աստվածներին լիներ այնքան
Նա ատելի, որքան որ ինձ, այն ժամանակ վաղուց ի վեր
Կեր կըլիներ նըրա մարմինն ուրուրներին ու շըներին.
Եվ իմ սըրտից կըփարատվեր դառնակըսկիծ ցավըս խորունկ:
Քանի՜-քանի՜ քաջակորով որդիներիս խըլեց ինձնից
Ըսպանելով կամ ծախելով հեռո՜ւ-հեռո՜ւ կըղզիներում:
Այստեղ, իմ շուրջ քաղաք մըտնող տըրոյանց մեջ ես չեմ տեսնում
Երկու իմ քաջ որդիներին՝ Պոլիդորին, Լիկայոնին,
Որոնց ծընեց ողջ կանանց մեջ ամենագեղ Լավոթոյեն:
{{տող|50}}Սակայն եթե ողջ են նըրանք աքայեցոց բանակի մեջ,
Հետո ոսկով և պըղընձով կարող ենք մենք փըրկել նըրանց:
Դըրանցից շա՜տ ունենք տանը, մեծահարուստ Ալտեսը ծեր
Իր աղջըկա համար շատ մեծ օժիտ տըվեց ժամանակին։
Իսկ թե մեռած լինեն նըրանք և դըժոխքի տունը իջած
Սոսկալի ցավ կըլինի ինձ՝ ալևորիս և մոր համար:
Բայց այդ սուգը դյուրամոռաց կըլինի իմ ժողովըրդին,
Եթե, Հեկտո՛ր, դու էլ չընկնես Աքիլլեսից հաղթահարված։
Պարըսպից ներս մըտիր, որդիս, եղիր մեզ հետ, որ պաշտպանես
Կանանց բոլոր, տըղամարդկանց և չընձեռես Պելիսյանին
{{տող|60}}Փառք ու պարծանք ու գըրկըվես ինքդ էլ անուշ քո արևից։
Գըթա՛, որդիս, դեռ ողջամիտ ալևորիս վըրա թըշվառ,
Որին Զևսը ծերության մեջ դըժնի բախտով պիտ կորցընի
Իմ ըսպանված որդիների և գերեվար աղջիկների,
Քարուքանդված իմ հարկերի և դեռ մատղաշ զավակներիս
Պատերազմի մեջ ըսպանված, և աքայանց ժանտ ձեռքերից
Քաշքըշված հեզ իմ հարսների վիշտը կըրել տալուց հետո:
Իսկ վերջում էլ, երբ մեկը ինձ զարկի նետով կամ նիզակով
Ու մարմնիցըս շունչն իմ խըլի, պիտի շըներն ինձ հոշոտեն,
Որոնց ես ինքս իբր հացակից պահապաններ՝ կերակրեցի,
{{տող|70}}Եվ արյունովս գազանացյալ պիտի փըռվեն գավիթի մեջ:
Վայելուչ է երիտասարդ մարդուն՝ խոցված սուր պըղընձով՝
Ընկնել դաժան պատերազմում, զի այդպիսի մահացյալի
Մարմինը միշտ գեղեցիկ է, որ կողմն էլ որ մերկ երևա։
Իսկ ըսպանված մի ծերունու ճերմակ գըլուխն ու ալեզարդ
Մորուքը և առականքը երբ անպատվեն շըներն, ավա՜ղ,
Այդ ամենից ցավալին է մահկանացու մարդու համար»։
Այս ասելով, փետում էր նա գըլխի մազերն իր ըսպիտակ
Երկու ձեռքով, բայց չէր կարող ողոքել սիրտը Հեկտորի:
Մյուս կողմից էլ մայրն էր ողբում արտասվակոծ, լալահառաչ,
{{տող|80}}Իր մեկ ձեռքով կուրծքը բացած և մյուսով իր մայրական
Ըստինքները հանած՝ լալով ասում էր նա պաղատագին.
«Հեկտոր, որդիս, գեթ սըրանցից պատկառիր դու, գըթա՛ վըրաս,
Թե երբևէ քո մանկության օրերում քեզ ծիծ եմ տըվել,
Հիշիր, որդյակ իմ սիրասուն, փախի՛ր մարդուց այդ անողոք,
Պարըսպից ներս մըտիր իսկույն ու նըրա դեմ մի՛ խիզախիր,
Զի եթե նա քեզ ըսպանի, այլևս քեզ մահիճ դըրած՝
Ես չեմ կարող ողբալ վըրադ, բողբո՜ջ, որին ես ծընեցի,
Ոչ էլ կինը քո մեծօժիտ, այլ մարմինըդ մեզնից հեռու,
Արգիացոց նավերի մոտ շըները պիտ պատառոտեն»։
{{տող|90}}Սըրանք այսպես արտասվագին կանչում էին իրենց որդուն,
Պաղատելով լալահառաչ, բայց Հեկտորը անդըրդվելի
Դուրսը կանգնած՝ սարսափելի Աքիլլեսին էր ըսպասում:
Ինչպես վիշապ մի կատաղի, որ թունավոր խոտ ծամելով,
Ըսպասում է մարդուն՝ որջում, լի զայրույթով և չարությամբ
Ու նայում է վայրագաբար իր որջի մեջ ոլորվելով,-
Հեկտորն այսպես հըրաբորբոք հոգով, առանց տեղի տալու
Ըսպասում էր ասպարն հենած աշտարակի սուր ցըցվածքին,
Ու նեղսըրտած, ինքնակըշտամբ խոսում էր նա իր հոգու հետ.
«Վա՜յ ինձ, եթե անցնեմ դըռնից ու պարըսպից ներս մըտնեմ ես,
{{տող|100}}Առաջինը Պուլիդամասն ինձ սոսկալի պիտ նախատի,
Որ ինձ խորհուրդ տըվեց դեպի քաղաք վարել տըրոյացոց
Այն գիշերը, երբ ահավոր Աքիլլեսը ոտքի ելավ.
Չըլըսեցի նըրան այնժամ, որն արդարև լավ կըլիներ:
Եվ քանզի ես ժողովըրդիս կորցըրի իմ համառությամբ,
Ամաչում եմ իմ քաջերից ու կանանցից մեր քողաշուք:
Եվ կարող է Տըրոյայում վատթար մի մարդ այսպես ասել.
«Հեկտորն ուժին հանձնապաստան՝ կորըրեց իր ժողովըրդին»:
Այսպես կասեն, ուստի լավ է, որ Աքիլլի ղեմ ելնելով՝
Կամ ըսպանեմ նըրան կըռվում և ապա ետ վերադառնամ
{{տող|110}}Կամ քաղաքի առջև ընկնեմ դիաթավալ, մեռնեմ փառքով։
Իսկ... եթե ես կըմբյա վահանս և սաղավարտըս հաստաբեստ
Հանած, անզեն բոլորովին և նիզակըս պատին հենած
Աքիլլեսի առաջ երթամ և խոստանամ Ատրիդներին
Տալու չըքնաղ Հեղինեին և գանձերը նըրա բոլոր,
Որոնք Պարիսն իր նավերով բերեց լըցրեց Իլիոնը սուրբ
Եվ այս կըռվի պատճառն եղավ, և դըրա հետ տամ այն բոլորն,
Ինչ որ ունի քաղաքը մեր՝ աքայանց մեջ բաժանելու,
Ապա երդվել տամ ծերերին, որ ոչ մի բան չըթաքցընեն,
Այլ բաժանեն երկու մասի, ինչ որ ունի ոստանն իր մեջ...
{{տող|120}}Սակայն ինչո՞ւ համար է սիրտս այս բաները շըշընջում ինձ։
Ո՛չ, չեմ գընա ես նըրա մոտ աղաչելու, որպեսզի նա
Անգթորեն ինձ ըսպանի՝ անզեն, ինչպես տըկար կընոջ։
Ժամանակ չէ, որ նըրա հետ խոսենք հանգիստ, հեզաբարո,
Կանգնած բարձըր ժայռի վըրա կամ ըստվերում կաղնի ծառի,
Ինչպես աղջիկն ու պատանին, որ խոսում են անուշ-անուշ:
Այլ լավագույնն է ճակատել դեմ-հանդիման, որ շուտ տեսնենք,
Թե Ոլիմպյանը երկուսիցս ո՞ւմ է տալու փառք ու պարծանք»:
Կանգնած՝ այսպես էր խորհում նա, երբ որ նըման սաղվարտաճոճ,
Արյունառուշտ բուռն Արեսի՝ Աքիլլեսը հասավ նըրան
{{տող|130}}Իր աջ ուսին դըրած ահեղ ու վիթխարի Պելյան հացին։
Վառվում էր նա վերից ի վար պըղինձների մեջ հըրաշեկ
Ինչպես հըրդեհ, շանթ ու կայծակ և կամ թե նոր ծագած արև:
Տեսավ Հեկտորն ու սիրտ չարավ այլևըս այնտեղ ըսպասելու,
Թողած դըռներն իր ետևում՝ փախավ իսկույն սարսափահար.
Ու Պելիսյանն ետևն ընկավ արագավազ իր ոտքերով։
Ինչպես բազեն, որ սըրաթևն է հավքերի մեջ, լեռներում
Խոյանում է սըրաթըռիչ դեպ դողդոջուն մի աղավնի,
Որ առիշեղ խույս է տալիս, իսկ բազեն սուր կանչյուններով
Նըրա վըրա է սըլանում և ուզում է բըռնել նըրան,-
{{տող|140}}Աքիլլն այդպես վըրիժատենչ հետապընդում էր Հեկտորին,
Որը փախչում էր պարըսպի մոտից թեթև սըրունքներով:
Շըրջանցելով նըրանք բըլուրն ու մոլաթուզն հողմաշառաչ‘
Վազում էին պարըսպի տակ ձըգվող բարակ արահետով.
Եկան հասան գեղեցկահոս ակունքներին, ուր բըխում են
Խոխոջելով զույգ աղբյուրներն առատահոս Սկամանդրի, —
Մին ջերմախառն, որից ծուխ է ելնում, ինչպես վառ օջախից,
Եվ մյուսն հոսում է ամռանը սառըն սաստիկ, ինչպես կարկուտը
Կային այնտեղ լվացքարաններ գեղեցկաշեն ու քարակերտ,
Ուր հարսները տըրոյացոց և աղջիկները գեղանի
{{տող|150}}Լըվացք էին անում հաճախ խաղաղության այն օրերին
Երբ դեռ այդտեղ չէին եկել աքայեցիք սև նավերով:
Վազում էին նըրանք այդտեղ, մեկը փախչող, մյուսն հալածող.
Փախչում էր քաջն ու ետևից հալածում էր քաջագույնը:
Մըրցանակ չէր դըրված վազքին՝ երե և կամ արջառենի,
Որ տըրվում են իբրև պարգև արագավազ սըրունքներին,
Օ, ո՛չ, կյանքն էր դըրված մեջտեղ ձիահըմուտ քաջ Հեկտորի։
Ինչպես դըրված կետի շուրջը արշավում են արագընթաց
Մըրցման մըտած գուպարահաղթ նըժույգները սալասըմբակ,
Եվ դըրված է մեջտեղը մի մեծ մըրցանակ-եռոտանի
{{տող|160}}Կամ թե մի կին երիտասարդ՝ ի պատիվ մի մեռած քաջի,
Այդպես նըրանք երեք անգամ Պրիամոսի քաղաքի շուրջ
Պըտըտվեցին, և աստվածներն հանդիսատես էին բոլոր:
Եվ Արամազդն՝ աստվածների ու մարդկանց հայրն ասաց այնժամ.
«Ո՛վ աստվածներ, մի սիրելի մարդ եմ տեսնում իմ աչքերով
Պարըսպի շուրջ հալածական, որին սըրտանց ցավում եմ ես,
Հեկտորն է դա, որ ինձ համար բազում զոհեր է մատուցել
Բազմաբըլուր Իդա լեռան վըրա հաճախ և Պերգամոն
Բարձր ամրոցում, որին հիմահ ալածում է Աքիլլը քաջ
Արագընթաց իր ոտքերով՝ Պրիամոսի քաղաքի շուրջ:
{{տող|170}}Խորհուրդ արեք, ո՛վ աստվածներ, և վըճռեցեք արագապես,
Թե մենք արդյոք պե՞տք է փըրկենք նըրան մահից և ապրեցնենք,
Թե՞ թողնենք, որ հաղթահարվի Պելիսածնի հուժկու բազկով»:
Եվ Աթենաս կապուտաչյա աստվածուհին ասաց նըրան,
«Շանթախաղաց հա՛յր ամպաթուխ, այդ ինչպիսի՞ խոսք ես ասում.
Մըտադիր ես փըրկե՞լ միթե դու այն մարդուն մահկանացու
Որին վաղուց ճակատագրից մահու օրհաս է սահմանված։
Կամքը քոնն է, բայց մյուսներս համաձայն չենք քեզ այդ բանում»։
Եվ Արամազդն ամպրոպային նըրան այսպես պատասխանեց.
«Հանգիստ եղիր բոլորովին, կառափնածին դո՛ւստր իմ սիրուն
{{տող|180}}Ես այդ մասին լուրջ չեմ խոսում, այլ ուզում եմ քեզ հետ սիրով
Ու հաշտ լինել, մի՛ տըրտընջար, արա՛, ինչպես կամենում ես»:
Այսպես ասաց և ավելի՛ բոցավառեց Աթենասին,
Որ ցած իջավ անմիջապես Ոլիմպոսի վեհ գագաթից։
Իսկ արագոտն Աքիլլն անդուլ հետապընդում էր Հեկտորին,
Ինչպես բարակը եղնիկի ջահել ձագին լեռների մեջ
Որջից հանած հալածում է թավուտներով ու ձորերով.
Եվ եղնիկի ձագը թեկուզ թաքնըվի թավ թըփերի մեջ,
Բայց բարակը միշտ հետամուտ՝ վազ է տալիս մինչև գըտնի,
Հեկտորն ինքն էլ չըկարեցավ թաքնըվել քաջ Աքիլլեսից:
{{տող|190}}Ամեն անգամ, որ դիմում էր դեպի դըռները Դարդանյան
Եվ ամրաշեն աշտարակաց տակից վազում արշավասույր,
Որ թերևըս վերից նըրան շուտ օգնության հասնեն նետով,
Աքիլլը միշտ, թույլ չըտալով, նըրան դեպի դաշտն էր քըշում.
Բայց Հեկտորը արագ վազքով ձըգտում էր միշտ դեպի քաղաք:
Ինչպես որ մարդ մարդու հասնել անկարող է երազի մեջ,
Ոչ էլ փախչել մեկ-մյուսից և կամ բըռնել է կարելի,
Այդպես Աքիլլն իր ոտքերով անկարող էր հասնել նըրան,
Ոչ էլ Հեկտորն էր նըրանից փախչել փըրկվել կարողանում։
Սակայն Հեկտորն ինչպե՞ս պիտի փըրկվեր մահից իր վերահաս,
{{տող|200}}Եթե վերջին մի անգամ էլ չըմոտենար Պրիամյանին
Ապոլլոնը ու ծընկներին նըրա նոր ուժ չըներշընչեր:
Իսկ Աքիլլեսն աքայեցոց՝ գըլխով սաստում էր շարունակ
Ու չէր թողնում, որ դառնաթույն նետ արձակեն Հեկտորի դեմ՝
Վախենալով, որ մի գուցե խըլեն հանկարծ փառքն իրենից:
Իսկ երբ արդեն չորրորդ անգամ հասան նըրանք աղբյուրներին,
Այն ժամանակ Զևսը առավ ոսկի կըշեռքն ու վեր բըռնած
Նըժարներում երկարաքուն մահվան վիճակ դըրեց երկու,
Մեկը դյուցազն Աքիլլեսի, մյուսն Հեկտորի համար խըրոխտ,
Ու մեջտեղից բըռնած քաշեց. և Հեկտորի վիճակն իջավ
{{տող|210}}Դեպի դըժոխք, և Ապոլլոնը հեռացավ Պրիամյանից:
Վրրա հասավ այն ժամանակ ինքն Աթենաս աստվածուհին
Ու Պելյանին մոտենալով՝ այս թևավոր խոսքերն ասաց.
«Հույս ունեմ արդ, ո՛վ Աքիլլես, դու սիրելիդ Արամազդի,
Որ մեծ պարծանք պիտի տանենք դեպ աքայանց նավատորմիղ,
Ըսպանելով` պատերազմի մեջ անհագուրդ քաջ Հեկտորին.
Այլևըս մեր ձեռքից փախչել ու ազատվել չի կարող նա
Որքան էլ որ Ապոլլոնը թափի ամեն ջանք ու լեզու,
Թավալվելով վահանադրոշ Արամազդ հոր ոտների տակ
Բայց դու այստեղ կանգնիր հիմա, շունչ առ փոքր-ինչ, իսկ ես գընամ
{{տող|220}}Հորդորելու քաջ Հեկտորին, որ հանձն առնի կըռվել քեզ հետ»:
Այսպես ասաց աստվածուհին, և Աքիլլեսն անսաց ուրախ
Ու կըռթընած պըղընձասայր հացի տեգին՝ կանգնեց այդտեղ։
Աթենասը թողած նըրան՝ գընաց իսկույն դեպի Հեկտորն
Ու առնելով Դեիփոբի կերպարանքն ու ձայնն անվըկանդ‘
Մոտիկ գընաց ու Հեկտորին այս թևավոր խոսքերն ասաց.
«Եղբայր իմ քաջ, Աքիլլը քո ետևն ընկած ժիր ոտքերով
Նեղում է քեզ, հալածելով Պրիամոսի քաղաքի շուրջ,
Արի ամուր կանգնենք այստեղ ու դիմադրենք արիաբար»:
Կորդակաճոճ Հեկտորը մեծ նըրան այսպես պատասխանեց.
{{տող|230}}«Դեիփոբե, մի՛շտ էլ դու ինձ սիրելի ես եղել, իրոք,
Եղբայրներիս մեջ իմ բոլոր, որոնց ծընեց մայրս՝ Հեկաբեն.
Իսկ այսուհետ ուզում եմ քեզ է՛լ ավելի մեծարել ես
Քանզի մենակ տեսնելով ինձ դաշտում միայն դո՛ւ սիրտ արիր
Պարըսպից դուրս գալու, մինչդեռ մյուսներն այնտեղ փակված են պինդ»։
Կապուտաչյա աստվածուհին երկրորդ անգամ պատասխանեց.
«Շատ խընդրեցին ինձ իսկապես հայրն ու մայրը մեր մեծարո,
Ինչպես նաև ընկերները, որ ես, Հեկտո՛ր, մընամ այնտեղ,
Վախեցած են բոլորը խիստ, բայց սաստիկ ցավն այրում էր ինձ:
Հիմա, եղբայր իմ, աներկյուղ կըռվենք նըրա դեմ-հանդիման,
{{տող|240}}Չըխընայենք բոլորովին երկայնաբուն մեր տեգերին,
Որ հասկանանք, թե Աքիլլե՞սն ըսպանելով պիտի տանի
Դեպի նավերն մեր երկուսի կողոպուտներն արյունազանգ,
Թե՞ դիտապաստ ընկնի պիտի նա ի՛նքը մեր նիզակներով»։
Այս ասելով՝ առաջ անցավ Աթենասը նենգաբարո,
Եվ երբ հասան ու կանգնեցին Աքիլլեսին դեմ–հանդիման,
Կորդակաճոճ Հեկտորը նախ այսպես խոսեց խըրոխտաբար.
«Ո՛վ Պելևսի որդիդ, քեզնից էլ չեմ փախչի, ինչպես առաջ,
Որ Պրիամի ոստանի շուրջ պըտույտ եկա երեք անգամ,
Սիրտ չանելով ըսպասելու, որ դու հասնես, սակայն հիմա
{{տող|250}}Խիզախում է հոգիս քո դեմ, կամ կըսպանեմ, կամ կըմեռնեմ։
Բայց արի մեզ վըկա բըռնենք աստվածներին, և թող նըրանք
Երաշխավոր և ոստիկան լինեն մըրցման մեր պայմանին։
Թե Արամազդն ինձ պարգևի կորով, և ես քեզ ըսպանեմ,
Դիակիդ հետ ես չըվարվեմ դաժանորեն, թըշնամաբար,
Այլ գեղեցիկ զենքերըդ ես կողոպտելուց հետո հանձնեմ
Մարմինը քո՝ աքայեցոց, դո՛ւ էլ պետք է նույնը անես»։
Ասաց Հեկտորն հանդըգնաբար, և Աքիլլը խոժոռադեմ՝
Աչքերի զույգ նիզակները ուղղած նըրան՝ պատասխանեց.
«Դու պայմանի վըրա, Հեկտո՚ր, ինձ հետ ոչ մի խոսք մի անի,
{{տող|260}}Ինչպես աննենգ ուխտ չի լինի առյուծների ու մարդկանց մեջ,
Ու չեն կարող համաձայնվել գայլն ու գառը երբևիցե,
Այլ իրար հետ անհամերաշխ՝ չարիք են միշտ նյութում միմյանց։
Այդպես նաև իմ և քո մեջ ոչ մի դաշինք չի լինելու,
Մինչև մեզնից մեկնումեկը չընկնի այստեղ դիաթավալ
Եվ իր արյամբ չըհագեցնի պատերազմող բուռն Արեսին։
Արիության ամեն արվեստն աչքիդ առջև բեր և հիշի՛ր,
Պետքէ, որ քեզ ցույց տաս հիմա կորովատեգ որպես ռազմիկ:
Էլ իմ ձեռքից չես փախչի դու, և Աթենաս Պալլասը քեզ
Պիտի ընկճի՛ իմ նիզակով, և դու պիտի ինձ վըճարես
{{տող|270}}Միանգամից բոլոր ցավերն ու վըրեժն իմ ընկերների,
Որոնց ինքըդ մոլեգնաբար ըսպանեցիր քո նիզակով»:
Ասաց, ճոճեց և արձակեց երկայնաստվեր նիզակն իր նա.
Այդ տեսնելով, նըստեց իսկույն շըքեղաճոխ Հեկտորը քաջ,
Ու պըղինձ տեգն իր վըրայից թըռավ գընաց, խըրվեց հողում:
Աթենասը վերցըրեց այն և Հեկտորից ծածուկ, անտես
Տըվեց նորից Աքիլլեսին, իսկ Հեկտորը այսպես ասաց,
«Վըրիպեցիր, աստվածատիպ ո՛վ Աքիլլես, չի՛ հասել դեռ
Օրհասը իմ` Արամազդից, ինչպես որ դու բարբաջեցիր:
Դու մի ճարտար շաղակրատ ես և նենգամիտ քո խոսքերով
{{տող|280}}Ճըգնում ես ինձ ահաբեկել, որ մոռանամ կորովըս ես:
Ո՛չ, չե՛մ փախչի, նիզակը քո իմ թիկունքից չես խըրի դու,
Այլ կըխըրես վըրադ վազող Հեկտորիս կուրծքը շեշտակի:
Եթե աստված քեզ հաջողի, փախիր պըղընձյա տեգիցս ահա,
Որ երանի ամբողջությամբ քո մարմնի մեջ ընդունես այն:
Կըհեշտանա՞ մարտն արյունոտ՝ տըրոյացոց համար այնժամ,
Թե ըսպանեմ քեզ, Աքիլլես, զի մեզ համար փորձանք ես դու»։
Այսպես ասաց արիաբար և արձակեց երկար աշտեն,
Ու դիպցըրեց Պելիսյանի հաղթ ասպարի ուղիղ պորտին,
Սակայն առանց վընասելու հեռու թըռավ տեգը սուրսայր,
{{տող|290}}Եվ Հեկտորը խիստ զայրացավ, որ տեգը զուր թըռավ ձեռքից.
Մընաց վըհատ ու գլխիկոր, քանզի ուրիշ նիզակ չուներ
Եվ նա ուժգին ձայնով կանչեց ճերմակասպար Դեիփոբին,
Խընդրելով տեգ երկայնաբուն, բայց նա արդեն չէր երևում:
Հեկտորն այնժամ գըլխի ընկավ չար խարդավանքն ու հառաչեց.
«Ավա՛ղ, ուրեմն աստվածները ինձ հայտնապես տարան դեպ մահ,
Կարծում էի, թե ինձ հետ է Դեիփոբոսն՝ եղբայրըս քաջ:
Նա պարըսպից ներսն է սակայն, և Աթենասն ինձ դավ նյութեց.
Չարաբաստիկ մահն ինձ մոտ է և նըրանից փըրկում չըկա:
Ա՛յս է եղել կամքը Զևսի և իր որդի Ապոլլոնի,
{{տող|300}}Որոնք ինձ հետ էին առաջ. այսպես մահըս վըրա հասավ,
Սակայն պիտի վախկոտի պես ես չըմեռնեմ անփառունակ,
Այլ պանծալի հերոսությամբ, որ միշտ հիշվի ապագայում»:
Այս ասելով նա դուրս քաշեց վաղակավորն իր վիթխարի,
Սուրը հըսկա ու ծանրաքաշ, որ կախում էր ազդըրնի վար,
Ու կըծկվելով, թըռավ, ինչպես հըզոր արծիվ բարձրագընա,
Որը մըթին ամպի ծոցից սըլանում է դեպ դաշտավայր՝
Մատղաշ մի գառ և կամ երկչոտ մի նապաստակ ապշոպելու: —
Հեկտորն այդպես վըրա վազեց, շողացնելով սուրն իր ահեղ.
Սուրաց նաև Աքիլլը ժիր սիրտն ամեհի ցասումով լի,
{{տող|310}}Կուրծքը ծածկած արվեստակերտ ու գեղեցիկ իր ասպարով
Եվ ճոճելով փայլակնացայտ սաղավարտը քառախորան,
Որի ծայրին ծածանվում էր ոսկեգիսակ ցըցունքը վես,
Որ Հեփեստոսն ինքն էր փընջել խորաններում` խիտ ու վետ-վետ:
Բայց ինչպես աստղն աստղերի մեջ, որ ընթանում է գիշերով
Գիշերավարն, որ ամենեն գեղեցիկ աստղն է երկընքում,
Ցայտում էին շողեր այդպես սուր սըլաքից, որ, ճոճում էր
Աստվածազարմ Աքիլլը քաջ Հեկտորի մահն որոճալով,
Աչքը՝ կայտառ նըրա մարմնին, թե որտեղից հեշտ է խոցել։
Պրիամյանի մարմինը ողջ պատած էր պերճ զեն ու զարդով,
{{տող|320}}Որ խըլել էր Պատրոկլեսից՝ ըսպանելով նըրան մարտում:
Բաց էր այնտեղ, ուր անրակներն վիզն ուսերին են միացնում,
Որտեղից շուտ դուրս է թըռչում մահկանացու մարդու հոգին։
Ախոյանի այդ տեղն ահ մըխեց մըկունդն իր Աքիլլեսն,
Ու սըլաքը ծակեց անցավ պարանոցը նըրա փափուկ,
Սակայն հացին պըղընձազեն կոկորդն մինչև վերջ չըկըտրեց,
Որ մեռնողը կարողանար դեռ մի քանի խոսք մըրմընջալ:
Հեկտորն ընկավ փոշեթավալ, և Աքիլլեսն ասաց հըպարտ.
«Գուցե կարծում էիր, Հեկտո՛ր, որ պանծալի Պատրոկլեսին
Կողոպտելուց հետո ազատ և անպատի՞ժ պետք է մընաս։
{{տող|330}}0 դու անմի՛տ, անգիտացար, թե նըրանից ավելի քաջն
Ըսպասում էր նավերի մեջ, որ պիտ ծալեր ծընկները քո:
Շըներն հիմա ու թըռչուններն ուտեն պիտի մարմինըդ մերկ,
Մինչդեռ նըրան պատշաճ կարգով թաղելու են արգիացիք»։
Եվ Հեկտորը վերջին շընչում թախանձագին ասաց նըրան.
«Ի սեր կյանքիդ ու ծընկներիդ, ծընողներիդ՝ խընդրում եմ քեզ,
Մի՛ թողնիր որ մարմինը իմ գըզեն շըներն աքայեցոց,
Այլ առնելով փըրկանք անբավ՝ պըղինձ, ոսկի, որքան ուզես,
Որ պիտի տան քեզ հայրըս ծեր ու մեծարո մայրըս անուշ,
Նըրանց դարձրու մարմինը իմ, որ տրոյանք ու տրոյուհիք
{{տող|340}}Ողբան վըրաս ու կըրակի վըրա պատվեն մահացյալիս»:
Խեթ նայելով նըրա վըրա Աքիլլեսը պատասխանեց.
«Ծընողներիս ու ծընկներիս անունով մի՛ խընդրիր ինձ, շո՛ւն:
Օ՜, եթե սիրտըս քինավառ ու ոխըս ինձ հորդորեին,
Ես կուտեի՜ մարմինդ հում-հում, մանըր ջարդած, կըտոր-կըտոր
Բոլոր այն Ժանտ չարիքների համար, որ դու ինձ հասցըրիր։
Չեմ թողնի ես, որ շըներին քեզնից հեռու վանի ոչ ոք,
Եթե նույնիսկ բերեն բեո-բեռ, դիզեն այստեղ տասնապատիկ
Եվ ավելի պարգև-փըրկանք, ու խոստանան էլի՛–Էլի՛,
Ոչ իսկ եթե քո քաշով մեկ հըրամայի ոսկի տա ինձ
{{տող|350}}Իլիոնի ծեր Պրիամ արքան. այդպես, մայրըդ մինչև անգամ,
Քեզ անկողնում դրրած՝ վըրադ պիտի չողբա ու սուգ չանի,
Այ{ թըռչուններն ու շըները պիտի ուտեն մարմինը քո»:
Կորդակաճոճ Հեկտորը իր մահվան շեմին ասաց նըրան.
«Գիտեի՜, որ չէր կարելի աղերսանքով քեզ ողոքել,
Քանզի քո կարծըր կըրծքի մեջ երկաթե սիրտ ես կըրում դու.
Սակայն պիտի թափվի վըրադ վըրեժն ահեղ աստվածների
Այն օրը, երբ Սկեական դըռների մոտ, ո՛վ Աքիլլես,
Ապոլլոնն ու Պարիսը քեզ փըռեն պիտի գետնատարած»։
Խոսքը նըրա բերանն էր դեռ, որ մահը սև վըրա հասավ,
{{տող|360}}Ու դուրս գալով հոգին մարմնից գահավիժեց դըժոխքնի վար,
Ողբալով իր բախտի վըրա, թողած ուժն ու կորովն առույգ:
Բայց Աքիլլեսը մեռածի գըլխավերև կանգնած՝ գոռաց.
«Մեռիր, իսկ ես կընդունեմ մահն իմ քաջի պես, երբ էլ ուզեն
Ամպրոպայինն ու մյուս բոլոր աստվածները հավերժ անմահ»։
Այսպես ասաց և մեռածի մարմնից քաշեց հանեց աշտեն
Եվ ըսկըսեց կողոպտել նըրա շըքեղ զենքերն արյունազանգ։
Այնժամ այնտեղ ըշտապելով մյուս որդիներն աքայեցոց,
Դիտում էին հիացմունքով գեղն ու հասակը Հեկտորի,
Չեղավ մեկը, որ մոտենար ու չըխոցեր նըրան տեգով,
{{տող|370}}Եվ նայելով մեկ-մյուսին՝ այսպես էին ասում իրար,
«Զարմանում ես, Հեկտորն հիմա որքա՜ն մեղմ է ու մատչելի,
Քան երբ բորբոք բոցով կըրակ էր տալիս նա մեր նավերին»։
Այսպես էին ասում միմյանց ու մոտ գալով խոցում նըրան:
Իսկ Աքիլլես դյուցազնը երբ նըրան իսպառ զինազերծեց,
Աքայեցոց միջև կանգնած՝ այս սըրաթև խոսքերն ասաց.
«Ո՛վ սիրելի զորավարներ արգիացոց և իշխաններ,
Աստվածներն ինձ շընորհեցին, որ ըսպանեմ ես այս մարդուն,
Որ մեզ բոլոր տըրովներից շատ ավելի չարիք գործեց:
Եկեք հիմա, որ քաղաքի վըրա գընանք զինավառված,
{{տող|380}}Որ հասկանանք, թե տըրոյանք ի՞նչ նըպատակ ու միտք ունեն,
Թողնելո՞ւ են ամրոցն արդյոք Պրիամոսի որդու անկմամբ,
Թե՞ Հեկտորի մահից վերջն էլ նռրանք կըռվել են կամենում:
Բայց ինչո՛ւ է սիրտս այսպիսի խոսքեր հիմա թելադրում ինձ,
Երբ նավերի մոտ դեռ անթաղ պառկած է դին Պատրոկլեսի,
Իմ սիրելի ընկերը քաջ, որին երբեք չեմ մոռանա,
Քանի ողջ եմ ու սիրելի սըրունքներըս շարժվում են դեռ։
Դըժոխքի մեջ մինչև անգամ, ուր չեն հիշում մեռելներին,
Ես ընկերոջն իմ սիրելի պիտի հիշեմ միշտ անմոռաց.
Եկեք հիմա, քաջ աքայանք, հաղթական երգ հընչեցնելով,
{{տող|390}}Վերադառնանք դեպի նավերն ու մարմինն այս տանենք մեզ հետ:
Մենք մեծ պարծանք ժառանգեցինք ըսպանելով քաջ Հեկտորին,
Որին բոլոր տըրոյացիք իբրև աստված էին պաշտում»։
Այսպես ասաց ու Հեկտորի վըրա խորհեց գործ անարժան։
Ներբաններից մինչև կոճերն, երկու ոտքի կըրունկներից,
Ծակեց ջըղերն ու միջից մի արջառի փոկ անցկացնելով՝
Կապեց կառքին, թողնելով որ քարշ գա գլուխն գետնի վըրա,
Իսկ ինքը պերճ զենքերն առած՝ կառքը ցատկեց թեթևաշարժ,
Եվ սըլացան մըտրակահար նըժույգները դաշտի միջով։
Հեկտորի դին քաշքըշվելով՝ հանում էր ամպ մի փոշեղեն,
{{տող|400}}Ու սև մազերը գանգրագեղ ավլում էին գետինն անվերջ.
Գըլուխն ամբողջ փոշեթաթավ- առաջ այնպե՜ս շընորհագեղ,
Զևսը սակայն անագորույն թըշնամու ձեռք մատնեց նըրան,
Որ հայրենի իր երկրի մեջ նըրան այդպես նախատեին։-
Նըրա չըքնաղ գըլուխն ընդքարշ թավալվում էր հողերի մեջ:
Մայրը մազերն էր փետտում իր փայլուն քողը հեռու նետած,
Մեծակական ճըչում էր նա, նայելով իր որդու վըրա,
Ողբում էր հայրն աղիողորմ իր սիրելի որդու համար:
Քաղաքն ամբողջ համակված էր անասելի սուգով սաստիկ,
Այնքան մեծ էր կըսկիծը խոր, որ ասես թե Իլիոնը ողջ
{{տող|410}}Կործանվում էր հիմնահատակ, ճարճատում էր հըրդեհակեզ:
Ամբոխն հազիվ էր կարենում զըսպել թըշվառ ալևորին,
Որ դարդանյան դարբասներից ուզում էր դուրս ելնել բըռնի:
Աղբ ու տիղմում թավալվելով թախանձում էր նա բոլորին,
Աղաչում էր լալահառաչ՝ տալով անունն ամեն մեկի.
«Հեռո՛ւ կացեք, սիրելիներս, ու թույլ տըվեք, որ քաղաքից
Դուրս ելնելով մենակ գընամ դեպի նավերն աքայեցոց
Աղաչելու այդ ժանտաժուտ ոճրագործին, թերևըս նա
Ակնածելով իմ ալեծամ ծերությունից վըրաս գըթա,
Որովհետև ինքն էլ ունի իմ հասակին ծերունի հայր,
{{տող|420}}Պելևսը, որ ծընեց նըրան իբրև պատիժ ու պատուհաս
Տըրոյացոց համար և ինձ, որ կըքեց ինձ վըշտերի տակ,
Ըսպանելով քանի՜-քանի՜ ծաղկահասակ զավակներիս,
Որոնց համար սիրտըս այնքան չի կըսկըծում, որքան սըրա,
Որի վիշտը ալևորիս պիտի դըժոխք տանի շուտով:
Հեկտոր, որդյակ իմ սիրելի, գոնե գըրկիս մեջ մեռնեիր,
Այն ժամանակ լալով վըրադ կըմեղմեինք մեր վիշտն անհուն
Ես ապաբախտ հայրըդ ծերուկ և սըգավոր մայրըդ թըշվառ»:
Այսպես ասաց հայրն ալևոր հոծ բազմությամբ շըրջապատված:
Իսկ կանանց մեջ լալահառաչ ըսկըսեց ողբն իր Հեկաբեն.
{{տող|430}}«Քա՜ղցր իմ որդյակ, քեզնից հետո ինչո՞ւ համար ապրեմ այլևս,
Արև տեսնեմ քո մահից ետ ես մայրըդ հեգ, ա՛յ իմ Հեկտոր։
Ոստանի մեջ գիշեր-ցերեկ փառք ու պարծանք էիր դու ինձ,
Հույս-ապավեն տըրոյացոց և բովանդակ տըրովուհյաց,
Որոնք որպես աստված էին ընդունում քեզ քաղաքի մեջ,
Զի քանի դեռ ողջ էիր դու, փառք ու պարծանքն էիր նըրանց,
Եվ այժըմ քեզ մեզնից հեռու հասավ օրհասդ անագորույն»:
Ասաց լալով, իսկ կինը դեռ անտեղյակ էր դառն աղետին,
Զի տակավին ոչ ոք նըրան լուր չէր տարել ճըշտապատում,
Թե Հեկտորը դարբասից դուրս, բաց դաշտի մեջ էր մընացել.
{{տող|440}}Իր բարձըր տան ներքնահարկում նըստած չըքնաղ Անդրոմաքեն
Ձեռագործով էր ըզբաղված, ոստայն էր նա գործում նըրբին՝
Ծիրանի ձորձ, որի վըրա ծաղիկներ էր բանում պես-պես։
Պատվիրել էր նավարսագեղ աղախնոցն իր ապարանքի,
Որ կըրակի վըրա դընեն ամենամեծ եռոտանին,
Ջուր տաքացնեն, որ լողանա Հեկտորը երբ դառնա կըռվից։
Խեղճ կին, երբեք չէր մըտածում, որ Հեկտորին տընից հեռու
Նըվաճել էր Աթենասը Աքիլլեսի հուժկու ձեռքով:
Աշտարակի կողմից հանկարծ լաց ու կոծի ձայներ լըսեց,
Ցընցվեց ահից Անդրոմաքեն, քարկահն ընկավ նըրա ձեռքից,
{{տող|450}}Եվ դառնալով իր գանգրագեղ նաժիշտներին՝ այսպես ասաց.
«Երկու հոգի եկեք ինձ հետ, գընանք տեսնենք՝ ինչ է եղել,
Իմ մեծարո ըսկեսուրիս ձայնն եմ լըսում, և կըրծքիս մեջ
Թըպըրտում է սիրտըս, դողում, ու ծընկներըս կըթոտում են
Վայ թե վատ բան է պատահել Պրիամոսի որդիներին:
0՜, չըլըսեմ այդպիսի գույժ, վախենում է սիրտըս սաստիկ,
Թե Աքիլլեսը քաղաքից կըտրած հանդուգն իմ Հեկտորին,
Մեն ու մենակ հալածելով դաշտի միջով՝ մարի նըրա
Արիության կըրակը բորբ, որով վառված էր շարունակ.
Բազմության մեջ չէր մընում նա, այլ առաջ էր նետվում խիզախ
{{տող|460}}Ու ոչ մեկից գուպարի մեջ իր քաջությամբ ետ չէր մընում»:
Այսպես ասաց Անդրոմաքեն ու դուրս թըռավ ապարանքից
Խելացընոր ու սիրտ ի դող` նաժիշտների հետ իր երկու,
Եվ հասնելով աշտարակին, ուր հոծ ամբոխ էր հավաքված,
Կանգ առավ նա, նայեց դեպ դաշտ ու նըկատեց իր Հեկտորի
Մարմինը, որ կառքին կապված քաշում էին ձիերն արագ,
Ու քարշ տալով տանում էին դեպի նավերն աքայեցոց:
Տեսավ թե չէ՝ ուշքը գընաց, ու մըթնեցին աչքերն իսկույն,
Վայր գըլորվեց մեջքի վըրա, ասես մեկեն շունչը փըչեց:
Նըրա գըլխից հեռու ընկան գեղեցկաշուք զարդերը ճոխ՝
{{տող|470}}Պերճ վարսակալն ու ապարոշն ու փողոշուկը հյուսվածո,
Եվ քողը, որ ոսկեղինիկ Աստղիկն էր ձոն տըվել նըրան
Այն օրը, երբ սաղվարտաճոճ Հեկտորը ճոխ վարձանք տալով
Մեծահարուստ Էտիոնի տընից առավ բերավ նըրան։
Շըրջապատված էր նա բազում իր տալերով ու ներերով,
Որոնք բըռնել էին նըրան ուշագընաց ու կիսամեռ.
Իսկ երբ հազիվ ուշքի եկավ, ճիչ արձակեց Անդրոմաքեն
Եվ կանանց մեջ կանգնած լալով՝ այսպես ասաց արտասվալից.
«Վա՜յ ինձ, Հեկտո՛ր, երկուսս էլ նույն ճակատագրի տակ ծընվեցինք,
Դու՝ Իլիոնում, Պրիամոսի արքունիքի մեջ պերճաշուք,
{{տող|480}}Ես՝ Թեբեում, անտառախիտ Պլակիոն լեռան ըստորոտում,
Ապարանքում Էտիոնի, որը սընեց մանկությունն իմ,
Ինձ, եղկելուս, երանի թե չըծընվեի՜ բոլորովին:
Ըստորերկրյա դըժոխքն ես դու իջնում հիմա, ա՜յ իմ Հեկտոր,
Ու թողնում ես ինձ քո տանը այրի՝ սևի ու սուգի մեջ,
Ու որբ՝ մատղաշ մեր մանկիկին, որին ես ու դու ծընեցինք-
Թըշվառներըս, և էլ նըրան չես լինի դու նեցուկ ու հույս,
Ոչ էլ նա քեզ՝ ծերությանըդ, քանզի մեռար դու, քա՛ջ Հեկտոր։
Եթե նույնիսկ նա ազատվի աքայեցոց անգութ խազմից,
Վիշտն ու տանջանքն այսուհետև պիտի բաժին մընան նըրան,
{{տող|490}}Զի նըրա անդն ու արտորայք օտար մարդիկ պիտի խըլեն:
Որբությունը երեխայից խըլում է իր ընկերներին,
Ման է գալիս միշտ գըլխահակ, աչքերը թաց՝ արտասուքով։
Գընում է խեղճ տըղանիր հոր բարեկամաց մոտ խընդրելու
Եվ մերթ մեկի ու մերթ մյուսի վերարկուի փեշից քաշում:
Թե մեկնումեկն էլ ողորմի՝ կըտա միայն փոքրիկ մի ումպ,
Որ թըշվառի շըրթունքներն է թըրջում միայն և քիմքը՝ ո՛չ:
Իսկ բախտավոր, ուրախ տղան, որն ունի հայր ու մայր, նըրան
խընջույքից դուրս կըվըռընդի բըռընցքահար, նախատալից.
«Գընա կորի՛ր,— կասի նըրան, — հայրըդ մեզ հետ հացակից չէ՛»:
{{տող|500}}Եվ կըդառնա՜ լաց լինելով որբուկը իր այրի մոր մոտ,
Ոստանիշխանս, որը առաջ հոր գըրկի մեջ, նըրա ծընկանն
Ուղեղով էր սընվում միայն ու գեր խոյի պարարտ ճարպով:
Իսկ երբ հոգնում էր մանկական իր խաղերից, քընել ուզեր,
Նընջում էր նա մահճում կամ իր ըստընտուի փափուկ գըրկում,
Հանգըստավետ մաքրության մեջ, սիրտը լեցուն ըզմայլանքով:
Այնինչ հիմա իր սիրելի հորից զըրկված պիտի տանջվի՜
Ոստանիշխանս, տըրոյացիք այդպես էին կոչում նըրան,
Զի դու էիր պաշտպան նըրանց պարիսպներին ու դըռներին:
Իսկ արդ հեռու ծընողներեդ, մահիկաձև նավերի մոտ
{{տող|510}}Որդերը պիտ ուտեն մարմինդ, երբ կըշտանան շըներն այլևս:
Մե՜րկ ես պառկում, մինչ տանն ունես դու նըրբահյուս պատմուճաններ,
Շընորհաշուք, որ գործել են կանայք իրենց վարժ մատներով։
Պիտի կըրակ գըցեմ դըրանք, այրեմ բոլորն, որովհետև
Նըրանց այլևս դու պետք չունես, չե՜ս հագնելու, ա՛յ իմ Հեկտոր,
Կայրեմ տրոյանց ու տրովուհյաց խըմբում դըրանք՝ ի փառըս քեզ»:
Այսպես ասաց, ու լալագին ձայնակցեցին կանայք նըրան։
</poem>
== Երգ քսաներեքերորդ։ Պատրոկլեսի թաղումը. Խաղեր ==