Թեկնածուներից յուրաքանչյուրը ժամանակին սեփական ուժերով ձգտում էր աչքի ընկնող հաջողությունների հասնել հիմնական առարկաներից որեւէ մեկից, իսկ մնացած առարկաներից արդեն նրան հասցնում էին պահանջվող մակարդակին։ Ինձ թեկնածու դարձնելը կենտրոնացված դաստիարակության դեռեւս լուռ հաղթանակն էր։
Ավարտական քննությունների ժամանակ մեզ կցում էին ավելի խելալի խելացի ուսուցիչների։ Նրանք մոտենում էին մեզ եւ հաճախ հարցատոմսի բովանդակությունը բացատրելու պատվրվակի տակ կամացուկ եւ սեղմ պատմում էին պատասխանը։ Դա հենց այն էր, ինչ մեզ պետք էր։ Սպրինտական ընկալունակությունը, որ մշակվել էր Սարսափելի Ծույլի դերը կատարելու ժամանակ, օգնում էր ինձ ճշտորեն հանձնաժողովի սեղանին հասցնել իրեն ապահովագրող ուսուցչի բարեգործական շշունջը։ Ինձ մնում էր միայն ձայնը միացնել լրիվ հզորությամբ, որը եւ անում էի անկեղծ ոգեւորությամբ։
Այդ ամենը վերջացավ նրանով, որ ես ինձ համար պլանավորված արծաթե մեդալի փոխարեն ստացա ոսկե մեդալ, որովհետեւ ոսկե մեդալի թեկնածուներից մեկը կես ճամփին կտրվեց եւ ետ մնաց։
— Որտեղի՞ց ես եկել, երիտասարդ, — հարցրեց նա փիլիսոփայական հաղթանակներից հոգնած ձայնով։
Մոտավորապես այդպիսի հարծի հարցի էի սպասում, ուստի սկսեցի նախապես մտածածս խոսակցությունը։
— Չեգեմից,— ասացի, ջանալով խոսել ճիշտ, բայց ակցենտով։ Ես դիտմամբ տվեցի պապիս գյուղի անունը, եւ ոչ թե մեր ապրած քաղաքի, որպեսզի նրան ավելի խիստ ուրախացնեմ ծագումիս հնադարյան կուսականությամբ։ Իմ կարծիքով, Լոմոնոսնվի անունը կրող համալսարանը առանձնապես ուրախ պետք է լիներ այդպիսի մարդկանց համար։
— Աբխազիան Աջարիա՞ն է,— հարցրեց նա մի տեսակ ցրված, որովհետեւ հիմա ուշադրությունը կենտրոնացրել էր իմ փաստաթղթեր պահած ձեռքին, որպեսզի ժամանակին կանխի փաստաթղթերը սեղանին դնելու փորձս։
— Աբխազիան՝ Աբխազիա է,— ասացի ես արդանապատվությամբարժանապատվությամբ, բայց ոչ մեծամտությամբ։ Եվ կրկին փորձ արեցի հանձնելու փաստաթղթերս։
— Իսկ դուք գիտե՞ք ինչ կոնկուրս է,— կրկին կանգնեցրեց նա ինձ հարցով։
— Սը՛ս,— սթափվում է հանկարծ մեկնումեկը եւ գլուխը դարձնում բարձրախոսի կողմը։— Եղանակի տեսությունն են հաղորդում։
Բոլորը, չունչները շունչները պահած, լսում են հեղորդումըհաղորդումը, որպեսզի հաջորդ օրը բռնացնեն նրա ոչ ստույգ լինելը։ Առաջին օրերին լսելով այդ տագնապալից «սը՜ս»֊ը, ես ցնցվում էի, կարծելով, թե սկսվում է պատերազմ կամ նման ոչ պակաս աղետալի մի բան։ Հետո մտածում էի, որ բոլորը սպասում են մի առանձնահատուկ, աներեւակայելի հաճելի եղանակի։ Հետո նկատեցի, որ աներեւակայելի հաճելի եղանակի կարծես նույնպես չեն սպասում։ Ուրեմն բանն ի՞նչն է։
Կարելի էր մտածել, որ միլիոնավոր մոսկվացիներ առավոտից գնում են որսի կամ դաշտային աշխատանքների։ Չէ՞ որ ամեն մեկն աշխատանքի վայրում գլխին տանիք ունի։ Այլապես մի՞թե եղանակի նկատմամբ այդպիսի այրող, իր մշտականությամբ հյուծիչ հետաքրքրությունը պայմանավորված է նրանով, որ մարդը պետք է վազելով հասնի մինչեւ տրոլեյբուսը կամ մետրոն։ Համաձայնեցեք, որ դա կլիներ շատ տարօրինակ եւ նույնիսկ անվայել՝ մեծ քաղաքի բնակիչների համար։
Ինքս ինձ զսպում եմ, բայց առաքինի համբերատարության այդ արտահայտությունն ինձ, համենայն դեպս, կրծում է, եւ կես ճամփին վերակառուցվում եմ ու ձեւացնում, թե դիտմամբ էի սկսել լրջորեն խոսել, որպեսզի հետո ավելի ծիծաղելի լինի։
Ընդհանրապես, երազում եմ գրել առանց այլեւայլ լիրիկական հերոսների գործեր, որպեսզի նկարագրվող իրադարձությունների մասնակիցներն իրենք ամեն անեն խելքներին փչածը, իսկ ես նստեմ մի կողմ ու նայեմ նրանց։
Սակայն զգում եմ, որ առայժմ այդ չեմ կարող անել․ լիակատար վստահություն չունեմ։ Չէ՞ որ երբ մենք մարդուն ասում ենք՝ արա ինչ խելքիդ կփչի, նկատի ունենք, որ նրա խելքին պիտի փչի որեւէ հաճելի բան անել մեզ եւ շրջապատի համար։ Եվ այն ժամանակ այդ հաճելի բանը, որ արվում է առանց մեր հուշելու, ավելի հաճելի է դառնում։
Նա կրկին ցնցվեց, այս անգամ ծիծաղից եւ ձեռքը թափ տվեց, իբր՝ բավական է ինձ ձեռք առնես։
— Համանյան դեպս, ես չեմ հասկանում,— պանդում պնդում եմ ես։
— Մի՞թե,— հարցրեց նա եւ թեթեւակի չռեց իր առանց այդ էլ բավականաչափ չռված աչքերը։
— Այստեղ ի՞նչ ծիծաղելի բան կա,— ասաց նա։— Ամեն մարդ ուզում է ապրել։
Դա նույնպես հնչեց որպես սպիտակուծյաին սպիտակուցային միացությունների ճակատագրական հատկություն։
Ես ուզում էի հարցնել, թե նա հատկապես ի՛նչ օգուտ ունի մսից, որպեսզի պարզեմ, թե ի՛նչ օգուտ ունի կոմբինատի դիրեկտորը, բայց չհամարձակվեցի։