Changes

Մի ուրիշ անգամ, նկատելով, որ Կապիտոնը, այն իսկ Կապիտոնը, որի մասին խոսեցինք քիչ առաջ, ինչ֊որ չափից ավելի սիրալիր խոսեց Տատյանայի հետ, Գերասիմը նրան իր մոտ կանչեց մատով, տարավ կառքերի սարայը և բռնելով այնտեղ անկյունում դրված կառքի լծափայտը, դրանով շատ ազդու կերպով սպառնաց նրան։ Այդ օրվանից էլ ոչ ոք չէր խոսում Տատյանայի հետ։ Ճիշտ է, հանդերձապահուհին, հենց որ վազեց մտավ աղջկանոց, իսկույն ուշագնաց եղավ և առհասարակ այնպես վարպետորեն գործ տեսավ, որ հենց նույն օրը տիրուհու ականջը հասցրեց Գերասիմի կոպիտ արարքը, բայց տարօրինակ պառավը քրքջաց միայն, մի քանի անգամ (այդպիսով վիրավորելով Հանգերձապետուհունհանդերձապետուհուն) ստիպեց նրան կրկնել, թե ինչպես Գերասիմը իր ծանր ձեռքով կռացրեց նրան, և մյուս օրը Գերասիմին մի արծաթ ռուբլի ուղարկեց։ Տիրուհին նրան պարգևատրում էր, որպես հավատարիմ և ուժեղ պահապանի։ Գերասիմը տիրուհուց շատ վախենում էր, բայց և այնպես հույս ուներ նրա ողորմածությանը և պատրաստվում էր արդեն գնալ նրան խնդրելու, թե նա թույլ կտա արդյոք, որ ինքն ամուսնանա Տատյանայի հետ։ Նա սպասում էր միայն սպասավորների պետի խոստացած նոր կաֆտանին, որպեսզի վայելուչ կերպով ներկայանա տիրուհուն, երբ հանկարծ այդ իսկ տիրուհին միտք հղացավ Տատյանային տալ Կապիտոնին։

— Լավ ես,— խոսեց Գավրիլան ու լռեց.– — լավ ես, խոսք չկա։

— Այդ դեպքում, Գավրիլա ԱնգրեյիչԱնդրեյիչ, ինձ դատել կարող է միայն աստված ինքը, և ուրիշ ոչ ոք։ Մենակ նա գիտե, թե ինչ մարդ եմ ես և ճի՞շտ է արդյոք, որ հացս ձրի եմ ուտում։ Իսկ ինչ վերաբերում է հարբեցողության, այդ դեպքում մեղավորը ես չեմ, այլ ավելի շուտ մի ընկեր. նա ինձ գրավեց ու ինքը հեռացավ, իսկ ես…

— Իսկ դու, թրջված հավի պես մնացիր փողոցում։ Էհ, գլուխդ կորցրած մարդ ես։ Բայց բանն էդ չի,— շարունակեց նա ու լռեց,— տիրուհին ուղում ուզում է, որ դու պսակվես։ Լսո՞ւմ ես։ Նա կարծում է, որ դու, պսակվելով, խելքի կգաս։ Հասկանո՞ւմ ես։

— Բայց ցավն այն է… չէ՞ որ աչդ այդ խուլ-համր Գերասիմը քեզ հետևում է։ Եվ ինչո՞վ ես դու այդ արջին գրավել։ Նա՝ այդ արջը՝ չէ որ կարող է քեզ սպանել։

Մինչդեռ Գավրիլայի սպասելիքները չարդարացան։ Տիրուհուն այնպես էր զբաղեցնում Կապիտոնին պսակելու միտքը, որ նա գիշերը նույնիսկ միայն դրա մասին էր խոսում տանն ապրող կանանցից մեկի հետ, որին պահում էր հատկապես նրա համար, որ անքնության դեպքերում հետը խոսի, և որը գիշերային կառապանի պես ցերեկն էր քնում։ Երբ Գավրիլան թեյից հետո մտավ տիրուհու մոտ զեկուցելու, տիրուհու առաջին հարցը եղավ.— Հը՞, ինչպե՞ս է, հարսանիքը գլուխ է գալի՞ս։ Գավրիլան, պարզ է, պատասխանեց, որ բանն ավելի քան հաջող է գնում, և որ Կապիտոնը այսօր նորից կգա տիրուհուն շնորհակալություն հայտնելու։ Տիրուհին իրեն մի տեսակ լավ չէր զգում և երկար չզբաղվեց գործերով։ Գավրիլան վերադարձավ իր սենյակը և մի խորհրդակցություն հրավիրեց։ Գործն, իսկապես, պահանջում էր հատուկ խորհրդակցություն։ Տատյանան չէր առարկում, իհարկե, բայց Կապիտոնը հայտարարում էր ի լուր ամենքի, որ ինքը մի գլուխ ունի, և ոչ թե երկու կամ երեք… Գերասիմը խստորեն ու արագ նայում էր բոլորին, չէր հեռանում աղջկանոցի դռնից և, թվում էր, գլխի է ընկնում որ ինչ֊որ բան է պատրաստվում իրեն ի վնաս։ Ժողովականները (դրանց թվում էր և ծեր բուֆետապանը, որին քեռի Խվոստ էին ասում և որիս որին բոլորը հարգանքով խորհուրդ էին հարցնում, թեև նրանից միայն այս էին լսում.— «այ թե ինչ» կամ՝ «այո, այո, այո») սկսեցին նրանից, որ համենայն դեպս վտանգից ապահով լինելու համար, Կապիտոնին փակեցին մի մութ սենյակում ու սկսեցին միտք անել։ Ուժի դիմելը հեշտ էր, իհարկե, բայց աստված ոչ անի, աղմուկ բարձրանար, տիրուհին կանհանգստանար, այդ էր վտանգը։

Իրիկնադեմ էր։ Գերասիմը հանգիստ անցնում էր գետափով և նայում ջրին։ Հանկարծ նկատեց, որ ինչ֊որ բան հենց ափի մոտ շարժվում է տիղմի մեջ։ Նա կռացավ, տեսավ մի փոքրիկ շան լակոտ՝ սև ու սպիտակ բծերով, որ, չնայած բոլոր ջանքերեն, ոչ մի կերպ չէր կարողանում ջրից դուրս գալ. բարձրանում էր. սահում և դողդողում էր իր ամբողջ թաց մարմնով։ Գերասիմը նայեց խեղճ շնիկին, հետո մի ձեռքով վերցրեց, կռնատակը դրեց նրան, և մեծ-մեծ քայլերով շտապեց տուն։ Երբ հասավ ու մտավ իր խուցը, փրկած շանը դրեց իր թախտի վրա, ծածկեց յուր հաստ վերնազգեստով, ապա նախ վազեց գոմը՝ ծղոտի, հետո խոհանոց մի բաժակ կաթի։ Վերադարձավ, վերարկուն զգուշությամբ վեր քաշեց, ծղոտը փռեց շան տակը ու կաթը դրեց թախտի վրա նրա առաջ։ Խեղճ շնիկը ընդամենը երեք շաբաթական էր. աչքերը նոր բացվել էին, մի աչքը նույնիսկ մի քիչ մեծ էր մյուսից բան լակել դեռ չէր կարողանում. դողում էր և աչքերը կուչ ածում։ Գերասիմը երկու մատով բռնեց նրա գլուխը և դունչը մեկնեց կաթին։ Փոքրիկ շունը հանկարծ սկսեց ագահաբար լակել կաթը և փնչացնել միաժամանակ։ Գերասիմը նայում էր նրան, նայում և հանկարծ ծիծաղից թուլան ում։ թուլանում։ Նա ամբողջ գիշեր քարշ եկավ այդ փոքրիկ շան հետ. սրբեց, չորացրեց նրան, ծածկեց և վերջապես քնեց նրա կողքին մի ուրախ ու խաղաղ քնով.քնով։

նա Նա իր ձայնը հանում էր այն ժամանակ միայն, երբ օտար մի մարգ մարդ էր մոտենում իրենց պարսպին, կամ որևէ մի տեղ կասկածելի աղմուկ էր բարձրանում կամ շրշյուն… Մի խոսքով՝ Մումուն երևելի պահակություն էր անում։ Ճիշտ է, նրանից բացի՝ բակում կար մի ծեր շղթայակապ շուն, որին սակայն երբեք, մինչև անգամ գիշերները, բաց չէին թողնում, և ինքն էլ, զառամած լինելով՝ ազատություն չէր էլ պահանջում. իր համար կուչ եկած, պառկում էր բնում և երբեմն միայն լսեցնում էր իր խռպոտ հաչոցը, որը իսկույն էլ կտրում էր, կարծես ինքն էլ զգալով, որ դա անօգուտ է։ Մումուն տիրուհու տունը բոլորովին չէր մտնում, և երբ Գերասիմը փայտ էր տանում ներս, նա մնում էր դուրսը և սանդուղքի մոտ անհամ բեր անհամբեր սպասում Գերասիմին՝ ականջները սրած, գլուխը բարձրացնելով մեկ դեպի աջ, մեկ դեպի ձախ, նայած թե որ կողմից էր դռների թխկոց լսվում։

— Մումո՛ւ, Մումո՛ւ, արի ինձ մոտ, արի տիրուհու մոտ,— ասում էր տիրուհին.— արի, հիմար… մի՛ վախիր…  արի՛։

— Ա՜խ,— բացականչեցին շրջապատող կանայք բոլորը միասին,— խոմ չկծե՞ց (Մումուն իր կյանքում երբեք ոչ ոքի չէր կծել).,— ա՜խ-ա՜խ։

— Կորցրու դրան,— խոսեց պառավը փոխված ձայնով.— ձայնով։— Զզվելի՛ շուն։ Ի՜նչ կատաղածն է։

Կանայք հուսահատ ձեռները թափ տվին Ստեպանի վրա, Ատեպանը Ստեպանը շանը բռնեց և գցեց դուրս, ուղիղ Գերասիմի ոտների մոտ։ Կես ժամ հետո արդեն տանը թագավորում էր մի խոր լռություն. պառավ տիրուհին նստել էր իր բազմոցին փոթորկաբեր ամպից էլ մռայլ։

— Չգիտեմ խուլի՞նն էր, թե մի ուրիշինը, միայն չթողեց, որ քնեմ։ Ես զարմանում եմ՝ այդքան շատ շներ ինչի՞ համար են։ Հետաքրքիր է։ Ձէ՞ Չէ՞ որ մենք մեր բակում շուն ունենք։

Նախասենյակում պառկած էր Ստեպանը. զարթեցրեց նրան և կամաց ինչ֊որ բան հրամայեց, որին Ստեպանը պատասխանեց կես հորանջելով, կես ծիծաղելով։ Գավրիլան գնաց, իսկ Ստեպանը վեր թռավ տեղից, կաֆտանն ու կոշիկները հագավ և դուրս եկավ՝ շեմքում կանգնեց։ Չանցավ հինգ րոպե, Գերասիմը երևաց, իր անբաժան Մումուի ուղեկցությամբ, փայտի մի ահագին կապոց շալակին (տիրուհին հրամայել էր, որ իր ննջարանն ու առանձնասենյակը տաքացնեն նույնիսկ ամառը)։ Գերասիմը կողքանց կանգնեց գռան առջև, ուսով հրեց այն և իր բեռով մտավ ներս։ Մումուն, ըստ սովորության, մնաց նրան սպասելու։ Այդ ժամանակ Ստեպանը, հարմար րոպեից օգտվելով, հարձակվեց հանկարծ նրա վրա, ինչպես որսորդը ճտի վրա, սեղմեց նրա կուրծքը գետնին, գրկեց և մինչև անգամ գլխարկը չծածկելով՝ վազեվազ դուրս եկավ բակից,  նստեց առաջին պատահած կառքը և գնաց ուղիղ Օխոտնի րյադ։ Այստեղ նա գնորդ գտավ. Մումուին ծախեց հիսուն կոպեկի՝ այն պայմանով միայն, որպեսզի նա մի շաբաթ գոնե կապած պահի նրան, և ինքն իսկույն վերադարձավ. բայց դեռ տուն չհասած՝ կառքից իջավ և, տան բոլորքը շրջան անելով, ետևի փողոցից, պարսպի վրայով թռավ բակը. դռնով վախենում էր գնալ, որ Գերասիմին չհանդիպի։

Երկարաձիգ մի ճիչ դուրս թռավ Գերասիմի անխոս կրծքից, նա բռնեց Մումուին ու սեղմեց կրծքին. Մումուն մի ակնթարթում լիզեց նրա քիթը, աչքերը, բեղերը և միրուքը… Գերասիմը կանգնեց, մտածեց, զգուշությամբ դուրս եկավ խոտանոցից, նայեց շուրջը և, հավաստիանալով, որ իրեն ոչ ոք չի տեսնի՝ շտապեց իր խուցը։ Դեռ առաջուց Գերասիմը գլխի էր ընկել, որ շունն ինքն իրեն չի կորել, որ նրան տարել են, երևի տիրուհու հրամանով. ծառայողները նշաններով բացատրել էին նրան, թե ինչպես նրա Մումուն ուզեցել էր տիրուհուն կծի, ուստի և Գերասիմը վճռեց միջոցներ ձեռք առներ Ամենից առաջ նա Մումուին հաց տվեց, փայփայեց, պառկեցրեց ու ծածկեց, հետո սկսեց մտածել ու ամբողջ գիշերը մտածում էր, թե ինչպե՞ս անի, որ Մումուին մի լավ տեղ թաքցնի։ Վերջապես հնարը գտավ. ամբողջ ցերեկը Մումուին կթողնի խցի մեջ և երբեմն միայն կգա տեսնելու, գիշերը կտանի դուրս։ Դռան անցքը նա պինդ խցեց հին վերարկուով և ինքը. , լույսը նոր բացված, բակում էր արդեն, կարծես ոչինչ էլ չէր պատահել. նա պահպանել էր նույնիսկ (անմեղ խորամանկություն) իր դեմքի տխուր արտահայտությունը։ Խեղճ խոզի մտքով չէր էլ կարող անցնել, որ Մումուն իր կլանչոցով կմատնի իրեն։ Եվ, իսկապես, շուտով տան մարդիկ բոլորն էլ իմացան, որ համրի շունը վերադարձել է և այժմ տանը փակված է։ Բայց Գերասիմին ու շանը խղճալուց, մասամբ էլ գուցե Գերասիմի երկյուղից, զգացնել տվին, որ իրենք նրա գաղտնիքը իմացել են։ Սպասավորների ավագը ծոծրակը քորեց միայն և ձեռը թափ տվեց. «Է՛հ, աստված իր հետ։ Գուցե տիրուհին չի էլ իմանում»։ Իսկ համրը երբեք այնպիսի ջանասիրություն չէր ցույց տվել, ինչպես այդ օրը. նա սրբեց, մաքրեց ամբողջ բակը, խոտերը արմատահան արավ, ծաղկանոցի ցանկի փայտերը կարգի բերեց, մի խոսքով՝ աշխատում, չարչարվում էր այնպես, որ մինչև անգամ տիրուհին էլ ուշադրություն դարձրեց նրա ջանասիրության վրա։ Օրվա ընթացքում Գերասիմը մի երկու անգամ թաքուն գնաց փակված շանը տեսնելու, իսկ գիշերը նա Մումուի հետ միասին պառկեց, ոչ թե խոտանոցում, այլ խցում և միայն ժամը երկուսին դուրս եկավ նրա հետ մաքուր օդում զբոսնելու։ Ու բակում բավական երկար զբոսնելով նա ուզում էր վերադառնալ արդեն, երբ տան պարսպից այն կողմ, փողոցում ինչ֊որ խշշոց լսվեց։ Մումուն ականջները սրեց, մռռաց, մոտեցավ պարսպի պատին, հոտոտեց և սկսեց բարձրաձայն հաչեր հաչել ինչ֊որ հարբած մի մարդ եկել էր այնտեղ գիշերելու։

Նա եկավ, տիրուհուն ուշքի բերեց և հետո, հանգստության համար, կաթիլներ տվեց։ Տիրուհին ընդունեց կաթիլները և անմիջապես արտասվախառն ձայնով սկսեց գանգատվել շնից, ծառայողների ավագ Գավրիլայից, իր բախտից և այն բանից, որ իրեն՝ խեղճ, պառավ կնոջը, բոլորն աչքաթող են արել, որ ոչ ոք իրեն չի խղճում և բոլորն էլ իր մահն են ցանկանում։ Մինչ այդ՝ Մումուն շարունակում էր հաչել, իսկ Գերասիմն ապարդյուն կանչում էր նրան պարսպի մոտից։ «Ահա… ահա… դարձյալ…»— խոսեց տիրուհին, և նրա աչքերը նորից կուլ գնացինք գնացին։ Բժիշկը ինչ֊որ բան շշնջաց աղջկան, նա վազեց նախասենյակ, զարթեցրեց Ստեպանին, իսկ Ստեպանը վազեց Գավրիլային զարթեցնի և Գավրիլան բորբոքված հրամայեց տան բոլոր ծառայողներին ոտքի հանել։

Երոշկան փայտը վերցրեց և նստեց սանդուղքի առաջին աստիճանին։ Ամբոխը ցրվեց, բացի մի քանի հետաքրքիրներից ու փոքրիկ տղաներից. , իսկ Գավրիլան վերադարձավ տուն և հրամայեց աղջիկների միջոցով հայտնել տիրուհուն, որ ամեն ինչ կատարված է։

Ճաշարանում Գերասիմին ճանաչում և նրա նշանները հասկանում էին։ Նա իր համար մսով կերակուր խնդրեց և նստեց՝ արմունկներով սեղանին հենված։ Մումուն՝ նրա աթոռի մոտ կանգնած, խելացի աչքերով նայում էր նրան։ Նրա մազերը լավ հարթված էին,  երևում էր, որ քիչ առաջ սանրել են նրան։ Գերասիմին կերակուր բերին։ նա Նա հաց բրդեց նրա մեջ, միսը կտոր֊կտոր արավ և ափսեն դրեց հատակին։ Մումուն սկսեց ուտել իր սովորական բարեկիրթ ձևով, դունչը հազիվ կերակրին մոտեցնելով։ Գերասիմը երկար նայում էր նրան, հանկարծ արցունքի երկու խոշոր կաթիլ ընկան նրա ալքերիցաչքերից. մեկն ընկավ շան թեք ճակատին, մյուսը՝ կերակրի մեջ։ Նա դեմքը ծածկեց ձեռքերով։ Մումուն կերավ կերակրի կեսը և մի կողմ քաշվեց դունչը լիզելով։ Գերասիմը ելավ տեղից, վճարեց կերակրի գինը և դուրս եկավ։ Երոշկան, Գերասիմին տեսնելով, ցատկեց անկյունի մյուս կողմը և երբ Գերասիմն եկավ անցավ իր մոտով, նա կրկին հետևեց նրան։

Հատակը լցված էր ջրով և այդպես մնաց անշարժ, ուժեղ բազուկներով շան մեջքը գրկած։ Իսկ նավակը մինչև այդ ալիքներով կամաց-կամաց տարվում էր ետ՝ դեպի քաղաք։ Վերջապես, Գերասիմն ուղղվեց արագ և ինչ որ ցավագին մի կատաղություն դեմքին, վերցրած աղյուսները թոկով կապեց իրար, հետո թոկի ծայրերը կապեց Մումուի վիզը. բարձրացրեց ու բռնեց նրան դետի վրա ու վերջին անգամ նայեց նրան… Մումուն հավատով ու աներկյուղ նայեց տիրոջը և պոչը շարժեց կամացուկ, Գերասիմը երեսը շուռ տվեց, աչքերը փակեց և ձեռները բաց թողեց…  ու չլսեց ոչինչ, ոչ ընկնող Մումուի սուր կլանչոցը, ոչ էլ ջրի ծանր ճողփյունը. ամենաաղմկոտ օրը լուռ և անշշուկ էր նրա համար, ինչպես ոչ մի խաղաղ գիշեր անձայն չէ մեզ համար. , և երբ նա աչքերը բաց արավ նորից, առաջվա պես գետի երեսով, կարծես միմյանց հալածելով, շտապով վազում էին փոքրիկ ալիքները և առաջվա պես ճողփյունով զարնվում նավակի կողերին, և միայն հեռուն, դեպի ափն էին վազում ինչ֊որ լայն կորագծեր։

— Երկու ժամ առաջ։ Ինչպես չէ. , փողոցի դռան մոտ պատահեցինք, Նա նա էստեղից էր գնում. , հայաթից նոր էր դուրս գալի։ Ուզեցի շան մասին հարցնեմ, քեֆը տեղը չէր, Ինձ ինձ էլ բոթեց. , ինչպես երևում է, ուզում էր ասել հեռու, մի խոսի, ու մի էնպես դմբուզ հասցրեց վզակոթիս, օ՛յ, օ՛յ, օ՛յ։— Եվ Ստեպանն ակամա քմծիծաղով կուչ եկավ ու վիզը քորեց։

Գերասիմը, սակայն, նրանց լսել չէր կարող, նա չէր կարող լսել նաև գիշերային մեղմ սոսափյունը ծառերի, որոնց կողքով անցնում էր, բայց նա զգում էր հասնող հաճարի ծանոթ հոտը, որ բուրում էր շարունակ մութ դաշտերից, զգում էր, թե ինչպես քամին, իր հայրենի քամին, քնքշաբար զարնվում էր իր երեսին և խաղում մազերի յու միրուքի հետ, տեսնում էր իր առաջ սպիտակին տվող ճանապարհ, իրենց տան ճանապարհը, որ ձգվում էր նետի պես ուղիղ, նա տեսնում էր երկնքում անթիվ աստղե րաստղեր, որ լուսավորում էին նրա ուղին, և առյուծի նման քայլում էր նա առույգ ու կայտառ, այնպես, որ երբ ծագող արեգակը իր տամուկ կարմիր շողերով լուսավորեց մեծ քայլերով հեռացող հսկային, Մոսկվայի և նրա միջև ընկած էր արդեն երեսունհինգ վերստ…